คู่มือ ภาวะผุ้นำและบทบาทของผู้นำ เนื่องจากขอบเขตเนื้อหาและความสนใจในภาวะผูนำ ้ ในการศึกษาของ

นักวิจยั แตกต่างกัน ในที่น้ ีจึงขอนำเสนอให้ศึกษาดังต่อไปนี้

Leadership
 ภาวะผูนำ้ คือความริ เริ่ มและธำรงไว้ซ่ ึงโครงสร้างของความคาด
ความหมายของภาวะผู้นำ หวังและความสัมพันธ์ระหว่างกันของสมาชิกของกลุ่ม
(Stogdill, 1974:411)
ภาวะผูนำ้ (Leadership) หรื อความเป็ นผูนำ
้ ซึ่งหมายถึง ความ
 ภาวะผูนำ ้ คือความสามารถที่จะชี้แนะ สัง่ การ หรื ออำนวยการ
สามารถในการนำ (The American Heritage Dictionary, 1985 : 719)
หรื อมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมของผูอ้ ื่นเพื่อให้มุ่งไปสู่ จุดหมายที่
จึงเป็ นสิ่ งสำคัญยิง่ สำหรับความสำเร็ จของผูนำ
้ ภาวะผูนำ
้ ได้รับความ
กำหนดไว้ (McFarland, 1979:303)
สนใจ และมีการศึกษามาเป็ นเวลานานแล้ว เพื่อให้รู้วา่ อะไรเป็ นองค์
ประกอบที่ จะช่วยให้ผนำ ู้ มีความสามารถในการนำ หรื อมีภาวะผูนำ้ ที่  ภาวะผูนำ ้ คือศิลปในการชี้แนะลูกน้อง หรื อผูร้ ่ วมงานให้ปฏิบตั ิ
มีประสิ ทธิภาพ หน้าที่ดว้ ยความกระตือรื อร้นและเต็มใจ (Schwartz, 1980:491)
 ภาวะผูนำ ้ เป็ นกระบวนการที่บุคคลใช้อิทธิพลต่อกลุ่ม เพื่อให้
การศึกษานั้นได้ศึกษาตั้ง แต่คุณลักษณะ (Traits) ของผูนำ้ อำนาจ บรรลุความต้องการของกลุ่ม หรื อจุดมุ่งหมายขององค์การ
(Power) ของผูนำ
้ พฤติกรรม (Behavior) ของผูนำ ้ แบบต่าง ๆ และอื่น (Mitchell and Larson, Jr., 1987:435)
้ อยูต่ ลอดเวลา และพยายามจะ
ๆ ในปัจจุบนั นี้ ก็ยงั มีการศึกษาภาวะผูนำ  ภาวะผูนำ ้ เป็ นเรื่ องของศิลปของการใช้อิทธิพลหรื อ
้ ที่มี ประสิ ทธิภาพในแต่ละองค์การและในสถานการณ์ต่าง
หาภาวะผูนำ กระบวนการใช้อิทธิพลต่อบุคคลอื่น เพื่อให้เขามีความเต็มใจ
ๆ กัน และกระตือรื อร้นในการปฏิบตั ิงานจนประสบความสำเร็ จตาม
จุดมุ่งหมายของกลุ่ม (Koontz and Weihrich, 1988:437)
ความหมายของภาวะผูนำ้ ได้มีผใู้ ห้ความหมายของภาวะผูนำ ้ ไว้
 ภาวะผูนำ ้ เป็ นความสามารถในการใช้อิทธิพลต่อกลุ่ม เพื่อให้
หลากหลายและแตกต่างกัน ซึ่ง ยุคล์ (Yukl, 1989 : 3) ได้กล่าวถึง
ประสบความสำเร็ จตาม เป้ าหมายหมายที่ต้ งั ไว้ (Robbins,
สาเหตุที่ความหมายของภาวะผูนำ
้ มีหลากหลายและแตกต่างกัน ก็
1989:302)
  ภาวะผูนำ
้ เป็ นกระบวนการของการชี้แนะและอิทธิพลต่อ
กิจกรรมต่างๆ ของสมาชิกของกลุ่ม (Stoner and Freeman,
1989:459)
 ภาวะผูนำ
้ เป็ นกระบวนการที่บุคคลหนึ่ง(ผูนำ ้ )ใช้อิทธิพลและ
อำนาจของตนกระตุน้ ชี้นำให้บุคคลอื่น (ผูต้ าม) มีความ
กระตือรื อร้น เต็มใจทำในสิ่ งที่เขาต้องการ โดยมีเป้ าหมายของ
องค์การเป็ นจุดหมายปลายทาง (พยอม วงศ์สารศรี , 2534:196)
จากการวิเคราะห์ความหมายของภาวะผูนำ ้ ข้างต้น จะเห็นได้วา่
แนวคิดส่ วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับกลุ่มคน และสมาชิกของกลุ่มมีความ
สัมพันธ์ภายในต่อกันอย่างสม่ำเสมอ ในการนี้จะมีสมาชิกคนใดคน
หนึ่งหรื อมากกว่าถูกกำหนดหรื อยอมรับให้เป็ นผูนำ ้ (Leader)
เนื่องจากมีความแตกต่างในด้านต่าง ๆ จากบุคคลอื่น ๆ ของกลุ่ม ซึ่ง
ถือว่าเป็ นผูต้ าม (Followers) หรื อผูใ้ ต้บงั คับบัญชา หรื อลูก
น้อง(Subordinates) หรื อผูป้ ฏิบตั ิ สำหรับความหมายของภาวะผูนำ
เกือบทั้งหมดจะเกี่ยวข้องกับการใช้อิทธิพล ซึ่งส่ วนมากจะเป็ นผูนำ
(Leader)พยายามจะมีอิทธิพลต่อผูต้ าม (Followers) ในกลุ่มหรื อบุคคล
อื่น ๆ เพื่อให้มีทศั นคติ พฤติกรรม และอื่น ๆ ไปในทิศทางที่ทำให้จุด
มุ่งหมายของกลุ่มหรื อองค์การประสบความสำเร็ จ ดังนั้น จึงสรุ ปได้วา่
ภาวะผูนำ้ (Leadership) คือกระบวนการที่บุคคลใดบุคคลหนึ่ง หรื อ
มากกว่า พยายามใช้อิทธิพลของตนหรื อกลุ่มตน กระตุน้ ชี้นำ ผลักดัน
ให้บุคคลอื่น หรื อกลุ่ม บุคคลอื่น มีความเต็มใจ และกระตือรื อร้นใน
การทำสิ่ งต่าง ๆ ตามต้องการ โดยมีความสำเร็ จของกลุ่ม หรื อองค์การ
เป็ นเป้ าหมาย
ลักษณะภาวะผู้นำ
มิทเชล และ ลาร์สัน จูเนียร์ (Michell and Larson, Jr., 1987 :
435-436)ได้ช้ ีให้เห็นองค์ประกอบที่สำคัญ 3 ประการ ในการพิจารณา
ว่าผูนำ
้ ใดมีภาวะผูนำ ้ หรื อไม่ ได้แก่
1. ผูนำ
้ เป็ นกระบวนการ
2. มีระดับความถูกต้องของการใช้อิทธิพล
3.มีความสำเร็ จของจุดมุ่งหมายที่ต้ งั ไว้
้ 1. ภาวะผูนำ
้ เป็ นกระบวนการของการใช้อิทธิพล ที่ผนำ ู้ พยายามจะมี
้ อิทธิพลเหนือผูต้ าม เพื่อให้มีพฤติกรรม การปฏิบตั ิงานตามต้องการ
โดยมีจุดมุ่งหมายขององค์การเป็ นเป้ าหมาย ไม่ใช่เรื่ องของบุคคลที่จะ
พึงมีภาวะผูนำ
้ ได้โดยที่ไม่ได้มีการกระทำใด ๆ เป็ นกระบวนการ
(process) ให้เกิดอิทธิพลต่อผูอ้ ื่น ดังนั้น ผูนำ
้ ทางจากการแต่งตั้ง เช่น ผู้
อำนวยการ ผูบ้ ญั ชาการ อาจจะมีภาวะหรื อไม่กไ็ ด้ ทั้งนี้ข้ ึนอยูว่ า่ มี
ลักษณะทั้ง 3 ประการหรื อเปล่า ในทางตรงข้าม ผูท้ ี่แสดงภาวะผูนำ ้
อาจจะไม่เป็ นผูนำ
้ ที่แบบทางการ แต่มีองค์ประกอบ 3 ประการนั้น เป็ นมาตั้งแต่เกิด ไม่สามารถพัฒนาขึ้นมาภายหลังได้ (Leader are bone,
not made)
2. ภาวะผูนำ ้ นอกจากเป็ นกระบวนการแล้ว ภาวะผูนำ ้ จะเกิดขึ้นได้ก็
ต่อเมื่อผูต้ ามยอมให้ผนำ ู้ ใช้อิทธิพลต่อตัวเขา ซึ่งโดยทัว่ ไปก็ตอ้ ง
พิจารณาถึงระดับความถูกต้องของอิทธิพลที่ใช้ดว้ ยว่าไม่ใช่เป็ นการใช้ คุณสมบัติพ้ืนฐานที่ทำให้ผนำ
ู้ แตกต่างจากบุคคลทัว่ ไป
อำนาจเข้าขู่เข็ญ หรื อบีบบังคับ ให้ทำตาม เพราะถ้าเป็ นการเช่นนั้นก็ 1. ความมุ่งมัน่ (drive)
ไม่ถือว่าผูนำ ้ มีภาวะผูนำ
้ ได้
2. แรงจูงใจในการเป็ นผูนำ
้ (Leadership Motivation)
3. ภาวะผูนำ้ จะถูกอ้างถึงเมื่อจุดมุ่งหมายของกลุ่ม หรื อองค์การ
ประสบความสำเร็ จ ดังนั้นถ้าหากผูนำ ้ ไม่สามารถ นำกลุ่มไปสู่ ความ 3. ความซื่อสัตย์ (Integrity)
สำเร็ จดังกล่าวได้ ก็ยอ่ มหมายถึงว่าผูนำ
้ ไม่ได้แสดงภาวะผูนำ
้ หรื อไม่มี
ความสามารถในการนำนัน่ เอง 4. ความเฉลียวฉลาด (Intelligence)

คุณสมบัติของผู้นำ 5. ความมัน่ ใจในตัวเอง (Self-confidence)

ตามทฤษฎีทางด้านภาวะผูนำ ้ นั้น ได้มีความพยายามกันตั้งแต่ 6. ความรอบรู ้ในสิ่ งที่ตนเองทำ (Knowledge of the Business)

ร้อยปี ที่แล้วที่จะศึกษาถึงคุณลักษณะ (Traits) ที่สำคัญของผูนำ ้ โดยมี
สมมติฐานว่าผูนำ ้ ที่ยงิ่ ใหญ่และประสบความสำเร็ จแต่ละคน จะต้อง
ประกอบด้วยคุณลักษณะที่คล้าย ๆ กัน และได้มีความพยายามที่จะ
ศึกษาว่าอะไรคือคุณลักษณะที่ทำให้ผนำ ู้ ยิง่ ใหญ่ ถ้าเป็ นไปตาม
สมมติฐานดังกล่าว ก็หมายความว่าผูท้ ี่จะเป็ นผูนำ ้ ที่ยงิ่ ใหญ่ได้ จะต้อง
การเป็ นผูนำ
้ นักทฤษฎีบางท่านได้ให้ความเห็นว่า เป็ น
บุคลิกลักษณะเด่นซึ่งบางคนมีมาตั้งแต่กำเนิด จึงศึกษาเล่าเรี ยนหรื อ
สอนกันไม่ได้ เช่น มหาบุรุษของโลก นโปเลียน อับราฮัม ลินคอร์น
เป็ นต้น บุคคลเหล่านี้ มีบุคลิกลักษณะเด่นเป็ นพิเศษกว่าบุคคลธรรมดา
นานนับร้อย ๆ ปี จึงจะพบสักคนหนึ่ง แต่การเป็ นผูนำ ้ ในลักษณะการ
บริ หารนั้น อาจจะศึกษาหรื อฝึ กฝนให้มีข้ ึนมาได้

สรุ ป คุณสมบัติของผูท้ ี่จะเป็ นผูนำ
้ ที่ดีได้ดงั นี้ คือ
1. มีความเฉลียวฉลาด ผูนำ้ ที่ดีจะต้องมีความสามารถทางด้านสติ
ปัญญาและคุณภาพทางสมอง ซึ่งเป็ นสิ่ งจำเป็ นสำหรับผูนำ ้ คนที่มี
ความเฉลียวฉลาดย่อมโน้มน้าวให้ผอู้ ื่นปฏิบตั ิตามได้ง่าย
2. มีการศึกษาอบรมดี การศึกษาก่อให้เกิดความคิดริ เริ่ ม ความคิด
สร้างสรรค์ เป็ นส่ วนประกอบสำคัญของการเป็ นผูนำ ้ ความรู ้ยอ่ ม
ทำให้คนนับหน้าถือตา จะพูดอะไรคนอื่นเขาก็เชื่อฟังและให้การ
เคารพนับถือด้วย
3. มีความเชื่อมั่นใจตนเอง ต้องมีกำลังใจเข้มแข็งเมื่อตัดสิ นใจจะทำ
กิจการใด ๆ ไป ก็จะต้องมีความเชื่อมัน่ ว่างานนั้นจะต้องสำเร็ จ โดยไม่
หวัน่ ไหวต่อเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้น ซึ่งจะเป็ นอุปสรรคในการดำเนิน
งานนั้น
4. เป็ นคนมีเหตุผลดี คือ มีความสามารถทางด้านเปรี ยบเทียบ และการ
แปลความหมายอย่างมีเหตุผล มีความสามารถที่จะหาเหตุผลต่าง ๆ
จากสาเหตุต่าง ๆ ได้ และสามารถแปลความหมายของสิ่ งที่เป็ น
สัญลักษณ์ให้เป็ นภาษาเขียนได้ ความสามารถทางด้านเหตุผลนี้ พัฒนา
ได้ยาก เพราะจะต้องมีความรู ้ความสามารถทางด้านภาษา ทักษะและ
ความรู ้ทางด้านวิชาการประกอบด้วย
5. มีประสบการณ์ในการปกครองบังคับบัญชาเป็ นอย่ างดี ในการ
ปฏิบตั ิงานจะทำให้ผนำ ู้ สามารถคาดการณ์เกี่ยวกับงานได้ ฉะนั้น ใน
ระยะเริ่ มแรกย่อมต้องการผูนำ้ ที่มีประสบการณ์ในทางปฏิบตั ิงานอย่าง
กว้างขวาง ผูนำ
้ ที่ดีจะต้องมีคุณสมบัติในด้านการตัดสิ น วินิจฉัยสัง่ การ
และการวางแผนพร้อมไปด้วย เพื่อจะได้เลือกทางที่ถูกต้องที่สุดในการ
ดำเนินงานต่อไป
6. มีชื่อเสียงเกียรติคุณ ข้อนี้เกี่ยวข้องกับชื่อเสี ยงวงศ์ตระกูล ชาติ
กำเนิด เพราะถ้ามีชื่อเสี ยงดี มีเกียรติคุณดี ย่อมเป็ นที่เคารพนับถือของ
คนทัว่ ไป
7. สามารถเข้ ากับคนทุกชั้นวรรณะได้ เป็ นอย่ างดี
8. มีสุขภาพอนามัยดี
9. มีความสามารถเหนือระดับความสามารถของบุคคลธรรมดา
10 มีความรู้ เกีย่ วกับงานทั่ว ๆ ไปขององค์ กร หรือหน่ วยงานที่ตน
ปฏิบัติอยู่โดยเฉพาะ
11. มีความสามารถเผชิญปัญหาเฉพาะหน้ า ที่จะเกิดขึน้ ในขณะปฏิบัติ
งานให้ ได้ ทันท่ วงที
12. มีความสามารถคาดการณ์ สามารถทำนายเหตุการณ์หรื อปัญหาที่
จะเกิดขึ้นล่วงหน้า และหาทางป้ องกันมิให้เกิดเหตุการณ์หรื อปัญหา
นั้นเกิดขึ้นได้
ประสิ ทธิภาพของภาวะผู้นำ
ความหมายของประสิ ทธิภาพของภาวะผูนำ ้ ก็เหมือนกับความ
หมายของภาวะผูนำ ้ ที่มีมากและ แตกต่างกันไปตามความสนใจ และ
ขอบเขตการศึกษาของนักวิจยั นอกจากนั้นสิ่ งสำคัญอีก ประการหนึ่ง
คือ เกณฑ์ (Criteria) ที่จะใช้วดั หรื อประเมินประสิ ทธิภาพของภาวะ
ผูนำ
้ ปริ มาณและคุณภาพของผลผลิตและการบริ การขององค์การ
จากการ ศึกษางานวิจัย พบว่ า เกณฑ์ (Criteria) ที่ใช้ ในการประเมิน
ประสิ ทธิภาพผู้นำ พอแยกได้ เป็ น 3 ลักษณะคือ
1. ผลที่เกิดขึ้นของกลุ่ม (Outcome)
2. ทัศนคติของผูต้ าม (Attitude of Followers)
3. คุณภาพของกระบวนการกลุ่ม (Quality of Group
Process)
1. ผลที่เกิดขึ้นของกลุ่ม (Outcome) คือผลที่เกิดขึ้นของกลุ่ม
เนื่องจากความสามารถ ในการนำ หรื อภายใต้การนำของผูนำ ้ เช่น
ผลสำเร็ จของการปฏิบตั ิงานของกลุ่ม การสามารถ บรรลุ
วัตถุประสงค์ที่ต้ งั ไว้ การอยูร่ อดของกลุ่มความก้าวหน้าของกลุ่ม
ความพร้อมของกลุ่ม ความสามารถในการแก้ปัญหาของกลุ่ม
ความพึงพอใจของสมาชิกของกลุ่มที่มีต่อผูนำ ้ และฐานะที่ ได้รับ
การยอมรับไม่เปลี่ยนแปลงของผูนำ ้ สำหรับผลสำเร็ จของการ
ปฏิบตั ิงานในองค์การธุรกิจ อาจจะเห็นได้ชดั จากผลกำไร ที่เพิ่ม
ขึ้น ยอดขายที่เพิม่ ขึ้น ครองส่ วนแบ่งของตลาดมากขึ้น เงิน
หมุนเวียนลงทุนมากขึ้น รวมทั้ง การยอมรับในผูนำ ้ จากผูบ้ งั คับ
บัญชา เพื่อน และผูต้ ามมากขึ้น ส่ วนองค์การของรัฐมักจะเน้นไปที่
2. ทัศนคติของผูต้ าม (Attitude of Followers) ทัศนคติของผู้
ตามหรื อผูใ้ ต้บงั คับบัญชาที่มีต่อผูนำ
้ นิยมใช้เป็ นเกณฑ์ตดั สิ น
ประสิ ทธิภาพของผูนำ ้ อีกเกณฑ์หนึ่ง ซึ่งส่วนใหญ่จะทราบได้ โดย
การใช้แบบสอบถามหรื อการสัมภาษณ์ผตู้ าม ดังตัวอย่างคำถามต่อ
ไปนี้ -ผูนำ
้ สามารถตอบสนองความต้องการและคาดหวังของผูต้ าม
ได้ดีเพียงใด -ผูต้ ามชอบ ยกย่องและยอมรับผูนำ ้ เพียงใด -ผูต้ ามมี
ความยินดีในการปฏิบตั ิงานตามคำสัง่ หรื อคำขอร้องของผูนำ ้ แค่
ไหน -ผูต้ ามต่อต้าน เพิกเฉย ที่จะไม่ปฏิบตั ิตามคำสัง่ หรื อคำขอร้อง
 ของผูนำ้ หรื อเปล่า นอกจากนั้น อาจดูได้จากการมีคำร้องทุกข์และ
บัตรสนเท่ห์ต่าง ๆ ส่ งถึงผูนำ
้ ในระดับสูงกว่า รวมทั้งการขอย้าย
การขาดงาน การหน่วงเหนี่ยวงาน และการหยุดงานมากขึ้น
เป็ นต้น
3. คุณภาพของกระบวนการกลุ่ม (Quality of Group Process)
คุณภาพของกระบวนการกลุ่มก็เป็ นเกณฑ์ที่ใช้ประเมิน
ประสิ ทธิภาพของผูนำ ้ โดยประเมินจากความสนับสนุนด้านต่าง ๆ
และความตั้งใจที่จะทำให้คุณภาพของกระบวนการกลุ่มของลูก
น้องมีคุณภาพดีข้ ึนในด้านความ สามัคคี ความร่ วมมือ แรงจูงใจ
การแก้ปัญหา การตัดสิ นใจ การแก้ไขความขัดแย้ง ประสิ ทธิภาพ
ของงานเฉพาะด้าน กิจกรรมขององค์การ การมีทรัพยากรอย่างพอ
เพียง และความพร้อมของกลุ่มที่จะรับมือต่อการเปลี่ยนแปลง และ
เหตุการณ์วิกฤตต่าง ๆ รวมทั้งการปรับปรุ งคุณภาพชีวิตของการ
ทำงาน การสร้างความมัน่ ใจให้สมาชิก การเพิ่มพูนทักษะในงาน
และการพัฒนาสุ ขภาพจิตของสมาชิกให้ดีข้ ึน
วิเคราะห์ และสรุป
ภาวะผูนำ
้ เป็ นกระบวนการของอิทธิพลที่บุคคลหนึ่งพยายาม
ใช้อิทธิพลต่อบุคคลอื่น ให้มี พฤติกรรมไปในทิศทางที่ตอ้ งการ ทั้งนี้
เพื่อให้บรรลุตามเป้ าหมายที่ต้ งั ไว้ ในการกล่าวถึงภาวะผูนำ
้ จะต้อง
พิจารณาสิ่ งต่อไปนี้ 3 ประการ คือ
(1) ภาวะผูนำ ้ เป็ นกระบวนการ
(2) ภาวะผูนำ ้ อยูท่ ี่ระดับความถูกต้องที่ผตู้ ามจะปฏิบตั ิตาม และ
(3) การบรรลุเป้ าหมายที่ต้ งั ไว้ ผูนำ
้ คือบุคคลที่มีอิทธิพลมากที่สุดใน
กลุ่ม จะมาจากการเลือกตั้ง แต่งตั้ง หรื อยกย่องจากกลุ่มให้เป็ นผูช้ ้ ีแนะ
ช่วยเหลือให้กลุ่มปฏิบตั ิกิจกรรมต่าง ๆ จนประสบความสำเร็ จตามเป้ า
หมายที่ต้ งั ไว้
้ ผูจ้ ดั การ และผูบ้ ริ หาร มีความแตกต่างกัน แต่กย็ งั นิยมใช้
คำว่า ผูนำ
แทนกันเพื่อให้เข้าใจ ถึงลักษณะขององค์การที่ผนำ ู้ เกี่ยวข้องอยู่
สำหรับประสิ ทธิภาพของภาวะผูนำ ้ นั้น ได้มีการสรุ ปเกณฑ์ที่ใช้ในการ
ประเมินประสิ ทธิภาพ ผูนำ ้ ไว้ 3 เกณฑ์ คือ
(1) ผลที่เกิดขึ้นของกลุ่ม
(2) ทัศนคติของผูต้ ามและ
(3) คุณภาพของกระบวนการกลุ่ม
การศึกษาภาวะผูนำ
้ ได้ทำกันมานาน และมีงานวิจยั จำนวนมากมาย
อย่างไรก็ตามก็พอจะ แบ่งประเภทของการศึกษาภาวะผูนำ ้ ได้เป็ น 4
แนวทาง คือ
(1) การศึกษาภาวะผูนำ
้ จากอำนาจ- อิทธิพล
(2) การศึกษาภาวะผูนำ้ จากพฤติกรรมของผูนำ ้
(3) การศึกษาภาวะผูนำ ้ จากคุณลักษณะ ของผูนำ ้ และ
(4) การศึกษาภาวะผูนำ ้ ในสถานการณ์ต่าง ๆ นอกจากนั้น ยังมีการ
ศึกษาหาความสามารถพิเศษของผูนำ ้ ซึ่งเริ่ มมีการศึกษาจริ งจัง
ประมาณต้นปี ค.ศ. 1980 แต่กย็ งั มีงานวิจยั ในด้านนี้ไม่มากนัก รวมทั้ง
ยังคงศึกษาทุกภาวะผูนำ ้ ที่จะเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงของโลกที่แคบ
เล็ก เนื่องจากเทคโนโลยีดา้ นการสื่ อสารที่รวดเร็ ว แต่ทวีคูณด้านการ
แข่งขันและช่วงชิงโอกาสในทุก ๆ ด้าน