ΚΑΝΟΝΕΣ TOΝΙΣΜΟΥ

Βραχύχρονη λέγεται η συλλαβή που έχει βραχύχρονο φωνήεν, δηλαδή: ο και ε

Μακρόχρονη λέγεται η συλλαβή που έχει μακρόχρονο φωνήεν, δηλαδή: η και ω ή δίφθογγο αι, ει, οι,
υι, αυ, ευ, ηυ, ου ή καταχρηστική δίφθογγο η,ω,α. ( το αι και το οι όταν βρίσκονται στο τέλος λέξης που
κλίνεται είναι βραχύχρονα π.χ. οι κηποι, των κήπων).

Τόνοι: οξεία πηγή

Περισπωμένη δωρον

Πνεύματα: δασεία άγιος

Ψιλή ακούω

ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

n Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα: αντιλαμβάνομαι.

n Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται: η θάλασσα, αλλά: της
θαλάσσης, άδικος, αλλά:αδίκως

Α) Κάθε βραχύχρονη σύλλαβη όταν τονίζεται: νέος, δόξα

Β) Η προπαραλήγουσα όταν τονίζεται: επικίνδυνος

Οξεία παίρνουν: Γ) Η μακρόχρονη παραλήγουσα μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα:θήκη

Δ) Η μακρόχρονη ονομαστ., αιτιατ. και κλητ. όταν τονίζεται στη λήγουσα:

η φωνή , την φωνήν,ω φωνή.

Περισπωμένη παίρνουν: Α) Η μακρόχρονη παραλήγουσα μπροστά από βραχύχρονη

λήγουσα: το δωρον

Β) Η μακρόχρονη γενική και δοτική όταν τονίζονται στη λήγουσα:

της φωνης, τη φωνη

ΕΙΔΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

Η λήγουσα όταν προέρχεται από συναίρεση παίρνει περισπωμένη: ( τιμάω ) τιμω

Κάθε λέξη που λήγει σε –ευ και – ου, όταν τονίζεται στη λήγουσα,παίρνει περισπωμένη : ω βασιλευ,
πανταχου.

Τα επιρρήματα σε –ως, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη: καλως,κακως.

Οι μονοσύλλαβοι ρηματικοί τύποι με μακρό φωνήεν παίρνουν περισπωμένη:θω

Το –αι είναι μακρόχρονο στην κατάληξη της ευκτικής : ποιησαι

Το –αι είναι βραχύχρονo στην κατάληξη των απαρεμφάτων: ποιησαι

Δίχρονα λέγονται τα φωνήεντα α, ι ,και υ γιατί είναι άλλοτε μακρά και άλλοτε . βραχέα.

Τα ουδέτερα της β’ κλίσης έχουν το –α της κατάληξης του πληθυντικού βραχύ: τα δωρα.

Στα πρωτόκλιτα ουσιαστικά η κατάληξη –ας είναι πάντα μακρόχρονη: βουλευτάς, της μοίρας, τάς
μοίρας.

Στα θηλυκά της α’ κλίσης το –α είναι μακρό ( όταν προηγείται φωνήεν ή –ρ ) και βραχύ όταν προηγείται
σύμφωνο π.χ. η παιδεία, η χώρα, η γλωσσα (περισπωμένη, προηγείται σύμφωνο).

Η κατάληξη –α στη δοτική ενικού είναι μακρόχρονη: τη μοιρα.

Η γενική πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: των μοιρων

Στα δευτερόκλιτα τρικατάληκτα επίθετα όταν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού προηγείται
φωνήεν ή –ρ ,το θηλυκό λήγει σε –α μακρό π.χ. τέλειος,τελεία,τέλειον, ενώ καλός, καλή καλόν.

Στα τριτόκλιτα ουσιαστικά τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις είναι βραχέα. π.χ. τό σημα

Το -α είναι βραχύχρονο(ουσιαστικά α’ κλίσης ): όταν πριν από την κατάληξη–α υπάρχει σύμφωνο ,εκτός
από το –ρ: η μουσα ( το-α είναι βραχύ ) , η χωρα( το –α είναι μακρό ).

Στην πρώτη κλίση: Η κατάληξη –ας είναι πάντοτε μακρόχρονη: της μοιρας, τας μοιρας

Η κατάληξη –α στη δοτική ενικού είναι μακρόχρονη: τη μοιρα

Η γενική πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: των μοιρων

1) ΑΣΚΗΣΗ: Να τονίσετε τις παρακάτω λέξεις.

Προγονος , οικος, κηποι, ανδρων, κοποις (δοτ.), γενναιος, δουλων, ταυρος, υπογειος, σπευδε, πρωτον,
πρωτων, δεσμωτης, ανθρωπους, ανθρωποι, στρατιωτων, ακουσον.
ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΕΞΕΩΝ- πνεύματα

Στη σύνθεση των λέξεων ή στην έκθλιψη(=όταν χάνεται ένα φωνήεν πριν από φωνήεν),όταν η δεύτερη
λέξη αρχίζει από φωνήεν που παίρνει δασεία,τότε το ψιλό σύμφωνο της πρώτης λέξης ( κ ,π ,τ )
τρέπεται στο αντίστοιχό του δασύ ( χ, φ, θ ).

Αντί + έλλην= ανθέλλην (ανθέλληνας ) κακός+ύποπτος=καχύποπτος

Από + οπλίζω= αφοπλίζω κατά+ηγητής=καθηγητής

2) ΑΣΚΗΣΗ: Να σχηματίσετε σύνθετες λεξεις

Από + αίρεση

Επί + ίππος

Κατά + ολικός

Κατά + οδός

Επί + ημερίδα

ΑΣΚΗΣΗ: Να γράψετε με κεφαλογράμματη γραφή τις παρακάτω φράσεις.

Δόξα τω θεω, το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφου.