Proseso ng pagsulat
panimula. layon nitong ganyakin ang interes ng mga
1. Bago sumulat
a. paglinang ng ideya/paksa
- gagawin ng susulat sa bahaging ito ang pag-
iisip at pagpili ng paksa.
B. pagtiyak sa mambabasa, layunin at tono
- ang pag-alam sa target na mambabasa ay
makatutulong sa pag-alam ng layunin ng sulatin. Ang
maisusulat na teksto ay ayon sa nais ng may-akda na
mangyari at maibigay na impact sa mga mambabasa.
Pulsuhan ang nais na patungkulan at babasa ng
isusulat . Malalaman kung paano ang atake at paggamit
sa mga salita. isaalang-alang ang pagiging politically
correct ng mga salitang gagamitin.
C. pagtiyak sa uri at porma ng teksto. (
pagsasalay-say/narativ , paglalarawan/deskriptiv,
paglalahad/ekspositori, pangangatwiran/argyumentativ,
mapanghikayat/ persweysiv, prosijural) at anyo
(patula/poesya o tuluyan/tukuyan/prosa)
D. pangangalap ng impormasyon
- maitatampok ng susulat ang kanyang nais
maipahayag hindi lamang iyon sa kanyang opinyon at
karanasan. Maaari niyang paghanguan ang mga nakikita
, naririnig , nabasa at mga nasangguning eksperto o
karaniwang tao. Ang pakikihalubilo sa mundo ng paksa
o pinatutungkulan (tao, bagay, lugar o pangyayari) ay
makadaragdag upang tuwirang makita ang
katotohanan ng isusulat.
e. pagagawa ng balangkas
- makatutulong sa paghahanay ng mga
nakalap na impormasyon ang pagbuo ng balangkas o
outline. Malinaw na matitiyak ng susulat ang mga dapat
na bigyang-diin at palutangin sa pamamagitan ng
nasabing paraan.
F. pagbuo ng pamagat
(maari ring gawin sa rewriting)
- bumuo ang manunulat ng makatawag-
pansing pamagat.
2.Aktuwal na pagsusulat/habang sumusulat
(sa burador)
a. pagbuo ng introduksyon/panimula.
- may suntok at may dating ang nararapat na
mambabasa. maaring gawin ng manunulat ang mga
sumosunod.
 paglalahad sa kahalagahan ng paksa.
 pagsisimula sa isang malinis na biro
 pagsasalaysay ng kaugnayan na
kuwento o balitang napapanahon.
 paggamit ng tanong-retorikal at ng
tanong na nakakaganyak pag-isipang
sagutin.
 pagbanggit ng sariling paniniwala, interes,
damdamin at sentimyento sa pag- aakalang
katulad din iyon ng nararanasan ng mga
nakikinig o bumabasa.
 paggamit ng mga bahagi ng
tula/awit,salawikain , kasabihan at
kawikaan.
 paggagad sa mga popular na linya sa
telebisyon, komersyal at pelikula
(kailangang may kaugnayan sa paksa)o
ng ibat ibang personalidad
 pagsuri sa mga mambabasa
pagsasalaysay ng mga kaganapan sa
sariling buhay.
B. pagbuo ng katawan
Tiyakin na sa bahaging katawan ang paksa at
ang pagpapaliwanag dito. Ipinapayong gawing gabay
ang nabuong outline. kailangang direkta sa punto ang
gagawin ng manunulat.
C. pagbuo ng wakas/ konklusyon
Sapagkat may suntok at may dating ang
panimula, ang wakas ay ganoon din. Kailangang itawid
ng sumusulat ang kabuuan o lagom ng akda sa bahaging
ito. Gawin din ang mga payo sa pagbuo ng panimula.
3. Pagkasulat at muling sulat
Basahin ng sumulat ayon sa panlasa ng sarili at
ng mga inaasahang mambabasa ang akda. Habang
ginagawa, iwasto ayon sa mga tuntunin ng kawastuhang
pambalarila (pagwawasto sa gamit ng mga
salita,estruktura ng pangungusap at paralelismo ,
ispeling at bantas) at panretorika. Bumuo na rin ng may
dating at angkop na pamagat. matapos ang pagwasto,
maari nang isulat na muli sa isang malinis na papel ang
nabuong teksto. Ipabasa ang sariling akda sa iba at
maging bukas sa pagtanggap ng mga Halimbawa:
makapagpapaunlad na puna. Ano ang paglalahad?
Ang paglalahad ay isang anyo ng pagpapahayag,
Uri ng pagsulat ayon sa layunin
pasalita man o pasulat, na nagpapaliwanag. Ilang uri ng
paglalahad ay tala, balita, pitak-editoryal , panuto at
Maiuuri ang kasanayang pagsulat ayon sa layunin ng
sanaysay.
sumusulat nito.
Maaaring ito ay pormal o di-pormal
1. pampersonal ang uri kung ang layon ng nagsulat Pormal o maanyo – may tatlong bahagi
ay makapagpapahayag at makipag-ugnaya. kabilang sa a. Salita o katawan ( term )
uring ito ang mga pormal (liham-pangkalakal at b. Pangkat na kinabibilangan
korespondensya) at di pormal na liham ( liham – ( genre )
pangkaibigan) kabilang din dito ang pagsulat sa journal c. Kaibahan ( difference )
at diary. kasama rin dito ang kontemporaryong anyo ng
Halimbawa:
sulatin na tinatawag na blog o weblog , ang
Ang kasal ( salita ) ay isang sakramentong ( kaurian )
makabagong pinoy on-line diary/journal.
nagbubuklod sa dalawang pusong nagmamahalan (
kaibahan).
2.pang-akademiko ang sulatin kung ang layon ng
Di-pormal o malaya – nagbibigay kahulugan sa
sumulat ay ilahad ang pagpapaliwanag sa mga paksang
paggamit ng mga salitang nakapukaw ng damdamin at
pagtuturo-pagkatuto at pampag-aaral. Maibibilang sa
hindi tuwirang sumusunod sa kaayusan ng pangungusap
uring ito ang mga pagsusuri/kritisismo, reaksyong papel,
sa pormal na pamaraan.
saliksik , tesis, project feasibility study at disertasyon.
Gayundin ang mga teknikal na sulatin tulad ng mga ulat Halimbawa:
at project proposal pormal at may pormat na sinusunod Ang kasal ay bunga ng pagmamahalan ng dalawang
sa pagsulat ng mga nabanggit. pusong umiibig sa isa’t isa na dumaan sa maraming oras
ng pagliligawan bilang pangako ng lalaki sa babae.
3. Pampanitikan ang uri kung ang layon ay
makapagpahayag ng damdamin. sinasangkapan ng May dalawang dimensyon ang definisyon:
manunulat sa uring ito ang kanyang sulatin ng pagiging Denotasyon – karaniwang kahulugang dala ng
malikhain sa pagpapahayag. ang mga halimbawa nito diksyunaryo o salitang ginagamit sa pinakakaraniwan at
ay ibat ibang genre ng pampanitikang akda (tula, simpleng pahayag.
kuwento , nobela , sanaysay , iskrip ng dula at pelikula, Halimbawa: Berde ang kanyang damit.
at iba pa).
Konotasyon – Di-tuwiran ang kahulugan. Nagkakaroon
4.pampamahayagan ang sulatin kung ang layon ng ng ikalawang kahulugan ang salita o pahayag. Sinasabi
manunulat ay maipapakalat ang sulatin gamit ang ibat rin na ito ay pansariling kahulugan ng isang tao.
ibang midyum- radyo , dyaryo , at telebisyon, Halimbawa: Berde ang utak niya.
isinasaalang alang sa pagsulat ng uring ito ang mga
batas ng pampamahayagan . kabilang dito ang mga Pag-iisa-isa ( Enumerasyon )
sulating balita, editoryal, komentaryo , at mga lathalain. Pag-aayos ng mga detalye ayon sa pagkakasunud-
ang kontemporaryong anyo ng sulatin na creative non- sunod, mula simula hanggang huli.
fiction o mga dokumentaryo ay pampamahayagan din. Halimbawa: Isa-isahin ang mga hakbang sa pagbasa
-------------------------------------------------------------------------- ayon kay William S. Gray

Pag-iisa-isa: Mga Hakbang sa Pagbasa ayon kay Gray

Hulwaran ng mga Organisasyon ng Teksto 1. Persepsyon
Maaaring magbigay-kahulugan sa isang salita tulad ng: 2. Komprehensyon
una, ibibigay ang pangkat na kinabibilangan nito at 3. Reaksyon
pangalawa, ang ikinaiiba nito sa mga kasamahan sa 4. Integrasyon
pangkat na kinabibilangan , maaari ring sundan ito ng
mga halimbawa.
PAGSUSUNUD-SUNOD
Sa hulwarang ito ng mga organisasyon ng teksto,
nabibigyan ng pagtataya o ebalwasyon ng isang
mambabasa kung alam niya kung papaano pagsusunud-
sunurin ang mahahalagang pangyayari sa isang kwento,
paano nagkakasunud-sunod ang mga pangyayari sa
isang bansa at kung paano dapat pagsusunud-sunurin
ang mga hakbang na dapat gawin sa isang bagay, paano
magluto ng isang pagkain.
May tatlong uri ng pagsusunud-sunod na hulwaran ng
teksto. Ito ay ang:
Sekwensyal
Kronolohikal
Prosejural
Sekwensyal
Pagsusunud-sunod ng mga pangyayari sa isang kwento,
nobela, talambuhay, dula, balita at iba pa na hahantong
sa isang kongklusyon. Karaniwang ginagamitan ito ng
salitang una, pangalawa, pangatlo, susunod at iba pa.
Karaniwang ginagamit ang sekwensyal kung ang mga
pangyayari ang pinagsusunud-sunod , tulad ng mga
kwento, balita at iba pa.
Halimbawa: Maikling-kwento, “ Ang Kalupi” ni Benjamin
Pascual
1.Pagpunta ni Aling Marta sa palengke upang mamili ng
mga ihahanda sa pagtatapos sa haiskul ng anak na
babae.
2.Pagkabunggo ng isang batang patpatin at gusgusin kay
Aling Marta.
3.Pagkawala ng kalupi ni Aling Marta.
4.Paghahanap ni Aling Marta sa batang nakabunggo sa
kanya at ito ang pinagdududahan niyang kumuha ng
kalupi.
5.Pagkakita at pananakit sa batang gusgusin at pilit
niyang ipinalalabas ang nawawalang kalupi.
6.Pagdating ng pulis at pagtakas ng bata sa mahigpit na
pagkakahawak ni Aling Marta.
7.Pagkabundol sa bata na naging sanhi ng kamatayan
nito.
8.Pag-uwi ni Aling Marta at natuklasan niyang hindi
nawala ang kalupi kundi naiwan sa bahay.
Kronolohikal
Pagsusunud-sunod ng mga impormasyon at
mahalagang pangyayari ayon sa kung kailan nangyari
ito.
Payak na halimbawa nito ay ang kasaysayan ng
isang bansa o mahahalagang pangyayari sa mundo.
Karaniwang ito ay may petsa gaya ng tiyak na
araw at taon upang malaman kung kalian nangyari ang
kasaysayan.
Hal.
Kaunlaran ng Pilipinas
Mayo, 1938
Inilabas ang ulat ng…
Mayo-Hunyo,1946
Sinimulan ni Pangulong Manuel Roxas…
Mayo, 1973
Inilunsad ni Pangulong Ferdinand Marcos ang…
Prosejural
Ang pagsusunud-sunod ay prosejural kung may
hakbang o prosesong isasagawa.Maaaring ito ay kung
paano gawin ang isang bagay, pagluluto, at pagsunod sa
direksyon.
Hal. Paggawa ng Pamatong Papel
Paghahambing at Pagkokontrast
Ginagamit sa pagpapahayag, mga kahigitan o
kalamangan ng isang bagay sa iba.
Hal.
Parehong ipinakikita ng paglalahad at
pangangatwiran ang isang kaalaman, ngunit sa
pangangatwiran ay pinapaniwala ang tao o mambabasa
na ito ay isang katotohanan.
Hal. Panatang Makabayan:
Alin ang mas gusto mo Ang bagong Panatang
Makabayan o dating Panatang Makabayan
Maaaring makabuo ng paghahambing at
pagkokontrast kahit simple lamang. Maaaring sa
paghahambing at pagkokontrast ay payak lamang na
impresyon ng bumabasa ang inilalahad.
Problema at Solusyon
Higit na magiging mabuti ang pag-unawa sa
binabasang teksto na nasa uring ito kung makikita
kaagad ang problema sa binbasa o kaya naman o kaya
naman ay kung alam ng mambabasa ang problemang
nais niyang lutasin upang mabigyang solusyon sa
pamamagitan na rin ng teksto o ng pagtitimbang-
timbang ng mambabasa.
Hal.
Dating tahimik at maganda ang tanawin dito,
malinis ang paligid at sariwa ang hangin. Ngunit unti-
unting napapalitan ng kapangitan ang lahat. Magulong
angilan ng mga sasakyan ang maririnig, maiitim na usok,
tambak na mga basura sa daan ang nagkalat at ang
dating malinis na hangin ay naging mabaho at malagkit.
Ang problemang ito ng pamayanan ay pilit inihahanap
ng solusyon ng pamahalaan, tulad ng mga proyektong
pangkalinisan, pagsasaayos ng daloy at ruta ng mga
sasakyan at pagkakaroon ng batas ukol sa clean air act.
Pagsunod lamang ng mga mamamayan ang hinihintay
upang tuluyan nang maglaho ang problema.
Sanhi at Bunga
May mga bagay na upang maunawaang mabuti,
ang kailangang ipinaliwanag ay kung ano ang
pinanggagalingan o dahilan ng mga pangyayari upang
magresulta sa anumang bunga. Sa pagkakaunawa sa
kung ano ang dahilan , masusuri kung balido ang naging
resulta o epekto.
Ang sanhi ay isang ideya o pangyayari na maaaring
humantong sa isang bunga.
Hal. Narinig mo ang sirena ng isang mabulansya. Ano
ang maaaring bunga ng sirenang ito?
Ang pagkagiliw natin sa mga imported na bagay
ay malala nang tulad ng kanser. Dahil sa ganitong
mentalidad ng mga Pilipino, ang ating industriyang
Pinoy ay hindi umuunlad. Hindi lamang ito. Maging ang
mga negosyante at mangangalakal sa paggawa ay nag-
aalalang maliit ang kanilang kikitain sa pagpasok ng
ganitong negosyo dahil sa kakulangan sa kaalaman nila
sa makabagong teknolohiya at kasangkapan. Isa pa’y
naakit silang maglagak ng kanilang salapi sa lalong
madaling pagkakakitaang produkto tulad ng asukal,
tabako, abaka at troso. Ang nangyari tuloy, tayo ang
nagiging angkatan ng mga likas na kagamitan ng
produksyon.
-------------------------------------------------------------------------
PAG-AAYOS NG MGA DATOS
Ang mga datos ang siyang ilalatag sa konseptong
papel at sa balangkas na ginawa ng manunulat. Ito ang
siyang magbibigay buhay at linaw sa sulatin. Ang mga
datos ay nakakalap ng mananaliksik sa kanyang mga
binabasa, pagsasaliksik, pag-oobserba, pag-iinterbyu,
pagtatanong, ekperimentasyon, pakikinig sa mga
lektyur at iba pang kaparaanan.
( Austero, 1999)
Iminumungkahi na kung ang
mananaliksik ay nasa yugto na ng pangangalap ng datos
malaking tulong sa kanya ang paggamit ng indeks kard
para sa mabilis niyang pagsangguni sa mga ito sa oras
ng pagsulat. Mahalagang tandaan ng nagsasagawa ng
pangangalap ng datos na isulat ang mga sumusunod:
1. Pamagat ng siniping ideya
2. Ideyang bibigyang paliwanag
3. Pangalan ng awtor
4. Pamagat ng aklat, dyornal o babasahin kung
saan sinipi ang ideya
5. Pahina kung saan natagpuan ang siniping ideya.
Inilahad nina Hauser at Gray ( 1987 )
ang mga pangunahing tip para sa mabisang pagtatala ng
mga impormasyon o datos
1. Isulat ang lahat ng impormasyong
kinakailangan, sipiin ang mga ito sa oras na
makita agad. Huwag maging ugali ang kapag
nakakita ng isang impormasyon ay lalagpasan at
sasabihin sa sariling “babalikan na lamang.”
2. Sumulat nang maayos upang mabasa nang hindi
dumating ang pagkakataong maging ikaw ay
hindi makabasa ng sarili mong sulat-kamay.
3. Magdaglat kung kinakailangan upang makatipid
sa oras, ngunit tiyaking mauunawaan ang mga
ito sa muling pagbasa.
4. Tiyaking buo ang iyong mga impormasyon
upang hindi magkaproblema sa pagsulat ng mga
talababa at bibliografi.
5. 5. Gawing eksakto ang mga impormasyon
upang madaling makakuha ng mga sipi o lagom
na magagamit sa pangwakas na papel.
6. 6. Sinupin ang mga impormasyon upang
tumukoy lamang sa mga pangunahing ideya sa
halip na sa mga walang kabuluhang detalye.
 7. 7. Organisahin ang mga tala upang hindi malayo
sa balangkas.
8. 8. Ayusin ang mga indeks kard upang makita
kung nananatili ba o nalalayo na sa paksa, o
baka naman sumasabog na ang mga ideya.
Ang pangangalap ng datos ay maaaring
isagawa ng mananaliksik sa pamamagitan ng mga
sumusunod:
1. Direktang sipi
Pagkuha ito ng tiyak o tuwirang
pahayag o salita ng awtor. Ikinukulong ito sa panipi.
Winika ni Senador Benigno Aquino ang
ganito, “Isa tayong bansa ng mga Asyano na hindi
mukhang Asyano , at hindi rin naman mukhang kanluran
sa mata ng mga taga-Kanluran.”
2. Sinopsis
Ang sinopsis o lagom ay isa lamang
pagsulat ng binasang akda sa panibagong paraan.
Pinaiikli ang orihinal at pinagagaan ang mga salitang
ginamit sa orihinal na hindi nawawala ang taglay nitong
kaisipan. Magagamit ng mananaliksik ang sinopsis ng
mga tekstong kanyang binasa sa pagsulat o pagbuo niya
ng sulating pananaliksik.
Sa kabanatang ito hinango ni
Rizal ang mga tauhang pinaganap niya ng mahalagang
papel sa El Filibusterismo: ang matanda ay si Tata Selo
na pipi; ang dalawang batang sina Huli, na naging
kasintahan ni Basilio, at si Tano na naging guardia sibil
at ang ama ng magkapatid na di nabanggit sa
kabanatang ito ang naging tulisang si Matanglawin o
Kabesang Tales.
Iba’Ibang Paraan ng Pagsulat ng Sinopsis :
1. Preysi
Ang pagsulat ng preysi ay napakahusay
na pagsasanay sa maingat na pagbasa bago makasulat
ng preysi sa pinakamabuting paraan.
Pinananatili ang pangunahing kaisipan
at pananaw ng sumulat ng orihinal na teksto; hindi
pinapasukan ng sariling opinyon o palagay ng
naglalagom. Ito ang mga katangian ng paglalagom na
kung tawagin ay preysi.
Sa pagsulat ng preysi, ang mga ss: na hakbangin ay
iminumungkahi:
1. Basahing mabuti ang akda. Basahin ito nang paulit-
ulit hanggang sa masiguro sa sarili na nauunawaan na
kung ano ang nais sabihin ng may akda. Hanapin ang
pangunahing ideya na nais ipakita ng awtor. Pansinin ito
sa bawat pangungusap.
2. Habang nagbabasa, magsulat ng mga maiikling datos
na sa palagay mo ay mahalaga sa may akda. Pagkatapos
magbasa, basahin ang mga isinulat.
3. Isulat ang ideya ng akda sa sariling mga salita at
pangungusap. Gawin ito sa pinakamaikling kaparaanan.
Huwag magsasama ng sariling ideya o opinyon.
4. Rebisahin ang isinulat upang masigurong ang isinulat
na preysi ay tumpak at tiyak.
5. I-tsek ang nagawang bersyon upang masigurong ang
pagkakasunud- sunod ng mga katotohanan o kaisipan
ay katulad na katulad ng pagkakasunud- sunod ng nasa
orihinal.
6. Muling basahin ang isinulat nang may kahandaang
putulin ang haba nito sa kalahati na hindi nababawasan
ang diwa.
Sa pag-unlad ng sibilisasyon,
naapektuhan ang napakaraming bagay lalo ang tao, ang
kanyang pagkatao, ang kultura at ang pag-iisip. Dulot ng
pagbabago sa kanyang kapaligiran, nahihiwalay na ang
tao sa tunay na esensya ng buhay. Iba na ang kanyang
utak. Nabubuhay na siya sa kalilihan, sa kompetisyon at
kontradiksyon, puno na siya ng imbensyon at
nakakulong na ang kanyang pagkatao sa daigdig ng
globalisasyon.
2. Parapreys ( hawig )
Isa itong malayang pagpapahayag ng
mga kaisipan at pananalita ng iba upang ipaliwanag ang
nilalaman ng orihinal. Nagpapaliwanag ito ng may
kahirapang bahagi ng akda na hindi nawawala ang diwa
nito. Gumagamit ito ng mga salitang higit na magaan at
madaling maunawaan kaysa sa ginamit sa orihinal.
Mainam gamitin ang hawig at madalas na ginagamit ito
sa pagsulat ng nilalaman ng sulating pananaliksik.
Uupo ang makata.
Ang noo ay salo ng kaliwang palad
Sa kanan ay hawak ang isang panulat.
Bubulong.Iiling. Tititig. Hahanap ng makakahanga

Tatanaw sa langit. Bibilang na tulad sa sira ang ulo

Tatayo. Lalakad. At uupong muli. Aakma. Susulat.”

Ang isang makata, kapag nagsusulat ng

tula ay naglalagay sa isang malalim na pag-iisip. Katulad
ng ibang mga manunulat, may hawak siyang bolpen sa
kanyang kanang palad samantalang tutop ng kanyang
kaliwang palad ang kanyang noo.

Hindi siya mapakali sa kanyang

kinauupuan – naroong tumayo at lumakad-lakad sa pag-
iisip kung ano ang kanyang isusulat. Bubulong-bulong,
iiling-iling, tititig sa langit at bibilang na parang wala sa
kanyang sarili.

3. Abstrak/Sintesis

Isang “screening device” na naglalaman

ng kabuuan ng buong tesis, disertasyon o pag-aaral.
Sinusulat ito upang ibukod ang iskeletal na laman ng
isang pag-aaral o pananaliksik na isinagawa.