Sapat na ang balitang iyon at ang tulirong isipan ni Juli na kung ilang gabi nang di-napagkatulog ay matuling KABANATA
KABANATA 30: SI HULI
nagtungo kina Hermana Bali at sa tinig ng animo’y hindi sa kanya ay nagsabing siya’y nakalaan nang
magtungo sa kumbento at kung maaaring siya’y samahan lamang ng matanda.
Nag-ayos pa mandin ang dalaga at nang magsimula silang lumakad ay naiinip pa ito sa bagal ni
Hermana Bali ngunit habang nalalapit sila sa bayan ay unti-unting nandalang ang mga hakbang at nitong
huli’y kinakailangan pang madiin sa paglakad. Tungung-tungo na ito at nag-aakalang siya’y tampulang ng
tingin ng balana.
Nang makita na ang kumbento ay biglang huminto at nanginig at nagyayang bumalik na sila sa
nayon. Hinatak siya sa bisig ng matanda at pinagpaliwanagan ngunit ng nasa may pintuan na sila ng
kumbento ay muling nagmatigas ang dalaga at humawak nang buong higpit sa pader.
“Huwag mahabag kayo kayo sa akin, mahabag kayo!”
“Hangal, anong ikatatakot mo samantalang narito naman ako. Maaari bang gumawa nang di mabuti ang
prayle sa harap ko. tayo na!”
Ngunit lalong humigpit ang hawak ng dalaga sa pader kayat masama ang loob ng matanda nang
mangusap. “Sige, umuwi na tayo kung ganyang matigas ang iyong ulo,” hayaan mong ipatapon na si
Basilio, pabayaan mo siyang barilin at saka ka magsisisi kung patay na siya. Maano ba sa akin, wala akong
utang na loob sa kanya, wala akong utang na loob sa kanya, walang maisusumbat sa akin.”
Pinaram ng mga sinabing ito ng matanda ang huling hibla ng pagtutol ni Juli. Matapos humugot ng
isang malalim na buntung-hiningang animo’y sa isang naghihingalo ay pikit-mata nang pumasok sa loob ng
kumbento, kasunod si Hermana Bali. Nang gabing iyon ay pinag-usapan ng bayan, sa marahang tinig ang
nangyari nang hapong yaon. Isang babae ang tumalon sa bintana ng kumbento at noo’y namatay din nang
bumagsak sa mga bato. Isa pang babae ang animo’y baliw na lumabas sa kumbento na nagsisigaw at
nagtititili.
Walang makapaglakas-loob na bumanggit ng mga pangalan sa takot na mapahamak. Nang
dumilim-dilim na’y isang matandang lalaking galing sa nayon ang kumatok sa pinto ng kumbento at nang
walang magbukas ay nagsusuntok at iniumpog ang ulo sa pinto at waring may isinisigaw na hindi
mawatasan kung ungol o taghoy.
Kinailangan pang siya’y paluin at ipagtulakan para lamang umalis. Sa gayon ay ipinasiyang
puntahan ang gobernadorcillo, ngunit wala raw at nasa kumbento. Gayon din ang naging kasagutan sa
kanya nang puntahan ang hukom-pamayapa, ang tininti Mayor at ang tenyente ng guwardiya sibil.
Animo’y batang lumuluhang nagbalik sa nayon ang matanda at sa buong magdamag ay narinig ng
marami ang kanyang ungol at nguyngoy. Nang gabi ring iyon, mahigit na pitong prayle mula sa mga bayang
kalapit ang nakitang nagpupulong sa kumbento. Kinabukasan, si Tandang Selo ay hindi na nagisnan sa
nayon, ito’y umalis na, dala ang kanyang tandos sa pangangaso.
Madaling nakarating sa San Diego ang tungkol sa pagkamatay ni Kapitan Tiago at ang
pagkakabilanggo ni Basilio ngunit waring higit na mainit ang usap-usapan hinggil sa naging kapalaran
ni Basilio at sa maaaring mangyaring kapahamakan pa nito kaysa sa napabalitang maringal na libing ni
Kapitan Tiago.
Sa Tiani, iba-ibang palagay ang naipahahayag sa kung ano ang maaaring maging
kaparusahan kay Basilio. Ang pinakamaliit na kuru-kuro ay ang paniwalang pihadong ito’y ipatatapon
ngunit sa paglalakbay pa lamang ay ipapapatay na.
May nagsasabing baka ito’y bitayin katulad ng nangyari sa tatlong pari sa Cavite. Ang hukom-
pamayapa ay nagpahayag ng paninisi sa binata na para bagang ito’y napayuhan na niya. Si Hermana
Penchang lamang ang naniniwalang parusa ito ng Diyos sa binata.
Diumano’y hindi raw kasi sumasawak ito ng agua bendita sa simbahan kapag nakitang
marumi dahil may mikrobyong magdadala ng iba’t ibang sakit. Hindi niya matanggap na ang agua
benditang nakapagpagaling sa ilan niyang karamdaman ay maging tagapagdala ng mga sakit.
Ipinagpasalamat pa nga raw niya at napaalis niya agad si Juli sa kanila at kung hindi’y
maaaring ikasama pa iyon ng loob ng mga prayle sa kanya. Ngunit ang katotohanan ay tunay na
dinamdam ni Hermana Penchang ang pagkakatubos ni Basilio sa kasintahan.
Nawalan siya ng isang magdarasal at mag-aayuno para sa kanya, balak pa naman sana
niyang pagpenitensiyahin ang dalaga kung nagtagal-tagal pa ito sa kanyang poder. Kung si Kristo ay
namatay dahil sa pagtubos sa sala ng tao ay bakit nga raw ba di-magagawa ni Juli iyon para sa kanya.
Samantala, kinailangan pang ulit-ulitin at sumumpa si Hermana Bali bago tuluyang nasakyan
ng nalito at labis na nagulumihanang si Juli ang balita tungkol sa kasintahan. At nang ganap na
maunawaan ang mga pangyayari ay nakaramdam ng panghihina, putlang-putla at sa kauna-unahang
pagkakataon sa kanyang bahay ay nawalan ng malay-tao. Salamat sa mga kurot, hampas at wisik ng
bendita ni Hermana Bali ay pinagsulan ito ng ulirat.
Parang bukal sa pagbalong ang luha sa mata ng dalaga dahil sa malaking habag kay Basilio.
Sino pa nga ba ang kakalinga rito ngayong pati si Kapitan Tiago ay namatay na rin batid niya na sa
Pilipinas ay kailangan ang padrino sa maraming bagay lalo na sa pagtatamo ng katarungan.
At sa dahilang diumano’y malaki ang kinalaman niya at ng amang nanulisan na ay naisip
niyang siya naman ngayon ang dapat magligtas sa binata matapos na siya’y tubusin nito sa pagka-
alila.
Ang mga taga-San Diego ay hindi naniniwala na maaaring kasangkot nga si Basilio sa
sinasabing mga nakitang paskil sapgkat kilala nila ang pagiging tahimik at maingat nito.
 Kayat napanibulos sila sa haka-hakang ito’y kagagawan ng mga prayle dahil sa ginawa niyang
pagtubos kay Juli na anak ng isang tulisang kaaway ng pamahalaan at lalo pa nga ng mga korporasyon
ng mga prayle dahil sa ginawa nitong pakikipag-asunto at pagpaslang sa isang prayle
Dahil sa paniniwala ni Juli na tanging siya na lamang ang pag-asa ng kasintahan ay nagunita
niya ang isang taong masaring makatulong sa kanya, ngunit napangagat-labi siya sapagkat malakas
ang kanyang kutob na maaaring magbunga ito nang hindi maganda para sa kanya.
Si Pari Camorra ay minsan na niyang nahingan ng tulong nang ang kanyang Ingkong Selo ay
dakpin ng mga sibil na pagbabakasakaling dahil doo’y lumitaw ang anak na si Kabesang Tales. Si Pari
Camorra ang gumawa ng paraan upang ito’y mapalaya ngunit nagpahayag ito na hindi sapat ang
pasasalamat ng dalaga.
Humihingi ito ng isang kabayarang katumbas ng pagkapariwara ni Juli. Mula noon ay iniwasan
na ng dalaga ang pari ngunit kung nakakasalubong niya ay pinahahalik siya ng kamay, hinihipo siya sa
ilong at sa pisngi at pagkatapos ay bibiruing may kasamang kindat at mga kurot.
Ilang binatang nananapatan sa mga dalaga sa nayon ang minsa’y binugbog ng paring ito.
Marami ang nakababatid sa pagnanasa ni Pari Camorra sa kasariwaan ni Juli kayat ang ilang malabiga
ay nagpaparinig kung nagdaraan ang tungung-tungong dalaga, na kung nanaisin lang daw nito, kahit
na si Kabesang Tales ay maaaring magkamit ng kapatawaran.
Mula noon ay parang nawala sa sarili si Juli, nawala nang tuluyan ang mga ngiti sa labi, ang
kasayahan at ang napalit ay ang animo’y laging pag-iisip nang malalim, ang pagsasawalangkibo at
nitong huli’y pati ang dating maayos na pananamit ay nahalinhan ng kapabayaan.
Minsan ay nagtanong ito kay Hermana Bali kung totoong sa impiyerno ang tungo ng kaluluwa
ng isang nagpapakamatay. Mabilis sa sinang-ayunan ito ng matanda at inilarawan pa ang lugar na
animo’y nakapanggaling na siya roon.
Ang ilang mga dukhang kamag-anak at mga napagaling ni Basilio ay nag-ambag-ambagan
lamang ng mahigit na tatlumpong piso kayat si Hermana Bali ay nagmungkahing humingi ng payo sa
kawani.
Marami na raw itong natulungan sa maliit na halaga lamang kayat pinakiusapan ni Juli ang
matanda na ito na ang lumapit matapos magpadala ng kaunting halaga at ilang pindang na usa na
napangaso ni Ingkong Selo.
Subalit sang-ayon sa kawani ay walang magagawa ang kanyang impluwensiya sapagkat ito’y
naganap sa Maynila. Ipinayong lumapit sila sa hukom-pamayapa na kasama si Juli.
Ang hukom-pamayapa naman ay matamang pinakinggan ang mga ipinahayag ni Hermana
Bali ngunit paminsan-minsa’y sumusulyap sa nakatungo at kiming-kiming dalaga ngunit pagkatapos ay
winikang iisa lamang ang maaaring makapagligtas kay Basilio, si Pari Camorra at ito’y kung iibigin ni
Juli, at tiningnang may kahulugan ito.
Malungkot na nagpaalam ang dalawa ngunit nabigo si Hermana Bali na pumaroon sila sa
kumbento. Matigas ang pasiya ni Juli na huwag lumapit sa pari sapagkat batid na niya ang magiging
kapalit niyon. Umuwing masama ang loob ng matanda matapos ng isang mahabang sermong ibinigay
sa dalaga.
Sa kanyang pag-iisa ay nagtatalo ang kalooban ng dalaga. Paano niya magagawa ang isang
pagpapakasakit alang-alang kay Basilio nang hindi siya masusumbatan ng Diyos at ng tao. Kung noon
ay sinasabi sa kanya na kung papayag siya sa nais ni Pari Camorra ay mapatatawad ang kanyang ama
ngunit gayon man ay hindi siya pumayag, ano’t ngayon ay gagawin niya iyon nang dahil lamang sa
isang kasintahan? Diyatat hindi niya nagawa sa isang magulang na pinagkakautangan niya ng
buhay at ngayo’y susuungin niya dahil kay Basilio? Ang lahat ay aalipusta sa kanya at mabuti pa ang
siya’y magpatiwakal na kaysa masumbatang isang walang-utang na loob na Ang lahat ay aalipusta sa
kanya at mabuti pa ang siya’y magpatiwakal na kaysa masumbatang isang walang-utang na loob na
anak.
Nagsawalang-kibo si Juli sa paninisi ng mga kamag-anak nang matalos ng mga ito na ayaw ni
Juling lumapit sa prayle. Hindi kasi batid ng mga ito ang masamang hangarin ng pari sa dalaga. Sino
ba raw siya para pansinin ng prayle gayong higit na maraming magaganda na’y mayayaman pa. Isa
lang daw siyang taga-bukid at paano raw kung malapit nang barilin si Basilio?
Nang gabing iyon ay alumpihit ang dalaga sa pagkakahiga at nang makalimot ay dinalaw
naman ng masamang panaginip. Hinahabol daw ang kanyang ama ng mga kaaway nito ngunit ayaw
daw niyang tulungan. Humahalili sa larawan ng ama ang anyo ni Basilio na nag-aagaw-buhay na raw at
ang mga matang naninisi ay nakatuon sa kanya. Nagising siyang basang-basa ng pawis at humihingal
sa takot. Tumindig ang kapuspalad na dalaga at luhaang nagdasal. Marahil kung hindi lamang
hatinggabi noon ay nagtatakbo na siya sa kumbento at maganap na ang magaganap.
Nagising siyang basang-basa ng pawis at humihingal sa takot. Tumindig ang kapuspalad na
dalaga at luhaang nagdasal. Marahil kung hindi lamang hatinggabi noon ay nagtatakbo na siya sa
kumbento at maganap na ang magaganap. Ngunit dahil sa takot niya kay Pari Camorra at sa
pagpapahalaga niya sa kapurihan, nakailang araw na’y hindi pa rin siya kumikilos. Kinatakutan tuloy
niya ang pagsapit ng gabi dahil sa masamang panaginip na malimit dumalaw sa kanya. Samantala’y
patuloy siyang nakikibalita sa mga nangyayari sa Maynila.
Ilang bilanggo na raw ang pinalaya dahil sa mga padrino at ayon sa isang nanggaling sa
Maynila, ang pinakahuli raw balita ay napakawalan nang lahat ang mga estudyante maliban na lamang
daw kay Basilio. Ito raw ay ipatatapon sa Carolinas at nakita pa raw ng nagbabalita ang bapor na
pagsasakyan kay Basilio.