Inform

Shkenca e kompjuterave
Kapitulli 1: Shkenca e kompjuterave

1.1 Informacioni dhe paraqitja e tij
1.2 kompjuteri
1.3 Arkitektura e kompjuterit
1.4 Gjuha e kompjuterit
2 Informatikë, 2019
1.3 Arkitektura e kompjuterit
1.3.1 Hyrje
1.3.2 Objektivat e leksionit
1.3.3 Veprimet bazë të kompjuterit
1.3.4 Njësitë funksionale
1.3.5 Sistemi i pajisjeve rezervuese
1.3.6 Pajisjet hyrje-dalëse
1.3.1 Hyrje
 Do të paraqesim një pamje të përgjithshme të kompjuterit,
 Si janë organizuar pjesët përbërëse të kompjuterit
 Si realizohen detyrat specifike nga pjesët përbërëse të
kompjuterit
 Ndërtimi i brendshëm ndryshon nga gjenerata në gjeneratë
por nga ana funksionale proceset mbeten të njëjta
1.3.2 Objektivat e leksionit
 Të kuptohet organizimi bazë i kompjuterit
 Të kuptohet roli i Njësisë Arithmetike, Njësisë së Kontrollit

dhe Njësisë Qëndrore të Përpunimit
 Përcaktimi i kujtesës së kompjuterit
 Të kuptohet ndryshimi ndërmjet kujtesës primare dhe asaj

sekondare. Të kuptohet ndryshimi ndërmjet rezervimit primar
dhe atij sekondar
 Të kuptohen pajisjet e ndryshme të Hyrje-Daljes
1.3.3 Veprimet bazë të kompjuterit
Kompjuteri kryen pesë procese bazë:
1. Pranon të dhëna ose urdhëra nga pajisja hyrëse
2. Rezervon të dhëna
3. Përpunon të dhënat siç kërkohet nga përdoruesi
4. Jep rezultatet në një nga pajisjet dalëse
5. Kontrollon të gjitha veprimet brënda në kompjuter
Skema e funksionale e kompjuterit
Procesi i Hyrjes së të dhënave
 Procesi me anë të të cilit të dhënat fillestare dhe
programi i përpunimit të tyre transmetohen nga
mbartësa të jashtëm në brendësi të sistemit
kompjuterik quhet Hyrje e të dhënave (input)
 Të dhënat duhet të jenë të organizuara në një

formë të përshtatshme për t’u përpunuar
Informatikë, 2019 8
Procesi i Rezervimit të të dhënave
 Procesi i mbajtjes së të dhënave dhe instruksioneve në

kompjuter quhet rezervim (storage)
 Të dhënat dhe programet duhet të futen në kompjuter para

se të fillojë përpunimi
 Arsyeja e këtij përqëndrimi paraprak është fakti që Njësia
Qendrore e Përpunimit ka shpejtësi shumë të madhe pune dhe nuk
ka kuptim të lihet në pritje të të dhënave
Procesi i Rezervimit të të dhënave(2)
 Të dhënat dhe programet rezervohen në Njësinë e rezervimit

për të patur një akses dhe përpunim të shpejtë
 Njësia e rezervimit është një hapësirë për rezervim të dhënave

dhe të urdhërave (programit)
 Funksionet e Njësisë së rezervimit janë:

1) Të gjitha të dhënat dhe programet regjistrohen në të para dhe pas përpunimit
2) Rezultatet ndërmjetese përsëri regjistrohen në të
Procesi i Përpunimit të të dhënave
 Detyra për të kryer veprime të tilla si veprimet arithmetike

dhe krahasuse (logjike) quhet perpunim (processing).
 Përpunimi kryhet nga Njësia Qëndrore e Përpunimit

 Njësia e Përpunimit merr urdhërat dhe të dhënat nga Njësia e
Rezervimit, kryhen të gjitha llogaritjet e caktuara nga urdhërat në
ambjentet e saj dhe dërgon rezultatet në Njësinë e Rezervimit
Procesi i afishimit të rezultateve
 Procesi, i cili rezultatet e përpunimit të kryera nga Njësia

Qendrore, i paraqet në letër, ekran ose në ndonjë medium
tjetër quhet afishim i rezultateve (output)
Procesi i kontrollit
 Procesi, që ndjek drejton dhe mbikqyr kryerjen e proceseve

te hyrjes se të dhënave, përpunimit të tyre dhe të afishimit të
rezultateve quhet procesi i kontrollit (control)
1.3.4 Njësitë funksionale
 Me qëllim që të kryejë pesë proceset bazë kompjuteri e

shpërndan punën ndërmjet dy njësive funksionale:
- Njësia arithmetiko-logjike (Arithmetic Logical Unit - ALU)

- Njësia e kontrolit (Control Unit - CU)
 Kur i referohemi në përgjithsi, këto njësi quhen me një emër

të vetëm Njësia Qëndrore e Përpunimit
(Central Processing unit - CPU)
Skema funksionale e CPU-së
Njesia
Njesia e
arithmetiko
kontrollit
logjike
Regjistrat
Njësia arithmetiko-logjike
 Njësia arithmetiko-logjike përmban qarqet elektronike që
kryejnë përpunimet e të dhënave
 Përpunimet kryesore të kryera nga ALU-ja janë:

 Arithmetike si mbledhja, zbritja, shumëzimi, pjestimi,
 Logjike si krahasimet, zhvendosjet, etj
 Të dhënat e nevojshme ALU-ja i gjen në regjistrat e CPU-së.

Rezultatet e përpunimit dërgohen po në regjistrat e CPU-së
 Komandimi i punës bëhet nga Njësia e kontrollit
Njësia e kontrollit
- Njësia e kontrollit përmban qarqet elektronike të nevojshëm për

koordinimin e aktivitetit të kompjuterit
- Njësia e kontrollit drejton kryerjen e veprimeve të përcaktruara

në programin e regjistruar në pajisjen e rezervimit
- Transferimi i informacionit nga Pajisja rezervuese ne regjistra behet

nga Njësia e kontrollit.
- Interpretimi i instruksioneve dhe lëshimi i sinjaleve për njësitë e tjera

kryhen nga Njësia e kontrollit
Njësia e kontrollit (2)
- Njësia e kontrollit shërben gjithashtu si një operator në se një

kompjuter lejon akses për të punuar njëkohësisht disa
përdorues
- Njësia shërben si koordinatore për punën e pajisjeve të

transmetimit të të dhënave në kompjuter dhe të afishimit të të
dhënave nga kompjuteri
- Njësia e kontrollit është “menaxheri” i të gjitha operacioneve

të përmendura më parë
Regjistrat
- Për të kryer punën në CPU janë vendosur disa qarqe
elektronike që quhen Regjistra
- Regjistrat shërbejnë për rezervim të përkohshëm të

informacionit (të dhëna dhe instruksione) që përpunohen nga
CPU-ja
- Mbajnë përkohësisht të dhënat që do të përpunojë ALU-ja
- Mbajnë përkohësisht rezultatet që ka përpunuar ALU-ja
Shpejtësia e punës së CPU-së
 CPU-ja e organizon punën saj nën ritmin e një ore elektronike
të brendshme vetiake të saj
 Shpejtësia e orës (clock rate) përcaktohet si numri i pulsimeve

në një sekonde të gjeneruara nga ora dhe shprehet aktualisht
në GigaHertz (GHz) (miliarda pulse në sekondë)
 CPU-ja kërkon një numër të vogël pulsimesh (clock cycles) për

të ekzekutuar çdo instruksion
1.3.5 Sistemi i pajisjeve rezervuese
Sistemi i pajisjeve rezervuese përbëhet nga:
- regjistrat e procesorit
- kujtesa e fshehtë (cache memory)
- kujtesa ROM
- kujtesa qëndrore – e brendshme (RAM)
- kujtesat sekondare – e jashtme, masive
(disk magnetik, diskete,…)
- kujtesat terciare (CD, DVD, flash, …)
Sistemi i pajisjeve rezervuese (1)
Nga pikpamja funksionale pajisjet rezervuese

ndahen në:
a) pajisje që mbajnë të dhënat që po përpunohen: regjistrat
b) Pajisje për të mbajtur të dhënat që do të duhen në një kohë
shumë të afërt: cache mamory, RAM
c) Pajisje për të mbajtur të dhënat që do të duhen pas pak kohe
ose pas shumë kohe ose asnjëherë:
HD -disku magnetik, disqet optike, shiriti magnetik,
Hiearkia e paisjeve rezervuese
Kujtesa ROM
 Kujtesa ROM (Read Only Memory) përmban
disa programe të furnizuara nga konstruktori i
kompjuterit që shërbejnë për të startuar disa nga
pajisjet e lidhura me kompjuterin
 ROM aksesohet vetëm për lexim nga procesori
 ROM është kujtesë e tipit read
 ROM e mban përgjithmonë informacionin (non-

volatile memory)
Cache memory
 Kujtesa e tipit cache është një kujtesë e shpejtë
e tipit RAM por më e shtrenjtë
 Është krijuar për të zbutur ndryshimin e madh ndërmjet
shpejtesisë së punës procesorit dhe kohës së leximit të
informacionit nga RAM
 Cache memory mban të dhënat që përsëriten shpesh
 Rradha e kërkimit të informacionit nga CPU

është: regjister-cache-RAM
 Kur nuk e gjen në një kujtesë kalon tek tjetra
 Aktualisht për kompjuterat personale (PC) kapaciteti normal

për cache është 2 - 4 MB
Kujtesa qëndrore
 Kujtesa qëndrore RAM, aksesohet drejtpërsëdrejti nga
procesori
 Funksioni kryesor i kujtesës RAM është që gjatë një seance

pune:
i) të rezervojë bashkësinë e urdhërave të përpunimit të të dhënave
të quajtur program (software)
ii) të rezervojë të dhënat që i nënshtrohen përpunimit
 Rezervimi në RAM është i përkohshëm
Kujtesa qëndrore
 Çdo qelizë e RAM është e aksesueshme
 Çdo qelizë aksesohet me të njëjtën kohë
 RAM është kujtesë e tipit read/write
 Informacioni në RAM zhduket në se ndërpritet energjia elektrike
(volatile memory)
 Kapaciteti i kujtesës shprehet në Bytes
 Aktualisht për kompjuterat personale (PC) kapaciteti normal
është 2 – 4 - 8 GB
Disku magnetik
 Disku magnetik është aktualisht rezervuari i të dhënave në
një kompjuter (hard disk)
 Lejon akses të drejtpërdrejtë tek të dhënat e regjistruara
 Është një medium rezervimi non-volatile
 Njihet me emrat: hard drive, hard disk, fixed disk drive
 Janë futur në përdorim në vitin 1956 në një kompjuter IBM
 Kapacipeti i disqeve magnetik sot eshte minimumi – 500 GB
– 1TB
Një kujtese RAM
Skica e një disku magnetik
Disku magnetik
 Informacioni regjistrohet në pjata të holla dhe e sheshta
alumini të mbuluara me një shtresë aliazh kobalti
 Pjatat janë të fiksuara në një bosht që rrotullohet me

shpejtësi të madhe
 Në diskun magnetik të dhënat regjistrohen me anë të

magnetizimit të materialit ferromagnetik sipas një drejtimi
për të paraqitur një bit
Disku magnetik (1)
 Dy koka leximi për çdo pjatë, të vendosura në një krah që lëviz

horizontalisht, dedektojnë magnetizimin ose jo të sipërfaqes
 Prezenca e magnetizimit paraqet 1 ndërsa mungesa paraqet 0.
 Regjistrimi në sipërfaqen e mbuluar bëhet sipas zonave rrethore

të quajtura pista
 Çdo pistë ndahet në nënzona të quajtura sektorë
 Kapaciteti i çdo sektori është i njëjtë
Disku magnetik (2)
Disa të dhëna për një disk tipik aktual për PC:
 Kapaciteti: 500 GB – 2 TB - 1PB (petabytes)
 Shpejtësia e rrotullimit: 7200 rrot/min
 Shpejtësia mesatare e transferimit të të dhënave: 1 Gbit

për sekondë
Një disk i formatuar
Disku optik
 Në kategorinë e disqeve optikë futen:
 CD (Compact disc)
 DVD (Digital Versatile Disc)
 BD (Blu-ray)
 Është një medium rezervimi non-volatile
 Në treg CD, që nga 1982
 Fllimisht CD u fut si një vazhdim i pllakave të gramafonit dhe më
vonë u bë mjet rezervimi për të dhënat
 DVD u fut ne treg ne vitet 1995
 Blu-ray ne fund të 2007
Mekanizmi i brendshëm i DVD-Drive
Disku optik (1)
 CD, DVD janë disqe që e kanë diametrin e jashtëm 120 mm,
prej një materiali reflektues që mbulohet me një shtresë
mbrojtese vinili.
 Informacionet regjistrohen me anë goditjes me anë të rrezes

lazer duke krijuar gropëza të vogla mbi sipërfaqen reflektuese
të cilat mund të lexohen po me anë të rrezes që kontrollon
cregullimet në CD ndërsa ajo rrotullohet.
 Tranformimi në 0,1 është një proces jo i drejpërdrejtë
Disku optik
Kapaciteti i disqeve optike:
 ne versionin CD kapaciteti perfshihet ndërmjet 600 dhe 700

MB,
 ne versionin DVD kapaciteti shkon deri në 17 GB
 ne versionin Blu-ray kapaciteti shkon deri 50 GB.
1.3.6 Pajisjet e Hyrje-daljes
 Një kompjuter është i dobishëm kur komunikon me ambjentin
e jashtëm
 Paisjet e hyrjes transmetojnë të dhënat në kompjuter
 Paisjet e daljes nxjerin rezultatet nga kompjuteri
 Paisjet e hyrje-daljes quhen paisje periferike
Paisjet e hyrjes
 Paisjet e hyrjes shërbejnë për konvertuar të dhënat që do t’i
transmetohen kompjuterit në një formë të kuptueshme (sinjale
elektrike)
 Si paisje tipike hyrëse përmendim:
 Tastierën (keyboard)
 Miun (mouse)
 Skanerin (scanner)
Tastiera
 Paisja kryesore për hyrje të të dhënave
 Tipi QWERTY
 QWERTY is a keyboard design for Latin-script alphabets. The name comes from
the order of the first six keys on the top left letter row of the keyboard.
 104 tasta
 Tastat alfabetike, numerike, shenjat speciale
 Tastat funksion (F1,…,F12)
 Tastat Ctrl, Alt, Shift, Caps lock, Tab, Enter, Esc
 Tastat e lëvizjes së kursorit
Mouse
 Tipik për hyrje urdhërash në rastin e komunikimit me
kompjuterin me një ndërfaqës grafik
 Veprimet me mouse:
 Klikim me të majtën
 Klikim me të djathtën
 Klikim i dyfishtë
 Rëshkitje (drag)
Skaneri
 Paisje optike tipike për dixhitalizimin e figurave
 Formatet:
 Magnetic Ink Character recognition (MICR) që përdoret kryesisht
në banka për të lexuar çeqet
 Optical Mark Reader (OMR) që për të lexuar testet e përgatitura

nga studentët në provime
 Optical Character Recognition (OCR) që përdoret për të lexuar

karakteret tekst
Paisjet dalëse
 Paisjet e daljes shërbejnë për konvertuar rezultatet që ka
krijuar nga përpunimi kompjuteri në formatet që i përdor
zakonisht njeriu
 Si paisje tipike dalse përmendim:
 Ekrani (monitor)
 Printeri (printer)
Ekrani
 Afishimi grafik ose tekstor
 Karakteristikat baze
 Madhësia e matur në diagonale
 15”
 17”
 19”
 Tipi
 Ekran me rreze katodike
 Ekran LCD (liquid-crystal display)

Printeri
 Shtyp në letër rezultatet
 Teknologjia:
 Lazer
 Sprucim boje (Ink jet)
 Me gjilpëra
 Mënyra e printimit
 Me ngjyra Bardhë & zi
Skema funksionale e një kompjuteri
Pamja e jashtëme e një PC
Pllaka mëmë (motherboard)

Inform

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Inform

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Shkenca e kompjuterave

Kapitulli 1: Shkenca e kompjuterave

1.3 Arkitektura e kompjuterit

1.4 Gjuha e kompjuterit

 Të kuptohet roli i Njësisë Arithmetike, Njësisë së Kontrollit

 Përcaktimi i kujtesës së kompjuterit

 Të kuptohet ndryshimi ndërmjet kujtesës primare dhe asaj

 Të kuptohen pajisjet e ndryshme të Hyrje-Daljes

Kompjuteri kryen pesë procese bazë:

1. Pranon të dhëna ose urdhëra nga pajisja hyrëse

3. Përpunon të dhënat siç kërkohet nga përdoruesi

4. Jep rezultatet në një nga pajisjet dalëse

5. Kontrollon të gjitha veprimet brënda në kompjuter

 Të dhënat duhet të jenë të organizuara në një

 Procesi i mbajtjes së të dhënave dhe instruksioneve në

 Të dhënat dhe programet duhet të futen në kompjuter para

 Të dhënat dhe programet rezervohen në Njësinë e rezervimit

 Njësia e rezervimit është një hapësirë për rezervim të dhënave

 Funksionet e Njësisë së rezervimit janë:

2) Rezultatet ndërmjetese përsëri regjistrohen në të

 Detyra për të kryer veprime të tilla si veprimet arithmetike

 Përpunimi kryhet nga Njësia Qëndrore e Përpunimit

 Procesi, i cili rezultatet e përpunimit të kryera nga Njësia

 Procesi, që ndjek drejton dhe mbikqyr kryerjen e proceseve

 Me qëllim që të kryejë pesë proceset bazë kompjuteri e

- Njësia arithmetiko-logjike (Arithmetic Logical Unit - ALU)

 Kur i referohemi në përgjithsi, këto njësi quhen me një emër

 Përpunimet kryesore të kryera nga ALU-ja janë:

 Logjike si krahasimet, zhvendosjet, etj

 Të dhënat e nevojshme ALU-ja i gjen në regjistrat e CPU-së.

 Komandimi i punës bëhet nga Njësia e kontrollit

- Njësia e kontrollit përmban qarqet elektronike të nevojshëm për

- Njësia e kontrollit drejton kryerjen e veprimeve të përcaktruara

- Transferimi i informacionit nga Pajisja rezervuese ne regjistra behet

- Interpretimi i instruksioneve dhe lëshimi i sinjaleve për njësitë e tjera

- Njësia e kontrollit shërben gjithashtu si një operator në se një

- Njësia shërben si koordinatore për punën e pajisjeve të

- Njësia e kontrollit është “menaxheri” i të gjitha operacioneve

- Regjistrat shërbejnë për rezervim të përkohshëm të

- Mbajnë përkohësisht të dhënat që do të përpunojë ALU-ja

- Mbajnë përkohësisht rezultatet që ka përpunuar ALU-ja

 Shpejtësia e orës (clock rate) përcaktohet si numri i pulsimeve

 CPU-ja kërkon një numër të vogël pulsimesh (clock cycles) për

Sistemi i pajisjeve rezervuese përbëhet nga:

Nga pikpamja funksionale pajisjet rezervuese

disa programe të furnizuara nga konstruktori i

kompjuterit që shërbejnë për të startuar disa nga

pajisjet e lidhura me kompjuterin

 ROM aksesohet vetëm për lexim nga procesori

 ROM është kujtesë e tipit read

 ROM e mban përgjithmonë informacionin (non-

 Cache memory mban të dhënat që përsëriten shpesh

 Rradha e kërkimit të informacionit nga CPU

 Aktualisht për kompjuterat personale (PC) kapaciteti normal

 Funksioni kryesor i kujtesës RAM është që gjatë një seance

ii) të rezervojë të dhënat që i nënshtrohen përpunimit

 Rezervimi në RAM është i përkohshëm

 Pjatat janë të fiksuara në një bosht që rrotullohet me

 Në diskun magnetik të dhënat regjistrohen me anë të

 Dy koka leximi për çdo pjatë, të vendosura në një krah që lëviz

 Prezenca e magnetizimit paraqet 1 ndërsa mungesa paraqet 0.

 Regjistrimi në sipërfaqen e mbuluar bëhet sipas zonave rrethore

 Çdo pistë ndahet në nënzona të quajtura sektorë