SM. BM8F D[;[H S[ ,L\S G.4 DF+ 0F.Z[S8 D8ZLI, VG[ DLXG ;ZSFZL HMA4 TDFZF DMAF.

,
5Z DFlCTL D[/JJF TDFZ]\ GFD ,BL WhatsApp D[;[H SZM 7878 101034 G\AZ 5ZPP
VDFZL J[A;F.8GL NZZMH JLhL8 SZM4 VD[ 0[.,L V50[8 SZLV[ KLV[P
www.jobscaptain.com

in
ta
ap
C
ગાંધી નો મ 2 ઓ ટોબર, 1893 ના રોજ ુ જરાતમાં પોરબંદર ુ કામે થયો હતો. લૅ ડમાં વક લાતનો
અ યાસ ૂ ણ કયા પછ બે ર ટરની ડ ી મેળવી તેઓ ઇ.સ.1869માં વક લ તર ક દ ણ આ કા ગયા. યાં રં ગભેદને
લીધે હદ ઓનાં થતાં અપમાન અને ગોરઓના અ યાયી, ભેદભાવભયા અને શરમજનક વતન સામે ગાંધી એ લડત
ચલાવી.આ લડતને આપણે સ યા હ તર ક ઓળખીએ છ એ.આ લડત ારા તેમણે હ દ ઓને ઘણખરા અ યાયોમાંથી
bs

ુ ત અપાવી હતી.

ુ આર , 1915માં ગાંઘી ભારત આ યા. સૌ થમ તેમણે અમદાવાદમાં કોચરબ આ મની થાપના કર

અને યાર બાદ સાબરમતી નદ કનાર સ યા હ આ મની થાપના કર .એ પછ બહારમાં ચં પારણ
Jo

સ યા હ, ુ જરાતમાં ઇ.સ. 1917માં ખેડા સ યા હ અને ઇ.સ. 1918માં અમદાવાદમાં િમલમ ૂ રોની હડતાલના ે
ગાંઘી એ સફળ નેતાગીર ૂ ર પાડ. આમ, ારં ભક સ યા હો ક લડતમાં સફળતા મળતાં ભારતના રાજક ય રં ગમંચ
ઉપર ગાંધી નામના િસતારાનો ઉદય થયો.એમણે ભારતના િવ ભ દશોના અને વગ ના લોકોમાં અ ૂ વ ઉ સાહ અને
જ ૃ િત પેદા કર લગભગ 30 વરસ ુ થી ભારતની વતં તાની ચળવળને દોરવણી આપી.આથી ભારતના ઇિતહાસમાં
એ સમયગાળો ગાંધી ુ ગ તર ક ઓળખાય છે.

ભારતના રાજક ય રં ગમંચ ઉપર સમયે ગાંધી વે યા અને યાત બ યા એ સમયગાળામાં ક ેસના
અગાઉના આગળ પડતા નેતાઓમાંથી મોટા ભાગના અવસાન પા યા હતા તો કટલાક રાજક ય સં યાસ લીધો
હતો.દા.ત., ી અરિવદ ઘોષ. ક ેસના ુ ખ નેતા ટ ળક પણ ઈ.સ. 1920માં ૃ ુ પા યા. આથી હદના રાજકારણ
અને ક ેસ ઉપર ગાંધીનો ભાવ વ યો. આ સાથે ભારતની રા ય લડતમાં એક નવા તબ ાની શ આત થઈ. આ
તબ ામાં ક ેસની અને રા ય લડતની કામ કરવાની પ િતમાં અસરકારક ફરફાર થયો. એ પ િત અસહકાર,
સિવનય કા ૂ નભં ગ અને સ યા હની હતી. તેના શ ો સ ય, અ હસા, ઉપવાસ અને ર ટયો હતા.

આ તબ ાની બી એક િવશેષતા એ હતી ક ગાંધી ના આગમન પહલાં ભારતની રા ય લડત ુ ય વે

શહરો અને િશ ત મ યમવગ ૂ રતી સીિમત હતી.મ ુ રો,ગામડાંના ખે ૂ તો અને ના િવિવધ વગ તેનાથી અ લ ત
હતા.રા ય લડત બની ન હતી પરં ુ ગાંધી એ ભારતના િવ ભ દશ અને વગના લોકોને કોઇક ને કોઇક ર તે
લડતમાં સામેલ કર ને ભારતની રા ય લડતને સાચા અથમાં દશ યાપી અને આમ ની લડતમાં પલટ નાંખી.

ગાંધી નો સ યા હ ગે નો િસ ાંત :

ગાંધી ના ને ૃ વ નીચે લડાયેલ તમામ લડતો અ હસક હતી.અ હસા ગે ના ગાંધી ના િવચારો ઇ.સ.1915

n
પહલાં ઘડાઇ ૂ ાહતા.ઉપર જો ુ ં તે માણે દ ણ આ કામાં હદ ઓના અિઘકારો માટ તેમણે યાંની ગોર સરકાર
સામે અ હસક સ યા હ કર તેને ૂ ં ઝવણમાં ૂ ક દ ધીહતી.આ લડતમાંથી ગાંધી ઘ ુ શી યા અને ઘડાયા

ai
હતા.સ યા હ ગે તેમનો િસ ધાંત એવો હતો ક,કોઇ પણ લડત ઉપાડતાં પહલાં એ ગે ની બધી જ બાબતો
ઝીણવટ ૂ વક તપાસવી જોઇએ અને લડત સં ૂ ણપણે યાયી છે ક ન હ તેની પણચકાસણી કરવી જોઇએ.તેમાં
લાગણીના વાહને બદલે લાંબા ગાળાની યોજના હોવી જોઇએ. આપણી લડત સાચી છે તેની ચો સ ર તે તીિત

t
થાય એટલે લડત ુ ં લ ય ા ત કરવા ગમે તેટ ુ ં સહન કર ુ ં પડ તે સહન કરવાની તૈયાર હોવી જોઇએ.

ગાંઘી ની િવચારસરણીના ap
સહયોગ સાધીને યાયી અથ યવ થાની રચના કરવાના તે
જનતાની લડતમાં પલટવવાના એક
ૂ ળમાં વગસંઘષને થાન ન હ .ુ ં સમાજના િવિવઘ વગ વ ચે સહકાર અને
ુ ત હમાયતી હતા.આવો સહયોગ આઝાદ ની લડતને
ૂ હ તર ક તે સમયના સંદભમાં જોઇએ તો પણઅિનવાય હતો.

ગાંઘી ુ ગનાં રા ય દોલનો કય દોલનોમાં પલટાયા.તે ુ ુ ય કારણ દોલન ગેની

C
ગાંઘી ની િવચારસરણી અને લડતની પ િત ુ હ .ગાં
ુ ં ઘી લોકોને તેમ ુ ં નૈિતક બળ કળવવા ુ ં કહતા અનેતેમના
યેયને પાર પાડવા માટ કં ઇ ભોગ આપવો પડ તે આપવા ુ ં કહતા.ગાંઘીવાદ દોલનો શ ો ારા ન હ પણ
વાટાઘાટો ારા થયા હોઇ ટશરો તેમના અ ય શ દમનનો ઉપયોગ સરળતાથી કર શક તેમ ન હતા.લડતની
સબળતા ુ રવાર કરવા જ ર તમામ ુ રાવાઓ ભેગા કરવાની ગાંઘી ની પ િત ુ એકઆગ ુ ં મહ વ હ ,કારણ
ું ક
bs

તેનાથી દોલનકાર ઓને રાજક ય અને નૈિતક િશ ણના પાઠો શીખવાના મળતા હતા.

સમયની દ ટએ ગાંઘી ભા યશાળ હતા. ટશ શાસનની અનેકિવધ અસરોને લીધે શહર બૌ ક વગ

સારા માણમાં િવક યો હતો અને તે ટશ સ તનતની સામે બંધારણીય માગ એ અથવા તો ઉ ામવાદ
Jo

ર તરસમોથી હદના રાજક ય અિધકારો માટ લડત ચલાવી ર ો હતો.આમ, કય દોલનને દોરવણી આપવા
શહર આઘારની જ ર પડ તેની રચના ભારતમાં તૈયાર થઇ હતી.આવા સંજોગોમાં ગાંઘી એ ઇ.સ.1917માં બહારમાં
ચં પારણ જ લાના ગળ ના ખે ૂતોના ુ ઃખ િનવારવા સ યા હ કર ને તેમાં સફળતા મેળવી.

ચં પારણ સ યા હ (1917) :
ચં પારણમાં ુ રોિપયન નીલવરો જમીનના 3/20 ભાગમાં ફર જયાત ગળ ુ ં વાવેતર કરવાની ‘તીનક ઠયા’
પ િત અપનાવડાવી દશી ખે ૂતો ુ ં શોષણ કરતા.ગાંઘી એ આ ની તપાસ કરવા ુ ં ન ક ુ ઁ પણ તપાસ શ કર
તે પહલાં જ યાંના મૅ જ ટ તેમને નો ટસ ારા ચં પારણ જ લો તા કા લક છોડ જવા ુ ં ક .ગાં
ુ ં ઘી એ આ નો ટસનો
અનાદર કય .તેમણે લે ખત ર તે જણા ુ ં ક, “ એક હદ તર ક તેમને હદના કોઈ પણ ભાગમાં હરવા-ફરવાનો અને
તપાસ હાથ ધરવાનો અિધકાર છે .” તેમણે જણા ુ ં ક, “સરકાર કાયદા ુ ં પાલન કર ુ ં તેને ુ ં એક નાગ રક તર ક
મારો ધમ સમ ુ ;ં પણ તેની સાથે સાથે શોિષત ખે ૂ તોનાં કાય માટ ુ ં આ યો ં તે જો ના
ુ ં ક ુ ં તો તેને ુ ં
અધમ સમ ુ .ં અધમ આચરતાં મારો તરા મા મને ડં યા વગર રહ ન હ અને તેથી જ મ માર યેની
ફરજને સરકાર ુ ં પાલન કરવા કરતાં વધારમહ વની ગણી છે .” ગાંઘી એ ઉમે ુ ઁ : “માર દડમા યતા છે ક આ
અટપટ પ ર થિતમાં અમે ુ કાયેલા છ એ તેમાં મારા વા સંજોગોમાં ુ કાયેલા વા ભમાની માણસ પાસે બીજો એક
સલામત અને માનભય ર તો નથી-િસવાય ક સરકારના ુ કમનો અનાદર કર તે બદલ સ થાય તે ૂ ં ગે મોઢ
ખમી લેવી.” આવી અ હસક સ યા હની ર ત સામે પોતાને સં કાર અને સ ય ગણાવતી ટશ સરકાર આડધડ શ ો
કવી ર તે ઉગામી શક!

ખે ૂતોની ફ રયાદ ન ધવાના કાયમાં ગાંઘી અ યંત ચોકસાઈ રાખતા.જો િનવેદનો વ ૂ દ વગરનાં હોય

n
અથવા તો તેમાં અિતશયો ત હોય તો તેવાં િનવેદનો ફગાવી દતા. આવી ચોકસાઈ રાખવા ુ ં કારણ એ હ ુ ં ક લડત
દરિમયાન આવાં લખાણોનો સરકાર ુ ુ પયોગ ન કર.સરકાર પણ ખે ૂતોની સ ચાઈ ઉપર િવ ાસ રાખી શક.

ai
ગાંઘી -તે લડત દરિમયાન થાિનક કાયકરોને માગદશન આપવા હદભરમાંથી ુ દા ુ દા નેતાઓને
બોલવતા.તેમની પાસે -તે દશને યાનમાં રાખી રચના મક કાય પણ કરાવતા. દા.ત.,ચં પારણ સ યા હ દરિમયાન
જ િનર રતા અને ગંદક ના ને હાથમાં લેવા તેમણે ુ નાના ુ િવ યાત ‘ હદસેવક સમાજ’ ના કાયકતા ડૉ.દવને

t
ચં પારણ તેડ યા હતા.આમ, થાિનક કાયકરો,બહારના વયંસેવકો, બહારના બૌ કો વગે ર ુ ં સંકલન કર ને લડતને

અસહકારની ચળવળ(1920-22):
ap
દોરવણી આપવાની ગાંઘી ની અ હસક પ િતએ એક અસરકારક શ તર ક ુ ં કામ ક ુ ઁ હ . ુ ં

ઇ.સ.1915માં ગાંઘી ભારત આ યા તે સમયે હદના મવાળવાદ નેતાઓની મ ગાંઘી ેજોની

C
ુ ભિન ઠામાં િવ ાસ રાખતા હતા.જો કોઈ પણ માગણી યો ય દાખલાદલીલ સાથે સરકારને ગળે ઉતારવામાં આવે તો
સરકાર તે સ યનો વીકાર કર છે તે ુ ં તે માનતા હતા.આથી થમ િવ ુ માં લૅ ડને મદદ કરવા હદ ઓને તેમણે
અપીલ કર હતી પરં ુ થમ િવ ુ ની સમા ત પછ રોલેટ એ ટ (1919),જ લયાંવાલા બાગનો હ યાકાંડ
bs

(1919)વગે ર કટલાક એવા બનાવો બ યા ક મણે ગાંઘી નો મ ભાંગી ના યો.ગાંઘી ને લા ુ ં ક હદમાંથી ેજ

શાસન ના ૂ દ કરવામાં જ હદ ઓ ુ ં હત છે . ેજો વેપાર કરવા ભારત આ યા હતા અને વધાર સાર ર તે વેપાર
કરવાના આશયથી રાજક ય અિધકારો ા ત કરવાની નીિત અપનાવી તી.તેમાંથી તેમણે ભારતમાં એક શ તશાળ
ટશ સા ા ય થા ુ ં હ .ુ ં ેજો કાચો માલ સ તા ભાવે લઇ જતા અને લૅ ડનાં કારખાનાંઓમાં વપરાશી ચીજો
Jo

તૈયાર કર ભારતમાં તે મ ઘા ભાવે વેચતા.આમ,ભારતના લોકો ુ ં આિથક શોષણ કરતા આથી ગાંઘી િવદશી માલની
આયાત જ ભારતમાં બંધ થઇ ય અને ેજોના વેપારને મોટો ફટકો પડ તેમ ઇ છતા હતા. નો ુ ય ઉ ે શ છે
એવી વેપાર સરકારના વેપારને તોડ પાડવામાં આવે તેમજ િવ ભ ે ે સરકાર નીિતઓ અને કાય મોનો બ હ કાર
થાય તો આપોઆપ તેઓ પોતાની ુ કાન બંધ કર નેપોતાના દશ ચા યા ય.આવા તકથી ગાંઘી એ અસહકારની
ચળવળ શ કર હતી.તેનાં ખં ડના મક (નકારા મક) અને રચના મક એમ બે પાસાં હતાં.

ખં ડના મક (નકારા મક) પા ુ ં :

ઇ.સ.1920ના ક ેસના વાિષક અિધવેશનમાં અસહકારનો ઠરાવ ચં ડ બ ુ મતીથી પસાર કરવામાં આ યો

હતો. ઠરાવ માણે સરકારને લડત આપવા સરકાર સમારં ભો, ખતાબો,શાળા-કૉલેજો,ધારાસભાઓ,અદાલતો, થાિનક
વરા યની સં થાઓ તથા િવદશી માલનો બ હ કાર લોકોએ કરવાનો હતો.લડતનો ફલાવો કરવા ગાંઘી એ દશભરમાં
વાસ કય . સં યાબંધ િવઘથીઓએ શાળા-કૉલેજો છોડ દ ધી.મોતી સં યામાં િશ કોએ રા નામાં આ યાં.
ચ રં જનદાસ,મોતીલાલ નહ ,ુ વ લભભાઇ,રજગોપાલાચાર ,રા સાદ વા ણીતા વક લોએ વક લાત છોડ અને
બાક ું વન દશની સેવામાં અપણ ક .િવધથીઓએ
ુઁ વયંસેવકો બની સરકારને સહકાર આપનારાઓની સામે િવરોધી
દખાવો કયા. લવાદ અદાલતો ચલાવી.ઔધો ગક ક ો,અસમના ચાના બગીચા તથા કોલસાની ખાણોમાં હડતાલો
પાડ . આ દરિમયાન િ સ ઑફ વે સ ુ ં ભારતમાં આગમન થ .તે
ુ ં ના બધા કાય મોનો બ હ કાર કરવામાં આ યો. તેના
આગમનના દવસે(17 નવે બર,1921) સમ ભારતમાં હડતાલ પાડવામાં આવી. ુ ં બઇમાં ગાંઘી એ એક હર સભામાં
િવદશી કાપડની હોળ કર .

રચના મક(હકારા મક) પા ુ ં :

n
સરકાર નોકર ઓ છોડનારને રો -રોટ ના િવક પ તર ક ર ટયા ારા ખાદ ઉપ કરવા ઉપર ભાર
ૂ કયો.ખાદ ુ ં ઉ પાદન કર ને િવદશી કાપડને ભારતમાં વેચા ુ ં અટકાવવા ુ ં હ .સરકાર
ુ િશ ણનો બ હ કાર કરનાર

ai
િશ ણથી વં ચત ન રહ તેના િવક પ તર ક રા ય શાળ-કૉલેજો (િવ ાપીઠો) શ કરવામાં આવી.દા.ત.
િવ ાપીઠો(અમદાવાદ) , બહાર િવ ાપીઠ, કાશી િવ ાપીઠ વગે ર.િવદશી માલનો બ હ કાર કર તેના િવ પ પે વદશી
માલનાં ઉ પાદન ,ખર દ અને વપરાશ ઉપર ભાર ૂ કવામાં આ યો.આ ઉપરાંત દા બંધી, અ ૃ યતિનવારણ , હદ -

t
ુ લમ એકતા વા રચના મક કાય મો હાથ ધરવમાં આ યાં. લડત ચલાવવા વરા ય ફં ડ ઊ ુ ં કરવામાં આ ું
ap
ચૌર ચૌરાનો બનાવ અને લડત-મો ુ ફ :
અસહકારની ચળવળ દશભરમાં અ હસક ર તે ૂ રા ઉ સાહથી ચાલી રહ હતી.લોકોમાંથી કારાવાસ અને
C
સરકાર દમનનોભય ના ૂ દ થયો હતો.શહર અને િશ ત મ યમવગની લડતમાં હવે મ ુ રો અને ગામડાંના ખે ૂતો
પણ મોટ સં યામાંજોડવા લા યા હત. ગાંઘી અગાઉ ઉ ર દશમાં ગોરખ ુ ર ન ક ચૌર ચૌરા ગામે એક સરઘસ પર
પોલીસોએ બેફમ ગોળ કય . કટલાક લોકો માયા ગયા અને ઘવાયા.પોલીસોએ તેમની કાર ૂ સો ૂ તી ગઇ યાર
થાણામાં ભરાઇને બારણાં વાસી દ ઘાં.ઉ કરાયેલા લોકોએ તેને આગ લગાડ .તેમાં પોલીશનાં 22 માણસો મરણ
bs

પા યા.આ હસક સંગથી ગાંઘી ને અ યં ત :ુ ખ થ .અ

ુ ં હસક ર તે લડત ચાલે તો એક વરસમાં વરા ય
અપાવવાની હરાત કર હતી પરં ુ આ બનાવથી તેમને લા ુ ં કલોકો અ હસા િસ ાંતને હ બરાબર સમ શ ા
નથી.માટ તેમણે દોલનને સમેટ લેવા ુ ં ઉ ચત મા .લડત
ું બંધ રહતાં આખો દશ િનરાશામાં ગરકાવ થઇ
Jo

ગયો.કટલાક દશનેતાઓએ ગાંઘી ના િનણયની તીકા કર .સરકાર ગાંઘી નીધરપકડ કર .તેમના ઉપર રાજ ોહનો કસ
ચલાવી છ વષની કદની સ કરવામાં આવી.

વરાજ પ ની થાપના :
લોકો માં આવેલી રાજક ય ૃ િતને તકાવી રાખવાના હ ુ થી અસહકારનીલડત-મો ૂ ફ બાદ ચ રં જનદાસ ુ નશી
અને મોતીલાલ નહ ુ એ વરાજ પ ની રચના કર .તેમનોહ ુ ધારાસભાઓમાં વેશી સરકારની અયો ય નીિતઓનો
િવરોધ કરવાનો હતો.

સાયમન કિમશન(1927)નો બ હ કાર :

હદને ુ ધારા આપવાના હ ુ થી સરકારનવે બર,1927માં સર જૉન સાયમનના અ ય પદ એક કિમશનની રચના
કર . હદને ુ ધારા આપવાના હોય યાર તે કવા અને કટલા હોવા જોઇએ તે ણવા માટ કિમશનમાં હદ સ યો હોવા
જોઇએ,કારણ ક હદ ઓ જ હદ ઓનાં ુ ઃખ-દદને વઘાર સાર ર તે સમજતા હોય પરં ુ કિમશનના સાત સ યોમાંથી
એક પણ સ ય ભારતીય ન હોવાથી ક ેસ સ હત ભારતના બધા રાજ ાર પ ોએ તેનો િવરોધ કય .

સાયમન કિમશનના સ યો ુ ં બઇ બંદર ઊતયા તે દવસે આખા દશમાં હડતાલો,સરઘસો અને સભાઓ ારા
તેનો િવરોધ કરવામાં આ યો.દખાવકારોએ ‘ સાયમન પાછો ’ નાં ૂ ોવાળા વાવટા ફરકા યા. લાહોરમાં લાલા
લજપતરાયે કાઢલા એક સરઘસ દરિમયાન લાલા લજપતરાય ઉપર સખત લાથીમાર થયો. થોડા દવસો બાદ તેમ ુ ં
ૃ ુ થ .તે
ુ ં નાથી લોકોની રા ય ભાવના વ ુ સતેજ બની.

ૂ ણ વરાજનો ઠરાવ :

n
આ દરિમયાન જવાહરલાલ નહ ુ અને ુ ભાષચં બોઝની આગે વાની હઠળક ેસમાં ુ વાન નેતાઓ ુ ં ૂ થ ઉદય

ai
પા .તે
ું ઓ ૂ ણ વરાજના હમાયતી હતા.મોતીલાલ નહ ુ ત કાળ સાં થાિનક વરાજ મળે તેનાથી સંતોષ માનનારા
હતા.આથી બંને વ ચે સમાધાન વ પે કોલકાતા અિધવેશનમાં એ ુ ં ઠરાવવામાં આ ુ ં ક ઇ.સ.1929ની આખર ુ ધીમાં
સાં થાિનક વરાજ આપવામાં ન આવે તો ૂ ણ વરાજ માંગવામાં આવશે.

t
તે ક ેસ ુ ં અિધવેશન જવાહરલાલ નહ ુ ના ુ ખપદ લાહોરમાં મ . ુ ં સાં થાિનક વરાજ આપવામાં
આ
ગાંઘી એ ર ૂ કય
લેવામાં આ યા.તે ુ જબ
ap
ુ ં ન હ ુ ં તેથી31 ડસે બર,1929ની મધરાતે સં ૂ ણ
સવા ુ મતે પસાર થયો. યાર બાદ26મી
િતવષ આખા દશમાં 26
વરા યની માગણીનો ઠરાવ

ુ આર એ
ુ આર1930ને દવસે
થમ વાર વાતં ય દન ઉજવવા ુ ં ન
ુ લા અિથવેશનમાં
વાતં યના શપથ

કરવામાં આ .ુ ં
C
સિવનય કા ૂ નભં ગની ચળવળ(1930):
અમદાવાદમાં મળે લી ક ેસની કારોબાર સિમિતએ ૂ ણ વરાજની ા ત માટ સિવનય કા ૂ નભં ગ(અયો ય
સરકાર કાયદાનો િવનય સ હત ભંગ કરવો)ની ચળવળ શ કરવાનો અિઘકાર ગાંઘી એ આ યો.ગાંઘી એ નવસાર
bs

જ લાના દાંડ ગામના દર ય કનાર જઇ મીઠાના કાયદાનો ભંગ કરવા ુ ં ન ક .12મી

ુ માચ સાબરમતી
આ મ(અમદાવાદ)થી દાંડ ૂ ચ શ થવાની હતી તે દ ય નજર જોવા માટ દશિવદશના હ રો લોકો ભેગા
થયા.દરરોજ સાં થતી એક ાથનાસભામાં ગાંઘી એ ક ,“મારો
ું જ મ ટ ક સા ા યનો નાશ કરવા માટ થયો
છે … ુ ં કાગડા… ૂ તરાને મોતે મર શ પણ વરાજ લીઘા િવના આ આ મમાં પગ ૂ કવાનો નથી”
Jo

દાં ડ ૂ ચ :
12મી માચ,1930ના દવસે સવાર ‘ ૂ ર સં ામકો દખ ભાગે નહ’,એ ગીત તથા ‘હ રનો મારગ છે ૂ રાનો’
ભજન ગવાયા બાદ પોતાના 78 સાથીઓ સ હત દાંડ ૂ ચ શ કર .370 કમી ટલી ૂ ચ કર પચીસમા દવસે ગાંઘી
5મી એિ લે દાંડ પહ ચયા. 6 ી એિ લે ગાંઘી એ દ રયાકાંઠથી ચપટ મી ુ ં ઉપાડ ને મીઠાના કાયદાનો ભંગ કય .તે
સાથે હ રો લોકોનો ગગનભેદ નાદ ગા ઊઠ ો : ‘ નમક કા કાયદા તોડ દયા’. મીઠાની ચપટ ભરતાં એ ય ુ ુષ
બો યા ક ટશ સા ા યની ઇમારતના પાયામાં ુ ં આથી ૂ ણો લગા ુ ં .’ં આ સાથે ુ જરાત તથા ભારતની માં
અ ૂત ૂવ ૃ િત આવી.આખા દશમાં સિવનય કા ૂ નભં ગની ચળવળ શ થઈ.
ના-કરની લડત :
ુ જરાત,ઉ ર દશ અને બં ગાળના િમદના ુ ર જ લામાં મહ ૂ લ નભ .ુ જ તીમાંથી બચવા આશર ચાર
હ ર ખે ૂત ુ ુ ં બોએ હજરત કર અને પાંચ મ હના ુ ધી બહાર ર ાં. ખેડા જ લાના રાસ ગામના ખે ત
ૂ ોએ મહ ુ લ
ન ભ .ુ તેઓએ સરકાર અમલદારોનો બ હ કાર કય અને ગામમાંથી હજરત કર ને ના –કરની લડતને સફળ બનાવી.

અગ યના સ યા હો :
ગાંઘી ની અપીલને માન આપીને મીઠાના કાયદાના ભં ગ સાથે હ રો ીઓ તથા ુ ુ ષોએ િવદશી કાપડ
તથા દા ની ુ કાનો ઉપર શાંત િપક ટગ ક .ખાદ
ુ ચાર તથા અ ૃ યતા-િનવારણનો કાય મ દશભરમાં શ
થયો. દ હ માં 1600 ીઓએ િપક ટગ કર ને ધરપકડ વહોર લીધી. ુ રતમાં મી ુ બહન પી ટટ અને ૂ ય કસ ૂ રબાની

n
આગે વાની હઠળ મોટ સંખયામાં ીઓએ િપક ટગ-કાયમાં ભાગ લીધો. ુ ં બઈ અને મ ય ાંતોમાં ઇમારતી લાકડાં
કાપીને સિવનય કા ૂ નભંગ કરવામાં આ યો.

ai
ગાંઘી એ ુ રત જ લાના ધરાસણાના મીઠાના અગરો ઉપર હ લો લઈ જવાનો ઇરાદો હર કય .તેમના પછ
આગે વાની સંભાળનાર અ બાસ તૈયબ નીપણ ધરપકડ થઈ. તેથીસરો જની નાય ુ ને આગેવાની હઠળ 50-50 સૈિનકોની

t
ણ ુ કડ ઓ ધરસણા જવા નીકળ . પોલીસે તેમની ધરપકડ કર ને તેમને છોડ ૂ .ાં 21 મેના દવસે ઇમામ

ap
સાહબની આગે વાને નીચે 2500 વયંસેવકોએ મીઠાના અગરો ઉપર 1500 માણસોએ ધસારો કય . એ જ ર તે ધોલેરા
અને વીરમગામમાં પણ મીઠાના કા ૂ નનો ભંગકરવામાં આ યો.

સરકારની દમનનીિત :
C
કૉ ેસને ગે રકાયદસર સં થા હર કરાવામાં આવે.સં થાની િમલકતો જ ત કરવામાં આવી. અખબારો પાસેથી મીન
લેવામાં આ યા.ચળવળને કચડ નાખવા પોલીસે દશના િવ ભ ભાગોમાં લોકો ઉપર અસ ાસ ુ ય .90,000
માણસોને લમાં ૂ રવામાં આ યા તોપણ લડત ુ રજોશમાં ચા ુ જ રહ.
bs

દરિમયાનમાં લં ડનમાં ઇ.સ. 1930માં થમ ગોળમે પ રષદ ભરવામાં આવી.ક ેસના એક પણ િતિનિધએ તેમાં
હાજર ન આપી.તેથી તેમાં કોઈ અગ યનો િનણય લઈ શકાયો ન હ.એ પછ માચ,1931માં ગાંઘી-ઇિવન કરાર થયા. તે
ુ જબ બધા સ યા હ કદ ઓને લ ુ ત કરવામાં આ યા. ચળવળ મો ૂ ફ રખવામાં આવી.સરકાર પ ે કરારભં ગ
થયાના બનાવો બનવા છતાં દશ ુ ં િવશાળ હત લ માં રાખી બી ગોળમે પ રષદ(1931)માં ક ેસના એકમા
Jo

િતિનિધ તર ક ગાંઘી એ હાજર આપી પરં ુ તેમાં કોમી નો ઉકલ ન આવતાં પ રષદ િન ફળ ગઇ.ગાંઘી
િનરાશ દયે પાછા ફયા.

લડતનો બીજો તબ ો(1932) :

ગાંઘી લૅ ડથી પાછા ફયા તે પહલાં ઇિવનને બદલે િવ લ ડન વાઇસરૉય તર ક િન ુ ત પા યો હતો. તે કડક
નીિતનો આ હ હતો. આથી ઉ ર દશમાં જવાહરલાલ નહ ,ુ ુ ુ ષો મદાસ ટં ડન વગે ર તથા વાય ય સરહદ ાંતમાં
અ ુ લ ગફારખાન,તેમના વડ લબં ુ ડૉ. ખાનસાહબ વગેરની ધરપકડ કરવામાં આવી. ગાંઘી એ દશમાં પાછા ફર
ાંતોના િતિનિધઓ પાસેથી સરકાર ુ લમોના અહવાલ મેળ યા. તે ગે વાઇઅસરૉયને ફ રયાદ કર પરં ુ સરકાર
 યાન ન આપતાં ફર થી સિવનય કા ૂ નભં ગની લડત શ કરવાનો ક ેસ ઠરાવ કય. આગે વાનો પોતપોતાના ાંતમાં
તૈયાર માટ ગયા.દરિમયાનમાં ગાંઘી ,વ લભભાઇ પટલ તથા બી આગે વાનોની ધરપકડ કરવામાં આવી.કટલાંક
નવા વટ ુ કમો બહાર પાડવામાં આ યાં. કૉ ેસની બઘી સિમિતઓ ઉપર િતબંઘ ુ કાયો.

લડતનાં ુ ય લ ણો
લોકોએ બમણા વેગથી લડત શ કર . સરકારના વટ ુ કમનો ભંગ કર ને સભાઓ,સરઘસો, ુ ત પિ કઓ ુ ં
કાશન,ન-કરની લડત,મીઠા ુ ં ઉ પાદન,િપક ટગ વગે ર કાય મો ચા ુ રાખવામાં આ યા. િતબંધ છતાં દ હ માં
વાિષક અિધવેશન ભર ધરપકડો વહોરમાં આવી.આ લડતમાં કટલાક દશોમાં પરદશી કાપડ, ટશ બૅકો, વીમા
કં પનીઓ, ટશ દવાઓ,પરદશી ખાંડ,કરોસીન વગે ર તમામ માલના બ હ કાર માટ ખાસ સ તાહો ઉજવાયાં.લડત

n
દરિમયાન એક દાજ ુ જબ 1,00,000 માણસોને લમાં ૂ રવામાં આ યાં.તેમાં હ રો ીઓ અને મોટ સં યામાં
બાળકોનો સમાવેશ થતો હતો.તેનાથી લડતનો ૂ સો બમણો થયો.સભા-સરધસ ઉપર લાઠ માર તથા ગોળ મારના

ai
બનાનવો સામ ય બ યા. વતમાનપ ોની લાખો િપયાની મીનગીર ઓ જ ત કરવામાં આવી.

િવિશ ટ ૃિ ઓ :

t
ુ જરાત,ઉ ર દશ અને બંગાળામાં ના- બહાર અને બંગાળાનાં કટલાંક થળોએ ચોક દાર-કર ન ભરવાની લડત ચાલી.

ાંતોમાં અને જ લાઓમાં

ap
મ ય દશ, વરાડ, કણાટક, ઉ ર દશના ભાગો તથા ચે ાઇ અને બહારમાં જ ં ગલના કાયદાનો ભંગ કરવાની લડત
ચાલી. આ ઉપરાંત ગાંઘી દન, શહ દ દન, વજ દન વગે ર દન ઉજવામાં આ યા. ક
િતબંધને પ રષદો ભરવામાં આવી.
ેસના વાિષક અિધવેશનની મ
C
કોમી ુ કાદો અને ૂ ના કરાર(1932) :
ઑગ ટ, 1932માં લૅ ડના વડ ધાન રામસે મોકડોના ડ ‘ કોમી ુ કાદો હર’ કય .તે ુ જબ હ રજનો((દ લતો)ને પણ
હ ુ ઓથી અલગ ગણીને અલગ મતદાર-મંડળો આપવામાં આ યાં.તેના િવરોધમાં ૂ ના ન ક યરવડા લમાં
bs

ગાંઘી એ મરણાંત ઉપવાસ આદયા.ક ેસના અ ણીઓ અને ડૉ. બેડકર વ ચેની મં ણાઓથી,ગાંઘી અને
બેડકર વ ચે ‘ ૂ ના-કરાર’ થયા.તે ુ જબ કોમી ુ કાદામાં આપવામાં આવી હતી તેના કરતાં ઘણી વઘાર બેઠકો
દ લતો(હ રજનો)ને આપવા ગાંઘી સંમત થયા. ૂ ના-કરારનોએક ુ ઘારા તર ક સરકાર વીકાઅર કય . દ લતો
માટનાં અલગ મતદાર-મંડળો રદ કરવામાં આ યાં.ગાંઘી એ ઉપવાસ છોડ ા.
Jo

અ ૃ યતા- િનવારણ :
ઉપવાસ છોડ ા પછ ગાંઘી એ તેમ ુ ં યાન અ ૃ તા-િનવારણ તરફ ક ત ક .ુ ગાંઘી ની િવનં તીને
માન આપીને દશભરમાં અનેક થળોએ મં દરો અને હર ૂ વા દ લતોના ઉપયોગ માટ ુ લાં ુ કવામાં આ યાં.
હ રજનો સેવક સં ઘની થાપના કરવામાં આવી(1932), ણે અ ૃ યતા- િનવારણને ે ે મ વની કામગીર
બ વી.

ગાંઘી ુ ગનાં અ ય રા ય દોલનોમાં ઇ.સ. 1940-41માં ય તગત સ યા હ કરવામાં આ યો તથા ઇ.સ.

1942માં ‘ હદ છોડો’ ચળવળ શ કરવામાં આવી.