Panahon ng Katutubo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mgasinaunang
Pilipino. Karamihan sa mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan,
bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mgakwentong-bayan, alamat at mito na
anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa
bansa.Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga pirasong
kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mganatagpuan ng mga
arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasiraito ng mga prayle nang
dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ngdemonyo.

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs – GOD, GOLD at GLORY. Dumatingsila na ang
pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalongmapabantog sa
pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop. Mahahati ang panitikan sadalawa sa panahong
ito: una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawaay ang panitikang
panrebolusyon.(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asalDahil sa
pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unangakdang nalikha sa
panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ayang mga uri ng dulang
senakulo, santa cruzan at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Silarin ang nagpakilala ng
konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid samga akdang awit na ang mga
pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – isang patunay ang awit na Florante at
Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan.Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat
sapagkat wikang Kastila lamang angkinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa
Kastila dahil sa pagpipigil, sanadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila. Sa panahong ito
nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina Christiana na nalimbag noong 1553 na isang
panrelihiyong aklat.Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula
sa nama’yang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa
satagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalongKastila at
mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila attalunang niyayakap ng
mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw
sa likod ng isang mailaw at puting tela.Ang mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang Urbana
at Feliza ni Padre Modestode Castro.

alimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong 1637 – ang SuccessosFelices
(Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811lamang nalathala
ang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang Del Superior Govierno na umabothanggang labinlimang
tomo.(2) Panitikang Rebolusyonaryo at SedisyosoSa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang
pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila,karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang
rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayangPilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at
nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing
diskriminasyon ng mga Kastila samga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na
sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila. Nagsisulat ang mga Pilipino sa
panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala angmga pahayagang propagandista
na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero 19,
1889 nanaglalayong “matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlip
unan at pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng
mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.”Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago
ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibangsagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa
mapang-alipustahang Kastila atupang patuloy na makasulat.Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P.
Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-
akda ng mga nobelang Noli Me Tangere at
ElFilibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mgarebolusyonaryong
Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mgasanaysay gaya ng Hinggil sa
Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga saMalolos.Ang mga bayaning sina Marcelo H.
Del Pilar (na may sagisag-panulat na PLARIDEL), GracianoLopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano
Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, ApolinarioMabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano
Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip angmga
Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaangKastila. Kung
relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman angnaging pangunahing
ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mgailang imortal na makatang Pilipino
na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila,Tagalog
at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan saIngles noong 1910
dahil sa mga bagong silang na manunulat.Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio
Apostol na sumulat ng mga oda parakay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging
mga talumpati; si Lope K.Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at nagpauso ng
panitikang sosyalista; siJose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag
na ‘HusengBatute;’ at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw
angipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat
ngimortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog; si Zoilo Galang na
pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba.Ang mga
Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mgagurong Tomasites sa
pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (genre) ng panitikangaya ng oda at nagpakilala sa
pinilakang-tabing – ang pelikula.Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano,
naimpluwensiyahan dinang panitikan sa bansa. Dula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito.
Dala nila angmga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na
nagbungasa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit
nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent films); unti-
unting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mgaPilipino
ang panonood ng pelikulang-tahimik.Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga
dokumentaryo ukol sa pagsabog ngmga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong
bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.Ang mga unang
pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ngkanyang dalawang nobela. Ang
pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay ang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-
unahang Hollywood film na may underwater scene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng
Pilipino ay sa pamumuno ni Jose Nepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni
Hermogenes Ilagan) namalateatro rin ang kinalabasan.Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na
makawala sa kamay ng mga Amerikano. Ngunithindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan. Ang
dula ay sadyang kinasangkapan ng mgamanunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng
bayan at makabayang pananaw.Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga Amerikano ay alangang
ihambing sa ipinalasap ngmga Kastila. Gayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga manunulat.Isa sa mga
unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mgaAmerikano at sedisyoso ay
ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – angTanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad
ng batas ang Batangas habang itinatanghal ang dulangito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti
napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon,
Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino aytumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang
paghihimagsik ng dulang “Hindi AkoPatay” na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang
pangalan ng kanyang may- bahay.
Pananakop ng Hapon
Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong
Disyembre 7, 1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kaya’t sinakop ngHapon ang
Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya salarangang panitikan ng bansa
ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansasa panahong ito dahil ipinagbawal ng
namumunong Hapon ang paggamit ng wikang Ingles atitinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit
ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunogdin ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong
hindi mababahiran ng kanluraningideya ang panitikang nililikha.Ang panahong ito sa kasaysayan ng
bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ngPanitikang Filipino dahil higit na malaya ang
mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at
paniniwalang Pilipino sa mga ito.Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa
pangalan nina LiwaywayA. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-
feministang maikling-kwento.Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may
bilang na pantig na 5-7-5sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat
na taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)
Panitikang Filipino sa Iba’t ibang Panahon
Panahon ng Katutubo
Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mgasinaunang
Pilipino.Karamihan sa mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan,
bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan,alamat at mito na
anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilangpinakaunang anyo ng dula sa
bansa.Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga pirasong
kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mganatagpuan ng mga
arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog atpinasira ito ng mga prayle nang
dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawang demonyo.

Pananakop ng Kastila
Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs – GOD, GOLD at GLORY. Dumatingsila na ang
pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upanglalong mapabantog sa
pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop.Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong
ito: una ay
pamaksang pananampalataya atkabutihang-asal
at ang ikalawa ay ang
panitikang panrebolusyon
.(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asalDahil sa pananampalataya ang
pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unangakdang nalikha sa panahong ito ay halos
paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ayang mga uri ng dulang
senakulo
,
santa cruzan
at
tibag
; tulang gaya ng mga
pasyong
inaawit.Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino namababatid
sa mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe atprinsesa – isang
patunay ang
awit
na
Florante at Laura
ni Balagtas at mga dulang
duplo
at
karagatan
.Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang angkinikilala sa
ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sanadaramang takot at
pagiging madamot ng mga Kastila.Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang
Doctrina Christiana
nanalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat. Ang
pasyon
ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula sa nama’yang mga
senakulo
,
Santa Cruzan
, at
tibag
. Ang mga dulang
Moro-Moro
naman ay pumapaksasa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng
mgasundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi angKastila
at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang
carillo
o mgadulang
puppet
na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela. Ang mga panitikan namang ukol sa
kabutihang-asal ay ang
Urbana at Feliza
ni Padre Modestode Castro.Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang
newsletter
sa bansa noong 1637 – ang
Successos Felices
(Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala
ang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang
Del Superior Govierno
na umabot hanggang labinlimang tomo.

(2) Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso

Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila,karamihan
sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sakamalayang Pilipino sa di-
makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok nakalabanin ang pamahalaan.Dahil sa labis
na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastilasa mga Pilipino;
nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasang-ayon sapamamalakad ng mga prayle
at pamahalaang Kastila.Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon.
Nalathalaang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng
La Solidaridad
noong Pebrero 19,1889 na naglalayong
“matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sakalagayang panlipunan at pang-
ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sailalim ng pamamalakat ng mga Kastila at
upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.”
Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibangsagisag-panulat
upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila atupang patuloy na
makasulat. Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na
Laong Laan
aynaging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang
Noli MeTangere
at
El Filibusterismo
na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa samga rebolusyonaryong Pilipino na mag-
aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mgasanaysay gaya ng
Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino
at
Sa Mga Kabataang Dalaga saMalolos
. Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na
PLARIDEL
), GracianoLopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto,
ApolinarioMabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.
Pananakop ng Amerikano
Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip angmga
Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaangKastila.Kung
relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang nagingpangunahing
ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mga ilangimortal na makatang Pilipino
na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang
mga Pilipino saKastila, Tagalog at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang
mgapanitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat. Kabilang sa mga
manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga
oda
parakay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging mga
talumpati
; si Lope K.Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at nagpauso ng panitikang
sosyalista;si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang
Makata ng Pag-ibig
at may panulat-sagisag na‘Huseng Batute;’ at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’
dahil sisiw angipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na
sumulatng imortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang
Ama ng Dulang Tagalog
; si Zoilo Galangna pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami
pangiba. Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mga
fairy tale
sa mga Pilipino na ginamit ng mgagurong
Tomasites
sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (
genre
) ng panitikangaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing – ang
pelikula
.Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan dinang
panitikan sa bansa. Dula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila angmga
bodabil
na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista nanagbunga sa
sarsuwela
ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sabansa, ngunit nag-umpisa ito sa mga
artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walangtinig (
silent films
); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sanakahiligan na ng mga
Pilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik. Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga
dokumentaryo ukol sa pagsabog ngmga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong
bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino. Ang mga unang
pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ngkanyang dalawang nobela. Ang
pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay angpelikulang
Zamboanga
. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may underwater scene.Ngunit ang pinakaunang pelikulang
produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni JoseNepumuceno hango sa dulang panteatrong
Dalagang Bukid
(dula ni Hermogenes Ilagan) namalateatro rin ang kinalabasan.Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino
na makawala sa kamay ng mga Amerikano.Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan. Ang
dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag anghangad na paglaya ng
bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ngmga Amerikano ay alangang
ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila. Gayunpaman, hindi rinnasiyahan ang mga manunulat.Isa sa mga
unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay
ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – ang
Tanikalang Ginto
.
Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal angdulang ito dito at dinakip ang may-
akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang. mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang
Kahapon, Ngayon at Bukas
ni AurelioTolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang“
Hindi Ako Patay
” na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ngkanyang may-bahay.
Pananakop ng Hapon
Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa PearlHarbor noong
Disyembre 7, 1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kaya’tsinakop ng Hapon ang
Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyayasa larangang panitikan ng bansa
ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ngbansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng
namumunong Hapon ang paggamit ng wikangIngles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit
ang mga katutubong wika sa bansa.Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong
hindi mababahiran ngkanluraning ideya ang panitikang nililikha. Ang panahong ito sa kasaysayan ng
bansa at ng panitikan ang tinaguriang
Gintong Panahonng Panitikang Filipino
dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sapagsulat ng panitikan at pagsanib
ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito.Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat
na babaeng Pilipino sa pangalan ninaLiwayway A. Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga
makintal na maka-feministangmaikling-kwento.Dahil sa dinalang
haiku
(maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5sa taludtod), nagkaroon ang mga
Pilipino ng
tanaga
(maikling tulang may apat na taludtod atang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)
Panahon ng Pagkamit ng Kalayaan hanggang Kasalukuyan
Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng kanilang kalayaan mula sa kamay ngmga
Hapon. At dahil sa kalayaang natamo, higit ring sumigla ang kalayaang pampanitikan ngbansa.Bilang
patunay ng kasiglahan ng panitikang Filipino sa iba’t ibang uri sa panahong ito ay angpagkakalimbag ng
mga sumusunod na katipunan ng mga aklat:
Mga Piling Katha
at
Mga Piling Sanaysay
ni Alejandro Abadilla,
Maiikling Kwentong Tagalog
ni Teodoro Agoncillo,
Ako’y Isang Tinig
ni Genoveva Edroza-Matute at marami pang iba. Kinilala rin buhat sa panahong ito angmga panitikang
panlalawigan dahil sa mga inilunsad na mga pambansang pananaliksik atpagsasaling-wika ng panitikan
ng Pilipinas.Lalo pang sumigla ang panitikang Filipino nang ilunsad ang gawad Carlos Palanca Memorial
Awards for Litetature. Sumilang din sa panahong ito ang aktibismo ng mga batang mag-aaral noong
nagsisimula angdekada ’80 at ang kanilang panitikang aktibista gaya nina Virgilio Almario (na may sulat-
panulatna
Rio Alma
) at Quintin Perez.Pinakamasigla rin ang mga panitikang namayagpag sa
media
gaya ng sa radyo, telebisyon atsinehan. Nagsilang ang panahong ito ng mga musikerong Imelda Papin at
Victor Wood, ngHotdog, Sampaguita, Asin, Ryan Cayabyab, Levi Celerio, Pepe Smith at Freddie Aguilar
nanaging laman ng mga
jukebox
. Mga lagaristang gaya nina Ricardo “Ricky” Lee (may-akda/
Himala
at
Oro, Plata, Mata
), Lino Brocka (tagadirehe/
Maynila sa Mga Kuko ng Liwanag
) atIshmael Bernal (tagadirehe/
Himala
) at Marilou Diaz-Abaya (tagadirehe/
Oro, Plata, Mata
).Nagsilabasan rin ang mga karikaturang (komiks) na
Darna
,
Liwayway
at
Zuma
ni Mars Raveloat ang pinakatanyag na
Pugad Baboy
.Nag-uumpisa pa lang ang ikadalawampung siglo, higit na sumigla ang panitikang Filipino dahilsa
trend
o pinauso na dulot ng media.Kinilala ang Eraserheads (isang bandang binubuo ng mga mag-aaral ng UP)
sa pagpapasiglamuli sa OPM. Nagbukas ng daan sa marami pang musikero ang Eheads gaya ng sa
Yano,Siakol, Green Department, the Teeth, Rivermaya at Parokya ni Edgar. Nagbigay ng bagonghihip sa
kulturang Pilipino ang mga bandang ito na nagpakilala ng iba pang genre ng musika salahi. Kinilalang
The Beatles of the Philippines
ang Eheads dahil sa init na taglay ng bawatpagtanghal at bagong awitin. Ilan sa mga awiting kinilalang
imortal sa panahong ito ay ang
Huling El Bimbo
,
Iskin
,
Banal na Aso Santong Kabayo
,
Himala
,
Silvertoes
,
Alapaap
,
Overdrive
,
Peksman
,
Prinsesa
,
Pare Ko at Miss sa Loob ng Jeepney.
Maliban sa mga banda, kinilala rinang mga musika ni Jolina Magdangal, Jeremiah, Rossel Nava at Carol
Banawa na mga suplingng makabagong melo-musika ng bansa.Sumigla rin ang mga dulang
pantelebisyong pambata lalung-lalo na ang
Batibot
,
 Ang TV
at
5 and up
. At mga dulang panradyo ay kinagigiliwan naman ng mga nakatatanda. Puspusan dinang produksyong
pampelikula na nagsalin ng mga maikling-kwento at nobela sa pelikula atginawang inspirasyon ang mga
awit, tula, sanaysay at kasaysayan sa pagbuo ng marami pangdulang pampelikula. Naipanganak din ang
maraming genre ng pelikula gaya ng
independent flims
at
cinema veritae film
.Sa kasalukuyan, sinasalin ang mga panitikan hindi lamang sa mga pahayagan, magazine ataklat, hindi
lamang sa anyo ng pelikula, palabas pantelebisyon o kaya’y programang panradyo;kundi sa
pamamagitan din ng hi-technology – ang Internet. Dahil sa internet nagkaroon ng
blogging
,
video clipping
at
audio airing
na patuloy na bumubuhay sa panitikan hindi lang ngFilipino kundi ng ibang lahi mandin.Patuloy na
dumarami ang mga manunulat na Pilipino sa iba’t ibang anyo at uri ng panitikangamit ang iba’t ibang
media dahil sa mga inumpisahang kurso sa mga universidad at kolehiyo atpangangasiwa ng gobyerno ng
mga pagsasanay sa mga kinakikitaang husay na mgamamamayan. Ngunit ang kasiglahan ng panitikan ay
hindi magiging buo kung aasahan lamang ang pagdami at pag-usbong ng mga manunulat; kailangan din
ang pagpapahalaga atpagmamalasakit ng mga mambabasa na katuwang sa pagtaguyod ng panitikan ng
lahi.
Iba’t Ibang Panahon ng Panitikang Pilipino (Kasaysayan ngPanitikan sa PilipinasSinaunang Panahon- May
sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito- Alibata ang kadalasang ginagamit -
Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukapng bunga o niyog at dahon at balat ng
punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat - Mga uri ng Panitikang sumibol
at sumikat sasinaunang panahon:- ALAMAT - KWENTONG BAYAN- EPIKO- a. Bidasari - Moro- b. Biag ni
Lam-ang - Iloko- c. Maragtas - Bisaya- d. Haraya - Bisaya- e. Lagda - Bisaya- f. Kumintang - Tagalog- g.
Hari sa Bukid - Bisaya- 4. Mga Awiting Bayan- 5. Karunungan Bayan- a. Salawikain - nagsisilbing batas at
tuntunin ngkagandahang-asal ng ating mga ninuno.- hal. Aanhin pa ang damo kung wala na ang kabayo.-
b. Sawikain – mga kasabihang walang natatagongkahulugan- hal. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang
gawa.- c. Bugtong – maikling tulang karaniwang naglalarawanng isang bagay na siyang pahuhulaan.- hal.
Isang tabo , laman ay pako. (langka)

Pananakop ng Mga Kastila:Mga Impluwensya ng Kastila sa ating Panitikan:1. Nahalinan ng Alpabetong

Romano ang Alibata2. Naituro ang Doctrina Cristiana3. Naging Bahagi ng Wikang Filipino ang
maramingsalita sa Kastila 4. Nadala ang ilang akdang pampanitikan ng Europa at tradisyong Europeo na
naging bahagi ng ating panitikangaya ng awit, corido, moro-moro at iba pa.5. Nasinop at nasalin ang
makalumang panitikan saTagalog sa ibang wikain6. Nailathala ang iba’t ibang aklat pambalarila sawikang
Filipino tulad ng Tagalog, Ilokano at Bisaya7. Nagkaroon ng makarelihiyong himig ang mga akdaMga
Unang Aklat:a. Ang Doctrina Cristiana (1593) – Padre Juan dePlacencia at Padre Dominga Nievab.
Nuestra Senora del Rosario (1602) – Padre Blancas deSan Josec. Ang Barlaan at Josaphat (nobelang
Tagalog) – Padre Antonio de Borjad. Ang Pasyon – iba’t ibang bersyon sa Tagalog(Mariano Pilapil, Gaspar
Aquino de Belen, Anecito de laMerced at Luis de Guia)e. Ang Urbana at Felisa – Modesto de Castro (Ama
ngklasikang tuluyan sa Tagalog)Mga Akdang Pangwika:a. Arte Y Reglas de la Lengua Tagalab. Compendio
de la lengua Tagalac. Vocabulario de la Lengua Tagalad. Vocabulario de la Lengua Pampangoe.
Vocabulario de la Lengua Bisayaf. Arte de la Lengua Bicolanag. Arte de la Lengua Iloka

Mga Dulang Panlibangan1. Tibag 7. duplo2. Lagaylay 8. kurido3. Sinakulo 9. saynete 4. Panubong 10.
karagatan5. Karilyo 11. sarswela6. Moro-moroPanahon ng Pagbabagong-isip (Propaganda)- Ang diwang
maka-relihiyon ay naging makabayan at humihingi ng pagbabago sa sistema ng pamamalakad sa
pamahalaan at simbahan- Pagpasok ng diwang liberalismoMga Propagandista:a. Dr. Jose Rizal/ Laong
Laan at Dimasalang (“Noli at El Fili)b. Marcelo H. Del Pilar (Palridel, Piping Dilat at DoloresManapat) –
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa, Kaiigat Kayo at Tocsohanc. Graciano Lopez Jaena (Fray Botod, Sa Mga
Pilipinoatbp)d. Antonio Luna (Noche Buena, Por Madrid atbp)Panahon ng Amerikano1. Maalab ang
diwang makabayan na hindi namagawang igupo ng mga Amerikano2. Pinasok ng mga manunulat na
Pilipino ang iba’t ibanglarangan ng panitikan tulad ng tula, kwento, dula,sanaysay, nobela atbp.3. Pag-
ibig sa bayan at pagnanais ng kalayaan ang temang mga isinusulat 4. Namayani sa panahong ito ang
mga akda sa wikangKastila, Tagalog at wikang Ingles5. Pinatigil ang mga dulang may temang
makabayan6. Sa panahong ito nailathala ang babasahing Liwayway 7. Pinauso rin ang balagtasan
katumbas ng debate 8. Nagkaroon/Nagsimula ang pelikula sa PilipinasMga Pahayagan:1. El Nuevo Dia
(Ang Bagong Araw) ni Sergio Osmena(1900)2. El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) itinatag ni
Pascual Poblete (1900)3. El Renacimiento (Muling Pagsilang) – itinatag ni Rafael Palma (1900)Mga
Dulang Pinatigil:1. Kahapon Ngayon at Bukas – Aurelio Tolentino2. Tanikalang Ginto – Juan Abad 3.
Walang Sugat – Severino ReyesIlang kilalang manunulat sa Kastila na sumikat:1. Cecelio Apostol 2.
Fernando Ma. Guerrero3. Jesus Balmori 4. Manuel Bernabe Manalang5. Claro M. RectoIlang kilalang
manunulat sa Wikang Tagalog:1. Lope K. Santos2. Jose Corazon de Jesus3. Florentino Collantes 4. Amado
V. Hernadez5. Valeriano Hernandez Pena6. Inigo Ed RegaladoPANAHON NG HAPON1. Natigil ang
panitikan sa Ingles kasabay ng pagpatigil ng lahat ng pahayagan2. Gintong Panahon para sa mga
manunulat sa wikangtagalog3. Ipinagbawal din ng mga Hapon ang paggamit ngwikang Ingles 4. Ang
paksa ay natutungkol sa buhay lalawigan5. Napasara ang mga sinehan at ginawa na lamangtanghalan
. Nagkaroon ng krisis ng papel kaya hindi masyadongmarami ang akdang naisulat Tatlong Uri ng Tula na
sumikat sa panahon ng Hapon1. Haiku2. Tanaga3. Karaniwang AnyoIlang Dula na sumikat sa panahon ng
Hapona. Panday Pira – ni Jose Ma. Hernandezb. Sa Pula sa Puti --- Francisco Soc. Rodrigoc. Bulaga - ni
Clodualdo del Mundod. “Sino ba Kayo?” “Dahil sa Anak” at “Higanti ngPatay” ni NVM GonzalesIlang
Mahusay na Maikling Kwentoa. Lupang Tinubuan ---- Narciso Reyesb. Uhaw ang Tigang na Lupa –
Liwayway Arceoc. Lunsod Nayon at Dagat-dagatan – NVM GonzalesBagong kalayaan 1945 - 1972-
Sumigla muli ang panitik sa Pilipinas- Naging paksain ang kabayanihan ng mga gerilya,kalupitan ng mga
Hapon, Kahirapan ng pamumuhay noon atbp- Nabuksang muli ang mga palimbagang naipasara dahil sa
giyera- Naitatag ang Palanca Memorial Award in Pilipino and English Literature noong 1950- Nagkaroon
din ng Republic Cultural Award, Gawad ni Balagtas at Taunang Gawad ng Surian ng WikangPambansa-
Sumigla rin ang pagkakaroon ng pahayagan sa mga paaralang pangkolehiyo- Nagbukas rin ang
palimbagan ng lingguhangbabasahin: Liwayway, Bulaklak, Tagumpay, Ilang-ilangatbp Ilang Samahang
Naitatag para sa Panitikang Filipino:Taliba ng Inang Wika (TANIW)Kapisanan ng Diwa at Panitik
(KADIPAN)Kapisanan ng mga Mandudulang Pilipino (KAMPI)Ilang Samahang Naitatag para sa Panitikang
Ingles:Philippine Writers AssociationDramatic PhilippinesPhilippine Educational Theater Association
(PETA) Arena Theater Barangay Writer’s Guild Batas Militar 1972 – 1986- 1972 idiniklara ang Batas
Militar sa Pilipinas sa pamumuno ni Pangulong Ferdinand Marcos- Paksa ang paghingi ng pagbabago sa
pamahalaan at lipunan- Pagsisimula ng programang Bagong Lipunan noongSetyembre 21, 1972-
Pinahinto ang mga pampahayagan at magingsamahang pampaaralan- Pagpapatatag ng “Ministri ng
Kabatirang Pangmadla”(sumubaybay sa mga pahayagan, aklat at mga iba pangbabasahing
panlipunan)Kasalukuyang Panahon- Isa pang makulay na kabanata ng panitikang Pilipino- Namumulat
ang mamayang Pilipino sa kahalagahan ng pambansang wika- Marami na ang sumusubok na sumulat
gamit angkanilang sariling vernakyular - Mas mayaman ang pinagkukunan ng paksang isusulat - Malaki
ang impluwensiya ng teknolohiya at agham- Malayo na rin ang naaabot ng media- Kahit sa mga
telebisyon nagbabago na rin ang wikangginagamit - Hindi lamang pamapanitikan ang uri ng
salitanginagamit ngunit mapapansin na may mga akda nagumagamit na rin ng pabalbal, kolokyal at
lalawiganin.

ANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nanghigit sa
tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898, tandang pagkakaroon
natin ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo noon bilang unang pangulo ng Republika ng
Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamangsapagkat biglang lumusob ang mga
Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano nasiyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen.
Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa man, angkilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong pang
1900.
MGA KATANGIAN NG PANITIKAN
1. Hangaring makamit ang kalayaan2. Marubdob na pagmamahal sa bayan3. Pagtutol sa kolonyalismo at
imperialismo
DIWANG NANAIG
1. Nasyonalismo2. Kalayaan sa pagpapahayag3. Paglawak ng karanasan4. Paghanap at paggamit ng
bagong pamamaraan
MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA AMERIKANO
1. Pagpapatayo ng mga paaralan2. Binago ang sistema ng edukasyon3. Pinaunlad ang kalusugan at
kalinisan4. Ipinagamit ang wikang Ingles5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng
pamahalaan6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan
MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO
1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong19002. EL NUEVO
DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 19003. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang)
itinatag ni Rafael Palma noong 19004. Manila Daily Bulletin-1900
3 PANGKAT NG MGA MANUNULAT
1. Maka-Kastila2. Maka-Ingles3. Maka-Tagalog
MGA DULANG IPINATIGIL
1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad3.
MALAYA –ni Tomas Remegio4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes
PANITIKAN SA KASTILA
1. CECILIO APOSTOL- may pinakamabuting tulang papuri kay Jose Rizal ; OBRA-MAESTRA- A Rizal2.
FERNANDO MA. GUERRERO- unang hari ng panulaan sa Kastila; OBRA-MAESTRA-Crisalidas (Mga
Higad)3. JESUS BALMORI – “Batikuling”; OBRA-MAESTRA- El Recuerdo y el Olvido; nahirangsiyang “poeta
laureado” sa wikang Kastila4. MANUEL BERNABE- makatang liriko5. CLARO M. RECTO-Obra-maestra-
BAJO LOS COCOTEROS ( Sa Lilim ng Niyugan)6. TRINIDAD PARDO DE TAVERA- ang nagpasok ng titik W at
K sa abakadang Pilipino
IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA
1. ADELINA GURREA – kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila;Obra-maestra-
EL NIDO2. ISIDRO MARPORI –obra-maestra-AROMAS DEL ENSUENO ( Halimuyak ng Pangarap)3.
MACARIO ADRIATICO –obra-maestra-alamat”LA PUNTA DE SALTO ( Ang Pook naPamulaan )4. EFIFANIO
DELOS SANTOS- nakilala sa tawag na DON PANYONG; kilala bilang mahusayna mananalambuhay5.
PEDRO AUNARIO –sumulat ng DECALOGO DEL PROTOCIONISMO
PANITIKAN SA TAGALOG
= Ang “FLORANTE AT LAURA” ni Francisco Balagtas at “URBANA AT FELIZA”niModesto de Castro ang
naging inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog= Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga
makatang Tagalog. Narito ang mga sumusunod:= MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Inigo Ed
Regalado;Carlos Gatmaitan; PedroGatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio H. Panganiban; Deogracias A.
Rosario; IldefonsoSantos; Amado V. Hernandez; Nemecio Carabana; Mar Antonio
Panitikang FilipinoPanitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila
A. Kapaligirang Pangkasaysayan1. Ang mga negrito o Ita
Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sarilingkulturang masasabi
ang mga Ita. Wala silang nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sa pamahalaan, sa sining, sa
pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang nalalamankundi ilang awitin at pamahiin.
2. Ang Pagdating ng mga Indonesyo
Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’ymapuputi at manilaw-
nilaw ang mga balat. Walang masasabi gaanong kultura ang kanilangdinala rito liban sila’y marunong
nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng mga halamanat marunong nang magisda. Pagkaraan
ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit.Iba ang mga hitsura nito kaysa mga unang
Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mgaIndonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa
una. Sila’y may sarili nang sistemang pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain
at may dalang panitikanggaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at
pananampalatayang pagano. Silaang mga ninuno ng mga Ipugaw.
3. Ang Pagdating ng mga Malay
Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat aynakarating dito noong
kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si Kristo at 100 taon pagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay
na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang paganoat mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira
sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninunong mga Igorot, Bontok at Tinguianes.Ang ikalawang
pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1300 taon pagkamatay ni Kristo. Sila ang mga
ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa.Sila’y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan,
kuwentong bayan, mga alamat at mgakarunungang bayan. Sila ang nagdala ng Baranggay.Ang ikatlong
pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila dito ng epiko, alamat, kuwentong bayan at ng
pananampalatayang Moslem.
4. Ang mga Intsik
Ang mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya’t mahigit sa 600 salitang Intsik ay bahagi na ng wikang
Pilipino. Ang mga salitang gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa, bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw,
inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling saIntsik.
5. Impluwensiya ng mga Bumbay
Nagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan atliriko. Marami
ding mga salitang Bumbay o Hindu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mgaito’y, guro, bansa, mukha,
likha, hukom, dukha at iba pa.
6. Mga Arabe at Persiyano
Nagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat.
7. Impluwensiya ng Imperyo ng Madjapahit
Ang Imperyo ng Madjapahit na ang pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay
nagingnapakamakapangyarihan at maraming mga kalapit bansa ang nasakop. Kabilang dito ay IndoTsina,
Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay nagkaroon ngimpluwensiya ng mga
bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ngCebu, Panay, Negros at Palawan
ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mga bansa.
8. Ang Imperyo ng Malacca
Nagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o Rajah. Sinasabing angkaraniwang
pahayag na “Alla-eh” sa Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Malacca.
B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila1. Panahon ng mga Alamat at Mga
Katangian Nito
Ang panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawang pangkat ng mga
Malay. Ang kanilang panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mgamitolohiya, alamat, kuwentong
bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya’y sumasambasila sa punongkahoy, sa araw at sa iba
pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin.
a. Bulong
Ang bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito’y labis na pinaniniwalaan ng mgaunang Pilipino. Isa
pang pagbulong ay paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sa punso.
b. Kasaysayan ng Alamat
Bago pa dumating ang mga Kastila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Angalamat ay isang uri ng
panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng
pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang pangyayari’yhindi makatotohanan at hindi
kapanipaniwala.
2. Ang Mga Kuwentong Bayan
Bago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentong bayan. Ito’y isang
tuluyang kuwentong nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan ngmga kuwentong baying
Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos, at mga ispiritu na siyangnagtatakda ng kapalaran ng tao.Ang
mga kuwentong bayang ito’y naglalarawan ng mga kaugalian, pananampalataya atmga suliraning
panlipunan ng panahong yaon. Kahit na ang mga kuwentong ito’y may mgakababalaghan at di
kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral3. Panahon Ng Mga Epikoa. Mga
Katangian ng Panahong Ito
Sa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag naAlibata. Sila ang
mga Malay na Muslim na maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe nahanggan ngayon ay
ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu. Hinalinhan ng Kastilaang tawag sa alpabetong ito at
tinawag na Baybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada.Ang epiko’y isang tulang pasalaysay na
ang karaniwang paksa’y tungkol sa pakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong
unang panahon. May mga pangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan.
Maraming mga epikongisinalin ng mga misyonerong Kastila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano
nguni’t marami pa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng mga mag-aaral sa lingguwistika. Kaya’t ang
maramisa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat.
4. Ang mga Awiting Bayan
Ang awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,karanasan,
pananampalataya, gawain o hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.Maraming mga uri ng
mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang Bathala, pagawitsa pagsisisi sa kasalanan,
pag-awit upang sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sakatapatan ng pag-ibig, pag-awit sa
pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa pagpapatulogng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang
pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awitnamang malaswa ang sinasabi at may kagaspangan ang
mga pananalita.
5. Ang mga Karunungang Bayan
Ang mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain,kasabihan at palaisipan.
Karamihan ang mga ito’y nanggaling sa mga Tagalog at hinugot sa mgamahahabang tula. Ang mga unang
salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma tula ngIndiya, Indonesya, Burma at Siyam. Ito’y
nagpapatunay lamang na noong unang panahon aynagdala ang mga bansang nabanggit ng
impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas.
a. Ang Bugtong
Ang mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito’y binibigkas ng patula at may lima
hanggang labindalawang pantig. Ang mga Tagalog ang pinakamayaman sa bugtong.
b. Ang Salawikain
Ang salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noongunang panahon
upang mangaral at akayin ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito’y patulang binibigkas na may sukat at
tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang kaugalian at pagkilosnoong panahon ng ating mga
ninuno.
k. Ang Mga Sawikain
Ang sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikainsapagkat’t ito’y
nagpapahayag ng katotohanan at nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao.
d. Ang Mga Kasabihan
Ang mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi okilos ng ibang tao.
Ito’y patula rin.
e. Ang Palaisipan
Ang palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuong isang kalutasan
sa isang suliranin. Kahit na sa paaralan ngayon ay ginagamit na ang palaisipan sapagka’t ito’y isang
paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral. g. Ang Mga Unang Dulang Pilipino
Ang unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga Kastila aymay nadatnan na
silang mga dulang ginaganap sa iba’t-ibang pagkakataon. Ang mga ito’yginaganap na kaugnay ng mga
seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilangmga pinuno at bayani.
Panitikan ng Panahon ng Kastila
Maagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryosapagkat ang
pangunahing layunin ng mga kastila ay mapalaganap ng pananampalatayangkatolisismo ang edukasyong
ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling panrelihiyon.
Ang mga Imlpuwensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino
1. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino2. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba’t-
ibang wikaing Pilipino gaya ngtagalong, ilukano, cebuano at hiligaynon.3. Ang malaking ginawang
pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba’t-ibang uri ng panitikan.4. Ang pagkakaturo ng doctrina
cristina.5. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibangwikain.6.
Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa Europa at ng tradisyong Europeo nanagging bahagi ng
panitikang Pilipino sa ngayon, gaya ng awit,corridor at moro-moro.7. Ang wikaing kastila na siyang wika
ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mgasalitang ito ang nagging bahagi na rin ng wikang
Pilipino.
Uri ng Panitikang Lumaganap
1. awit2. corridor 3. duplo4. karagatan5. comedia6. moro-moro7. cenakuloi8. saruwela
Mga Unang Aklat
1. Doctrina Cristiana by: Padre juan de plasencia at padre domingo de nicua2. Nuestra Se.ora del Rosario
by: padre blancas de san jose at juan de vera3. Ang Barlaan at Josaphat isinalin ni padre Antonio de
borja4. Ang Pasyon by: gaspar aquino de belen, don luis guian, padre aniceto de la merced at padre
mariano pilapil5. Ang Urbana at Felisa by: padre modesto de castro ay tinawag na “ ama ng
klasikongtuluyang tagalong” Iba pang isinulat niya:-coleccion de sermons tagalog-exposicion de las siete
palabra en tagalong novena de san isidro en tagalog6. Ang Dalit kay Maria- flores de mayo by: padre
mariano sevilla
Mga Akdang Pangwika
1. Pag-aaral ng Barirala sa Tagalong2. Talasalitaan sa Tagalog3. Mga Barirala sa mga ibang Wikain
Mga Kantahing Bayan
Bago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at angmga ito’y
isinalin nila sa mga sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila’y lalo pang nadagdagan ang
mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang mga kantahing bayan ay bunga ng kulturang silangan at
kanluran narito ang ilang halimbawa :2. Kundiman- awit ng pag-ibig3. Paghehele ng bata- awit sa
pagpapatulog sa bata4. Balitaw- awit sa paghaharana5. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho6.
Paninitsit-7. Colado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan8. Panunukso- awit sa mga bata
kung nagtutuksuhan9. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay10. Panunuligsa- awit laban sa mga
babaeng masasagwa11. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho.
Mga Aklat Pangwika
Upang ang mga pilipino’y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mgaaklat na pangwika
gaya ng :1. bokabularyo2. balirala3. nobela4. dasal5. talambuhay ng mga santo6. misteryo
Ang mga Awit at CorridoCorrido
Ang mga paksa ng corrido ay galing sa Europe na dinala sa Filipinas ng mga kastila.Karamihan sa mga
corridor ay walang nakasulat ng may akda. Ang mga manunulat ng corridor ay sina: jose de la cruz,
ananias zorilla at Francisco balagtas. Ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga corridor
ay:· Ang ibong adarna by: Francisco balagtas· Don juan ti.oso· doce pares de francia· Rodrigo de villa by:
jose dela cruz· Bernando del carpio by: jose dela cruz· Do.a ines by: ananias zorilla· Ang haring patay·
Principe orentis
Awit
Ang corridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit ay
binubuo ng 12 panting at ang corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod aymga
popular na awit:· Florante at laura· Doce pares sa kaharian ng pransiya· Salita at buhay ni segismundo·
Bernando carpio· Principe florino by: ananias zorilla· Se don juan tenorio· Principe igminio
Francisco Balagtas
Wala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mgasinulat ni
balagtas:· La India elegante y el negrito amante· Oarsman at zafira· Don nuno at zelinda· Clara balmori·
Nudo gordeano· Almonzar at rosemando· Auredato at astrono· Abdol at miserena· Mahomet at
constanza· Bayaceto at dorlisca
Ang mga dulang patula
Hindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mgaritwal at
seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. Dalawang uri ngseremonya:
Karagatan
Ang karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ngsingsing. Ang mga
binatang maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap angsingsing matutuloy ang
kasalkasalan kapag hindi malulunod ang binata.
Duplo
Isang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran.
Ang Tibag
Pagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna Elena at principe constantino.
Ito ay ginaganap sa buwan ng mayo.
Ang Panunuluyan
Isang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap nghabay na
matutuluyan ni maria para sa nalalapit niyang panganganak.
Ang Panubong
Ay isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang magkaarawan.
Ang Karilyo
Isang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton.
Ang Cenaculo
Isang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon.Ito rin ang
pasyon. Dalawang uri ng cenaculo: · Hablada- hindi inaawit kung hindi patula· Cantada – ito ang inaawit
katulad ng pasyon.
Ang Moro-Moro
Dula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ngnagsasalita. Ito ay
nag mula sa Europa. Ang mga banyagang pamagat ng mga moro-moro:· Amedato at antone· Adbal at
miserena· Rosalona, mohamet at constanza· Do.a ines cuello de garpa at principe nicanor · Do.a beatriz
at haring ladislaw· Cleodovas at felipe· Arasnan at zafira· Rodolfo at rosamunda· Clavela at
segismundoLumaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig
naito at nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay:-teatro cornico-tondo teatro-
primitivo teatroAng manunulat ng moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat:
Jose dela cruz o huseng sisiw
· La Guerra civil de Granada· Hernandez at galisandra· Reyna encantada· Rodrigo de vivar
Honorato de Vera
· Do.a ines cuello de garga y el principe nicanor
Juan crisostomo o crisot na taga pampangga
· Ang sultana· Parla· Zafiro at rubi
Padre Jorge fajardo kilala sa panitikang pampangga
· Vida de gonzalo de cordova
Nicolas Serrano na taga bicol
· Pantinople at aduana· Orentis orantias
Eriberto gumban ama ng panitikang bisaya taga ilo-ilo
· Carmelina· Felipe· Cladones
Zarzuela
Isang dulang musical o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa aytungkol sa pag-ibig,
panibugho at paghihiganti. Ito’y naglalarawan din ng pang araw-araw na buhay ng mga pilipino. Sa
makatuwid ang zarzuela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipinona ang tinatalakay. Upang lalong
magustuhan ng mga manonood ang zarzuela ay may kasamangkatatawanan na lagging ginagampanan
ng mga katulong sa dula. Nagmula sa Europa .
Panitikan sa Panahon ng Propaganda
Sa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mgakastilangunit sa
katotohanan ay ditto nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabangdamdamin. Nagkaroon ng
bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang dating diwangmakarelihiyon ay naging makabayan. Ang
kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago. 1. panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang
Pilipino sa kortes ng Espanya. 2. pagkakapantaypantayng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas. 3.
gawing lalawigan ng espanya ang pilipinas. 4. Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan. 5. kalayaan ng
mga mamamayangPilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. Upang lumaganap ang kanilang
simulain atmaipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ng
pagsanib sa masonaria, mga asosasyon laban sa pamamalakad ng prayle.
Jose Rizal
· Noli me tangere at El Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahadng sakit ng
lipunan, maling pamamalakad ng pamahalaan at simbahan, depekto saedukasyon sa kapuluan, paniniil
ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan ngmga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.· Sa
Mga Kababaihang Taga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang tagamalolosdahil sa
kanilang paninindigan at pagnanais matuto.· Hingil sa Katamaran ng mga Pilipino- sanaysay na
napalathala sa La Solidaridad ang pahayagan ng kilusang propaganda.· Pilipinas sa loob ng Sandaang
Taon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa Sol. Ito’y isang pagpapauna sa haharapin ng pilipinas· Brindis-
isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor na Pilipino saMadrid.· Awit ni Maria Clara-
buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ngkaniyang damdamin tungkol sa sariling
bayan.· Mi Ultimo Adios- kahulihulihang tula ni rizal.· Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At La
Independencia, inulit sa republica Filipina atsa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.
Marcelo H. Del pilar
Isang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya at pinamatnugutan
ang diarong tagalog.· Caiigat Cayo-.librong ikinalat ni Del pilar na nagtatanggol sa noli ni Rizal.· Dasalan
at Tuksohan- isang parodying gumagagad sa nilalaman ng aklat-dasalan.· Dupluhan- mga sinulat na
patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.· La Soberania Monacal En Filipinas- sanaysay na
tumutuligsa sa mga prayle atnagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at
kaligayahan ng pilipinas.· Sagot ng Espanya sa Hibik nang Pilipinas-ito’y naglalayong humingi ng
pagbabagongunit ipinahayag na di makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.· Ang Kalayaan-
bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang maging hiling
habilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.
Graciano Lopez Jaena
Isa sa pangunahing repormista; hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan at
simbahan sa ating bayan.siya ang nagging unang patnugot ng La Solidaridad.· Fray Botod-isang
paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan at pagmamalabis ng mga prayle.· La Hija Del
Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Gawain ng mga prayle.· Mga Kahirapan sa Pilipinas-
tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sakaniyang bayan.· Sa mga Pilipino- talumpating
naglalayong mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mgakababayan.
Mariano Ponce
Ang tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda aynagkubli sa
mga sagisag na tikbalang, kalipulako at naming.· Mga Alamat ng Bulkan- katipunan ng mga alamat at
kwentong bayan ng kaniyanglalawigang sinilangan.· Pagpugot kay Longino- isang dulang tagalong na
itinanghal sa liwasan ng malolos, bulakan.· Sobre Filipinas· Ang mga Filipino sa Indo Tsina· Ang Panitikan
ng Kilusang Propaganda
Antonio Luna
Sa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya aysumanib sa
kilusang propaganda at nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol.· Noche Buena-isang akdang
naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.· La Tertulia Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng
kaugaliang Pilipino kaysakastila.· La Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema ng edukasyon para sa
mga kababaihan.· Todo Por el Estomago- tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.· Impresiones-
paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulilasa amang kawal.
Pedro Peterno
Isang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiranng mga
mason at sa Asociacion hispano- Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mgarepormista.· A Mi Madre-
nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.· Ninay- kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang
kastila na sinulat ng isang Pilipino.· La Cristiano y la Antigua Civilization Tagala- nagsasaad ng impluwesya
ngkristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.· La Civilization Tagala “El Alma Filipino at
Los Itas- mga pananaliksik nanagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.·
Sampaguitas y Poesias Varias-katipunan ng kaniyang mga tula.
Jose Maria Panganiban
Tagapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalimng sagisag na
jomapa. Kilala sa pagkakaroon ng “ memoria Fotografica”ang kaniyang mgasinulat na tula ay:
· ANnuestro Obispo· Noche de Mambulao· Ang Lupang Tinubuan· Sa Aking BuhayAng kaniya namang
mga sanaysay:· El Pensamiento· La Universidad de Manila· Su Plan de Estudio
Isabelo Delos Reyes
Isang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng “Iglesia Filipina
Independente”. Ang kanyang mga sinulat:· El Folklore Pilipino· Las Islas Bisayas en la Ecopa de la
Conquista· Historia de Ilocos· La Sensacional Memoria sobre la Revolucion Filipina.
Panitikan sa Panahon ng HimagsikanAndres Bonifacio
Ang nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ng bansang Pilipino
ay nagkubli sa sagisag na Agapito, Bagumbayan at may pag-asa· Katapusang Hibik ng Pilipinas- isang
tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa mgasumasakop sa ating bansa.· Ang Dapat Mabatid ng
mga Tagalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayanupang buksan ang isip at hanapin ang
katwiran.· Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangangmamatay kung
ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.· Katungkulang Gagawin ng mga Z,LL,B(anak ng bayan)-
inihanda niya ito upang magingkautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at
paggalang kayJacinto ay ang kartilang ginawa ng huli ang isinaalang-alang.· Katipunan Marahas ng mga
Anak ng Bayan- isang panawagan sa mga kababayan upangihanda ang loob sa pakikihimok.· Tapunan ng
Lingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan ang pakikitunggali sa manlulupig
at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.
Emilio Jacinto
Ang utak na katipunan ay siya ring patnugot ng Kalayaan, nag kubli sa sagisag na Dimasilaw· Sa may
Nasang Makisanib sa Katipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mgadapat ugaliin ng mga
sasapi sa Katipunan.· Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B- ito’y ang kartilyang naglalaman ng mga
kautusansa mga kaanib ng Katipunan.· Liwanag at Dilim- and kodigo ng rebulusyon. Katipunan ng mga
sanaysay na may ibatibang paksa gaya ng “ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang
taomagkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang maling
pananampalata· Sa Anak ng Bayan- isang tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.·
Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan upang ipaglaban
ang kalayaan at humiwalay sa Espanya.
Apolinario Mabini
Ang dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sa pamahalaan,
siya ang nagging utak ng himagsikan.· Programa Constitucional de la Republica Filipina- ito’y
palatuntunang pansaligang-batasng republican ng pilipinas.· El Desarollo y Caida de la Republica Filipina-
ito’y naglalaman ng paliwanag tungkol sa pagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.· Sa Baying
Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila “ El PuebloFilipino.· El Simil de Alejandro-
nalathala sa pahayagang “ El Liberal” ito’y tumutuligsa sa pamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa
karapatan ng tao.· Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos- salin sa tagalong ng kanyang “El
VerdaderoDecalogo.
Jose Palma
Kasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sa
pamamagitan ng kaniyang mga kundiman.· Melencholias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng
kaniyang mga tula.· De Mi Jardin- isang tulang nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.· Himno
Nacional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa ating panitikan. Na nilapatan ng
musika ni Jualin Felipe.
Iba pang mga manunulat ng Awit
· Julian Felipe – Sa Biak na Bato· Lucino Buenaventura – Liwayway· Pedro Paterno – Himno de la
Revolucion· Domingo Enrile – El Anilli de la Dalaga de Marmol· Joaquin choco – Pepita at Jocelynang
Baliw.
Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan
· Heraldo de la Revolucion· Indice Official· Gaceta de Filipinas· La Independencia· La Republica Filipina· La
Libertad· Ang Kaibigan ng Bayan· La Oportunidad· La Revolucion· Kalayaan
PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO
Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito’y ang mabilis na pagdami ng mga babasahim,ang
pagkaakroon ng kalayaan sa pag sasalita, sa p[ahayagan, sa paniniwala at sa mgasamahan ng ipinag utos
sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong kalayaan, ng
 bagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy
maramingnaniwalang higit na maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa
mahigitna tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang mga moro moro at senakulo noong
panahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela.
Mga katangian ng panitikan saq panahong ito:
Una, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang ‘bunga ng kalayaan sa pamamahayag, sa
salita, sa relihiyon, at sa mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ng pagsulat, at sa mga paksa ng
relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga bagong panananaw at pakasa tulad ng sa
pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal naginamitasn ng kani kanilang istilo.Ikalawa, ang
pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sawika ay nakatulonh nang
malakai sa paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito’y may kanikanyuang saliganbatas at siyang nag
pasimuno sa ibat ibang palatuntunan, paligsahang pampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula,
nobela, dula at balagtasan, bukod sa mga bilang ng musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga
Mananagalog; ilaw at panitik;akademya ng wikang tagalong; kapulungan balagtas; aklatang florante;
aklatang bayan; atbp.Ikatlo; lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita ng
tunayna mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. Lumitaw din ang mga satiriko at
mgakatatawanang tula sa mga pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di
nakaligtaanggawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat tungkol sa pulitika’t lipunan
atrelihiyon.
Panitikan sa kastila
SA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likasna kakayahang
sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pagtula.
Cecilio Apostol(1877-1936)
Naging mamahayag siya sa la union noong 1902, at nang bandang huli bapabilang siyang manunulat ng
el Renacimiento. Sa larangan ng pagtula siya ayhigit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng “Club
International”noong 1902, siya ang nanalong unang gantingpala sa tula niyang “mi Raza”. Siya ay
sumulat ng tulang handog kina Gat.Joserizal, Emilio jacinto, Apolinario mabini. At sa lahat ng mga
bayaning Pilipino. Ang sumusunoday halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol.· “A RIZAL”· “A Emilio
Jacinto”· “SOBRE EL PLINTO”
Fernando Maria Guerrero (1873-1899)
Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng “La Opinion”nagging kasama din
siya ni Antonio Luna sa pahayagang “La Independencia” . Si Guerrero’y binawian ng buhay noong ika-12
ng hunyo, 1929.Ang pinalagay na malaking tula ni Fernando Ma. Guerrero ay tinipon sa isang aklat na
pinamagatang “Crisalidas” .
Jesus Balmori (1886-1948)
Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang “Rimas Malaya” ay lumabas noong 1904nang siya’y labing
pitong taong gulang lamang. Nag lingcod siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng “La Vanguardia”,
“El Debate”at “La Voz de Manila”. Sa “la Vanguardia” siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw na
may pamagat na “Vida Manilenia” na pawing tulang mapanudyo at mapagpatawa. Sa tudling naito’y
gumanit siya ng sagisag-panulat na “BATIKULING”. Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong 1908
ang kanyang “Gloria!” ay nanalo sa paligsahang inilunsad ng “El Renacimiento”. Noonga1902, ang
dalawang tulang”A NuestroSenior Don Quijote de la Mancha” at “Triptico Real” ay kapawa nanalo sa
paligsahang pinamamahalaan ng “Caza Espania”.Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang “La
Venganza de las Flores”; “El Volcan deTaal”; “En el circo”; “Buenaventuranza”; “Canto a Espania”; at iba
pa.Si Balmori’y nahirang maging kagawad ng Philippine Historical committee at katulongtekniko sa
tanggapan ng pangulo hanggang siya’y namatay noong ika-23 ng mayo, 1948. sa pamamagitan ng isang
huling tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito na pinamagatang “A Cristo” ay
lumabas na “Voz de Manila” sa araw ng kanayang kamatayan.
Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat:
1. “ Rimas Malayas”(mga tugmang Malaya, 1904)2. “Vidas Manilenias”(buhay maynila, 1928)3.
“Balagtasan”(1937)4. “Mi Casa de Nipa”(ang bahay kong pawid, 1938)nag tamo ng unang gantimpala
satimpalak ng komonwelt.
Mga tulang nagwagi sa timpalak-panitik ng “El Renacimiento”, 1908:
1. “Specs” (Mga pananaw) unang gantimpala2. “Vae Victis” (Pala ng natalo)3. “Himno a rizal”(Awit kay
Rizal)Mga Nobela;1. “Bancarrote de Almas”2. “Se Deshojo la Illor”3. “La Suerte de la Fea”
Manuel Bernabe
Sa labanan nina Balmori at Bernabe sa isang balagtasan noong 1920 sa paksang “ElRecuerdo y el Olvido”
ay walang nahayag na nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Ang panig ng “Gunita” ay
ipinagtanggol ni Balmori at ang “Limot” ay kay Bernabe. Ayon sa ugongng palakpakan pagkatapos ng
balagtasan na si Bernabe ang nakaakit sa madla.Ang kanyang mga tula ay tinipon at ipinaaklat at
pinamagatang “Cantos del Tropico“. Isa pang aklat na may pamagat na “Perfil de cresta” ay naglalaman
ng salin niya sa “Rubaiyat” niOmar Khayyam at prologo ng yumaong Claro M. Recto.Ang mahuhusay at
kilalalang mga tula niya ay ang mga sumusunod; “El Imposible”, !Canta Poete!” “Soldado-Poerta”,
“Blason”, “Mi Adios a Iloilo”; “Castidad”, “Espania enFilipinas”, “Excelsitudes”, “No Mas Armor Que El
Tuyo” at sa kanyang natagpuan ni de laCamara ang isang karangalan ng pinakamagaling na makata sa
kastila.
Claro M. Recto(1890-1960)
Ang itinatag niyang partido Demokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel L.quezon na noo’y
puno ng partidong nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulunga(senado) ng pilipinas.Mga sinulat ni
Recto;· “ANG DAMPA KUNG PAWID”· “ANINO AT PAG-ASA”
Zoilo J. Hilario (1891-1963)
Ang unang aklat ng tula na inalathala ni Hilario noong 1911 ay may pamagat na“Adelfas” sinundan ito ng
“Patria Y Redencion” noong 1914. naputungan siya ngkarangalan”makatang Laureado” sa lalawigan ng
pampanga noong 1917 sa kanyang tulang“Almas Espaniola” at ng sumunod na taoon pamuling
pinarangalan siyang “Makatang Laureado”sa tulang “Jardin de Epicureo”. Nagging patnugot-
tagapagmathala si Hukom Hilario ng “New Day”. Ang hulinh aklat naipinalimbag niya ay ang “Bayung
Sunis”
Rosa Sevilla Alvero (1879-1954)
Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastilaat tagalog.
Nagging patnugot siya sa “Vida Filipina”; isang taong nagging patnugot ng “BuhayPilipino”, patnugot ng
“Pangina de la Mujer” na “La Vanguar dila”; manunullat din sa taliba; “ElDebate”; “La Opinion” at iba
pang mga pahayagan at magasin.Higit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga sumusunod ay ilan sa
kanyang mga dula:“La Mejor Ofreda”, “El Sueno fel Poeta”; “Los Reina del Carnaval”; “Prisonera de
amor” at “LaLoca de Hinulugang Taktak” dalawang aklat sa “Gramatica Kastellano” ang isinulat niya at
nganak niyang si Aurelio.
Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulangkastila:
1. Isidro Marfori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat“Aromas de
Ensueno”1915: “Cardencias” 1917 “Bajo El Yugo fel Dolar”;1933 at “ElDolor de Amor”.2. Adelina Currea:
kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang Josekastila.Ang tulang-awit niyang “El Nido” ay
nagkamit ng “Gantimpalang Zobel”3. Alejo Pica Valdez: Ang napbantug na tula ni Valdez ay ang
“Oracion”; “El Amor delos amores”; “Electa”; “Intimas”: Dalawa sa mga akda niya ang naitanghal
ang“Sinceridades”; at “Prevario de Amor”4. Jose Hernandez Gavira; tatlong aklat ng mga tula sa kastila
naipalimbag ni Gaviraang “Del MI Jardin Sinfinico”, 1921: “Cantame un Canto en Espaniol”, 1934, at
“MiCopa Bohelia”; 1937.nag salin din si Gavira ng “Ultimo Adios” ni Rizal sa tagalong atHiligaynon.5. Jose
Teotico: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay Jose Teotico sa tagumpay angmga sumusunod: “Sal
Modias Nocturnas”: “La Dalaga de Mi Tierra”; “Dolor deSoledad”; “at “Homenaje”. Nagsulat din siya sa
pahayaganng “ El RenacimientoPilipino”.
PANITIKAN SA INGLES
Noong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin parin ang paggamit
ng mga salitang kastila paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mga pang-ukol at mga
panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga samahangnagbibigay ng pabuya sa
magagaling na manunulat katulad ng “The philippine Herald”“Philippine Education Magazine’ “The
Manila Tribune” “Graphic” “the women’s Outlook” “Thewoman’s home journal” “the free Press” “, at sa
mga samahan na may “The Philippine writer’sassociation” “The Writer’s Club” sa U.P at iba pa. Nakilala
sa panahonh ito sina Paz MarquesBenitez, Paz Latoreba, Loreto Paras Sulit, Jose Garcia Villa, Casiano T,
Calalang, Jose Dayrit,Jose Pangniban, REmidios Mijares, Aurelio S Alvero, Mercedes grau, Clemencia
Joven, Sol H,gwekoh, Arturo B. Rotor, D.H, Soriano, Augusto C. Catanghal, at Amador Daguio.Ang unang
tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ng
dula at nobela sa ingles. Halos hindi napagukulan ang dula sapagka’t ang mga dula sa sarilingwika aty
mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-unahang nobelang pilipinongnasulat sa ingles ay
ang “A Child of Sorrow”, noong 1924 at “Nadia” noong 1929 na pawing kayGalang.Mula noong 1900
hanggang 1930 ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay,maiikling kuwento at mga tula. Ang
ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mgakatatawanan, samantalang ang iba nama’y nag-ukol sa
mga paksang pormal katulad ngedukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan
sa mga sanaysay sawikang ingles ay sina F.M. Africa, Francisco Benitez, Jorge Bocobo, AmadorDaguio,
Jose Maria Rivera
—si jose maria rivera ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento,sanaysay subalit ang higit na pinag
ukulan niya ay dula. Nakasulat siya ng may 25 dula at ilan sa pinakamahalaga ay “mga kamag anak”,
“mga pagkakataon”. “panibugho”, “mga bingi”, at“sinemategrafo”. Lumabas na ang pinakamaganda ay
ang “mga kamag anajk”,
Hermogenes Ilagan
—Si Hermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na Ka Moheng. Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling
pag sisikap. Siya ang nagtatag ng “Compania Ilagan”,Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa
kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sakanyang hilig, Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at
sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat niHermogenes Ilagan ang “despues de dios el dinero”, “dalawang
hangal”, “biyaya ng pag ibig”,”dalagang bukid”, at “lucha electoral”.
ANG NOBELANG TAGALOG
Ang nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayansubalit maaari rin
namang mangyari. Ito ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo, pag papaliwanag sa
pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga impormasyong teknikal. Ang pangunahing layunin nito’y ang
manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari ayinilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng
madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunodat masalimuot na mga pangyayari ang ikinaiiba sa
maikling kuwento.Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa ating
pulo at ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig.
Nobelang panlipunan
—ang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkatang mga kilos ditoy hindi personal.
Kundi kumakatawn sa lipunan o ekonomiya nanagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig.
Lope K. Santos
—Si Lope K. Santos ang “Ama ng balarila”, makata,nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring
batikang mamahayag. Sa buong pagsusulatniya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit
katulad ng Sekretong Gala, Verdugo,Anak Bayan,, Hugo Verde, Doktor Lukas, Lakan Dalita, Lukan Diwa,
Lukas, Panginorin,Pangarap, Perfecto Makaaraw, Poetang Peperahin, Taga Pasig, Talinghaga, Kulodyo at
Gulite.Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ayang
“Banaag at Sikat”. Ang pagiging pangulo niya sa “Union ng mga Manggagawa”.
Faustino Aguilar
—ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyangisulat ang “Pinaglahuan”. Katulad
ng “Banaag at Sikat” ang “Pinaghaluan” ay nag lalarawan dinsa mga kaawa awang kalagayan ng mga
mahihirap at naglayong iangat sila kahit kaunti..Angkanyang “Nangalunodsa Katihan” ay isang nobelang
pang ibig. Ang “Lihim ng isang pulo” aytungkol sa isang raha sa pagdating ng mga kastila. Ang sa “Ngalan
ng Diyos” ay isang nobelanglaban sa relihiyon.
Nobelabg pag ibig
—ang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso,damdamin at pag kahumaling kaysa
katalinuhan. Ilan sa maaring banggitin magagaling na mga
nobelista sa uring ito sina Valeriano Hernandez Penia ,Inigo Ed Regolado, Faustino Aguilar,Remigio Mat
Castro, Roman Reyes at Fausto Galauran.Valeriano Hernandez Penia
—Si Valeriano Hernandez Penia ay isang manunulat at
nobelista. “Kinti Kulirat” sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang”.
Si Nena at si Neneng
—ang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kayDr.Victoriano Yanzon. Ang nobelang itoy
pilipinung Pilipino sa mga tauhan, pakikipag talo,silo, at wika, at may orihinalidad.
Maiikling katha
Naging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkatmalaki ang
naitulong ang mga pahayagang tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mgamagasin na
naglalaman ng maakling katha. Halos lingguhan, buwanan, at taunan ang pagbbibigay nila ng gantimpala
sa pinakamagandang katha na napili.
Katangian ng maikling katha:
1. maikli2. may orihinalidad3. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa4. may
pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari,tuloy tuloy hanggang
marating ang kasukdulan,5. may pagkilos.Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patricio Mariano
na pamamagatang“Sumpa kita “ at “Dalawang puso sa liwang ng buwan” noong mga unang taon
pagsakop ngAmerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking manunulat.Dumatibng
ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sa pagdating ng ibang mga
pahayagan at mga babasahing tulad ng “Taliba”, “Ang bansa”,“Pagkakaisa”, “Liwayway”; at “Alitaptap”
ay sumigla na naman ang mga kuwentista. Ang mgakabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga
suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibinilang ang mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling
kuwento: Jovita Martinez,Deogracias del Rosario, Engracio Valmonte, Remigio Mat Castro, Rosalia de
Leon,Aguinaldo at Nieves Baens del Rosario, Hernando Ocampo, Antonio Rosales, Brigido Batungbakal,
Narcisoreyes at iba pa.Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod:1.
“Mga kuwentong ginto (1936) may 25 magagandang kuwento sa panahong 1925hanggang 1935 na
pinamatnugutan nina Abadilla at del Mundo.2. “50 kuwentong ginto”(1936) na pinamutnugutan ni
Pedrito Reyes.3. “Ang maikling Kuwento ng tagalong, 1886-1948”ay pinamutnugutan ni
Teodoroagoncillo (1949). Kasama sa aklat na ito ang ilang tunay naming magandang kuwentokatulad ng
mga sumusunod:1.”Akoy mayroong Ibon” ni Deogracias del Rosario (1932)2. “Nagbibihis ang Nayon” ni
Brigido C. Babtung Bakal (1937)3. “Bahay na bato” ni Antonio Posales (1937)4. “Walong Taong gulang”
ni Genoveva D. Edrosa (1938)5. “bakya” ni Hernando Ocampo (1939)6. “Ang pusa sa aking Hapag” ni
Jesus A. Arce (1939)4. “Kaaliwan at palakuwentuhan (1970) na ipinalimbag ni Inigo Ed Regalado. Itoy
naglalaman na tatlumpung maiikling kuwento.
Dumating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unajng gantimpalasa
pinakamabuting kuwento noong 1920—sai Cirio J. Panganiban ang kinikilalang kuwentista ngtaon dahil
sa kanyang “Bunga ng kasalanan”. Si clodualdo del Mundo ay Lumikha naman ng“Parolang ginto” noong
1930 na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong 1927 hanggang1929 at nilikha ni Alejandro
Abadila ang “Talaang Bughaw” noong 1932. Upang mapasigla angmga kuwentista. Nag kakaloob ng
mbedalyang ginto ang “Katipunan ng Kuwentista “mula 1932hanggang 1935. ang mga sumusunod ang
mga nagtagumpay1.”Wala Nang Lunas”ni Amado V.Hernandez.2.”Aloha” ni deogracias A. rosario
(1933)3.”Sugat ng alaala” ni fausto Galauran (1834)4. “AY! AY!” ni Rosalia Aguinaldo (1935)
Mga tula
Kahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwinglilitaw ay nagpapakita
ito ng katamisan, kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mgamakatang liriko, makatang
mapanudyo at mga makatang pambalagtasan.
Mga Tulang Liriko.
Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. Karamihan ng mga tulangnasulat nang
dumating ang mga amerikano ay nabibilang sapagkat na ito. Si Patricio Marianoang nagsimula noong
ikadalawampung siglo sa kanyang tulang “Hindi Sayang”. Ang tulangliriko ay nagging popular at nagging
libangan ng mga makata. Si Pedro Gatmaitan na kinilalang pinakamabuting makata sa liriko ay maraming
naisulat na tula.Si
Gatmaitan
ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sa pangkat na ito ay si Inigo Ed
Regalado.Sinasabi ng mananalam buhay ni Regalado na bukod sa pagiging nobelista ay makata at
magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang nagbigay ng dikakaunting karangalan ay ang “laura”
tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng“Samahang Mananagalog”. Ang paksa ng tulang
ito ang mga katangian ni Laura, ang musa niBalagtas sa kanyang “Florante at Laure”. Ang istilo ay
madaling maunawaan, nakawiwili atnakabibighani.Si
Lope K. Santos
ang pinakakilalang nojbelista ng lipunang pampulitika at “Ama ngBalarila” ay maituturing na isa
pinakamagaling sa tulang liriko. Ilan sa mga mahahalagang tulaniya ang “Kalansay”, “Butil”, “Abo”,
“Aso”, “Sinulid”, at “Bagting”,.bilang makata sa liriko punong puno siya ng pilosopiya madaling basahin
at unawain at nakawiwili.Si
Juan Cruz Balmaceda
ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawangmahahalagang tulang liriko ay ang “Bukas” at “Ulila”.
Ang unay isinulat na pambalagtas nakalaban niya sina Benigno ramos at Inigo Ed. Regalado. Si
Balmaceda ang nanalo salabanan.Ang “Ulila ay maikling tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya’t
maliwanag atmalarawan.
Jose Corazon de jesus
—Isinilang sa Sta. Maria, Bulakan noong ika 26 ngdisyembre,1896. nagging pangulo siya ng “Samahang
Bulakan” sa loob ng tatlung taon sa“Pintik” ng isang taon , sa “apolo” isang taon at pangalawang
pangulo sa “kapulungang balagtas” ng isang taon din.madalas siyang nanalo sa balagtas at noong taong
1932, siya ang naging “Hari”. Naging artista rin siya sa pelikula sa “Oriental school” at sa dulaan ay
makalawa;sa “Alamat sa Nayon” at sa “Maria Luisa”
Tulang pasalaysay
—Ang layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mga pangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa
lahat ng panahon ay magkakatulad antg mga tulang pasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri
ng tula at samantalang ang mga
kurido.awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak na paksa.
Maaring ang paksa’y tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan omga pangyayari
sa lipunan.Ang ganitung uri ng tula ay unang ipinakilala ni Pedro Gatmaitan sa kanyang “AngKasal”.
Sumunod si Patricio Mariano sa kanyang “Ang mga anak dalita.” Si Lope K. Santosnaman sumulat ng
“Ang Pangginggera”.Si Julian Cruz Balmaceda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri
ngtula. Ang “Sa Bayan ni Plari del” ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng“Samahan ng
Mananagalog sa bulakan sa pook nin del Pilar. Ang “Naku! Ang Maynila!” ayisang katatawanang
nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang nakahihigit salahat ay ang “Ang Anak ni
Eva” na may 6,600na taludtod na may labing walung pantig ang bawat taludtod.
Panitikan sa Panahon ng Hapon
Ang Bansang Hapon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. Lihimniyang pinalakas
ang kanyang sandatahang panlakas, ang hukbong dagat, katihan at panghimpapawid. Layunin nitong
itaboy ang mga bansang Kanlurang sumasakop sa ibang bansasa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia,
Biyetnam at Pilipinas. Noong ika-8 ng disyembre ngtaong 1941 ay bigla na lamang binagsakan ng bomba
ang Pearl Habor sa Hawaii nakinabibilangan ng Hukbong Dagat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang
Malaysia, Indonesia,China at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito. Nabalam ang pagunlad ng panitikang
Pilipino nang sakupin ng hapon ang Pilipinasnoong 1941-1945. Ang mga pahayagan at lingguhang
magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahatliban sa Tribune at Philipppine Review. Natigil ang panitikan sa
Ingles. May ilang sumulat nasina Federico, Mangahas, Francisco B. Incasiano, Salvador Lopez at Manuel
Aguilla.Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa inglesay
bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Sa Ingles at Tagalog ay nakilalal si Juan C. Laya. Sa panahong ito pinili
ang nga pinakamahusay na 25 kwento ng 1943, at sa 25 namang mahuhusayay pinili ang tatlong
binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga sumusunod: “LupangTinubuan” ni Narciso Reyes,
unang gantimpala, “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni LiwaywayArceo, ikalawang gantimpala, “Lusod, Nayon
at Dagat-dagatan” ni N.V.M. Gonzales, ikatlonggantimpala.Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay
ang “Haikku”, isang tulang bibubuo nglabimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng
limang pantig , ikalawangtaludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki
ang Haikku ngHapon ay may dalawa pang uri ng tulang lumaganap, ang Tanaga at karaniwang anyo.
Angtanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may pitong pantig.Ang dulang Tagalog ay
nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihangawa nang ipinagbawal na ang pagpasok
ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalakingsinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula.
Karamihan sa mga dulang pinalabas ay salin saTagalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Narciso
Pimentel, Francisco S. Rodrigo atAlberto Cacnio. Sila rin ang nagtatag ng “ Dramatic Philippines”, isang
samahan ng mgamandudulang Pilipino.Kabilang ang mga sumusunod:

“sino ba kayo”“Dahil sa Anak”“Ang palabas ni Suwan”“Higanti ng patay”“Libingan ng Bayani”Ang lahat

ng ito’y sinulat ni Julian C. Balmaceda.“Panday Pira” ni Jose Ma. Hernandez“Bulaga” ni Clodualdo del
Mundo“Sangkuwaltang Abaka” ni Alfredo Pacifico Lopez“Sa Pula sa Puti” ni Francisco Soc RodrigoSa
Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito’y isinapelikula ang mga sumusunod:“Tatlong Maria” ni Jose
Esperanza Cruz“Sa Lundo ng Pangarap” ni Gervacio Santiago“Pamela” ni Adriano Q. Santiago“Lumubog
ang Bituin” ni Isidro Samapa Castillio.Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng Hapon. Ilan
lamang ang nakasulatsapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federico
Mangahas,Francisco B. Icasiano, Salvador Lopez at Manuel Anguilla. Sa America noong 1942
aynagsusulat sina Jose Garcia Villa ng tula- Have Come Am Here; si Carlos Bulosan ay ng Chorusfor
America and Letter from America at maikling kuwentong “The Laughter of my Father” siCarlos P.
Romulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw The Fail of thePhilippines, Mother
America.
The Philippine Commonwealth
· The Commonwealth is the 10 year transitional period in Philippine history from 1935 to1945 in
preparation for independence from the United States as provided for under thePhilippine Independence
Act or more popularly known as the Tydings-McDuffie Law.· The Commonwealth era was interrupted
when the Japanese occupied the Philippines inJanuary 2, 1942.· The Commonwealth government, lead
by Manuel L. Quezon and Sergio S. Osme.a wentinto exile in the U.S., Quezon died of tuberculosis while
in exile and Osme.a took over as president.· The Japanese forces installed a puppet government in
Manila headed by Jose P. Laurel as president. This government is known as the Second Philippine
Republic. On October 20,1944, the Allied forces led by Gen. Douglas MacArthur landed on the island of
Leyte toliberate the Philippines from the Japanese.· Japan formally surrendered in September 2, 1945.·
After liberation, the Commonwealth government was restored. Congress convened in itsfirst regular
session on July 9, 1945.· It was the first time the people’s representatives have assembled since their
election on November 11, 1941.· Manuel Roxas was elected Senate President, and Elpidio Quirino was
chosen PresidentPro Tempore. Jose Zulueta was speaker of the house, while Prospero Sanidad
becamespeaker pro Tempore.· The first law of this congress, enacted as commonwealth act 672,
organized the central bank of the Philippines. ition included Manuel Quezon, Jaime de Veyra,
¬
Teodoro Yangco, Isaro Gabaldon, and Camilo Osias.
The Jones Law

To further train the Filipinos in the art of government, the U.S. Congress enacted the
¬
Jones Law on August 29, 1916. It was the first official document that clearly promisedthe Philippine
independence, as stated in its preamble, as soon as a stable governmentwas established.The Jones Law
or the Philippine Autonomy act, Replace the Philippine bill of 1902 as the
¬
framework of the Philippine government.Creation of the Council of StateUpon the recommendation of
Manuel L. Quezon and Sergio Osme.a, Governor General
¬
Francis Burton Harrison issued an executive order on October 16, 1981, creating the firstCouncil of State
in the Philippines..
The Os-Rox Mission
One delegation, however, that met with partial success was the Os-Rox Mission, so called
¬
because it was headed by Sergio Osme.a and Manuel Roxas. The Os-Rox group went tothe United
States in 1931 and was able to influence the U.S. Congress to pass a proindependence bill by
Representative Butter Hare, Senator Henry Hawes, and Senator Bronso Cutting.The Hare-Hawes-Cutting
Law provided for a 10-year transition period before the United
¬
States would recognize Philippine independence. U.S.President Herbert Hoover did not sign the bill; but
both Houses of Congress ratified it.
¬
When the Os-Rox Mission presented the Hare-Hawes-Cutting Law to the PhilippineLegislature, it was
rejected by a the American High Commissioner representing the US president in the country and the
Philippine Senate, specifically the provision that gave theU.S. president the right to maintain land and
other properties reserved for military use.
The Tydings-McDuffie Law
In December 1933, Manuel L. Quezon returned to the Philippines from the United States
¬
with a slightly amended version of the Hare-Hawes-Cutting bill authored by Senator Milliard Tydings and
representative McDuffie.President Franklin Delano Roosevelt, the new U.S. president, signed it into law
on March
¬
24, 1934. The Tydings-McDuffie Act (officially the Philippine Independence Act of theUnited States
Congress; Public Law 73-127) or more popularly known as the TheTydings-McDuffie Law provided for
the establishment of the Commonwealthgovernment for a period of ten years preparatory to the
granting of Independence. See thefull text of the Tydings-McDuffie Law.ReferenceBooks:Pineda, P.B.P.
etal.(1979)Ang Panitikan Pilipino sa Kaunlarang Bansa. Metro Manila: National Bookstore.Ramos, M.
R.etal(1984)Panitikang Pilipino. Quezon City: Katha Publishing.Santiago, E. M.etal (1989)Panitikang
Filipino:Kasaysayan at pag-unlad. Metro,Manila: National Bookstore.Internet:· http://www.philippine-
history.org/philippine-commonwealth.htm·
http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_the_Philippines .
Teoryang Pampanitikan

Teoryang Klasismo/Klasisismo
v

Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sapagkakaiba ng estado sa
buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan angdaloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa
paggamit ng mga salita atlaging nagtatapos nang may kaayusan.
Teoryang Humanismo
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; aybinibigyang-tuon ang kalakasan
at mabubuting katangian ng tao gaya ngtalino, talento atbp.
Teoryang Imahismo
v

Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit namaghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, ideya, saloobin at iba pang naisna ibahagi ng may-adka na higit na madaling maunawaan kaysa
gumamitlamang ng karaniwang salita. Sa halip na paglalarawan at tuwirangmaglalahad ng mga imahen
na layong ilantad ang totoong kaisipan ngpahayag sa loob ng panitikan.
Teoryang Realismo
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ngmay-akda sa kanyang lipunan.
Samakatuwid, ang panitikan ay hango satotoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-
alang ngmay-akda ang kasiningan at pagkaefektibo ng kanyang sinulat.
Teoryang Feminismo
v

Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahangpambabae at iangat ang

pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan.Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo
sapagkat babaeo sagisag babae ang pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang mabubuti atmagagandang
katangian ng tauhan.
Teoryang Arkitaypal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akdasa pamamagitan ng mga
simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri angmga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna
ang kabuuangkonsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismongnapapaloob sa akda ay
magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo
ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mgamambabasa.
Teoryang Formalismo/Formalistiko
v

Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyangipaabot gamit ang kanyang
tuwirang panitikan. Samakatuwid, kung anoang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang
nais niyangipaabot sa mambabasa – walang labis at walang kulang. Walangsimbolismo at hindi
humihingi ng higit na malalimang pagsusuri’t pang-unawa.
Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ngmga salig (

factor
) sa pagbuo ng naturang
behavior
(pag-uugali, paniniwala,pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akdana ang
tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong
behavior
dahilmay nag-udyok na mabago o mabuo ito.
Teoryang Eksistensyalismo
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili omagdesisyon para sa kanyang
sarili na siyang pinakasentro ng kanyangpananatili sa mundo (
human existence
).
Teoryang Romantisismo
v

Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao osumasagisag sa tao sa pag-aalay
ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa atmundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at
gagawin ngisang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibigsa tao o bayang
napupusuan.
Teoryang Markismo/Marxismo
v

Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao aymay sariling kakayahan na
umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at
pampulitika. Ang mgaparaan ng pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelopara sa
mga mambabasa.
Teoryang Sosyolohikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunanng lipunang kinabibilangan ng
may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ngmga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan
nanagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad nasuliranin.
Teoryang Moralistiko
v
 Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukatsa moralidad ng isang tao –
ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahaddin nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa
pagkatama okamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan.Sa madaling sabi,
ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sakaantasan nito.
Teoryang Bayograpikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sabuhay ng may-akda. Ipinahihiwatig
sa mga akdang bayograpikal ang mgabahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang
pinakamasaya,pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahangmagsilbing
katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.
Teoryang Queer
v

Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunansa mga

homosexual
. Kung ang mga babae ay may
feminismo
ang mgahomosexual naman ay
queer
.
Teoryang Historikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao nasiyang masasalamin sa
kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog.Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng
buhay ng tao at ngmundo.
Teoryang Kultural
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindinakakaalam. Ibinabahagi ng
may-akda ang mga kaugalian, paniniwala attradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi.
Ipinakikita rin dito nabawat lipi ay natatangi.
Teoryang Feminismo-Markismo
Teoryang Sosyolohikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunanng lipunang kinabibilangan ng
may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ngmga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan
nanagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad nasuliranin.
Teoryang Moralistiko
v

Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukatsa moralidad ng isang tao –
ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahaddin nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa
pagkatama okamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan.Sa madaling sabi,
ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sakaantasan nito.
Teoryang Bayograpikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sabuhay ng may-akda. Ipinahihiwatig
sa mga akdang bayograpikal ang mgabahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang
pinakamasaya,pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahangmagsilbing
katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.
Teoryang Queer
v

Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunansa mga

homosexual
. Kung ang mga babae ay may
feminismo
ang mgahomosexual naman ay
queer
.
Teoryang Historikal
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao nasiyang masasalamin sa
kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog.Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng
buhay ng tao at ngmundo.
Teoryang Kultural
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindinakakaalam. Ibinabahagi ng
may-akda ang mga kaugalian, paniniwala attradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi.
Ipinakikita rin dito nabawat lipi ay natatangi.
Teoryang Feminismo-Markismo
v

Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang iba’t ibang paraan ng kababaihansa pagtugon sa suliraning
kanyang kinakaharap. Isang halimbawa nito ayang pagkilala sa prostitusyon bilang tuwirang tugon sa
suliraning dinaranassa halip na ito’y kasamaan at suliranin ng lipunan.
Teoryang Dekonstraksyon
v

Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo satao at mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat nawalang iisang pananaw ang nag-udyok sa
may-akda na sumulat kundi angpinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan
ngpagtao at mundo.
Mga Sanggunian
Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 1976-1996
Soledad S. ReyesADMU Press, Quezon City, Philippines, 1997
Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay)
Patronicio V. VillafuerteMutya Publishing House, Valenzuela City, Philippines, 2000
PLUMA III: Wika at panitikan para sa mataas na paaralan
 Ailene G. Basa, Mary Grace C. del Mundo, Nestor S. Lontoc at Alona M. Dayag
Phoenix Publishing House, Inc., Quezon City, Philippines, 2004
ang kagamitang pampagtuturo
Isang ulat-papel na ipinapasa kay Dr. Jane K. Lartec sa PhLEd 314: Special Topics in Language ni JENEFER
C.TIONGAN
I. PANIMULA:

Ang aming paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa

Developing Instructional Materials in Language Teaching
o Paghahanda ng Kagamitang Pampagtuturo saWika. Tatalakayin namin ang mga pananaw ng pagtuturo
ng wika ayon sa mga
Behaviorist
atsa mga makabagong pananaw , mga modelo ng pagtuturo ng wika. ang kahalagahan ngKagamitang
Pampagtuturo, mga salik sa paghahanda ng kagamitan , mga modelong disenyong kagamitang
pampagtuturo ng wika, at mga isyu tungkol sa paghahanda ng kagamitangpampagtuturo.Sa mga
nakaraang dekada, nagsimulang nagkaroon ng ibayong pansin sapangangailangan ng mga kagamitang
panturo bilang pagsasaalang-alang sa kapakanan ngmga mag-aaral at upang magkaroon ng
makahulugan at mabisang pagtuturo at pagkatuto. Sapunto ng mga tradisyunal na pag-iisip, ang
kagamitang panturo ay binubuo ayon sa paniniwalana sa pagtuturo dapat magsimula sa malinaw na
layunin at pagtataya
upang mataya kung balido ang layunin, nilalaman, at pagkatuto ng mga mag-aaral. Samakatuwid, ang
pagtuturonoon ay nakatuon lamang sa
ANO
ang ituturo at
PAANO
ituturo. Nakatuon pa rin angpagtuturo sa mga tuntuning pangwika. Ito ay umaayon sa teorya ng mga
“BehavioristPsychology of Learning,” na ang paniniwala sa pagtuturo at pagkatuto ng wika ay
“habitformation” na binubuo ng stimulus at response.Sa bagong pananaw sa pagtuturo ng wika,
nakatuong higit ang pansin sapagkalinang ng
kakayahang komunikatibo
kaysa sa kabatiran tungkol sa wika. Ang
kakayahang komunikatibo
ay nauukol sa kakayahan sa aktwal na paggamit ng wika sa mgatiyak na pagkakataon.Sa puntong ito,
hindi natin makalilimutan ang ipinaliwanag ni Chomsky napagkakaiba ng COMPETENCE at
PERFORMANCE. Ayon sa kanya, ang COMPETENCE aynauukol sa kaalaman sa wika ng isang tao,
samantalang ang PERFORMANCE ay angkakayahang gamitin ang wika sa angkop na
paggagamitan.Samantala, pinaunlad naman nina Canale at Swain (1980) ang
kakayahangkomunikatibo
ni Chomsky. Para raw masabi na ang isang tao ay may kakayahangkomunikatibo sa isang wika kailangang
tinataglay niya ang apat na elemento; linguistic ogrammatical competence, socio-linguistic competence,
discourse competence, at strategiccompetence. Ang
linguistic competence
ay kakayahang umunawa at makabuo ng mgaistruktura sa wika na sang-ayon sa tuntunin ng gramatika.
Sa batayang ito, ipinakikita ng isangtao ang kanyang kahusayan sa paglalapat ng tuntunin ng wika.
Ikalawa, ang
sociolinguistic competence
ay isang batayang
interdisciplinary
. Isinasaalang-alang ng isang tao ang ugnayanng mga nag-uusap, ang impormasyong pinag-uusapan, at
ang lugar ng kanilang pinag-uusapan. Isinasaalang-alang dito ang kontekstong sosyal ng isang wika. Ang
ikatlo, ang
discourse competence
ay kakayahang bigyan ng interpretasyon ang isang serye ng mganapakinggang pangungusap upang
makagawa ng isang makabuluhang kahulugan. Angtagumpay ng pag-unawa sa isang diskurso ay sang-
ayon sa kaalamang taglay kapwa ng nag-uusap, “world knowledge” ng mga nag-uusap at maging ng
kaalamang lingwistika, istruktura atdiskurso, at kaalaman sa
social setting.
Ang panghuling elemento na
strategic competence
aytumutukoy sa mga estratehiya na ginagawa ng isang tao upang matakpan ang mgaimperpektong
kaalaman natin sa wika.Ipinakita rin ni Dell Hymes (Sining ng KomunikasyongFilipino:Ikatlong
Edisyon,2010) sa binuo niyang akronim na SPEAKING ang kakayahangkomunikatibo at ang mahalagang
salik na sosyokultural at iba’t ibang sangkap na dapatisaalang-alang sa pagkakaroon ng epektibong
pagpapahayag.
S
-ettings (Saan-Lunan kung saan nag-uusap)
P
-articipants (Sinu-sino ang mga kausap o nag-uusap)
E
-nds (Ano ang layunin sa pag-uusap)
A
-ct Sequence (Paano ang takbo ng usapin)
K
-eys (Pormal o di-pormal ang takbo ng usapan)
I
-nstrumentalities ( Pasalita ba o di-pasalita)
N
-ouns ( Ano ang paksa ng pinag-uusapan)
G
-enre (Nagsasalaysay, nakikipagtalo o nagmamatuwid)Ano ngayon ang kaugnayan ng mga pananaw na
nabanggit sa paghahandang kagamitang pampagtuturo sa wika?Sa pagtuturo ng wika, dapat nating
isaalang-alang ang mga apat namahahalagang elemento o komponent: (1) mag-aaral, (2) guro, (3)
metodo sa pagtuturo, (4) atpagtataya o ebalwasyon. Samakatuwid , ganun din dapat sa paghahanda ng
kagamitangpampagtuturo. Ano ba ang papel ng kagamitang pampagtuturo sa ating pagtuturo at
pagkatutong wika?
Ayon kay Alwright (1990), ang mga kagamitan ay komokontrol sa pagtuturoat pagkatuto. Ang mga ito”y
dapat na katulong sa pagkatuto ng mga mag-aaral, ito aymagsisilbing pagmumulan ng mga ideya at mga
gawain para sa pagtuturo at pagkatuto(resource of ideas and activities for instruction and learning), at
magsisilbing batayan o gabayng guro sa mga gawain.Ayon naman kay Kitao, K. (1995) sa kanyang papel
na binuo tungkolsa paghahanda ng mga kagamitang pampagtuturo, iginuhit niya ang ilustrasyon na
ganito:
Mga Kaugnay na Literatura
Sa pagtuturo, ayon kay Adeyanju (2003), mahalaga ang visual aids sa lubusangpagkatuto ng mga bata.
Ang mga ito ay designed materials na maaaring locallymade o commercially produced. Para sa
kanya:“They come in form of wall-charts illustrated pictures, pictorial materials and othertwo
dimensional objects. There are also audio-visual aids. These are teachingmachines like radio, television,
and all sorts of projectors with sound attributes.”Maaari ring magsilbing audio-visual aids ang mga
pantelebisyong advertisement.Madali at libre itong makukuha dahil araw-araw itong makikita sa
telebisyon. Dahiladvertisement ang bumubuhay sa mga palabas, habang tinatangkilik ng tao angmga
programa sa telebisyon ay patuloy ang pagbuo ng mga ito ng mga advertizer.Makukuha rin ang mga
nirecord na advertisement sa mga video-sharing websitetulad ng Youtube.com.Ayon sa Republic Act No.
8293 o Intellectual Property Code of the Philippines,ipinagbabawal ang pagdisplay ng isang original na
gawa o kopya nito tulad ng mgapantelebisyong advertisement maliban kung gagamitin sa pagtuturo.
Kinakailanganlang na banggitin ang source at pangalan ng may-ari kung makikita o binabanggitito
rito.Ang kagamitan sa pagtuturo, ayon kay Liwanag (1995), ay isa sa mga factor samabisang pagkatuto
ng mga estudyante. Nakabase ang mga paghahanda ng mgakagamitan sa pagtuturo sa iba’t ibang
batayan sa pananaw na sosyo-kultural. Sapaghahanda ng kagamitang pampagtuturo dapat isaalang-
alang ang mga gamitnito gayundin ang objective, panahon at istilo ng mga wikang gagamitin. Dapat
dingikonsider ang pangkaisipan pananaw na binibigyang pansin ang pagkakaiba ngestudyante sa paraan
ng pagkatuto at humanistikong pananaw na ang objective ay anyang iniisip at niloloob.Samaktuwid,
mahalagang konsiderasyon ang wika sa pagtuturo gayundin sapagkatuto.Payo ni Lumbera (2005) sa mga
manunulat sa interview sa kanya ng Pinoy Weekly
Online na importanteng kilalanin ng isang writer na namumuhay sya sa ganitonglipunan at kung hindi
man sya kumilos para baguhin ang lipunan na iyon, huwagmaging hadlang sa pagkilos ng ibang tao.
Lagi’t lagi, kilalanin ang kanyangkaugnayan sa buhay ng lipunang kanyang kinabibilangan. Ayon sa
kanya:“Sa ganoong paraan, ang kanyang mga tula, kuwento, dula ay uungkat sa mganangyayari sa ating
lipunan at ’yong kanyang audience na bumabasa sa kanyangmga tula o nanonood ng kanyang dula ay
mabigyan niya ng kamalayan na siya aybahagi ng lipunang inilalarawan sa akda. Sa ganoong paraan ang
manunulat ayhindi magiging kuntento na lamang sa paggamit sa wika ayon sa personal
niyangkagustuhan.”Ang nilalaman ng mga advertisement ay buhat sa karanasan ng mga sumulat
atbumuo ng mga ito kung kaya’t kababakasan ng iba’t ibang kaisipan.Sa 192 mga Pilipinong
advertisement pantelebisyong sinorvey ni Thompson (2003),ang isandaan at walo (108) ay gumamit ng
English “E”, apatnaput isa (41) ay Tagalog na may mga English na salita at phrase “T(E)”, dalawamput
dalawa (22) ay Tagalog “T”, at dalawamput isa (21) ay English na may mga Tagalog na salita atphrase
“E(T)”. Gumagamit ng wika ang pantelebisyong advertisement. Karamihansa mga ito ay hindi gumagamit
ng purong Tagalog, Filipino o English kung kaya’thindi ito kasama sa delimitasyon sa pag-aaral.May labin-
limang atraksyon sa mga advertisement na tinawag ni Jif Fowles na“imbentaryo ng motibo ng tao” ayon
kay Austero (1999). Ang psychology o mgaatraksyon sa mga advertisement ay mga pangangailangan: sa
sex, pagsasamahan,pagmamahal o pag-aalaga, ng patnubay, seguridad, aesthetic sensation,
curiosity,pangangailangan na biological, makapantay o makalevel ang isang tao,
makatakas,magpatnubay, mangibabaw, kumuha ng atensyon, maging prominente atautonomous.
Samantala, sa libro ng “Taking ADvantage” ni Taflinger (1996),binanggit nyang may sampung
psychological appeal na ginagamit sa advertizingupang makapagmotivate sa mga mamimili: self-
preservation, sex, acquisition of property, self-esteem, personally enjoyment, constructiveness,
destructiveness,curiosity, imitation at altruism. Bukod sa literal, mga nakatagong at
“nagtatagong”kahulugan sa mga advertisement ang sinubukang gamitin sa pagtuturo ngMakabayan
6.Para kina Gresko at mga kasama (1996), matagal nang ginagamit ang psychologysa advertizing bilang
effective na pamamaraan sa pagbebenta ng isang produkto oserbisyo. Ang pag-unawa sa mga
pangunahing konsepto na nakakaapekto sasikolohiya ng tao ay makakatulong sa isang kompanya na
makabenta ng kanilangprodukto o hindi kaya ay makakatulong sa isang konsyumer upang maunawaan
angmga marketing strategy na nakakahimok sa kanilang bumili ng mga produkto.Mahalagang makuha
ang atensyon ng konsyumer at ito ay sa pamamagitan ng pag-apela sa emosyon. Kung nagagawang
mahimok ng mga advertisement ang mgamanonood ay magagawa rin ito ng mga titser sa kanyang mga
estudyante upangmatuto.Alinsunod sa R.A. 8370 o Children’s Television Act of 1997, ang National
Council forChildren’s Television (NCCT) ang magmomonitor, magrereview at magkaclassify ng
mga pambatang programa sa telebisyon at mga advertisement na ipinalalabas samga oras na maraming
bata ang nanonood. Sa katuturan nito, ang “children” aytumutukoy sa lahat ng tao na wala pang labin-
walong (18) gulang. Mababasa saSection 2, ang Declaration of Policy, na kinikilala ng estado ang
kahalagahan atimpact ng brodcast media partikular ang mga programa sa telebisyon kaugnay
sapagpapalaganap ng values at intelektwal na pag-unlad ng mga kabataan bilangbahagi na rin ng
suporta at pangangalaga sa kanilang interes. Sa mga dahilang itomasasabi ng risertser na hindi
ikapagpapahamak ng mga estudyante ang paggamitsa mga ito sa eskwela bilang kagamitang
pampagtuturo.
Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon
February 13th, 2011 Author:rolandotaguan
Sa isang pambansang seminar na dinaluhan ng mga guro sa Filipino mula sa mga paaralang pribado at
publiko sa iba’t ibang panig ng ating bansa, sinimulan ko ang aking panayam satanong na: Anu-ano ang
inyong problema sa pagtuturo ng panitikan sa inyong mga klase? Napakarami at iba-iba ang nakuha
kong sagot mula sa mga partisipant ng nasabing seminar,ngunit ang pinakapalasak ay ang kawalan ng
interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng mgaakdang pampanitikan.Samantala, sa isang klase ko sa
Filipino sa kolehiyo, isang mabilisang sarbey ang aking ginawa.Tinanong ko ang aking mga mag-aaral
kung sino sa kanila ang may hilig sa pagbabasa ng mgaakdang pampanitikan. Hindi na ako nagulat nang
ilan-ilan lamang ang nagtaas ng kamay.Tinanong ko ulit ang mga hindi nagtaas ng kamay kung bakit. Sa
tanong na iyon, iba-iba angaking nakuhang sagot. Ngunit nang tanungin ko sila kung bakit hindi ba sila
namotibeyt saelementarya at hayskul upang makagiliwan ang pagbabasa ng mga akdang pampanitikan,
sunud-sunod na pamumuna at paninisi sa kanilang mga naging guro ang natanggap ko!Kung tutuusin,
maging ang maraming dalubhasa ay sang-ayon sa mga guro dapat isisi angkawalan ng interes ng mga
mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung
nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sakanila ng guro. Sa isang panayam ay ganito ang sinabi ni
Badayos (1998): …
May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga
paaralan. Hinayaan nating magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng
panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing “magaling” sa sinumang makasasagot ng mgatanong na
ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa

panitikan.
Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na oberbasyon:
Hindi tumutugon sa tunay nakalikasan ng panitikan ang karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang
akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at madarama sa akda. Ang
tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang

kinalilimutan.
Sa aking pagmamasid sa mga pakitang-turo ng mga meydyor sa Filipino, napansin kong bagama’t iba-iba
ang kanilang paksa, tila bagang “Urbana at Feliza” ang akdang kanilangtinatalakay. Marahil, iyon kasi ang
turo ng kanilang cooperative teacher o iyon ang nakagawiannila sa elementarya at hayskul. Kaya naman
ang mga akda ay binabasa para lamang alamin angmga aral na mapupulot dito.Karaniwan na rin ang pilit
na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ngisang akda at sa talambuhay ng may-
akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ayhindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang
panahon sa pagtalakay ng pinagmulan ng isangnaisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang
manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindinagtuturo ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan
kung bakit ipinayo ni Badayos(1998) na
 panitikan ang dapat ituro at hindi ang kung ano pa man.
Ganito naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito: L
iterature must cast off itsCinderella rags. For too long now, it has been a servant in the classroom to
teach reading skills,inculcate more values, develop positive concepts, and/or provide insights into the
history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in doing all of these
thingsand more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sakeand
for its inherent values. Everything else associated with its study is of

secondaryconsideration.
Ito ang dahilan kung bakit kinailangang baguhin ang kurikulum ng panitikan sa batayangedukasyon. Kung
kaya nga sa ngayon, ang napapanahong tanong ay ito: Paano ba dapat ituro ang panitikan sa batayang
edukasyon?
Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon: Mga Implikasyon
Ang panitikan sa lebel sekundarya ay itinuturo sa ikatlo at ikaapat na taon. Binigyang-diin sa bagong
kurikulum na ang deskripsyon ng pag-aaral na ito ay Panunuring Pampanitikan oMaunawang Pagbasa.
Ang paggamit ng salitang panunuri at maunawa ay tila nagpapaalala naang pag-aaral ng panitikan sa
bagong kurikulum ay higit na mataas sa dating kurikulum at kunggayo’y lumilinang hindi lamang sa
literal comprehension kundi lalo’t higit sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral.Ang Filipino sa
ikatlong taon ay nakatuon sa pagsusuri ng iba’t ibang genre ng pambansang panitikan, samantalang
pagsusuri ng iba’t ibang genre ng panitikang bernakular at panitikangAsyano naman sa ikaapat na taon.
Ang pagtuturo ng bawat akda ay nahahati sa limang sesyon nakinapapalooban ng mga sumusunod na
hakbang (BEC Patnubay ng Operalisasyon):Unang Sesyon: Paglalapit sa Akda sa mga Mag-aaral1. Mga
Panimulang Gawaina) Malikhaing Pagganyak b) Malikhaing Paglalahad2. Pagbasa3. Malikhaing
PagbubuodIkalawang Sesyon: Pagsusuri sa Akda
1. Mga Panimulang Gawain2. Pagsusuring Panlinggwistika3. Pagsusuring Pangnilalaman4. Pagsusuring
Pampanitikan (Paglalapat ng Tiyak na Teorya)Ikatlong Sesyon: Pagpapahalaga1. Mga Panimulang
Gawain2. Pagpapakita ng Pakikisangkot3. Pagpapakita ng Paghahambing4. Pagpapakita ng
PagtatayaIkaapat na Sesyon: Paglikha1. Mga Panimulang Gawain2. Paghahanda sa Paglikha a) Pagtukoy
sa mga Tiyak na Kraytirya/Pamantayan3. Paglikha4. Pagpapahalaga sa Ilang Pagsisimula5. Paglilinaw
(Guro)Ikalimang Sesyon: Ebalwasyon1. Mga Pang-ugnay na Gawain2. Pansariling Ebalwasyon3.
Pangklaseng Ebalwasyon4. Panggurong Ebalwasyon5. Panghuling Input (Guro)Ano ang implikasyon ng
prosesong ito? Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikansa mataas na paaralan ay
kailangan maging interaktib at kolaboratib. Pinalalawak nito anginteraksyong pangklase sa pagitan ng
guro at mga mag-aaral, ngayo’y kailangang magkaroon dinng malawak at makabuluhang interaksyon
ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa teksto at maging ang mag-aaral sa
komunidad.Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay hindi na rin monopolisado ng guro. Wika nga ni
Garcia(2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyongito,
ayon pa rin kay Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.1. Hindi monopolisado ng guro
ang karunungan at kaalaman.2. Ang estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t
may nalalamanghindi natin alam.3. May malaking bagay na nawawala kung aariin nating ganap ang mga
kaalamang lagpas saating pinag-aralan o espesyalisasyon.Kaya nga, ito ang payo ni Garcia (2003):
Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng
klasrum upang bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang
perspektib ang ating mga estudyante.
Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailanganlamang
ay pagpili ng angkop na mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito
upang ang klase sa panitikan ay hindi maging kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral.
Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang paglalapat ng tiyak nateoryang
pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyonnito? Ibig sabihin
lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang
ilalapat sa klase. Batid kong isa ito sa mga sabdyek natin sakolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang.
Balik-aralan natin ito kung kinakailangan. Maraminang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala
tungkol sa paksang ito.Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang mga iyon nang sa gayo’y
magkaroon ngdireksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang
tayo ngmga tanong sa hangin.
Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan
Sa kurikulum sa batayang edukasyon, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinkingskills (HOTS).
Kaugnay nito, makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi niBenjamin Bloom (1984) sa
pagkakategorya ng lebel ng abstraksyon ng mga tanong nakaraniwang ginagamit sa anumang
edukasyunal na setting. Ang taksonomi ni Bloom aynagbibigay ng kapaki-pakinabang na istruktura kung
paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay ito:
Kung madedetermina ng guroang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng
isang leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na
estratehiyangkanyang gagamitin.Sa pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni
Bloom at maging angsining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay nito, pansinin natin ang paglalarawan ng
Manwal naOperalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri:… [Ang] pagsusuring panlinggwistika…ay
ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tuladng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig,
letra, onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuriang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng
salita, pahiwatig ng kapangyarihan ngsalita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita).
Sa bahagi ring ito maaaringsuriin ang akda batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-
uulit, pagbabagu- bago).Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong pagsusuring pangnilalaman, susuriin
ang akda bataysa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa bisa ng
akda salipunan (kamalayang panlipunan).Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa
mga tiyak na teorya, pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos
ng mga tiyak na elemento ngakda.
Ilang Panghuling Tagubilin
Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mgamag-aaral
ang pag-aaral na ito? Anu-ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?
Sa aking pagbabasa-basa ng mga artikulong kaugnay nito, natipon ko ang mga sumusunod na
pangangailangan upang maging isang epektibong guro ng panitikan:1. Pang-unawa, 2. Puso, 3.
Pagkamalikhain, 4. Sensitibiti,5. Kahandaan.Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001)
kaugnay saunang pangangailangan:
…Walang magaling at mahusay na pamaraan sa isang gurong hindinakakaunawang lubos ng paraang
ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa pamamaraan upang makinabang ang
mga mag-aaral.
Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan(1998):
Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang
pusong nakauunawa upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang
hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod
ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at kapangitan nang buong
kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahuluganng isang hungkag na tagumpay, ang
pamumulaklak ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang
malaman at mapahalagahan ang lahat ng ito. Dapat

tayong making sa pintig ng karunungan ng puso.

Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng ikatlong pangangailangan:
… huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang
pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayinng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto
ay maging magaan, mabilis, makahulugan,mabisa at kasiya-siya.
Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia(2003):
… hindi totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natinang panitikan ay
buhay, aba naman, huwag tayong manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa
ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo] bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!
COURSE OUTLINE:
·
BEC:
Iba’t ibang uri ng aralin batay sa texto ng Araling Panlipunan ang bumubuo sabawat markahan. Hiwalay
na ituturo ang araling pangwika (gramatika) at mga aralin satexto.
2010SEC
:Nakatuon lamang sa
isang akdang pampanitikan at
angkop na
aralingpangwika
kasama ang
pamantayan sa pagganap
ang bawat markahan. Magkasanibna itututro ang panitikan at gramatika.
CONCEPTUAL FRAMEWORK:BEC:
Lilinang sa
apat (4) na Kasanayang Makro
: Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat at Pagbasa para sa Kakayahang Komunikatibo.
2010 SEC:
Lilinang sa
limang (5) Kasanayang Makro
: Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat,Pagbasa at
Panonood
(naidagdag ito bilang pag-angkop sa makabagong teknolohiya) para sa Kakayahang Komunikatibo at
Kahusayan sa Pag-unawa’t Pagpapahalagang Literari.
CURRICULUM DESIGN
:
BEC:
Nagsisimula ang disenyo ng kurikulum sa
Mga Layunin
(Anu-ano ang mga layunin saaralin?),
Nilalaman
(Ano ang paksa ng aralin?),
Mga Kagamitan
(Anu-ano ang mgakagamitang pampagtuturo na gagamitin ng guro?),
Mga Istratehiya
(Anu-ano ang mga pamamaraang gagamitin ng guro sa pagtututro?) at nagtatapos sa
Pagtataya (
Anu-ano ang mga panukat na gagamitin ng guro sa pagkatuto ng mag-aaral?).
2010 SEC:
Nagsisimula ang disenyo sa (Antas 1)
Inaasahang Bunga o Resulta
(Ano ang dapatmatutunan ng mag-aaral?), sinusundan ng (Antas 2)
Pagtataya
(Ano ang inaasahang produkto o pagganap na maipapakita ng mag-aaral?) at nagtatapos sa(Antas 3)
Plano sa Pagkatuto
(Anu-ano ang mga gawaing instruksyunal na gagamitin ng guro at ng mag-aaral?)
LESSON PLAN OUTLINE:BEC:
Ang balangkas ng Banghay-aralin ay
pang-isang linggong aralin
. Binubuo ito ng iba’tibang bahagi batay sa araw-araw na talakayan.
2010 SEC:
Ang bawat paksa (topic) ay may
istandard
na
Antas 1 at Antas 2 (given). AngAntas 3
ang maaaring baguhin/ayusin ng guro kung kinakailangan batay sakakayahan ng kanyang mga mag-
aaral.
Ayon sa aklat na may pamagat na Salamin ng Lahi, ang Panitikan ay salamin ng lahisapagkat
masasalamin dito ang mga matatayog, mararangal, malikhain atmadamdaming kaisipan at saloobing
hinabi sa mga karanasan ng bawatmamamayan. Naririto ang kariktan at kapangitan, ang tamis at pait,
ang tagumpayat kasawian ng bawat tao sa isang lipunan. Dahil dito nawiwika natin na angpanitikan ay
salamin ng kasaysayan. Ito sa palagay ko ang kabuuan ng panitikan.
Lahat ng mga bata ay gustong makaintindi.
Pinakamabisang gamot ang pag-iintindi
Hindi maintindihan ng estudyante ang sinasabi ng titser. Dahil hindimaintindihan kaya siya ay
nababagot. Dahil nababagot kaya paikut-ikot saklase. Dahil paikut-ikot sa klase, pinagtatawanan at
tinutukso, at dahilnaman dito ay napapa-away at napapahiwalay. Para matigil ang ganitong vicious cycle,
dapat aysiguraduhing naiintidihan ng estudiyante ang leksiyon higit sa lahat.Magiging masaya ang pag-
aaral kung ito’y naiintindihan, at dahil dito ay lalo pang gustongmatuto ng estudyante. Dahil
interesadong matuto ay mas maraming natutunan ang mgaestudyante, kaya mas masaya silang
nakakasali sa klase. “Naiintidihan ko.” Ito ang pinakamabisang gamot upang makasali nang husto sa
klase.
Ano ang puwedeng gawin para maiintindihan ng estudyante ang leksiyon?
Mayroong tatlong paraan upang makatulong sa pag-aaral ngestudyante:
•
(1) Pagturo nang naka-pokus sa Japanese language
•
(2) Pagturo nang naka-pokus sa nilalaman ng mgasubjects
•
(3) Pagturo nang naka-pokus muna, sa nilalaman ng mga aralin, pagkatapos,sa Japanese language.
(1) Ang halimbawa ng unang paraan ay ang “Let’s Learn Japanese” 2 and 3 na inilalabas ngMinistry of
Education. Dito ay habang pinag-aralan ang salitang Hapon, natutunan din ng mgaestudyante ang mga
nilalaman ng mga aralin. Epektibo ito sa mga estudyanteng mayroon nangalam tungkol sa mga aralin, o
doon sa mga estudyante na may sapat nang kakayahan sa salitangHapon at sa pag-unawa sa nilalaman
ng aralin nang mag-isa kahit wala pang background sa mgasubject.(2) Ang pangalawang paraan ay
nagbibigay halaga sa pagtuturo ng subject content sa lahat ng posibleng paraan. Itong teaching material
ay sumusunod sa ganitong paraan. Ang “JSLcurriculum” ng Ministry of Education ay halos ginawa rin
batay sa konseptong ito. Subalit,kapag sobra ang pagbibigay diin sa pagtuturo ng content ay hindi
nakakatulong sa pagkakatutong salitang Hapon. Kahit na naiintindihan ang content, maaaring hindi
kayang gawin ng mgaestudiyante ang mga susunod na problem solving sa matematika sa pamamagitan
ng Japanese. Ngayon, inaasahan namin na gagamitin ninyo itong teaching material ayon sa (3)
pangatlong pamamaraan. Una, tulungan ang estudiyante upang maunawaan ang aralin sa “ganito at
ganyang paraan”. Pagkatapos, sa tamang panahon, ituro sa estudiyante ang mga mahalagang
Japaneseexpression at Kanji. Ang mangyayari ay magkakaroon ng sapat na oras na ginugol para
matutoang estudiyante ng mga nilalaman ng mga aralin. Pag matatag na ang pag-unawa dito, maarinang
ipasok ang pagturo ng Japanese at madali na ang pag-aaral ng salita.
Ano ang ibig sabihin ng “lahat ng posibleng pamamaraan/ganito atganyang paraan”?
Ating napag-usapan ang “lahat ng posibleng pamamaraan” at “ganito atganyang paraan,” pero ano nga
ba ang dapat nating gawin dito? Mayroonglimang mahahalagang pamamaraan sa pagtuturo ng iba’t
ibang subjectskung ang estudiyante ay hindi marunong ng salitang Hapon:
•
(1) Piliing mabuti ang mga nilalaman ng ituturo saestudiyante
•
(2) Palitan ang mga mahihirap na mga salita ng mga simple at madadalingsalitang alam na ng
bata/estudiyante
•
(3) Gumamit ng mga visual aids
•
(4) Paghati-hatiin ang leksiyon sa mga maliliit na hakbang (small steps)

•
(5) Gamitin nang paulit-ulit ang mga salita upang madaling maisaulo
(1) Dahil sa situwasiyon na limitado ang oras para sa pagtuturo, hindi nararapat na ituro lahat samaikling
panahon, kung hindi, piliin lamang mabuti ang mga dapatituturo.(2) Sa pagpapaliwanag ng leksiyon,
sikaping gamitin ang Japanese namadali at alam ng estudiyante. Kapag kinakapos sa oras, maaari
ringgamitin ang mother tongue ng bata/estudiyante.(3) Nararapat na gumamit ng maraming illustration
at kagamitan sa pagtuturo upangmadadagdagan pa ang limitadong kakayahan ng estudiyante sa
Japanese.(4) Hindi kaya ng estudiyante ang maintindihan at matutunan ang lahat ng nilalaman ng
mgatextbook sa isang subo. Batay sa kakayahan ng estudiyante, dapat itong paghati-hatiin na
parangmaliliit na subo. Ang maliliit na unit ay dapat hatiin pa sa mas maliliit. Ang mga mahahaba
atmahihirap na pangungusap naman ay dapat gawing simple, at isa-sang kumpirmahin
bagomagpatuloy.(5) Ang mahalaga ay tulungan ang estudiyante sa pagsaulo ng leksiyon. Lalo na kapag
may mgasalitang hindi maipalit sa Japanese na alam ng estudyante, kailangan nila itong isaulo.
Ngunit,hindi madali ang pagsaulo sa isang bagay na isa o dalawang beses lamang narinig sa ibang
wika.Kailangang pagsikapan ng tagapagturo na ulit-ulitin ang mga sinasabi nang masanay angestudyante
sa pakikinig nito; magsulat sa blackboard at ituro ito habang nagsasalita; at iba pangnararapat na
paraan.
Huwag kalimutan ang
Japanese language instruction
Panatag ang kalooban ng guro at estudyante kung naiintindihan na ang nilalaman ng
leksiyon.Pakiramdam nila ay natapos na ang lahat. Ngunit hindi ito sapat dahil hindi pa rin
nakakasalinang husto ang estudiyante sa klase o nakakakuha man lang ng mataas na score sa test. Para
saestudiyante, malaking bagay ang pagkakuha niya o hindi ng mataas na score sa test. Upangmakakuha
ng mataas na score, kailangan ng sapat na kakayahan sa pag-unawa ng Japanese at pag memorya nito.
Kailangan alam ng tagapagturo kung anong Japanese expression at kanji angdapat ituro sa estudiyante
sa isang unit at palaging i-review sa tuwing matatapos ang klase.Dagdag pa dito, para madaling
mamemorize, ang importanteng words at expressions ay dapatgawing rhythmical na pangungusap, at
ipabasa nang paulit-ulit sa estudyante. Nakakatulong dingumawa ng kanta at iparinig sa estudyante.
Para sa mga gagamit nitong teaching materials
1.Teaching material para sa mga tagapagturoMahalaga ang mga teaching materials na ito kung ito’y
ginagamit ng mgatagapagturo. Nilagyan ito ng mga teaching samples para lalongmapakinabangan ng
mga guro
2.Para masubaybayan ang situwasiyon ng mga estudiyanteBawat estudiyante ay iba-iba ang situwasiyon
at tanging ang mgatagapagturo lamang ang nakakaintindi ng kanilang tunay na kalagayan. Bagogamitin
itong mga teaching materials, kailangang alamin muna ngtagapagturo ang situwasiyon ng kanyang
estudiyante at pagkatapos,maaaring gamitin itong materials ayon sa nararapat na pangangailangan
atlevel ng estudiyante.3.Higit sa lahat ay “Naiintindihan ko!”Para sa mga estudiyante ang
pinakamahalaga ay ang maintindihan nila. Pagnaiintindihan nila ang pinag-aaralan nila, mas lalo silang
mawiwili sa pag-aaral, kaya mas lalo silang matututo at makakapag-participate sa klase. Kayaang
mabisang gamot upang masayang makakasali sa leksyon ay ang masabing estudiyante na “Naiintindihan
ko!”4.Nararapat na baguhin ang ilang bagay ayon sa situwasiyon ng estudiyante.Bawat estudiyante ay
iba ang situwasiyon ayon sa lengguwahe at kultura,pinanggalingan, taon na inukol sa pag-aaral, at
kapaligiran kung saan silalumaki. Hindi madali ang gumawa ng teaching material na babagay atnararapat
sa iba’t ibang pangangailangan. Kung minsan maaaring ang ibangteaching materials ay hindi nararapat
sa ibang estudiyante. Ang guro lamangang nakakaalam kung ano ang nararapat sa isang
bata/estudiyante. Dahildito, kailangang baguhin at iayon ito sa kanilang pangangailangan.
Maaaringgamitin itong teaching materials bilang gabay o stepping stone.