Monata revuo en Esperanto — 9a jarkolekto, n-ro 12, decembro 1988 — ISSN 0772-456 X — Maandelijks — Afgiftekantoor.

ANTVVERPEN X

Prozo de unu ekz : Aŭstralio 8 AUD. Aŭstrio 65 ATS. Belgio 180 BEF. Britio 3 GDP, Danio 33 DKK, Finnlando 20 SFM, FRG 9 DEM, Francio 29 FRF. Grekio 600 GRO. Hispanio 500 ESP,
lrlando 3 IRP, Italio 6500ITL, Japanio 1150 JPY, Kanado 7 CAD, Luksemburgo 180 LUF, Nederlando 10 NLG, Portugalio 550 POE. Svedio 30 SVK. Svislando 7 CHF. Usono 6 USD
 de landoj,
ni konstruas.
Diversaj etnoj, variaj lingvoj,
diferencaj kutimoj konsist-
igas la mondon. Ni ligas
ilin tra interŝanĝo de varoj,
monrimedoj kaj teknologioj,
tra investado en novajn
Ĝenerala komerca kompanio internacia.
aventurojn por pli da
Pli ol 150 filioj tra la mondo. Demandu pri interkompreno kaj prospero.
la oficejo en via urbo ĉe:

<t>MITSUI & CO..LTD.

Ĉefsidejo: 100-91 Tokio, CPO Box 822, PR Dept.

MEMORE AL IVO LAPENNA PARIZA FRENEZA SEMAJNO

Solenu la 200an datrevenonon de la Franca Revolucio, 22-29 julio 1989
Entenatas:
Broŝuro verkita de 45 esperant-
La parizanoj estas gajaj homoj L.L.Z. (PIV)
Profitu nian frenezan semajnon kaj kontrolu la aserton de nia
5500 F* • luksa hotelo por
majstro! sop noktoj,
istoj kaj fakaj kolegoj; Informilon kaj • matenmanĝoj
Malkovru la ĉiaman kaj hodiaŭan Parizon!
50-paĝa; Konstatu, ke daŭre staras la Eiffel-turo, la Kolono de la Bastilo, aliĝilon petu kaj ok luksaj manĝoj
la Operdomoj, Katedralo Notre-Dame, la Louvre-Palaco, la rapide de laŭ franca kulturo
prezo: 60 dkr. Unuiĝo Franca • aroda viztoj al
Obelisko, la Panteono...
Miru pri la uzinaspekta Kulturcentro Pompidou, pri la Piramido por Esperanto muzeoj, luksaj
ĉe la Kvadrata Korto de l’ Louvre, pri la Kolonoj de Buren apud la (Turisma Servo) spektakloj. pano-
Havebla ĉe: Reĝa Palaco, pri la Civito de la Sciencoj kaj ties fama Geode 4 bis, rue de ramoj, unikaj neofte
(kun ĝia 1000-kvadratmetra ekrano), kie vi retrovos la impresojn la Caritate vizitataj kvartaloj
Eldonejo Perspektivo de viaj praprageavoj spektante filmon de Lumiere... ktp... F-75004 PARIS • esperantistaj
Norreg&rdsvej 91, DK-2610 Sed ne nur monumentoj kaj muzeoj vidindas en Parizo: vi ĉlcoronojkaj...
Rodovre, Kopenhago, Danio povos butikumi sike laŭ Elizeaj Kampoj kaj popole tra la pui * transportoj.
bazaro de Saint Ouen.
Ĝirkonto: 1 19 06 01 A* Ankaŭ frivole vi spektos la mirindan revuon de la famkonata • 6400 F por unu-
kabaredo LATINA PARADIZO porsona ĉambro

internacia magazino sendependa
por politiko, ekonomio kaj kulturo
monata revuo en la internacia lingvo
Esperanto • legantoj en 80 landoj • 9a
jarkolekto aperas la 15an de ĉiu
monato • abontarifo varias laŭlande;
petu ĝin de la eldonejo eldonejo:
. MONATO, Frankrijklei 140, B-2000
Antvverpen, Belgio; S 32-3-234 34 00;
poŝtĉekkonto Bruselo n-ro 000-0265338-
43 nome de Vlaamse Esperanto-
bond, Antvverpen • valida anoncta-
rifo: n-ro 4 • kompostis kaj presis:
Grafika Centro Antverpeno • por
adresŝanĝoj nepre resendu la ne plu
validan adres-slipon kune kun la
nova adreso al la eldonejo redak*
toro: Stefan Maui, Pferseer Str. 15,
D-8900 Augsburg, FRGermanio S
49-821-520385 • 200 konstantaj kun-
laborantoj kaj korespondantoj en 40
landoj • aperas nur originale en
Esperanto verkitaj artikoloj (ne tra-
dukoj) • represoj kaj tradukoj el
MONATO nur kun indiko de la fonto
• kopi-rajto ĉe la eldonejo bonvolu
sendi registritajn leterojn nur se
nepre necese kun la redaktoro
korespondu nur pri redakciaj aferoj,
kun la eldonejo nur pri administraj
aferoj (abonoj kaj anoncoj) recenzo-
taĵojn sendu nur al la redaktoro (ne
al la eldonejo) • novelojn kaj poemojn
sendu rekte al la prizorganto de tiu
rubriko: S-ro W. Auld, 20 Harvies-
toun Road, Dollar, Clackmannan-
shire, Scotland FK14 7HG • verant-
woordelijke uitgever: Paul Pee-
raerts, Frankrijklei 140, B-2000
Antvverpen
Estimataj gelegantoj...
imagu, ke nia revuo havus proksi-
mume 350 konstantajn kunlaboran-
tojn, do aŭtorojn kiuj senĉese
verkas, monato krevus kaj vi ne
havus tempon por legi ĉion. Nu,
kompreneble ankaŭ niaj regulaj
kunlaborantoj ne verkas por ĉiu
numero, bonŝance - ĉar tiam kom-
patinda la redaktanto tute ne plu
scius, kion selekti por aperigo
Vi scias, ke en ĝeneralaj informoj ni
indikas, ke nia revuo havas ĉ. 200
kunlaborantojn; tio estas ĝusta en
tiu senco, ke tiu ĉi nombro kunigas
la konstantajn kunlaborantojn (kun
speciala kontrakto) kaj la okazajn,
kiuj aŭ verkas aŭ en alia maniero
kontribuas al la realigo de T maga-
zino. La plej grava grupo, kompre-
MONATO — decembro 1988
enhavo 9a jarkolekto, n-ro 12, decembro 1988
leteroj 4-6
noticoj 7
raportoj 8-24
bildraporto 16-18
Feroaj insuloj -
arkipelago sub ĉielarkoj
kuirrecepto 24
eseo 25-26
De gulagoj al pjerestrojka-oj
de Gilbert Ledon
junularo 26
infanoj 27
novelo 28
Fratoj
Kiel protekti sin ĉe aĉeto kontraŭ
krucenigmo 28-29 fuŝa varo ? Legu pri tio sur p. 11-13.
satiro 30
Nia frontpaĝo:
Unu el la plej famaj karikaturistoj en
FR Germanio estas la aŭstro Horst
Haitzinger [Hajcingrj. Li permesis ai
ni uzi liajn karikaturojn, rezignante
pri honorario. En ĉi tiu numero vi
jam povas ĝui plurajn Hajn karikatu-
rojn.
La enhavo de signitaj artikoloj ne
nepre kongruas kun la opinio de l’ Pri la ravaj Feroaj Insuloj vi povas
redakcio. legi kaj vidi bildojn sur paĝoj 16-18.
neble, estas tiuj aŭtoroj, kiuj havas dek leteroj, per kiuj plej diversaj
kontrakton kun ni. Pro administraj homoj anoncis sian pretecon, verki
kialoj ĉiujare unu fojon ni revizias la por nia magazino. Do certe baldaŭ vi
liston de tiuj ĉi kunlaborantoj. Ĵus ekkonos novajn nomojn kaj mallon-
farinte tion, mi foje kalkulis, kiom da gigojn, per kiuj estos subskribitaj
ni perdis intertempe, do de la lanĉo kontribuaĵoj en la revuo.
de monato ĝis nun. Kaj mi mem
miris pri la nombro: estas (se mi Jarfino estas bona okazo, ankaŭ en
ĝuste kalkulis) ne malpli ol 158 via nomo danki al ĉiuj niaj eksaj kaj
homoj! nunaj (kaj estontaj) kunlaborantoj,
ĉar sen ili ĉi tiu periodaĵo ne povus
Kial ili malaktiviĝis? La plej malmul- ekzisti kaj plezurigi vin.
taj el inter ili pro morto. Ekz. estis
tiel konataj nomoj kiel Paul Neer-
gard, Ivo Lapenna kaj (laste) Tibor
Sekelj. Tiu ĉi mallonge antaŭ sia
morto ankoraŭ sendis novelon. Aliaj
ĉesis aktivi pro tro alta aĝo, mal-
sano, ŝarĝo per aliaj gravaj taskoj.
Bonŝance tamen daŭre ekaperas
ankaŭ novajkunlaboremuloj. Guste
nun kuŝas sur mia skribtablo pli ol
ENHAVO 3
 leteroj
Rifuĝintoj - kien?
Du artikoloj en Monato 9/88 okupiĝas
pri gravaj, nuntempaj problemoj: rifu-
ĝado kaj rasismo. Dum s-ro Lutombo,
mem afrikano, kritikas la malsufiĉan
internacian helpon, ekzemple de UN
por rifuĝintoj en Afriko, s-ro Pignatelli
analizas la kreskantan rasismon en
Italio. Liaj konstatoj egalas, kun kelkaj
diferencoj, al tiuj en aliaj industriaj
landoj. Tre trafa ŝajnas al mi lia opinio,
ke la vera rasismo ne rilatas rason aŭ
haŭtokoloron, sed soci-ekonomian
statuson. Rifuĝado estas problemo en
multaj partoj de la mondo, ĉiutage
raportas gazetoj kaj televido: rifuĝintoj
pro klimataj katastrofoj, pro politikaj
persekutoj, malsataj, malsanaj, loĝan-
taj en kadukaj kabanoj, en primitivaj
tendoj, llia unusola deziro estas vivi en
la gepatra lando kiel liberaj homoj aŭ,
se reveno ne plu estas ebla aŭ mina-
cas persekuto, ja eĉ morto, elmigri.
Sed kien? Celo de la plej multaj rifuĝin-
toj estas la industriaj landoj, prefere
tiuj, kiuj estas regataj demokratie. Kiel
kondutas tiuj ŝtatoj? Kelkaj scias pro-
tekti sin kontraŭ la alfluo de nedeziritaj
personoj per severaj limkontroloj,
deviga vizo aŭ rigoraj metodoj por
111 ■ .......
Pri la enhavo de leteroj respondecas la
aŭtoroj mem. La redakcio havas la rajt-
on mallongigi leterojn. Skribu al
Redakcio de MONATO ilte
Stefan Maui, Pferseer Str. 15 S1 •
S D-8900 Augsburg
FR Germanio
< % <> t ........................ ••
-M ■ ■ •
..................
ŭ
limigi aŭ eĉ rifuzi la enmigradon. Aliaj
ŝtatoj toleras pli malpli volonte rifuĝin-
tojn el siaj antaŭaj kolonioj, aliaj,
ekzemple FR Germanio, permesas
surbaze de sia konstitucio, la enmigra-
don de politikaj azilantoj, dum la t.n.
ekonomi-azilantoj ne rajtas profiti de
tia tolero. Por fariĝi agnoskita azilanto,
necesas komplika kaj longdaŭra pro-
ceduro. La azilpetanto devas pruvi, ke
li devis forlasi sian landon pro per-
sona, politika persekuto aŭ endanĝer-
iĝo. La mizera ekonomia situacio kaj la
ĝenerala malkontenteco pri la situacio
en la gepatra lando ne estas sufiĉaj
kaŭzoj por ricevi la statuson de azi-
lanto, kio signifas legitimilon, financan
subtenon kaj laborpermeson. Mi ne
mencias ĉi tie la homojn, kiuj surbaze
de kontraktoj rajtas transloĝiĝi al alia
lando kaj ricevas sen problemoj la
tiean ŝtatanecon. El la veraj azilpetan-
toj 90 procentoj ne havas la ŝancon
esti tuj agnoskataj. Teorie ili devus for-
lasi la ..gastigantan” landon. Tamen,
se la unua decido estis negativa, la
4 LETEROJ
azilpetantoj rajtas protesti antaŭ tribu-
nalo, almenaŭ en FR Germanio. Dum
tiu eventuale plurjara proceduro la
azilpetanto ne restas sen financa sub-
teno kaj simpla loĝejo, sed li/ŝi ne rajt-
as labori. Ne mirinde, ke multnombraj
azilpetantoj preferas tian vere ne agra-
blan vivon, ĉar en la gepatra lando la
situacio ofte estas pli mizera. Ne
povas esti prisilentate, ke la kvoto da
krimuloj inter ili estas alta. lli dominas
precipe en la havigo kaj disvendado
de drogoj. Milionoj da rifuĝintoj estis
subtenataj de UN, de unuopaj ŝtatoj,
bonfaraj kaj privataj organizaĵoj. Mult-
aj povis elmigri kaj vivi relative sen-
zorge kun permeso de la tieaj aŭtorita-
tuloj. Sed malgraŭ ĉiuj laŭdindaj agoj
la plimulto de la rifuĝintoj troviĝas en
malespera situacio. Preskaŭ nenie ili
estas bonvenaj. Celo de ĉiuj interna-
ciaj klopodoj devas esti, ke tiuj ŝtatoj,
kiuj per sia politiko kaŭzas tiun proble-
mon de rifuĝintoj kaj azilantoj, estas
devigataj modifi sian politikon tiel, ke la
homoj volas kaj rajtas vivi en siaj pro-
praj lando kaj hejmo. Tio estas pli fa-
cile dirita ol farita. Alie kreskas en la
koncernaj industriaj landoj antaŭjuĝoj,
timoj kaj agresoj kontraŭ tiuj homgru-
poj.
VVilhelm Barnickel, FR Germanio
Senpaga propagando
Mi ja ne povas kredi, ke monato iĝis
organo de rumana propagando, eĉ
senpage. Tiu lando, la plej subprema
en Eŭropo, la lasta stalinisma, kies
W
diktatoro Ĉaŭĉesku - laŭŝajne dinasti-
komenconto - ordonis kulton pri sia
grandiozeco, superatan nur de Norda
Koreio; tiu lando malriĉigita dum la
jaroj, kie nun ekzistas malsato pro la
longa (nedisponebla) atendotempo en
la preskaŭ malplenaj aĉetejoj, nun laŭ
la volo de I’ kondukisto reformiĝos.
Sed ne laŭ sovetia trakonstruo. La
antaŭkomunisma kultura diverseco
estas detruota. Jam en Bukareŝto tuta
kvartalo - iama turisma vidindaĵo -
estis platigita kaj oni tie konstruis nov-
ajn porpartianajn domegojn. Jen
monumento, ĉiutage vidota de I’ gran-
dulo aŭtomobilanta al la nova parties-
trejo. Kion raportis sm laŭ Agerpres
(Monato 9/88, p.6) pri la kamparo,
estas tute vera... sed tio ja estas skan-
dalo! La plej grava ne estas ke la
domoj havos etaĝkomunajn necese-
jojn kaj kuirejojn, sed kion oni detruos:
En la vilaĝoj oni ne malsatas, ĉar
antaŭ ĉiu dometo situas eta ĝardeno,
kies kreskaĵoj vendatas ankaŭ sur-
strate al pasantoj, luj kamparanoj ven-
das rikoltaĵojn eĉ en urbaj foirejoj. Jen
altprezaj sed signifaj nutraĵoj por urba-
noj. Unu el la heredaĵoj de Eŭropo
estis la miksitaj popoloj kaj do kulturoj
en multaj regionoj, plejparte (perforte)
disigitaj post militoj pro naciismaj emo-
cioj. En Transsilvanio tia iom ekzistis
ankaŭ en hungaraj kaj germanaj vila-
ĝoj. Jam nun la premo je tiaj minorita-
toj estas tiom forta, ke multaj jam for-
kuris. Hungario eĉ agnoskis illin ofi-
ciale kiel rifuĝintojn - jen unuecaĵo
inter komunismaj fratlandoj - kaj FR
Germanio pagas 5000 usonajn dola-
rojn (sumo baldaŭ tri- aŭ kvar-obli-
gota) por ĉiu forlasinta germanulo (kial
nur por tiuj?). En la pompe nomataj
agro-industriaj centroj tiuj kulturoj pli
malŝvelos rapide, ĉar ne plu ekzistos
nacilingvaj renkontejoj kiel vendejoj
kaj preĝejoj (la minoritatoj estas rom-
katolikaj kaj protestantaj inter orto-
doksuloj, sed ankaŭ tiuj kredeble ne
plu havos preĝejojn). Jen ununacia
popolo egaligota en malriĉeco kaj mal-
sato por festegi la superecon de sia
majstro. N. N.
(Nomo kaj adreso estas konataj al la
redakcio.)
Ne propagando
Ordinare, kiam mi legis en la brazila
gazetaro senvalorigan artikolon pri
socialisma lando, tiam mi dubis pri ties
vereco, ĉar nia gazetaro kompreneble
fidele transskribis kion opiniis la t.n.
okcidentmonda gazetaro. Do oni povis
prave supozi, ke temas pri kontraŭko-
munisma propagando. Sed nun mi
malsame opinias pro tio: Unuavice, ke
la brazila gazetaro hodiaŭ spegulas la
redemokratiiĝon de la lando, do la ĵur-
nalistoj pli libere esprimas siajn opi-
niojn; duavice,- ke mi ricevis el socia-
lisma lando nedubeblan leteron, en kiu
la skribinto rakontas sian viziton en
Rumanio. Mi laŭvorte transskribas
fragmenton de la letero: „Mi kompatas
la homojn, kiuj vivas en Rumanio. La
vivo tie estas katastrofa. Preskaŭ ĉio
estas limigita, kaj la homoj ricevas
nutraĵojn laŭ porciumkarto. Por unu
monato, ekzemple, la homoj ricevas
po 5 ovojn, 100 g da butero, 500 g da
faruno, rizo, oleo kaj viando, kaj 5 kg
da terpomoj. Laŭ la laboro kaj loĝloko
ĉiu homo ricevas malsaman porcion
da pano; en kelkaj regionoj unu per-
sono ricevas ĉiutage po 100 g da
pano.” Evidentas, ke nun ne temas pri
kontraŭkomunisma propagando. Estus
sensencaĵo, ke partiano de l’ komun-
ismo loĝanta en socialisma lando
farus kritikon kontraŭ samideologia
lando.
Glauco Rodrigues Correa, Brazilo
decembro 1988 — MONATO
Pro kies pek’?
Leginte la poemon de sinjoro Kejhan
Sajad-pur Zanĝani „Pro kiu pek’” en
Monato 9/88 mi partoprenis sincere
en lia kompato kaj funebro pro la sen-
kulpulaj viktimoj de la irana aviadilo.
Tamen paco kaj interkompreniĝo nur
esteblas per justa kaj objektiva enfo-
kusigo de situacioj. Tial oni devas
klare konstati, ke: 1e la usona milit-
ŝipo intencis ne eksplodigi pasaĝeran
aviadilon, sed sin defendi kontraŭ
supozeble atakonta milit-aviadiloj 2e
estraron de flughaveno, kiu permesas
al pasaĝera aviadilo flugi super mili-
tejo kun ĵus militantaj ŝipoj, trafas
almenaŭ tiom da kulpo kiel la ŝipanojn.
W. Schad, Argentino
Teksto sur la raketo: „ Se vi ne estas
malamika aviadilo: pardonu!"
ĉu estos (S)vane?
Bonvena estas la letero de Eskil
Svane (Monato 10/88) pri la brita
ĉefministro Margaret Thatcher [Taĉerj
kaj ŝia registaro, ĉefa konstato estas,
ke ambaŭ rakontoj (de li kaj ni) donas
faktojn kaj kune ili diras veron. Se tro-
viĝas konflikto inter la respektivaj bil-
doj prezentitaj, tio apartenas al la kom-
pleksa formo de la homa konduto
entute kaj la socia konduto aparte. Kiel
ajn nekredeble, la du priskriboj devas
kunekzisti kiel partoj de pli larĝa kro-
niko. Pri kio do plendas s-ro Svane?
Se lin ĝenas la kontraŭdiroj de liaj indi-
koj unuflanke kaj niaj aliflanke, mi
povas iom helpi lin. La diverĝo de la
rimarkoj venas ĉefe de tio, ke lia
selekto de faktoj estas parto de la
reklamo, kiun tamtamas la nuna brita
registaro, per milionoj da pundoj el la
publika fisko kaj subvencio de borso,
banko kaj kapitalo, apogite de la pli-
parto de ĵurnaloj kaj de profesia
reklam-tekniko, dum oni prisilentas la
malfavorajn faktojn. Kontraŭe, mia
edzino estis ĉefinstruistino de historio
en granda liceo kaj plej zorge esploris
kaj kontrolis la faktojn en sia artikolo
MONATO — decembro 1988
pri la Falklanda milito. Kaj mi estis
docento kaj fakestro en la postdiploma
fakultato de universitato, kaj ankaŭ mi
kontrolis miajn faktojn laŭ fidindaj fon-
toj. S-ro Svane demandas: Kial do la
popolo elektis trifoje registaron tiel
brutalan? Tutsimple ĉar, simile al li
mem, la naiva brita popolo kredis la
blufan propagandon de la trivialaj ĵur-
naloj kaj de la aplomba reganta partio
dum la elektoj. Afero ne tre miriga,
cetere, ĉu en Britio aŭ en Usono.
Reto Rossetti, Britio
Darvinismo nepruvita
A. Rispal (Monato, 9/88, p. 27) pre-
zentis sendiskute al ni kiel „akcepti-
tan” la teorion de evoluado laŭ Dar-
vino, ĝuste kiam pliiĝanta nombro da
sciencistoj ekdubas pri ĝi. Ni konsentu
por diskutado, ke ĉi tiu teorio asertas,
ke ĉiu vivaĵo devenas de unu (aŭ nur
kelkaj) viveroj) per hazardaj mutacioj
kun posta selektado dum miliardoj da
jaroj. Ekde la unua prezento tiu bela
teorio allogis fervorajn disĉiplojn ĝis
hodiaŭ, kiam nun estas sakrilegio dubi
ĝin. Estas vere, ke neniu iam pruvis
ĝin falsa sed egale vere ĝi ankoraŭ
restas nepruvita, nur teorio, pruvenda
antaŭ akcepto. Tri eblecoj ekzistas per
kiuj oni povos sukcese pruvi ĝin:
1. eksperimente aranĝi ke unu specio
ŝanĝiĝu en alian; 2. prezenti almenaŭ
unu ekzemplon de serio de sinsekvaj
organismoj trovitaj en la fosilia registro
kiu rivelas ŝanĝiĝon de unu specio en
alian; 3. prezenti tian serion de imagaj
organismoj, kiu povus almenaŭ teorie
demonstri ke interspecia ŝanĝo iam
okazis. La scienca maniero de pruvo,
numero 1, bedaŭrinde ne eblas pro la
longega tempodaŭro bezonata. Mal-
graŭ ampleksa kaj intensa esplorado
tute mankas en la fosilia registro ia ajn
subteno por la dua ebleco, kaj ĝis nun
neniu sukcesis pri la tria. Interesa
flanka konsidero estas, ke la darvina
teorio, kvankam sankta al la sciencis-
toj, ne estas kaj ne povas esti „scien-
ceca” teorio. Scienco akiras scion per
ellaborado de teorioj, kiuj poste estas
testataj per eksperimentoj kaj obser-
vado ĝis pruvo aŭ eventuala forĵeto,
se la teorio ne kongruas kun la obser-
vado. Tial laŭ difino scienca teorio
devas esti falsigebla; t.e. devas ekzisti
ia rimedo por pruvi ĝin falsa. Nefalsi-
geblan teorion, kiel la darvinan, oni
akceptas ne science sed per fido sole.
Tiel la sciencistaj kredantoj similas al
la kreismaj kredantoj, nur iliaj kredoj
diferencas. Ke evoluado okazas estas
nedubinde. Ekzemploj abundas; sed
ĉiuj tiuj estas ene de unu specio. La
problemo pri la teorio estas ke mankas
eĉ unu ekzemplo de ŝanĝiĝo de unu
specio en alian. Se iompostioma ŝan-
ĝiĝo de organismoj okazis, kaj laŭ la
teorio tio devus esti okazinta, kial oni
ne trovas multegajn transirantajn spe-
cimenojn, hibridojn inter aliaj specioj?
Oni neniam trovas tiajn; ĉiam nove
malkovrita specio estas tute unika, ne
konfuzebla kun alia. Laŭ la teorio ĉiu
ŝanĝiĝo al pli kompleksaj organismoj
okazas per la sistemo „provo kaj
eraro”, malkompetenta sistemo ĉiam
rezultiganta multajn neakcepteblaĵojn.
Kie troviĝas la evidenteco ke ĉi lastaj
iam ekzistis? En ĉiu alia kampo provo
kaj eraro povas atingi nur la plej trivia-
lajn rezultojn. Kial ni kredu ke ĝi tiel
bone sukcesis en la kreado de la homo
kaj la bestoj? Eble la teorio ĝustas,
tute aŭ parte. Certe ĝi estas nun
akceptita, sed sen pruvo ĝi devus ne
esti. Pli racia sinteno estas resti skep-
tika ĝis la pruvo alvenas.
Jack Lesh, Usono.
Troa farado
Verŝajne multaj legantoj konsentas pri
la manifesto „Ekologia konscio kaj
Esperanto” (anonco en MONATO 9/
88), sed povus interkonsenti pli multaj,
se ekzistus en Esperantujo ne ĉiam la
tendenco al troa farado. Kial ne sufiĉu
jeno: 1. La stato de la planedo signa-
las sociekoligian katastrofon. 2. La
mediokrizo estas homfarita. 3. Ebligilo
de la detruo kaj perforto estas la hom-
centra valorsistemo. 4. Komuna reko-
nilo de tiaj ideologioj estas la akcepto
kaj efektivigo de la civiliza modelo
„industri-socio” kiel kultura memkom-
preneblaĵo. 5. Senperaj kaŭzoj de la
naturdetruo estas la ekscesoj de la
industri-socioj. 6. Internacieco estas
kontraŭviva. 7. Devas esti politiko de
dekomence aktiva preventado.
8. Lasado kaj nefarado (de kio?)
povus esti pli adekvata gvidlinio. 9. El
kio fontas la pretendo, ke „ Esperanto
estas en si mem ekologia?” „Kiel inter-
nacia komunikilo... povas ebligi la
necesan internaciecon” ... ĉu ni ne
legis antaŭe en 6. ke internacieco
povas esti kontraŭviva? (Kaj nun
venas la politikista babilaĉo) „EI tio
rezultas difinita grado” - kiu difinis la
gradon?.... ĉar ja eblas senprobleme
el ĉiuj lokoj kaj cirkonstancoj kon-
takti...” jes, hodiaŭ, helpe de tiu gran-
dioza industrisocio! 10. „Esperanto-
organizaĵoj devas difiniĝi ekologie” -
tio fakte estas ne efektivigebla.
11. „Sume: sur ĉiuj kampoj kaj niveloj”
- ĉiam tiu „ĉiu”, sufiĉus jam kelkaj.
„Devas okazi ŝanĝiĝo de la kons-
cienco kaj konscio en la individuoj...” -
tio estas la konata metodo en la senco
de la politikistoj, kiuj forŝovas tiujn pro-
blemojn al la individua solvo, kiujn ili
pro propra politikaĉo ne plu sukcesas
solvi, ĉar al ili mankas la kuraĝo al poli-
LETEROJ 5
tikaj decidoj; - ,«reformado en la insti-
tuciaj strukturoj” - ĉu jam iu observis
reformigon de institucioj, sen ke la
popolamaso devigis la ŝanĝon per la
premo sur la stratoj? Mi plenkonsen-
tas kun S-ro Gunther en la bonvola
celo al ekologia konscio, sed oni lasu
la Esperantismon el tiu kunteksto, ĉar
la Esperantismo kun tiu ĉi ..interna
ideo” estas ekzempla ideologio, kaj ni
neniam certe scias al kia celo. Mi opi-
nias, ke Esperanto ne estas determi-
nita per si mem. Esperanto estas unu
lingva problemsolvo inter multaj, kaj ĝi
estas la de ni preferita solvo, taksita
treege taŭga por la informtransiga pro-
cedo de diverse interpreteblaj faktoj.
Por tiu ĉi celo Esperanto bezonas nek
internan ideon nek kvazaŭ-religian
etoson. Ĉu Esperanto estas unueca
lingvo aŭ ne, tio estas lingvistika pro-
blemo. Diskutante pri ekologio ne
necesas submeti al Esperanto alian
signifon ol lingvan. Eĉ necesas kons-
tati. ke ĝenerale ĉiu rajtas uzi Esper-
anton, ankaŭ popolstultiga institucio,
eĉ se tiu uzo kondukus al nova ekolo-
gia problemo! ..Ekologia konscio kaj
Esperanto” miksas en la punktoj 9 kaj
10 la analizon de faktoj helpe de
Esperanto kun supozoj kaj hipotezoj
pri Esperanto. Rudi Hauger, Svisio
Pri Locoscript
La letero de s-ro Gilperez (Monato 7/
88) pri LocoScript ŝajne temas pri la
sistemo nun nomita Locoscript 1. Kun
la Amsrrad-komputiloj 8256 kaj 8512
(alinome Joyce), oni vendas la vort-
traktan sistemon LocoScript 1. Esper-
antistoj plendis al Ams/rac/-kompanio
pri la mankoj de la supersignoj kaj la
kompanio, inter kies dungitoj troviĝas
esperantista inĝeniero, proponis
metodon per kiu oni povis presi la
necesajn literojn. Bedaŭrinde tiu
metodo estis malrapida kaj ne tre kon-
vena (kaj aspektas iom strange sur la
ekrano) kaj kiam aperis nova sistemo
LocoScript2, la fabrikantoj reklamis ke
ĝi taŭgas „eĉ por Esperanto". Locos-
cript 2 (vendata kelkloke sub la nomo
Locascript2) estas la sistemo vendata
kun Amstrad9512 sed, ĉar tiu maŝino
ĝenerale havas dentradan tajpilon
anstataŭ matrica, ĝi ne tre taŭgas por
esperanta tajpado. Pli bone por uzan-
toj de Esperanto estas uzi 8256 aŭ
8512 kaj aĉeti aparte Locoscript 2, kiu
estas relative malaltkosta kaj taŭgas
por eble ĉiuj eŭropaj lingvoj. Oni devas
frapi du klavojn por supersigno, do
entute tri por la lietro (kvar kompren-
eble por majusklo), sed krome oni
povas aĉeti LocoCharaŭ LocoKey per
kiuj ŝajne oni povas krei novajn literoj.
Tiujn mi ne jam provis. Alia mal-
altkosta sistemo taŭga por Amstrad-
6 LETEROJ
komputiloj estas Tasword kaj post iom
da eksperimentado mi trovis, ke
uzante Taswordon\ povas facile ŝanĝi
la klavojn por eltajpi supersignitajn lite-
rojn sur papero per po unu klavpremo,
kvankam la literoj ne normale aperas
sur la ekrano. - Samnumere, la recen-
zinto de „La Graveco de la Fideliĝo”
bedaŭras la Esperantan transskribon
de lokaj kaj personaj nomoj. Li eble
pravus, se temus nur pri alokula efiko
ĉe leganto, sed la tradukinto, same kiel
la aŭtoro, verkis por aktorado kaj la
komedio jam eldoniĝis kiel havinda
vidbendo (ĉu la unua tia en Esper-
anto?). Rik Dalton, Britio
Kio estas Globus?
Mi komplete konsentas kun Roland
Schnell (letero en 9/88) en lia malkon-
tento pri tekstoj traktantaj la Esper-
anto-movadon. - Mi estus danka al la
redaktanto, se li bonvolus doni ekspli-
kon pri ..Globus”, kiu ofte akompanas
viajn diagramojn, ĉu ĝi estas agen-
tejo, kiu akceptas mendojn de klientoj,
interalie de Monato?
Yamsaki Seiko, Japanio
Efektive Globus (kompleta nomo Glo-
bus-Kartendienst, t. e. mapo-servo)
estas germana agentejo, kiu ofertas
ne nur mapojn sed ankaŭ plej divers-
ajn diagramojn kaj figurojn pri diversaj
temoj (tamen ne laŭ mendo). Pro
aparta kontrakto kun Mona to ni rice-
vas rabaton, ĉar ni devas rearanĝi la
tekstojn en Esperanto. Laŭ niaj spertoj
la indikoj, donitaĵoj kaj statistikoj
kutime estas fidindaj; Globus en
akompana teksto aŭ en la figuro mem
kutime indikas la fonton, el kiu oni ĉer-
pis nombrojn kaj ciferojn. Tamen oka-
zas foje - kiam la fonto eraras - ke
enestas eraroj. Tion la redakcio ne
povas kontroli. red.
Danko per donaco
Gratulojn kaj bonajn aŭgurojn en via
grava laboro redaktora ĉe nia revuo
Monato, kiu pliboniĝis ĉiujare ekde
kiam mi ĝin legas. Mi ankaŭ tre ĝojas
ke la financa situacio de la revuo plibo-
niĝas, al kiu mi iomete kontribuis per
mia donaco al abonhelpa fonduso,
kvankam mia nomo ne aperis en la
listo en junio 1988. Tio ne gravas. Gra-
vas ke vi ĝin ricevu tra mia peranto.
Cesar de Mosteyrin, Hispanio
Ne estis Freud
Korekto kaj suplementeto al ..Historia
hospitalo eksmodiĝis” (Monato 10/
88, p. 18-20): Sur la tria foto oni vidas
la ĉambron, en kiu profesoro Leopold
Freund [Leopold Frojndj, ne Freud,
unuafoje kuracis per rentgenaj radioj.
Profesoro Sigmund Freud [Frojd], la
fama psikologo, prelegis, sed ne kura-
cis aŭ esploris en la Generala Hospi-
talo. Eble ankaŭ menciinde estas, ke
Zamenhof dufoje studis en tiu hospi-
talo, nome en 1886 kaj 1897. Tiam li
aŭdis prelegojn pri oftalmologio
(okulkuracado). VValter Klag, Aŭstrio
Komposteraro
ĉe la 13a linio de la 3a kolumno de mia
artikolo „Registara Buĝeto provokas
konfliktojn” (MONATO 9/88) mankas
unu linio. Mi verkis ne ..... forigi la
komercistojn...” sed „... forigi ŝajne
nenecesajn regulojn, instigi la komer-
cistojn...” - Mi tute konsentas kun la
aliaj, kiu diris, ke aperas tro da pri-
esperantaj artikoloj kaj anoncoj. Mi
aldonus, ke aperas ankaŭ tro da aferoj
pri religio, precipe pri la papo.
D.E. Rogers, Nov-Zelando
Linio elfalis
En mia artikolo ..Enrigardi abismon”
(MONATO 9/88) pro ellaso de tuta
linio iĝis nekomprenebla la tuta alineo.
Mi petas korekti: „La ŝtato ricevas tian
lernejon, kian ĝi volas havi. La nuna
ĝia stato tute ne estas koincido de
cirkonstancoj, sed la socia mondo de
la burokrata sistemo, kiu, kiel ajn ĝi
mensogus, ne bezonas harmonie evo-
luintan homon, ĉar tian homon mal-
facilas manipuli.” En sekva citaĵo el
parolado de Ludmila Saraskina man-
kas vorto ..kompromito”, sen kiu la
frazo iĝas neklara. Bonvolu legi: „La
retroiro estus definitiva kompromito
jam ne de apartaj sed de ĉiuj politikaj
ideoj...” Libuk
Plia diablo
En la rondon de la amindaj polaj dia-
bloj (Monato 9/88, p. 30 ..Aventuroj
kun diabloj”) nerimarkite enŝteliĝis
plua frateto - komposterara diablo.
Intencante ŝteli la junan fianĉinon,
Boruta invitis ŝin danci. Dum ĉi tiu
momento falis de sur lia kapo ĉapo, kaj
montriĝis la ..kronoj" (anstataŭ la kor-
noj). Temas, do ŝajne pri speco de
reĝa diablo. Dankon cetere al la
verkinto de la amuza kontribuo, kiu
permesas interesan enrigardon en la
polan mitologion (aŭ eble satanolo-
gion?).
Rudolf Muller, FR Germanio
Bonvolu atenti, ke MONATO ne
aparigas ‘OBfl
tradukojn, ||
sed nur originale en Esperanto
verkitajn artikolojn!
.......... MM............ -........— «M
decembro 1988 — MONATO
 noticoj
Ne plu ĝenataj
La elsendoj de I’ usonaj radiostacioj
Radio Libera Eŭropo kaj Radio Libe-
reco (ambaŭ en Munkeno) rla unua
fojo de 30 jaroj estas riceveblaj en
Sovetio senĝene. La sovetiaj ĵam-sta-
cioj ĉesis superbrui la elsendojn la
29an de novembro 1988. Sed en Bul-
gario kaj ĉeĥoslovakio oni ankoraŭ ne
ĉesis ĵami la usonajn programojn, sm
IKRK-muzeo
Fine de oktobro oni inaŭguris en
Ĝenevo la muzeon de lnternacia
Komitato de Ruĝa Kruco (IKRK), kiun
iniciatis eksoficisto de l’ Ruĝa Kruco
Laurent Marti. Li sukcesis kolekti la
necesan monon ĉe privatuloj, indus-
trio kaj registaroj. La muzeo montras la
historion de tiu humana organizaĵo kaj
peras la mesaĝon, ke spite al ĉiuj pro-
blemoj oni devas jesi la esperon, kaj
ke tio kondukas al paco laŭ la moto de
l’ vortoj de Dostojevski (kiuj ornamas
la vestiblon) „ĉiu estas respondeca
antaŭ ĉiuj pri ĉio”. sm
Restriktoj por turistoj
Eksterlandaj turistoj en ĉeĥoslovakio
ekde novembro 1988 laŭ nova dekreto
ne plu rajtas kunporti hejmen certajn
varojn, ekz. manĝaĵojn, tualet-arti-
klojn, vestaĵojn, ŝuojn, industri-varojn.
Por aliaj varoj oni devas pagi altan
dogankotizon (100 % de la varo-
prezo). Krome oni entute ne rajtas
eksporti varojn en valoro de pli ol 500
kronoj. Tuj poste la dogan-organoj de
Germana Demokratia Respubliko
(GDR) respondis per tre simila
dekreto, kiu listigas multajn varojn,
kies eksportado estas malpermesita al
turistoj; validas limo de 200 markoj, la
dogan-kotizo estas inter 10 ĝis 50 %
de la varoprezo.
Hofmann Wilfried
Bunta komunumo
Laŭ raporto de Norvega Esperantisto
en tiu lando furoras kampanjo „Jese al
MONATO — decembro 1988
kolorplena komuno”, kiu celas akcep-
tigon kaj samrajtigon de rifuĝintoj kaj
aliaj enmigrintoj kaj kontraŭas al rasis-
maj tendencoj. Al la kampanjo aliĝis pli
ol 90 organizaĵoj politikaj, religiaj,
etnaj, fakaj, sportaj ktp., inter ili ankaŭ
Norvega Esperanto-Ligo, ĉar la inter-
naciemo de la Esperanto-movado
neprigas, ke ankaŭ ni aliĝu.
Stranga malsano
El Sovetio venas maltrankviligaj infor-
moj pri stranga malsano, kiu tuŝas
infanojn el la urbo ĉernovcij (Ukraino).
Komence la malsano similas al simpla
gripo, sed poste la infanoj perdas
harojn kaj sekvas tion forta nervoziĝo.
Ĝis fino de novembro grave malsani-
ĝis pli ol cent infanoj. La malsano ata-
kas ĉefe junajn infanojn. La ministro
pri sano de Ukraino deklaris, ke oni
neniam antaŭe renkontis similan mal-
sanon. Ekzistas diversaj opinioj pri la
kialo de la malsano, ekz. ke ĉion kaŭ-
zas acidaj pluvoj, kiuj lastatempe falis
en tiu ĉi regiono. Przemek
Monumentoj en Sovetio
La sovetia parlamento permesis kons-
trui monumentojn memore al la vikti-
moj de stalinismo. Antaŭ kelkaj mona-
toj oni proklamis konkurson por monu-
mento, kiu memorigu pri la viktimoj de
ĉernobilo. Przemek
Franca viskio
La plej grava grupo de fabrikantoj de la
fama irlanda viskio (tradicia distilita
alkoholaĵo farita el hordeo), Irish Des-
tillers [Ajriŝ Distilrz, irlandaj distilejoj]
apartenas ekde la fino de 1988 al la
franca likvor-firmao Pernod. La nomo
viskio (angle whiskey aŭ whisky) estas
kripligita formo de la originala gaela
uisge beatha [iŝge baha], kiu signifas
„akvo de la vivo”. Eble oni de nun
devas nomi la ŝatatan gaelan trinka-
ĵon „eau de vie” kaj anstataŭ la tradi-
cia kelta tosto Slainte [Slontje, je via
sano] oni tostos per la franca sam-
senca frazo votre sante”. GCM
Pendolino en Bavario
La itala kompanio Fiat (kiel konate,
ofte uzinta Esperanton) inventis
motortrajnon kaj baptis ĝin Pendolino,
kio memorigas pri la Esperanto-vorto
pendolo. Efektive ĝi iusence pendo-
las: kiel motorciklisto en kurboj ĝi klini-
ĝas. Tio ebligas al la trajno veturi
ankaŭ en kurboj rapide. Nun la ger-
mana federacia lando Bavario adoptis
la trajnon, ĉar multaj malnovaj trakoj
en la montoriĉa lando havas mallar-
ĝajn kurbojn. Oni devus, por ordinaraj
rapid-trajnoj, instali tute novajn tra-
kojn. La trajnojn konstruos germanaj
kompanioj, sed Fiat liveros la pendol-
teknikon. sm
Kafka-rekordo
Aŭkciiĝis meze de novembro en Lon-
dono kontraŭ miliono da britaj pundoj
manuskripto de unu el la plej famaj
romanoj de la nuna jarcento, La Pro-
ceso, verkita en germana lingvo de la
ĉeĥo Franz Kafka en 1914 kaj eldonita
11 jarojn poste. Ironie estas, ke -
kvankam la pagita sumo superis ĉiujn
rekordojn rilate modernajn tekstojn -
Kafka ordonis, ke oni bruligu liajn
manuskriptojn. La aĉetinto, libroven-
disto, poste malkaŝis ke li pretiĝis pro-
poni ĝis 2,3 milionojn da pundoj.
Gubbins Paŭlo
Tradukado necesas
Laŭ informo de UN (Unuiĝinta
Naciaro) oni planas por la venonta jaro
303 internaciajn konferencojn en di-
versaj mondpartoj. Dum 142 el tiuj, tio
estas 47 elcentoj, necesos daŭra
interpretado, ofte inter ĉiuj ses oficialaj
lingvoj de UN: angla, araba, ĉina,
franca, hispana kaj rusa.
Klag Walter
Sukcesa glumarko
Laŭ la plej nova bilanco, la dulingva
glumarko por lepruloj, kiun iniciatis
antaŭ 14 jaroj Josef Kondor, enspezi-
gis jam 60000 germanajn markojn.
| luLtr &en aussdTZtcen
V5 T 2,
mi Ŝ ~
T X U»H
m iti
ii 11 gg Ih
ŝi M
czz>
t oo
D ixrz>
! helpu (li Li Lf PRULOJ
Oni povas aĉeti la glumarkojn kun la
alvoko HELPU AL LA LEPRULOJ Ĉe Josef
Kondor, Alte SchloBstraBe 25, D-5450
Neuvvied 21-Engers.
NOTICOJ 7
 raportoj
GERMANA DR
Mal-glasnost
pliakrigas
La 19an de novembro 1988 la orient-
germanaj homoj povas ruĝkrajone
signi en siaj kalendaroj, ĉar ekde tiu ĉi
tago ne plu validas la milfoje ripetita
SED-slogano „Lerni de Sovetunio
signifas lerni venki!” (SED: la reganta
komunista partio de Germana Demo-
kratia Respubliko.)
Kio okazis? Okazis la ĝis tiam ne ima-
gebla: la registaro (t.e. SED) de GDR
publike malpermesis sovetian perio-
daĵon! Kaj certe ĉiu komprenas, kion
tio signifas: la adepto rifuzas la instru-
adon de la majstro. Nu, normale estas
bona afero, se ido estas plenkreskinta
kaj maturiĝinta kaj tial ne plu bezonas
instruiston. Sed okulfrape kaj bedaŭ-
rinde estas, ke GDR ĝuste nun - kiam
Sovetunio konfesas multajn erarojn
kaj misfarojn kaj ankaŭ publike provas
ripari ilin - rifuzas „lerni de Sovetunio”,
sed antaŭe, en la malluma erao de la
stalinismo en Sovetunio, estis unu el la
plej fidelaj adeptoj de Kremlo.
La informo pri la Sputnik-ma\permeso,
kiun ricevis la civitanoj de GDR per la
amaskomunikiloj, estas laŭvorte:
..Sciigo de Gazetara Oficejo de Minis-
terio pri Poŝt- kaj Telekomunikaj Afe-
roj:
Berlin (ADN). Kiel la Gazetara Oficejo
de Ministerio pri Poŝt- kaj Telekomuni-
Stalin: „Kie mi ricevas pasporton por GDR?”
8 RAPORTOJ
kaj Aferoj informas, la revuo .Sputnik’
estas forstrekita sur la poŝta gazetar-
listo. Ĝi ne donas kontribuon, kiu ser-
vas por fortigi la german-sovetian ami-
kecon, anstataŭ tio distordajn prezen-
tojn pri la historio.”
Nu, distordaj prezentoj ja estas nur
alia esprimo anstataŭ mensogoj. Kaj
kiel ĉiu mensoganto kaj demagogo,
nature ankaŭ la reganta partio de GDR
kulpigas ĉiun, kiu publikigas la mal-
agrablan veron, kiel mensoganton. Tio
signifas, ke per tiu diktatora fiago la
regantaj stalinistoj en GDR senmaski-
gas sin mem kaj denove prezentas la
BRITIO
La drako fajron elkraĉas
Kion fari, se en via vilaĝo aŭ urbeto
domoj, pri kiuj vi sopiras, vendiĝas je
prezoj por vi apenaŭ imageblaj? Ven-
diĝas, plue, ne al viaj familianoj aŭ
kunvilaĝanoj, ho ne, sed al riĉaj ek-
sterlandanoj, kiuj ne scipovas vian lin-
gvon, ŝajnigas intereson pri viaj histo-
rio kaj literaturo, kaj - vere vangofrape
- jare feri-loĝas en siaj (ja viaj) domoj
nur dum manpleno da semajnfinoj kaj
dum tri-kvar somer-monatoj.
Jen la situacio de multaj kimroj sub-
metitaj al angla ..invado”. Komprene-
ble, de angla vidpunkto la afero
aspektas alie: kial ne aĉeti en iu fora
trankvila parto de Kimrujo ĉarman
somerdometon, kie facile forgeseblas
la bruo de l’ urbo, la premoj de mon-
grimacon de la kontraŭdemokratia
diktaturo.
Sputnik estas periodaĵo, kiu represas
artikolojn el diversaj sovetiaj gazetoj.
Radio Moskvo komentis la malperme-
son per la atentigo, ke en la revuo pre-
zentiĝas „la plurismo de opinioj”, do
demokratia fenomeno. La malper-
meso nature koncernas nur la homojn,
kiuj vivas en GDR, ĉar, feliĉe kaj grave
por la progreso en Sovetunio, la
orientgermanaj stalinistoj ne havas
influon al la interna politiko de la hejm-
lando de giasnost (publikeco).
Bachstein Sieglinde
akirado, la zorgoj de l’ ĉiutaga vivo?
Kial ne iomete spekuli pri kimra
dometo, kiu ĉiuokaze haveblas je
triono, kvarono de la prezo de iu simila
loĝejo en la sudo de Anglujo?
Sed jen la tubero en la afero. Ju pli
aĉetas ĉiohavaj angloj kimrajn hejm-
ojn, des pli altiĝas dom-prezoj en Kim-
rujo. Kaj ju pli estas prezoj suprenpeli-
taj en lando, kie oni kutimas aĉeti, ne
lui sian domon, des pli forglitas la
esperoj de multaj kimroj akiri propran
domon. Kompare kun angloj, almenaŭ
kun sud-angloj, kimroj ne bone enspe-
zas, kaj senlaboreco restas alta: jen
alia malfacilaĵo.
Brulbombado
Certe, ne estas nova problemo: jam
delonge angloj aĉetas de sub la nazoj
de kimroj kamparajn hejmojn. Sed
nun, por fortimigi anglojn, la drako -
fiera simbolo de Kimrujo - fajron
denove elkraĉas. Pasintece kimraj
naciistoj bruligis domojn apartenan-
tajn al angloj; nun, iom enigma grupo
sin nomante kimralingve Meibion
Glyndwr [Majbion Glndurĵ, t.e. «Filoj
de Glyndwr” (ĉi-lasta estis kimra
heroo, kiu militadis kontraŭ angloj
ĉirkaŭ la jaro 1400) etendis la timig-
kampanjon al Anglujo mem.
Grupanoj, helpitaj eble de membroj de
la brita ekstrem-dekstra partio Nacia
Fronto, brul-bombis en oktobro ofice-
jojn de anglaj dom-makleristoj, kiuj
vendas «kimrajn” domojn; se angloj
daŭre pritraktos Kimrujon kiel kolo-
nion, avertis telefone al polico unu el la
«filoj”, ĝi iĝos dua Nord-Irlando.
Televida opiniosondo lastatempe
montris, ke plimulto da kimroj sub-
tenas la celojn sed ne la rimedojn de la
decembro 1988 — MONATO
bombintoj; dum tiuj deziras ŝirmi sian
kulturon kontraŭ angligo, 83 elcentoj
de kimroj forte malaprobas la bombo-
kampanjon de la naciistoj.
Gubbins Paŭlo
VOJAĜOJ
Soveti-irlandaj
interrilatoj
La stato de rilatoj inter la vastega
Sovetio kaj la eta Irlanda Respubliko
eble aspektas malgrava afero al la
cetero de la mondo, sed en la aktuala
etoso de glasnost kaj pjerestrojka ĝi
povas esti signifa kaj fruktodona, se ĝi
prezentas plian paŝon al kontinento
sen bariloj. Neniam ekde la rusa revo-
lucio kaj la proksimume samtempa
sendependiga ribelo en lrlando, estis
veraj reciprokaj rilatoj, sed en 1988
komenciĝis serio da promesplenaj
kontaktoj inter la du landoj. La sovetia
aerlinio Aeroflot kaj la irlanda instanco
kun respondeco por ŝtataj flughavenoj
Aer Rianta subskribis kontrakton laŭ
kiu la irlandanoj establas kaj funkcii-
gas en la moskva flughaveno, la
unuan senimpostan butikon en Sove-
tio. Dum ĉi-jara internacia kunveno en
Cannes [Kan], Francio, reprezentantoj
de ..senimpostaj entreprenoj” bonve-
nigis la iniciaton kaj gratulis Irlandon.
Samtempe, pluraj gravaj delegitoj el
Rusio kaj el la sovetiaj baltaj respubli-
koj, Estonio, Letonio kaj Litovio (kiuj
estas proksimume samgrandaj kaj
havas similajn kondiĉojn kiel la Irlanda
Respubliko) jam faris kulturajn kaj ofi-
cialajn vizitojn al ĉi-lasta. Ankaŭ
kreskas konstante la nombro da irlan-
daj vizitantoj al Sovetio.
ĉi tiu interŝanĝo estas tute nova feno-
meno kaj oni esperas, ke baldaŭ pli-
vastiĝos ne nur reciprokaj kulturaj kaj
komercaj rilatoj inter lrlando kaj la
sovetiaj respublikoj, sed ankaŭ dudi-
rekta turismo kaj amikeco inter la kon-
cernaj granda kaj malgranda nacioj.
Mac Aoidh Garbhan
EKONOMIO
Kiel estiĝas inflacio
Enrique Kohei (Monato 9/88, p. 14)
prave atentigas pri grava problemo: la
mono, internacia kiel ankaŭ nacia. La
populara scio pri mono estas ofte mal-
profunda kaj malpreciza, se ne erara.
Do kiuj estas funkcioj de mono? Gra-
vas tri. Mono estu 1. rimedo por kon-
servi la valoron de ies havaĵo dum
tempo; 2. rimedo por taksi relativajn
MONATO — decembro 1988
Klare la 8an de novembro 1988 Bush venkis en la elektoj por usona prezidanto,
eĉ pti kiare, se oni kalkulas ne laŭ elcentoj sed laŭ elektistoj: el 538 Bush povis
konvinki 426 elektistojn. Estis la unua fojo post la 2a mondmilito, ke oficanta vic-
prezidanto sukcesis elektiĝi kiel ŝtatestro. Tamen, la ĉi-jaraj elektoj havis gran-
dan makulon: estis de 1924 la plej eta elcentaĵo de elektintoj, ĉar nur 48,4 %
entute iris por doni sian voĉon. Tio signifas, ke nur ĉ. kvarono de T voĉdonrajta
loĝantaro elektis la novan prezidanton - iom hontiga afero por demokratio.
(Azeno estas simbolo de demokratoj, elefanto tiu de respublikanoj.)
valorojn de malsamaj varoj kaj valora- kiu baziĝas sur nenio alia ol notoj en
ĵoj; 3. rimedo por faciligi interŝanĝon kontaj libroj aŭ komputiloj. Kiam oni
de varoj kaj aliaj valoraĵoj. prunteprenas ..monon” de banko,
ĉiu konscias pri ĉi tiu lasta sed ofte kutime estas ricevata ne ia ajn kon-
pretervidas la aliajn; la unua estas tanta mono sed kredito en la kontoj ĉe
aparte gravega. Dum la historio homoj la banko. Oni povas transigi tiun kredi-
uzis kiel monon multajn diversajn afe- ton, tute aŭ parte, per ĉeko al iu alia
rojn sed plej ofte kaj plej konstante kiel pago por varo aŭ laboro; nek
oron pro ĝiaj ecoj, aparte ke ĝi estas metala monero nek monbileto parto-
preskaŭ universale ŝatata kaj dezi- prenas la transakcion.
rata. Tiu lasta, ĉu laŭdinda aŭ ne,
Oportuneco
estas akceptenda vero. Estas grave
konstati, ke neniam kaj nenie oni trovis Kvankam la monbiletoj de ĉiu nacia
ion pli utilan por roli kiel monon ol la valuto nun estas dekreta mono, tio ne
valoregaj metaloj, llia uzado estas signifas ke ĉiu monbileto nepre devas
pragmate sankciita de la sperto; la esti tia. Ofte en la pasinteco haveblis
metaloj ne estas nura preferaĵo de ties monbiletoj de tute alia speco, ĉi tiujn
adeptoj. lastajn oni rajtas kaj povas transdoni al
Historie ekzistis du gravaj klasoj de la presiganto de tiuj monbiletoj por
mono - vara mono kaj dekreta mono. nepre ricevi reciproke ion valoran,
Vara mono estas mono, kiu posedas kutime la varan monon, oron. En ĉi tiu
propran valoron kaj estas dezirata pro kazo la monbiletoj rolas kiel mona ans-
si mem ekskluzive de sia rolo kiel tataŭanto; la baza vara mono estas la
mono. Dekreta mono estas io rolanta vera mono. Oni uzas la monbiletojn
kiel mono pro registara dekreto; ĝia pro oportuneco.
valoro baziĝas sur tio, ke la komunu- Por esti kontentiga, iu mono devas
manoj fide akceptas ĝin. Sen tiu fido plenumi la tri postulojn antaŭe mencii-
aŭ sen registara devigado neniu tajn. La tria rilatas al oportuneco por
akceptus ĝin. Oro estas la prototipa uzado en la ĉiutaga vivo. Mono devus
vara mono: ĉiu aktuala nacia valuto esti daŭrema, malfacile difektebla, fa-
ekzempligas dekretan monon. cile portebla, kaj onigebla. Oro sufiĉe
Dum la lasta duona jarcento pligrav- bone kvalifikiĝas por la rolo. Oni
iĝis nova speco de mono, konta mono, korektas ĝian difekteblon per alojado.
RAPORTOJ 9
Oni povas uzi, kaj ankoraŭ uzas, por
trivialaj transakcioj monerojn el malpli
valora metalo, kutime arĝento aŭ
kupro. Monbiletoj anstataŭantaj oron-
kaj interŝanĝeblaj por oro - satigus
ĉiun alian bezonon.
Kvankam ĉi tio veras, kiam oni parolas
pri „ora normo” por monsistemo,
temas ne pri la ĉiutaga uzado de oraj
moneroj sed pri la nepra konverte-
bleco de kio ajn, kio estas uzata, opor-
tune en oron je postulo. Se la eldo-
nanto de la monbiletoj devas esti preta
je ĉies postulo iam ajn konverti sian
monon en oron, tiu ne povas eldoni tro
multe da mono, kiel la registaroj nun
faras pri sia dekreta mono. La aktualaj
registaroj ne limigitaj de la neceso de
konvertado senescepte eldonas tro
multe da mono. Tiu troeco, nomata
inflacio, rezultigas la senfinan cirklon
de altiĝantaj prezoj, inter aliaj mal-
bonaĵoj.
Eldonanto de mono ne necese estu
registaro. Antaŭe privata mono ofte
ekzistis, aŭ sole aŭ kun registara
mono. La monuzantoj, ni ĉiuj, prefere
elektus la plej konvenan - plej stabi-
lan, sekuran, oportunan - al sia
------------ o pini o—
Ŝlima strio je
libereco-rando
Libereco apartenas al demokratio, kiel
akveroj al lago. Guto-post-guta forigo
de akvo ne rimarkeblas, ĝis finfine
aperas malbelaspekta, ŝlima strio je
akvorando; tamen ankoraŭ restas
lago. Same demokratio: ĝi plejparte
restas eĉ post poguta forigo de libere-
coj.
Lastatempe vidiĝis en Britio ŝlima strio
je libereco-rando. Por pli efike kon-
traŭbatali terorismon, la brita registaro
decidis malaltigi libereco-nivelon: ju
malpli da akvo, des malpli da danĝero;
ju malpli da libereco, des pli da seku-
reco.
Unue elverŝita el libereco-lago estas
la rajto aliĝi al sindikato, almenaŭ por
ĉiu, kiu laboras ĉe registara komuni-
kiĝa stacio, per kiu registaro komuniki-
ĝas kun siaj trupoj, militŝipoj ktp. en
aliaj partoj de la mondo. Postulas la
batalo kontraŭ terorismo, asertis la
registaro, dungitojn centprocente loja-
lajn; implicite estas, kvankam oficistoj
ĉe komunikiĝaj stacioj neniam montris
sin nepatriotaj, ke sindikatanoj iel ne
fidindas. Do ekzistas nun grupeto da
ŝtataj funkciuloj - krom policanoj kaj
soldatoj - kiuj perdis bazan rajton
ankoraŭ permesitan (sed ĝis kiam ?) al
aliaj ŝtataj oficistoj.
10 RAPORTOJ
bezono. La bezono allogi uzantojn, la
leĝoj kontraŭ fraŭdo, kaj la neceso esti
preta konverti en oron certigis, ke
eldonantoj, kutime bankoj, funkciis
kontentige. Kontraste nuntempaj
registaroj, prave sciantaj ke ili povas
bone profiti per regado de la eldonado
de dekreta mono, akaparas la monel-
donadon, malpermesas ke aliaj
eldonu monon, kaj ordonas ke la civi-
tanoj uzu ilian diluitan monon.
Konservado de valoro
El tiuj ecoj de oro, favorantaj ĝian uzon
por monsistema bazo, plej imponas la
konservado de valoro dum longa
tempo. Kiel ekzemplo, en Usono en la
1930aj jaroj oni povis aĉeti kontraŭ
unu unco da oro kompleton de viraj
vestoj altkvalitaj. Hodiaŭ oni faras la
samon. Pri kiu nacia valuto tio veras?
Nun reire al la problemo de la dolaro
kiel internacia valuto. Ne malgrava
inter la kialoj elekti la dolaron por inter-
nacia valuto ĉe Bretton Woods [Bret’n
VVudzj estis tio, ke ĝis nelonge antaŭ
tiu konferenco usonanoj ĝuis fortan
stabilan valuton bazitan sur ora
normo. La partoprenantoj de la konfe-
Forfluis plia libereco, kiam la registaro
malpermesis al amas-komunikiloj
presi aŭ dissendi informojn pri Sinn
Fein [ŝin Fejn], politika alo de tero-
risma organizajo IRA (Irlanda Respu-
blika Armeo). Kiom ajn naŭzaj estas la
fiagoj de h >A, Sinn Fein estas politika
partio kun laŭleĝe elektitaj pariamen-
tanoj kaj magistratanoj. Ŝtopi la buŝojn
de elektitoj pro tio, ke iuj parti-membroj
publike subtenas terorismon, pensigis
multajn: ĉu estontece estos silentigitaj
laŭleĝe elektitaj anoj de aliaj politikaj
partioj - ne nur en la nomo de kontraŭ-
terorismo ?
Finfine konsterniĝis advokatoj, dum
atia libereco forgutis. Ĝis nun, en brita
juĝejo, akuzito rajtis silenti sen sin kui-
pigi. Estis la devo de prokuroro pruvi
kulpon, ne la devo de akuzito pruvi
nekulpon. Sed ekde nun en terorismaj
procesoj, kaj - jen la tubero - baldaŭ
en ĉiuj aliaj, prokuroro povos atentigi
[urianojn pri la silento de la akuzito,
kvazaŭ silento implicus kulpon. Tro,
laŭ iuj juristoj, malfavoras la akuziton
la nova regulo; akuzito, sciante, ke ion
li devos diri, eble konfuziĝos kaj sin
maljuste kulpigos.
Liberecoj ankoraŭ - kompare kun
multaj aliaj landoj - abundas en Britio;
libereco-lago ankoraŭ estas plena, eĉ
kun ŝlim-strio. Sed ĉu ne zorgiĝas, en
demokratio aŭ aliloke, forfluo de eĉ tri
gutoj da eco tiom necesa al homoj?
Gubbins Paŭlo
renco fidis, ke tiu stabileco daŭros.
Sed jam en 1934 la usona registaro
konfiskis la oron de sia loĝantaro kaj
forlasis la oran normon. Rezulte, sen
la bridado de ora konvertebleco ĝi sek-
vis la aliajn registarojn en orgion de
elspezado pagita per moneldonado.
Tiu inflacio kaŭzis, ke nun la dolaro
valoras proksimume dekonon de sia
valoro en 1940.
ĉi tiu problemo, nun internacia, rezul-
tas ne de la elekto de nacia valuto por
internacia uzo sed de la elekto de
dekreta mono anstataŭ vara mono kiel
normo. Aŭdiĝas nun parolo pri la
bezono de komuna internacia valuto.
Tia parolo venas de la internaciaj ban-
kistoj, kiuj regus tian valuton, je sia
avantaĝo kaj nia malavantaĝo. Ni
memoru la lecionon de historio: ĉiu kiu
direktas la eldonadon de mono, ĉiam
diboĉas pri sia respondeco. Tiu dibo-
ĉado estas multe pli malfacila rilate al
vara mono ol al dekreta mono.
Lesh Jack
AŬSTRIO
Loĝantaro malkreskos
La aŭstroj ne formortos - tamen ekde
la jaro 2000 la loĝantaro malkreskos.
Laŭ prognozo de la Aŭstria Statistika
Krizo de nutrado
Laŭ takso de Nutraĵa kaj Agrokut- tura
Organizajo de UN (NAO) la tut-
monda grenrikolto en 1988 estis nur
1726 milionoj da tunoj, 69 milionoj
malpli multe ol en la antaŭa jaro. Tio
estas la plej malbona rezulto post la
jaro 1983. Precipa kaŭzo estis la longa
malseko en Usono, kiu reduktis la
grenrikolton en tiu tando je unu triono.
Por certigi la nutradon de T monda
loĝantaro, oni devas uzi la rezervojn
en la deponejoj, kiuj sekve ŝrumpos
konsiderinde. Laŭ NAO tiel la mondo
eniros krizan situacion, kiun povos nur
ripari bonega rikolto en 1989.
decembro 1988 — MONATO
 Centra Oficejo (ASCO) en 1998 estos
7,63 milionoj da aŭstroj, en 2015 nur STATO POR PALESTINANOJ?
7.46 milionoj, tiom kiel en la 1960aj
jaroj. Sed tiam ĉiu virino meznombre
naskis 3 infanojn, nun nur 1,45. Kvan-
kam tiu nombro nun iomete pliaĉiĝas,
ĝi estas tro malgranda por stabila evo-
luo de la popolo.
La sekvo estas novaj problemoj: ĉiam
malpli da profesie laborantoj devas
4500000

4000000

3500000

3000000

25COOOO

2000000

1500000

1000000

500000

aĝo/ 1986 1996

jaroj □ is 6 £53

pagi la pension de ĉiam pli da pensiu-

loj. Multaj geinstruistoj ne havos geler-
nantojn.
Tamen la loĝantara evoluo ne estos la
sama en ĉiuj partoj de Aŭstrio ĝis la
jaro 2015. La oriento, tio estas Vieno,
malsupra Aŭstrio kaj Burgenlando,
perdos 5,4 elcentojn de siaj enloĝan-
toj; la sudo (Stirio kaj Karintio) perdos
eĉ 8,1 elcentojn, sed la okcidento
(Supra Aŭstrio, Salcburgo, Tirolo kaj
Vorarlbergo) kreskos je 7,8 elcentoj.
Klag VValter
BRITIO
Nord-Irlanda urbo
en FR Germanio
Antaŭnelonge, Pat Kenny [Keni], pre-
zentanto de popularaj radiaj kaj televi-
daj programoj en lrlando, intervjuis en
radiostudio en Oxford [Oksfrd],
Anglio, junan anglan ekssoldaton, kiu
elaĉetis sin el la brita profesia armeo
(proceduro, kiu estas laŭleĝa en Bri-
tio), por povi studi en universitato. Li
rakontis, ke la brita armeo, kiu deĵoras
ĉe NATO-bazo en FR Germanio,
konstruis imitaĵon de tuta nord-irlanda
urbo sur germana tereno por trejni la
soldataron, kiu subtenas la britan
ĉeeston en Nord-Irlando.
La ekssoldato diris, ke post trejnado
en Tin City (Stanurbo - nomo, kiun la
brita soldataro donis al la artefarita
urbo), li estis postenigita kun aliaj mili-
MONATO — decembro 1988
PLO proklamis sian propran ŝtaton
Kiam Palestina Liberig-Organizaĵo (PLO) meze de novembro proklamis propran
ŝtaton, ĝi per tio nerekte - akceptante la koncernajn UN-rezoluciojn-porla unua
fojo agnoskis la ŝtaton Israelo, ĉu iam povos realiĝi la planata palestina ŝtato, oni
ne povas scii. ĉi estus, kiel montras la mapo, tre komplika kaj apenaŭ vivpova
tando, kies partoj krome estus disigitaj per la teritorio israela. Ankaŭ la planata
konfederacio kun Jordanio ne donus al la nova ŝtato sufiĉe da ŝancoj, ĉar la (nun
de Israelo okupataj) zonoj ne disponas pri la necesaj kondiĉoj por establi bone
funkciantan ŝtaton.
tistoj en Nord-Irlando, sperto, kiu ŝajne lrlando ŝajnas almenaŭ iomete bizara,
profunde seniluziigis lin.
Multaj homoj konsentos, ke io draste
kaj eble kiel misuzo de okcident-ger-
mana gastamo.
devas esti farita por ĉesigi terorismon Estus interese scii la opinion de la ger-
en Nord-Irlando aŭ ie ajn, sed la uzo mana loĝantaro pri la afero. La opinion
de germana tereno kaj de NATO por de la irlandanoj oni povas jam konjekti.
servi la interesojn de brita politiko en Mao Aoidh Garbhan
JURO
Klopodo protekti la konsumanton
Plievoluanta industriigo kaj teknikigo Eksplodanta botelo da minerala akvo
portis al granda parto de la homaro ne en Francio, drato en dolĉaĵoj, verda
nur pli grandan komforton kaj akiron al raŭpo en piza konservaĵo kaj mal-
pli da „viva kvalito”, sed ankaŭ novajn funkciado de aŭtomobila stirsistemo
ĝis nun nekonatajn riskojn kaj fontojn en Britio, ekflamiĝintaj, difektaj pro-
de danĝeroj. ..Progreso kostas” estas pan-gasujoj en Belgio, sango-konser-
konata parolturno ne tute sencinika, vaĵoj kun aidesa viruso en FR Germa-
kiu unuvortigas tiun fenomenon. nio... La naciaj jurisdikcioj plenas je
RAPORTOJ 11

Aĉetinte fuŝvaron, oni ofte havas problemojn pruvi, ke ĝi estis fuŝaĵo jam antaŭ la
aĉeto.
kazoj pro plej diversaj difektaj pro-
duktoj de industria deveno. Same
variaj kiel la kialoj por damaĝoj ĉe kon-
sumantoj, same variaj kiel la realiĝintaj
riskoj de nia „bela nova mondo” estas
ĝis nun la rajtoj, kiujn la utiligantoj de
industriaj produktoj havas kontraŭ la
produktistoj de fuŝvaroj. Ĝis nun ili
dependas de la respektiva nacia jur-
sistemo. Tiuj varias de respondeco
dependa de (pruvita) kulpo de la entre-
prenisto kun klasika disdivido de la
ŝarĝo de pruvo (tiel ekz. en Italio, Por-
tugalio kaj Grekio) al prokulpa res-
pondeco kun inversigo de la ŝarĝo de
pruvo kaj pliakriĝantaj postuloj je la
eblecoj de malŝarĝiĝo de la produktis-
toj, kiel ekz. en FR Germanio, Britio,
lrlando, Nederlando kaj Danio. Tria
grupo de ŝtatoj de Eŭropa Komuno
(EK) iris ankoraŭ plian paŝon al pro-
tekto de ĝiaj konsumantoj: Francio kaj
Belgio preskribas tempe kaj sume
senliman respondecon sendependan
de kulpo. Tiuj diferencoj en la naciaj
reguloj ne nur estas malagrablaj por la
konsumanto, kiu ekz. kiel turisto ĉstas
damaĝita en okcident-eŭropa ekster-
lando, ankoraŭ pli malhelpa ĝi estas
por eksportaj produktistoj. La mal-
samaj reguloj pri tio, kiom „sekura”
produkto devas esti kaj kiom granda
estas la risko, „se io okazas”, estas
grava faktoro de ekonomia konku-
renco.
EK-gvidlinio
Kadre de la klopodoj realigi la internan
merkaton en la EK-ŝtatoj en 1992 la
Konsilio de la Eŭropaj Komunaĵoj je
1985-07-25 aprobis la „EK-gvidlinion
pri la harmoniigo de la juraj kaj admi-
nistraj preskriboj de la membroŝtatoj
pri la respondeco por difektaj pro-
duktoj”.
12 RAPORTOJ
La enhavo de la gvidlinio devas trans-
formiĝi en nacian juron ĝis la 30a de
junio 1988. La okcident-germana leĝ-
donanto ekz. intertempe reagis: Je
1987-07-13 ĝi submetis leĝproponon.
La esenca enhavo de la EK-gvidlinio
pri produkt-respondeco kompare kun
la juro aktuale valida en FR Germanio
estas, ke ĝi ne dependas de pruvita
kulpo. Tio signifas ekz., ke ne plu
necesas pruvi, ke - pro dolo aŭ
neglekto - ne aplikiĝis aranĝo ebla laŭ
la evolunivelo de la tekniko aŭ ke
agnoskitaj reguloj de teknikoj ne estis
respektataj.
La EK-gvidlinio unuigas ĉiujn parto-
prenantojn je la kreado de produkto en
..komunaĵo de jura sorto”, sole per la
difino de la nocio ..produktisto”: „Pro-
duktisto estas la produktanto de la fina
produkto, de iu primara materio aŭ de
duonprodukto same kiel ĉiu persono,
kiu prezentiĝas kiel produktanto per
tio, ke li aldonas al la produkto sian
nomon, varmarkon aŭ alian distingi-
lon” (art. 3). Aldone ari. 5 normigas:
„Se respondecas laŭ tiu gvidlinio plu-
raj personoj pro la sama damaĝo, ili
respondecas solidare sen prejudico
de. regreso al nacia juro”. Tiuj reguloj
estas speciale gravaj por erolivera
(subkontraktaj firmao, ĉar se la de tiu
fabrikita produktparto montriĝas
difekta kaj se ĝi ne sukcesas malŝarĝi
sin, ĝi povas esti respondecigota kaj
akuzota por la tuta damaĝo krom kaj/
aŭ anstataŭ la produktisto de la fina
produkto. Samo validas por ĉiu per-
sono, kiu ŝajnigas esti produktisto (t.n.
kvazaŭ-produktisto) kaj por komercis-
toj, se ne eblas eltrovi la produktiston,
ekz. ĉe ..sennomaj” produktoj el „mal-
altkostaj landoj”.
La damaĝito do ricevas plian ŝuldan-
ton, la eroliveranto siavice devas ase-
kuriĝi kontraŭ tiu plifortigita ebleco res-
pondeciĝi.
Sed kio do estas ..difekto” laŭ la deter-
mino de la EK-gvidlinio? Art. 6 donas
jenan difinon: „Produkto estas difekta,
se ĝi ne donas la sekurecon, kiun oni
juste rajtas atendi konsiderante ĉiujn
cirkonstancojn...”. Tiu nova difino de
..difekto” jam nun permesas la progno-
zon de multaj estontaj duboj, ĉar la
determino de tio, kion „oni juste rajtas
atendi”, dependos de la kriterioj kaj
decidoj de la naciaj tribunaloj en la
unuopaj EK-membroj-ŝtatoj. Estas
antaŭvideblaj diferencoj rilataj al la
atendoj de konsumantoj kaj ties
taksado fare de la naciaj tribunaloj.
Unueca eŭropa jurisdikcio pri ĉi tiu
materio do bedaŭrinde ankoraŭ restos
utopio konsiderante la grandajn regio-
najn kaj socialajn malsamecojn en la
unuopaj ŝtatoj.
Privata uzo
La respondeco ne kovras t.n. evolu-
difektojn, t.e. difektoj, kiujn ne eblis
rekoni laŭ la evolunivelo de scienco
kaj tekniko en la momento de la
enmerkatigo de la produkto. Ke vere
temas pri evoludifekto, kaj li pro tio ne
respondecas, devas pruvi la pro-
duktisto. Male li nun ja respondecas
pri ..stumblaĵoj”. Tiuj estas neeviteblaj
difektoj en la fabrikada procedo, kiuj
okazis malgraŭ ĉiuj postulitaj - kaj fari-
taj - aranĝoj de ŝi rmado kaj pro-
tektado. Ekzemplo estas la botelo da
mineralakvo, kiu entenas anstataŭ
akvo acidon uzitan por repurigi. Mal-
graŭ diversaj kontroloj elektronikaj kaj
homaj ne eblas cent-el-cente trovi tian
..fuŝkoktelon”.
En kiuj kazoj la nova juro aplikiĝos? Ĝi
celas nur tiajn produktojn, „kiuj kutime
estas intencitaj por privata uzo aŭ kon-
sumo kaj kiujn la damaĝito precipe uti-
ligis por privata uzo aŭ konsumo” (art.
9). Nur tiun aplik-sferon la EK-gvidlinio
laŭ sia vortumo kovras. Oni tamen
esperas, ke ĝi efikos modele ankaŭ
por pliaj aplikoj, ekz. kontraktaj rilatoj
en la industria sektoro.
Kion la kompensodevo inkluzivas?
Estas kompensendaj ĉiuj damaĝoj
kaŭzitaj pro mortigo aŭ korpo-vun-
dado same kiel damaĝoj ĉe aĵoj en la
konsumanta sfero. La EK-gvidlinio
tamen ne antaŭvidas kompenson por
nemateriaj damaĝoj, kiel ekz. monon
por suferitaj doloroj, ĉi-rilate daŭre
validos la diversaj naciaj normoj pri
kompenso de nemateriaj damaĝoj.
La EK-gvidlinio mem ne konas limigon
de la cifera alteco de la kompenso-
devo. Ĝi tamen rajtigas la membrojn-
ŝtatojn enkonduki limigon de la entuta
respondeco ĉe t.n. seriaj aŭ amasaj
damaĝoj al minimuma sumo de 70
milionoj da ekuoj. Tio estas punkto de
decembro 1988 — MONATO
kritiko, ĉar povas okazi, ke kaze de
granda nombro de korpe damaĝitaj
personoj, ĉi-lastaj eventuale ne rice-
vas plenan kompenson de la suferitaj
damaĝoj. Aliflanke la industrio bonve-
nigas tiun eblecon, ĉar per ĝi ĝiaj riskoj
iĝas kalkuleblaj kaj tial asekureblaj.
Plian limigon la EK-gvidlinio formulas:
estas antaŭvidita propra kontribuo de
la damaĝito de 500 ekuoj, tiel ke la
severa EK- respondeco ne estas apli-
kata, se temas pri bagatelaj, materiaj
(do ne korpaj) damaĝoj. Per tio oni
esperas eviti lavangon de procesoj pro
relative negravaj kazoj, kiel okazis
ekz. en Usono.
Kritiko pro esceptoj
Kaj fine la EK-juro ne aplikiĝas al agri-
kulturaj natur-produktoj. Ilin la gvidlinio
eksplicite ekskluzivas de sia apliko-
sfero. Organizaĵoj por la protekto de
konsumantoj tion kritikis kiel „nekom-
preneblan leĝan deficiton”, ĉar ja
temus pri sfero speciale grava por la
sano de la konsumantoj. Vidante la
plej modernajn teknikajn metodojn en
hodiaŭa eŭropa agrikulturo kaj la uzon
de ĉiuspecaj kemiaĵoj por la pro-
duktado de tiaj krudaj materialoj,
ekzistas bonaj argumentoj trakti tiun
sferon same kiel la ceteran industrian
produktadon.
Malgraŭ ĉiuj faktaj aŭ ŝajnaj mankoj la
EK-gvidlinio tamen estas progreso en
la senco, ke ĝi klopodas harmoniigi kaj
unuecigi la jurajn solvojn por grava
problemkomplekso de la moderna
industriigita socio je (okcident-)eŭropa
nivelo. Gi markas la finon de pli ol
dudekjara debato en la sino de Eŭropa
Komuno. Ĝi alstrebas komunan mini-
mumon sen malhelpi al la unuopaj ŝta-
toj enkonduki eĉ pli severajn regulojn
en tiuj aplik-sferojn, kiujn ĝi ne kovras,
La nova juro validos por ĉiuj industri-produktoj - ekz. aŭtomobiloj - sed ne por
agrikuituraĵoj.
MONATO — decembro 1988
ekz. en la demando de nemateriaj
damaĝoj. La estonteco montros, ĉu ĝi
efikos tiom unuecigi kiom oni atendas
de ĝi. Eble ĝi rolos eĉ kiel sukcesa
modelo aliri pliajn komunajn proble-
mojn de la moderna socio je eŭropa
nivelo.
Pabst Bernhard
IRLANDO
Problemoj de
la periferio
Gravaj estas la ekonomiaj problemoj
de la periferiaj landoj de Eŭropa
Komuno (EK). Tipa estas la situacio
de la Respubliko de lrlando. Ĝis la for-
miĝo de la aktuala komuna merkato, la
vivkosto en lrlando estis modesta.
Nun la prezoj, precipe de manĝovaroj
kaj brulaĵoj, estas tro altaj por la mal-
riĉa plimulto de la loĝantaro.
Lastatempe oni aĉetis en ĉiovendejo
en lrlando paketon da nederlanda
kakao. Kompreneble, la krudmaterialo
por fari la kakaon estis importita el tro-
pika lando. Laŭ indikaĵo sur la paketo,
la kakao estis prilaborita en Neder-
lando, enpakita en Okcidenta Germa-
nio por firmao en Anglio, kaj poste ĝi
estis reeksportita de tie al lrlando. Do
simpla paketo da kakao devis trapasi
la landlimojn de almenaŭ kvin landoj.
Oni facile povas kompreni, kial la fina
prezo de la varo en la lando de la lasta
kliento estas multe pli alta ol en aliaj pli
centraj kaj pli riĉaj landoj de EK. Kiam
mastrumantino plenigas sian aĉetkor-
bon nur per nemalhavigeblaj manĝa-
ĵoj por sia familio, ne restas multo el la
salajro de la pangajnanto aŭ el la sen-
laboreca subvencio de la hejmo, ŝi
Kakao prilaborita en Nederlanda,
enpakita en FFI Germanio por firmao
en Anglio, reeksportita al lrlando -
negocado trans kvin landlimojn!
demandas sin, kiuj estas la avantaĝoj
de EK-membreco.
Tre malmulte da varoj venditaj en
irlandaj bazaregoj, aŭ eĉ en malgran-
daj butikoj, estas naciaj produktaĵoj.
Preskaŭ neniu varo portas etikedon en
irlanda lingvo. Rezulto: amasa senla-
boreco. Kiel solvo proponiĝas evo-
luigo de turismo en lrlando, sed tute
eraraj konceptoj pri ..terorismo” (kiu
efektive okazas nuntempe nur en par-
toj de brite regata Nord-Irlando, kaj eĉ
tie troigataj de la amaskomunikiloj)
malinstigas turismemulojn. GMA
MEDIPROTEKTADO
Ozonŝirmilo malaperas
Ozono (O3) estas gaso, kiu formas ŝir-
milon en la stratosfero, malperme-
sante, ke la sunaj ultraviolaj radioj
atingu la teron. Do, ĝi estas kiel pro-
tektanta radi-ombrelo, sen kies ŝir-
mado la vivo sur la tero ne povus
okazi.
Tamen, la klorofluorkarbonoj kaj aliaj
kemiaĵoj produktitaj de la homoj disi-
gas ĝin, kaj de antaŭ kelkaj jaroj la
sciencistoj malkovris, ke en la antarkta
regiono aperas truo, pli kaj pli granda.
La truo malfermiĝas dum la antarkta
printempo (septembro) kaj fermiĝas je
la fino de oktobro. En la antarkta
regiono tiuj monatoj estas sen vento.
La atomoj de ozono ne moviĝas, kaj
tiuj, kiuj malaperas, ne estas ansta-
taŭataj de aliaj, ĉi tiun jaron, la truo
estis tiom granda kiom la surfaco de
Usono.
La ozon-ŝirmilo, kiu troviĝas 20-25
kilometrojn alte, ne nur retenas la pli-
multon de la sunaj ultraviolaj radioj,
sed ankaŭ retenas la varmajn radiojn
reflektitajn de la tero, kaj tiel ĝi sub-
tenas adekvatan temperaturon - kiel
forcejo - ĉe la tersurfaco.
La ĉefaj kemiaĵoj kiuj detruas ozonon,
estas freono (uzata en aerosoloj) kaj
aliaj klorofluorokarbonoj (OFO) uzataj
RAPORTOJ 13
en fridigiloj kaj en plastaj faritaĵoj.
Kiam la CFC atingas la stratosferon
kaj ricevas ultraviolajn radiojn, ĝi liberi-
gas kloron, kiu reakcias kun O3-mole-
kuloj formante oksigenon (O2), kiu ne
ŝirmas la teron kontraŭ ultraviolaj
radioj.
La sciencistoj kalkulas ke malaperado
de nur 2% de la kvanto de ozono oka-
zigus almenaŭ 60 OOO haŭt-kancerojn
inter la loĝantoj de Usono; la malape-
rado de 5% da ozono okazigus gra-
vajn klimatajn ŝanĝojn kaj detruon de
ĉeloj en bestoj kaj plantoj; kaj malape-
rado de 10% signifus la detruon de la
vivo sur nia planedo.
Je la fino de la pasinta jaro, 31 ŝtatoj
subskribis interkonsenton por, unue,
ne pligrandigi la produktadon de CFC
ĝis 1990; kaj due, malpligrandigi je
20% tian produktadon en 1994; 30%
en 1995 kaj 50% en la jaro 2000.
„Jen do, la ozon-truo praktike nun
estas fermita!"
Tamen, multaj sciencistoj opinias, ke
la sola solvo estas redukti tuj la pro-
duktadon je 95%, kaj eĉ tiel, la
antarkta truo estos danĝera por la tero
dum 50 jaroj.
Gilperez Fraile Luiso
ĈINIO
Kun poŝtkodo
Nun oni enkondukis ankaŭ en Popola
ĉinio poŝtkodojn. La kodo havas 6
ciferojn en 4 kategorioj: la du unuaj
ciferoj indikas la provincon, aŭtono-
man regionon aŭ urbon administratan
rekte de l’ centra registaro; la tria cifero
indikas la poŝtdistrikton (ĝenerale pro-
vinco partiĝas je pluraj poŝtaj dis-
triktoj); la kvara cifero indikas la poŝtan
liver-kvartalon; por entreprenoj kaj
14 RAPORTOJ
ultraviolaj
sunradioj
*gasoj el
spruciloj.
fridigiloj.
klimatiziloj
damaĝas ...
... la ozon
*•*.."• tavolon.
Ultraviolaj
radioj tra-
penetras.
Riskoj: haŭtkancero
damaĝoj en vegetaĵoj
© Globus klorofluoi—karbonoj (CFC>
■ lti f ■■■■■■ .................... .... ................... ............. ................................
Plej
diver-
saj
spure-
igiloj
kun ve-
nenaj
gasoj
kulpas
ankaŭ
pri de-
truo de I’
ozono.
administrejoj, kiuj ricevas multajn la aferon kaj pli bone propagandis ĝin.
poŝtaĵojn, oni aldonas en la fino apar- Jam dum la jaro 1988 oni instalis en pli
tajn ciferojn. ol 200 grandaj urboj centrajn oficejojn,
ĉinio estas lando kun pli ol 50 nacie- kiuj poste povos uzi maŝinojn por kla-
coj; oni ofte uzas ne nur la Han-lingv- sif iki la poŝtaĵojn laŭ kodoj.
on, sed ankaŭ plurajn nacimalplimul- Zhan Shi Ze
tajn lingvojn. Aldoniĝas la malfacilaĵo
de ideogramoj: por unu adreso oni ofte
uzas pli ol dek (ĝis plurdek) ideografia- EKOLOGIO
ĵojn. Tio igas la laboron de poŝtistoj
Purig-polico
ege pena, ĉar ili ofte devas legi ĉiujn
ideogramojn por fine scii, al kiu direkto
iru la sendaĵo. Oni imagu la laboron,
se oni scias ke sole en Pekino poŝtistoj Brita soldato en Nederlando, 1945,
prilaboras pli ol 3,5 milionojn da sen- embarasiĝis, li rakontis al mi, ne aŭda-
daĵoj dum somero! Urĝe oni bezonus cante faligi la cindron de sia cigaredo
por tio klasifikan maŝinon. La poŝta sur la nederlandajn urbostratojn, pro ĉi
kodo estos la unua paŝo en tiun ties okulfrapa puregeco. „Li venu
direkton. nun,” mi ofte pensis dum mia dekkvin-
Jam en 1980 ĉinio provis enkonduki jara loĝado ĉi-lande. „Nun li povus
tian kodon, sed tiam la sistemo ne ĝisekstaze surstratigi cigaredcindron,
estis tre praktika kaj post protestoj pro kune kun la cigaredoj se li volus, kaj
la negativa publika opinio oni rezignis neniu rimarkus tion, krom, eble, se li
pri la plano. Nun oni pli bone preparis tiel hazarde fajrigus la drivantajn ĵur-
decembro 1988 — MONATO
nalĉifonojn, kiuj derviŝe dancadas
ĉirkaŭ ruliĝantaj ladskatoloj, plastaj
manĝetujoj saŭcŝmiritaj kaj la eksen-
havo de rubo-sakoj. Almenaŭ tion li
povus fari en mia kvartalo de Roter-
damo. Sed li rapidu veni, ĉar la fan-
tomo de nederlanda purecemo ekape-
ris, kaj minacas resendon al la senci-
garedcindraj stratoj de antaŭa epoko.
Ensaltis tra la letertruo de mia dom-
pordo lastatempe broŝuroj de la
purigpolico, memstara fako de la roter-
dama stratpuriginstanco, roteb. Unu
detale klarigas kion, kiel kaj kiam oni
rajtas meti sur straton por traktado fare
de la regula forprenservo de roteb;
kion fari pri la ceteraj forĵetendaĵoj,
kiel, ekz. malnovaj mebloj, neuzeblaj
aŭtoj, vitraĵoj, ĥemiaĵoj ktp.; kiajn
punojn riskas regulmalatentemuloj,
kaj kien sin turni por plendi pri mal-
purego surstrata. Dua temas pri tiu
kreskanta ĝeno: hundfekaĵo surtro-
tuara, kaj donas konsilojn pri tiurilata
dresado, ĉi tiuj estas nederlandling-
vaj, sed la roterdama loĝantaro estas
multnacia, kaj la tria broŝuro koncize
prezentas en ok lingvoj (nederlanda,
turka, portugala, ĉina, hispana, itala,
araba, angla), la naŭ regulojn kontraŭ-
stratpoluciajn, kun aldona averto, ke
kiu malobservos la regulojn, tiu kulpos
je monpunota delikto. Post tri tagoj
sekvis numero de la kvartala gazeto
pritrumpetanta la firman decidon de
roteb repurigi Roterdamon.
Du anoj
dela
purig-
po/ico
traser-
ĉas
rub-
amason,
kiu ku-
ŝas kaj
kreskas
surstrate
jam kelkajn
tagnoktojn
antaŭ la
regula tago
de for-
portado.
lli spu-
ras ia
forĵetinton.
MONATO — decembro 1988
roteb lanĉis kampanjon kontraŭ mal-
purigo de la stratoj per domrubo. La
purigpolico spuras la kulpulojn kaj pro-
vas parole persvadi ilin aŭ sekure
ensakigi la rubon, aŭ, okaze de gran-
daj forĵetaĵoj, mendi la koncernan,
senpagan, forprenservon de roteb.
Se tiu aliro malsukcesas, 'sekvos ofi-
ciala averto sur flava karto. Nur post
ignoro de la averto sekvos protokolo
kaj puno.
”La prosperon de urbo oni povas juĝi
laŭ ĝia rubo” mi iam aŭdis aŭ ie legis.
Dum sufiĉe longa tempo Roterdamo
fatrase proklamis sin prosperega; nun
la spirito de nederlanda purecamo ne
plu toleras tiun fanfaremon, kaj Roter-
damo devos modesti pri siaj ekono-
miaj sukcesoj - aŭ ilin elmontri per
ekologie akcepteblaj rimedoj.
Rapidu, brita soldato, se vi ankoraŭ
emas pudri la nederlandajn urbostra-
tojn per via cigaredcindrol.
Childs-Mee Audrey
MEDICINO
Novaj fobioj
ĉu, veturante en trajno, lifto aŭ avia-
dilo, vi iam pensis, ke por multaj perso-
noj tio estas terura travivaĵo, vera
sufero?
Oni spertadas diversajn fobiojn.
Fobio, tiu malgraŭvola, obseda timo,
aperas en diversaj cirkonstancoj. Ver-
ŝajne la plej konata estas klaŭstrofo-
bio-\a timo sentata, kiam oni troviĝas
en fermita loko, ekzemple en vagono,
ĉambro, aŭtomobilo aŭ aviadilo. Ofte
oni spertas ne nur ..puran" klaŭstrofo-
bion, sed diversajn miksaĵojn de ili.
Ekzemple en aviadilfobio tio estas
klaŭstro- kaj aer-fobio; en aŭtomobilo
aŭ trajno tio estas klaŭstro- kaj vojaĝ-
fobio. Mala al ĝi estas la agorafobio -
la timo spertata en grandaj malplenaj
spacoj. En tiu okazo vera problemo
estas trapasi iun placon, straton, pla-
ĝon ktp. Aparta grupo de fobioj kon-
cernas bestojn. La plej popularaj estas
aranefobio kaj serpentfobio\ ankaŭ
kancerfobio estas sufiĉe ofta.
Disvolviĝo de civilizacio alportas nov-
ajn fobiojn. Antaŭ jaroj tio koncernis
trajnon kaj aŭtomobilon, nun naskiĝas
Kiel rompi bankon?
Kiam bankisto en la mezangla
gubernio Nottinghamshire
[Notinghamŝr] rifuzis prunton al
20jaraĝa kliento, tiu ĉi furiozis.
Sekvantmatene, frue, vizitinte
apudan ŝtonminejon, kie li laboris,
kaj ŝtelinte buldozon, li veturis per
sia venĝilo kvin kilometrojn al la
banko kaj tien direktis la buldozon.
Malkonstruinte la antaŭan parton
de la banko, li provis fuĝi per aŭto-
buso, sed alarmo el la duondisfa-
lanta konstruaĵo jam avertis la
policon, kiu tuj arestis la ulon. Tiun
matenon - por tiel diri - «malfermi-
ĝ is” la banko iom pli frue ol kutime.
Gubbins Paŭlo
komputilfobio, konata de kelkaj jaroj,
ankoraŭ ne sufiĉe esplorita. Eble la
sekvonta estos la planedfobio?
La kaŭzoj de fobioj estas iom misteraj.
Ege rare fobio aperas rekte en iu situa-
cio aŭ kontraŭ iu objekto pro la travi-
vaĵo ligita kun ĝi. Plej ofte ili estas efiko
de malbonaj spertoj kaj asociacioj, sed
laŭ unua rigardo, el tute alia kampo.
Ekzemple, oni havis malfacilaĵojn en
laborejo, iun malagrablan diskutadon
kun direktoro ktp. Revenante per
buso, trajno aŭ aŭtomobilo, oni anko-
raŭfoje travivas tion kaj en iu neri-
markebla momento aperas angoro,
kiun oni ligas kun la nuna, sed ne kun
la antaŭa situacio. Oni ĉesas koleri,
forgesas pri malagrabla travivaĵo, sed
angoro restas kaj la fobio evoluas.
Per fobio oni povas «infektiĝi”, aŭskul-
tante pri travivaĵoj de aliaj personoj.
Ne eblas ankaŭ fermi la liston de
fobioj, ĉar - depende de individua
sorto - iu ajn situacio aŭ objekto povas
provoki fobion.
Tyblewska-Kundzicz Destina
RAPORTOJ 15
TURISMO

Feroaj insuloj -
arkipelago
sub ĉielarkoj
Turisma revido al F0royar [FerjarJ, kaj
mi forgesis kisi la teron! Nur duhora
flugo de Kopenhago, proksime sam-
preza kiel ŝipiro frontanta kapricojn de
Atlantiko dum pli ol dekoble da horoj.
Surteriĝo kun suĉo en la ventriklo pro
majesto de marnaskitaj, herbverdaj
deklivoj kun blankaj makuloj de ŝafaro,
ĉirkaŭ buntaj torftegmentaj vilaĝoj kaj
antikvaj preĝejetoj.
Sekvas tuthelaj noktoj en Tdrshavn, la
ĉefurbo, dum monato junio pro preter-
fluo de Golfa Fluo kun marklimato de
10-15°C, iom pluvema. Kiel forgesi la
plej perfektan ĉielarkon iam viditan
super neĝkronita Slaettaratind, plej
alta monto, 882 m, en agrabla akom-
pano de kolego kaj ankaŭ samideano!
Popoleto de 46 mil homoj sin vivtenas
sur tiuj 18 insuloj, pravulkanaj, nun
interligitaj per pramŝipetoj,
digoj, tuneloj kaj inĝenie konstruitaj
vojoj. Lastatempe eĉ funkcias regula
helikopter-trafiko.
En TĜrshavn kun 15 000 loĝantoj
rimarkeblas tre intensa aktivado, tra-
fiko, konstruado. Pulsofrapoj el dili-
genta floto de multvariaj motorŝipoj
atestas, ke en Feroaj Insuloj ne ekzis-
Nuptoprocesio
ligo kontraŭ-alkohola observi nokte
hordojn da plenebriaj gejunuloj. - Ne
venu por studi tion!
Komune kaj tamen aparte
La Feroaj Insuloj estas aŭtonomia
socio en la dana regno. La loka parla-
mento, tagting, grade transprenis pli
kaj pli da respondeco, tiel ke nun kun
propraj registaro, flago, dogan- kaj
mon-sistemo Feroio estas tre
proksima al plena suvereneco. Restas
en ofico alta reprezentanto de la dana
registaro, t.n. ombudsmand, kaj la
Kantante en pluvo
insulanoj ankoraŭ elektas du mem-
brojn de la dana parlamento, kvazaŭ
por akcenti, ke kelkaj aferoj daŭre
estas komunaj: defendo, ekstera poli- 10
—X.
20 30 km

tas senlaboreco. Politikistoj ĉiulandaj tiko, eklezio, polico, justico, flugtrafiko

Trollan
venu por studi! - ĉie oni flaras la fon- kaj inspekto de la marteritorio ĝis 200 R
Kellingin
ton de prospero: fiŝoj en abundego. naŭtikaj mejloj fare de danaj militŝipoj.
El gastejoj odoras ŝafviando, kaj vapo- - Feroanoj havas favoron ne soldat-
ras kafo, kafo, kafo. Sed alkoholo ne servi. Saksun
\
troveblas. Ĝi estas objekto de skru- La feroa lingvo parencas al la islanda, STREYMOY

pula reguligo. Bieron oni bezonas kaj nur ĉ. 1850 ĝi atingis fikse skribitan Vest manna

mendi por hejma livero el bierfarejo. formon. Sed buŝe estas transdonita Gasadalur % Kvivik

Vinon, brandon k.s. eblas nur havigi granda trezoro de baladoj el la skandi- VAGAR «r
Tindh6lmur 'Kaldbak
per individua importo el eksterlando - navia mezepoko, belegaj epopeoj kun
Midvagur
kaj nur rajtas importi personoj pli ol temoj de islandaj sagaoj kaj pradana TORSHAV

20jaraj post montro de impostkvi- historio. Tiu unika trezoro ankoraŭ KOLTUR^ NOLSOY

tanco! Sub tiuj kondiĉoj estas je dis- funkcias kun siaj lirikaj refrenoj, kiam
pono monata kvanto de 31 ĝis 20% kaj solenas aŭ festenas feroanoj. Por Trollhovdi^ SkopunZ°bour

31 ĝis 50% da alkoholaĵoj - certe pli ol vizitanto ne estas imagebla pli intensa
la meza konsumo en la najbaraj landoj travivaĵo ol la grandioza nacia festo l- A R S A A R i: t
SANDOY
l—

- almenaŭ sufiĉe por klarigi, kiel estas Otavsoku, 28an de julio, kiam en- kaj Sandurv Hŭsavik

eble en landeto kun tiel severa regu- eksterdome, eĉ tradome, kirlas la SKŬVOY

STORA DIMUN

O LITLA DIMO*
Hvalba

ISLANDO
Oravik SUOUROY
FEROAJ
INSULOJ
•* NORVEGIO

Sumba

SKOTLANDO DANLANDO
a Munkurin

Stavnshetta ZM
16 BILDRAPORTO decembro 1988 — MONATO
 Sorĉistofingro (Vagur)

ĉaso de „grindaj” delfenoj, kelkfoje amasiĝantaj ĉe /’ bordoj feroaj

Kaptado de birdoj

Kirkjubo kun la Olav-katedralo (dekstre) de 1’jaro 1300, neniam finkonstruita Ero de „La Giganto”

antikvaj ringodancantoj, ofte en
popolkostumoj.
La feroanoj estas minimume duling-
vaj. Plej multaj parolas la danan tre
bone, senhezite, kaj ofte pli klare ol
danoj. En ĵurnaloj, radio kaj televido-
kiu ferias du tagojn semajne - krom en
administracio ambaŭ lingvoj egalas.
MONATO — decembro 1988
Tamen la instrulingvo en lernejoj eks-
kluzive estas la feroa. La dana estas
instruata kiel fremdlingvo dum same
multaj lecionoj kiel la nacia lingvo ekde
la 3a klaso. Preskaŭ ĉiuj lerniloj kaj
instruistoj nun estas fero-devenaj.
Konklude: Post kiam la danoj kompre-
nis, ke danigo de feroanoj havas
neniun ajn sencon, ĝenerale ambaŭ
partoj frate kunlaboras, lu kaj alia inci-
teto ja povas aperi ankaŭ inter bonaj
familianoj, sed sendube nuntempe
estas pli da kontrastoj inter feroanoj
mem ol inter tiuj kaj la danoj.
BILDRAPORTO 17
Notinde
Turismo ekster la ĉefurbo povas iom
primitivi. Malmultas hoteloj kaj gast-
ejoj, migrulhejmoj kaj kampadejoj.
Sed fremduloj povas senti sin tre
venaj luante ĉambron ĉe privatuloj.
Skandinavianoj ne bezonas paspor-
ton, kaj ankaŭ de multaj aliaj landoj
sufiĉas simpla identigilo. La feroa kaj
la dana krono same valoras.
Ofte videblas Stavnshetta, la feroa vir-
ĉapo, adaptajo de I’ mezepoka mitro.
- Cetere ĉie kaj ĉiam senceremonia
vestaĵo sufiĉas.
Feroio restas ekster la Eŭropa
Komuno, al kiu aliĝis Danio post refe-
rendumo en 1975. Ekzistas konvencio
pri favorigo al fiŝ-teritorioj kaj sendo-
gana eksporto de fiŝaĵoj al la Komuno.
35% okupiĝas pri fiŝado, ĉefe de
gadoj; 3% estas bienuloj, kaj nur 6%
de la tereno estas sub kulturo. Birdo-
Ekpeki...
zeble en ĉiuj landoj okaz-
I
adas popola mokado al la loĝantoj
en unu speciala regiono. Ekzem-
ple en Danio oni mokas pro inĝe-
nia stulteco la Molsanojn (Jut-
I ari do), kaj en Feroio estas sub-
jekto de ŝercoj la insulanoj de
Svino.
Specimene:
lam la Svino-anoj trovis sur la
maro dronintan ĉevalon. Trenante
la kadavron postboate ili konsta-
tis, ke la animalo havas hufojn, kaj
do ili ekkriis al la virinoj sur la
strando:
- Nun vi povas ekpeki. La Diablo
dronis! P. Th
18 BILDRAPORTO
kaptado kaj ĉaso al balenoj kaj fokoj ESPERANTO-MOVADO
ne plu gravas ekonomie.
Fiŝado por turistoj povas libere okazi
ĉe la bordoj, sed rilate riveretojn kaj
Libertaj
*
lagojn necesas permeso.
Laŭ la nuna rumana konstitucio, la
La tero apartenas al la reĝo, t.e. al la
rumanoj havas aron da liberecoj. Laŭ
lando kontraŭ modesta luo, aŭ al pri-
la pensmaniero de la nuna rumana
vatuloj (duono de ĉiuj kampoj) kun
estraro, tiuj liberecoj tute ne necesas.
heredrajto de ĉiuj infanoj. Konsek-
Alie, oni ne povas ekspliki kial la
venco estis multgeneracia disparcel-
rumana konstitucio ne validas, ĉi-
igo.
sube kelkaj linioj pri la rumanaj „libere-
La kulturo rangas alte. Multaj poetoj
coj” rilate nur unu aspekton: Esper-
kaj verkistoj kaj artmetiistoj. En T6rs-
havn tre vidindas muzeoj kaj art-eks- anto.
Tuj post sia apero, Esperanto havis en
pozicioj. Plej rimarkinda pentristo:
la iama Rumanio apogantojn kaj paro-
Samuel J. Mikines.
lantojn. Senĉese, ekde la unuaj jaroj
Universitato disfloras en komenca sta-
de la Esperanto-movado, en Rumanio
dio. Kulturdomo-koncertejo aŭdace
estis fervoraj esperantistoj. Kiel en ĉiu
kombinas eksteran tradicion kun
lando, ankaŭ tie, Esperanto trapasis
moderna arkitekturo.
malfacilajn periodojn. Sed, ŝajnas ke
Feroa poŝto funkcias laŭ danaj tarifoj,
tiu ĉi jardeko estas la plej malfacila por
sed eldono okazas de propraj tre belaj
la pli ol 3 OOO rumanaj esperantistoj.
poŝtmarko-serioj.
La komenco de la kuranta jardeko
La flaŭro iom specialas, i.a. ĉar abeloj
estis sufiĉe favora por Esperanto en
ne vivas en Feroio.
Rumanio, kaj la iama Kolektivo Esper-
En 1940 britaj trupoj okupis la insul-
anto-lnterlingvistiko faris sian eblon,
aron, kie ili restis, dum germanoj okup-
eldonante keikajn valorajn lernoli-
adis Danion ĝis 1945. Okazis pluraj
brojn. La ministerio pri turismo aperi-
bombardoj kaj multaj atakoj al feroaj
gis la duan (!) numeron de la bela kaj
ŝipoj kaj lumturoj. Post la milito povis
interesa revuo „Ferioj en Rumanio”
aperi nova trola floto kun modernega
(1983). En ĉiuj grandaj urboj okazis
ekipo.
NATO disponas pri du bazoj sub dana Esperanto-kongresoj kaj Esperanto
estis studobjekto en kelkaj filologiaj
flago, unu kun gigantaj spur-ekranoj
fakultatoj. La rumana poŝto peris dek
kaj satelitaj paraboloj.
Esperanto Bokin! Lernolibro de Jeff rei Esperanto-periodaĵojn el kelkaj socia-
lismaj landoj kaj vendis priesperantajn
Henriksen aperis en 1987. Kurso por
komencantoj kaj progresintoj poŝtmarkojn eldonitajn el aliaj landoj.
Nun, ĉio apartenas al estinteco. La
171paĝa, plus interesa prezento de
rumana Kolektivo Esperanto-lnterling-
kelkaj literaturaĵoj fero-rilataj. En pre-
paro komputilfarita vortaro. Adr. Hei-
daskakid 8, Tĉrshavn. * ..Libertaj” signifas rumanlingve ..libere-
Thorsen Poŭl COJ .
decembro 1988 — MONATO
vistiko estas fikcia organizaĵo sen ia
ajn rajto. Nenia (pri)esperanta eldo-
naĵo aperis en Rumanio post 1983. En
la lastaj jaroj, el la katalogo pri ekster-
landaj aboneblaj gazetoj tute malape-
ris la hungaraj Esperanto-periodaĵoj,
sekve de kio la rumanoj povas aboni
nur: El Popola ĉinio, Bulgara Esper-
antisto, Pola Esperantisto, Der Esper-
antist, Scienca Mondo kaj Paco (bul-
gara eldono).
Aŭtune de 1983 Esperanto-kunveno
en Bukareŝto ne okazis pro lastmo-
mentaj malpermesoj kvankam en la
ĉefurbon alvenis dekoj da esperant-
istoj. Pasintjare, dum montara Esper-
anto-kunveno, nevideblaj ..bonkoru-
loj” malfaciligis respektadon de la pro-
grameroj, spite la pli ol 50 partoprenin-
tojn.
Pli grava afero estis ke universitata
profesoro devis rezigni pri sia posteno,
pro sia fervora apogo al Esperanto.
Alia universitata instruisto ne rajtis
vojaĝi eksterlandon pro la sama kialo.
Por ne perdi sian laborlokon, laboristo-
esperantisto devis transloĝiĝi. Kunla-
boranto de studenta revuo ne rajtis
aperigi materialojn, pro sia aliĝo al
esperantismo.
Kultura revuo rifuzis aperigi traduka-
ĵojn el Esperanto, ĉar ..Esperanta kul-
turo ne eblas”. Alia kultura revuo rifu-
zis aperigi la fontolingvon de ia tradu-
kaĵo (el Esperanto). Eldonejo rifuzas
aperigi antologieton de rumanaj poe-
ziaĵoj tradukitaj en Esperanton, ĉar
„Esperanto ne estas nia afero”.
La rumanaj poŝtaj oficistoj (legu ofici-
roj) oftege perdigas poŝtaĵojn kun
Esperantaj materialoj. Eĉ la abonitaj
revuoj ne ĉiam atingas la abonintojn.
Fojfoje, en la rumana gazetaro, ape-
„ ĉu ni ne eble devus ŝovi kelkajn nutraĵ-paketojn sub la tronon de Ŝeaŭŝesku?”
MONATO — decembro 1988
ras artiko(et)oj pri Esperanto, sed ne
ĉiam ili estas realecaj. La leteroj de
legantoj pri Esperanto ne trovas lokon
en rumanaj periodaĵoj. La malmultaj
Esperanto-rubrikoj en kelkaj revuoj
tute malaperis pro „altaj” malperme-
soj.
Memkompreneble, la kluboj ne plu
funkcias (almenaŭ oficiale) kaj Esper-
anto ne plu estas oficiale lernebla en
Rumanio, dum al Esperanto-fondusoj
en kelkaj publikaj bibliotekoj ne plu
estas haveblaj al la publiko kvankam
tiuj fondusoj kreiĝis el donacoj de bon-
koraj esperantistoj. En Rumanio ne
eblas eldoni ian ajn Esperantan mate-
rialon. Pri tio okupiĝu alilandaj esper-
antistoj! La rumanaj rajtas nur sopiri la
iamajn tempojn.
Jen kelkaj ..liberecoj” por la rumaniaj
esperantistoj. R.L.
LINGVO-POLITIKO
Rusoj timas anglan
La germanlingva eldono de Sovetunio
hodiaŭ raportas pri zorgoj de ..kelkaj
konataj sovetiaj sciencistoj kaj art-
kreantoj”, kiuj kritikas ke la rusan lin-
gvon inundas ..superfluaj fremdvor-
toj”.
La revuo citas akademianon Vasili
Miŝin: „Dio scias, kial ni ne ĝusta-
tempe ekpensis pri tio, ke vortoj kiel
komputero, procesoro, eskalado ktp.
havas rusajn ekvivalentojn. Tiu ĉi
invado de fremdvortoj ... balastas la
konscion de la homoj, malfaciligas
ilian rilatadon al la ekstera medio kaj
Dramaŭtoro Viktor Rosov: komputilaj
lingvoj fariĝas iuspeca Esperanto.
interne.” Li lanĉas la ideon, ke sur
ŝtata nivelo oni povus kompili liston de
fremdvortoj, kiuj estas malpermesataj
en oficialaj tekstoj; oni devus proponi
en la listo rusajn ekvivalentojn.
Alian pozicion havas dram-aŭtoro
Viktor Rosov: „La granda rusa lingvo
estas granda ĝuste pro tio, ke ĝi ne
estas morta lingvo. Ĝi vivas, do ĝi
devas ricevi nutraĵon. La fluo de infor-
moj hodiaŭ iĝas pli kaj pli intensa, kva-
lito kaj rimedoj de registrado, storado
kaj transigado estas perfektigataj.
Komputilaj lingvoj - Algol, Fortran,
Pascal kaj aliaj - fariĝas iuspeca
Esperanto. Tion ni devas respekti, se
ni ne volas reveni al hokplugilo, hakilo
kaj olelampo.” Li avertas puristojn, ne
fari la saman eraron kiel en la 40aj
jaroj: „Tiuj aferoj tre multe domaĝis al
nia lando kaj malutilis al ĝia evoluo,
ĉar estas iluzie povi ekzistadi ekster la
mondkulturo, la teknika progreso kaj la
filozofia pensado.” sm
LINGVO
Tiu internacia
angla-usona!
Kiel multaj britoj nuntempaj, mi lernis
multon de ĉina kuirado, precipe pri pli
O na kuirado de legomoj, ofte tiel
naŭze kaj nenutre miskuiritaj en britaj
hejmoj kiam mi estis knabineto. Kaj
antaŭ nelonge mi aĉetis tiun ĉinan kui-
rilon, en Eŭropo kaj Usono nomitan
wok. ĉu iu afabla ĉino informos nin, ĉu
en Esperanto devus esti ŭoko aŭ io
alia?
Kun mia nova wok venis bele presita
kuirlibro. Kaj interesis min, ke ĉiu
recepto aperis en du formoj: metric/
imperia!, t.e. laŭ la metra sistemo aŭ la
malnovaj ankoraŭ ofte uzataj, britaj
mezuroj, kaj en paralela kolumno
american, t.e. usona.
Mi komencis esplori la diferencojn. Ni
lasu tie la problemon pri tri diversaj
mezursistemoj; matematiko ne estas
mia forta fako; kaj mi fuŝis plurajn
receptojn ĝis mi fiksis en mia kuirejo
memorhelpilon, ..usona pindo havas
RAPORTOJ 19
16 fluidajn uncojn!” - la brita pindo plej frape influis soleco kaj kor-
havas 20!” misritmo.
Sed pri ordinaraj nomoj de ordinaraj Jam antaŭe aliaj esploroj montris, ke
manĝobjektoj, mi trovis en libreto nur socia izoleco kaj aliaj streĉaj vivsitua-
64paĝa 39 gravajn diferencojn en nia cioj triobligis la kvanton da mortoj post
«internacia” angla-usona. Ne estas korinfarkto. Oni povas supozi, ke izo-
spaco en MONATO por listigi ĉiujn, luloj malpli bone prizorgas sian sanon.
sed jen tabeleto pri kelkaj: Krome, freŝaj studoj konstatigis, ke la
surrena hormono kortizono pliiĝas en
Angla Usona Esperanto la sango de soluloj, kio kaŭzas pliiĝon
spring onions scallions cepetoj de iaj grasoj en la cirkulado. Trie, solu-
cornflour cornstarch maizfaruno loj malpli facile utiligas la kuracistajn
sultanas golden raisins sultanaj vinberoj servojn. La artikolo finiĝas per la
plaice flounder plateso esprimo, ke oni intencas instigi la post-
(La angla ankaŭ uzas flounder, sed kun la signifo vivintojn engaĝiĝi en iuj ajn tipon de
«fleso”!) socia kunvivado - ludi rulpilkon aŭ kar-
pancakes crepes patkukoj tojn - unu aŭ plurfoje semajne.
aubergine eggplant melongeno Viana Paŭlo S.
prawns shrimps salikokoj
minced ground muelita
rump steak round steak rumsteko
fresh soft molaj RETONIO
breadcrumbs breadcrumbs paneroj
made mustard English mustard angla mustardo Originala muzika kreaĵo
French mustard Dijon-style mustard mustardo
Mi ĉeestis ĉiaspecajn koncertojn: kla-
(Laŭ PIV, oni preparas «mustardon”
kun vinagro; la forta angla mustardo
sikajn, operajn, varieteajn, folklorajn...
helflava uzas akvon.)
Sed neniam mi eksentis tian emocion,
porkfillet pork tenderloin porka fileo
kian ĉe la spektaklo de «La ŝtona
French beans green beans fazeoloj
ŝipo”. Ne eblas, ke iu muzikamanto ne
Kaj tiel plu, kaj tiel plu! La internacieco ŝatu ĝin.
de la angla/usona estas iom duba, ĉu Temas pri fantasta ekologia objekto, el
ne? belega bildrakonto de Christin kaj
Boulton Marjorie Bilal . bienaj iniciatintoj intencas kons-
truigi turisman komplekson sur la loko
de bretona vilaĝo Trehoet. Kiel en Plo-
goff12, la loĝantaro unue rifuzas. Poste
MEDICINO
ĝi transloĝiĝas: sed, dum la vivantoj
transportas la meblojn en trolŝipojn, la
Soleco damaĝas maljuna ermito blinda, gardisto de la
kastelo, revenigas la mortintojn, kiuj
la koron
«Prefere resti sola ol en malbona kom- 1. Le Vaisseau de Pierre, desegnaĵoj de
Bilal, franclingva teksto de Christin, bil-
panio”, diras proverbo. Ne nepre. La
drakonto eldonita de Dargaud en 1976,
medicinaj esploroj koncerne mensan
represita en januaro 1988.
staton lige kun koraj malsanoj daŭre 2. Plogoff: de 1975-ĝis 1981 en tiu bretona
allogas la sciencistojn. Numero de la
vilaĝo, la loĝantaro kaj subtenantoj
revuo de usona medicina asocio anali- manifestaciante rifuzis atomelektrejon.
zas informojn pri tiu temo. La (provi- Pri tio, la Tri Yann, de kelkaj jaroj, dedi-
zora) konkludo estas, ke pluraj faktoroj ĉis kanzonon al loĝantoj de Plogoff: An
influas, interalie soleco. Misritma heol a zo glas (La suno estas verda).
batado de la koro kaj socia izoleco 3. Bretona vorto bagad. kelta instumen-
estas du statistike dependaj karakteri- taro konsistanta el sakflutoj, bretonaj
zaĵoj de viroj mortintaj pro koratako laŭ prahobojoj (bombardoj), drumo... per
esploro farita de Karolinska lnstituto, kiu eblas paradi en stratoj.
en Stokholmo. Oni inkludis 150 meza- 4. Claude Sanilon: tre konata ĵurnalisto de
ĝajn virojn kaj sekvis ilin dum dek jaroj; A2, franca televido.
5. Roko: moderna porjunula muzikstilo.
poste, oni analizis la kvanton da mortoj
6. Barzaz Breiztr. la verkaĵo pri la muzika
kaj iliajn rilatojn kun edzostato, eduko,
hereda posedaĵo en Bretonio.
okupo, fumado, drinkado, socia
7. TOP 50: franca televida elsendo pri la
agado, percepto pri la propra sanstato muzikaj sukcesaĵoj laŭ la plej nova
kaj konduto tipo A (konduto kiu altigas modo.
la riskon pri kormalsano). Inter la mor- TRI YANN ("Tri Yann an Naoned”: Tri
tokaŭzoj pro koratako elstaris la ten- Johanoj el Nantes): „Le Vaisseau de
denco al maljuneco, alta sangopremo, Pierre”, gwerz fantastigue contemporaine,
miskontrahiĝemo de la kora muskolo PG900, diskaro Marzelle, eldonita de Pho-
kaj trograndeco de la koro mem. Sed
transloĝiĝas ĉiujn ŝtonojn de la domoj
en la kastelon, kiu fariĝos «La ŝtona
ŝipo”, kiu gvidos la trolŝiparon de la
vilaĝanoj tra la maro ĝis Fuegio.
Tio memorigas la legendon pri kiu la
prapatroj de la bretonoj traveturis
maron per ŝtonaj trogoj al Armoriko.
Tia muziko estas originala kaj ne nur
ĝia orkestrado, sed la tuta spektaklo
estas altkvalita kunlaboro de kvardek
muzikistoj kaj teknikistoj plus 20 bon-
voluloj: unue la prestiĝa folklora bre-
tona grupo Tri Yann, poste horoj Eks-
tremaĵo de la Mondo kaj Kanerien an
Orian direktitaj de Rene Abjean [Abja],
bagado3, togolaj baletoj de Flora The-
faine [Tef’en] el Ouimper [Kemp’er],
gigantaj marionetoj de la kelta rondo el
Nantes [Nant], Gilles Servat [Ĵil
Serv’a] kiu verkis la bretonlingvajn
parolojn, kaj ankaŭ lumbildoj el la bild-
rakonto „La ŝtona ŝipo” kaj el televidaj
aktualaĵoj kun, inter aliaj, Claude Seril-
lon4 [Klod Serij’o].
Estas granda stila varieco inter la
muzikaĵoj (roko5, folkloro, maristaj,
fiŝistaj kaj laboristaj kantoj...), kaj la
tekstoj (bretonaj, francaj, anglaj,
kreola, latina...). Pri folkloro, oni
rimarku ke, en «Marŝo de la Mortintoj”
retroviĝas temo de Gwin ar C’hal-
laoued el Barzaz Breizh&, sed inter-
pretita tre moderne. Tamen unuecon
certigas muzikaj temoj en uverturo kaj
en aliaj fragmentoj.
Mi ne volis aŭskulti la duoblan diskon
antaŭ ol malkovri la prezentadon (sur
mikrokanela albumo estas unu titolo
pli ol sur kompakta disko, ree! de
Louis-Marie, en kiu estas rimarkinda
violona solo).
Mi ĉeestis prezentadon en Noaned
kun 5 000, eble 10 000 personoj.
«Estis gigante” diris ĉeestinto. Post tiu
prezentado mi deziris reaŭskulti la
muzikon per kasedo kaj legi la bildra-
konton antaŭ la prezentado en An
Oriant. ĉi tie la sporta palaco de Ker-
varic estis tro malgranda por enteni la
entuziasman, preskaŭ 10 000-perso-
nan homamason.
La plimulto de roka muziko pli kaj pli
uniformiĝas. En„Top 50”7, oni bedaŭ-
rinde ne diferencigas bonan kaj mal-
bonan: en iu okazo nur eksceso da
decibeloj kompensas troon da mezbo-
neco. Male, tiu kelta «roka” opero kun-
produkita de la kvar bretonaj festivaloj
montras, ke estas eble hodiaŭ krei
nuntempan muzikon, kiu tamen povas
konservi sian etnan karakteron. Estas
la plej grava kreaĵo dum la dek lastaj
jaroj en Bretonio.
Malgraŭ perfektaj teknikaĵoj (ili dispo-
nas la plej modernan registrejon en
Eŭropo), la Tri Yann riskis supermezu-
rajn monrimedojn, lli estu subtenataj
de ĉiuj muzikamantoj en la mondo.
Houguet Daniel

20 RAPORTOJ decembro 1988 — MONATO

La testamento
Posttagmeze en oktobro. Komencas
pluvi, malvarma vento blovas el la
montoj de la Viena Arbaro. Mi hejmen-
iras tra la malvastaj stratetoj de la
vilaĝo Heiligenstadt [Hajligenŝtatj. Mi
frostetas en mia maldika mantelo.
Kiam mi trapaŝas la Probus-strateton,
la pluvo plifortiĝas. Esperantejo plibo-
niĝo, mi eniras la Beethoven-domon
por atendi kaj ripozi. Mi malfermas la
malgrandan pordegon kaj staras en la
malhela vestiblo kiu sin malfermas en
la malgrandan korton. Mi miretas. Jam
ofte mi vizitis tiun domon kaj la Beetho-
ven-memorĉambrojn. Sed ĉi-foje ĉio
aspektas alia. Mi ĉiam vizitis tiun lokon
je sunriĉaj somertagoj, ĉio estis hela
kaj hejmeca, ĉi-foje tiu kamparana
domo aspektas soleca kaj dezerta.
Silento regas. La korto, alie ombro-
plena pro la granda tilio en la mezo,
hodiaŭ aspektas malĝoja kaj dikaj
gutoj terenfalas de la preskaŭ senfoliaj
branĉoj kaj branĉetoj. Mi trarapidas la
korton por atingi la ŝtuparon, kiu kon-
dukas al la iama loĝejo de la sonar-
tisto. En la antaŭĉambro sidas,
legante libron, la maljuna gardisto. Li
salutas min familiare, kvazaŭ konante
min de mia pasinta vizito.
Mi petas lin ne ŝalti la lumon; mi ja
konas la du ĉambrojn kaj la bildojn sur
la muroj. Li kapjesas kaj mi eniras la
ĉambrojn. La varmeco de la somero
ankoraŭ restadas en la muroj. Ĉi tie ne
estas malvarme. La krepusko kaŭzas
hejmecan animstaton. Mi alpaŝas la
fenestron kaj elrigardas al la mal-
granda legomĝardeno antaŭ ĝi. Bra-
siko, tomatoj, prunoj sur la malgranda
Psikiatri-kongreso
En la itallingva svisa urbo Lugano oka-
zos inter la 20a kaj 24a de septembro
1989, la kvara mondkongreso pri psi-
kiatrio de la unua infanaĝo kaj pri kon-
cernaj sciencoj. La mondkongreson
organizas loka grupo de Monda Aso-
cio pri Psikiatrio de Unua Infanaĝo kaj
pri Koncernaj Sciencoj. Tiu asocio fon-
diĝis en 1980. Ties nuna prezidanto
estas la usonano Robert N. Emde, kaj
ties honora prezidanto estas Erik
Erikson. Apartenas al ties estraro
Serge Lebovici (Francio), Bertrand
Cramer (Svislando), kaj aliaj konataj
specialistoj.
La mondkongreso estos dediĉita al
..Novaj Orientiĝoj pri la Unua Infa-
naĝo”. Aparte, oni antaŭvidas jenajn
temarojn: „Novaj orientiĝoj en psiko-
MONATO — decembro 1988
lama loĝejo de Ludwig van Beethoven en Vieno, Probusstrateto 6
arbo, aŭtunaj floroj, asteroj, tombejaj
floroj. De la proksima Sankta-Miĥaela-
preĝejo la turhorloĝo batas la kvinan
horon. Mi enpensiĝas. Oktobro en
Heiligenstadt! Je sama trista oktobra
tago Beethoven ĉi tie staris kaj eble li
elrigardis en la saman ĝardenon. Oni
skribis la jaron 1802 kaj Beethoven la
tutan someron vivis ĉi tie por atingi pli-
bonigon de sia malbonaŭdeco en la
kuracbanejo apud Sankta-Miĥaelo.
Jam estis aŭtuno kaj pliboniĝo ne oka-
zis. Vane li esperis je tiu bankuracado!
La lasta espero ĉesis! Li neniam plu
povos aŭdi la birdojn, la voĉojn de infa-
noj, neniam li povos aŭdi muzikon,
siajn proprajn komponajojn! Li sentis
sin tre soleca. Li repaŝis de la fenestro,
sidiĝis ĉe la skribotablo kaj komencis
skribi sian testamenton: ,,‘Ĥo vi homoj,
vi, kiuj min opinias aŭ deklaras mal-
amikeca aŭ obstina aŭ mizantropa,
kiel maljuste vi agas kontraŭ mi...”
biologio”, „Novaj orientiĝoj en kliniko”,
..Kulturaj variaĵoj kaj infan-disvolviĝo”,
«Novaj orientiĝoj en prevento kaj tera-
pio”, «Novaj orientiĝoj en la studo de
netipaj evoluoj”.
Estus interese, se partoprenus ankaŭ
Esperanto-parolantaj kongresanoj,
kiuj po vus alporti la pruvon pri la
ekzisto de «speciala” kaj rekta «inter-
parola” tekniko (fakte, la oficialaj lingv-
oj estos la angla, la franca kaj la itala).
Se almenaŭ kelkaj Esperanto-paro-
lantaj specialistoj partoprenos, eblos
organizi ion specialan por ili, kiu servu
ankaŭ kiel ekzemplo de demokratia
kaj efika interdisciplina scienca inter-
ŝanĝo.
Interesatoj petu la informilon en angla-
franca-itala al: D-ro Tazio Carlevaro,
Via A. Di Sacco 6, CH-6500 Bellinzona
(Svislando).
Mi aŭdas tuseton malantaŭ mi. «Par-
donu, mi devas ŝlosi la ejojn.” diras la
gardisto. Mi nur malfacile reeniras en
la nuntempon. Meditema mi forlasas
la memorejon. La pluvo jam ĉesis, la
korto jam ne aspektas tiel grize. La
enirpordego estas malfermita, en la
Probus-strateto gajaj homoj prome-
nas, ŝercas kaj eniras la vinejojn por
travivi belan vesperon inter bonaj ami-
koj. Mi rapidas hejmen sed ankoraŭ
longtempe pensas al la soleca viro en
la malhela ĉambro en Heiligenstadt.
Klag Walter
(La esperantigita «Hajligenŝtata Testa-
mento” de Ludvvig van Beethoven estas
ricevebla ĉe: Beethoven-asocio, Probus-
gasse 6, A-1190 Vieno, Aŭstrio.)
LINGVOJ
Problemoj de
angla lingvo
Kiel jam rimarkis d-ro L.L. Zamenhof,
la angla lingvo estas gramatike rela-
tive malkomplika (tamen, parenteze,
ĝi estas malpli facila ol indonezia aŭ
afrikansa). Bedaŭrinde por la propo-
nantoj de angla kiel internacia lingvo,
ties fonetika kaj ortografia sistemoj
estas ege malfacilaj kaj nelogikaj. De
tio oni povus citi multe da ekzemploj,
sed sufiĉus du aŭ tri. En la standard
(norma) formo de la lingvo de Anglio,
la gravaj vortetoj our(nia), hour (horo)
kaj are (estas) estas laŭ sono [a:] tute
nedistingeblaj. En alia dialekto de la
Britaj Insuloj la vortoj far (mal-
proksima), fair Gusta), fear (timo), fir
(abio), for (por), tour (kvar) kaj fur
RAPORTOJ 21
(pelto) estas efektive nedistingeblaj,
almenaŭ por homoj el aliaj regionoj.
Laŭ aliaj angloparolantoj, la usonanoj
ne sufiĉe klare diferencigas inter „a”
kaj „o”, „e” kaj „a”, „nt” kaj „nn”, „tt”
kaj „r”, ,,-ile” kaj ,,-al”, ktp.
„Baza angla”
Por solvi tiajn problemojn, oni propo-
nis tri gravajn projektojn. La brita ŝta-
tisto VVinston Churchill [VVinstn Ĉeĉilj
tre multe apogis la tiel nomatan Basic
English (baza angla), faciligita formo
de angla inventita en la jaro 1930 de
C.K. Ogden. ĉi tiu planlingvo uzas nur
850 vortojn (ne ..radikojn”, do ĝi ne
havas la kapablecon de tipa plan-
lingva vortformado), ĉar ĝi estis nur
piĝino, la projekto tute fiaskis. Hodiaŭ
neniu parolas plu pri baza angla.
Instrualfabeto
Alia eksperimento, en ĉi tiu okazo por
faciligi la ortografion de la angla, estis
la Initial Teaching Alphabet inica ins-
trua alfabeto”), inventita de la foneti-
kisto Pitman. Post la dua mondmilito
kelkaj lernejoj en Britio entuziasme
enkondukis la pitmanan abocon en la
unuaj klasoj, sed instruistoj baldaŭ
konstatis, ke ne estis efika lernilo.
Faciligita ortografio
La angla-irlanda verkisto George Ber-
nard Shaw [ĉorĝ Bernard Ŝoj forte
deziris faciligitan ortografian sistemon
r la angla lingvo. Kiam li mortis en
1950, li testamentis monsumon por la
inventonto de taŭga sistemo, lu inven-
tis novan ortografion kaj ricevis la tes-
tamentaĵon post publika konkurso,
sed tio estis la fino de la afero. Neniam
adoptiĝis la premiita sistemo.
La plej forta argumento kontraŭ la uni-
versala adopto de angla kiel internacia
komunikilo estas la sama, kiel la argu-
mento kontraŭ internaciigo de ĉinaj
ideogramoj, nome, la memorkapa-
22 RAPORTOJ
bleco de la homa cerbo estas tro limi-
gita. Koncize, la angla vortaro estas
tro vasta. Oni kalkulas, ke nuntempe ĝi
enhavas proksimume 490 OOO vortojn
plus 300 000 teknikajn terminojn1 pli,
kaj ĉi tiu nombro konstante kreskas.
Ĉu ni uzu plivole indonezian aŭ afri-
kansan? GCM
1. Komparu la nombron de kapvortoj
(ĉirkaŭ 15 200) en Plena llustrita Vort-
aro.
Du valoraj romanoj
Varmas en Romo de Corrado Tavanti
kaj ŝia lasta poŝtkarto de Serĝo
Eigo.
Kooperativo de Literatura Foiro eldo-
nas du novajn originalajn krim- aŭ
polic-romanojn, kiuj - kiel kutime oka-
zas - literature pli valoras ol normalaj
nacilingvaj fiaĵoj. Kvankam evidente ili
ne tiel majstroverkas, kiel „La nomo de
la rozo” de Eco [Ekoj aŭ la pastro-
Braŭn-aĵoj de Chesterton [ĉestefn],
ambaŭ meritas lokon en la ĝardeno de
legindaj Esperante verkitaj romanoj.
Eigo, franco, situigas sian romanon en
familio kaj en urbeto, klare en Francio,
kvankam nenie tra la tuta libro li men-
cias francajn lok- aŭ hom-nomojn. Kiel
aliaj el niaj aŭtoroj, Eigo maskas la
lokojn per Esperant(ec)aj nomoj,
kvankam tia ŝminko nur forviŝas forton
kaj realecon de la efektiva franca
etoso, ĉar klare ja ne temas pri Kazoĥi-
nio. Li prezentas al ni diversajn sociajn
mediojn, versimilajn psikologiajn bil-
dojn de roluloj (malkiel la iamaj primiti-
vaj personpuzloj de Valano), eĉ buntan
gamon da parolstiloj (policista, labor-
ista, profesora, hipia...). Eigo vaste
konas nian literaturan tradicion, li kaŝe
aludas kaj ironias (ekzemple Karolon
Piĉ), ĉar ankaŭ li same estas stilisto,
kiu ĉiun detalon zorge pripensis, eĉ lin-
gvajn detalojn (kiel antaŭinfinitiva uzo
de prepozicioj). Policinspektoron Kra-
mer eklipsas bela, juna, inteligenta
Izabela Hanĉo, kun malhele rufaj
haroj, kaj kies kelkaj taglibraj paĝoj
pleje montras, kiel Eigo lerte uzas
ĉiajn verkrimedojn. Li, cetere, tute ne
prias nian lingvon en sia verko.
Varmas en Romo, gajninta premion
Argus por originala krimromano,
komenciĝas per jena okazo: en 1982,
en varmega Romo, Armeo Liberiga
Esperantista forbombas ambasade-
jon de ŝtato, kiu persekutas esperant-
istojn pro esperantismo, ĉu tro fanta-
zie? Verdire, ne. Tavanti, pere de
Danilo Cerri, rolanta ĵurnalisto, vivo-
plene disvolvas tiun starpunkton pre-
serĝo eigo
ŝia lasta
poŝtkarto
kooperativo de literatura foiro
zentante al ni pripensindan bildon ne
de la Esperanta movado, sed de la
socio kaj de ĝiaj latentaj elanoj kaj
impulsoj. Mankas stulta verdstelismo,
banala supraĵeco. Aldone, Tavanti
agordis mediteranee sukan, freŝespri-
man lingvon al bunta somera italĉe-
furba fono.
Neniu el la romanoj kreas perfektan
heroon, sed ĉiutagajn ulojn, kiel
ekzemple Kramer kaj Cerri, kun iliaj
„faltoj kaj difektoj”. La romanaj eventoj
sentiĝas, ĉefe ĉe Tavanti, reale, kru-
dimprese, malnaive. Feliĉe ambaŭ
verkoj superas tian malvarme meĥani-
kan perfektecon de agatakristiaĵoj kaj
similaj, lli aparte legindas, ankaŭ por
tiuj, kiuj kutime ne legas eĉ Esperanto-
krimromanojn, pro antaŭjuĝoj.
Kamaĉo Georgo
..Varmas en Romo" bedaŭrinde jam elĉer-
piĝis, sed eble estos reeldonita. „ŝia lasta
poŝtkarto” estas havebla de FEL kontraŭ
800 BEC plus afranko.
OMBRO SUR INTERNA PEJZAĜO
El inter la ondo de originalaj romanoj,
kiuj lavangas la esperantistan publi-
kon dum almenaŭ la lastaj dek jaroj,
klare elstaras ..Ombro sur interna pej-
zao” de Spomenka ŝtimec, apud
..Adolesko” de Vaha aŭ „La litomiŝila
tombejo” de Piĉ. La romano, verkita
en membiografia a sibiografia formo -
kio ne nepre garantias plenan fidele-
con aŭ taglibrecon -, prezentas adan
malfortiĝon kaj maldensiĝon de ama
kunviva rilato inter du diverslandaj
geesperantistoj, ŝi rakontas ĉion el sia
nuno, kiam la rilato apartenas jam al
ŝia historio. Esperantista fono estas
nur unu el la brile interplektitaj fonoj en
ŝia vivo. Evidente la verko ne estas
movadisma, verdula, pamfleta, idiota,
ĉi priskribas, bildigas, sentigas sen-
tojn, angorojn, memorojn, rimorsojn,
konsciencriproĉojn... Sukcese for-
miĝas antaŭ la leganto plena
decembro 1988 — MONATO
karaktero. Kaj pri la stilo? Surprize
riĉa, klara kaj esprimforta lingvo, kiu
fontas el ĉiutaga uzo - ne patosa, ne
baroka... Neniam el plumo de originala
prozisto fluis frazoj tiel freŝe, tiel
nature, ne el la cerbo, sed rekte el la
buŝo.
Kamaĉo Georgo
„Ombro sur interna pejzaĝo” estas fortike
bindita libro kaj kostas ĉe FEL 432 BEC
plus afrankon.
PRAAVO KAJ LA KOTOKUKOJ
Konversaciante kun gepatroj de
denaskaj esperantistoj, oni konscias
pri la neceso aperigi diversnivelajn
infanlibrojn, por ĉiuj aĝoperiodoj.
Nekonata sed kuraĝa kaj entrepre-
nema eldonejo, Libroteko Tokio, ĵus
eldonis dulingvan porinfanan bildli-
bron, kies titolo estas ..Praavo kaj la
kotokukoj”. La originale islandan teks-
ton esperantigis Ragnar Baldursson
kaj japanigis Ohyama Sari. La aŭto-
rino, Sigrŭn Eldjarn (1954- ), filino de
antaŭa prezidanto de Islando, aperigis
ĝis nun kvin infanlibrojn. Ne nur la
tekston, ankaŭ la bildojn ŝi verkis.
..Praavo kaj la kotokukoj” prezentas
epizodojn el amikeco inter ne tro kon-
venciema maljunulo, blinda, kaj lia
nepino, kio ŝajnigas ilin ambaŭ iom
ekstravagancaj por la ..normala”
socio. La libro sentigos al infanoj gra-
vecon de toleremo kaj de sinceraj
familiaj interrilatoj, sen forgesi nece-
son de simpatio kaj ludemo en ĉioma
aĝo. Fine mi diru, ke ĝiaj kvalita
papero, facile legeblaj literoj, belaj bil-
doj kaj ĝia alloga kolora kovrilo igas ĝin
certe perfekta donaco, ekzemple por
la jarŝanĝiĝo.
Kamaĉo Georgo
CIRKA VIVO
La originala romano Sub cirkotendo
de Stan Bubeniĉ eldonita de Interna-
cia Esperanto-lnstituto en 1988 mon-
triĝas interesa pro pluraj kialoj. La
aŭtoro, Stan Bubeniĉ, naskiĝis en
1904 en la bohemia urbo Litomiŝlo, en
ĉeĥoslovakio. En Prago li doktoriĝis
pri juro, poste li longtempe laboris kiel
jura prokuristo, ĝis li ne plu povis tion
fari (ĉu pro politikaj kaŭzoj?). Li tre
ŝatis fremdajn lingvojn kaj muzikins-
trumentojn, kaj fine li iĝis saksofonisto
en ĉeĥa cirko. Li mortis neatendite en
1979, sed ĉi tiun verkon li elfinis jam en
1969. Sub cirkotendo rakontas pri lia
cirka vivo: kiel li encirkiĝis, cirkumis kaj
elcirkiĝis; la cirka kaj la ekstera mon-
doj; diferencoj kaj kunvivado inter la
muzikistoj kaj la artistoj (ĵonglistoj,
dresistoj ktp.). La libro estas kunmeto
de rakontoj, anekdotoj, klaĉoj... ĉu
realaj aŭ fantaziaj, tio ne tro multe gra-
vas. Bubeniĉ montras, ke vivo de
cirkanoj (same se homoj, kiel se bes-
MONATO — decembro 1988
toj) ne estas tiel idilia, kiel ŝajnas sur-
sceneje. Migrado implicas alvenon de
novaj homoj, de novaj okazoj, sed
ankaŭ ripeton, rutinon, ĉiutagon. La
stilo (ne la lingvaĵo!) klare prezentas
influon de unu el niaj plej gravaj origi-
nalliteraturaj stilistoj, samurba kiel
Stan Bubeniĉ. Tiu ĉi tute ne pretendas
krei kabinetan elitaĵon; tial li nek raŭ-
mas nek iltisas, nek ŝulcas nek rumle-
ras. La libro kromhavas ..cirkan vort-
areton”. Mankas en ĝi la vorto „impre-
sario” (ĉu ĉar nebezonata?); eble mal-
mankas pluraj novaj vortoj (verŝajne ili
estas ja slango, ne faka terminaro);
sed jen kelkaj terminoj, kiujn legantoj
de MONATO povas jam ekuzi: ceito
(cirka tendo); kitro (rondforma kaĝo,
en kiu oni prezentas rabobestojn);
maringoto (cirka veturilo aŭ loĝĉa-
rego); palando (lito ĉe la plafono - en
maringoto aŭ aliloke); ŝambriero
(longa rajdista vipo, kiun uzas dresis-
toj); ŝapito (cirka ĉefa tendo); ŝtaco
(loko, kie cirko laboras, laboris aŭ
estas laboronta); virbio (delikata, mal-
laŭta tamburado, uzata precipe por
plialtigi draman efekton de prezen-
tado).
Kamaĉo Georgo
„Sub cirkotendo" haveblas de FEL kontraŭ
475 BEC plus afranko
BILANCO OMAĜA AL LUDOVIKITO
iam kompletigota plena verkaro de I.I.
zamenhof i parto dua / volumo 2 de
mickieviĉ al goethe-, volumo 3 de
moliere alŝalom-alejhem; volumo 4 de
moseo al andersen / 1988 i eldonejo
ludovikito (Nagoja Esperanto-Centro),
500, 502 kaj 504 paĝoj; 15 x 21,5 cm.
La volumoj estas lukse aranĝitaj. Sub
brile nigra ŝirmkovrilo kun blanka plan-
tovinjeto kaŝiĝas la hele bruna, velu-
reca kartono de la librobindaĵo kun sia
pompa ora dorsotitolo. La papero
estas bonega, la preso klara.
Tiuj tri volumoj kune kun la unue ape-
rinta volumo 1 (eldonita en 1984) de
patronia al ŝekspir, 1887-1903, kaj la
du grandformataj volumoj 5 kaj 6
(eldonitaj en 1987) de jesuo aljeremia
kaj de jehezkel al malahi nun prezen-
tas kiel kompletan la duan parton de la
plena verkaro de L.L. Zamenhof, ĉi
ampleksas la tradukaĵojn. Ties krono-
logia aranĝo apartigas la unuopajn
tekstojn el la Malnova Testamento.
Tiun malavantaĝon oni povas, se
bezone, facile kompensi per ekzem-
plero de la tuta Biblio. La avantaĝo,
certe salutata de historiistoj, estas, ke
tiu aranĝo permesas agrablan kaj
detalan postsperton de la zamenhofa
lingvoevoluo. Al tio kontribuas ankaŭ
la aŭtentikeco de la tekstoj kun iliaj
eraroj, ĉu presaj, ĉu plumaj. Jen mal-
fermiĝas vasta esplorkampo por niaj
erudiciaj esperantologoj.
La dua volumo enhavas, krom kelkaj
tekstoj el la Malnova Testamento, la
dramojn La revizoro, la rabistoj kaj tfi-
genio, du fabelojn de Andersen,
kelkajn versojn el Sinjoro Tadeo kaj
komentan postparolon de Ludovikito.
La tria volumo, krom La sentencoj de
Salomono, enhavas la dramon
Georgo Dandin, du versaĵojn de
Heine, la romanon Marta, la Proverba-
ron, la monologon La gimnazio kaj ree
postparolon de Ludovikito, tiuĉifoje
kun ..babilaĵo” pri la nomoj de Zamen-
hof. La sentencoj, laŭ alia eldono, kaj
La gimnazio, laŭ tajposkripto, aperas
duan fojon apendice.
Pli ol la duonon de la kvara libro pleni-
gas La pentateŭko. Sekvas La rabeno
de Baharah kaj la Fluganta kofro de
Andersen, ĉio estas fotorepresoj de la
unuaj eldonoj en La revuo de la firmao
Hachette [Aŝetĵ. La finon faras avizo el
La revuo, tajposkripto de La rabeno de
Baharafi kiel aldono kaj la ludovikita
postparolo, kiu kulminas en lia kons-
tato, ke li „per tiu ĉi volumo finfine
povis prezenti al niaj estimataj legantoj
la plenan .ludovikan veron' sen-
manke”.
Pli frue ja kompletiĝis jam la unua
parto de la iam kompletigota plena
verkaro de Zamenhof, ĉi konsistas
unue el dek volumoj, lli estas: 1. Unuaj
libroj por esperantistoj 1887 ĝis 1888;
2. Ni laboru kaj esperu! 1887-1891;
3. Antaŭen al la laboro! 1892 ĝis 1895;
DIFERENCOJ CE
LA SALAJROJ j
salajroj de virinoj
rZi• • •:;i
•n X de T viraj
salajroj en la
industrio
r..
1986/1987
90 %
Francio
Svisio
Globus
Virinoj diskriminaciataj
„ Egala salajro por egata laboro” -jen
principo ĝenerale agnoskata ankaŭ en
okcidenta Eŭropo. Tamen - kiel mon-
tras la figuro - la diferencoj estas kon-
siderindaj en kelkaj landoj, kaj fakte
nenie virinoj ricevas egatan salajron
kiel iliaj kolegoj. Parte tion klarigas la
fakto, ke ofte virinoj malpli multe labor-
as dum krom-horoj kaj dum nokto,
kio oni pagas suplemen- ton. Sed res-
tas ĝenerale la fakto, ke grandparte
regas salajra maljusteco ĉe virinoj.
RAPORTOJ 23
4. Tamen la afero progresas 1896 ĝis
1900; 5. Hebreo el la geto 1859 ĝis
1901; 6. Kun gradaj paŝoj eksterlan-
den! 1901 ĝis 1904; 7. Klopodis orga-
nizi, sed vane! 1905 ĝis 1906; 8. Por
kaj kontraŭ reformoj! 1907-1908;
9. Mortinta; sed senmorta! 1909 ĝis
1917; 10. Postrikolto de ludovikajoj
1883 ĝis 1916. Sed tio ne sufiĉis! La
materialo akumuliĝis kaj devis esti
lokata. Por konservi la kronologian
intersekvon de la volumoj, Ludovikito
komencis interŝovi bisajn volumojn,
ekzistas do apud la unua, kiel 1-bis,
ankaŭ La inkunabloj de Esperanto
1887ĝis 1889-, apud la sesa, kiel 6-bis,
ankaŭ La franca periodo de Esperanto
1901 ĝis 1930 kaj apud la sepa, kiel 7-
bis, ankaŭ La neforgeseblaj kongresoj
1905 ĝis 1906. Antaŭvidataj estas 8-
bis Kiei Esperanto venkis 1907 ĝis
1908 kaj 9-bis Konfliktoj inter esper-
antistoj 1909 ĝis 1911. Neniu, eble eĉ
ne Ludovikito mem, scias, ĉu tio nun
validas kiel fino.
Kaj ekzistas ankoraŭ alia valvo! Post
la unua kaj dua jam kompletigitaj par-
toj Ludovikito malfermis trian parton
nomante ĝin Kromkajeroj. Da ili aperis
ja kvar, tri laŭvicaj kaj unu bisa. Jen ili:
1. Senlegenda biografio de L.L.
Zamenhof-, 2. Korespondado tudovi-
kologia kun 2-bisa Post la iel-tiela
kompletiĝo kaj 3. Ludovikologia} bio-
ĝrafietoj. En perspektivo estas jam tri
pliaj: 4. Aŭtografoj de Ludoviko-, 5. Lu-
dovikaj vortaroj el la 19a jarcento kaj
6. Leteroj de Sebert al Ludoviko.
Ludovikito do estas plantinta arbon
vivofortan, kiu ne ĉesas ĉiam estigi
vivofortan ŝosojn.
En sia kromkajero 2-bis, p. 230 ĝis
260, Ludovikito represis longan vicon
da recenzoj pri sia laboro, aperintaj de
1973 ĝis 1985. lli spegulas bonan
vojostrekon el la historio de Esper-
anto, peras ĝustan impreson pri lagra-
veco de la ludovikita persista eldo-
nada aktiveco kaj imponas ankaŭ pro
la nomoj de elstaraj esperantistoj, kiuj
ne malestimis okupi sin pri ĝi: Haupen-
thal, VVaringhien, Minnaja, Boulton,
Verloren van Themaat, Lins, Berve-
ling, Ragnarsson, Ergoto de Bonaero.
Trafoliumante keikajn revuojn, mi tro-
vis en ..esperanto” 80/12 ankoraŭ tre
legindan recenzon de Boris Kolker:
..Eldona monumento por Zamenhof”.
Li parolas pri la „plej aŭdaca eldona
entrepreno en la Movado” kaj citas
ankaŭ tre atentindajn zamenhofajn
eldirojn. Ankaŭ mi mem plurfoje skribis
recenzojn pri Ludovikito, kies legadon
aŭ relegadon mi ĝentile rekomendas
al la interesiĝinta leganto. (Vestfaliaj
Flugfolioj numeroj 53, 65, 77, 92;
..esperanto” 83/6; ,,1’esperanto” 85/
11-12; La Gazeto 88/4).
Rikardo ŝulco
24 KUIR-RECEPTO
kuirrecepto
Lorena mikspoto
Specialaĵo el Francio
La recepton sendis Collignon Alain.
La hodiaŭa recepto el Loreno certe
estas tradicia, vilaĝa manĝo, ĝi ne res-
pondas al la postuloj de la nova kui-
rarto, sed bongustas en vintraj frosto-
tagoj.
Lorena mikspoto
Bezonataj estas: 500 g da fumaĵita
porkoŝultro, 200 g da kuirkolbaso, 200
g da lardo, 4 karotoj, 2 napoj, 1 bra-
siko, 4 poreoj, 100 g da fazeoloj, 125 g
da fazeoletoj (freŝaj), 3 kariofiloj, 6-8
terpomoj, 1 ajlobulbero, 2 cepoj, bran-
ĉeto de celerio, laŭrofolio, timiano,
petroselo, cerefolio, salo, pipro.
Procedu jene: Lavu kaj purigu la lego-
mojn. Metu karotojn, napojn, poreojn
kaj cepojn (unu kun la kariofiloj) ajlon
kaj ĉiujn spic-herbojn kun la porko-ŝul-
tro en marmiton. Kovru per akvo,
ekboligu kaj kuiretu dum tuta horo.
Nun aldonu la lardon, la senfoliigitan
brasikon, la fazeolojn kaj la fazeoletojn
kaj kuiretu plian horon. Finfine enmetu
la kolbason kaj la terpomojn. Salu kaj
pipru kaj finkuiretu duonan horon. Sur-
tabligu tre varma.
Festa deserto
Festmanĝo povas finiĝi per deserto,
kiu tute ne postulas grandan preparla-
boron - tamen ioman antaŭpripenson.
Zorgu sufiĉe frue ke en via kongelujo
troviĝu glaciaĵo laŭ la gusto de viaj
Festaj desertoj
Festa, rapida deserto
lnternacia recepto
familianoj. Se vi ankoraŭ prizorgas fre-
ŝajn, kongelitajn aŭ enskatoligitajn
fruktojn kaj jam pretan saŭcon, vi nur
bezonas investi fantazion en la festo-
tago mem.
Kalkulu por 4 personoj ĉ. 250 g da
fruktoj (framboj, fragoj, mirteloj, persi-
koj, prunoj, nektarinoj, abrikotoj, ana-
nasoj, piroj aŭ bananoj). Kiel garnaĵo
taŭĝas raspitaj aveloj aŭ kokosnuksoj,
rabotitaj migdaloj, splititaj pistakoj kaj
ĉokolado.
Elektu belaspektajn pelvetojn, kalikojn
aŭ frukto-ŝelojn (ekz. kokosnuksan,
oranĝan, pampelmusan). Plaĉe
aranĝu fruktojn kaj glaciaĵon. Por
vanila glaciaĵo konvenas ĉiuj fruktoj,
nuksoj kaj ĉokolado, por aliaj elektu
prefere laŭ koloro. Kelkaj gutoj da lik-
voro por plenkreskuloj ĉiam konvenas.
Mi mem pretigas dum la rikoltosezono
delikatajn saŭcojn el framboj kaj
ankaŭ el rubusoj.
Procedu jene: varmigu la fruktojn, tra-
kribru tra legomo-kribrilo, miksu pul-
pon kaj sukeron 3:1, boligu 5 minutojn,
enmiksu keikajn gutojn da freŝa citron-
suko kaj enverŝu varmega en bone
lavitajn, varmajn boteletojn. Tuj fermu
per ŝraŭbfermilo. Surtabligita kun
vanila glaciaĵo - mirinde bona.
decembro 1988 — MONATO
Noticoj
el kriza Pollando
En butiko kun viando kliento sen envi-
ciĝi volis aĉeti kolbason. Kiam la ven-
distino kajaliaj homoj protestis, la mal-
ĝentila kliento ekfuriozis. Li transsaltis
ia vendotablon, kaptis la viandistan
toporon kaj komencis ruinigi la vende-
jon. Poste, kaptinte unu el la vendisti-
noj, li kaŝiĝis en ia postvendejo.
Timigitaj aĉetantoj vokis policistojn.
Sufiĉe granda grupo da policistoj
sukcesis trankviligi la malsatan frene-
zulon nur post forta atako, por kiu ili
uzis viandajn konservaĵojn troviĝan-
tajn en la butiko. La „ konservaja
pluvo” tiel surprizis la frenezulon, ke H
lasis la toporon, certe por pli oportune
kolekti la falantajn ladskatolojn.
Tia fino atendas ĉiun, kiu postulas
senbazajn privilegiojn.
En la ejon de kooperativo, kiu okupi-
ĝas pri purigado de vestaĵoj, venis viro
deziranta purigon de sia garnitura
vesto. Kiam oni devis indiki la valoron
de la vesto, la opinio de la kliento ne
kongruis kun tiu de lavistinoj. La
kliento decidis rezigni pri la servo, sed
la afero okazis ne tiel simple, kiel oni
pensus. Kiam la viro jam metadis pan-
takonon en sian sakon, unu ella lavisti-
noj ekpostulis redonon de la vestaĵo,
ĉar ŝijam metis sur ĝin etikedon. Oka-
zis kverelo. La lavistinoj triope ĵetis sin
al la pantalono (en la klienta sako) por
forpreni ĝin. lli detruis la sakon, kaj la
timigita kliento forfuĝis, lasinte la jakon
en la kooperativejo.
Post skriba plendo de la kliento, la
kooperativestro respondis, ke li even-
tuale redonos la jakon, sed li devas
ricevi la etikedon, kiu estas propraĵo
de la kooperativo.
Rimarkinda tamen estas la sindono de
la lavistinoj al la kooperativo, lli devus
ricevi specialan ordenon pro la defen-
dado de la etikedo.
Przemek
MONATO — decembro 1988
de Gilbert Ledon
De gulagoj al
pjerestrojka-o\
La artikolo de Libuk ..Enrigardi abis-
mon” (Monato 9/88) pelis mian plu-
mon al esprimo de pensoj, kiuj jam
bobelis en mia menso de kiam mi tra-
legis la verkojn ..Pjerestrojka” de Gor-
baĉov kaj „7000 Tagoj en Siberio” de
ŝtajner.
Tombejo por vortoj
kaj deponejo de ideoj
Fama verkisto jam diris, ke libro plej-
ofte estas tombejo por vortoj, kelkfoje
ĝi estas nura deponejo de ideoj. Oni
kredeble povas trovi trian alternativon:
scenaro, kiam la faktoj povas esti film-
itaj, reproduktitaj el la verko.
Aŭtenta tombejo de vortoj, unu el la
plej senenhavaj verkoj de la nun-
tempo, eldonita en deko da lingvoj
estas ..Pjerestrojka” de Miĥaelo Gor-
baĉov, la nuna tutpotenca reganto de
Sovetio. Tipa ekzemplo por deponejo
de ideoj, nedubeble, estas la skribaĵoj
de Karlo Markso, kiuj kondukis al la
sankta marksismo, kiun Gorbaĉov reli-
gie defendas en la citita vortoĵonglado
„ Pjerestrojka”.
KULPO DE L
* inferaj gulagoj. Tamen, ŝtajner, kaj
MONATO
Jen la klarigo, kiai viaj leteroj tro mal-
frue atingas vin!
La scenaro, terura ekzemplo por film-
scenaro, kun faktoj estas la libro de
Karlo ŝtajner: „7000 tagoj en Siberio”,
disponebla ankaŭ en Esperanto ĉe
SAT-libroservo. ĉi tiuj tri verkoj estas
vera ..rigardo en abismon”, ĉar ili mon-
tras la distancon inter la ideoj, la vortoj
kaj la faktoj, la realo de nia mondo, lli
montras la distancon inter la teorio kaj
la praktiko, distanco kiujn la homoj en
la socio ne volas vidi; aŭ, se ili vidas
ĝin, pro establitaj sistemoj ili ne kapa-
blas la situacion ŝanĝi: ekzemple en
Sovetio.
Inter Karlo Markso
kaj Karlo ŝtajner
El la idedeponejo de Markso, la homoj
sendube povas ĉerpi bonegajn princi-
pojn... por forigi homekspluatadon...
por organizi sociordon cele al la bono
de ĉiuj... por kontraŭstari la ridindan
kapitalismon... Bonegajn principojn
cetere oni trovas en ĉiuj sanktaj biblioj
kaj noblaj koranoj, kiujn la homoj kapa-
blis elpensi aŭ verki.
Inter la bonaj principoj kaj la malbonaj
faktoj regas la homaj agoj: ekzemple
la scenaro de ŝtajner en „7000 tagoj
en Siberio”. Sendube ŝtajner post nei-
magebla suferado kaj tute mirakla
postvivado havas la nekredeblan
mensoforton por aserti, ke la principoj,
la doktrinoj tute ne kulpas pri la mal-
bonaj homaj agoj, kiuj kondukis lin al la
ĉiuj pliaj ..reorganizantoj”, devus kons-
cii, ke principoj aplikitaj en ..konstruiva
filozofio”, kiuj resume agnoskas ke
ĉiuj rimedoj estas bonaj por la fiksitan
celon atingi, nur povas konduki al sub-
premo de la homoj kiel individuoj... ĝis
gulagoj. Ankoraŭ pli danĝeraj fariĝas
la ..konstruiva filozofio” kiam ĝi prenas
kiel apogon, la miton ..kolektivo”; mito
kie la homoj forgesas ke la individuoj
konsistigas la socion kaj pie kredas la
malon, konstruante monstrojn kiel la
ŝtatajn.
La konstruiva filozofo J.J. Rousseau
[Ruso], kiu ne estis ruso sed franco,
kuraĝis diri ke la homo naskiĝis
„bona” sed la socio koruptas lin. La
homo estas nek „bona” nek „mal-
bona”, (tiuj nocioj estas ja sensignifaj)
sed vere la socio, en la mito kolekti-
veco, koruptas la homon, ĉar la homo
spekulas kaj ne plu bezonas havi res-
ponson. La respondeco restas ĉe la
superaj instancoj senpersonecigitaj
de la socio, inter ili la monstro „ŝtato”.
Senefikeco, korupto, nepotismo, para-
zitismo k.s. estas simplaj konsekven-
coj. Tiujn faktojn, ni scias, ne akceptis
Markso aŭ J.J. Rousseau, kiu cetere
mem agadis tute male al siaj filozofiaj
ESEO 25
principoj, ne akceptas Stajner, Gorba-
ĉov kaj ĉiuj homoj kontaĝitaj de la citita
mito.
La flikado al la abismo
La vorton Pjerestrojka, oni tradukis per
readapto, reformo, reorganizo k.s.
kredeble la plej taŭga vorto estas flik-
ado... ja Gorbaĉov mem en sia vort-
ĵonglado, insiste diras ke la principoj,
la sistemoj estas nek tuŝeblaj nek ŝan-
ĝendaj. Temas pri korektado de man-
koj, rearanĝo, renovigado de ekzis-
tanta sistemo, do, riparado, flikado,
ĉiuj el ni scias ke io flikita, riparita ne
longe eltenas, sekve ni enrigardu la
abismon, ni baldaŭ en ĝin falos. Kial
cetere Gorbaĉov insistas pri tiu
marksismo, kiun Markso mem eĉ ne
elpensis?
Ekzistas en nia mondo radiko kiu ne
havas sinonimon, ĝi estas: «liber”, ĉi
kondukis al filozofia principo kiu nomi-
ĝas «evolucio”, kaj ĝi estas la principo
de la naturo mem kie ĉio memstare
evoluas, elvolviĝas. Kial Gorbaĉov
anstataŭ rememori pri Markso ne pen-
sis pri samlandanoj siaj kiel Tolstoj,
Bakunin, Kropotkin por citi tri el ili, kiuj
esprimis principojn de libereco? Sim-
pla malfermo (glasnost) neniam estos
sufiĉa por reale instali la vorton
«libero” en politiko, en socia agado, en
ekonomio, ktp.
Cetere, ekaplikante siajn principojn pri
glasnost kaj pjerestrojka Gorbaĉov
perfidis la propran marksismon, ĝuste
en la reuzado de forigendaj kapitalis-
maĵoj: emisio de falsa mono por kom-
pensi la deficiton de I’ ŝtato (nun konfe-
sita), kio kondukas al inflacio, per-
meso de libera iniciato kun malfermo
de borsoj, kio estas esenca spekulado
de kapitalismo kondukanta al homeks-
pluatado. ĉu Gorbaĉov jam forgesis
ke mono, ĉu rubloj, ĉu dolaroj aŭ aliaj,
ne estas varo, sed nur reprezentas
produkton: Kaj la produktojn oni pro-
duktas kiam oni individue iniciatas,
agadas, do laboras kaj interŝanĝadas
memstare kaj sen premoj, sen trudoj,
sen impostoj. Neniu homo libervole
donas pli ol 50% el sia produkto al
monstro: la ŝtato, eĉ se ĝi estas rezulto
de mito el kolektiveca ideologio por
supozita ĉies bono.
Resume tio estas la situacio de la
abismo ne nur en Sovetio, sed en la
tuta mondo, kie la homaj valoroj estas,
se ne samaj, almenaŭ ekvivalentaj.
Niaj sovetiaj samsortanoj rigardu
stoike la abismon, ni ĉiuj en ĝin faladas
kun aŭ sen lapjerestrojka-o\, ĉar la sis-
temoj kiujn ni (homoj) establis postres-
tas en la tombejoj por vortoj, en la
deponejoj por ideoj kaj en la scenaroj
konataj de ŝtatoj kaj gulagoj. Bedaŭ-
rinde ne ĉiuj homoj havas la vivoforton
de Karlo Stajner, ne ĉiuj kapablas
vivelteni 7000 Tagojn en Siberio!
26 ESEO/JUNULARO
---------------- j unularo
Kristnasko
en Svedio
En pasintaj tempoj, kiam la plej multaj
familioj en Svedio estis terkulturistoj
kaj loĝis en la kamparo, la homoj havis
multan urĝan laboron antaŭ la krist-
nasko por prepari ĉiajn manĝaĵojn kaj
ordigi por la festo. Oni buĉis porkojn
kaj kuiris ŝinkon, faris kolbason, farĉ-
aĵon ktp., oni faris biereton kaj bakis
panon, kiu sufiĉos dum kelkaj semaj-
noj, kaj oni havis multajn aliajn oku-
pojn.
Nuntempe tiaj faroj okazas en la fabri-
koj, kaj oni ordinare aĉetas la manĝa-
ĵojn preskaŭ pretaj. Tamen povas esti
multe da ekstra laboro antaŭ la. kris-
tnasko.
Luĉio en lernejoj
Oni povas diri, ke la kristnaska tempo
komenciĝas per la unua dimanĉo en
advento. Tiam oni ekbruligas la unuan
de la kvar adventkandeloj. En iu fenes-
tro oni pendigas la adventstelon. Dum
la diservoj en la preĝejoj oni i.a. kantas
la himnon „Bereden vag for Heman”
(Ebenigu la vojon por la Sinjoro).
En la 13a de decembro la Luĉio fruma-
tene venas kun kafo kaj specialaj
kukoj nomitaj lussekatter (luciferka-
toj); ŝi estas blanke vestita kaj portas
kronon kun kandeloj sur la kapo. En
lernejoj, oficejoj kaj fabrikoj Luĉio
kutime aperas iufoje dum la tago. La
urboj kaj grandaj vilaĝoj elektis publi-
kan Luĉion, kiu kune kun siaj honor-
fraŭlinoj faras procesion sur la stratoj.
En la kristnaska antaŭvespero la fami-
lianoj se eble kolektiĝas en la hejmo.
Oni manĝas kaj trinkas t
laj manĝaĵoj estas precipe ŝinko,
fumaĵita gado, rizkaĉo kaj diversaj
nuksoj. La kristnaskviro en ruĝaj vest-
aĵoj kaj longa barbo venas kun krist-
naskdonacoj. En multaj hejmoj oni
kantas kanzonojn kaj dancas ĉirkaŭ la
lumigita kaj bele ornamita kristali
(piceo).
Oni ludas kaj kantas
Frue en ia Krian iaana tago multaj
homoj kolektiĝas al la frua diservo
(„julotta”) en la preĝejo. Tie oni i.a.
kantas la himnon „ Var halsad skdna
morgonstund” (Estu salutata bela
mateno). Poste dum la tago oni ordi-
nare restas hejme en kvieteco. En la
dua kristnasktago multaj invitas
parencojn aŭ najbarojn al festenoj.
Junaj kaj maljunaj partoprenas en
ludoj, kantado kaj diversaj tempopasi-
goj.
En la silvestra vespero kutime estas
diservo en la preĝejoj. En la hejmoj oni
ordinare enlitiĝas nur post la nokto-
mezo. Kelkaj ordigas festenojn. En la
restoracioj multaj personoj kolektiĝas
por dancado.
La novjartago estas salutata en la
unuaj minutoj per sonorigo de la pre-
ĝejaj sonoriloj. Oni trinkas toston por la
nova jaro kaj deziras «Bonan novan
jaron!” unu al la alia. Kelkloke oni per
pafoj kaj artfajraĵoj forigas la pasintan
jaron kaj salutas la novan. En la Epifa-
nia vespero (Trettondedagsaftori) ofte
okazas festenoj en la hejmoj. La Epifa-
nia tago estas la festo de Tri Reĝoj.
Multloke oni por la infanoj aranĝas fes-
tenojn kun «Steloknaboj” kaj aliaj
ludoj.
La Tago de Knut (tjugondedag-Knuf)
estas la 13a de januaro. Ankaŭ tiam
estas festenoj por la infanoj. Oni dan-
cas ĉirkaŭ la kristarbo kaj poste prira-
bas ĝin kaj elĵetas ĝin. La krisnaskajn
ornamaĵojn oni forprenas, kaj la kris-
tnaska tempo finiĝas.
Tamen kelkloke oni laŭ malnova
kutimo konservas la kristarbon ĝis la
kandelfesto en la 2a de februaro, kiun
oni nomas malgranda kristnasko (lille-
jul).
Markheden Malte
NI LUDAS
ŜERCOSVATADO
La sinjorinoj restas ene, la sinjoroj iras
en alian ĉambron. La gvidanto decidas
por ĉiu s-ino al kiu s-ro ŝi jesos, kiam
tiu svatas sin al ŝi. Poste unu s-ro rajt-
as enveni. Li riverencas antaŭ iu s-ino,
kaj sekvas dialogo, ekz.:
- Mia nomo estas Adamo Leonpiedo.
- Kion vi deziras, sinjoro?
Mi venasr_r svati min al vi.
- ...............
- De kie vi venas?
- Mi venas de Istanbulo.
- Kiom aĝa vi estas?
- Mi havas 49 jarojn 1 monaton kaj 3
tagojn.
- Kian metion vi havas?
- Mi estas fenestropurigisto.
- Kiom da mono vi gajnas?
- Proksimume 23 kronojn ĉiusema-
jne.
Se li elektis la ĝustan s-inon, ŝi diras:
-Tre bone. Do mi diras jes. Bonvolu
sidi ĉe mi!
Aliokaze ŝi diras:
- Ne, vin mi ne volas havi.
Li devas eliri, kaj alia s-ro envenas.
Kiam ĉiuj sinjoroj trovis siajn sinjori-
nojn, estas la vico por la s-inoj eliri por
sammaniere svati sin al la s-roj.
Markheden Malte
decembro 1988 — MONATO
 infanoj
Horizontale: 1 23456789
1. scienco de ekonomio. 2. malvarma
manĝaĵo el legomo; la 2a litero de la
alfabeto. 3. malo de malpleno; vorto 1
por postuli ripeton. 4. mallongigo por
en ordo; finaĵo de substantivo; vorto,
kiu indikas ke io okazis ne antaŭe. 5.
litero simila al /; litero, kiu sekvas en la
2
alfabeto; esti kapabla fari ion (sen
finaĵo); vokalo. 6. maŝino; aldona
litero por akuzativo. 7. tio, kio ĉirkaŭas 3
nin; prefikso, kiu signifas denove. 8. du
konsonantoj, mallongigo de transitiva;
difina artikolo; substantiva finaĵo; la 4
tria litero en la alfabeto. 9. tiu parto de
la horizonto, kie la suno ŝajnas subiri.
5
Vertikale:
1. internacia lingvo. 2. malmoliĝinta
parto de la haŭto pro peza laboro (sur 6
la manplato) aŭ pro nova ŝuo; arboriĉa
parto de la urbo (sen finaĵo). 3. his-
pana elkrio aŭ fluida graso (sen 7
finaĵo); manĝinta sufiĉe (sen finaĵo); la
tria litero de la alfabeto. 4. nenormala
malgrandulo; tion oni faras per pilko, 8
globo, cilindro, kiam oni puŝas ilin. 5.
tiel oni prononcas la nomon Otto; cere-
monia marŝad’. 6. la du unuaj literoj de 9
grava aŭtomobil-parto; ujo por kuiri;
vokalo. 7. la sama vokalo kiel en 5
horizontale; besto, kiu donas lakton;
sufikso por montri parton de kvanto. 8.
mallongigo de kaj; sufikso por montri,
ke io okazis antaŭe; konsonanto (la Kial vi diris al via fratino, ke ŝi estas Se ni parolas pri pantalono, ĉu estas
sama kiel la unua en 5 horizontale); stulta? Tuj diru al ŝi, ke vi bedaŭras singularo aŭ pluralo?
mallongigo de tio (ekz. en tio estas). 9. tion! Supre singularo, sube pluralo!
eco de iu, kiu firme restas ĉe sia opi- La knabo al sia fratino: Mi vere bedaŭ-
ras, ke vi estas stulta! Instruistino: Vi devas pli ofte bani, vi
nio.
estas la plej malpura en la klaso!
ĵan
Instruisto: Mi diris, ke vi desegnu Sed mi banas preskaŭ ĉiuvespere!
homon kaj tendon. La tendon mi vidas Tiam ŝanĝu la akvon de tempo al
ŜERCOJ tempo!
sur via folio, sed kie estas la homo?
Patrino insultas sian filinon, kiu falis en En la tendo, sinjoro instruisto.
marĉon: ĉu vi devis fari tion, havante Paĉjo, en la lernejo iu diris, ke mi simi-
la plej belan jupon? las al vi.
Sed panjo, mi ne havis tempon demeti Kiel vi reagis?
ĝin, kiam mi falis! RIMENIGMOJ Neniel. Li estis pli forta knabo ol mi.
de onĉjo Aejo
Lernanto al la instruistino: Mi ja ne
SOL VO de la krucenigmo volas timigi vin, sed mia patro diris, se
MEBLOJ
mi ne akiros pli bonajn notojn, iu estos
Artisto ricevis mendon - batata...
portretas sian klienton.
Ĉe la dentisto panjo diras al sia fileto:
Jen sidas lia modelo
en remburita... (oiaio/) Estu bona knabo kaj malfermu la
buŝon, por ke la kompatinda onklo
En legejo knaras plumoj. dentisto povos elpreni siajn fingrojn!
*

Homoj notas el volumoj.

Multaj libroj kaj libretoj Kie vi naskiĝis?
staras sur kverklignaj... (!oi&Jq) En malsanulejo,
ĉu vi do naskiĝis malsana?
Vesto ĉe vesto
en granda kesto. Patro: Kiam mi estis en via aĝo, mi
Staras sur planko hontis mensogi.
duporda... (o^uejs) Filo: Kaj kiam vi ĉesis honti?
MONATO — decembro 1988 INFANOJ 27
------------ novelo
Fratoj
Estis la 24an de decembro 1943 en neĝokovrita
vilaĝeto en Danio. Virinoj kaj viroj en dikaj vin-
trovestajoj ankoraŭ estis survoje por fari lastajn
aĉetojn. Tie kaj tie estis videbla virino kun
granda kuko, kiun ŝi hejmen portas de la
bakisto. Ĉie en la stratoj regis kristnaska atmos-
fero.
Por ni germanaj soldatoj ĉio tio estis impresoj el
jama" tempo. En la kompanio la kutima krist-
naska ceremonio jam estis pasinta. Malmulte ĝi
tuŝis nin interne. Sed mia kamarado VVolfgang
kaj mi havis la deziron, tamen iom senti, ke estas
la Sankta Tago. Troviĝis malnova preĝejeto en
la vilaĝo, eble deveninta el la 15a jarcento. Ni
decidis tien iri, indiferente ĉu ni rajtis fari tion aŭ
ne, kaj foranoncis nin poj promenado. Ni marŝis
al la preĝejo, ne sciante, kiam komenciĝos la
diservo. Estis eble la 6a horo, kiam ni tie alvenis.
Nenie homo, neniu pordo malfermita, tute
silenta, ĉio. Kion fari?
Fine ni kuraĝis premi la pezan klinkon, kaj la
malnova ligna pordego malfermiĝis. Tiam ni sta-
ris en la navo, tute solaj. Maldekstre antaŭ ni la
predika pupitro - kiel hejme en la vilaĝa preĝejo.
En ĉiu angulo staris abio, inter ili la kripo, la sim-
bolo de la Sankta Nokto. Apenaŭ ni kuraĝis spiri,
sentis nin kvazaŭ hejme, sed tamen, iel strange
estis.
Subite alparolis nin iom maljuna virino, kiu venis
kun longa kandel-lumigilo el la apuda sakristio.
Ŝi iom parolis germane kaj rimarkis, kiel konfuzi-
taj ni estis. Afable ŝi deziris al ni gajan kris-
tnaskon, donis al ni la manon kaj invitis nin al la
kristmeso. Poste ŝi komencis lumigi la kandelojn
sur la arboj. Rapide mi iris al ŝi kaj forprenis de ŝi
la lumigilon. Grandaj, timoplenaj okuloj min
rigardis, min, la soldaton, sed tuj poste ŝiaj oku-
Kristnasko 1988: „ ĉu vi estas frenezaj? Pro Dio - restu hejme en Nazareto!”
28 NOVELO
loj ĝoje radiis, kiam ŝi komprenis, ke mi intencas
fari tiun laboron por ŝi. Tiel profunde okupis min
la lumigado de la kandeloj, ke mi tute ne
rimarkis, ke iom post iom la preĝejo pleniĝis.
Nur kiam mi estis preta kaj turnis min, mi vidis,
ke multaj lokoj jam estis okupitaj de danoj, kiuj
per afablaj okuloj rigardis min.
Mia kamarado jam sidis en la kvina vico meze
inter ili. Tre embarasite mi redonis la lumigilon
al la virino kaj sidigis min modeste en ankoraŭ
liberan vicon. Tuj ekstaris kelkaj danoj, sidigis
sin apud min kaj parolis kun mi. Bedaŭrinde mi
ne povis kompreni, sed mi sentis, ke estas bonaj
vortoj.
Precize je la 17a horo la kristmeso komenciĝis.
La okuloj de la pastro migris inter VVolfgang kaj
mi. Ja mi ne multon komprenis de la prediko, sed
al ni ŝajnis, kvazaŭ li parolas eksplicite al ni kaj
tute ne al tiuj multaj homoj, kiuj aŭskultas ban
kristnaskan mesaĝon. Kaj ni sentis la interagon
inter kristanoj trans ĉiujn Umojn. Kiel malamikoj
ni estis en tiu lando, kiel fratoj ni sidis en tiu horo
inter ih. Kaj ih kantis la konatajn kristnaskajn
kantojn pri la fehĉega kristnaska tempo kaj la
Sankta Nokto. Kaj ni kunkantis.
NOMLUDO
Kverkulo
Mia familia nomo Ockey signifas
„kverkulo”. Miaj praavoj en la dek-
sepa jarcento loĝis ĉe kverkarbaro en
Worcestershire [Vusteŝa] en okci-
denta Anglujo. Oak estas ..kverko” en
la angla lingvo. Ocke estas malnova
ortografio de tiu vorto. Mia nomo kon-
servas la malnovan prononcon [Oki],
sed nuntempaj angloj ofte nomas min
[Okki].
Ockey Edvvard
Kiam la preĝeja pordego denove estis malfer-
mita, la pastro venis renkonte al ni, prenis niajn
manojn kaj deziris ..Benitan Kristnaskon".
Preskaŭ ĉiuj ĉeestantoj sin premis ĉirkaŭ ni,
donis al ni la manojn kaj deziris en dana kaj ger-
mana lingvoj benitan kristfeston. Mi ne plu
povis regi min, larmoj ruhĝis sur miaj vangoj, mi
estis tute perdita, ĉar jen estis homoj kiel vi kaj
mi, kiuj ne plu vidis la uniformojn, sed la fratojn
en ni. Kiel en sonĝo ih ĉiuj preterpasis nin, ĝis
kiam ni kiel lastaj forlasis la dian domon. Ambaŭ
ni ne kapabbs paroli, sed ambaŭ ni multsignife
ofte devis uzi la naztukojn. Tre malrapide, en
profundaj pensoj, ni marŝis tra la freŝa neĝo, kaj
pli kaj pb mallaŭte perdiĝis la sonoj de la kris-
tnaskaj sonoriloj malantaŭ ni.
Por ni ambaŭ estis la lasta fojo, ke ni vidis kris-
tnaskan arbon. VVolfgang baldaŭ mortis ĉe la
fronto, mi blindiĝis pro grenado.
(Rerakonto de Joachim GieBner laŭ
raporto de K.E. Patzeldt [Pecelt], en jarli-
bro por militblinduloj 1987.)
Tute speciala
bondeziro
Denove ni povas aperigi specialan
kruc-enigmon de Lennart Persson.
Kiu jam solvis unu el liaj antaŭaj
enigmoj, scias ke oni devas tre atenti
ĉiujn indikojn, sagetojn kaj difinojn, kiuj
ne ĉiam rekte kaj tuj kondukas al la
ĝusta vorto.
Sed neniu peno sen beno: se vi ĝuste
solvos la kruc-enigmon, vi trovos la
mesaĝon, kiun li kaŝis en la speciale
signitaj ĉeloj. Eta helpo: estas entute
17 vortoj en 6 versoj. Kaj se vi skribas
la ĝustan solvon sur poŝtkarto kaj sen-
das ĝin ĝis 31 a de januaro 1989 (dato
de l’ poŝta stampo) al MONATO,
Frankrijklei 140, B-2000 Antvverpen,
Belgio, vi povus gajni libropremion. Ni
lotumos 5 valorajn librojn el inter la sol-
vintoj.
Multan plezuron!
SOLVO DE ENIGMO 9/88
La solvo de la enigmo en Monato 9/88
tekstas: „Tre saĝe vi uzu tempon kaj
monon. Legu MONATon kaj pagu abo-
non!” Entute 55 abonantoj (kaj ne-
abonantoj!) sendis respondon inter
kiuj 36 estis ĝustaj. Inter tiuj 36 ni lotu-
mis la jenajn 3:1. Stephan Webanck el
Koln, FRG. 2. Luo Ming-feng el
Shanghai, ĉinio. 3. Gŭnter VViklsdorf
el Weidenberg, FRG (Tiu ĉi malavare
fordonacis sian senpagan abonon al
nia Abonhelpa Fonduso. Koran dan-
konl).
decembro 1988 — MONATO
 enigmo

ne glaci- longa ne
MESAĜO areo
natu- perio- etan
re dis- ŝpar- do parton
OKAZE DE L’ emega
skri-
NOVA JARO bos

ero rusa
viro
iered-

pezon
de pa-
kumo

manĝ- cife- frak- muzo

ebla cio
ru- picaĵ
band'
ĝin ni
salu-
tas

mezu- unui futura deno-

ru la va
pro- mal- kun-
rundon grande imp- ligo
preson-------------
scien- kana-
lando ce da
Aŭst- spa- urbo
rio can
konj. dis- senma cert-
volv- kule ige-------
pee’ iĝo man- tempo-
ĝej‘ spac’

mai-
_• ma
pla-
ne uz- donas ned
itan rifuzi nomon
human-;
an agoni
mal-
sano
en
aleo
jmona-
baril
*
maga-
sego
sur
podio
ne cl paf- tren-
lion__ ilego ada
konas
anim-
a
scii, , tre mola
pork emas koton'
grava
3.14 rifuzos
varm- Jugo- mal-
igilo slava jes
por rivero sankt-
mano ulo (r)
la las-
ta mo
nato

dem- plen-
ando umas
ordo-
non
*kokid
sur
telero

tuta
(r)

MONATO — decembro 1988 KRUCENIGMO 29

 satiro

Lingvajproblemoj la tuta mondo. Unu version antaŭ ĉ. 10

jaroj aĉetis EK (Eŭropa Komuno), dum
de aŭtomobilistoj la flugfolion produktis versio posedata
de la firmao Gachot S. A., kiu ĉefe oku-
kaj komputilo piĝas pri la produktado de akvokranoj
kaj sanitaraj instalaĵoj. Demandite pri
la dubinda traduk-rezulto, s-ro Gachot
La 14an de julio 1988 germanaj aŭto-
[Gaŝoj klarigis, ke la franca-germana
mobilistoj en la franca departemento
traduko en SYSTRAN fariĝas pere de
Rhone [Ron] spertis nekutimajn lingv-
pontolingvo, kiu estas - ĉu vi jam dive-
ajn problemojn: en la benzinstacioj kaj
nas? - la angla.
sur aŭtoŝoseaj ripozejoj oni donis al Hi
flugfoliojn, kiuj ŝajnis esti en germana Laŭ la plej freŝdataj informoj, la uzo de
SYSTRAN pere de Minitel post tiu ĉi
lingvo, sed eĉ plej fantaziplenaj lingvaj
rimarkinda sukceso furoras en Franc-
spertuloj ne sukcesis eltrovi, kion la
io, kaj s-ro Gachot kontentas pri la
teksto signifas. Kial kaj kiel tio okazis, Ulysses Guimares, estro de i’ komi-
populareco de sia genia kaj poeta tra-
oni eksciis nur nun. siono, prezentas la novan brazilan
dukilo... konstitucion.
La aŭtoritatoj de la Rohne- departe-
Post disdonado de kelkaj centoj da tiaj
mento cetere deklaris, ke per la cirku- Ovo kaj leĝo
informiloj, la francaj aŭtoritatoj, atenti-
lero ili suckesis veki la atenton de la En Liliputo evidente estis leĝoj. Kion
gitaj de germanoj pri la stranga vort-
turistoj kaj ke neniu mortis pro rid-eks- bele prezentis al ni la genia Jonathan
umo, rekolektis la flugfoliojn kaj poste
plodo. Swift en la fantasta verko „Vojaĝoj de
disdonis pli taŭgajn, verkitajn helpe de
la germana ambasadejo. Gulivero”. Ni komunaj civitanoj, lilipu-
Jen kelkaj elĉerpaĵoj el la cirkulero: tanoj de I’ ŝtatoj aŭ okaze brazilanoj
La nekomprenebla flugfolio vekis la
intereson de pluraj gazetoj en Germa- nun kun la nova kaj 8a konstitucio,
nio kaj Francio. La renoma Frankfurter
Das Prefect der Rhone gibt ihnen die devas konscii pri tio: leĝoj kaj konstitu-
folgenden raete: cioj de jarcentoj ekzistas kune kun la
Allgemeine Zeitung (Frankfurta Ĝene-
rala Gazeto) aperigis spritan artikolon,
1) Auf den Straisen oder der auto- konfliktoj. Gulivero mem en plena logi-
bahn, vvenn sie keco akceptis la fakton eĉ antaŭ ol
asertante ke la teksto estas senpre-
a) bevor die abfahrt ekzistis la modernaj deklaracioj pri
cendenca kuriozaĵo en la tuta historio
- nicht verlassen, vvenn sie nicht homaj rajtoj.
de tradukado, miksaĵo el lingvaj ele-
zurueck gesetzt vverden Evidente, pensis Gulivero, kiel mal-
mentoj francaj, germanaj kaj anglaj
- ihre kinder zur rueckseite des vehi- liberigito de la liliputanoj, ke la homoj
kun neologismoj ĝis nun absolute
cle immen anbringen kiuj volas rompi la manĝotajn ovojn je
nekonataj. Laŭ la gazeto la verkinto
b) Auf der straise: la maldika ekstremo tion rajtas fari. La
nepre estas poeto kaj geniulo.
- ihre goings jenseits begrenzen; liliputa reĝo tamen komplezeme
Nu, foje eĉ fama gazeto eraras. La
- prevoyez halte; demonstris, ke laŭ la tradicioj, moroj
vero estas la jena: La 13an de julio la
- interdisez sie irgendein spiritusver- kaj kutimoj normalaj liliputanoj rompas
departementa polico decidis distribui
informilojn al la eksterlandaj aŭto-
brauch und gebildete helle mahlzei- siajn ovojn je la dika ekstremo, do kiuj
turistoj por atentigi ilin pri la danĝeroj
ten; rompas siajn ovojn je la maldika eks-
- bleiven der patient und zoegern tremo, estas subfosaj malrespekte-
de la amasa trafikado ĉirkaŭ la 14a de
julio, la nacia festotago de Francio.
nichet, die verschiedenen wege des muloj. Estas tiu malrespekto, la kaŭzo
unballastings zu vervvenden, denen de jarcenta milito inter liliputanoj, kie
Kvankam ni ĉiuj scias, ke la angla lin-
sie. miloj kaj miloj da homoj pereis, kiun
gvo estas parolata de ĉiu homo, pre-
cipe de la germanoj, la franca polico Gulivero nun estis ekkomprenanta.
Kaj jen nekompetenta provo de tra- Tamen, post sufiĉe longa pripensado,
decidis komplezi al la germanoj per
duko (ne per komputilo) en adekvatan Gulivero diris al la suverena reĝo, ke la
traduko de la cirkulero en la germa-
Esperanton: solvo por tiom banala problemo estas
nan.
Bedaŭrinde oni ne povis trovi tradukis- tre simpla; kial ne reguligi la manieron
ton - do kion fari? Tiam iu ruzulo reme-
La Prefect de la Rhone donas al iti la rompi la ovojn per leĝo? Nu, respondis
moris, ke pere de Minitel-komputiloj,
sekvantajn konsilistojn: moŝto-reĝo en ridego, la leĝo ekzistas
1) Sur la straisoj aŭ la aŭtoŝoseo, se ili de jarcentoj, ekde la unua konstitucio,
tre disvastigitaj en Francio, eblas aliri
komputilan reton, kiu ofertas la plej di-
a) antaŭ ol la elirejon sed ĝuste la malamikoj militas, ĉar ili
versajn servojn, interalie aŭtomatan
- ne fortasi, se ili ne estas remetataj ne respektas la konstitucion. Gulivero,
- ĉiam fiksi siajn infanojn al la mal- skeptike plu demandis, kion diras la
tradukadon. Oni do vokis la numeron
3615 de MITRAD kaj entajpis la tradu-
antaŭa parto de la vehicle leĝo? Flatite, la reĝo, disigante la sila-
b) Sur la straiso: bojn, fiere aldonis, citante la konstitu-
kotan tekston. La rezulton liveritan de
- limigi siajn goingojn transe; cian dispozicion n-ro 1: „La o-voj de-
la „sola servanto tutmonda de tradu-
kado aŭtomata de lingvo” (tiel oni pro-
- prevoyez halte; vas es-ti rom-pi-taj je la ĝus-ta eks-tre-
- ili interdisez iu alkoholbrulaĵ-kon- mo”.
pagandas ĝin!) oni senkontrole kopiis
kaj la sekvan tagon disdonis al la
sumo kaj kultivitaj helaj menuoj; Estas ĝuste tio, kion ni nun eklernas
- blejvi la paciento kaj heziti nihite, uti- en la liliputa Brazilo, eble ĉar niaj leĝo-
mirantaj turistoj.
ligi la diversajn vojojn de la malbalas- donantoj ankoraŭ ne legis la verkojn
La senprecedenca tradukilo estis la
mondfama sistemo SYSTRAN [Sis-
tingo, kiujn ili. de Swift.
tran], de kiu ekzistas multaj versioj en Maas Heinz Dieter Ledon Gilbert

30 SATIRO decembro 1988 — MONATO

 Kotizoj de MONATO kaj LA JAR01989
- Se en via lando ekzistas poŝtĉekkonta
Kiom? des Oiseaux, Rue du Tambour d’Arcole,
sistemo, vi povas pagi al poŝtĉekkonto
Kotizoj en nacia valuto n-ro 000-0265338-43 (poŝtĉekoficejo
84000 Avignon.
Bruselo, Belgio), de Flandra Esperanto-
surface aere Germanaj (FR): Hilde Maui, Pferseer Str.
Ligo;
15, 8900 Augsburg. Pĉk. Nŭrnberg 650 92-
- Se en via lando ekzistas Eŭroĉekoj, vi
Monato La Jaro Monato La Jaro 858 (BLZ 760 100 85).
povas sendi tian ĉekon. La valuto devas
Esperanto-Centro Paderborn, Postfach
esti la belga franko (BEC) kaj dorse de la
Aŭstralio AUD 40 5 50 6 1450, 4790 Paderborn. (Pĉk. Hannover
ĉeko devas troviĝi via bankkartnumero.
Aŭstrio ATS 385 48 462 58 259658-301.)
- Posedantoj de visa-, mastercard-,
Belgio BEF 1 095 140 1 370 175 Libera Esperanto-Asocio, Renneroder Str.
eurocard- aŭ /iccESS-kreditkarto sim-
Britio GBP 18 2,25 22 2,80 22,6230 Frankfurt am Main 80. (Pĉk. Karls-
ple sciigu per subskribita karto sian
Danio DKK 209 26 255 33 ruhe 2125 01-759.)
Hispana: Juan Azcuenaga Vierna, Gene-
numeron kaj validodaton.
Finnlando FIM 130 16,35 160 20
FR Germanio DEM 54 6,75 68 8,50 ral Davila, 127, portal 7, 2° izda., Santan-
Francio FRF 179 22,50 220 28 der. (Poŝtĉekkonto 03548531.)
Grekio GRD 3 700 520 4 450 650 Hungara: Ernesztina Lorincz, Harsfa u.
Hispanio ESP 2 950 370 3 690 470 77, H-1162 Budapest.
Hungario HUF 600 70 — — Irlanda: Esperanto-Asocio de lrlando, 9
lrlando IEP 20 2,50 25 3 Templeogue Wood, Dublin 12. Nur se vi ne povas pagi laŭ unu el la kvin
Islando BEC 1000 140 1200 150 Islanda: Islanda Esperanto-Federacio, supraj vojoj, uzu la jenajn, kiuj tamen kos-
Israelo BEC 1000 140 1200 150 Pĉstholf 1081, IS-101 Reykjavik. tos al vi multe pli:
Italio ITL 40 000 5000 48 OOO 6000 Israela: Faklieru Aviv, David Elazar 3, - Sendu al ni ordinaran bankĉekon el via
Japanio JPY 4 625 630 5 950 800 Holon IL-58410. lando, prefere en belga valuto. Aldonu al
Kanado CAD 39 4,90 44 5,50 ltala: ltala Esperanto-Federacio, Via Villo- la sumo 225 BEC aŭ ties egalvaloron
Korea Resp. BEC 1095 140 1370 175 resi 38,1-20143 Milano (pĉk 37312204). plus la sumon kiun fakturos via banko.
Luksemburgo LUF 1 095 140 1370 175 Japanaj: KLEG, Sonehigasi 1-11 -46-204, Bv. informiĝi tie. Sur la ĉeko vi plenigu la
Nederlando NLG 59 7,50 74 9,50 Toyonaka-si, Osaka-hu 561. nomon Flandra Esperanto-Ligo, ne
Norvegio NOK 199 24,75 242 31 Nagoja Esperanto-Centro, Tĉsin Biru 204, MONA TO!!!-,
Nov-Zelando NZD 47 6 59 7,50 Higasisakura 2-13-23, Nagoya-si, Higasi- - Sendu al ni internaciajn respondkupo-
Portugalio PTE 3 600 500 4 600 600 ku 461, Japanio. nojn. lli validas nur, se ili estas maldeks-
Sud-Afriko ZAR 65 8 76 9 Japana Esperanto-lnstituto, VVasedamati tre stampitaj. Unu respondkupono ega-
Svedio SEK 189 23,50 234 30 12-3, Sinzyuku-ku, Tokio 162. las al 24 BEC.
Svislando CHF 44 5,50 55 7 Kanada: Kanada Esperanto-Asocio, 6358
Tajvano BEC 1095 140 1370 175 De Bordeaux, Montreal, Qu6bec, H2G Ni bedaŭrinde ne povas akcepti kiel pagon
Usono USD 30 3,75 32,50 4 2R8. poŝtmarkojn, glumarkojn aŭ aliajn objektojn.
Aliaj landoj BEC 800 100 125 Korea: Korea Esperanto-Asocio, C.P.O.
kesto 4258, 5145 Seoul-100.
Noto: Se vi pagas kotizon por persono Luksemburga: LEA, 1 rue de Kehlen, Anonc-tarifo
en alia lando, validas la tarifo de via 8394 Olm (pĉk. Luksemburgo 8936-12). grandeco prezo
lando, ne tiu de la lando de la abonoto. Madagaskara: E. Raveloson, Boite Post- mezuroj mm BEC
ale 1663,101 Antananarivo.
1/1 266 x178 9 900
AI kiu? Nederlanda: Esperanto-Centrum Neder-
land, Riouwstraat 172, 2585 HW 's Gra- 3/4 trikolumna 198x178 7 500
venhage, poŝtĝirkonto 3583975.
Pagu al la landa kotizperanto. Norvega: Eldonejo Esperanto A/S, Olaf 2/3 266x117 6 700
Schous vei 18, 0572 Oslo 5.
Argentina: F-ino Marta Solis, Tucum^n 1/2 dukolumna 198x 117 5 000
Nov-Zelanda: F. Wood, 24 Stevvart Road,
50, RA-2600 Venado Tuerto (Santa F6). Mt. Albert, Auckland 3. trikolumna 131x178
Aŭstralia: S-ino S.M. Burkitt, 20 Grand-
Portugala: Portugala Esperanto-Asocio,
view Street, Parramatta, NSW 2150 R. Dr. Joao Couto, 6, R/C.-A, P-1500 Lis- 1/3 unukolumna 266 x 56 3 400
Aŭstrio: Mag. Herbert Mayer, Postfach dukolumna 131 X117
boa.
28, A-1014Wien.
Sud-Afrika: Colin Beckford, P.O. Box 198x 56
Belga: Vlaamse Esperantobond, Frank- 1/4 unukolumna 2 800
1227, Cape Town-8000.
rijklei 140, B-2000 Antwerpen (Pĉk. 000- trikolumna 63 x 178
Svedaj: Esperanto-Skolan, Barnhusga-
0265338-43). tan 8,11123 Stockholm.
Brazila: Brazila Esperanto-Ligo, Caixa 1/6 unukolumna 131x 56 1 900
Sveda Esperanto-Federacio, Sodra Rorum dukolumna 63 x 117
Postal 11-1105, 70084 Brasilia. pl 455, S-24200 Horbv.
Brita: Esperanto-Asocio de Britujo, 140
Svisa: Anita Nŭnlist, VVeingartstr. 21, CH- 1/12 unukolumna 63 x 56 1 040
Holland Park Avenue, London W11 4UF
3014 Bern (Pĉk. Bern 30-1542-5).
(pĉk 54 851 0008). Tajvana: Bradio V. Moro III, Gen. English
Cina: Mr. Liang Wenyao, Periodical Dept. Aliaj formatoj: 40 BEC/cm2
Section, Hu-jin (Fu-jen) Universitato, Sin- Koloroj: Por aldono de koloro, pluspago de
China National Publications IM./EX, Corp., chng, Tŝi-pak, Taiwan.
P.O. Box 88, Beijing. 3 000 BEC.
Usona: ELNA, P.O. Box 1129, El Cerrito,
Dana: Uwe Lohse, Hojstrupvej 27 B, 2720 Anoncetoj: 56 mm larĝa, 1 linio 40BEC
CA 94530.
Vanlose. (minimume 5 linioj; ne eblas uzi fotojn,
Venezuela: J.E. Bachrich, Apartado
Finnaj: Oy Mendoservo Ak, Kivistontie, desegnaĵojn, emblemojn, kolorojn)
3833,1010A Caracas.
SF-05510 Hyvinkaa, Pĝk. 427 72-2. Suplementoj: Por aliaj paĝoj ol paĝo 2
Finna Esperanto-Librejo, PL 221, SF- 10% pluspago (rabatebla). Pri apartaj
✓
70101 Kuopio. Pagu rekte al la eldonejo. reklamfolioj por kunsendado aŭ alkram-
S-ino Sirkka Mattlin, Hurtankatu 6, SF- pado kontaktu la eldonejon. Por loĝantoj el
05820 Hyvinkaa. Ĝirkonto: 829 49-8. - Se vi havas konton ĉe UEA, sendu ĝiri- Belgio aldoniĝos la Aldonvalora Imposto de
Francaj: Unuiĝo Franca por Esperanto, 4 lon. La kontkodo de Flandra Esperanto- 19%.
bis, rue de la Cerisaie, F-75004 Paris (pĉk Ligo ĉe UEA estas fela-x;
855-35 D Paris). Rabatoj: ĉe ripeto de la sama anonco dum
- Se vi havas konton en usona banko,
Esperanto-Klubo de Metz, 36 rue St. Mar- du sinsekvaj numeroj 5%, ĉe 3 ĝis 5-foja
sendu al ni ordinaran usonan bankĉe-
cel, 57000 Metz. aperado dum sama jaro 10%, ĉe pli ol 5-
kon. En tiu kazo la valuto devas esti la
Cercle Culturel Esperanto, MJC de la Croix usona dolaro (USD). foja aperado dum sama jaro 20%.
 Asocio de Verduloj Esperantistaj (AVE)
EKOMED (lnternacia Ekologia Medicinista Asocio)
NULA HORO (lnternacia artgrupo kun Esperanto kiel komuna lingvo)
MONDHEJMO (Ekologia Centro lnternacia kun Esperanto kiel oficiala lingvo)
_____________________________________________ ____ . ■ ___

VVolfgang Gunther, Schulstr. 7, D-3501 Ahnatal 1, FRG, tel. 05609- 1880

Ekologia Konscio kaj Esperanto

1. La stato de la Planedo signalas sociekologian katastrofon kun la ĉefaj trajtoj troloĝateco,

senlaboreco, genetika manipulado, danĝero de nuklea memmortigo, plenpolucio kaj el-
ĉerpiĝo de la materialaj kaj genetikaj resursoj.
2. La mediokrizo estas homfarita. Ĝis nun la vivo nenie havas lobion (influhavan
propagandaron ĉe la potenculoj).
3. Ebligitaj de la detruo kaj perforto estas la homcentraj valorsistemoj (ideologioj) ĉefe en
Okcidento kaj Oriento, kiuj neglektas la tutecan karakteron de la biosfero kaj la partner-
ecan rolon de la homo en la naturo.
4. Komuna rekonilo de tiaj ideologioj estas la akcepto kaj efektivigo de la civiliza modelo
“industri-socio” kiel kulturan memkompreneblaĵon. Ankaŭ la plejmulto de la Esperanto-
organizaĵoj transprenis ĉi tiun modelon kiel idean bazon de la propra laboro. Tio ĉi
kontraŭas ankaŭ la esencon de la ideo pri neŭtraleco.
5. Senperaj kaŭzuloj de la naturdetruo estas la ekscesoj de la industri-socioj laŭ la karakter-
izaĵo „Kie io malĝustas, tie ĝi troe grandas!” (L. Kohr) kaj la metodoj apliki potencon kaj
profiton aŭ kombinaĵon de ambaŭ por realigi ĉi tiujn ekscesojn. Ekzemploj estas grand-
turismo, troa sterkado, forhakado de la praarbaroj, aŭtomobilismo, centralismo, unuigaj
projektoj (Eŭropa Intermerkato) ktp.
6. Internacieco estas kontraŭviva, escepte, se oni povas sukcese pruvi la malon. La regiona
identeco de la homo liveras mezuron, pli adekvatan kaj al la naturo kaj al la homo.
7. ĉiu terapio de periferia intervenado (t.e. post estiĝo de iu damaĝo) devas esti anstataŭ-
igata per politiko de dekomence aktiva preventivo.
8. La principo de lasado kaj nefarado fariĝu la prioritata gvidlinio de ĉiu pensado kaj agado
en la estonteco, ĉar konservado estas la ĉefa tasko de la venontaj generacioj! La ĝene-
rala devizo de la nuno estu: «Malpli estas pli!”.
9. Esperanto estas en si mem ekologia, eĉ laŭ la biokibernetikaj reguloj (F. Vester). Kiel
internacia komunikilo ĝi havas la precipajn trajtojn: lingva neŭtraleco, mondvasta funkci-
povo kaj ĝenerale akceptebla facileco. Tio konformas al la ekologia praaksiomo „Eta
estas bela!” (F. Schumacher), ĉar ĝi povas ebligi la necesan internaciecon ĉe maksi-
mumo da toleremo, imanenta malpaco kaj konsideremo de la homaj rajtoj per minimumo
da elspezoj, disipo kaj detruo. El tio rezultas difinita grado de malfermiteco al superregio-
naj pensado kaj agado de la homaro sur la fundamento de paco kaj nediskriminacio.
Aparte ĝi apogas la regionan identecon de la homoj, ĉar ja eblas senprobleme el ĉiuj lokoj
kaj cirkonstancoj kontakti la tutan ceteran mondon.
10. Esperanto kiel interkompreniĝa helpilo por eĉ pli perfekta detruo de la naturo pere de
kulturo estas plena absurdaĵo. La homo per Esperanto ne simulu staton, kiu fakte ne plu
ekzistas! Pro tio Esperanto-organizaĵoj devas difiniĝi ekologie.
11. Sume: Sur ĉiuj kampoj kaj niveloj de la nuntempaj industri-socioj devas okazi ŝanĝiĝo de
la konscienco kaj konscio en la individuoj samkiel reformado en la instituciaj strukturoj.
Ambaŭ devas orientiĝi je pensado «retroe de la fino” kaj je la fakto de la finiteco de ĉio viva
kaj de la plejmulto de la resursoj. La ŝanĝiĝo de la konscio hodiaŭ estos la sekureco kaj
feliĉo de morgaŭ! La vivo ĉie bezonas mediokonscian, ja mediodevan politikon. Ekologiaj
principoj kaj longvida sekurigo de la estonteco devas fariĝi la fundamento de ĉiu indivi-
dua, organizaĵa, regiona kaj superregiona laboro de la homo.
 REGULARO pri FIKSDATAJ MONDEPONOJ

1. Flandra Esperanto-Ligo akceptas fiksdatajn deponojn

por almenaŭ du jaroj. Enpagoj, elpagoj kaj transpagoj
estas notitaj en personaj kontoj ĉe la sidejo de Flandra
Esperanto-Ligo. Nur la kvitancoj pri tiuj sumoj kaj la kon-
toj de la Ligo estas pruviloj por la deponoj.
2. La minimuma deponebla sumo estas 5 OOO belgaj frankoj
(aŭ egalvaloro). Se la depono okazis al konto de Flandra
Esperanto-Ligo pere de banko aŭ poŝto, ties pruvilo vali-
das kiel kvitanco; se la depono okazis en la sidejo de la
Ligo, ĉu per transpago, ĉu per kontanta mono, la kvitanco
validas nur se ĝi estas subskribita de la direktoro aŭ
estrarano pri financoj de Flandra Esperanto-Ligo.
3. Deponfino okazas nur se Flandra Esperanto-Ligo ricevas
antaŭ la fino de la dua jaro skribitan averton. Sen averto
flanke de la deponinto, la depono aŭtomate pludaŭras du
pliajn jarojn.
4. Elpagoj post deponfino okazos tuj por maksimumo de
20 OOO belgaj frankoj. Se la petita sumo superas 20 OOO
frankojn, ĝi estas pagata en partoj de maksimume po
20 OOO frankoj ĉiun monaton. Tiu ĉi regulo ne validas por
pagoj al Flandra Esperanto-Ligo mem.
5. La rento estas fiksita je 6% kaj restas sen ŝanĝo ĝis ape-
ras publika avizo en la periodaĵoj de FEL: Esperanto
Panorama kaj Monato. La rento kalkuliĝas por tuta
periodo de unu jaro, ekde la unua tago de I’ monato sek-
vanta post tiu de la depono.
6. La rento estas pagata post ĉiu periodo de unu tuta jaro.
Peto por elpago de la depono aŭ parto de ĝi antaŭ la
deponfino, aŭtomate kaŭzas nuligon de la rento de la
kuranta jaro, rilate al la sumo elpagita. Se validas para-
grafo 4, estas kalkulata rento por ĉiu monato post la fino
de la minimuma deponperiodo.
7. La kalkulita rento estas adiciata al la deponita sumo. La
ŝparanto povas ankaŭ ricevi la jaran renton post simpla
peto.