001

Samantapāsādikāya nāma vinayaṭṭhakathāya

mahāvibhaṅgavaṇṇanāya dutiyo bhāgo
----------
terasakaṇḍavaṇṇanā
yaṁ pārājikakaṇḍassa saṅgītaṁ samanantaraṁ
tassa terasakassāya- mapubbapadavaṇṇanā.
Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṁ viharati jetavane
anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā
seyyasako anabhirato brahmacariyaṁ caratīti ettha. Āyasmāti
piyavacanaṁ. Seyyasakoti tassa bhikkhuno nāmaṁ. Anabhiratoti
vikkhittacitto kāmarāgapariḷāhena paridayhamāno na pana gihibhāvaṁ
paṭaṭhayamāno. So tena kiso hotīti so seyyasako tena anabhiratabhāvena
kiso hoti. Addasā kho āyasmā udāyīti ettha. Udāyīti
tassa therassa nāmaṁ. Ayaṁ hi seyyasakassa upajjhāyo loludāyi
nāma bhantamigasapaṭibhāgo niddārāmatādimanuyuttānaṁ aññataro
lolabhikkhu. Kacci no tvanti kacci nu tvaṁ. Yāvadatthaṁ
bhuñjāti ādīsu yāvatā attho yāvadatthaṁ. Idaṁ vuttaṁ hota
yāvatā te bhojanena attho yattakaṁ tvaṁ icchasi tattakaṁ bhuñja

002
Yattakaṁ kālaṁ rattiṁ vā divā vā supituṁ tvaṁ icchasi tattakaṁ supa
mattikādīhi kāyaṁ ubbaṭaṭetvā cuṇṇādīhi ghaṁsitvā yattakaṁ nahānaṁ
icchasi tattakaṁ nahāhi uddesena vā paripucchāya vā vattapaṭipattiyā
vā kammaṭaṭhānena vā attho natthīti. Yadā te anabhirati
uppajjatīti yasmiṁ kāle tava kāmarāgavasena ukkaṇṭhatā
vikkhittacittatā uppajjati. Rāgo cittaṁ anuddhaṁsetīti kāmarāgo
cittaṁ dhaṁseti padhaṁseti vikkhipati ceva milāpeti ca. Tadā hatthena
upakkamitvā asuciṁ mocehīti tasmiṁ kāle hatthena vāyamitvā
asucimocanaṁ karohi evañhi te cittekaggatā bhavissatīti.
Iti naṁ upajjhāyo anusāsi yathā taṁ bālo bālaṁ mūgo mūgaṁ.
Tesaṁ muṭṭhassatīnaṁ asampajānānaṁ niddaṁ okkamantānanti
satisampajaññaṁ pahāya niddaṁ otarantānaṁ. Tattha kiñcāpi niddaṁ
okkamantānaṁ abyākato bhavaṅgavāro pavattati satisampajaññavāro
galati tathāpi sayanakāle manasikāro kātabbo. Divā supantena
yāva nahātassa bhikkhuno kesā na sukkhanti 1- tāva supitvā
vuṭṭhahissāmīti saussāhena supitabbaṁ. Rattiṁ supantena ettakannāma
rattibhāgaṁ supitvā candena vā tārakāya vā idannāma ṭhānaṁ
pattakāle vuṭṭhahissāmīti saussāhena supitabbaṁ. Buddhānussatiādīsu
dasasu kammaṭṭhānesu ekaṁ aññaṁ vā cittaruciyaṁ kammaṭṭhānaṁ
gahetvā va niddā okkamitabbā. Evaṁ karonto hi sato sampajāno

1. sukkhā honti.

003
Satiñca sampajaññañca avijahitvāva niddaṁ okkamatīti vuccati.
Te pana bhikkhū bālā lolā bhantamigapaṭibhāgā na evamakaṁsu.
Tena vuttaṁ tesaṁ muṭṭhassatīnaṁ asampajānānaṁ niddaṁ okkamantānanti.
Atthi cettha cetanā upalabbhatīti ettha ca supinante assādanacetanā
atthi upalabbhati. Atthesā bhikkhave cetanā sā ca kho
abbohārikāti bhikkhave esā assādanacetanā atthi sā ca kho
avisaye uppannattā abbohārikā āpattiyā aṅgaṁ na hoti.
Iti bhagavā supinantacetanāya abbohārikabhāvaṁ dassetvā
evañca pana bhikkhave imaṁ sikkhāpadaṁ uddiseyyātha sañcetanikā
sukkavisaṭṭhi aññatra supinantā saṅghādisesoti sānuppaññattikaṁ
sikkhāpadaṁ paññāpesi.
Tattha saṁvijjati cetanā assāti sañcetanā. Sañcetanāva
 sañcetanikā. Sañcetanā vā assā atthīti sañcetanikā.
Yasmā pana yassa sañcetanikā sukkavisaṭṭhi hoti so jānanto
sañjānanto hoti sā cassa sukkavisaṭṭhi cecca abhivitaritvā
vītikkamo hoti tasmā byañjane ādaraṁ akatvā atthameva
dassetuṁ jānanto sañjānanto cecca abhivitaritvā vītikkamoti
evamassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Tattha jānantoti upakkamāmīti
jānanto. Sañjānantoti sukkaṁ mocemīti sañjānanto. Teneva
upakkamajānanākārena saddhiṁ jānantoti attho. Ceccāti mocanas-
sādacetanāvasena cetetvā pakappetvā. Abhivitaritvāti upakkamavasena

004
Maddanto nirāsaṅkaṁ cittaṁ pesetvā. Vītikkamoti evaṁ pavattassa
yo vītikkamo ayaṁ sañcetanikāsaddassa sikhāppatto atthoti
vuttaṁ hoti.
Idāni sukkavisaṭṭhīti ettha yassa sukkassa yā visaṭṭhi taṁ
tāva saṁkhyāto ca vaṇṇabhedato ca dassetuṁ sukkanti dasa sukkānīti
ādimāha. Tattha sukkānaṁ āsayabhedato dhātunānattato ca
nīlādivaṇṇabhedo veditabbo. Visaṭṭhīti visaggo. Atthato
panetaṁ ṭhānā cāvanaṁ hoti. Tenāha visaṭṭhīti ṭhānā cāvanā
vuccatīti. Tattha vatthisīsaṁ kaṭi kāyoti tidhā sukkassaṭṭhānaṁ
kappenti. Eko kirācariyo vatthisīsaṁ sukkassaṭṭhānanti āha.
Eko kaṭīti. Eko sakalo kāyoti. Tesu tatiyassa bhāsitaṁ
subhāsitaṁ. Kesalomanakhadantānaṁ hi maṁsavinimuttaṭṭhānaṁ
uccārapassāvakheḷasiṁghāṇikāthaddhasukkhacammāni ca vajjetvā avaseso
chavimaṁsalohitānugato sabbopi kāyo kāyappasādabhāvajīvitindriyābaddhapittānaṁ
sambhavassa ca ṭhānameva. Tathāhi rāgapariyuṭṭhānenābhibhūtānaṁ hatthīnaṁ ubhohi
kaṇṇacūlikāhi sambhavo nikkhamati. Mahāsenarājā ca rāgapariyuṭṭhito
sambhavavegaṁ adhivāsetuṁ asakkonto satthena bāhusīsaṁ phāletvā
vaṇamukhena nikkhantaṁ sambhavaṁ dassesīti. Ettha pana paṭhamassa
ācariyassa vāde mocanassādena nimitte upakkamato yattakaṁ ekā
khuddakamakkhikā piveyya tattake asucimhi vatthisīsato muñcitvā
dakasotaṁ otiṇṇamatte bahi nikkhante vā anikkhante vā

005
Saṅghādiseso. Dutiyassa vāde tatheva kaṭito muñcitvā dakasotaṁ
otiṇṇamatte. Tatiyassa vāde tatheva sakalakāyaṁ saṁkhobhetvā tato
muñcitvā dakasotaṁ otiṇṇamatte bahi nikkhante vā anikkhante vā
saṅghādiseso. Dakasotorohaṇaṁ cettha adhivāsetvā antarā
nivāretuṁ asakkuṇeyyatāya vuttaṁ. Ṭhānā cutaṁ hi avassaṁ dakasotaṁ
otarati tasmā ṭhānā cāvanamattenevettha āpatti veditabbā.
Sā ca kho nimitte upakkamantasseva. Hatthaparikammapādaparikamma-
gattaparikammakaraṇe pana sacepi asuci muccati anāpatti. Ayaṁ
sabbācariyasādhāraṇo vinicchayo.
Aññatra supinantāti ettha supinoeva supinanto taṁ
ṭhapetvā apanetvāti vuttaṁ hoti. Tañca pana supinaṁ passanto
catūhi kāraṇehi passati dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā
devatopasaṁhārato vā pubbanimittato vāti. Tattha pittādīnaṁ
khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko dhātukkhobhato supinaṁ passati.
Passanto ca nānāvidhaṁ supinaṁ passati pabbatā patanto viya ākāsena
gacchanto viya vāḷamigahatthicorādīhi anubaddho viya ca hoti.
Anubhūtapubbato passanto pubbe anubhūtapubbaṁ ārammaṇaṁ passati.
Devatopasaṁhārato passantassa devatā atthakāmatāya vā
anatthakāmatāya vā atthāya vā anatthāya vā nānāvidhāni ārammaṇāni
upasaṁharanti. So tāsaṁ devatānaṁ ānubhāvena tāni ārammaṇāni
passati. Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena
006
Uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṁ supinaṁ passata
bodhisattamātā viya puttapaṭilābhanimittaṁ bodhisatto viya pañca
mahāsupine kosalarājā viya ca soḷasa supineti. Tattha yaṁ
dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṁ passati na taṁ saccaṁ hoti.
Yaṁ devatopasaṁhārato passati taṁ saccaṁ vā hoti alikaṁ vā.
Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā
dassenti. Yaṁ pana pubbanimittato passati taṁ ekantasaccameva hoti.
Etesaṁ catunnaṁ mūlakāraṇānaṁ saṁsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva.
Tañca panetaṁ catubbidhampi supinaṁ sekkhaputhujjanāva passanti
appahīnavipallāsattā. Asekkhā na passanti pahīnavipallāsattā. Kiṁ
panetaṁ passanto sutto passati paṭibuddho udāhu nevasutto
napaṭibuddhoti. Kiñcettha. Yadi tāva sutto passati
abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati. Taṁ
rūpanimittādiārammaṇaṁ rāgādisampayuttaṁ vā na hoti. Supinaṁ passantassa
ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati
vinayavirodho āpajjati. Yaṁ hi paṭibuddho passati taṁ sabbohārikacittena
passati. Sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti
nāma natthi. Supinaṁ passantena pana kate vītikkame
ekantamanāpattieva. Atha nevasutto na paṭibuddho passati na 1- nāma
passati. Evañca sati supinassa abhāvova āpajjati. Na abhāvo.

1. ito paraṁ kocīti padaṁ bhaveyya. vimati: ko nāma pasusatīti.

007
Kasmā. Yasmā kapimiddhapareto passati. Vuttaṁ hetaṁ
kapimiddhapareto kho mahārāja supīnaṁ passatīti 1-. Kapimiddhaparetoti
makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā
hoti evaṁ yā niddā punappunaṁ kusalādicittavokiṇṇattā
lahuparivattā yassā pavattiyaṁ punappunaṁ bhavaṅgato uttaraṇaṁ hoti tāya
yutto supinaṁ passati. Tenāyaṁ supino kusalopi hoti akusalopi
abyākatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni
karontassa kusalo pāṇātipātādīni karontassa akusalo dvīhi
aṅgehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo.
Svāyaṁ dubbalavatthukattā cetanāya paṭisandhiṁ ākaḍḍhituṁ asamattho
pavatte pana aññehi kusalākusalehi upatthambhito vipākaṁ deti.
Kiñcāpi vipākaṁ deti athakho avisaye uppannattā abbohārikāva
supinantacetanā. Tenāha ṭhapetvā supinantanti.
Saṅghādisesoti imassa āpattinikāyassa nāmaṁ. Tasmā yā
aññatra supinantā sañcetanikā sukkavisaṭṭhi ayaṁ saṅghādiseso
nāma āpattinikāyoti evamettha sambandho veditabbo. Vacanattho
panettha saṅgho ādimhi ceva sese ca icchitabbo assāti
saṅghādisesoti. Kiṁ vuttaṁ hoti. Imaṁ āpattiṁ āpajjitvā
vuṭṭhātukāmassa yantaṁ āpattivuṭṭhānaṁ tassa ādimhi ceva parivāsanatthāya
ādito sese majjhe mānattadānatthāya mūlāya paṭikkassanena vā
saha mānattadānatthāya avasāne abbhānatthāya ca saṅgho icchitabbo.

1. naYu. milindapañhā. 379.

008
Na hettha ekampi kammaṁ vinā saṅghena sakkā kātunti. Saṅgho
ādimhi ceva sese ca icchitabbo assāti saṅghādiseso. Byañjanaṁ
pana anādayitvā atthameva dassetuṁ saṅghova tassā āpattiyā
parivāsaṁ deti mūlāya paṭikassati mānattaṁ deti abbheti na sambahulā
na ekapuggalo tena vuccati saṅghādisesoti idamassa padabhājanaṁ.
Saṅghādisesoti yaṁ vuttaṁ taṁ suṇohi yathākathaṁ
saṅghova deti parivāsaṁ mūlāya paṭikassati
mānattaṁ deti abbheti tenetaṁ iti vuccatīti 1-
parivāre vacanakāraṇañca vuttaṁ. Tattha ca parivāsadānādīni
 samuccayakkhandhake vitthārato āgatāni. Tattheva nesaṁ vaṇṇanaṁ karissāma.
Tasseva vā āpattinikāyassāti tassa eva āpattisamūhassa. Tattha
kiñcāpi ayaṁ ekāva āpatti ruḷhisaddena pana avayave
samūhavohārena vā nikāyo vutto eko vedanākkhandho eko
viññāṇakkhandhoti ādīsu viya.
Evaṁ uddiṭṭhasikkhāpadaṁ padānukkamena vibhajitvā idāni imaṁ
sukkavisaṭṭhiṁ āpajjantassa upāyañca kālañca adhippāyañca
adhippāyavatthuñca dassetuṁ ajjhattarūpe mocetīti ādimāha. Ettha
hi ajjhattarūpādīhi catūhi padehi upāyo dassito. Ajjhattarūpe
hi vā moceyya bahiddhārūpe vā ubhayattha vā ākāse vā kaṭiṁ
kampento. Ito paraṁ añño upāyo natthi. Tattha rūpe
ghaṭṭetvā mocentopi rūpena ghaṭṭetvā mocentopi rūpe moceticceva

1. parivāra. vi. 8/368.

009
Veditabbo. Rūpe hi sati so moceti na rūpaṁ alabhitvāti.
Rāgūpatthambhādīhi pana pañcahi kālo dassito. Rāgūpatthambhādikālesu
hi aṅgajātaṁ kammaniyaṁ hoti yassa kammaniyatte sati
moceti. Ito paraṁ añño kālo natthi. Na hi vinā
rāgūpatthambhādīhi pubbaṇhādayo kālabhedā mocane nimittā honti.
Ārogyatthāyāti ādīhi dasahi adhippāyo dassito. Evarūpena
hi adhippāyabhedena moceti na aññathā. Nīlādīhi pana dasahi
navamassa adhippāyassa vatthu dassitaṁ. Vīmaṁsanto hi. Nīlādīsu
aññataravasena vīmaṁsati na tehi vinimuttanti. Ito paraṁ imesaṁyeva
ajjhattarūpādīnaṁ padānaṁ pakāsanatthaṁ ajjhattarūpeti ajjhattaupādinnarūpeti
ādi vuttaṁ. Tattha ajjhattaupādinnarūpeti attano
hatthādibhede rūpe. Bahiddhāupādinneti parassa tādiseyeva.
Anupādinneti tālacchiddādibhede. Tadubhayeti attano ca parassa ca
rūpe. Ubhayaghaṭṭanavasenetaṁ vuttaṁ. Attano rūpena ca anupādinnarūpena
ca ekato ghaṭṭanepi labbhati. Ākāse vāyamantassāti
kenaci rūpena aghaṭṭetvā ākāseyeva kaṭikampanappayogena aṅgajātaṁ
cālentassa. Rāgūpatthambheti rāgassa balavabhāvena rāgena vā
aṅgajātassa upatthambhe. Thaddhabhāve sañjāteti vuttaṁ hoti.
Kammaniyaṁ hotīti mocanakammakkhamaṁ ajjhattarūpādīsu upakkamārahaṁ
hoti. Uccāliṅgapāṇakadaṭṭhupatthambheti uccāliṅgapāṇakadaṭṭhena
aṅgajāte upatthaddhe. Uccāliṅgapāṇakā nāma lomasapāṇakā

010
Honti tesaṁ lomehi phuṭṭhaṁ aṅgajātaṁ kaṇḍuṁ gahetvā thaddhaṁ hoti.
Tattha yasmā tāni lomāni aṅgajātaṁ ḍaṁsantāni viya ijjhanti
tasmā uccāliṅgapāṇakadaṭṭhenāti vuttaṁ. Atthato pana
uccāliṅgapāṇakalomavedhanenāti vuttaṁ hoti. Arogo bhavissāmīti
mocetvā arogo bhavissāmi. Sukhavedanaṁ uppādessāmīti mocanena
muccanuppattiyā muttapaccayā ca yā sukhā vedanā hoti taṁ
uppādessāmīti attho. Bhesajjaṁ bhavissatīti idaṁ me mocitaṁ kiñcideva
bhesajjaṁ bhavissati. Dānaṁ dassāmīti mocetvā kīṭakipīlikādīnaṁ
pāṇānaṁ dānaṁ dassāmi. Puññaṁ bhavissatīti mocetvā kīṭādīnaṁ
dentassa puññaṁ bhavissati. Yaññaṁ yajissāmīti mocetvā kīṭādīnaṁ
yaññaṁ yajissāmi. Kiñci kiñci mantapadaṁ vatvā dassāmīti vuttaṁ
hoti. Saggaṁ gamissāmīti mocetvā kīṭādīnaṁ dinnadānena vā
puññena vā yaññena vā saggaṁ gamissāmi. Vījaṁ bhavissatīti
kulavaṁsaṅkurassa dārakassa vījaṁ bhavissati. Iminā me vījena putto
nibbattitsatīti iminā adhippāyena mocetīti attho. Vīmaṁsatthāyāti
jānanatthāya. Nīlaṁ bhavissatīti ādīsu jānissāmi tāva kiṁ me
mocitaṁ nīlaṁ bhavissati pītakādīsu aññataravaṇṇanti evamattho
daṭṭhabbo. Khiḍḍādhippāyoti khiḍḍāpasuto. Tena tena
adhippāyena kīḷanto mocetīti vuttaṁ hoti.
 Idāni yadidaṁ ajjhattarūpe mocetīti ādi vuttaṁ tattha yathā
mocento āpattiṁ āpajjati tesañca padānaṁ vasena yattako

011
Āpattibhedo hoti taṁ sabbaṁ dassento ajjhattarūpe ceteti
upakkamati muccati āpatti saṅghādisesassāti ādimāha. Tattha
cetetīti mocanassādasampattāya cetanāya muccatūti ceteti.
Upakkamatīti tadanurūpaṁ vāyāmaṁ karoti. Muccatīti evaṁ cetentassa
tadanurūpena vāyāmena vāyamato sukkaṁ ṭhānā cavati. Āpatti
saṅghādisesassāti imehi tīhi aṅgehi assa puggalassa saṅghādiseso
nāma āpatti hotīti attho. Esa nayo bahiddhārūpeti ādīsupi
avasesesu aṭṭhavīsatiyā padesu. Ettha pana dve āpattisahassāni
nīharitvā dassetabbāni. Kathaṁ. Ajjhattarūpe tāva rāgūpatthambhe
ārogyatthāya nīlaṁ mocentassa ekā āpatti ajjhattarūpeyeva
rāgūpatthambhe ārogyatthāya pītakādīnaṁ mocanavasena aparā navāti
dasa. Yathā ca ārogyatthāya dasa evaṁ sukhādīnaṁ navannaṁ padānaṁ
atthāya ekekapadena dasa dasa katvā navuti. Iti imā ca navuti
purimā ca dasāti rāgūpatthambhe tāva sataṁ. Yathā pana rāgūpatthambhe
evaṁ vaccūpatthambhādīsupi catūsu ekekasmiṁ upatthambhe sataṁ sataṁ katvā
cattāri satāni. Iti imāni cattāri purimañca ekaṁ ajjhattarūpe
tāva pañcannaṁ upatthambhānaṁ vasena pañca satāni. Yathā ca
ajjhattarūpe pañca evaṁ bahiddhārūpe pañca ajjhattabahiddhārūpe
pañca ākāse kaṭiṁ kappentassa pañcāti sabbānipi catunnaṁ pañcakānaṁ
vasena dve āpattisahassāni veditabbāni.
Idāni ārogyatthāyāti ādīsu tāva dasasu padesu paṭipāṭiyā

012
Vā uppaṭipāṭiyā vā heṭṭhā vā gahetvā upari gaṇhantassa
upari vā gahetvā heṭṭhā gaṇhantassa ubhato vā gahetvā majjhe
ṭhapentassa majjhe vā gahetvā ubhato harantassa sabbamūlakaṁ vā
katvā gaṇhantassa cetanūpakkamamocane sati visaṁketo nāma natthīti
dassetuṁ ārogyatthañca sukhatthañcāti khaṇḍacakkabaddhacakkādibhedavicittaṁ
pālimāha. Tattha ārogyatthañca sukhatthañca ārogyatthañca
bhesajjatthañcāti evaṁ ārogyapadaṁ sabbapadehi yojetvā vuttamekaṁ
khaṇḍacakkaṁ. Sukhapadādīni sabbapadehi yojetvā yāva attano
attano atītānantaraṁ padaṁ tāva ānetvā vuttāni nava baddhacakkānīti
evaṁ ekamūlakāni dasa cakkāni honti. Tāni dumūlakādīhi saddhiṁ
asammohato vitthāretvā veditabbāni. Attho panettha pākaṭoyeva.
Yathā ca ārogyatthāyāti ādīsu dasasu padesu evaṁ nīlādīsupi
nīlañca pītakañca ceteti upakkamatīti ādinā nayena cakkāni vuttāni.
Tānipi asammohato vitthāretvā veditabbāni. Attho panetthāpi
pākaṭoyeva. Puna ārogyatthañca nīlañca ārogyatthañca
sukhatthañca nīlañca pītakañcāti ekenekaṁ dvīhi dve .pe. Dasahi
dasāti evaṁ purimapadehi saddhiṁ pacchimapadāni yojetvā ekaṁ missakacakkaṁ
vuttaṁ. Idāni yasmā nīlaṁ mocessāmīti cetetvā upakkamantassa
pītakādīsupi muttesu pītakādivasena cetetvā upakkamantassa itaresu
muttesupi nevatthi visaṁketo tasmā etampi nayaṁ dassetuṁ nīlaṁ
mocessāmīti ceteti upakkamati pītakaṁ muccatīti ādinā nayena

013
Cakkāni vuttāni. Tato paraṁ sabbapacchimapadaṁ nīlādīhi navahi padehi
yojetvā kucchicakkannāma vuttaṁ. Tato pītakādīni nava padāni ekena
nīlapadeneva saddhiṁ yojetvā piṭṭhicakkannāma vuttaṁ. Tato lohitakādīni
nava padāni ekena pītakapadeneva saddhiṁ yojetvā dutiyaṁ piṭṭhicakkaṁ vuttaṁ.
Evaṁ lohitakapadādīhipi saddhiṁ itarāni nava nava padāni yojetvā
aññānipi aṭṭha cakkāni vuttānīti evaṁ dasagatikaṁ piṭṭhicakkaṁ veditabbaṁ.
 Evaṁ khaṇḍacakkādīnaṁ anekesaṁ cakkānaṁ vasena vitthārato garukāpattimeva
dassetvā aṅgavaseneva garukāpattiñca lahukāpattiñca anāpattiñca
dassetuṁ ceteti upakkamati muccatīti ādimāha. Tattha purimanayeneva
ajjhattarūpādīsu rāgādiupatthambhe sati ārogyādīnaṁ atthāya cetentassa
upakkamitvā asucimocane tivaṅgasampannā garukāpatti vuttā.
Dutiyanayena cetentassa upakkamantassa ca mocane asati duvaṅgasampannā
lahukā thullaccayāpatti. Ceteti na upakkamati muccatīti ādīhi
chahi nayehi anāpatti. Ayaṁ pana āpattānāpattibhedo saṇho
sukhumo tasmā suṭṭhu sallakkhetabbo. Suṭaṭhu sallakkhetvā kukkuccaṁ
pucchitena āpatti vā anāpatti vā ācikkhitabbā. Vinayakammaṁ
vā kātabbaṁ. Asallakkhetvā karonto hi roganidānaṁ ajānitvā
bhesajjaṁ karonto vejjo viya vighātañca āpajjati na ca taṁ puggalaṁ
tikicchituṁ samattho hoti. Tatrāyaṁ sallakkhaṇavidhi. Kukkuccena āgato
bhikkhu yāvatatiyaṁ pucchitabbo katamena payogena katarena rāgena
āpannosīti. Sace paṭhamaṁ aññaṁ vatvā pacchā aññaṁ vadeti na ekamaggena

014
Katheti so vattabbo tvaṁ na ekamaggena kathesi pariharasi na
sakkā tava vinayakammaṁ kātuṁ gaccha sotthiṁ gavesāti. Sace pana
tikkhattuṁpi ekamaggeneva katheti yathābhūtaṁ attānaṁ āvikaroti athassa
āpattānāpattigarukalahukāpattivinicchayatthaṁ ekādasannaṁ rāgānaṁ vasena
ekādasa payogā samavekkhitabbā. Tatrīme ekādasa rāgā
mocanassādo muccanassādo muttassādo methunassādo phassassādo
kaṇḍavanassādo dassanassādo nisajjassādo vācassādo gehasitappemaṁ
vanabhaṅgiyanti. Tattha mocetuṁ assādo mocanassādo. Muccane
assādo muccanassādo. Mutte assādo muttassādo. Methune
assādo methunassādo. Phasse assādo phassassādo. Kaṇḍavane
assādo kaṇḍavanassādo. Dassane assādo dassanassādo.
Nisajjāyaṁ assādo nisajjassādo. Vācāyaṁ assādo vācassādo.
Gehasitaṁ pemaṁ gehasitappemaṁ. Vanabhaṅgiyanti yaṅkiñci pupphaphalādi
vanato bhañjitvā ābhaṭaṁ. Ettha ca navahi padehi sampayuttāssādasīsena
rāgo vutto. Ekena padena sarūpeneva ekena padena
vatthunā vutto. Vanabhaṅgo hi rāgassa vatthu na rāgoyeva.
Etesaṁ pana rāgānaṁ vasena evaṁ payogā samavekkhitabbā.
Mocanassāde. Mocanassādacetanāya cetento ceva assādento ca
upakkamati muccati saṅghādiseso. Tatheva cetento ca assādento
ca upakkamati na muccati thullaccayaṁ. Sace pana sayanakāle rāgapariyuṭṭhito
hutvā ūrunā vā muṭṭhinā vā aṅgajātaṁ gāḷhaṁ pīḷetvā

015
Mocanatthāya saussāhova supati. Supantassa cassa asuci muccati
saṅghādiseso. Sace rāgāpariyuṭṭhānaṁ asubhamanasikārena
vūpasametvāsuddhacitto supati supantassa muttepi anāpatti. Muccanassāde.
Attano dhammatāya muccamānaṁ assādeti na upakkamati muccati anāpatti.
Sace pana muccamānaṁ assādento upakkamati tena upakkamena mutte
saṅghādiseso. Attano dhammatāya muccamāne mā kāsāvaṁ vā senāsanaṁ
vā dussīti aṅgajātaṁ gahetvā jagganatthāya udakaṭṭhānaṁ gacchati
vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Muttassāde. Attano dhammatāya
mutte ṭhānā cute asucimhi pacchā assādentassa vinā upakkamena
muccati anāpatti. Sace assādetvā puna mocanatthāya nimitte
upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Methunassāde. Methunarāgena
mātugāmaṁ gaṇhāti. Tena payogena asuci muccati anāpatti.
Methunadhammassa payogattā pana tādise gahaṇe dukkaṭaṁ. Sīsaṁ patte
pārājikaṁ. Sace methunarāgena ratto puna assādetvā mocanatthāya
nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Phassassāde. Duvidho
phasso ajjhattiko ca bāhiro ca. Ajjhattike tāva. Attano
nimittaṁ thaddhaṁ mudukanti jānissāmīti vā lolabhāvena vā kīḷāpayato
 asuci muccati anāpatti. Sace kīḷāpento assādetvā
mocanatthāya nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Bāhiraphasse
pana. Kāyasaṁsaggarāgena mātugāmassa aṅgamaṅgāni parāmasato ceva
āliṅgato ca asuci muccati anāpatti. Kāyasaṁsaggasaṅghādisesaṁ

016
Pana āpajjati. Sace kāyasaṁsaggarāgena ratto puna assādetvā
mocanatthāya nimitte upakkamitvā moceti visaṭṭhipaccayāpi
saṅghādiseso. Kaṇḍavanassāde. Daddukacchupiḷakāpāṇakādīnaṁ
aññataravasena kaṇḍavamānaṁ nimittaṁ kaṇḍavanassādeneva kaṇḍavato asuci
muccati anāpatti. Kaṇḍavanassādena ratto puna assādetvā
mocanatthāya nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso.
Dassanassāde. Dassanassādena punappunaṁ mātugāmassa anokāsaṁ
upanijjhāyato asuci muccati anāpatti. Mātugāmassa anokāsūpanijjhāne
pana dukkaṭaṁ. Sace dassanassādena ratto puna assādetvā
mocanatthāya nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso.
Nisajjassāde. Mātugāmena saddhiṁ rahonisajjassādarāgena nisinnassa asuci
muccati anāpatti. Rahonisajjapaccayā pana āpannāya āpattiyā
kāretabbo. Sace nisajjassādena ratto puna assādetvā mocanatthāya
nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Vācassāde.
Vācassādarāgena mātugāmaṁ methunasannissitāhi vācāhi obhāsantassa asuci
muccati anāpatti. Duṭaṭhullavācāsaṅghādisesaṁ pana āpajjati. Sace
vācassādena ratto puna assādetvā puna mocanatthāya nimitte
upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Gehasitappeme. Mātaraṁ vā
mātuppemena bhaginiṁ vā bhaginippemena punappunaṁ parāmasato ceva
āliṅgato ca asuci muccati anāpatti. Gehasitappemena phusanapaccayā
dukkaṭaṁ. Sace gehasitappemena ratto puna assādetvā mocanatthāya

017
Nimitte upakkamitvā moceti saṅghādiseso. Vanabhaṅge. Itthīpurisā
aññamaññaṁ kiñcideva tambūlagandhapupphavāsādippakāraṁ paṇṇākāraṁ
mittasanthavabhāvassa daḷhabhāvatthāya pesenti ayaṁ vanabhaṅgo nāma.
Tañce mātugāmo kassaci saṁsaṭṭhavihārikassa kulūpakabhikkhuno peseti
tassa ca asukāya nāma idaṁ pesitanti sārattassa punappunaṁ hatthehi
taṁ vanabhaṅgaṁ kīḷāpayato asuci muccati anāpatati. Sace vanabhaṅge
sāratto puna assādetvā mocanatthāya nimitte upakkamitvā moceti
saṅghādiseso. Sace upakkamantepi na muccati thullaccayaṁ.
Evametesaṁ ekādasannaṁ rāgānaṁ vasena ime ekādasa payoge
samavekkhitvā āpatti vā anāpatti vā sallakkhetabbā.
Sallakkhetvā sace garukā hoti garukāti ācikkhitabbā. Sace lahukā
hoti lahukāti ācikkhitabbā. Tadanurūpañca vinayakammaṁ kātabbaṁ.
Evaṁ hi kataṁ sukataṁ hoti roganidānaṁ ñatvā vejjena kataṁ
bhesajjamiva. Tassa ca puggalassa sotthibhāvāya saṁvattati.
Ceteti na upakkamatīti ādīsu. Mocanassādacetanāya ceteti
na upakkamati muccati anāpatti. Mocanassādapīḷito aho vata
mucceyyāti ceteti na upakkamati na muccati anāpatti.
Mocanassādena na ceteti phassassādena kaṇḍavanassādena vā
upakkamati muccati anāpatti. Tatheva na ceteti upakkamati
na muccati anāpatti. Kāmavitakkaṁ vitakkento mocanatthāya
na ceteti na upakkamati muccati anāpatti. Sace panassa

018
Vitakkayatopi na muccati. Idaṁ āgatameva hoti na ceteti na
upakkamati na muccati anāpattīti. Anāpatti supinantenāti
suttassa supine methunadhammaṁ paṭisevantassa viya kāyasaṁsaggādīni
āpajjantassa viya supinanteva kāraṇena yassa asuci muccati
 tassa anāpatti. Supine pana uppannāya assādacetanāya sacassa
visayo hoti niccalena bhavitabbaṁ na hatthena nimittaṁ kīḷāpetabbaṁ.
Kāsāvapaccattharaṇarakkhaṇatthaṁ pana hatthapuṭena gahetvā jagganatthāya
udakaṭṭhānaṁ gantuṁ vaṭṭati. Namocanādhippāyassāti yassa bhesajjena
vā nimittaṁ ālimpentassa uccārādīni vā karontassa
namocanādhippāyassa muccati tassāpi anāpatti. Ummattakassa duvidhassāpi
anāpatti. Idha seyyasako ādikammiko. Tassa anāpatti
ādikammikassāti.
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
Samuṭṭhānādīsu. Idaṁ sikkhāpadaṁ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ
kāyacittato samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokakhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ duvedanaṁ sukhamajjhattadvayenāti.
Vinītavatthūsu supinavatthu anuppaññattiyaṁ vuttanayameva.
Uccārapassāvavatthūni uttānatthāneva. Vitakkavatthusmiṁ kāmavitakkanti
gehasitakāmavitakkaṁ. Tattha kiñcāpi anāpatti vuttā athakho
vitakkagatikena na bhavitabbaṁ. Uṇhodakavatthu paṭhamaṁ uttānameva.
Dutiye so bhikkhu mocetukāmo uṇhodakena nimittaṁ paharitvā

019
Paharitvā nahāyi. Tenassa āpatti vuttā. Tatiye upakkamassa
atthitāya thullaccayaṁ. Bhesajjakaṇḍavanavatthūni uttānatthāneva.
Maggavatthūsu paṭhamassa thūlaūrussa maggaṁ gacchantassa sambādhaṭṭhāne
ghaṭṭanāya asuci mucci. Tassa namocanādhippāyattā anāpatti.
Dutiyassa tatheva mucci mocanādhippāyattā pana saṅghādiseso. Tatiyassa
na mucci upakkamasambhavato pana thullaccayaṁ. Tasmā maggaṁ gacchantena
uppanne pariḷāhe na gantabbaṁ. Gamanaṁ upacchinditvā
asubhādimanasikārena cittaṁ vūpasametvā suddhacittena kammaṭṭhānaṁ ādāya
gantabbaṁ. Sace ṭhito vinodetuṁ na sakkoti maggā okkamma
nisīditvā vinodetvā kammaṭṭhānaṁ ādāya suddhacitteneva gantabbaṁ.
Vatthivatthūsu te bhikkhū vatthiṁ daḷhaṁ gahetvā pūretvā pūretavā
gāmadārakā viya passāvamakaṁsu. Jantāgharavatthusmiṁ udarantāpentasasa
mocanādhippāyassāpi amocanādhippāyassāpi mutte anāpattiyeva.
Parikammaṁ karontassa nimittacālanavasena asuci muccati. Tasmā
āpattiṭaṭhāne āpatti vuttā. Ūrughaṭṭāpanavatthūsu yesaṁ āpatti vuttā
te aṅgajātasāmantā ghaṭṭentā taṁ aṅgajātaṁ phusāpesunati veditabbāti
evaṁ kurundaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Sāmaṇerādivatthūni uttānatthāneva.
Kāyatthambhanavatthusmiṁ kāyaṁ thambhentassāti ciraṁ nisīditvā vā
nipajjitvā vā navakammaṁ vā katvā ālasiyaṁ vimocanatthaṁ
vitthambhentassa. Upanijjhāyavatthusmiṁ sacepi paṭasataṁ nivatthā hoti
purato vā pacchato vā ṭhatvā imasmiṁ nāmokāse nimittanti

020
Upanijjhāyantassa dukkaṭameva. Anivatthagāmadārikānaṁ nimittaṁ
upanijjhāyantassa pana kimeva vattabbaṁ. Tiracchānagatānampi nimitte
eseva nayo. Itocītoca aviloketvā pana divasampi ekappayogena
upanijjhāyantassa ekameva dukkaṭaṁ. Itocītoca viloketvā
punappunaṁ upanijjhāyantassa payoge payoge dukkaṭaṁ.
Ummīlananimīlanavasena na kātabbo. Sahasā upanijjhāyitvā puna paṭisaṅkhā
saṁvare tiṭṭhato anāpatti. Taṁ saṁvaraṁ pahāya puna upanijjhāyato
dukkaṭameva. Tālacchiddādivatthūni uttānatthāneva. Nahānavatthūsu
ye udakasotaṁ nimittena pahariṁsu tesaṁ āpatti vuttā.
Udañjalavatthūsupi eseva nayo. Ettha ca udañjalanti
udakacikkhallo vuccati. Eteneva upāyena ito parāni sabbāneva
udake dhāvanādivatthūni veditabbāni. Ayaṁ pana viseso
pupphāvaliyavatthūsu. Sace namocanādhippāyassa anāpatti. Kīḷanapaccayā pana
dukkaṭaṁ hotīti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya sukkavisaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
 niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti kāyasaṁsaggasikkhāpadaṁ. Tatrāyaṁ
anuttānapadavaṇṇanā. Araññe viharatīti na āveṇike araññe
jetavanavihārasseva paccante ekapasse. Majjhe gabbhoti tassa
cassa vihārassa majjhe gabbho hoti. Samantā pariyāgāroti samantā
panassa maṇḍalamālaparikkhepo hoti. So kira majjhe caturassaṁ gabbhaṁ

021
Katvā bahi maṇḍalamālaparikkhepena kato yathā sakkā hoti
antoyeva āvijjhantehi vicarituṁ. Suppaññattanti suṭṭhu ṭhapitaṁ.
Yathā yathā yasmiñca yasmiñca okāse ṭhapitaṁ pāsādikaṁ hoti lokarañjitaṁ
tathā tathā tasmiṁ tasmiṁ okāse ṭhapitaṁ. Vattasīsena hi so ekakiccampi na
karoti. Ekacce vātapāneti yesu vivaṭesu andhakāro hoti tāni
vivaranto yesu vivaṭesu āloko hoti tāni thakento. Evaṁ
vutte sā brāhmaṇī taṁ brāhmaṇaṁ etadavocāti evaṁ tena brāhmaṇena
pasaṁsitvā vutte sā brāhmaṇī pasanno ayaṁ brāhmaṇo
pabbajitukāmo maññeti sallakkhetvā nigūhitabbampi taṁ attano
vippakāraṁ pakāsentī kevalaṁ tassa saddhāvighātāpekkhā hutvā etaṁ
kuto tassa uḷārattatāti ādivacanamavoca. Tattha uḷāro attā
assāti uḷārattā. Uḷārattano bhāvo uḷārattatā. Kulitthīhīti
ādīsu kulitthiyo nāma gharasāminiyo. Kuladhītā nāma purisantaragatā
kuladhītaro. Kulakumāriyo nāma aniviṭaṭhā vuccanti. Kulasuṇhā
nāma parakulato ānītā kuladārakānaṁ vadhuyo.
Otiṇṇoti yakkhādīhi viya sattā anto uppajjantena rāgena
otiṇṇo. Kūpādīni viya sattā asamavekkhitvā rajanīye ṭhāne
rajanto sayaṁ vā rāgaṁ otiṇṇo. Yasmā pana ubhayathāpi
rāgasamaṅgissevetaṁ adhivacanaṁ tasmā otiṇṇo nāma sāratto
apekkhavā paṭibaddhacittoti evamassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Tattha
sārattoti kāyasaṁsaggarāgena suṭṭhu ratto. Apekkhavāti

022
Kāyasaṁsaggāpekkhāya apekkhavā. Paṭibaddhacittoti kāyasaṁsaggarāgeneva tasmiṁ
vatthusmiṁ paṭibaddhacitto. Vipariṇatenāti parisuddhabhavaṅgasantatisaṅkhātaṁ
pakatiṁ jahitvā aññathā pavattena virūpaṁ vā pariṇatena virūpaṁ
parivattena. Yathā parivattamānaṁ virūpaṁ hoti evaṁ parivattetvā
ṭhitenāti adhippāyo. Yasmā pana taṁ rāgādīhi sampayogaṁ nātivattati
tasmā vipariṇatanti rattampi cittanti ādinā nayena tassa padabhājanaṁ
vatvā ante idhādhippetamatthaṁ dassento apica rattaṁ cittaṁ
imasmiṁ atthe adhippetaṁ vipariṇatanti āha. Tadahujātāti taṁ divasaṁ
jātā jātamattā allamaṁsapesīvaṇṇā. Evarūpāyapi hi saddhiṁ
kāyasaṁsagge saṅghādiseso methunavītikkame pārājikaṁ rahonisajjassāde
pācittiyañca hoti. Pagevāti paṭhamameva. Kāyasaṁsaggaṁ
samāpajjeyyāti hatthaggahaṇādikāyasampayogaṁ kāyasammissibhāvaṁ
samāpajjeyya. Yasmā panetaṁ samāpajjantassa yo so kāyasaṁsaggo
nāma so atthato ajjhācāro hoti rāgavasena abhibhavitvā
saññamavelaṁ ācāro tasmāssa saṅkhepenatthaṁ dassento ajjhācāro
vuccatīti padabhājanamāha. Hatthaggāhaṁ vāti ādibhedaṁ panassa
vitthārenettha dassanaṁ 1-. Tattha hatthādīnaṁ vibhāgadassanatthaṁ hattho
nāma kupparaṁ 2- upādāyāti ādimāha. Tattha kupparaṁ upādāyāti
dutiyamahāsandhiṁ upādāya. Aññattha pana maṇibandhato yāva agganakhā

1. ādi bhedaṁ..ḍassitanti yojanāpāṭho. 2. sabbapotthakesu kappūranti dissati.

tañca kho ekaccassa sasilesarukkhassa vā tassa vā silesassa bhesajjatthāya
vicuṇṇakatassa
atthavācakaṁ hoti.
023
Hattho. Idha saddhiṁ agganakhāya 1- kupparato paṭṭhāya adhippeto.
Suddhakesānaṁ vāti suttādīhi amissānaṁ suddhānaṁ kesānaṁyeva 2-.
Veṇīti tīhi kesavaṭṭīhi vinaddhitvā katakesakalāpassetaṁ adhivacanaṁ.
Suttamissāti pañcavaṇṇena suttena kese missetvā katā.
Mālāmissāti vassikapupphādīhi missetvā tīhi kesavaṭṭīhi vinaddhitvā
vā katā. Avinaddhopi vā kevalaṁ pupphamissako kesakalāpo idha veṇīti
veditabbo. Hiraññamissāti kahāpaṇamālāya missetvā katā.
Suvaṇṇamissāti suvaṇṇacirakehi vā pāmaṅgādīhi vā missetvā
katā. Muttāmissāti muttāvalīhi missetvā katā. Maṇimissāti
suttāruḷhehi maṇīhi missetvā katā. Etāsu hi yaṅkiñci veṇiṁ
gaṇhantassa saṅghādisesoyeva. Ahaṁ missakaveṇiṁ aggahesinti vadantassa
mokkho natthi. Veṇiggahaṇena cettha kesā gahitā va honti
tasmā yopi ekaṁ kesaṁ gaṇhāti tassāpi āpattiyeva. Hatthañca
veṇiñca ṭhapetvāti idha vuttalakkhaṇaṁ hatthañca sabbappakārañca
veṇiṁ ṭhapetvā avasesaṁ sarīraṁ aṅganti veditabbaṁ. Evaṁ paricchinnesu
hatthādīsu hatthassa gahaṇaṁ hatthaggāho. Veṇiyā gahaṇaṁ veṇiggāho.
Avasesassa sarīrassa parāmasanaṁ aññatarassa vā aññatarassa vā
aṅgassa parāmasanaṁ. Yo taṁ hatthaggāhaṁ vā veṇiggāhaṁ vā
aññatarassa vā aññatarassa vā aṅgassa parāmasanaṁ samāpajjeyya
tassa saṅghādiseso nāma āpattinikāyo hotīti ayaṁ sikkhāpadassa

1. agganakhena. 2. veṇi nāma suddhakesā vāti pāli.

024
Attho.
Yasmā pana yo ca hatthaggāho yo ca veṇiggāho yañca
avasesassa aṅgassa parāmasanaṁ taṁ sabbampi bhedato dvādasavidhaṁ
hoti tasmā taṁ bhedaṁ dassetuṁ āmasanā parāmasanāti ādinā
nayena tassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Tattha yañca vuttaṁ āmasanā
nāma āmaṭṭhamattā yañca chupanannāma phuṭṭhamattanti imesaṁ ayaṁ
viseso. Āmasanāti āpajjanā phuṭṭhokāsaṁ anatikkamitvāpi
tattheva saṅghaṭṭanā. Ayaṁ hi āmaṭṭhamattāti vuccati. Chupananti
asaṅghaṭṭetvā phuṭṭhamattaṁ. Yampi ummasanāya ca ullaṅghanāya
ca niddese uddhaṁ uccāraṇāti ekameva padaṁ vuttaṁ tatrāpi ayaṁ
viseso. Paṭhamaṁ attano kāyassa itthiyā kāye uddhaṁ phusanavasena
vuttaṁ. Dutiyaṁ itthiyā kāyaṁ ukkhipanavasena. Sesaṁ pākaṭameva.
Idāni yvāyaṁ otiṇṇo vipariṇatena cittena kāyasaṁsaggaṁ samāpajjati
tassa etesaṁ padānaṁ vasena vitthārato āpattibhedaṁ dassento
itthī ca hoti itthīsaññī sāratto ca bhikkhu ca naṁ itthiyā
kāyena kāyanti ādimāha. Tattha bhikkhu ca naṁ itthiyā kāyena
kāyanti so sāratto ca itthīsaññī ca bhikkhu attano kāyena.
Nanti nipātamattaṁ. Athavā. Etaṁ tassā itthiyā hatthādibhedaṁ
kāyaṁ. Āmasati parāmasatīti etesu ceva ekenāpi ākārena
ajjhācarati āpatti saṅghādisesassa. Tattha sakiṁ āmasato ekā
āpatti punappunaṁ āmasato payoge payoge saṅghādiseso.

025
Parāmasantopi sace kāyato amocetvā va itocītoca attano hatthaṁ
vā kāyaṁ vā sañcopeti harati peseti divasampi parāmasato
ekā va āpatti. Sace kāyato mocetvā mocetvā parāmasati
payoge payoge āpatti. Omasantopi sace kāyato amocetvāva
itthiyā matthakato paṭṭhāya yāva pādapiṭṭhiṁ omasati ekā va
āpatti. Sace pana udarādīsu taṁ taṁ ṭhānaṁ patvā muñcitvā
omasati payoge payoge āpatti. Ummasanāyapi pādato
paṭṭhāya yāva sīsaṁ ummasantassa eseva nayo. Olaṅghanāya
mātugāmaṁ kesesu gahetvā onāmetvā cumbanādīsu yaṁ ajjhācāraṁ
 icchati taṁ katvā muñcato ekā āpatti. Uṭaṭhitaṁ punappunaṁ
nāmayato 1- payoge payoge āpatti. Ullaṅghanāyapi kesesu vā
hatthesu vā gahetvā uṭṭhāpayato eseva nayo. Ākaḍḍhanāya
attano abhimukhaṁ ākaḍḍhanto yāva na muñcati ekā va āpatti.
Muñcitvā muñcitvā punapi ākaḍḍhantassa payoge payoge āpatti.
Paṭikaḍḍhanāyapi parammukhaṁ piṭṭhiyaṁ gahetvā paṭippaṇāmayato ca eseva
nayo. Abhiniggaṇhanāya hatthe vā bāhāya vā daḷhaṁ gahetvā
yojanampi gacchato ekāva āpatti. Muñcitvā muñcitvā gaṇhato
payoge payoge āpatti. Amuñcitvā punappunaṁ phusato ca
āliṅgato ca payoge payoge āpattīti mahāsumatthero āha.
Mahāpadumatthero panāha mūlaggahaṇameva pamāṇaṁ tasmā yāva

1. onāmayato.

026
Na muñcati tāva ekā va āpatti. Abhinippīḷanāya vatthena vā
ābharaṇena vā saddhiṁ nippīḷayato aṅgaṁ aphusantassa thullaccayaṁ phusantassa
saṅghādiseso. Ekappayogena ekā āpatti nānāpayogena
nānā. Gahaṇacchupanesu aññaṁ kiñci vikāraṁ akarontopi
gahitamattaphuṭṭhamattenāpi āpattiṁ āpajjati.
Evametesu āmasanādīsu ekenāpi ākārena ajjhācarato
itthiyā itthīsaññissa saṅghādiseso. Vematikassa thullaccayaṁ.
Paṇḍakapurisatiracchānagatasaññissāpi thullaccayameva. Paṇḍake
paṇḍakasaññissa thullaccayaṁ. Vematikassa dukkaṭaṁ.
Purisatiracchānagataitthīsaññissa
dukkaṭameva. Purise purisasaññissāpi vematikassāpi
itthīpaṇḍakatiracchānagatasaññissāpi dukkaṭameva. Tiracchānagatepi
sabbākārena dukkaṭamevāti. Imā ekamūlakanaye vuttā āpattiyo
sallakkhetvā iminā ca upāyena dve itthiyo dvinnaṁ itthīnanti
ādivasena vutte dvimūlakanayepi dviguṇā āpattiyo veditabbā.
Yathā ca dvīsu itthīsu dve saṅghādisesā evaṁ sambahulāsu sambahulā
veditabbā. Yo hi ekato ṭhitā sambahulā itthiyo bāhāhi
parikkhipitvā gaṇhāti so yattakā itthiyo phuṭṭhā tāsaṁ gaṇanāya
saṅghādisese āpajjati. Majjhagatānaṁ gaṇanāya thullaccaye. Tā
hi tena kāyapaṭibaddhena āmaṭṭhā honti. Yo pana sambahulānaṁ
aṅguliyo vā kese vā ekato katvā gaṇhāti so aṅguliyo ca
kese ca agaṇetvā itthiyo gaṇetvā saṅghādisesehi kāretabbo.

027
Yāsañca itthīnaṁ aṅguliyo vā kesā vā majjhagatā honti tāsaṁ
gaṇanāya thullaccaye āpajjati. Tā hi tena kāyapaṭibaddhena
āmaṭṭhā honti. Sambahulā pana itthiyo kāyapaṭibaddhehi
rajjuvatthādīhi parikkhipitvā gaṇhanto sabbāsaṁyeva antoparikkhepagatānaṁ
gaṇanāya thullaccaye āpajjati. Mahāpaccariyaṁ aphuṭṭhāsu dukkaṭaṁ vuttaṁ.
Tattha yasmā pāliyaṁ kāyapaṭibaddhaṁ kāyapaṭibaddhena āmasanannāma natthi
tasmā sabbampi kāyapaṭibaddhaṁ kāyapaṭibaddheneva saṅgaṇhitvā
mahāaṭṭhakathāyañca kurundiyañca vutto purimanayo cettha yuttataro dissati.
Yo hi hatthena hatthaṁ gahetvā paṭipāṭiyā ṭhitāsu itthīsu samasārāgo
ekaṁ hatthe gaṇhāti so gahititthiyā vasena ekaṁ saṅghādisesaṁ
āpajjati itarāsaṁ gaṇanāya purimanayeneva thullaccaye. Sace so
taṁ kāyapaṭibaddhe vatthe vā pupphe vā gaṇhāti sabbāsaṁ gaṇanāya
thullaccaye āpajjati. Yatheva hi rajjuvatthādīhi parikkhipantena
sabbāpi kāyapaṭibaddhena āmaṭṭhā honti tathā idhāpi sabbā
kāyapaṭibaddhena āmaṭṭhā hontīti. Sace pana tā itthiyo aññamaññaṁ
vatthakoṭiyaṁ gahetvā ṭhitā honti tatra ceso purimanayeneva paṭhamaṁ
itthiṁ hatthe gaṇhāti gahitāya vasena saṅghādisesaṁ āpajjati itarāsaṁ
gaṇanāya dukkaṭāni. Sabbāsaṁ hi tāsaṁ tena purimanayeneva
kāyapaṭibaddhena kāyapaṭibaddhaṁ āmaṭṭhaṁ hoti. Sace pana sopi taṁ
 kāyapaṭibaddheyeva gaṇhāti tassā vasena thullaccayaṁ āpajjati
itarāsaṁ gaṇanāya anantaranayeneva dukkaṭāni. Yo pana ghanavatthanivatthaṁ

028
Itthiṁ kāyasaṁsaggarāgena vatthe saṅghaṭṭeti thullaccayaṁ. Viralavatthanivatthaṁ
saṅghaṭaṭeti tatra ce vatthantarehi itthiyā vā nikkhantalomāni bhikkhuṁ
bhikkhuno vā paṭiṭṭhalomāni itthiṁ phusanti ubhinnaṁ lomāniyeva vā
lomāni phusanti saṅghādiseso. Upādinnakena hi kammajarūpena
upādinnakaṁ vā anupādinnakaṁ vā anupādinnakenapi kesādinā upādinnakaṁ vā
anupādinnakaṁ vā phusantopi saṅghādisesaṁ āpajjatiyeva. Tattha kurundiyaṁ
lomāni gaṇetvā saṅghādisesoti vuttaṁ. Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana lomāni
gaṇetvā āpattiyā na kāretabbo ekameva saṅghādisesaṁ āpajjati
saṅghike mañce pana apaccattharitvā nipanno lomāni gaṇetvā
kāretabboti vuttaṁ. Tadeva yuttaṁ. Itthīvasena hi ayaṁ āpatti
na koṭṭhāsavasenāti. Etthāha yo pana kāyapaṭibaddhaṁ gaṇhissāmīti
kāyaṁ gaṇhāti kāyaṁ vā gaṇhissāmīti kāyapaṭibaddhaṁ gaṇhāti so kiṁ
āpajjatīti. Mahāsumatthero tāva yathāvatthukamevāti vadati. Ayaṁ
kirassa laddhi
vatthu saññā ca rāgo ca phassapaṭivijānanā
yathāniddiṭṭhaniddese garukantena kārayeti.
Ettha vatthūti itthī. Saññāti itthīsaññā. Rāgoti
kāyasaṁsaggarāgo. Phassapaṭivijānanāti kāyasaṁsaggaphassajānanā. Tasmā
yo itthīsaññī kāyasaṁsaggarāgena kāyapaṭibaddhaṁ gahessāmīti pavattopi
kāyaṁ phusati 1- garukaṁ saṅghādisesaṁyeva āpajjati itaropi thullaccayanti.

1. ito paraṁ soti padaṁ bhaveyya.

029
Mahāpadumatthero panāha
saññāya virāgitamhi gahaṇe ca virāgite
yathāniddiṭṭhaniddese garukaṁ tattha na dissatīti.
Assāpāyaṁ laddhi itthiyā itthīsaññino hi saṅghādiseso vutto
iminā ca itthīsaññā virāgitā kāyapaṭibaddhe kāyapaṭibaddhasaññā
uppāditā taṁ gaṇhantassa pana thullaccayaṁ vuttaṁ. Iminā ca
gahaṇampi virāgitaṁ taṁ aggahetvā itthī gahitā tasmā ettha
itthīsaññāya abhāvato saṅghādiseso na dissati kāyapaṭibaddhassa
aggahitattā thullaccayaṁ na dissati kāyasaṁsaggarāgena phuṭṭhattā pana
dukkaṭaṁ kāyasaṁsaggarāgena hi imannāma vatthuṁ phusato anāpattīti
natthi tasmā dukkaṭamevāti. Idañca pana vatvā imaṁ catukkamāha
sārattaṁ gaṇhissāmīti sārattaṁ gaṇhi saṅghādiseso virattaṁ
gaṇhissāmīti virattaṁ gaṇhi dukkaṭaṁ sārattaṁ gaṇhissāmīti virattaṁ gaṇhi
dukkaṭaṁ virattaṁ gaṇhissāmīti sārattaṁ gaṇhi dukkaṭamevāti.
Kiñcāpi evamāha athakho mahāsumattheravādoyeva cettha itthī ca
hoti itthīsaññī sāratto ca bhikkhu ca naṁ itthiyā kāyena
kāyapaṭibaddhaṁ āmasati parāmasati gaṇhāti chupati āpatti thullaccayassāti
imāya pāliyā yo hi ekato ṭhitā sambahulā itthiyo bāhāhi
parikkhipitvā gaṇhāti so yattakā itthiyo phuṭṭhā tāsaṁ gaṇanāya
saṅghādisese āpajjati majjhagatānaṁ thullaccayeti ādīhi aṭṭhakathāvinicchayehi
ca sameti. Yadi hi saññādivirāgena virāgitaṁ nāma bhaveyya

030
Paṇḍako ca hoti itthīsaññīti ādīsu viya kāyapaṭibaddhañca hoti
kāyasaññī cāti ādinā ca nayena pāliyā visesaṁ vadeyya. Yasmā pana
so na vutto tasmā itthiyā itthīsaññāya sati itthiṁ āmasantassa
saṅghādiseso kāyapaṭibaddhaṁ āmasantassa thullaccayanti yathāvatthukameva
yujjati. Mahāpaccariyampi cetaṁ vuttaṁ nīlaṁ pārupitvā sayitāya
kāḷitthiyā kāyaṁ ghaṭṭessāmīti kāyaṁ ghaṭaṭeti saṅghādiseso kāyaṁ
 ghaṭaṭessāmīti nīlaṁ ghaṭṭeti thullaccayaṁ nīlaṁ ghaṭaṭessāmīti kāyaṁ ghaṭaṭeti
saṅghādiseso nīlaṁ ghaṭaṭessāmīti nīlaṁ ghaṭaṭeti thullaccayanti. Yo
cāyaṁ itthī ca paṇḍako cāti ādinā nayena vatthumissakanayo
vutto tasmimpi vatthusaññāvimativasena vuttā āpattiyo pāliyaṁ
asammuyhantena veditabbā. Kāyena kāyapaṭibaddhavāre pana itthiyā
itthīsaññissa kāyapaṭibaddhaṁ gaṇhato thullaccayaṁ sese sabbattha
dukkaṭaṁ kāyapaṭibaddhena kāyavārepi eseva nayo. Kāyapaṭibaddhena
kāyapaṭibaddhavāre ca nissaggiyena kāyavārādīsu cassa sabbattha
dukkaṭameva. Itthī ca hoti itthīsaññī sāratto ca itthī ca naṁ bhikkhussa
kāyena kāyanti ādivāro pana bhikkhumhi mātugāmassa sārāgavasena
vutto. Tattha itthī ca naṁ bhikkhussa kāyena kāyanti bhikkhumhi
sārattā itthī tassa nisinnokāsaṁ vā nippannokāsaṁ vā gantvā
attano kāyena taṁ bhikkhussa kāyaṁ āmasati chupati. Sevanādhippāyo
kāyena vāyamati phassaṁ paṭivijānātīti evaṁ tāya āmaṭṭho vā chupito
vā sevanādhippāyo hutvā sace phassaṁ paṭivijānanatthaṁ īsakampi kāyaṁ

031
Cāletiphandeti saṅghādisesaṁ āpajjati. Dve itthiyoti etka dve
saṅghādisese āpajjati. Itthiyā ca paṇḍake ca saṅghādisesena saha
dukkaṭaṁ. Etena upāyena yāva nissaggiyena nissaggiyaṁ āmasati
sevanādhippāyo kāyena vāyamati na ca phassaṁ paṭivijānāti āpatti
dukkaṭassāti tāva purimanayeneva āpattibhedo veditabbo. Ettha
ca kāyena vāyamati na ca phassaṁ paṭivijānātīti attanā nissaṭṭhaṁ pupphaṁ
vā phalaṁ vā itthiṁ attano nissaggiyena pupphena vā phalena vā
paharantiṁ disvā kāyena vikāraṁ karoti aṅguliṁ vā cāleti bhamukaṁ
vā ukkhipati akkhiṁ vā nikhanati aññaṁ vā evarūpaṁ vikāraṁ karoti
ayaṁ vuccati kāyena vāyamati na ca phassaṁ paṭivijānātīti.
Ayampi kāyena vāyamitattā dukkaṭaṁ āpajjati. Davīsu itthīsu
dve paṇḍakaitthīsu dveeva dukkaṭe āpajjati.
Evaṁ vatthuvasena vitthārato āpattibhedaṁ dassetvā idāni
lakkhaṇavasena saṅkhepato āpattibhedañca anāpattiñca dassento
sevanādhippāyoti ādimāha. Tattha purimanaye itthiyā phuṭaṭho
samāno sevanādhippāyo kāyena vāyamati phassaṁ paṭivijānāti
tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso. Dutiye nissaggiyena nissaggiyāmasane
viya vāyamitvā acchupane viya ca phassassa apaṭivijānanato
duvaṅgasampattiyā dukkaṭaṁ. Tatiye kāyena avāyamato anāpatti.
Yo hi sevanādhippāyo niccalena kāyena kevalaṁ phassaṁ paṭivijānāti
sādiyati anubhoti tassa cittuppādamatte āpattiyā abhāvato

032
Anāpatti. Catutthe pana nissaggiyena nissaggiyāmasane viya phassaṁ
paṭivijānanāpi natthi kevalaṁ cittuppādamattameva tasmā anāpatti.
Mokkhādhippāyassa sabbākāresu anāpatti. Ettha pana yo
itthiyā gahito taṁ attano sarīrā mocetukāmo paṭippaṇāmeti
vā paharati vā ayaṁ kāyena vāyamati phassaṁ paṭivijānāti. Yo
āgacchantiṁ disvā tato muccitukāmo uttāsetvā palāpeti ayaṁ
kāyena vāyamati na ca phassaṁ paṭivijānāti. Yo tādisaṁ dīghajātikaṁ
kāye āruḷhaṁ disvā saṇikaṁ gacchatu ghaṭṭiyamānā anatthāya
saṁvatteyyāti na ghaṭṭeti itthimeva vā aṅgaṁ phusamānaṁ ñatvā
esā anatthiko ayaṁ mayāti sayameva pakkamissatīti ajānanto viya
niccalo hoti balavitthiyā vā gāḷhaṁ āliṅgitvā gahito
daharabhikkhu palāyitukāmopi suṭṭhu gahitattā niccalo hoti ayaṁ
ca na kāyena vāyamati phassaṁ paṭivijānāti. Yo pana āgacchantiṁ
disvā āgacchatu tāva tato taṁ paharitvā vā paṇāmetvā vā
pakkamissāmīti niccalo hoti ayaṁ mokkhādhippāyo na ca kāyena
vāyamati na ca phassaṁ paṭivijānātīti veditabbo. Asañcicacāti
iminā upāyena imaṁ phussissāmīti acetetvā. Evaṁ hi acetetvā
 pattapaṭiggahaṇādīsu mātugāmassa aṅge phuṭṭhepi anāpatti.
Asatiyāti aññāvihito hoti mātugāmaṁ phusāmīti sati natthi evaṁ
asatiyā hatthapādappasāraṇādikāle phusantassa anāpatti.
Ajānantassāti dārakavesena ṭhitaṁ dārikaṁ disvā itthīti ajānanto

033
Kenacideva karaṇīyena phusati evaṁ itthīti ajānantassa phusato
anāpatti. Asādiyantassāti kāyasaṁsaggaṁ asādiyantassa
bāhāparamparāya nītabhikkhussa viya anāpatti. Ummattakādayo
vuttanayāeva. Idha pana udāyitthero ādikammiko tassa anāpatti
ādikammikassāti.
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
Samuṭṭhānādīsu idaṁ sikkhāpadaṁ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ
kāyacittato samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ dvivedanaṁ sukhamajjhattadvayenāti.
Vinītavatthūsu. Mātuyā mātuppemenāti mātuppemena mātuyā
kāyaṁ āmasati. Esa nayo dhītubhaginīvatthūsu. Tattha yasmā
mātā vā hotu dhītā vā itthī nāma sabbāpi brahmacariyassa
pāripanthikāva tasmā ayaṁ me mātā ayaṁ dhītā ayaṁ bhaginīti
gehasitappemena āmasato dukkaṭameva vuttaṁ.
Imaṁ pana bhagavato āṇamanussarantena sacepi nadīsotena
vuyhamānaṁ mātaraṁ passati neva hatthena parāmasitabbā. Paṇḍitena pana
bhikkhunā nāvā vā phalakaṁ vā kadalikkhandho vā dārukhaṇḍaṁ vā
upasaṁharitabbaṁ tasmiṁ asati kāsāvampi upasaṁharitvā purato ṭhapetabbaṁ
ettha gaṇhāhīti pana na vattabbā. Gahite parikkhāraṁ kaḍḍhāmīti
kaḍḍhantena gantabbaṁ. Sace pana bhāyati purato purato gantvā
mā bhāyīti samassāsetabbā. Sace vuyhamānā puttassa sahasā

034
Khandhe vā abhiruhati hatthe vā gaṇhāti na apehi mahalliketi
niddhūnitabbā thalaṁ pāpetabbā. Kaddame laggāyapi kūpe patitāyapi
eseva nayo. Tatrāpi hi yottaṁ vā vatthaṁ vā pakkhipitvā
hatthena gahitabhāvaṁ ñatvā uddharitabbā na tveva āmasitabbā.
Na kevalañca mātugāmassa sarīrameva anāmāsaṁ nivāsanapārupanampi
ābharaṇabhaṇḍampi tiṇaṇḍūpakaṁ vā tālapaṇṇamuddikaṁ vā upādāya
anāmāsameva. Tañca kho nivāsanapārupanaṁ pilandhanatthāya ṭhapitameva.
Sace pana nivāsanaṁ vā pārupanaṁ vā parivattetvā cīvaratthāya
pādamūle ṭhapeti vaṭṭati. Ābharaṇabhaṇḍesu pana sīsappasādhanaka-
dantasūciādikappiyabhaṇḍaṁ imaṁ bhante tumhe gaṇhāthāti dīyamānaṁ
sipāṭikāsūciādiupakaraṇatthāya gahetabbaṁ. Suvaṇṇarajatamuttādimayaṁ
pana anāmāsameva dīyamānampi na gahetabbaṁ.
Na kevalañca etāsaṁ sarīrūpagameva anāmāsaṁ itthīsaṇṭhānena
kataṁ kaṭṭharūpampi dantarūpampi ayarūpampi loharūpampi tipurūpampi
potthakarūpampi sabbaratanarūpampi antamaso piṭṭhamayaṁ rūpampi
anāmāsameva. Paribhogatthāya pana idaṁ tumhākaṁ hotūti labhitvā
ṭhapetvā sabbaratanamayaṁ avasesaṁ bhinditvā upakaraṇārahaṁ upakaraṇe
paribhogārahaṁ ca paribhoge upanetuṁ vaṭṭati.
Yathā ca itthīrūpakaṁ evaṁ sattavidhaṁ dhaññampi anāmāsaṁ.
Tasmā khettamajjhena gacchatā tattha jātakampi dhaññaphalaṁ anāmasantena
gantabbaṁ. Sace gharadvāre vā magge vā dhaññaṁ pasāritaṁ hoti

035
Passena ca maggo atthi na maddantena gantabbaṁ. Gamanamagge
asati maggaṁ adhiṭṭhāya gantabbaṁ. Antaraghare dhaññassa upari āsanaṁ
paññāpetvā denti nisīdituṁ vaṭṭati. Keci āsanasālāya dhaññaṁ
ākīranti. Sace sakkā hoti harāpetuṁ harāpetabbaṁ. No ce
 ekamantaṁ dhaññaṁ amaddantena pīṭhakaṁ paññāpetvā nisīditabbaṁ.
Sace okāso na hoti manussā dhaññamajjheyeva paññāpetvā
denti nisīditabbaṁ. Nāvaṭṭhesupi eseva nayo. Tattha jātakāni
muggamāsādīni aparannānipi tālapanasādīni vā phalāni kīḷantena na
āmasitabbāni. Manussehi rāsikatesupi eseva nayo. Araññe pana
rukkhato patitāni phalāni anupasampannānaṁ dassāmīti gaṇhituṁ vaṭṭati.
Muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pabāḷaṁ rajataṁ jātarūpaṁ lohitako
masāragallanti imesu dasasu ratanesu muttā adhotaviddhā yathājātā va
āmasituṁ vaṭṭati. Sesā anāmāsāti vadanti mahāpaccariyaṁ pana
muttā dhotāpi adhotāpi anāmāsā bhaṇḍamūlatthāya ca sampaṭicchituṁ
na vaṭṭati kuṭṭharogassa bhesajjāya pana vaṭṭatīti vuttaṁ. Antamaso
jātiphaḷikaṁ upādāya sabbopi nīlapītādivaṇṇabhedo maṇi dhotaviddhavaṭṭito
anāmāso. Yathājāto pana ākaramutto pattādibhaṇḍamūlatthaṁ
sampaṭicchituṁ vaṭṭatīti vutto. Sopi mahāpaccariyaṁ paṭikkhitto.
Pacitvā kato kācamaṇiyeveko vaṭṭatīti vutto. Veḷuriyepi maṇisadiso
va vinicchayo. Saṅkho dhamanasaṅkho ca dhotaviddho ca ratanamisso ca 1-

1. atireko maññe.

036
Anāmāso. Pānīyasaṅkho dhotopi adhotopi āmāsova. Sesañca
añjanādibhesajjatthāyapi bhaṇḍamūlatthāyapi sampaṭicchituṁ vaṭṭati. Silā
dhotaviddhā ratanasaṁyuttā muggavaṇṇā va anāmāsā. Sesā
satthakanisadādiatthāya gaṇhituṁ vaṭṭati. Ettha ca ratanasaṁyuttāti suvaṇṇena
saddhiṁ yojetvā pacitvā katāti vadanti. Pabāḷaṁ dhotaviddhaṁ anāmāsaṁ.
Sesaṁ āmāsañca bhaṇḍamūlatthañca sampaṭicchituṁ vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ
pana dhotampi adhotampi sabbaṁ anāmāsañca na ca sampaṭicchituṁ vaṭṭatīti
vuttaṁ. Rajatañca jātarūpañca katabhaṇḍampi sabbena sabbaṁ vījato
paṭaṭhāya anāmāsañca asampaṭicchiyañca. Uttararāputto kira
suvaṇṇacetiyaṁ kāretvā mahāpadumattherassa pesesi. Thero na
kappatīti paṭikkhipi. Cetiyaghare suvaṇṇapadumasuvaṇṇabubbuḷakādīni
honti etānipi anāmāsāni. Cetiyagharagopakā pana
rūpiyachaḍḍakaṭṭhāne ṭhitā tasmā tesaṁ keḷāyituṁ vaṭṭatīti vuttaṁ. Kurundiyaṁ
pana taṁ paṭikkhittaṁ. Suvaṇṇacetiye kacavarameva harituṁ vaṭṭatīti
ettakameva anuññātaṁ. Ārakūṭalohampi jātarūpagatikameva anāmāsanti
sabbāṭṭhakathāsu vuttaṁ. Senāsanaparibhogo pana sabbo kappiyo tasmā
jātarūparajatamayā sabbepi senāsanaparikkhārā āmāsā. Bhikkhūnaṁ
dhammavinayavaṇṇanaṭṭhāne ratanamaṇḍape karonti phaḷikatthambhe
ratanadāmapaṭimaṇḍite tattha sabbūpakaraṇāni bhikkhūnaṁ paṭijaggituṁ vaṭṭati.
Lohitakamasāragallā dhotaviddhā anāmāsā. Itare āmāsā
bhaṇḍamūlatthāya ca vaṭṭatīti vuttā. Mahāpaccariyaṁ pana dhotāpi

037
Adhotāpi sabbaso anāmāsā na ca sampaṭicchituṁ vaṭṭatīti vuttaṁ.
Sabbaṁ āvudhabhaṇḍaṁ anāmāsaṁ bhaṇḍamūlatthāya dīyamānampi na
sampaṭicchitabbaṁ. Satthavaṇijjā nāma na vaṭṭati. Suddhadhanudaṇḍopi
dhanujiyāpi paṭodopi aṅkusopi antamaso vāsīpharasuādīnipi
āvudhasaṅkhepena katāni anāmāsāni. Sace kenaci vihāre satti vā
tomaro vā ṭhapito hoti vihāraṁ jaggantena harantūti sāmikānaṁ
pesetabbaṁ. Sace na haranti taṁ acālentena vihāro
paṭijaggitabbo. Yuddhabhūmiyaṁ patitaṁ asiṁ vā sattiṁ vā tomaraṁ vā disvā
pāsāṇena vā kenaci vā asiṁ bhinditvā satthakatthāya gahetuṁ
vaṭṭati. Itarānipi viyojetvā kiñci satthakatthāya kiñci
kattaradaṇḍādiatthāya gahetuṁ vaṭṭati. Idaṁ gaṇhāthāti dīyamānaṁ pana
vināsetvā kappiyabhaṇḍaṁ karissāmīti sabbampi sampaṭicchituṁ vaṭṭati.
Macchajālapakkhijālādīnipi phalakajālikādīni saraparittāṇānipi
sabbāni anāmāsāni. Paribhogatthāya labbhamānesu pana jālantāva
āsanassa vā cetiyassa vā upari bandhissāmi chattaṁ vā veṭhissāmīti
 gahetuṁ vaṭṭati. Saraparittāṇaṁ sabbampi bhaṇḍamūlatthāya sampaṭicchituṁ
vaṭṭati. Parūparodhanivāraṇaṁ hi etaṁ na uparodhakaranti. Phalakaṁ
dantakaṭṭhabhājanaṁ karissāmīti gahetuṁ vaṭṭati.
Cammavinaddhāni vīṇābherīādīni anāmāsāni. Kurundiyaṁ pana
bherīsaṅghāṭopi vīṇāsaṅghāṭopi tucchapokkharampi mukhavaṭṭiyaṁ
āropitacammampi vīṇādaṇḍakopi sabbaṁpi anāmāsanti vuttaṁ. Onahituṁ vā

038
Onahāpetuṁ vā vādetuṁ vā vādāpetuṁ vā na labbhatiyeva.
Cetiyaṅgaṇe pūjaṁ katvā manussehi chaḍḍitaṁ disvāpi acāletvā va antarantare
sammajjitabbaṁ. Kacavarachaḍḍanakāle pana kacavaraniyameneva haritvā
ekamantaṁ nikkhipituṁ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Bhaṇḍamūlatthāya
sampaṭicchitumpi vaṭṭati. Paribhogatthāya labbhamānesu pana
vīṇādoṇikañca bherīpokkharañca dantakaṭṭhabhājanaṁ karissāmi cammaṁ
satthakakosakanti evaṁ tassa tassa parikkhārassa karaṇatthāya gahetvā tathā
tathā kātuṁ vaṭṭati.
Purāṇadutiyikāvatthu uttānatthameva. Yakkhinīvatthusmiṁ sacepi
paranimmitavasavattideviyā kāyasaṁsaggaṁ samāpajjati thullaccayameva.
Paṇḍakavatthu suttitthīvatthu ca pākaṭameva. Matitthīvatthusmiṁ
pārājikappahonakakāle thullaccayaṁ tato paraṁ dukkaṭaṁ. Tiracchānagatavatthusmiṁ
nāgamāṇavikāyapi supaṇṇamāṇavikāyapi kinnariyāpi gāviyāpi
dukkaṭameva. Dārudhitalikavatthusmiṁ na kevalaṁ dārunā eva antamaso
cittakammalikhitepi itthīrūpe dukkaṭameva. Sampīḷanavatthu
uttānatthameva. Saṅkamavatthusmiṁ ekapadikasaṅkamo vā hotu
sakaṭamaggasaṅkamo vā cālessāmīti payoge katamatte cāletu vā mā
vā dukkaṭaṁ. Maggavatthu pākaṭameva. Rukkhavatthusmiṁ rukkho mahanto
vā hotu mahājambuppamāṇo khuddako vā taṁ cāletuṁ sakkotu vā
mā vā payogamattena dukkaṭaṁ. Nāvāvatthusmiṁpi esa nayo.
Rajjuvatthusmiṁ yaṁ rajjuṁ āviñchanto ṭhānā cāletuṁ sakkoti tattha

039
Thullaccayaṁ. Yā mahārajju hoti īsakaṁpi ṭhānā na calati tattha
dukkaṭaṁ. Daṇḍepi eseva nayo. Bhūmiyaṁ patitamahārukkhopi hi
daṇḍaggahaṇeneva idha gahito. Pattavatthu pākaṭameva.
Vandanavatthusmiṁ itthī pāde sambāhitvā vanditukāmā vāretabbā pādā
vā paṭicchādetabbā niccalena vā bhavitabbaṁ. Niccalassa hi cittena
sādiyatopi anāpatti. Avasāne vatthu pākaṭameva.
Iti samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya kāyasaṁsaggavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti duṭṭhullavācasikkhāpadaṁ. Tattha
ādissāti apadisitvā. Vaṇṇampi bhaṇatīti ādīni parato
āvibhavissanti. Chinnakāti chinnaottappā. Dhuttikāti saṭhā.
Ahirikāyoti nillajjā. Ohasantīti sitaṁ katvā mandahasitaṁ
hasanti. Ullapantīti aho ayyoti ādinā nayena uccakaraṇiṁ
nānāvidhaṁ palobhanakathaṁ kathenti. Ujjagghantīti mahāhasitaṁ hasanti.
Upphaṇḍentīti paṇḍako ayaṁ nāyaṁ purisoti ādinā nayena
parihāsaṁ karonti.
Sārattoti duṭṭhullavācassādarāgena sāratto. Apekkhavā
paṭibaddhacittoti vuttanayameva. Kevalaṁ idha vācassādarāgo
yojetabbo. Mātugāmaṁ duṭṭhullāhi vācāhīti ettha adhippetaṁ
mātugāmaṁ dassento mātugāmoti ādimāha. Tattha viññū paṭibalā
subhāsitadubbhāsitaṁ duṭṭhullāduṭṭhullaṁ ājānitunti yā paṇḍitā

040
Sātthakaniratthakakathaṁ asaddhammasaddhammapaṭisaṁyuttaṁ kathañca jānituṁ
paṭibalā
 ayaṁ idha adhippetā yā pana mahallikāpi bālā eḷamūgā ayaṁ idha
anadhippetāti dasseti. Obhāseyyāti avabhāseyya nānappakāraṁ
asaddhammavacanaṁ vadeyya. Yasmā pana evaṁ obhāsantassa yo so
obhāso nāma so atthato ajjhācāro hoti rāgavasena
abhibhavitvā saññamavelaṁ ācāro tasmā tamatthaṁ dassento
obhāseyyāti ajjhācāro vuccatīti āha. Yathātanti ettha tanti
nipātamattaṁ. Yathā yuvā yuvatinti attho.
Dve magge ādissāti ādi yenākārena obhāsato saṅghādi.
Seso hoti taṁ dassetuṁ vuttaṁ. Tattha dve maggeti vaccamaggañca
passāvamaggañca. Sesaṁ uddese tāva pākaṭameva. Niddese
pana thometīti itthīlakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsīti vadati
na tāva sīsaṁ eti. Tava vaccamaggo ca passāvamaggo ca īdiso
tena nāma īdisena itthīlakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsīti
vadati sīsaṁ eti saṅghādiseso. Vaṇṇeti pasaṁsatīti imāni pana
thomanapadassa vevacanāni. Khuṁsetīti vācāpaṭodena ghaṭṭeti. Vambhetīti
apasādeti. Garahatīti dosaṁ vadeti. Parato pana pāliyā āgatehi
animittāsīti ādīhi ekādasahi padehi aghaṭite sīsaṁ na eti
ghaṭitepi tesu sikhiraṇīsi sambhinnāsi ubhatobyañjanāsīti imehi tīhi
ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Deti meti yācanāyapi ettakeneva
sīsaṁ na eti. Methunadhammaṁ dehīti evaṁ methunadhammena ghaṭiteeva

041
Saṅghādiseso. Kadā te mātā pasīdissatīti ādīsu āyācanavacanesupi
ettakeneva sīsaṁ na eti. Kadā te mātā pasīdissati
kadā te methunaṁ dhammaṁ labhissāmīti vā tava mātari pasannāya
methunaṁ dhammaṁ labhissāmīti vā ādinā pana nayena methunadhammena
ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Kathaṁ tvaṁ sāmikassa desīti ādīsu
pucchāvacanesupi methunadhammanti vutteyeva saṅghādiseso na itarathā.
Evaṁ kira tvaṁ sāmikassa desīti paṭipucchāvacanesupi eseva nayo.
Ācikkhanāya puṭṭho bhaṇatīti kathaṁ dadamānā sāmikassa piyā hotīti evaṁ
puṭṭho ācikkhati. Ettha ca evaṁ dehi evaṁ dadamānāti vuttepi sīsaṁ
na eti methunadhammaṁ evaṁ dehi upanehi evaṁ methunadhammaṁ dadamānā
upanayamānā piyā hotīti ādinā pana nayena methunadhammena
ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Anusāsanavacanesupi eseva nayo.
Akkosaniddese animittāsīti nimittarahitāsi. Kuñciyapanāḷiyamattameva
tava udakasotanti vuttaṁ hoti. Nimittamattāsīti tava itthīnimittaṁ
aparipuṇṇaṁ saññāmattamevāti vuttaṁ hoti. Alohitāti
sukkhasotā. Dhuvalohitāti niccalohitakilinnasotā. Dhuvacolāti niccaṁ
pakkhittāṇicolā sadā āṇicolakaṁ sevasīti vuttaṁ hoti.
Paggharantīti savanti sadā te muttaṁ savatīti vuttaṁ hoti. Sikhiraṇīti
bahinikkhantāaṇimaṁsā. Itthīpaṇḍakāti animittāva vuccati.
Vepurisikāti samassudāḍhikā purisarūpā itthī. Sambhinnāti
sambhinnavaccamaggapassāvamaggā. Ubhatobyañjanakāti itthīnimittena ca

042
Purisanimittena cāti ubhatobyañjanakehi samannāgatā. Imesu pana
ekādasasu padesu sikhiraṇīsi sambhinnāsi ubhatobyañjanakāsīti imāni
tīṇiyeva padāni suddhāni sīsaṁ enti. Iti imāni ca tīṇi
purimāni ca vaccamaggapassāvamaggamethunadhammapadāni tīṇi chappadāni
suddhāni āpattikarāni. Sesāni animittāsīti ādīni animitte
methunadhammaṁ me dehīti vā animittāsi methunadhammaṁ me dehīti vā
ādinā nayena methunadhammena ghaṭitāneva āpattikarāni hontīti
veditabbāni.
Idāni yvāyaṁ otiṇṇo vipariṇatena cittena obhāsati
tassa vaccamaggapassāvamagge ādissa etesaṁ vaṇṇabhaṇanādīnaṁ vasena
vitthārato āpattibhedaṁ dassento itthī ca hoti itthīsaññīti
ādimāha. Tesaṁ attho kāyasaṁsagge vuttanayeneva veditabbo.
 Ayaṁ pana viseso. Adhakkhakanti akkhakato paṭṭhāya adho.
Ubbhajānumaṇḍalanti jānumaṇḍalato paṭṭhāya uddhaṁ. Ubbhakkhakanti
akkhakato paṭṭhāya uddhaṁ. Adhojānumaṇḍalanti jānumaṇḍalato
paṭṭhāya adho. Akkhakaṁ pana jānumaṇḍalañca ettheva dukkaṭakkhette
saṅgahaṁ gacchati bhikkhuniyā kāyasaṁsagge viya. Na hi buddhā
garukāpattiṁ sāvasesaṁ paññāpentīti. Kāyapaṭibaddhanti vatthaṁ vā
pupphaṁ vā ābharaṇaṁ vā.
Atthapurekkhārassāti animittāsīti ādīnaṁ padānaṁ atthaṁ
kathentassa aṭṭhakathaṁ vā sajjhāyaṁ karontassa. Dhammapurekkhārassāti

043
Pāliṁ vācentassa vā sajjhāyantassa vā. Evaṁ atthañca
dhammañca purakkhitvā bhaṇantassa atthapurekkhārassa ca dhammapurekkhārassa
ca anāpatti. Anusāsanīpurekkhārassāti idānipi animittāsi
ubhatobyañjanakāsi appamādaṁ dāni kareyyāsi yathā āyatimpi
evarūpā māhosīti evaṁ anusiṭaṭhiṁ purakkhitvā bhaṇantassa
anusāsanīpurekkhārassa anāpatti. Yo pana bhikkhunīnaṁ pāliṁ vācento
pakativācanāmaggaṁ pahāya hasanto hasanto sikhiraṇīsi sambhinnāsi
ubhatobyañjanakāsīti punappunaṁ bhaṇati tassa āpattiyeva.
Ummattakassa anāpatti. Idha ādikammiko udāyitthero tassa
anāpatti ādikammikassāti.
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā
samuṭṭhānādīsu idaṁ sikkhāpadaṁ tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato
vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dvivedananti.
Vinītavatthūsu lohitavatthusmiṁ so bhikkhu itthiyā lohitakaṁ nimittaṁ
sandhāyāha itarā na aññāsi tasmā dukkaṭaṁ. Kakkasalomanti
rassalomehi bahulomaṁ. Ākiṇṇalomanti jaṭitalomaṁ. Kharalomanti
thaddhalomaṁ. Dīghalomanti arassalomaṁ. Sabbaṁ itthīnimittameva
sandhāya vuttaṁ. Vāpitaṁ kho teti asaddhammaṁ sandhāyāha. Sā
asallakkhetvā no ca kho paṭivuttanti āha. Paṭivuttaṁ nāma
udakavappe vījehi appatiṭṭhitokāse pāṇakehi vināsitavīje vā

044
Okāse puna vījaṁ patiṭṭhāpetvā udakena āsittaṁ thalavappe
visamavisamapatitānaṁ vījānaṁ samakaraṇatthāya puna aṭṭhadantakena samīkataṁ.
Tesu aññataraṁ sandhāya esā āha. Maggavatthusmiṁ maggo
saṁsaratīti aṅgajātamaggaṁ sandhāyāha. Sesaṁ sabbattha uttānamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya duṭṭhullavācasikkhāpadavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti attakāmapāricariyasikkhāpadaṁ.
Tattha kulūpakoti kulapayirupāsanako catunnaṁ paccayānaṁ atthāya
kulūpasaṅkamane niccappayutto. Cīvarapiṇḍapātasenāsanagilāna-
paccayabhesajjaparikkhāranti cīvarañca piṇḍapātañca senāsanañca
gilānapaccayabhesajjaparikkhārañca. Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti
cettha paṭikaraṇaṭṭhena paccayo. Yassakassaci sappāyassetaṁ adhivacanaṁ.
Bhisakkassa kammantena anuññātattāti bhesajjaṁ. Gilānapaccayo ca
bhesajjañca gilānapaccayabhesajjaṁ. Yaṅkiñci gilānassa sappāyaṁ
bhisakkassa kammantelamadhuphāṇitādīti vuttaṁ hoti. Parikkhāroti pana
sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhittaṁ hotīti 1- ādīsu parivāro
vuccati. Ratho setaparikkhāro jhānakkho cakkaviriyoti 2- ādīsu
alaṅkāro. Yepime pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbāti 3-
ādīsu sambhāro. Idha pana sambhāropi parivāropi vaṭṭati. Taṁ
hi gilānapaccayabhesajjaṁ jīvitassa parivāropi hoti jīvitavināsakā-
bādhuppattiyā antaraṁ adatvā rakkhaṇato sambhāropi yathā ciraṁ

1. aṅ. sattaka. 23/107. 2. saṁ. mahāvāra. 19/7. 3. Ma. mū. 12/212.

045
Pavattati evamassa kāraṇabhāvato tasmā parikkhāroti vuccati.
Evaṁ gilānapaccayabhesajjañca taṁ parikkhāro cāti gilānapaccaya-
bhesajjaparikkhāro. Taṁ gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti evamattho
daṭṭhabbo. Vasalanti hīnaṁ lāmakaṁ. Athavā vassatīti vasalo.
Paggharatīti attho. Taṁ vasalaṁ. Asucipaggharaṇakanti vuttaṁ hoti.
Nuṭṭhuhitvāti kheḷaṁ pātetvā. Kissāhaṁ kena hāyāmīti ahaṁ
kissā aññissā itthiyā kena bhogena vā alaṅkārena vā
rūpena vā parihāyāmi kā nāma mayā uttaritarāti dīpeti.
Santiketi upacāre ṭhatvā sāmantā avidūre. Padabhājanenapi
ayamevattho dīpito. Attakāmapāricariyāyāti methunadhammasaṅkhātena
kāmena pāricariyā kāmapāricariyā. Attano atthāya kāmapāricariyā
attakāmapāricariyā. Attanā vā kāmitā icchitāti attakāmā.
Sayaṁ methunarāgavasena paṭṭhitāti attho. Attakāmā ca sā
pāricariyā cāti attakāmapāricariyā. Tassā attakāmapāricariyāya.
Vaṇṇaṁ bhāseyyāti guṇaṁ ānisaṁsaṁ pakāseyya. Tatra yasmā attano
atthāya kāmapāricariyāti imasmiṁ atthavikappe kāmoceva hetu ca
pāricariyā cāti attho sesaṁ byañjanaṁ attakāmā ca sā
pāricariyā ca attakāmapāricariyāti imasmiṁ atthavikappe adhippāyo
ceva pāricariyā cāti attho sesaṁ byañjanaṁ tasmā byañjane
ādaraṁ akatvā atthamattameva dassetuṁ attano kāmaṁ attano hetuṁ
attano adhippāyaṁ attano pāricariyanti padabhājanaṁ vuttaṁ. Attano

046
Kāmaṁ attano hetuṁ attano pāricariyanti hi vutte jānissanti
paṇḍitā ettāvatā attano atthāya kāmapāricariyā vuttāti.
Attano adhippāyaṁ attano pāricariyanti vuttepi jānissanti
ettāvatā attanā icchitakāmitaṭṭhena attakāmapāricariyā vuttāti.
Idāni tassā attakāmapāricariyāya vaṇṇabhāsanākāraṁ dassento
etadagganti ādimāha. Taṁ uddesatopi niddesatopi uttānatthameva.
Ayaṁ panettha padasambandho ca āpattivinicchayo ca etadaggaṁ .pe.
Paricareyyāti yā mādisaṁ sīlavantaṁ kalyāṇadhammaṁ brahmacāriṁ etena
dhammena paricareyya tassā evaṁ mādisaṁ paricarantiyā yā ayaṁ
pāricariyā nāma etadaggaṁ pāricariyānanti. Methunūpasaṁhitena
saṅghādisesoti evaṁ attakāmapāricariyāya vaṇṇaṁ bhāsento 1-
methunūpasaṁhiteneva methunadhammapaṭisaṁyutteneva vacanena yo bhāseyya tassa
saṅghādisesoti. Idāni yasmā methunūpasaṁhiteneva bhāsantassa
saṅghādiseso vutto tasmā ahaṁpi khattiyo tvampi khattiyā arahati
khattiyā khattiyassa dātuṁ samajātikattāti evamādīhi vacanehi
pāricariyāya vaṇṇaṁ bhāsamānassāpi saṅghādiseso natthi. Ahampi khattiyo
tvaṁpi khattiyāti ādike pana bahūpi pariyāye vatvā arahasi tvaṁ
mayhaṁ methunadhammaṁ dātunti evaṁ methunapaṭisaṁyutteneva bhāsamānassa
saṅghādiseso. Itthī ca hotīti ādi pubbe vuttanayameva. Idha
udāyitthero ādikammiko tassa anāpatti ādikammikassāti.
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

1. bhāsanto.

047
Samuṭṭhānādi sabbaṁ duṭṭhullavācasadisaṁ. Vinītavatthūnipi
uttānatthānevāti.
Catutthasaṅghādisesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti sañcarittasikkhāpadaṁ. Tattha
paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā gatimantā. Byattāti
veyyattiyena samannāgatā upāyaññū visāradā. Medhānīti
medhāya samannāgatā diṭṭhadiṭṭhaṁ karoti. Dakkhāti chekā. Analasāti
uṭṭhānaviriyasampannā. Channāti anucchavikā. Kismiṁ viyāti kicchaṁ
 viya kileso viya hirī viya amhākaṁ hotīti adhippāyo. Kumārikāya
vattunti imaṁ tumhe gaṇhāthāti kumārikāya kāraṇā vattuṁ.
Āvāhādīsu āvāhoti dārakassa parakulato dārikāya āharaṇaṁ.
Vivāhoti attano dārikāya parakulapesanaṁ. Vāreyyānīti detha no
dārakassa dārikanti yācanaṁ divasanakkhattamuhuttaparicchedakaraṇaṁ vā.
Purāṇagaṇakiyāti ekassa gaṇakassa bhariyā. Sā tasmiṁ jīvamāne
gaṇakīti paññāyittha. Mate pana purāṇagaṇakīti saṅkhaṁ gatā.
Tirogāmoti bahigāmo. Añño gāmoti adhippāyo. Manussāti
udāyissa imaṁ sañcarittakamme yuttapayuttabhāvaṁ jānanakamanussā.
Suṇisābhogenāti yena bhogena suṇisā bhuñjitabbā hoti
randhāpanapacāpanaparivesāpanādinā te naṁ bhuñjiṁsu. Tato aparena
dāsībhogenāti māsātikkamena yena bhogena dāsī bhuñjitabbā hoti
khettakammakacavarachaḍḍanaudakāharaṇādinā pana te naṁ bhuñjiṁsu.

048
Duggatāti daliddā yattha vā gatā duggatā hoti tādisaṁ kulaṁ
gatā. Māyyo imaṁ kumārikanti mā ayyo imaṁ kumārikaṁ.
Āhārūpahāroti āhāro ca upahāro ca gahaṇañca dānañca na amhehi
kiñci ābhaṭaṁ na upahaṭaṁ tayā kayavikkayo vohāro amhākaṁ natthīti
dīpenti. Samaṇena bhavitabbaṁ abyāvaṭena samaṇo assa
sussamaṇoti samaṇena nāma īdisesu kammesu abyāvaṭena abyāpārena
bhavitabbaṁ evaṁ bhavanto hi samaṇo sussamaṇo assāti evantaṁ
apasādetvā gaccha tvaṁ na mayaṁ taṁ jānāmāti āhaṁsu. Sajjitoti
sabbūpakaraṇasampanno maṇḍitappasādhito vā. Dhuttāti itthīdhuttā.
Paricārentāti manāpiyesu rūpādīsu itocītoca samantā indriyāni
cārentā kīḷantā ramantāti vuttaṁ hoti. Abbhutamakaṁsūti yadi
karissati tvaṁ ettakaṁ jito yadi na karissati ahaṁ ettakanti
paṇitakaṁ akaṁsu. Bhikkhūnaṁ pana abbhutaṁ kātuṁ na vaṭṭati yo karoti
parājitena dātabbanti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Kathaṁ hi nāma ayyo
udāyi taṅkhaṇikanti ettha taṅkhaṇoti acirakālo vuccati. Taṅkhaṇikanti
acirakālādhikārikaṁ.
Sañcarittaṁ samāpajjeyyāti sañcaraṇabhāvaṁ samāpajjeyya.
Yasmā pana taṁ samāpajjantena kenaci pesitena katthaci gantabbaṁ
hoti parato va itthiyā vā purisamatinti ādivacanato idha itthīpurisā
adhippetā tasmā tamatthaṁ dassetuṁ itthiyā vā pahito purisassa
santike gacchati purisena vā pahito itthiyā santike gacchatīti

049
Evamassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Itthiyā vā purisamatiṁ purisassa vā
itthīmatinti ettha āroceyyāti pāṭhaseso daṭṭhabbo. Tenevassa
padabhājane purisassa matiṁ itthiyā āroceti itthiyā matiṁ purisassa
ārocetīti vuttaṁ. Idāni yadatthaṁ tesaṁ matiṁ adhippāyaṁ ajjhāsayaṁ
chandaṁ ruciṁ āroceti taṁ dassento jāyattane vā jārattane
vāti āha. Tattha jāyattaneti jāyabhāve. Jārattaneti jārabhāve.
Purisassa hi matiṁ itthiyā ārocento jāyattane āroceti itthiyā
matiṁ purisassa ārocento jārattane āroceti. Apica purisasseva
matiṁ itthiyā ārocento jāyattane vā āroceti nibaddhabhariyābhāve
jārattane vā micchācārabhāve. Yasmā panetaṁ ārocentena tvaṁ kira
tassa jāyā bhavissasīti ādi vattabbaṁ hoti tasmā taṁ vattabbatākāraṁ
dassetuṁ jāyattane vāti jāyā bhavissasi jārattane vāti
jārī bhavissasīti assa padabhājanaṁ vuttaṁ. Eteneva upāyena
itthiyā matiṁ purisassa ārocanepi pati bhavissasi sāmiko bhavissasi
jāro bhavissasīti vattabbākāro veditabbo. Antamaso taṁkhaṇikāyapīti
sabbantimena paricchedena yā ayaṁ taṁkhaṇe muhuttamatte paṭisaṁvasitabbato
taṁkhaṇikā vuccati muhuttikāti attho tassāpi muhuttikā
bhavissasītievaṁpurisamatiṁārocentassasaṅghādiseso. Eteneva upāyena
muhuttiko bhavissasīti evaṁ purisassa itthīmatiṁ ārocentopi saṅghādisesaṁ
 āpajjatīti veditabbo.
Idāni itthiyā vā purisamatinti ettha adhippetā itthiyo

050
Pabhedato dassetvā tāsu sañcarittavasena āpattibhedaṁ dassetuṁ
dasa itthiyoti ādimāha. Tattha māturakkhitāti mātarā rakkhitā
yathā purisena saṁvāsaṁ na kappeti evaṁ mātarā rakkhitā. Tenassa
padabhājanaṁpi vuttaṁ mātā rakkhati gopeti issariyaṁ kāreti vasaṁ
vattetīti. Tattha rakkhatīti katthaci gantuṁ na deti. Gopetīti yathā
aññe na passanti evaṁ gutte ṭhāne ṭhapeti. Issariyaṁ kāretīti
serivihāramassā nisedhentī abhibhavitvā vattati. Vasaṁ vattetīti idaṁ
karohi idaṁ mā akāsīti evaṁ attano vasaṁ tassā upari vatteti.
Etenupāyena piturakkhitādayopi ñātabbā. Gottaṁ vā dhammo vā
na rakkhati sagottehi pana sahadhammikehi ca ekaṁ satthāraṁ uddissa
pabbajitehi ekagaṇapariyāpannehi ca rakkhitā gottarakkhitā
dhammarakkhitāti vuccati. Tasmā tesaṁ padānaṁ sagottā rakkhantīti ādinā
nayena padabhājanaṁ vuttaṁ. Saha ārakkhena sārakkhā sahaparidaṇḍena
saparidaṇḍā. Tāsaṁ niddesā pākaṭāva. Imāsu dasasu pacchimānaṁ
dvinnameva purisantaraṁ gacchantīnaṁ micchācāro hoti na itarāsaṁ.
Dhanakkītādīsu appena vā bahunā vā dhanena kītā dhanakkītā.
Yasmā pana sā na dhanakkītamattāyeva bhariyā saṁvāsatthāya pana
kītattā bhariyā tasmāssa niddese dhanena kīṇitvā vāsetīti
vuttaṁ. Chandena attano ruciyā vasatīti chandavāsinī. Yasmā pana
sā na attano chandamatteneva bhariyā hoti purisena pana
sampaṭicchitattā tasmāssa niddese piyo piyaṁ vāsetīti vuttaṁ.

051
Bhogena vasatīti bhogavāsinī. Udukkhalamusalādigharūpakaraṇaṁ labhitvā
bhariyābhāvaṁ gacchantiyā janapaditthiyā etaṁ adhivacanaṁ. Paṭena vasatati
paṭavāsinī. Nivāsanamattaṁpi pāpuraṇamattaṁpi labhitvā bhariyābhāvaṁ
upagacchantiyā dalidditthiyā etaṁ adhivacanaṁ. Odapattakinīti ubhinnaṁ
ekissā udakapātiyā hatthe otāretvā idaṁ udakaṁ viya saṁsaṭṭhā
abhejjā hothāti vatvā pariggahitāya vohāranāmametaṁ.
Niddesepissa tāya saha udakapattaṁ āmasitvā taṁ vāsetīti evamattho
veditabbo. Obhaṭaṁ oropitaṁ cumbaṭamassāti obhaṭacumbaṭā
kaṭṭhahārikādīnaṁ aññatarā. Yassā sīsato cumbaṭaṁ oropetvā ghare
vāseti tassā etaṁ adhivacanaṁ. Dāsī cāti attanoyeva dāsī
ca hoti bhariyā ca. Kammakārī nāma gehe bhatiyā kammaṁ karoti
tāya saddhiṁ koci gharāvāsaṁ kappeti attano bhariyāya anatthiko
hutvā ayaṁ vuccati kammakārī ca bhariyā cāti. Dhajena āhaṭā
dhajāhaṭā. Ussitadhajāya senāya gantvā paravisayaṁ vilumpitvā
ānītāti vuttaṁ hoti. Taṁ koci bhariyaṁ karoti ayaṁ dhajāhaṭā
nāma. Muhuttikā vuttanayā eva. Etāsaṁ dasannampi purisantaragamane
micchācāro hoti. Purisānaṁ pana vīsatiyāpi etāsu micchācāro.
Bhikkhuno ca sañcarittaṁ pana 1- hoti.
Idāni puriso bhikkhuṁ pahiṇātīti ādīsu. Paṭiggaṇhātīti
so bhikkhu tassa purisassa gaccha bhante itthannāmaṁ māturakkhitaṁ

1. atireko bhaveyuya.

052
Brūhi hohi kira itthannāmassa bhariyā dhanakkītāti evaṁ vuttavacanaṁ
sādhu upāsakāti vā hotūti vā ārocessāmīti vā yena
kenaci ākārena vacībhedaṁ katvā vā sīsakampādīhi vā sampaṭicchati.
Vīmaṁsatīti evaṁ paṭiggaṇhitvā tassā itthiyā santikaṁ gantvā taṁ
sāsanaṁ āroceti. Paccāharatīti tena ārocite sā itthī sādhūti
sampaṭicchatu vā paṭikkhipatu vā lajjāya vā tuṇhī hotu puna āgantvā
 tassa purisassa taṁ pavuttiṁ āroceti. Ettāvatā imāya
paṭiggahaṇārocanapaccāharaṇasaṅkhātāya tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso
hoti. Sā pana tassa bhariyā hotu vā mā vā akāraṇametaṁ. Sace
pana so māturakkhitāya santikaṁ pesito taṁ adisvā tassā
mātuyā taṁ sāsanaṁ āroceti bahiddhā vīmaṭṭhannāma hoti
tasmā visaṅketanti mahāpadumatthero āha. Mahāsumatthero pana
mātā vā hotu pitā vā antamaso gehadāsīpi añño vā
yo koci taṁ kiriyaṁ sampādessati tassa vuttepi vīmaṭṭhameva hotīti
tivaṅgasampattikāle āpattiyeva nanu yathā buddhaṁ paccakkhāmīti
vattukāmo virajjhitvā dhammaṁ paccakkhāmīti vadeyya paccakkhātāvassa
sikkhā yathā vā paṭhamaṁ jhānaṁ samāpajjāmīti vattukāmo
virajjhitvā dutiyaṁ jhānaṁ samāpajjāmīti vadeyya āpannovassa
pārājikaṁ evaṁ sampadamidanti. Taṁ panetaṁ paṭiggaṇhāti
antevāsiṁ vīmaṁsāpetvā attanā paccāharati āpatti
saṅghādisesassāti iminā sameti tasmā subhāsitaṁ. Yathā māturakkhitaṁ

053
Brūhīti vuttassa gantvā tassā ārocetuṁ samatthānaṁ mātādīnampi
vadato visaṁketo natthi evameva hohi kira itthannāmassa
bhariyā dhanakkītāti vattabbe hohi kira itthannāmassa bhariyā
chandavāsinīti evaṁ pāliyaṁ vuttesu chandavāsinīti ādīsu vacanesu
aññataravasena vā avuttesupi hohi kira itthannāmassa bhariyā
jāyā pajāpatī puttamātā gharaṇī gharasāminī bhattarandhikā sussūsikā
kāmaparicārikāti evamādīsu saṁvāsaparidīpakesu vacanesu aññataravasena
vā vadantassāpi visaṁketo natthi tivaṅgasampattiyā āpattiyeva.
Māturakkhitaṁ brūhīti pesitassa pana gantvā aññāsu piturakkhitādīsu
aññataraṁ vadantassa visaṁketaṁ. Esa nayo piturakkhitaṁ brūhīti
ādīsupi. Kevalaṁ hettha ekamūlakadumūlakādivasena purisassa mātā
bhikkhuṁ pahiṇāti māturakkhitāya mātā bhikkhuṁ pahiṇāti māturakkhitā
bhikkhuṁ pahiṇātīti evamādīnaṁ mūlaṭṭhānañca vasena peyyālabhedoyeva
viseso. So hi pubbe vuttanayattā pālianusāreneva sakkā
jānitunti nāssa vibhāgaṁ dassetuṁ ādaraṁ akarimhā. Paṭiggaṇhātīti
ādīsu pana dvīsu catukkesu paṭhamacatukke ādipadena
tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso majjhe dvīhi dvaṅgasampattiyā
thullaccayaṁ ante ekena ekaṅgasampattiyā dukkaṭaṁ. Dutiyacatukke
ādipadena duvaṅgasampattiyā thullaccayaṁ majjhe dvīhi
ekaṅgasampattiyā dukkaṭaṁ ante ekena aṅgābhāvato anāpatti. Tattha
paṭiggaṇhātīti āṇāpakassa sāsanaṁ paṭiggaṇhāti. Vīmaṁsatīti

054
Pahitaṭṭhānaṁ gantvā taṁ āroceti. Paccāharatīti puna āgantvā
mūlaṭṭhassa āroceti. Na paccāharatīti ārocetvā etova
pakkamati. Na vīmaṁsati paccāharatīti purisena itthannāmaṁ gantvā
brūhīti vuccamāno sādhūti tassa sāsanaṁ paṭiggaṇhitvā taṁ
pamussitvā vā appamussitvā vā aññena karaṇīyena tassā
santikaṁ gantvā kiñcideva kathaṁ kathento nisīdati ettāvatā
paṭiggaṇhāti na vīmaṁsati nāmāti vuccati. Atha naṁ sā itthī
sayameva vadati tumhākaṁ kira upaṭṭhāko maṁ gahetukāmoti evaṁ
vatvā ahaṁ tassa bhariyā bhavissāmīti na vā bhavissāmīti vadati.
So tassā vacanaṁ anabhinanditvā apaṭikkositvā tuṇhībhūto va
uṭṭhāyāsanā tassa purisassa santikaṁ āgantvā taṁ pavuttiṁ āroceti
ettāvatā na vīmaṁsati paccāharati nāmāti vuccati. Na vīmaṁsati
na paccāharatīti kevalaṁ sāsanārocanakāle paṭiggaṇhātiyeva itaraṁ
pana dvayaṁ na karoti. Na paṭiggaṇhāti vīmaṁsati paccāharatīti
koci puriso bhikkhussa ṭhitaṭṭhāne vā nisinnaṭṭhāne vā tathārūpiṁ kathaṁ
katheti. Bhikkhu tena apahitopi pahito viya hutvā itthiyā
santikaṁ gantvā hohi kira itthannāmassa bhariyāti ādinā nayena
 vīmaṁsitvā tassā ruciṁ vā aruciṁ vā puna āgantvā imassa
āroceti. Teneva nayena vīmaṁsitvā paccāharanto na paṭiggaṇhāti
vīmaṁsati paccāharatīti vuccati. Teneva nayena gato avīmaṁsitvā
tāya samuṭṭhāpitaṁ kathaṁ sutvā paṭhamacatukkassa tatiyapade vuttanayena

055
Āgantvā imassa ārocento na paṭiggaṇhāti na vīmaṁsati
paccāharatīti vuccati. Catutthaṁ padaṁ pākaṭameva. Sambahule
bhikkhū āṇāpetīti ādinayā pākaṭāyeva. Yathā pana sambahulāpi
ekavatthusmiṁ āpajjanti evaṁ ekassapi sambahulesu vatthūsu
sambahulā āpattiyo veditabbā. Kathaṁ. Puriso bhikkhuṁ
āṇāpeti gaccha bhante asukasmiṁ nāma pāsāde saṭṭhimattā
vā sattatimattā vā itthiyo ṭhitā tā vadehi hotha kira
itthannāmassa bhariyāyoti. So sampaṭicchitvā tattheva gantvā
ārocetvā puna taṁ sāsanaṁ paccāharati. Yattakā itthiyo
tattakā āpattiyo āpajjati. Vuttaṁ hetaṁ parivārepi
padavītihāramattena vācāya bhaṇitena ca
sabbāni garukāni sapaṭikammāni
catusaṭṭhiāpattiyo āpajjeyya ekato
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Imaṁ kira atthavasaṁ paṭicca ayaṁ pañho vutto. Vacanasiliṭṭhatāya
cettha catusaṭṭhiāpattiyoti vuttaṁ. Evaṁ karonto pana satampi
sahassampi āpajjatīti. Yathā ca ekena pesitassa ekassa
sambahulāsu itthīsu sambahulā āpattiyo evaṁ eko puriso
sambahule bhikkhū ekissā santikaṁ peseti sabbesaṁ saṅghādiseso.
Eko sambahule bhikkhū sambahulānaṁ itthīnaṁ santikaṁ peseti
itthīgaṇanāya saṅghādiseso. Sambahulā purisā ekaṁ bhikkhuṁ ekissā

1. vi. parivāra. 8/531.

056
Santikaṁ pesenti purisagaṇanāya saṅghādiseso. Sambahulā purisā
ekaṁ bhikkhuṁ sambahulānaṁ itthīnaṁ santikaṁ pesenti vatthugaṇanāya
saṅghādiseso. Sambahulā purisā sambahulā bhikkhū ekissā santikaṁ
pesenti vatthugaṇanāya saṅghādiseso. Sambahulā purisā sambahule
bhikkhū sambahulānaṁ itthīnaṁ santikaṁ pesenti vatthugaṇanāya
saṅghādiseso. Eseva nayo ekā itthī ekaṁ bhikkhunti ādīsupi.
Ettha ca sabhāgavisabhāgatā nāma appamāṇaṁ. Mātāpitūnampi
pañcasahadhammikānampi sañcarittakammaṁ karontassa āpattiyeva.
Puriso bhikkhuṁ āṇāpeti gaccha bhanteti catukkaṁ aṅgavasena
āpattibhedadassanatthaṁ vuttaṁ. Tassa pacchimapade. Antevāsī vīmaṁsitvā
bahiddhā paccāharatīti āgantvā ācariyassa anārocetvā
etova gantvā tassa purisassa āroceti. Āpatti ubhinnaṁ
thullaccayassāti ācariyassa paṭiggahitattā ca vīmaṁsāpitattā ca dvīhaṅgehi
thullaccayaṁ. Antevāsikassa vīmaṁsitattā ca paccāhaṭattā ca
dvīhaṅgehi thullaccayaṁ. Sesaṁ pākaṭameva. Gacchanto sampādetīti
paṭiggaṇhāti ceva vīmaṁsati ca. Āgacchanto visaṁvādetīti
na paccāharati. Gacchanto visaṁvādetīti na paṭiggaṇhāti.
Āgacchanto sampādetīti vīmaṁsati ceva paccāharati ca. Evaṁ
ubhayattha dvīhaṅgehi thullaccayaṁ. Tatiyapade āpatti catutthe
anāpatti. Anāpatti saṅghassa vā cetiyassa vā gilānassa vā
karaṇīyena gacchati ummattakassa ādikammikassāti ettha.

057
Bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṁ vā kiñci vā vippakataṁ hoti tattha kārakānaṁ 1-
bhattavettanatthāya upāsako vā upāsikāya santikaṁ bhikkhuṁ pahiṇeyya
upāsikā vā upāsakassa evarūpena saṅghassa karaṇīyena gacchantassa
 anāpatti. Cetiyakamme kariyamānepi eseva nayo. Gilānassa
bhesajjatthāyapi upāsakena vā upāsikāya santikaṁ upāsikāya
vā upāsakassa santikaṁ pahitassa gacchato anāpatti. Ummattakādikammikā
vuttanayāeva.
Samuṭṭhānādīsu idaṁ sikkhāpadaṁ chassamuṭṭhānaṁ sīsaukkhipanādinā
kāyavikārena sāsanaṁ gahetvā gantvā hatthamuddhāya vīmaṁsitvā puna
āgantvā hatthamuddhāyeva ārocentassa kāyato samuṭṭhāti.
Āsanasālāyaṁ nisinnassa itthannāmā āgamissati tassā cittaṁ
jāneyyāthāti kenaci vutte sādhūti sampaṭicchitvā taṁ āgataṁ
vatvā tassā gatāya puna tasmiṁ purise āgate ārocentassa
vācato samuṭṭhāti. Vācāya sādhūti sāsanaṁ gahetvā aññena
karaṇīyena tassā gharaṁ gantvā aññattha vā gamanakāle taṁ disvā
vacībhedeneva vīmaṁsitvā puna aññeneva kāraṇena tato apakkamma
kadācideva naṁ purisaṁ disvā ārocentassāpi vācato ca samuṭṭhāti.
Paṇṇattiṁ ajānantassa pana khīṇāsavassāpi kāyavācato ca samuṭṭhāti.
Kathaṁ. Sace hissa mātāpitaro kujjhitvā alaṁvacanīyā honti.
Tañca bhikkhuṁ gharaṁ upagataṁ therapitā vadati mātā te tāta maṁ
mahallakaṁ chaḍḍetvā ñātikulaṁ gatā gaccha naṁ maṁ upaṭṭhātuṁ

1. sāratthadīpanī. tatiYu. 47-48 kārukānanti vaḍḍhakīādīnaṁ.

tacchakāyokāratantavāya-
rajakanahāpitakā pañca kāravo kārukāti vuccanti.

058
Pesehīti. So ce gantvā taṁ vatvā puna pituno tassā āgamanaṁ vā
anāgamanaṁ vā āroceti saṅghādiseso. Imāni tīṇi
acittakasamuṭṭhānāni. Paṇṇattiṁ pana jānitvā eteheva tīhi nayehi
sañcarittaṁ samāpajjato kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti. Imāni tīṇi paṇṇattijānanacittena sacittakasamuṭṭhānāni.
Kiriyā nosaññāvimokkhaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ kusalādivasena cettha tīṇi cittāni sukhādivasena tisso
vedanāti.
Vinītavatthūsu ādito vatthupañcake paṭiggahitamattattā dukkaṭaṁ.
Kalahavatthusmiṁ. Sammodanīyaṁ akāsīti taṁ saññāpetvā puna gehaṁ
gamanīyaṁ akāsi. Nālaṁvacanīyāti na pariccattāti attho. Yā hi
yathā yathā yesu yesu janapadesu pariccattāva hoti bhariyābhāvaṁ
atikkamati ayaṁ alaṁvacanīyāti vuccati. Esā pana na alaṁvacanīyā.
Sā kenacideva kāraṇena kalahaṁ katvā gatā. Tenevettha bhagavā
anāpattīti āha. Yasmā pana kāyasaṁsagge yakkhiniyā thullaccayaṁ
vuttaṁ tasmā duṭṭhullādīsupi yakkhīpetiyo thullaccayavatthuevāti
veditabbā. Aṭṭhakathāsu pana etaṁ na vicāritaṁ. Sesaṁ sabbattha
uttānatthamevāti.
Sañcarittavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti kuṭikārasikkhāpadaṁ. Tattha āḷavakāti
āḷavīraṭṭhe jātā dārakā āḷavakā nāma. Te pabbajitakālepi

059
Āḷavakātveva paññāyiṁsu. Sandhāya vuttaṁ āḷavakā bhikkhūti.
Saññācikāyoti sayaṁ yācitvā gahitūpakaraṇāyo. Kārāpentīti
karontipi kārāpentipi. Te kira sāsane vipassanādhurañca
ganthadhurañcāti dvepi dhurāni chaḍḍetvā navakammameva dhuraṁ katvā paggaṇhiṁsu.
Assāmikāyoti anissarāyo kāretvā dāyakena virahitāyoti attho.
Attuddesikāyoti attānaṁ uddissa attano atthāya āraddhāyoti
attho. Appamāṇikāyoti ettakena niṭṭhaṁ gacchissantīti evaṁ
paricchinnappamāṇāyo 1- buḍḍhippamāṇāyo vā mahappamāṇāyoti
attho. Yācanāyeva bahulā etesaṁ mandaṁ aññaṁ kammanti
yācanabahulā. Evaṁ viññattibahulā veditabbā. Atthato panettha
nānākāraṇaṁ natthi. Anekakkhattuṁ purisaṁ detha purisatthakaraṁ dethāti
 yācantānametaṁ adhivacanaṁ. Tattha mūlacchejjāya purisaṁ yācituṁ na
vaṭṭati. Sahāyatthāya kammakaraṇatthāya purisaṁ dethāti yācituṁ
vaṭṭati. Purisatthakaranti purisena kātabbaṁ hatthakammaṁ vuccati taṁ
yācituṁ vaṭṭati.
Hatthakammannāma kiñci vatthu na hoti tasmā taṁ ṭhapetvā
migaluddhakamacchabandhakādīnaṁ sakakammaṁ avasesaṁ sabbaṁ kappiyaṁ. Kiṁ
bhante āgatattha kena kammanti pucchite vā apucchite vā yācituṁ
vaṭṭati. Viññattipaccayā doso natthi. Tasmā migaluddhakādayo
sakakammaṁ na yācitabbā. Hatthakammaṁ dethāti aniyāmetvāpi na
yācitabbā. Evaṁ yācitā hi te sādhu bhanteti bhikkhuṁ

1. apparicchinnappamāṇāyotipi pāṭho.

060
Uyyojetvā migepi māretvā āhareyyuṁ. Niyametvā pana
vihāre kiñci kātabbaṁ atthi tattha hatthakammaṁ dethāti yācitabbā.
Phālanaṅgalādīni upakaraṇāni gahetvā kasituṁ vā vapituṁ vā lāyituṁ
vā gacchantaṁ sakiccappasutaṁpi kasakaṁ vā aññaṁ vā kañci hatthakammaṁ
yācituṁ vaṭṭateva. Yo pana vighāsādo vā añño vā koci nikkammo
niratthakakathaṁ vā kathento niddāyanto vā viharati evarūpaṁ ayācitvāpi
ehi re idaṁ vā idaṁ vā karohīti yadicchitaṁ kārāpetuṁ vaṭṭati.
Hatthakammassa pana sabbakappiyabhāvadīpanatthaṁ imaṁ nayaṁ kathenti.
Sace hi bhikkhu pāsādaṁ kāretukāmo hoti thambhatthāya
pāsāṇakoṭṭakānaṁ gharaṁ gantvā vattabbaṁ hatthakammaṁ laddhuṁ vaṭṭati upāsakāti.
Kiṁ kātabbaṁ bhanteti. Pāsāṇatthambhā uddharitvā dātabbāti.
Sace te uddharitvā denti uddharitvā nikkhitte attano thambhe vā
denti vaṭṭati. Athāpi vadanti amhākaṁ bhante hatthakammaṁ kātuṁ
khaṇo natthi aññaṁ uddharāpetha tassa mūlaṁ dassāmāti uddharāpetvā
pāsāṇatthambhe uddhaṭamanussānaṁ mūlaṁ dethāti vattuṁ vaṭṭati.
Eteneva upāyena pāsādadārūnaṁ atthāya vaḍḍhakīnaṁ santikaṁ
iṭṭhakatthāya iṭṭhakavaḍḍhakīnaṁ chādanatthāya gehacchādanakānaṁ cittakammatthāya
cittakārakānanti yena yena attho hoti tassa tassa atthāya
tesaṁ tesaṁ sippakārakānaṁ santikaṁ gantvā hatthakammaṁ yācituṁ vaṭṭati.
Hatthakammayācanavasena ca mūlacchejjāya vā bhattavettanānuppadānena
vā laddhampi sabbaṁ gahetuṁ vaṭṭati. Araññato āharāpentena ca

061
Sabbaṁ anajjhāvuṭṭhakaṁ āharāpetabbaṁ. Na kevalañca pāsādaṁ
kāretukāmena mañcapīṭhapattaparissāvanadhamakarakacīvarādīni kāretukāmenāpi
dārulohasuttādīni labhitvā te te sippakārake upasaṅkamitvā
vuttanayeneva hatthakammaṁ yācitabbaṁ. Hatthakammayācanavasena ca
mūlacchejjāya vā bhattavettanānuppadānena vā laddhampi sabbaṁ gahetabbaṁ.
Sace pana kātuṁ na icchanti bhattavettanaṁ paccāsiṁsanti akappiyaṁ
kahāpaṇādi na dātabbaṁ. Bhikkhācāravattena taṇḍulādīni pariyesitvā
dātuṁ vaṭṭati. Hatthakammavasena pattaṁ kāretvā tatheva pācetvā
navapakkassa pattassa puñchanatelatthāya antogāmaṁ paviṭṭhena bhikkhāya
āgatoti sallakkhetvā yāguyā vā bhatte vā ānīte hatthena
patto pidahitabbo. Sace upāsikā kiṁ bhanteti pucchati.
Navapakko patto puñchanatelena atthoti vattabbaṁ. Sace sā dehi
bhanteti pattaṁ gahetvā telena puñchitvā yāguyā vā bhattassa vā
pūretvā deti viññatti nāma na hoti gahetuṁ vaṭṭatīti. Bhikkhū
pageva piṇḍāya caritvā āsanasālaṁ gantvā āsanaṁ apassantā
tiṭṭhanti. Tatra ce upāsikā bhikkhū ṭhite disvā sayameva āsanāni
āharāpenti. Nisīditvā gacchantehi āpucchitvā gantabbaṁ.
Anāpucchā gatānampi naṭṭhaṁ gīvā na hoti. Āpucchitvā gamanaṁ pana
vattaṁ. Sace bhikkhūhi āsanāni āharathāti vuttehi āhaṭāni honti
āpucchitvā gantabbaṁ. Anāpucchā gatānaṁ vattabhedo ca naṭṭhañca
gīvāti. Attharakojavakādīsupi eseva nayo. Macchikā bahukā honti
062
Macchikāvījaniṁ āharathāti vattabbaṁ. Pucimandasākhādīni āharanti
kappiyaṁ kārāpetvā paṭiggahetabbāni. Āsanasālāyaṁ udakabhājanaṁ
rittaṁ hoti dhamakarakaṁ gaṇhāti na vattabbaṁ. Dhamakarakaṁ hi rittabhājane
pakkhipanto bhindeyya. Nadiṁ vā taḷākaṁ vā gantvā pana udakaṁ
āharāti vattuṁ vaṭṭati. Gehato āharāti neva vatatuṁ vaṭṭati.
Na āhaṭaṁ paribhuñjitabbaṁ. Āsanasālāyaṁ vā araññake vā
bhattakiccaṁ karontehi tattha jātakaṁ anajjhāvuṭṭhakaṁ yaṅkiñci
uttaribhaṅgārahaṁ pattaṁ vā phalaṁ vā sace kiñci kammaṁ karontaṁ āharāpeti
hatthakammavasena āharāpetvā paribhuñjituṁ vaṭṭati alajjīhi pana
bhikkhūhi vā sāmaṇerehi vā hatthakammaṁ na kāretabbaṁ. Ayaṁ tāva
purisatthakare nayo. Goṇaṁ pana aññātakāppavāritaṭṭhānato
āharāpetuṁ na vaṭṭati. Āharāpentassa dukkaṭaṁ.
Ñātakappavāritaṭaṭhānatopi mūlacchejjāya yācituṁ na vaṭṭati. Tāvakālikanayena
sabbattha vaṭṭati. Evaṁ āharāpitañca goṇaṁ rakkhitvā jaggitvā
sāmikā naṁ paṭicchāpetabbā. Sacassa pādo vā siṅgaṁ vā
bhijjati nassati vā taṁ sāmikā ce sampaṭicchanti iccetaṁ
kusalaṁ no ce sampaṭicchanti gīvā hoti. Sace tumhākaṁyeva
demāti vadanti na sampaṭicchitabbaṁ. Vihārassa demāti vutte
pana ārāmikānaṁ ācikkhatha jagganatthāyāti vattabbā. Sakaṭaṁ
dethātipi aññātakāppavārite vattuṁ na vaṭṭati. Viññattiyeva
hoti dukkaṭaṁ āpajjati. Ñātakappavāritaṭṭhāne pana vaṭṭati.

063
Tāvakālikaṁ vaṭṭati. Kammaṁ katvā puna dātabbaṁ. Sace nemiādīni
bhijjanti pākatikāni katvā dātabbaṁ. Naṭṭhe gīvā hoti.
Tumhākameva demāti vutte dārubhaṇḍaṁ nāma sampaṭicchituṁ vaṭṭati.
Eseva nayo vāsīpharasukuṭhārīkuddālanikhādanesu valliādīsu ca
parapariggahitesu. Garubhaṇḍappahonakesuyeva ca valliādīsu viññatti
hoti na tato oraṁ. Anajjhāvuṭṭhakaṁ pana yaṅkiñci āharāpetuṁ
vaṭṭati. Rakkhitagopitaṭṭhāneyeva hi viññatti nāma vuccati. Sā
dvīsu paccayesu sabbena sabbaṁ na vaṭṭati. Senāsanapaccaye pana
āhara dehīti viññattimattameva na vaṭṭati. Parikathobhāsanimittakammāni
vaṭṭanti. Tattha uposathāgāraṁ vā bhojanasālaṁ vā aññaṁ
vā kiñci senāsanaṁ icchato imasmiṁ vata okāse evarūpaṁ senāsanaṁ
kātuṁ vaṭṭatīti vā yuttanti vā anurūpanti vā ādinā nayena
vacanaṁ parikathā nāma. Upāsakā tumhe kuhiṁ vasathāti pāsāde
bhanteti bhikkhūnaṁ pana upāsakā pāsādo na vaṭṭatīti.
Evamādivacanaṁ obhāso nāma. Manusse disvā rajjuṁ pasāreti khīle
ākoṭṭāpeti kiṁ idaṁ bhanteti vutte idaṁ āvāsaṁ karissāmāti
evamādikaraṇaṁ pana nimittakammaṁ nāma. Gilānapaccaye pana
viññattipi vaṭṭati pageva parikathādīni.
Manussā upaddutā yācanāya upaddutā viññattiyāti tesaṁ
bhikkhūnaṁ tāya yācanāya viññattiyā ca pīḷitā. Ubbhijjantipīti
kinnu āharāpessantīti ubbegaṁ iñjanaṁ calanaṁ paṭilabhanti.

064
Uttasantipīti ahiṁ viya disvā sahasā uttasitvā ukkamanti.
Palāyantipīti dūratoyena vā tena vā palāyanti. Aññenapi gacchantīti
yaṁ maggaṁ paṭipannā taṁ pahāya nivattitvā vāmaṁ vā dakkhiṇaṁ vā
gahetvā gacchanti. Dvāraṁpi thakenti.
Bhūtapubbaṁ bhikkhaveti iti bhagavā te bhikkhū garahitvā tadanurūpañca
dhammīkathaṁ katvā punapi viññattiyā dosaṁ pākaṭaṁ kurumāno imāni
bhūtapubbaṁ bhikkhaveti ādinā nayena tīṇi vatthūni dassesi. Tattha
maṇikaṇṭhoti so kira nāgarājā sabbakāmadadaṁ mahagghaṁ maṇiṁ kaṇṭhe
 pilandhitvā carati tasmā maṇikaṇṭhotveva paññāyittha.
Uparimuddhani mahantaṁ phaṇaṁ karitvā aṭṭhāsīti so kira tesaṁ dvinnaṁ isīnaṁ
kaniṭṭho isi mettāvihārī ahosi tasmā so nāgarājā nadito
uttaritvā devavaṇṇaṁ nimminitvā tassa santike nisīditvā sammodanīyaṁ
kathaṁ katvā taṁ devavaṇṇaṁ pahāya sakavaṇṇameva upagantvā taṁ isiṁ
parikkhipitvā pasannākāraṁ karonto uparimuddhani mahantaṁ phaṇaṁ katvā
chattaṁ viya dhārayamāno muhuttaṁ ṭhatvā pakkamati. Tena vuttaṁ
uparimuddhani mahantaṁ phaṇaṁ karitvā aṭṭhāsīti. Maṇimassa kaṇṭhe
pilandhananti maṇiṁ assa kaṇṭhe pilandhitaṁ āmuttanti attho.
Ekamantaṁ aṭṭhāsīti tena devavaṇṇena āgantvā tāpasena saddhiṁ
sammodamāno ekasmiṁ padese aṭṭhāsi. Mamannapānanti mama
annañca pānañca. Vipulanti pahutaṁ. Uḷāranti paṇītaṁ.
Atiyācakosīti ativiya yācako. Punappunaṁ yācakosīti vuttaṁ hoti.

065
Susūti taruṇo thāmasampanno yobbanappattapuriso. Sakkharāti
vuccati kāḷasilā. Tattha dhoto asi sakkharadhoto nāma vuccati.
Sakkharadhoto pāṇimhi assāti sakkharadhotapāṇi. Pāsāṇe
dhotanisitakhaggahatthoti attho. Yathā so asihattho puriso tāseyya
evaṁ tāsesi maṁ. Selaṁ maṁ yācamānoti maṇiṁ yācantoti attho.
Na taṁ yāceti taṁ na yāceyya. Kataraṁ. Yassa piyaṁ jigiṁseti
yaṁ assa sattassa piyanti jāneyya. Kimaṅgaṁ pana manussabhūtānanti
manussabhūtānaṁ amanāpāti kimevettha vattabbaṁ.
Sakuṇasaṅghassa saddena ubbāḷhoti so kira sakuṇasaṅgho
paṭhamayāmañca pacchimayāmañca nirantaraṁ saddameva karoti so bhikkhu
tena saddena pīḷito hutvā bhagavato santikaṁ agamāsi. Tenāha
yenāhaṁ tenūpasaṅkamīti. Kuto ca tvaṁ bhikkhu āgacchasīti ettha
nisinno so bhikkhu na āgacchati vattamānasamīpe pana evaṁ vattuṁ
labbhati. Tenāha kuto ca tvaṁ bhikkhu āgacchasīti. Kuto
āgatosīti attho. Tato ahaṁ bhagavā āgacchāmīti etthāpi
soeva nayo. Ubbāḷhoti pīḷito ukkaṇṭhāpito hutvāti
attho. So sakuṇasaṅgho bhikkhu pattaṁ yācatīti ettha te sakuṇā
bhikkhuno vacanaṁ na jānanti bhagavā pana attano ānubhāvena yathā
jānanti tathā akāsi.
Apāhaṁ te na jānāmīti api ahaṁ te jane ke vā ime
kassa vā imeti na jānāmi. Saṅgamma yācantīti samāgantvā

066
Vaggavaggā hutvā yācanti. Yācako appiyo hotīti yo yācati
so appiyo hoti. Yācaṁ adadamappiyoti yācanti yācitaṁ vuccati.
Yācitamatthaṁ adadantopi appiyo hoti. Athavā yācanti
yācantassa. Adadamappiyoti adento appiyo hoti. Mā me
viddesanā ahūti mā me appiyabhāvo ahu. Ahaṁ vā tava tvaṁ
vā mama desso appiyo mā ahosīti attho.
Dussaṁharānīti kasigorakkhādīhi upāyehi dukkhena saṁharaṇīyāni.
Saṁyācikāya pana bhikkhunāti ettha saṁyācikā nāma sayaṁ
pavattitā yācanā vuccati. Tasmā saṁyācikāyāti attano
yācanāyāti vuttaṁ hoti. Sayaṁ yācitakehi upakaraṇehīti attho.
Yasmā pana sā sayaṁ yācitakehi kayiramānā sayaṁ yācitvā kayiramānā
hoti tasmā taṁ atthapariyāyaṁ dassetuṁ sayaṁ yācitvā purisampīti
evamassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Ullittāti antolittā. Avalittāti
bahilittā. Ullittāvalittāti santarabāhiralittāti vuttaṁ
hoti. Kārayamānenāti imassa padabhājane kārāpentenāti
ettakameva vattabbaṁ siyā evaṁ hi byañjanaṁ sameti yasmā
pana saṁyācikāya kuṭiṁ kārāpentenāpi idha vuttanayeneva paṭipajjitabbaṁ
tasmā karonto vā hotu kārāpento vā ubhopete
kārayamānenāti imināva padena saṅgahitāti etamatthaṁ dassetuṁ
 karonto vā kārāpento vāti vuttaṁ. Yadi pana karontena vā
kārāpentena vāti vadeyya byañjanaṁ vilomitaṁ bhaveyya. Na hi

067
Kārāpento karonto nāma hoti. Tasmā atthamattamevettha
dassitanti veditabbaṁ. Attuddesanti mayhaṁ esāti evaṁ attā
uddeso assāti attuddesā. Taṁ attuddesaṁ. Yasmā pana
yassā attā uddeso sā attano atthāya hoti tasmā taṁ
atthapariyāyaṁ dassento attuddesanti attano atthāyāti āha.
Pamāṇikā kāretabbāti pamāṇayuttā kāretabbā. Tatrīdaṁ
pamāṇanti tassā kuṭiyā idaṁ pamāṇaṁ. Sugatavidatthiyāti sugatavidatthi
nāma idāni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo vaḍḍhakihatthena
diyaḍḍho hattho hoti. Bāhirimena mānenāti kuṭiyā
bahikḍḍamānena dvādasa vidatthiyo. Nimantena pana sabbapaṭhamaṁ dinno
mahāmattikāpariyanto na gahetabbo. Thusapiṇḍapariyanatena minitababaṁ.
Thusapiṇḍassūpari setakammaṁ abbohārikaṁ. Sace thusapiṇaḍena
anatthiko mahāmattikāyaeva niṭaṭhapeti mahāmattikāva paricchedo.
Tiriyanti vitthārato. Sattāti satta sugatavidatthiyo. Antarāti
imassa pana ayaṁ niddeso abbhantarimena mānena. Kuḍḍassa
bahiantaṁ aggahetvā abbhantarimena ante miyamāne tiriyaṁ satta
sugatavidatthiyo pamāṇanti vutataṁ hoti. Yo pana lesaṁ oḍento
yathāvuttappamāṇameva karissāmīti dīghato ekādasa vidatthiyo tiriyaṁ aṭṭha
vidatthiyo dīghato vā terasa vidatthiyo tiriyaṁ cha vidatthiyo kareyya
na vaṭṭati. Ekatobhāgena atikkantampi hi pamāṇaṁ atikkantameva
hoti. Tiṭṭhatu vidatthi kesaggamattampi dīghato hāpetvā tiriyaṁ

068
Tiriyato vā hāpetvā dīghaṁ vaḍḍhetuṁ na vaṭṭati. Ko pana vādo
ubhato vaḍḍhane. Vuttaṁ hetaṁ āyāmato vā vitthārato vā
antamaso kesaggamattampi atikkamitvā karoti vā kārāpeti vā
payoge dukkaṭanti ādi. Yathāvuttappamāṇāeva pana vaṭṭati. Yā
pana dīghato saṭṭhihatthāpi hoti tiriyaṁ tihatthā vā ūnakattihatthā vā
yattha pamāṇayutto mañco itocītoca na parivattati ayaṁ kuṭīti
saṅkhaṁ na gacchati tasmā ayampi vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ pana pacchimakoṭiyā
catūhatthavitthārā vuttā. Tato heṭṭhā akuṭī. Pamāṇikāpi
pana adesitavatthukā vā sārambhā vā aparikkamanā vā na vaṭṭati.
Pamāṇikā desitavatthukā anārambhā saparikkamanā vaṭṭati.
Pamāṇato ūnatarampi catūhatthapañcahatthampi karontena desitavatthukāva
kāretabbā. Pamāṇātikkantañca pana karonto lepapariyosāne
garukaṁ āpattiṁ āpajjati. Tattha lepo ca alepo ca lepokāso
ca alepokāso ca veditabbo. Seyyathīdaṁ. Lepoti dve lepā
mattikālepo ca sudhālepo ca. Ṭhapetvā pana ime dve lepe
avaseso bhasmagomayādibhedo alepo. Sacepi kalalalepo hoti
alepo eva. Lepokāsoti bhittiyo ceva chadanañca. Ṭhapetvā
pana bhitticchadane avaseso thambhatulāpiṭṭhisaṅghāṭavātapānadhūmacchiddādi
alepāraho okāso sabbopi alepokāsoti veditabbo. Bhikkhū
abhinetabbā vatthudesanāyāti yasmiṁ ṭhāne kuṭiṁ kāretukāmo hoti
tattha vatthudesanatthāya bhikkhū abhinetabbā. Tena kuṭīkārakenāti

069
Ādi pana yena vidhinā te bhikkhū abhinetabbā tassa dassanatthaṁ
vuttaṁ. Tattha kuṭīvatthuṁ sodhetvāti na visamaṁ araññaṁ bhikkhū gahetvā
gantabbaṁ kuṭīvatthuṁ paṭhamameva sodhetvā samatalaṁ sīmāmaṇḍalasadisaṁ
katvā pacchā saṅghaṁ upasaṅkamitvā yācitvā netabbāti dasseti.
Evamassa vacanīyoti saṅgho evaṁ vattabbo assa. Parato pana
dutiyampi yācitabbāti bhikkhū sandhāya bahuvacanaṁ vuttaṁ. Sace
 sabbo saṅgho na ussahatīti sace sabbo saṅgho na icchati
sajjhāyamanasikārādīsu uyyuttā te bhikkhū honti. Sārambhaṁ anārambhanti
saupaddavaṁ anupaddavaṁ. Saparikkamanaṁ aparikkamananti saupacāraṁ
anupacāraṁ. Pattakallanti patto kālo imassa olokanassāti
pattakālaṁ. Pattakālameva pattakallaṁ. Idañca vatthuṁ
olokanatthāya sammatikammassāvananayena apaloketvāpi kātuṁ vaṭṭati.
Parato pana vatthudesanākammaṁ yathāvuttāyaeva ñattiyā ca anussāvanāya
ca kātabbaṁ. Apaloketvā kātuṁ na vaṭṭati. Kipīlikānanti
rattakāḷapiṅgalādibhedānaṁ yāsaṁ kāsañci kipīlikānaṁ. Kapīlakānantipi
pāṭho. Āsayoti nibaddhavasanaṭṭhānaṁ. Yathā ca kipīlikānaṁ
evaṁ upacikādīnampi nibaddhavasanaṭṭhānaṁyeva āsayo veditabbo.
Yattha pana te gocaratthāya āgantvā gacchanti sabbesampi tādiso
sañcaraṇappadeso avārito. Tasmā tattha apanetvā sodhetvā
kātuṁ vaṭṭati. Imāni tāva chaṭṭhānāni sattānudayāya
paṭikkhittāni. Hatthīnaṁ vāti hatthīnaṁ pana nibaddhavasanaṭṭhānaṁpi

070
Nibaddhagocaraṭṭhānaṁpi na vaṭṭati. Sīhādīnaṁ āsayo ca gocarāya
pakkamantānaṁ nibaddhagamanamaggo ca na vaṭṭati. Etesaṁ pana cārabhūmi na
gahitā. Yesaṁ kesañcīti aññesampi vāḷānaṁ tiracchānagatānaṁ.
Imāni sattaṭṭhānāni sapaṭibhayāni bhikkhūnaṁ ārogyatthāya
paṭikkhittāni. Sesāni nānāupaddavehi saupaddavāni. Tattha
pubbannanissitanti pubbannanissitaṁ sattannaṁ dhaññānaṁ viruhaṇakkhettassa
samantā ṭhitaṁ. Eseva nayo aparannanissitādīsupi. Ettha
pana abbhāghātanti kāraṇagharaṁ verigharaṁ corānaṁ māraṇatthāya
katanti kurundiyādīsu vuttaṁ. Āghātanti dhammagaṇḍikā vuccati.
Susānanti mahāsusānaṁ. Saṁsaraṇanti abhinibbijjhagamanīyo
gatapaccāgatamaggo vuccati. Sesaṁ uttānameva. Na sakkā hoti
yathāyuttena sakaṭenāti dvīhi balivaddehi yuttena sakaṭena ekaṁ cakkaṁ
nimbodakapatanaṭṭhāne ekaṁ bahi katvā āvijjhituṁ na sakkā hoti.
Kurundiyaṁ pana catūhi yuttena vāti vuttaṁ. Samantā nisseṇiyā
anuparigantunti nisseṇiyaṁ ṭhatvā gehaṁ chādentehi na sakkā hoti
samantā nisseṇiyā āvijjhituṁ. Iti evarūpe sārambhe ca
aparikkamane ca ṭhāne na kāretabbā. Anārambhe pana
saparikkamane kāretabbā. Taṁ vuttapaṭipakkhanayena pāliyaṁ āgatameva.
Puna saṁyācikā nāmāti evamādi sārambhe ce bhikkhu vatthusmiṁ
aparikkamane saṁyācikāya kuṭiṁ kareyyāti evaṁ vuttasaṁyācikādīnaṁ
atthappakāsanatthaṁ vuttaṁ. Payoge dukkaṭanti evaṁ adesitavatthukaṁ

071
Vā pamāṇātikkantaṁ vā kuṭiṁ kāressāmīti araññato
rukkhāharaṇatthāya vāsiṁ vā pharasuṁ vā niseti dukkaṭaṁ. Araññaṁ pavisati
dukkaṭaṁ. Tattha allatiṇāni chindati dukkaṭena saddhiṁ pācittiyaṁ.
Sukkhāni chindati dukkaṭaṁ. Rukkhesupi eseva nayo. Bhūmiṁ sodheti
khanati paṁsuṁ uddharati minātīti evaṁ yāva pācīraṁ bandhati tāva
pubbappayogo nāma hoti. Etasmiṁ pubbappayoge sabbattha
pācittiyaṭaṭhāne dukkaṭena saddhiṁ pācittiyaṁ dukkaṭaṭṭhāne dukkaṭaṁ.
Tato paṭṭhāya sahappayogo nāma. Tattha. Thambhehi kātabbāya
tattha thambhaṁ ussāpeti dukkaṭaṁ. Iṭṭhakāhi cinitabbāya iṭṭhakaṁ
ācināti dukkaṭaṁ. Evaṁ yaṁ yaṁ upakaraṇaṁ yojeti sabbappayoge
dukkaṭaṁ. Tacchentassa hatthavāre hatthavāre tadatthāya gacchantassa
pade pade dukkaṭaṁ. Evaṁ kataṁ pana dārukuḍḍikaṁ vā silākuḍḍikaṁ vā
iṭṭhakakuḍḍikaṁ vā antamaso paṇṇasālaṁpi sabhitticchadanaṁ limpissāmīti
sudhāya vā mattikāya vā limpantassa payoge payoge dukkaṭaṁ yāva
thullaccayaṁ na hoti tāva dukkaṭaṁ. Etaṁ pana dukkaṭaṁ mahālepeneva
vaḍḍhati. Setarattavaṇṇakaraṇe vā cittakamme vā anāpatti.
Ekaṁ piṇḍaṁ anāgateti yo sabbapacchimo eko lepapiṇḍo taṁ
 ekaṁ piṇḍaṁ asampatte kuṭīkamme. Idaṁ vuttaṁ hoti idāni dvīhi
piṇḍehi niṭṭhānaṁ gamissatīti tesu paṭhamapiṇḍadāne thullaccayaṁ.
Tasmiṁ piṇḍe āgateti yaṁ ekaṁ piṇḍaṁ anāgate kuṭīkamme
thullaccayaṁ hoti tasmiṁ avasāne piṇḍe āgate dinne ṭhapite

072
Lepassa ghaṭitattā āpatti saṅghādisesassa. Evaṁ limpantassa ca
antolepe vā antolepena saddhiṁ bhittiñca chadanañca ekābaddhiṁ
katvā ghaṭite bahilepe vā bahilepena saddhiṁ ghaṭite saṅghādiseso.
Sace pana dvārabandhaṁ vā vātapānaṁ vā aṭaṭhapetvāva mattikāya limpati
tasmiṁ ca tassokāsaṁ puna vaḍḍhetvā vā avaḍḍhetvā vā ṭhapite lepo na
ghaṭīyati rakkhati tāva. Puna lepantassa 1- pana ghaṭitamatte saṅghādiseso.
Sace taṁ ṭhapiyamānaṁ paṭhamadinnalepena saddhiṁ nirantarameva hutvā tiṭṭhati
paṭhamameva saṅghādiseso. Upacikāmocanatthaṁ aṭṭhaṅgulamattena
appattacchadanaṁ katvā bhittiṁ limpati anāpatti. Upacikāmocanatthameva
heṭṭhā pāsāṇakuḍḍaṁ katvā taṁ alimpitvā upari
limpati lepo na ghaṭīyati nāma anāpattiyeva. Iṭṭhakakuḍḍikāya
iṭṭhakāhiyeva vātapāne ca dhūmanettāni ca karoti lepaghaṭaneneva
āpatti. Paṇṇasālaṁ limpati lepaghaṭiteneva āpatti. Tattha
ālokatthāya aṭṭhaṅgulamattaṁ ṭhapetvā limpati lepo na ghaṭīyati
nāma anāpattiyeva. Sace vātapānaṁ laddhā ettha ṭhapessāmīti
karoti vātapāne ṭhapite lepaghaṭanena āpatti. Sace mattikāya
kuḍḍaṁ karoti chadanalepena saddhiṁ ghaṭane āpatti. Eko
ekapiṇḍāvasesaṁ katvā ṭhapeti añño taṁ disvā dukkaṭaṁ
idanti vattasīsena limpati ubhinnaṁ anāpatti.
Bhikkhu kuṭiṁ karotīti evamādīni chattiṁsa catukkāni

1. limpantassa.

073
Āpattibhedadassanatthaṁ vuttāni. Tattha sārambhāya dukkaṭaṁ aparikkamanāya
dukkaṭaṁ pamāṇātikkantāya saṅghādiseso adesitavatthukāya saṅghādiseso
etesaṁ vasena omissakāpattiyo veditabbā. Āpatti dvinnaṁ
saṅghādisesānaṁ dvinnaṁ dukkaṭānanti ādīsu ca dvīhi saṅghādisesehi
saddhiṁ dvinnaṁ dukkaṭānanti ādinā nayena attho veditabbo. So
ce vippakate āgacchatīti ādīsu ca ayaṁ atthavinicchayo. Soti
samādisitvā pakkantabhikkhu. Vippakateti aniṭṭhite kuṭīkamme.
Aññassa vā dātabbāti aññassa puggalassa vā saṅghassa vā
cajitvā dātabbā. Bhinditvā vā puna kātabbāti kittakena
bhinnā hoti. Sace thambhā bhūmiyaṁ nikhātā uddharitabbā. Sace
pāsāṇānaṁ upari ṭhapitā apanetabbā. Iṭṭhakacitāya yāva
maṅgaliṭṭhakā tāva kuḍḍā apacinitabbā. Saṅkhepato bhūmisamaṁ katvā
vināsitā bhinnā hoti. Bhūmito upari caturaṅgulamattepi ṭhite
abhinnāva. Sesaṁ sabbacatukkesu pākaṭameva. Na hettha aññaṁ
kiñci atthi yaṁ pāli anusāreneva dūviññeyyaṁ siyā. Attanā
vippakatanti ādīsu pana attanā āraddhaṁ kuṭī attanā pariyosāpetīti
mahāmattikāya vā thusamattikāya vā yāya katapariyositabhāvaṁ
pāpetukāmo hoti tāya avasānapiṇḍaṁ dento pariyosāpeti. Parehi
pariyosāpetīti attano atthāya parehi pariyosāpeti. Attanā
vā hi vippakatā hotu parehi vā ubhayehi vā tañca attano
atthāya attanā vā pariyosāpeti parehi vā pariyosāpeti attanā ca

074
Parehi cāti yuganaddhaṁ vā pariyosāpeti saṅghādisesoyevāti ayamettha
vinicchayo. Kurundiyaṁ pana vuttaṁ dve tayo bhikkhū ekato vasissāmāti
karonti rakkhati tāva avibhattattā anāpatti idaṁ ṭhānaṁ tava idaṁ
mamāti vibhajitvā karonti āpatti sāmaṇero ca bhikkhu ca ekato
 karonti yāva avibhattā tāva rakkhati purimanayena vibhajitvā
karonti bhikkhussa āpattīti.
Anāpatti leṇeti ādīsu leṇaṁ mahantampi karontassa
anāpatti. Na hettha lepo ghaṭīyati. Guhampi iṭaṭhakaguhaṁ vā
silāguhaṁ vā dāruguhaṁ vā bhūmiguhaṁ vā mahantampi karontassa anāpatti.
Tiṇakuṭikāyoti sattabhūmikopi pāsādo tiṇapaṇṇacchadano tiṇakuṭikāti
vuccati. Aṭṭhakathāsu pana kukkuṭacchikagehanti chadanaṁ daṇḍakehi
jālabandhaṁ katvā tiṇehi vā paṇṇehi vā chāditakuṭikāva vuttā
tattha anāpatti. Mahantampi tiṇacchadanagehaṁ kātuṁ vaṭṭati.
Ullittādibhāvoeva hi kuṭiyā lakkhaṇaṁ. So ca chadanameva sandhāya
vuttoti veditabbo. Caṅkamanasālāya tiṇapaṇṇaṁ paripatati anujānāmi
bhikkhave okappetvā ullittāvalittaṁ kātunti 1- ādīni cettha sādhakāni.
Tasmā ubhatopakkhakaṁ vā kūṭabaddhaṁ vā vaṭṭaṁ vā caturassaṁ vā yaṁ
imaṁ 2- etassa gehassa chādananti chadanasaṁkhepena kataṁ hoti
tassa bhittilepena saddhiṁ lepe ghaṭite āpatti. Sace pana
ullittāvalittacchadanassagehassaleparakkhaṇatthaṁuparitiṇenachādenti naettāvatā

1. vi. cllavagga. 7/26. 2. iti.

075
Tiṇakuṭī nāma hoti. Kiṁ panettha adesitavatthukappamāṇātikkamanapaccayāva
anāpatti udāhu sārambhāparikkamanapaccayāpīti sabbatthāpi
anāpatti. Tathā hi tādisaṁ kuṭiṁ sandhāya parivāre vuttaṁ
bhikkhu saññācikāya kuṭiṁ karoti
adesitavatthukaṁ pamāṇātikkantaṁ
sārambhaṁ aparikkamanaṁ anāpatti
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Yaṁ pana āpatti kārakānaṁ tiṇṇaṁ dukkaṭānanti ādi pāliyaṁ
vuttaṁ taṁ yathāsamādhiṭṭhāya akaraṇapaccayā vuttaṁ. Aññassatthāyāti
kuṭīlakkhaṇappattampi kuṭiṁ aññassa upajjhāyassa vā ācariyassa vā
saṅghassa vā atthāya karontassa anāpatti. Vāsāgāraṁ ṭhapetvā
sabbatthāti attano vasanatthāya agāraṁ ṭhapetvā aññaṁ uposathāgāraṁ
vā jantāgharaṁ vā bhojanasālā vā aggisālā vā bhavissatīti kāreti
sabbattha anāpatti. Sacepissa hoti uposathāgārañca bhavissati
ahañca vasissāmīti jantāgharañca bhojanasālā ca aggisālā ca
bhavissati ahañca vasissāmīti kāritepi āpattiyeva. Mahāpaccariyaṁ
pana anāpattīti vatvā attano vāsāgāratthāya karontasseva
āpattīti vuttaṁ. Anāpattīti ummattakassa ādikammikādīnañca
āḷavakānaṁ bhikkhūnaṁ anāpatti.
Samuṭṭhānādīsu. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā ca kiriyākiriyā ca.
Idaṁ hi vatthuṁ desāpetvā pamāṇātikkantaṁ karoto kiriyato samuṭṭhāti

1. vi. parivāra. 8/529.

076
Vatthuṁ adesāpetvā karoto kiriyākiriyato. Nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Kuṭīkārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti vihārakārasikkhāpadaṁ. Tattha kosambiyanti
evaṁnāmake nagare. Ghositārāmeti ghositassa ārāme. Ghositanāmakena
kira seṭṭhinā so kārito tasmā ghositārāmoti vuccati.
Channassāti bodhisattakāle upaṭṭhākachannassa. Vihāravatthuṁ bhante
jānāhīti vihārassa patiṭṭhānaṭṭhānaṁ bhante jānāhi. Ettha ca
vihāroti na sakalavihāro eko āvāso. Tenevāha ayyassa
vihāraṁ kārāpessāmīti. Cetiyarukkhanti ettha citīkatatthena cetiyaṁ.
Pūjārahānaṁ devaṭṭhānānametaṁ adhivacanaṁ. Cetiyanti sammataṁ rukkhaṁ
cetiyarukkhaṁ. Gāmena pūjitaṁ gāmassa vā pūjitanti gāmapūjitaṁ. Esa nayo
sesapadesu. Apicettha janapadoti ekassa rañño rajje eko
koṭṭhāso. Raṭṭhanti sakalaraṭṭhaṁ veditabbaṁ. Sakalaraṭṭhampi hi kadāci
 tassa rukkhassa pūjaṁ karoti. Tena vuttaṁ raṭṭhapūjitanti.
Ekindriyanti kāyindriyaṁ sandhāya vadanti. Jīvasaññinoti
sattasaññino. Mahallakanti sassāmikabhāvena saṁyācikakuṭito mahantabhāvo
etassa atthīti mahallako. Yasmā vā vatthuṁ desāpetvā
pamāṇātikkamenāpi kātuṁ vaṭṭati tasmā pamāṇamahantatāyapi mahallako.
Taṁ mahallakaṁ. Yasmā panassa taṁ pamāṇamahattaṁ sassāmikattāva
labbhati tasmā tadatthadassanatthaṁ mahallako nāma vihāro sassāmiko

077
Vuccatīti padabhājanaṁ vuttaṁ. Sesaṁ sabbaṁ kuṭīkārasikkhāpade vuttanayeneva
veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhi. Sassāmikabhāvamattameva hi ettha
kiriyato samuṭṭhānābhāvo pamāṇaniyamābhāvo ca viseso
pamāṇaniyamābhāvā ca catukkaparihānīti.
Vihārakārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti duṭṭhadosasikkhāpadaṁ. Tattha
veḷuvane kalandakanivāpeti veḷuvananti tassa uyyānassa nāmaṁ. Taṁ
kira veḷūhi ca parikkhittaṁ ahosi aṭṭhārasahatthena ca pākārena
gopuraṭṭālakayuttaṁ nīlobhāsaṁ manoramaṁ tena veḷuvananti vuccati.
Kalandakānañcettha nivāpaṁ adaṁsu tena kalandakanivāpoti vuccati.
Pubbe kira aññataro rājā tattha uyyāne kīḷanatthaṁ āgato
surāmadena matto divāseyyaṁ supi. Parijanopissa sutto rājāti
pupphaphalādīhi palobhiyamāno itocītoca pakkāmi. Atha surāgandhena
aññatarasmā susirarukkhā kaṇhasappo nikkhamitvā rañño abhimukho
āgacchati. Taṁ disvā rukkhadevatā rañño jīvitaṁ dammīti
kāḷakavesena āgantvā kaṇṇamūle saddamakāsi. Rājā paṭibujjhi.
Kaṇhasappo nivatto. So taṁ disvā imāya kāḷakāya mama
jīvitaṁ dinnanti kāḷakānaṁ tattha nivāpaṁ paṭṭhapesi abhayaghosanañca
ghosāpesi. Tasmā taṁ tato pabhūti kalandakanivāpanti saṅkhaṁ gataṁ.
Kalandakāti hi kāḷakānaṁ etaṁ nāmaṁ. Dabboti tassa therassa
nāmaṁ. Mallaputtoti mallarājassa putto. Jātiyā sattavassena

078
Arahattaṁ sacchikatanti thero kira sattavassova saṁvegaṁ labhitvā
pabbajanto khuraggeyeva arahattaṁ pāpuṇīti veditabbo. Yaṅkiñci
sāvakena pattabbaṁ sabbaṁ tena anuppattanti sāvakena pattabbaṁ
nāma tisso vijjā catasso paṭisambhidā cha abhiññā nava
lokuttaradhammāti idaṁ guṇajātaṁ taṁ sabbaṁ tena anuppattaṁ hoti.
Natthi cassa kiñci uttarikaraṇīyanti 1- catūsu saccesu catūhi maggehi
soḷasavidhassa kiccassa katattā idānissa kiñci uttariṁ karaṇīyaṁ
natthi. Katassa vā paṭicayoti tasseva katassa vaḍḍhanampi natthi
dhotassa viya vatthassa paṭidhovanaṁ piṭṭhassa viya gandhassa paṭipiṁsanaṁ
pupphitassa viya ca pupphasasa paṭipupphananti. Rahogatassāti rahasi
gatassa. Paṭisallīnassāti tato tato paṭikkamitavā sallīnassa.
Ekībhāvaṁ gatassāti vutataṁ hoti. Athakho āyasmato dabbassa
mallaputtassa etadahosi yannūnāhaṁ saṅghassa senāsanañca
paññāpeyyaṁ bhattāni ca uddiseyyanti thero kira attano
katakiccabhāvaṁ disvā ahaṁ imaṁ antimasarīraṁ dhāremi tañca kho vātamukhe
ṭhitapadīpo viya aniccatāmkhe ṭhitaṁ nacirasseva nibbāyanadhammaṁ yāva na
nibbāyati tāva kiṁ nukho ahaṁ saṅghassa veyyāvaccaṁ kareyyanti
cintento iti paṭisañcikkhati tiroraṭṭhesu bahū kulaputtā bhagavantaṁ
adisvāva pabbajanti te bhagavantaṁ passissāma ceva vanadissāma
cāti dūratopi āgacchanti tatra yesaṁ senāsanaṁ nappahoti te
silāpaṭṭakepi seyyaṁ kappenti pahomi kho panāhaṁ attano

1. pāliyaṁ uttariṁ karaṇīyanti padadvayaṁ likhitaṁ.

079
 Ānubhāvena tesaṁ bahukulaputtānaṁ icchāvasena pāsādavihārāḍḍhayogādīni
samañcapīṭhakattharaṇāni senāsanāni nimminitvā dātuṁ
punadivase cettha ekacce ativiya kilantarūpā honti te gāravena
bhikkhūnaṁ purato ṭhatvā bhattānipi na uddisāpenti ahaṁ kho
panetesaṁ bhattānipi uddisituṁ pahomīti. Iti paṭisañcikkhantassa
athakho āyasmato dabbassa mallaputtassa etadahosi yannūnāhaṁ
saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṁ bhattāni ca uddiseyyanti.
Nanu ca imāni dve ṭhānāni bhassārāmatādimanuyuttassa yuttāni
ayañca khīṇāsavo nippapañcārāmo imassa kasmā imāni
paṭibhaṁsūti. Pubbapaṭṭhanāya coditattā. Sabbabuddhānaṁ kira imaṁ
ṭhānantaraṁ pattā sāvakā hontiyeva. Ayañca padumuttarassa
bhagavato kāle aññatarasmiṁ kule pacchājāto imaṁ ṭhānantaraṁ
pattassa bhikkhuno ānubhāvaṁ disvā aṭṭhasaṭṭhiyā bhikkhusatasahassehi
saddhiṁ bhagavantaṁ satta divasāni nimantetvā mahādānaṁ datvā
pādamūle nipatitvā anāgate tumhādisassa buddhassa uppannakāle
ahampi itthannāmo tumhākaṁ sāvako viya senāsanapaññāpako ca
bhattuddesako ca assanti paṭṭhanaṁ akāsi. Bhagavā anāgataṁsañāṇaṁ
pesetvā addasa. Disvā ca ito kappasatasahassassa accayena
gotamo nāma buddho uppajjissati tadā tvaṁ dabbo nāma
mallaputto hutvā jātiyā sattavasso nikkhamma pabbajitvā
arahattaṁ sacchikarissasi imañca ṭhānantaraṁ lacchasīti byākāsi.

080
So tato pabhūti dānasīlādīni pūrayamāno devamanussasampattiṁ
anubhavitvā amhākaṁ bhagavato kāle tena bhagavatā byākatasadisameva
arahattaṁ sacchākāsi. Athassa rahogatassa kiṁ nukho ahaṁ saṅghassa
veyyāvaccaṁ kareyyanti cintayato tāya pubbapaṭṭhanāya coditattā
imāni dve ṭhānāni paṭibhaṁsūti. Athassa etadahosi ahaṁ kho
anissaro attani satthārā saddhiṁ ekaṭṭhāne vasāmi sace maṁ
bhagavā anujānissati imāni dve ṭhānāni samādiyissāmīti bhagavato
santikaṁ agamāsi. Tena vuttaṁ athakho āyasmā dabbo mallaputto
.pe. Bhattāni ca uddisitunti. Atha naṁ bhagavā sādhu sādhu
dabbāti sampahaṁsitvā yasmā arahati evarūpo agatigamanaparibāhiro
bhikkhu imāni dve ṭhānāni vicāretuṁ tasmā tenahi tvaṁ dabba
saṅghassa senāsanañca paññāpehi bhattāni ca uddisāhīti āha.
Bhagavato paccassosīti bhagavato vacanaṁ paṭiassosi abhimukho assosi.
Sampaṭicchīti vuttaṁ hoti. Paṭhamaṁ dabbo yācitabboti kasmā
bhagavā yācāpeti. Garahamocanatthaṁ. Passati hi bhagavā anāgate
dabbassa imaṁ ṭhānaṁ nissāya mettiyabhummajakānaṁ vasena mahāupaddavo
uppajjissati tatra keci garahissanti ayaṁ tuṇhībhūto attano
kammaṁ akatvā kasmā īdisaṁ ṭhānaṁ vicāretīti tato aññe
vakkhanti ko imassa doso eso teheva yācitvā ṭhapitoti evaṁ
garahato muccissatīti. Evaṁ garahamocanatthaṁ yācāpetvāpi puna yasmā
asammate bhikkhusmiṁ saṅghamajjhe kiñci kathiyamāne khiyyanadhammo uppajjati

081
Ayaṁ kasmā saṅghamajjhe uccāsaddaṁ karoti issariyaṁ dassetīti sammate
pana kathente mā āyasmanto kiñci avacuttha sammato ayaṁ
kathetu yathāsukhanti vattāro bhavanti asammatañca abhūtena
abbhācikkhantassa lahukāpatti hoti dukkaṭamattā sammataṁ pana
abbhācikkhato garukatarā pācittiyāpatti hoti atha sammato bhikkhu
āpattiyā garukabhāvena verikehipi duppaddhaṁsiyataro hoti tasmā
taṁ āyasmantaṁ sammannāpetuṁ byattena bhikkhunāti ādimāha. Kiṁ
pana dve sammatiyo ekassa dātuṁ vaṭṭantīti. Na kevalaṁ dve
sace pahoti terasāpi dātuṁ vaṭṭanti. Appahontānaṁ pana
ekāpi dvinnaṁ vā tiṇṇaṁ vā dātuṁ na vaṭṭati. Sabhāgānanti
guṇasabhāgānaṁ na mittasanthavasabhāgānaṁ. Tenevāha ye te bhikkhū
 suttantikā tesaṁ ekajjhantiādiṁ. Yāvatikā hi suttantikā
honti te uccinitvā ekato tesaṁ anurūpameva senāsanaṁ paññāpeti
evaṁ sesānaṁ. Kāyadaḷhībahulāti kāyassa daḷhabhāvakaraṇabahulā
kāyaposanabahulāti attho. Imāyapīme āyasmanto ratiyāti
imāya saggamaggassa tiracchānabhūtāya tiracchānakathāya ratiyā.
Acchissantīti viharissanti. Tejodhātuṁ samāpajjitvā tenevālokenāti
tejokasiṇacatutthajjhānaṁ samāpajjitvā vuṭṭhāya abhiññāñāṇena
aṅgulijjalanaṁ adhiṭaṭhāya teneva tejodhātusamāpattiyā janitena
aṅgulijjālālokenāti attho. Ayaṁ pana therassa ānubhāvo na cirasseva
sakalajambūdīpe pākaṭo ahosi. Taṁ sutvā iddhipāṭihāriyaṁ

082
Daṭṭhukāmā āgamiṁsu. Apissu bhikkhū sañcicca vikāle āgacchanti.
Te sañcicca dūre apadisantīti jānantāva dūre apadisanti.
Kathaṁ. Amhākaṁ āvuso dabba gijjhakūṭeti iminā nayena.
Aṅguliyā jalamānāya purato purato gacchatīti sace eko bhikkhu
hoti sayameva gacchati sace bahū honti bahū attabhāve
nimmināti sabbe attanā sadiseeva. Senāsanaṁ paññāpeti ayaṁ
mañcoti ādīsu pana there ayaṁ mañcoti vadante nimmitāpi
attano attano gataṭṭhāne ayaṁ mañcoti vadanti. Evaṁ
sabbapadesu. Ayaṁ hi nimmitānaṁ dhammatā
ekasmiṁ bhāsamānasmiṁ sabbe bhāsanti nimmitā
ekasmiṁ tuṇhimāsīne sabbe tuṇhī bhavanti teti.
Yasmiṁ pana vihāre mañcapīṭhādīni na paripūrenti attano ānubhāvena
pūreti tena nimmitānaṁ avatthukaṁ vacanaṁ na hoti. Senāsanaṁ
paññāpetvā punadeva veḷuvanaṁ paccāgacchatīti tehi saddhiṁ janapadakathaṁ
kathento na nisīdati attano vasanaṭṭhānameva paccāgacchati.
Mettiyabhummajakāti mettiyo ceva bhummajako ca chabbaggiyānaṁ
aggapurisā ete. Lāmakāni ca bhattānīti senāsanāni tāva navakānaṁ
lāmakāni pāpuṇantīti anacchariyametaṁ. Bhattāni pana salākāyo
pacchiyaṁ vā cīvarabhoge vā pakkhipitvā āloletvā ekamekaṁ
uddharitvā paññāpenti. Tānipi nesaṁ mandapuññatāya lāmakāni
sabbapacchimāneva pāpuṇanti. Yampi ekacārikabhattaṁ

083
Ekavārikabhattannāma paṇītappaṇītaṁ samodhānetvā therato yāva navakā
gāhāpetabbaṁ. Tampi etesaṁ pattadivase lāmakaṁ vā hoti ete vā
disvāva paṇītaṁ adatvā lāmakameva denti. Abhisaṅkhārikanti nānāsambhārehi
abhisaṅkharitvā kataṁ susajjataṁ susampāditanti attho. Kaṇājakanti
sakuṇḍakabhattaṁ. Bilaṅgadutiyanti kañjikadutiyaṁ. Kalyāṇabhattikoti
kalyāṇaṁ sundaraṁ ativiya paṇītaṁ bhattamassāti kalyāṇabhattiko.
Paṇītadāyakattā bhatteneva paññāto. Catukkabhattaṁ detīti
cattāri bhattāni deti. Taddhitavohārena pana catukkabhattanti
vuttaṁ. Upatiṭṭhitvā parivisatīti sabbakammante vissajjetvā mahantaṁ
pūjāsakkāraṁ katvā samīpe ṭhatvā parivisati. Odanena pucchantīti
odanahatthā upasaṅkamitvā kiṁ bhante odanaṁ demāti pucchanti.
Evaṁ karaṇattheyeva karaṇavacanaṁ hoti. Esa nayo sūpādīsu.
Svātanāyāti sve bhavo bhattaparibhogo svātano. Tassatthāya
svātanāya. Sve kattabbassa bhattaparibhogassatthāyāti vuttaṁ
hoti. Uddiṭṭhaṁ hotīti pāpetvā dinnaṁ hoti.
Mettiyabhummajakānaṁ kho gahapatīti idaṁ thero asamannāharitvā āha.
Evaṁ balavatī hi tesaṁ mandapuññatā yaṁ sativepullattappattānampi
asamannāhāro hoti. Ye jeti ettha jeti dāsiṁ
ālapati. Hīyo kho āvuso amhākanti rattiṁ sammantayamānā
atītaṁ divasabhāgaṁ sandhāya hīyoti vadanti. Na cittarūpanti na
cittānurūpaṁ. Yathā pubbe yattakaṁ icchanti tattakaṁ supanti na
084
Evaṁ supiṁsu. Appakameva supiṁsūti vuttaṁ hoti. Bahārāmakoṭṭhaketi
veḷuvanavihārassa bahidvārakoṭṭhake. Pattakkhandhāti patitakkhandhā
khandhaṭṭhikaṁ nāmetvā nisinnā. Pajjhāyantāti padhūpāyantā.
Yato nīvātaṁ tato pavātanti yattha nivātaṁ appakopi vāto natthi
tattha mahāvāto uṭṭhitoti attho. Udakaṁ maññe ādittanti
udakaṁ viya ādittaṁ. Sarasi tvaṁ dabba evarūpaṁ kattāti tvaṁ dabba
evarūpaṁ katvā sarasi. Athavā sarasi tvaṁ dabba evarūpaṁ yathāyaṁ
bhikkhunī āha kattāvāsi evarūpaṁ yathāyaṁ bhikkhunī āhāti evaṁ
yokhetvā cettha attho daṭṭhabbo. Ye pana katvāti
paṭhanti tesaṁ ujukameva 1-. Yathā maṁ bhante bhagavā jānātīti
thero kiṁ dassesi. Bhagavā bhante sabbaññū ahañca khīṇāsavo
natthi mayhaṁ vatthukāmapaṭisevanā taṁ maṁ bhagavā jānāti tatrāhaṁ
kiṁ vakkhāmi yathā maṁ bhagavā jānāti tathevāhaṁ daṭṭhabboti.
Na kho dabba dabbā evaṁ nibbeṭhentīti ettha na kho dabba
dabbā paṇḍitā yathā tvaṁ parapaccayena nibbeṭhesi evaṁ
nibbeṭhenti apica kho yadeva sāmaṁ ñātaṁ tena nibbeṭhentīti
evamattho daṭṭhabbo. Sace tayā katanti iminā kiṁ dasseti.
Na hi sakkā parisabbalena vā pakkhūpatthambhena vā akārako
kārako kātuṁ kārako vā akārako kātuṁ tasmā yaṁ sayaṁ kataṁ

1. kattāti pade tupaccayo yathā nābhijānāmi... sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropetā.

saddasatthepi vākyakārakaṁ padaṁ kattāti vuccati.

085
Vā akataṁ vā tadeva vattabbanti dasseti. Kasmā pana bhagavā
jānantopi ahaṁ jānāmi khīṇāsavo tvaṁ natthi tuyhaṁ doso
ayaṁ bhikkhunī musāvādinīti nāvocāti. Parānudayatāya. Sace hi
bhagavā yaṁ yaṁ jānāti taṁ taṁ vadeyya aññena pārājikaṁ āpannena
puṭaṭhena ahaṁ jānāmi tvaṁ pārājikoti vattabbaṁ bhaveyya tato so
puggalo ayaṁ pubbe dabbaṁ mallaputtaṁ suddhaṁ katvā idāni
maṁ asuddhaṁ karoti kassa dāni kiṁ vadāmi yatra satthāpi
sāvakesu chandāgatiṁ gacchti kuto imassa sabbaññubhāvoti āghātaṁ
bandhitvā apāyūpago bhaveyya. Tasmā bhagavā imāya parānudayatāya
jānantopi nāvoca. Kiñci bhiyyo upavādaparivajjanato nāvoca.
Yadi hi bhagavā evaṁ vadeyya evaṁ upavādo bhaveyya dabbassa
mallaputtassa vuṭṭhānannāma bhāriyaṁ sammāsambuddhaṁ pana sakkhiṁ
labhitvā vuṭṭhitoti. Idañca vuṭṭhānalakkhaṇaṁ maññamānā buddhakālepi
sakkhinā suddhi vā asuddhi vā hoti mayaṁ jānāma ayaṁ puggalo
asuddhoti evaṁ pāpabhikkhū lajjimpi vināseyyunti. Apica
anāgatepi bhikkhū otiṇṇe vatthusmiṁ codetvā sāretvā sace tayā
kataṁ katanti vadehīti lajjīnaṁ paṭiññaṁ gahetvā kammaṁ karissantīti
vinayalakkhaṇe tantiṁ ṭhapento ahaṁ jānāmīti avatvā sace tayā kataṁ
katanti vadehīti āha. Nābhijānāmi supinantenapi methunaṁ dhammaṁ
paṭisevitāti supinantenāpi methunaṁ dhammaṁ nābhijānāmi. Na paṭisevitā
ahanti vuttaṁ hoti. Athavā paṭisevitā hutvā supinantenapi

086
Methunaṁ dhammaṁ na jānāmīti vuttaṁ hoti. Ye pana paṭisevitvāti
paṭhanti tesaṁ ujukameva 1-. Pageva jāgaroti jāgaranto pana paṭhamaṁyeva
na jānāmīti. Tenahi bhikkhave mettiyaṁ bhikkhuniṁ nāsethāti yasmā
dabbassa ca imissā ca vacanaṁ na ghaṭati tasmā mettiyaṁ bhikkhuniṁ
nāsethāti vuttaṁ hoti. Tattha tisso nāsanā liṅganāsanā
saṁvāsanāsanā daṇḍakammanāsanāti. Tāsu dūsako nāsetabboti ayaṁ
liṅganāsanā. Āpattiyā adassane vā apaṭikamme vā pāpikāya
diṭṭhiyā apaṭinissagge vā ukkhepanīyakammaṁ karonti ayaṁ
saṁvāsanāsanā. Cara pire vinassāti daṇḍakammaṁ karonti ayaṁ
 daṇḍakammanāsanā. Idha pana liṅganāsanaṁ sandhāyāha mettiyaṁ
bhikkhuniṁ nāsethāti. Ime ca bhikkhū anuyuñjathāti iminā imaṁ
dīpeti ayaṁ bhikkhunī attano dhammatāya akārikā addhā aññehi
uyyojitā tasmā yehi uyyojitā ime bhikkhū anuyuñjatha gavesatha
jānāthāti. Kiṁ pana bhagavatā mettiyā bhikkhunī paṭiññāya
nāsitā apaṭiññāya nāsitāti. Kiñcettha yadi tāva paṭiññāya
nāsitā thero kārako hoti atha apaṭiññāya thero akārako
hoti niddoso. Bhātiyarājakālepi mahāvihāravāsīnañca abhayagirivāsīnañca
therānaṁ imasmiṁyeva vāde vivādo ahosi. Abhayagirivāsinopi
attano suttaṁ vatvā tumhākaṁ vāde thero kārako hotīti
vadanti. Mahāvihāravāsinopi attano suttaṁ vatvā tumhākaṁ vāde

1. paṭisevitāti padepi tupaccayo.

087
Thero kārako hotīti vadanti. Pañho na chijjati. Rājā
sutvā there sannipātāpetvā dīghakārāyanaṁ nāma brāhmaṇajātiyaṁ
amaccaṁ therānaṁ kathaṁ suṇāhīti āṇāpesi. Amacco kira paṇḍito
bhāsantarakusalo. So āha vadantu bhante therā suttanti. Tato
abhayagirittherā attano suttaṁ vadiṁsu tenahi bhikkhave mettiyaṁ bhikkhuniṁ
sakāya paṭiññāya nāsethāti. Amacco bhante tumhākaṁ vāde
thero kārako hoti sadosoti āha. Mahāvihāravāsinopi attano
suttaṁ vadiṁsu tenahi bhikkhave mettiyaṁ bhikkhuniṁ nāsethāti. Amacco bhante
tumhākaṁ vāde thero akārako hoti niddosoti āha. Kimpanettha
yuttaṁ yaṁ pacchā vuttaṁ vicāritaṁ hetaṁ aṭṭhakathācariyehi. Bhikkhu
bhikkhuṁ amūlakena antimavatthunā anuddhaṁseti saṅghādiseso bhikkhuniṁ
anuddhaṁseti dukkaṭaṁ. Kurundiyaṁ pana musāvāde pācittiyanti vuttaṁ.
Tatrāyaṁ vicāraṇā. Purimanaye tāva anuddhaṁsanādhippāyattā
dukkaṭameva yujjati. Yathā satipi musāvāde bhikkhuno bhikkhusmiṁ
saṅghādiseso satipi ca musāvāde asuddhaṁ suddhadiṭṭhino akkosādhippāyena
vadantassa omasavādeneva pācittiyaṁ na sampajānamusāvādena
evaṁ idhāpi anuddhaṁsanādhippāyattā sampajānamusāvāde pācittiyaṁ na
yujjati dukkaṭameva yuttaṁ. Pacchimanayepi musāvādattā pācittiyameva
yujjati. Vacanappamāṇato hi anuddhaṁsanādhippāyena bhikkhussa
bhikkhusmiṁ saṅghādiseso akkosādhippāyassa musāvāde bhikkhussa
bhikkhusmiṁ saṅghādiseso akkosādhippāyassa ca omasavāde bhikkhussa

088
Pana bhikkhuniyā dukkaṭanti vacanaṁ natthi sampajānamusāvāde
pācittiyanti vacanamatthi tasmā pācittiyameva yujjati. Tatra pana idaṁ
upaparikkhitabbaṁ. Anuddhaṁsanādhippāye asati pācittiyaṁ tasmiṁ sati
kena bhavitabbanti. Tatra yasmā musā bhaṇantassa pācittiye
siddhepi amūlakena saṅghādisesena anuddhaṁsane visuṁ pācittiyaṁ vuttaṁ
tasmā anuddhaṁsanādhippāye sati sampajānamusāvāde pācittiyassa
okāso na dissati na ca sakkā anuddhaṁsentassa anāpattiyā
bhavitunti purimanayovettha parisuddhataro khāyati. Tathā bhikkhunī
bhikkhuniṁ amūlakena antimavatthunā anuddhaṁseti saṅghādiseso bhikkhuṁ
anuddhaṁseti dukkaṭaṁ. Tatra saṅghādiseso vuṭṭhānagāmī dukkaṭaṁ
desanāgāmī etehi nāsanā natthi. Yaṁpi sā bhagavato pūrato
ṭhatvā musā abhaṇi tenassā sampajānamusāvāde pācittiyaṁ
imināpi nāsanā natthi. Yasmā pana sā pakatiyāva dussīlā
pāpabhikkhunī idāni ca sayameva dussīlamhīti vadati tasmā naṁ
bhagavā asuddhattāyeva nāsāpesi. Athakho mettiyabhummajakāti evaṁ
mettiyaṁ bhikkhuniṁ nāsetha ime ca bhikkhū anuyuñjathāti vatvā
uṭṭhāyāsanā vihāraṁ paviṭṭhe bhagavati tehi bhikkhūhi detha dāni imissā
setakānīti nāsiyamānaṁ taṁ bhikkhuniṁ disvā te bhikkhū taṁ
mocetukāmatāya attano aparādhaṁ āvikariṁsu. Etamatthaṁ dasasetuṁ
athakho mettiyabhummajakāti ādi vuttaṁ.
 Duṭṭho dosoti dūsito ceva dūsako ca. Uppanne hi

089
Dose puggalo tena dosena dūsito hoti pakatibhāvaṁ jahāpito
tasmā duṭṭhoti vuccati. Parañca dūseti vināseti tasmā dosoti
vuccati. Iti duṭṭho dosoti ekassevetaṁ puggalassa
ākāranānattena nidassanaṁ. Tena vuttaṁ duṭṭho dosoti dūsito ceva
dūsako cāti. Tattha saddalakkhaṇaṁ pariyesitabbaṁ. Yasmā pana so
duṭṭho dosoti saṅkhaṁ gato paṭighasamaṅgipuggalo kupitādibhāve ṭhitova
hoti tenassa padabhājane kupitoti ādi vuttaṁ. Tattha kupitoti
kuppabhāvaṁ pakatito cavanabhāvaṁ patto. Anattamanoti na sakamano
attano vase aṭṭhitacitto. Apica pītisukhehi na attamano
nipatacittoti anattamano. Anabhiraddhoti na sukhito na vā
pasāditoti anabhiraddho. Paṭighena āhataṁ cittamassāti āhatacitto.
Cittatthaddhabhāvacittakacavarasaṅkhātaṁ paṭighakhīlaṁ jātamassāti khīlajāto.
Appatītoti nappatiito 1- pītisukhādīhi vajjito na abhisaṭoti attho.
Padabhājane pana yesaṁ dhammānaṁ vasena appatīto hoti te dassetuṁ
tena ca kopenāti ādi vuttaṁ. Tattha tena ca kopenāti yena
duṭṭhoti ca kupitoti ca vutto. Ubhayampi hetaṁ pakatibhāvaṁ
jahāpanato ekākāraṁ hoti. Tena ca dosenāti yena dosoti
vutto. Imehi dvīhi saṅkhārakkhandhameva dasseti. Tāya ca
anattamanatāyāti yāya anattamanoti vutto. Tāya ca
anabhiraddhiyāti yāya anabhiraddhoti vutto. Imehi dvīhi vedanākkhandhaṁ

1. appītitoti na pītiṁ itoti amhākaṁ mati.

090
Dasseti. Amūlakena pārājikenāti ettha nāssa mūlanti amūlakaṁ.
Taṁ panassa amūlakattaṁ yasmā codakavasena adhippetaṁ na cuditakavasena
tasmā tamatthaṁ dassetuṁ padabhājane amūlakannāma adiṭṭhaṁ assutaṁ
aparisaṅkitanti āha. Tena imaṁ dīpeti yaṁ pārājikaṁ codakena
cuditakamhi puggale neva diṭṭhaṁ na sutaṁ na parisaṅkitaṁ idaṁ etesaṁ
dassanassavanaparisaṅkāsaṅkhātānaṁ mūlānaṁ abhāvato amūlakannāma. Taṁ
pana so āpanno vā hotu anāpanno vā etaṁ idha appamāṇanti.
Tattha adiṭṭhaṁ nāma attano pasādacakkhunā vā dibbacakkhunā
vā adiṭṭhaṁ. Assutaṁ nāma tatheva kenaci vuccamānaṁ na
sutaṁ. Aparisaṅkitaṁ nāma cittena aparisaṅkitaṁ. Diṭṭhaṁ nāma attanā
vā parena vā pasādacakkhunā vā dibbacakkhunā vā diṭṭhaṁ.
Sutannāma tatheva sutaṁ. Parisaṅkitaṁ nāma attanā vā parena vā
parisaṅkitaṁ. Tattha attanā diṭṭhaṁ diṭṭhameva. Parehi diṭṭhaṁ
attanā sutaṁ parehi sutaṁ parehi parisaṅkitanti idaṁ pana sabbampi
attanā sutaṭṭhāneyeva tiṭṭhati. Parisaṅkitaṁ pana tividhaṁ diṭṭhaparisaṅkitaṁ
sutaparisaṅkitaṁ mutaparisaṅkitanti. Tattha diṭṭhaparisaṅkitannāma eko
bhikkhu uccārapassāvakammena gāmasamīpe ekaṁ gumbaṁ paviṭṭho
aññatarāpi itthī kenacideva karaṇīyena taṁ gumbaṁ pavisitvā nivattā
nāpi bhikkhu itthiṁ addasa na ca itthī bhikkhuṁ adisvāva ubhopi yathāruciṁ
pakkantā aññataro bhikkhu ubhinnaṁ tato nikkhamanaṁ sallakkhetvā
addhā imesaṁ kataṁ vā karissanti vāti parisaṅkati idaṁ

091
Diṭṭhaparisaṅkitaṁ. Sutaparisaṅkitannāma idhekacco andhakāre vā paṭicchanne vā
okāse mātugāmena saddhiṁ bhikkhuno tādisaṁ paṭisanthāravacanaṁ suṇāti
samīpe aññaṁ vijjamānampi atthi natthīti na jānāti so addhā
imesaṁ kataṁ vā karissanti vāti parisaṅkati idaṁ sutaparisaṅkitaṁ.
Mutaparisaṅkitannāma sambahulā dhuttā rattibhāge pupphagandhamaṁsasurādīni
gahetvā itthīhi saddhiṁ ekaṁ paccantavihāraṁ gantvā maṇḍape vā
bhojanasālādīsu vā yathāsukhaṁ kīḷitvā pupphādīni vikīritvā gatā
 punadivase bhikkhū taṁ vippakāraṁ disvā kassidaṁ kammanti vicinanti
tatra ca kenaci bhikkhunā pageva vuṭṭhahitvā vattasīsena maṇḍapaṁ
vā bhojanasālaṁ vā paṭijaggantena pupphādīni āmaṭṭhāni honti
kenaci upaṭṭhākakulato āhaṭehi pupphādīhi pūjā katā hoti
kenaci bhesajjatthaṁ ariṭṭhaṁ pītaṁ hoti atha te kassidaṁ kammanti
vicinantā bhikkhū hatthagandhañca mukhagandhañca ghāyitvā te bhikkhū
parisaṅkanti idaṁ mutaparisaṅkitaṁ. Tattha diṭṭhaṁ atthi samūlakaṁ
atthi amūlakaṁ diṭṭhameva atthi saññāsamūlakaṁ atthi saññāamūlakaṁ.
Esa nayo sutepi. Parisaṅkite pana diṭṭhaparisaṅkitaṁ atthi samūlakaṁ
atthi amūlakaṁ diṭṭhaparisaṅkitameva atthi saññāsamūlakaṁ atthi
saññāamūlakaṁ. Esa nayo sutamutaparisaṅkitesu. Tattha diṭaṭhaṁ
samūlakannāma pārājikaṁ āpajjantaṁ disvāva diṭṭho mayāti vadati.
Amūlakannāma paṭicchannokāsato nikkhamantaṁ disvā vītikkamaṁ adisvā
diṭṭho mayāti vadati. Diṭṭhameva saññāsamūlakannāma disvāva

092
Diṭṭhasaññī hutvā codeti. Saññāamūlakannāma pubbe
pārājikavītikkamaṁ disvā pacchā adiṭṭhasaññī jāto so saññāya amūlakaṁ
katvā diṭṭho mayāti codeti. Eteneva nayena sutamutaparisaṅkitānipi
vitthārato veditabbāni. Ettha ca sabbappakārenāpi diṭṭhaṁ samūlakena
vā saññāsamūlakena vā codentassa anāpatti. Amūlakena vā
saññāamūlakena vā codentasseva āpatti. Anuddhaṁseyyāti
viddhaṁseyya paddhaṁseyya abhibhaveyya ajjhotthareyya. Tampana anuddhaṁsanaṁ
yasmā attanā codentopi parena codāpentopi karotiyeva
tasmā padabhājane codeti vā codāpeti vāti vuttaṁ. Tattha
codetīti pārājikaṁ dhammaṁ āpannosīti ādīhi vacanehi sayaṁ codeti
tassa vācāya vācāya saṅghādiseso. Codāpetīti attanā samīpe
ṭhatvā aññaṁ bhikkhuṁ āṇāpeti so tassa vacanena taṁ codeti
codāpakasseva vācāya vācāya saṅghādiseso. Atha sopi mayā
diṭṭhaṁ sutaṁ atthīti codeti dvinnampi janānaṁ vācāya vācāya
saṅghādiseso.
Codanāpabhedakosallatthañca panettha ekavatthuekacodakādicatukkaṁ
tāva veditabbaṁ. Tattha eko bhikkhu ekaṁ bhikkhuṁ ekena vatthunā
codeti imissā codanāya ekaṁ vatthu eko codako.
Sambahulā ekaṁ ekena vatthunā codenti pañcasatā
mettiyabhummajakappamukhā chabbaggiyā bhikkhū āyasmantaṁ dabbaṁ mallaputtamiva
imissā codanāya ekaṁ vatthu nānācodakā. Eko bhikkhu ekaṁ

093
Bhikkhuṁ sambahulehi vatthūhi codeti imissā codanāya nānāvatthūni
eko codako. Sambahulā sambahule sambahulehi vatthūhi codenti
imissā codanāya nānāvatthūni nānācodakā. Codetuṁ pana ko
labhati ko na labbhatīti. Dubbalacodakavacanaṁ tāva gahetvā koci na
labhati. Dubbalacodako nāma sambahulesu kathāsallāpena nisinnesu
eko ekaṁ ārabbha anuddissakaṁ katvā pārākavatthuṁ katheti.
Añño taṁ sutvā itarassa gantvā āroceti. So taṁ
upasaṅkamitvā tvaṁ kira maṁ idañcīdañca vadasīti vadati. So nāhaṁ
evarūpaṁ jānāmi kathāpavattiyaṁ pana mayā anuddissakaṁ katvā
vuttamatthi sace ahaṁ tava imaṁ dukkhuppattiṁ jāneyyaṁ ettakampi
na katheyyanti. Ayaṁ dubbalacodako. Tassetaṁ kathāsallāpaṁ
gahetvā taṁ bhikkhuṁ koci codetuṁ na labhati. Etaṁ pana aggahetvā
sīlasampanno bhikkhu bhikkhuṁ vā bhikkhuniṁ vā sīlasampannā ca
bhikkhunī bhikkhunimeva codetuṁ labhatīti mahāpadumatthero āha.
Mahāsumatthero pana pañcapi sahadhammikā labhantīti āha.
Godattatthero pana na koci na labhatīti vatvā bhikkhussa sutvā codeti
bhikkhuniyā sutvā codeti .pe. Titthiyasāvakānaṁ sutvā codetīti
idaṁ suttamāhari. Tiṇṇampi therānaṁ vāde cuditakasseva paṭiññāya
 kāretabbo. Ayaṁ pana codanā nāma dūtaṁ vā paṇṇaṁ vā
sāsanaṁ vā pesetvāpi codentassa sīsaṁ na eti. Puggalassa
pana samīpe ṭhatvāva hatthamuddhāya vā vacībhedena vā codentasseva

094
Sīsaṁ eti. Sikkhāpaccakkhānameva hi hatthamuddhāya sīsaṁ na eti.
Idaṁ pana anuddhaṁsanaṁ abhūtārocanañca etiyeva. Yo pana dvinnaṁ
ṭhitaṭṭhāne ekaṁ niyametvā codeti so ce jānāti sīsaṁ
eti. Itaro jānāti sīsaṁ na eti. Dvepi niyametvā
codeti eko vā jānātu dve vā sīsaṁ eti. Esa nayo
sambahulesu. Taṁkhaṇeyeva ca jānanaṁ nāma dukkaraṁ. Samayena
āvajjitvā ñāte pana ñātameva hoti. Pacchā ce jānāti
sīsaṁ na eti. Sikkhāpaccakkhānābhūtārocanaduṭṭhullavācāattakāma-
duṭṭhadosabhūtārocanasikkhāpadānīti sabbāneva hi imāni ekaparic-
chedāni. Evaṁ kāyavācāvasena cāyaṁ duvidhāpi codanā puna diṭṭhacodanā
sutacodanā parisaṅkitacodanāti tividhā hoti. Aparā catubbidhā hoti
sīlavipatticodanā ācāravipatticodanā diṭṭhivipatticodanā
ājīvavipatticodanāti. Tattha garukānaṁ dvinnaṁ āpattikkhandhānaṁ vasena
sīlavipatticodanā veditabbā. Avasesānaṁ vasena ācāravipatticodanā.
Micchādiṭṭhiantaggāhikadiṭṭhivasena diṭṭhivipatticodanā.
Ājīvahetuppaññattānaṁ channaṁ sikkhāpadānaṁ vasena ājīvavipatticodanā
veditabbā. Aparāpi catubbidhā hoti vatthusandassanā āpattisandassanā
saṁvāsapaṭikkhepo sāmīcipaṭikkhepoti. Tattha vatthusandassanā nāma
tvaṁ methunadhammaṁ paṭisevi adinnaṁ ādiyi manussaṁ ghātayittha 1- abhūtaṁ
ārocayitthāti 2- evaṁ pavattā. Āpattisandassanā nāma tvaṁ

1. ghātayi. 2. ārocayīti.

095
Methunadhammapārājikāpattiṁ āpannoti evamādinayappavattā.
Saṁvāsapaṭikkhepo nāma natthi tayā saddhiṁ uposatho vā pavāraṇā vā
saṅghakammaṁ vāti evaṁ pavattā. Ettāvatā pana sīsaṁ na eti.
Assamaṇosi asakyaputtiyosīti ādīhi vacanehi saddhiṁ ghaṭiteyeva sīsaṁ
eti. Sāmīcipaṭikkhepo nāma abhivādanapaccuṭṭhānāñjalikamma-
vījanādikammānaṁ akaraṇaṁ. Taṁ paṭipāṭiyā vandanādīni karoto
ekassa akatvā sesānaṁ karaṇakāle veditabbaṁ. Ettāvatā ca
codanā nāma hoti. Āpatti pana sīsaṁ na eti. Kasmā mama
vandanādīni na karosīti pucchite pana assamaṇosi asakyaputtiṁyosīti
ādīhi vacanehi saddhiṁ ghaṭiteyeva sīsaṁ eti. Yāgubhattādinā
pana yaṁ icchati taṁ āpucchati na tāvatā codanā hoti. Aparāpi
pāṭimokkhaṭṭhapanakkhandhake ekaṁ bhikkhave adhammikaṁ pāṭimokkhaṭṭhapanaṁ
ekaṁ dhammikanti 1- ādiṁ katvā yāva dasa adhammikāni
pāṭimokkhaṭṭhapanāni dasa dhammikānīti evaṁ adhammikā pañcapaññāsa dhammikā
pañcapaññāsāti dasuttarasataṁ codanā vuttā. Tā diṭṭhena
codentassa dasuttarasataṁ sutena codentassa dasuttarasataṁ parisaṅkāya
codentassa dasuttarasatanti tiṁsādhikāni tīṇi satāni honti. Tāni
kāyena codentassa vācāya codentassa kāyavācāhi codentassāti
tiguṇāni katāni navutādhikāni nava satāni honti. Tāni attanā
codentassāpi parena codāpentassāpi tattakānevāti vīsatiūnāni
dve sahassāni honti. Puna diṭṭhādibhede samūlakāmūlakavasena

1.vi. cullavagga. 7/294.

096
Anekasahassā codanā hontīti veditabbā.
Imasmiṁ pana ṭhāne ṭhatvā aṭṭhakathāyaṁ attādānaṁ ādātukāmena
upāli bhikkhunā pañcaṅgasamannāgataṁ attādānaṁ ādātabbanti 1- ca
codakena upāli bhikkhunā paraṁ codetukāmena pañcadhamme ajjhattaṁ
 paccavekkhitvā paro codetabboti 2- ca evaṁ upālipañcakādīsu
vuttāni bahūni suttāni āharitvā attādānalakkhaṇañca codakavattañca
cuditavattañca saṅghena kattabbakiccañca anuvijjakavattañca sabbaṁ
vitthārena kathitaṁ. Taṁ mayaṁ yathāāgataṭṭhāneyeva vaṇṇayissāma.
Vuttappabhedāsu pana imāsu codanāsu yassā kissāci codanāya vasena
saṅghamajjhe osaṭe vatthusmiṁ cuditacodakā vattabbā tumhe amhākaṁ
vinicchayena tuṭṭhā bhavissathāti. Sace bhavissāmāti vadanti saṅghena
taṁ adhikaraṇaṁ sampaṭicchitabbaṁ. Atha pana vinicchinātha tāva bhante sace
amhākaṁ khamissati gaṇhissāmāti vadanti cetiyaṁ tāva vandathāti
ādīni vatvā dīghasuttaṁ katvā vissajjitabbaṁ. Te ce ciraṁ ratataṁ
kilantā pakkantaparisā upacchinnapakkhā hutvā puna yācanti
yāvatatiyaṁ paṭikkhipitvā yadā nimmadā honti tadā tesaṁ
adhikaraṇaṁ vinicchinitabbaṁ. Vinicchinantehi ca sace alajjussannā
hoti parisā ubbāhikāya taṁ adhikaraṇaṁ vinicchinitabbaṁ. Sace
bālussannā hoti parisā tumhākaṁ tumhākaṁ sabhāge vinayadhare
pariyesathāti vinayadhare pariyesāpetvā yena dhammena yena vinayena yena
satthusāsanena taṁ adhikaraṇaṁ vūpasammati tathā taṁ adhikaraṇaṁ vūpasametabbaṁ.

1. vi. parivāra. 8/469. 2. vi. parivāra. 8/465.

097
Tattha ca dhammoti bhūtavatthu. Vinayoti codanā sāraṇā ca.
Satthusāsananti ñattisampadā ca anussāvanasampadā ca. Tasmā
codakena vatthusmiṁ āropite cuditako pucchitabbo santametaṁ noti.
Evaṁ vatthuṁ upaparikkhitvā bhūtena vatthunā codetvā sāretvā
ñattisampadāya ca anussāvanasampadāya ca taṁ adhikaraṇaṁ vūpasametabbaṁ.
Tatra ce alajjī lajjiṁ codeti so ca alajjī bālo hoti
abyatto nāssa anuyogo dātabbo. Evaṁ pana vattabbo kimhi naṁ
codesīti. Addhā so vakkhati kimidaṁ bhante kimhinannāmāti.
Tvaṁ kimhinampi na jānāsi na yuttaṁ tayā evarūpena bālena paraṁ
codetunti uyyojetabbo. Nāssa anuyogo dātabbo. Sace
pana so alajjī paṇḍito hoti byatto diṭṭhena vā sutena vā
ajjhottharitvā sampādetuṁ sakkoti etassa anuyogaṁ datvā
lajjisseva paṭiññāya kammaṁ kātabbaṁ. Sace lajjī alajjiṁ codeti
so ca lajjī bālo hoti abyatto na sakkoti anuyogaṁ dātuṁ tassa
nayo dātabbo kimhi naṁ codesi sīlavipattiyā vā ācāravipattiādīsu
vā ekissāti. Kasmā pana imasseva evaṁ nayo dātabbo
na itarassāti. Nanu na yuttaṁ vinayadharānaṁ agatigamananti. Na
yuttameva. Idaṁ pana agatigamanaṁ na hoti. Dhammānuggaho nāma
eso. Alajjiniggahatthāya hi lajjipaggahatthāya ca sikkhāpadaṁ
paññattaṁ. Tatra alajjī nayaṁ labhitvā ajjhottharanto ehīti.
Lajjī pana nayaṁ labhitvā diṭṭhe diṭṭhasantānena sute sutasantānena

098
Patiṭṭhāya kathessati. Tasmā tassa dhammānuggaho vaṭṭati. Sace
pana so lajjī paṇḍito hoti byatto patiṭṭhāya katheti alajjī
ca etampi natthi etampi natthīti paṭiññaṁ na deti alajjissa
paṭiññāyaeva kātabbaṁ. Tadatthadīpanatthañca idaṁ vatthu veditabbaṁ.
Tepiṭakacūḷābhayatthero kira lohapāsādassa heṭṭhā bhikkhūnaṁ vinayaṁ
kathetvā sāyaṇhasamaye vuṭṭhāti. Tassa vuṭṭhānasamaye dve
atthapaccatthikā kathaṁ pavattesuṁ. Eko etampi natthi etampi natthīti
paṭiññaṁ na deti. Atha appāvasese paṭhamayāme therassa tasmiṁ
puggale ayaṁ patiṭṭhāya katheti ayaṁ pana paṭiññaṁ na deti bahūni ca
vatthūni osaṭāni addhā etaṁ kataṁ bhavissatīti asuddhaladdhi uppannā.
Tato vijanīdaṇḍakena pādakaṭṭhalikāya saññaṁ datvā ahaṁ āvuso
vinicchinituṁ ananucchaviko aññena vinicchināpehīti āha. Kasmā
bhanteti. Thero tamatthaṁ ārocesi. Cuditapuggalassa kāye dāho
uṭṭhito. Tato theraṁ vanditvā vinicchinituṁ anurūpena vinayadharena nāma
 tumhādiseneva bhavituṁ vaṭṭati codakena ca īdiseneva bhavituṁ vaṭṭatīti
vatvā setakāni nivāsetvā ciraṁ kilamitattha mayāti khamāpetvā
pakkāmi. Evaṁ lajjinā codiyamāno alajjī bahūsupi vatthūsu
uppannesu paṭiññaṁ na deti. So neva suddhoti vattabbo na
asuddhoti. Jīvamatako nāma āmakapūtiko nāmeso. Sace panassa
aññampi tādisaṁ vatthu uppajjati na vinicchinitabbaṁ. Tathānāsitakova
bhavissati. Sace pana alajjīyeva alajjiṁ codeti so vattabbo

099
Āvuso tava vacanenāyaṁ kiṁ sakkā vattunti. Itarampi tatheva
vatvā ubho ekasambhogaparibhogā hutvā jīvathāti uyyojetabbā.
Sīlatthāya tesaṁ vinicchayo na kātabbo. Pattacīvarapariveṇādiatthāya
pana paṭirūpaṁ sakkhiṁ labhitvā kātabbo. Atha lajjīyeva lajjiṁ codeti
vivādo ca nesaṁ kismiñcideva appamattako hoti saññāpetvā
mā evaṁ karothāti accayaṁ desāpetvā uyyojetabbā.
Atha panettha cuditakena sahasā viraddhaṁ hoti ādito paṭṭhāya alajjī
nāma natthi. So ca pakkhānurakkhaṇatthāya paṭiññaṁ na deti.
Mayaṁ saddahāma mayaṁ saddahāmāti bahū uṭṭhahanti. So tesaṁ
paṭiññāya ekavāraṁ dvevāraṁ suddho hotu. Atha pana viraddhakālato
paṭṭhāya ṭhāne na tiṭṭhati. Vinicchayo dātabbo.
Evaṁ yassā kissāci codanāya vasena saṅghamajjhe osaṭe
vatthusmiṁ cuditacodakesu paṭipattiṁ ñatvā tassāyeva codanāya
sampattivipattijānanatthaṁ ādimajjhapariyosānādīnaṁ vasena vinicchayo
veditabbo. Seyyathīdaṁ. Codanāya ko ādi kiṁ majjhe kiṁ pariyosānaṁ.
Codanāya ahaṁ taṁ vattukāmo karotu me āyasmā okāsanti evaṁ
okāsakammaṁ ādi. Otiṇṇena vatthunā codetvā sāretvā
vinicchayo majjhe. Āpattiyaṁ vā anāpattiyaṁ vā patiṭṭhāpanena
samatho pariyosānaṁ. Codanāya kati mūlāni kati vatthūni kati
bhūmiyo. Codanāya dve mūlāni samūlikā vā amūlikā vā. Tīṇi
vatthūni diṭṭhaṁ sutaṁ parisaṅkitaṁ. Pañca bhūmiyo kālena vakkhāmi

100
No akālena bhūtena vakkhāmi no abhūtena saṇhena vakkhāmi no
pharusena atthasaṁhitena vakkhāmi no anatthasaṁhitena mettacitto
vakkhāmi no dosantaroti. Imāya pana codanāya codakena
puggalena parisuddhakāyasamācāro nukhomhīti 1- ādinā nayena
upālipañcake vuttesu paṇṇarasasu dhammesu patiṭṭhātabbaṁ. Cuditakena
dvīsu dhammesu patiṭṭhātabbaṁ sacce ca akuppe cāti.
Appeva nāma naṁ imamhā brahmacariyā cāveyyanti apieva
nāma naṁ puggalaṁ imamhā seṭṭhacariyā cāveyyaṁ. Sādhu vatassa sacāhaṁ
imaṁ puggalaṁ imamhā brahmacariyā cāveyyanti iminā adhippāyena
anuddhaṁseyyāti vuttaṁ hoti. Padabhājane pana brahmacariyā cāveyyanti
imasseva pariyāyamattaṁ dassetuṁ bhikkhubhāvā cāveyyanti ādi
vuttaṁ. Khaṇādīni samayassa vevacanāni. Taṁ khaṇaṁ taṁ layaṁ taṁ
muhuttaṁ vītivatteti tasmiṁ khaṇe tasmiṁ laye tasmiṁ muhutte vītivatte.
Bhummuppattiyā hi idaṁ upayogavacanaṁ. Samanuggāhiyamānaniddese
yena vatthunā anuddhaṁsito hotīti catūsu pārājikavatthūsu yena vatthunā
codakena cuditako anuddhaṁsito abhibhūto ajjhotthato hoti. Tasmiṁ
vatthusmiṁ samanuggāhiyamānoti tasmiṁ codakena vuttavatthusmiṁ so
codako anuvijjakena kinte diṭṭhaṁ kinti te diṭṭhanti ādinā nayena
anuvijjiyamāno vīmaṁsiyamāno upaparikkhiyamāno. Asamanuggāhiyamānaniddese
na kenaci vuccamānoti anuvijjakena vā aññena vā kenaci.
Athavā diṭṭhādīsu vatthūsu kenaci avuccamāno. Etesañca dvinnaṁ

1. vi. parivāra. 8/465.

101
 Mātikāpadānaṁ parato bhikkhu ca dosaṁ patiṭṭhātīti iminā sambandho
veditabbo. Idaṁ hi vuttaṁ hoti evaṁ hi samanuggāhiyamāno vā
asamanuggāhiyamāno vā bhikkhu ca dosaṁ patiṭṭhāti paṭicca tiṭṭhati
paṭijānāti saṅghādisesoti. Idañca amūlakabhāvassa pākaṭakāladassanatthameva
vuttaṁ. Āpattiṁ pana anuddhaṁsitakkhaṇeyeva āpajjati. Idāni
amūlakañceva taṁ adhikaraṇaṁ hotīti ettha yasmā amūlakalakkhaṇaṁ
pubbe vuttaṁ tasmā taṁ avatvā apubbameva dassetuṁ adhikaraṇaṁ
nāmāti ādamāha. Tattha yasmā adhikaraṇaṁ adhikaraṇaṭṭhena ekampi
vatthuvasena nānā hoti tenassa taṁ nānattaṁ dassetuṁ cattāri
adhikaraṇāni vivādādhikaraṇanti ādimāha. Ko pana so adhikaraṇaṭṭho
yenetaṁ ekaṁ hotīti. Samathehi adhikaraṇīyatā. Tasmā yaṁ adhikiccaṁ
ārabbha paṭicca sandhāya samathāva pavattanti taṁ adhikaraṇanti
veditabbaṁ. Aṭṭhakathāsu pana vuttaṁ adhikaraṇanti keci gāhaṁ
vadanti keci cetanaṁ keci akkhantiṁ keci vohāraṁ keci
paṇṇattinti. Puna evaṁ vicāritaṁ yadi gāho adhikaraṇaṁ eko
attādānaṁ gahetvā sabhāgena bhikkhunā saddhiṁ mantayamāno tattha
ādīnavaṁ disvā puna cajati tassa taṁ adhikaraṇaṁ samathappattaṁ
bhavissati. Yadi cetanā adhikaraṇaṁ idaṁ attādānaṁ gaṇhāmīti
uppannā cetanā nirujjhati. Yadi akkhanti adhikaraṇaṁ akkhantiyā
attādānaṁ gahetvāpi aparabhāge vinicchayaṁ alabhamāno vā khamāpito
vā cajati. Yadi vohāro adhikaraṇaṁ kathento āhiṇḍitvā

102
Aparabhāge tuṇhī hoti niravo evamassa taṁ adhikaraṇaṁ samathappattaṁ
bhavissati. Tasmā paṇṇatti adhikaraṇanti. Taṁ panetaṁ
methunadhammapārājikāpatti methunadhammapārājikāpattiyā tabbhāgiyā
.pe. Evaṁ āpattādhikaraṇaṁ āpattādhikaraṇassa tabbhāgiyanti 1- ca
vivādādhikaraṇaṁ siyā kusalaṁ siyā akusalaṁ siyā abyākatanti 2- ca
evamādīhi virujjhati. Na hi te paṇṇattiyā kusalādibhāvaṁ icchanti.
Na ca amūlakena pārājikena dhammenāti ettha āgato pārājikadhammo
paṇṇatti nāma hoti. Kasmā. Accantākusalattā. Vuttampi
hetaṁ āpattādhikaraṇaṁ siyā akusalaṁ siyā abyākatanti. Yañcetaṁ
amūlakena pārājikenāti ettha amūlakaṁ pārājikaṁ niddiṭṭhaṁ tassevāyaṁ
amūlakañceva taṁ adhikaraṇaṁ hotīti paṭiniddeso na paṇṇattiyā.
Na hi aññaṁ niddisitvā aññaṁ paṭiniddisati. Yasmā pana yāya
paññattiyā yena abhilāpena codakena so puggalo pārājikaṁ
dhammaṁ ajjhāpannoti paññatto pārājikasaṅkhātassa adhikaraṇassa
amūlakattā sāpi paññatti amūlikā hoti adhikaraṇe pavattattā
ca adhikaraṇaṁ tasmā iminā pariyāyena paṇṇatti adhikaraṇanti
yujjeyya. Yasmā ca yaṁ amūlakaṁ nāma adhikaraṇaṁ taṁ sabhāvato
natthi paññattimattameva atthi tasmāpi paṇṇatti adhikaraṇanti
yujjeyya. Tañcakho idheva na sabbattha. Na hi vivādādīnaṁ
paṇṇatti adhikaraṇaṭṭho. Adhikaraṇaṭṭho pana tesaṁ pubbe
vuttasamathehi adhikaraṇīyatā. Iti iminā adhikaraṇaṭṭhena idhekacco

1. vi. mahāvibhaṅga. 1/389-390. 2. vi. cullavagga. 6/334.

103
Vivādo ceva adhikaraṇañcāti vivādādhikaraṇaṁ. Esa nayo sesesu.
Tattha idha bhikkhū vivadanti dhammoti vā adhammoti vāti 1- evaṁ
aṭṭhārasa bhedakaravatthūni nissāya uppanno vivādo vivādādhikaraṇaṁ.
Idha bhikkhū bhikkhuṁ anuvadanti sīlavipattiyā vāti 2- evaṁ catasso
vipattiyo nissāya uppanno anuvādo anuvādādhikaraṇaṁ. Pañcapi
āpattikkhandhā āpattādhikaraṇaṁ sattapi āpattikkhandhā
āpattādhikaraṇanti 3- evaṁ āpattiyeva āpattādhikaraṇaṁ. Yā
saṅghassa kiccayatā karaṇīyatā apalokanakammaṁ ñattikammaṁ ñattidutiyakammaṁ
ñatticatutthakammanti 4- evaṁ catubbidhaṁ saṅghakiccaṁ kiccādhikaraṇanti
veditabbaṁ.
 Imasmiṁ panatthe pārājikāpattisaṅkhātaṁ āpattādhikaraṇameva adhippetaṁ.
Sesāni atthuddhāravasena vuttāni. Ettakā hi adhikaraṇasaddassa
atthā. Tesu pārājikameva idha adhippetaṁ. Taṁ diṭṭhādīhi
mūlakehi amūlakañceva adhikaraṇaṁ hoti. Ayañca bhikkhu dosaṁ
patiṭṭhāti paṭicca tiṭṭhati tucchakaṁ mayā bhaṇitanti ādīni vadanto
paṭijānāti. Tassa bhikkhuno anuddhaṁsitakkhaṇeyeva saṅghādisesoti.
Ayaṁ tāvassa sapadānukkamaniddesassa sikkhāpadassa attho.
Idāni yāni tāni saṅkhepato adiṭṭhādīni codanāvatthūni vuttāni
tesaṁ vasena vitthārato āpattiṁ āropetvā dassento adiṭṭhassa
hotīti ādimāha. Tattha adiṭṭhassa hotīti adiṭṭho assa hoti.
Etena codakena adiṭṭho hoti so puggalo pārājikaṁ dhammaṁ
ajjhāpajjantoti attho. Esa nayo assutassa hotīti ādīsupi.

1-2-3-4 vi. cullavagga. 6/335,336.

104
Diṭṭho mayāti diṭṭhosi mayāti vuttaṁ hoti. Esa nayo suto
mayāti ādīsupi. Sesaṁ adiṭṭhamūlake uttānameva. Diṭṭhamūlake
pana tañce codeti suto mayāti ca evaṁ vuttānaṁ sutādīnaṁ
abhāvena amūlakattaṁ veditabbaṁ. Sabbasmiṁyeva ca imasmiṁ codakavāre yathā
idhāgatesu pārājikaṁ dhammaṁ ajjhāpannosi assamaṇosi asakyaputtiyosīti 1-
imesu vacanesu ekekassa vasena vācāya vācāya saṅghādiseso
hoti evaṁ aññatra āgatesu dussīlo pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro
paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī
brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujātoti 2- imesupi
vacanesu ekekassa vasena vācāya vācāya saṅghādiseso hotiyeva.
Natthi tayā saddhiṁ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṁ vāti 3-
imāni pana suddhāni sīsanna enti. Dussīlosi natthi tayā
saddhiṁ uposatho vāti evaṁ dussīlādipadesu pana pārājikaṁ dhammaṁ
ajjhāpannosīti ādīsu padesu ca yenakenaci saddhiṁ ghaṭitāneva
sīsaṁ enti saṅghādisesakarāni honti. Mahāpadumatthero panāha na
kevalaṁ idha pāliyaṁ anāgatāni dussīlo pāpadhammoti ādipadāneva
sīsaṁ enti kuṇḍosi mahāsāmaṇerosi mahāupāsakosi jeṭṭhabbatikosi
niggaṇṭhosi ājīvakosi tāpasosi paribbājakosi paṇḍakosi
theyyasaṁvāsakosi titthiyapakkantakosi tiracchānagatosi mātughātakosi
pitughātakosi arahantaghātakosi saṅghabhedakosi lohituppādakosi
bhikkhunīdūsakosi ubhatobyañjanakosīti imānipi sīsaṁ entiyevāti.

1-3 vi. mahāvibhaṅga. 1/377. 2. aṅ. sattaka. 23/130.

105
Mahāpadumattheroyeva ca diṭṭhe vematikoti ādīsu yadaggena vematiko
tadaggena no kappeti yadaggena no kappeti tadaggena na sarati
yadaggena na sarati tadaggena pamuṭṭho hotīti vadati. Mahāsumatthero
pana ekekaṁ dvidhā bhinditvā catunnampi pāṭekkaṁ nayaṁ dasseti.
Kathaṁ. Dīṭṭhe vematikoti ayaṁ tāva dassane vā vematiko hoti
puggale vā tattha diṭṭho nukho mayā na diṭṭhoti evaṁ dassane
vematiko hoti ayaṁ nukho mayā diṭṭho aññoti evaṁ puggale
vematiko hoti. Evaṁ dassanaṁ vā no kappeti puggalaṁ vā
dassanaṁ vā na sarati puggalaṁ vā dassanaṁ vā pamuṭṭho hoti
puggalaṁ vā. Ettha ca vematikoti vimatijāto. No kappetīti
na saddahati. Na saratīti asāriyamāno na sarati. Yadā pana naṁ
amukasmiṁ nāma bhante ṭhāne amukasmiṁ kāleti sārenti tadā
sarati. Pamuṭṭhoti yo tehi tehi upāyehi sāriyamānopi na
saratiyevāti. Etena upāyena codāpakavāropi veditabbo.
Kevalaṁ hi tattha mayāti parihīnaṁ sesaṁ codakavārasadisameva.
Tato paraṁ āpattibhedañca anāpattibhedañca dassetuṁ asuddhe
suddhadiṭṭhīti ādikaṁ catukkaṁ ṭhapetvā ekekaṁ padaṁ catūhi catūhi bhedehi
niddiṭṭhaṁ. Taṁ sabbaṁ pālinayeneva sakkā jānituṁ. Kevalaṁ hettha
 adhippāyabhedo veditabbo. Ayaṁ hi adhippāyo nāma cāvanādhippāyo
akkosādhippāyo kammādhippāyo vuṭṭhānādhippāyo
uposathappavāraṇaṭṭhapanādhippāyo anuvijjanādhippāyo dhammakathādhippāyoti

106
Anekavidho. Tattha purimesu catūsu adhippāyesu okāsaṁ
akārāpentassa dukkaṭaṁ okāsaṁ kārāpetvāpi ca sammukhā amūlakena
pārājikena anuddhaṁsentassa saṅghādiseso. Amūlakena saṅghādisesena
anuddhaṁsentassa pācittiyaṁ. Ācāravipattiyā anuddhaṁsentassa
dukkaṭaṁ. Akkosādhippāyena vadantassa pācittiyaṁ. Asammukhā
sattahipi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṁ. Asammukhāyeva
sattavidhampi kammaṁ karontassa dukkaṭameva. Kurundiyaṁ pana
vuṭṭhānādhippāyena tvaṁ imaṁ nāma āpattiṁ āpanno taṁ paṭikarohīti
vadantassa okāsakiccaṁ natthīti vuttaṁ. Sabbattheva uposathappavāraṇaṁ
ṭhapentassa okāsakammaṁ natthi. Ṭhapanakkhettampana jānitabbaṁ.
Suṇātu me bhante saṅgho ajjuposatho paṇṇaraso yadi saṅghassa
pattakallaṁ saṅgho uposathaṁ kare iti etasmiṁ hi rekāre anatikkanteyeva
ṭhapetuṁ labbhati. Tato paraṁ pana yakāre patte na labbhati.
Esa nayo pavāraṇāya. Anuvijjakassāpi osaṭe vatthusmiṁ atthetaṁ
tavāti anuvijjanādhippāyena vadantassa okāsakammaṁ natthi.
Dhammakathikassāpi dhammāsane nisīditvā yo idañca idañca karoti
ayaṁ bhikkhu assamaṇoti ādinā nayena anuddissa dhammaṁ kathentassa
okāsakammaṁ natthi. Sace pana uddissa niyametvā asuko ca
asuko ca assamaṇo anupāsakoti katheti dhammāsanato orohitvā
āpattiṁ dassetvā gantabbaṁ. Yaṁ pana tattha tattha anokāsaṁ
kāretvāti vuttaṁ tassa okāsaṁ akāretvāti evamattho

107
Veditabbo. Na hi koci anokāso nāma natthi yamokāsaṁ
kāretvā āpattiṁ āpajjati okāsaṁ pana akāretvā āpajjatīti.
Sesaṁ uttānameva.
Samuṭṭhānādīsu tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Paṭhamaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadaṁ. Tattha
handa mayaṁ āvuso imaṁ chakalakaṁ dabbaṁ mallaputtaṁ nāma karomāti
te kira paṭhamavatthusmiṁ attano manorathaṁ sampādetuṁ asakkontā
laddhaniggahā vighātappattā idāni jānissāmāti tādisaṁ vatthuṁ
pariyesamānā vicaranti. Athekadivasaṁ disvā tuṭṭhā aññamaññaṁ
oloketvā evamāhaṁsu handa mayaṁ āvuso imaṁ chakalakaṁ dabbaṁ
mallaputtaṁ nāma karomāti. Dabbo mallaputto nāma ayanti
evamassa nāmaṁ karomāti vuttaṁ hoti. Esa nayo mettiyannāma
bhikkhuninti etthāpi. Te bhikkhū mettiyabhummajake bhikkhū
anuyuñjiṁsūti evaṁ anuyuñjiṁsu āvuso kuhiṁ tumhehi dabbo
mallaputto nāma mettiyāya bhikkhuniyā saddhiṁ diṭṭhoti.
Gijjhakūṭapabbatapāde. Kāya velāya. Bhikkhācāragamanavelāya.
Āvuso dabba ime evaṁ vadenti tvaṁ tadā kuhinti. Veḷuvane
bhattāni uddisāmīti. Tava tāya velāya veḷuvane atthibhāvaṁ

108
Ko jānātīti. Bhikkhusaṅgho bhanteti. Te saṅghaṁ pucchiṁsu jānātha
tumhe tāya velāya imassa veḷuvane atthibhāvanti. Āma āvuso
jānāma thero sammatiladdhadivasato paṭṭhāya veḷuvaneyevāti.
Tato mettiyabhummajake āhaṁsu āvuso tumhākaṁ kathā na sameti
kacci no lesaṁ uḍḍetvā vadethāti. Evaṁ te tehi bhikkhūhi
 anuyuñjiyamānā āma āvusoti vatvā etamatthaṁ ārocesuṁ. Kimpana
tumhe āvuso āyasmantaṁ dabbaṁ mallaputtaṁ aññābhāgiyassa
adhikaraṇassāti ettha aññabhāgassa idaṁ aññabhāgo vā assa atthīti
aññabhāgiyaṁ. Adhikaraṇanti ādhāro veditabbo. Vatthuadhiṭṭhānanti
vuttaṁ hoti. Yo hi so dabbo mallaputto nāmāti chakalako
vutto so yvāyaṁ āyasmato dabbassa mallaputtassa bhāgo
koṭṭhāso pakkho manussajāti ceva bhikkhubhāvo ca tato aññassa
bhāgassa koṭṭhāsassa pakkhassa hoti tiracchānajātiyā ceva
chakalakabhāvassa ca so vā aññabhāgo assa atthīti tasmā aññabhāgisaṅkhaṁ
labhati. Yasmā ca tesaṁ imaṁ mayaṁ dabbaṁ mallaputtaṁ nāma karomāti
vadantānaṁ tassa nāmakaraṇasaññāya ādhāro vatthuadhiṭṭhānaṁ tasmā
adhikaraṇanti veditabbo. Taṁ hi sandhāya te bhikkhū aññabhāgiyassa
adhikaraṇassāti āhaṁsu. Na vivādādhikaraṇādīsu aññataraṁ. Kasmā.
Asambhavato. Na hi te catunnaṁ adhikaraṇānaṁ kassaci aññabhāgiyassa
adhikaraṇassa kiñci desaṁ lesamattaṁ uppādayiṁsu. Na ca catunnaṁ
adhikaraṇānaṁ leso nāma atthi. Jātilesādayo hi puggalānaṁyeva

109
Lesā vuttā na vivādādhikaraṇādīnaṁ. Idañca dabbo mallaputtoti
nāmaṁ tassa aññabhāgiyādhikaraṇabhāve ṭhitassa chakalakassa koci deso
hoti theraṁ amūlakena pārājikena anuddhaṁsetuṁ lesamatto. Ettha
ca dissati apadissati assa ayanti vohariyatīti deso. Jātiādīsu
aññatarakoṭṭhāsassetaṁ adhivacanaṁ. Aññampi vatthuṁ lissati silissati
vohāramatteneva īsakaṁ alliyatīti leso. Jātiādīnaññeva
aññatarakoṭṭhāsassetaṁ adhivacanaṁ. Tato paraṁ uttānatthameva.
Sikkhāpadappaññattiyampi ayamevattho.
Padabhājane pana yassa aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kiñci desaṁ
lesamattaṁ upādāya pārājikena dhammena anuddhaṁseyya taṁ yasmā
atthuppattivaseneva āvibhūtaṁ tasmā padabhājane taṁ na vibhattanti
veditabbaṁ. Yāni pana adhikaraṇanti vacanasāmaññato atthuddhāravasena ca
vuttāni cattāri adhikaraṇāni tesaṁ aññabhāgiyatā ca tabbhāgiyatā ca
yasmā apākaṭā jānitabbā ca vinayadharehi tasmā vacanasāmaññato
laddhaṁ adhikaraṇaṁ nissāya taṁ āvikaronto aññabhāgiyassa adhikaraṇassāti
āpattaññabhāgiyaṁ vā hoti adhikaraṇaññabhāgiyaṁ vāti ādimāha.
Yā ca sā avasāne āpattaññabhāgiyassa adhikaraṇassa vaseneva codanā
vuttā tampi dassetuṁ ayaṁ sabbādhikaraṇānaṁ tabbhāgiyāññabhāgiyatā
samāhaṭāti veditabbā. Tattha ca āpattaññabhāgiyaṁ vāti paṭhamaṁ
uddiṭṭhattā kathañca āpatti āpattiyā aññabhāgiyā hotīti
niddese ārabbhitabbe yasmā āpattādhikaraṇassa

110
Tabbhāgiyavicāraṇāyeva ayamattho āgamissati tasmā evaṁ anārabhitvā
kathañca adhikaraṇaṁ adhikaraṇassa aññabhāgiyanti pacchimaṁ padaṁyeva gahetvā
niddeso āraddhoti veditabbo. Tattha aññabhāgiyavāro
uttānatthoyeva. Ekamekaṁ hi adhikaraṇaṁ itaresaṁ tiṇṇaṁ
aññabhāgiyaṁ aññapakkhiyaṁ aññakoṭṭhāsiyaṁ hoti vatthuvisabhāgattā.
Tabbhāgiyavāre pana vivādādhikaraṇaṁ vivādādhikaraṇassa tabbhāgiyaṁ taṁpakkhiyaṁ
taṁkoṭṭhāsiyaṁ vatthusabhāgattā. Tathā anuvādādhikaraṇaṁ anuvādādhikaraṇassa.
Kathaṁ. Buddhakālato paṭṭhāya hi aṭṭhārasa bhedakaravatthūni
nissāya uppannavivādo ca idāni uppajjanakavivādo ca vatthusabhāgatāya
ekaṁ vivādādhikaraṇameva hoti tathā buddhakālato paṭṭhāya catasso
vipattiyo nissāya uppannānuvādo ca idāni uppajjanakānuvādo ca
vatthusabhāgatāya ekaṁ anuvādādhikaraṇameva hoti. Yasmā pana
āpattādhikaraṇaṁ āpattādhikaraṇassa sabhāgavisabhāgavatthuto
sabhāvasarikkhato ca ekaṁsena tabbhāgiyaṁ na hoti tasmā āpattādhikaraṇaṁ
āpattādhikaraṇassa siyā tabbhāgiyaṁ siyā aññabhāgiyanti vuttaṁ.
Tattha ādito paṭṭhāya aññabhāgiyassa paṭhamaṁ niddiṭṭhattā idhāpi
 aññabhāgiyameva paṭhamaṁ niddiṭṭhaṁ. Tattha aññabhāgiyattañca parato
tabbhāgiyattañca vuttanayeneva veditabbaṁ. Kiccādhikaraṇaṁ
kiccādhikaraṇassa tabbhāgiyanti ettha pana buddhakālato paṭṭhāya cattāri
saṅghakammāni nissāya uppannādhikaraṇañca idāni cattāri saṅghakammāni
nissāya uppajjanakādhikaraṇañca sabhāgatāya sarikkhatāya ca ekaṁ

111
Kiccādhikaraṇameva hoti. Kiṁ pana saṅghakammāni nissāya uppannādhikaraṇaṁ
kiccādhikaraṇaṁ udāhu saṅghakammānameva taṁ adhivacananti. Saṅghakammānamevetaṁ
adhivacanaṁ. Evaṁ santepi saṅghakammannāma idañcīdañca evaṁ
iti yaṁ kammalakkhaṇaṁ manasikaroti taṁ nissāya uppajjanato purimaṁ
purimaṁ saṅghakammaṁ nissāya uppajjanato ca saṅghakammāni nissāya
uppannaṁ adhikaraṇaṁ kiccādhikaraṇanti vuttaṁ. Kiñci desaṁ lesamattaṁ
upādāyāti ettha pana yasmā desoti vā lesamattoti vā
pubbe vuttanayeneva byañjanato nānaṁ atthato ekaṁ tasmā
lesoti dasa lesā jātileso nāmalesoti ādimāha. Tattha
jātiyeva jātileso. Esa nayo sesesu. Idāni tameva lesaṁ
vitthārato dassetuṁ yathā taṁ upādāya anuddhaṁsanā hoti tathā
savatthukaṁ katvā dassento jātileso nāma khattiyo diṭṭho
hotīti ādimāha. Tattha khattiyo diṭṭho hotīti añño koci
khattiyajātiyo iminā codakena diṭṭho hoti. Pārājikaṁ dhammaṁ
ajjhāpajjantoti methunadhammādīsu aññataraṁ āpajjanto. Aññaṁ
khattiyaṁ passitvā codetīti atha so aññaṁ attano veriṁ khattiyajātiyaṁ
bhikkhuṁ passitvā taṁ khattiyajātilesaṁ gahetvā evaṁ codeti khattiyo
mayā diṭṭho pārājikaṁ dhammaṁ ajjhāpajjanto tvaṁ khattiyo pārājikaṁ
dhammaṁ ajjhāpannosi. Athavā tvaṁ so khattiyo na añño
pārājikaṁ dhammaṁ ajjhāpannosi assamaṇosi asakyaputtiyosi natthi
tayā saddhiṁ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṁ vāti āpatti

112
Vācāya vācāya saṅghādisesassa. Ettha ca tesaṁ khattiyānaṁ
aññamaññaṁ asadisassa tassa tassa dīghādino vā diṭṭhādino vā
vasena aññabhāgiyatā khattiyajātippaññattiyā ādhāravasena
adhikaraṇatā ca veditabbā. Eteneva upāyena sabbapadesu yojanā
veditabbā. Pattalesaniddese. Sāṭakapattoti lohapattasadiso
susaṇṭhāno succhavi siniddho bhamaravaṇṇo mattikāpatto vuccati.
Sumbhakapattoti pakatimattikāpatto. Yasmā pana āpattilesassa
ekapadeneva saṅkhepato niddeso vutto tasmā vitthārato taṁpi
dassetuṁ bhikkhu saṅghādisesaṁ ajjhāpajjanato diṭṭho hotīti ādi
vuttaṁ. Kasmā panassa tattheva niddesaṁ avatvā idha visuṁ
vuttoti. Lesaniddese hi asabhāgattā. Lesaniddesā hi
aññaṁ disvā aññassa codanāvasena vuttā. Ayaṁ pana ekameva
aññaṁ āpattiṁ āpajjantaṁ disvā aññāya āpattiyā codanāvasena
vutto. Yadi evaṁ kathaṁ aññabhāgiyaṁ adhikaraṇaṁ hotīti. Āpattiyā.
Tenetaṁ vuttaṁ evampi āpattaññabhāgiyañca hoti leso ca
upādinnoti. Yaṁ hi so saṅghādisesaṁ āpanno taṁ pārājikassa
aññabhāgiyaṁ adhikaraṇaṁ. Tassa pana aññabhāgiyassa adhikaraṇassa
leso nāma yo so sabbakhattiyānaṁ sādhāraṇo khattiyabhāvo viya
sabbāpattīnaṁ sādhāraṇo āpattibhāvo. Etena upāyena
sesāpattimūlakā nayā codāpakavāro ca veditabbo. Anāpatti
tathāsaññī codeti vā codāpeti vāti pārājikaṁyeva ayaṁ āpannoti

113
Yo evaṁ tathāsaññī codeti vā codāpeti vā tassa anāpatti.
Sesaṁ sabbaṁ uttānameva.
Samuṭṭhānādīnipi paṭhamaduṭṭhadosasadisānevāti.
 Dutiyaduṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti saṅghabhedasikkhāpadaṁ. Tattha
athakho devadattotiādīsu yo ca devadatto yathā ca pabbajito
yena ca kāraṇena kokālikādayo upasaṅkamitvā etha mayaṁ āvuso
samaṇassa gotamassa saṅghabhedaṁ karissāma cakkabhedanti 1- āha. Taṁ
sabbaṁ saṅghabhedakkhandhake āgatameva. Pañcavatthuyācanā pana kiñcāpi
tattheva āgamissati athakho idhāpi āgatattā yadettha vattabbaṁ
taṁ vatvāva gamissāma. Sādhu bhanteti āyācanā sādhu. Bhikkhū
yāvajīvaṁ āraññikā assūti āraññikadhutaṅgaṁ samādāya sabbe bhikkhū
yāva jīvanti tāva āraññikā hontu araññeyeva vasantu.
Yo gāmantaṁ osareyya vajjaṁ naṁ phuseyyāti yo ekabhikkhupi
araññaṁ pahāya nivāsanatthāya gāmantaṁ osareyya vajjaṁ naṁ phuseyya
naṁ bhikkhuṁ doso phusatu āpattiyā naṁ bhagavā kāretūti adhippāyena
vadati. Esa nayo sesavatthūsupi. Janaṁ saññāpessāmāti janaṁ
amhākaṁ appicchatādibhāvaṁ jānāpessāma. Athavā paritoseyyāma
pasādessāmāti vuttaṁ hoti. Imāni pana pañca vatthūni yācato
devadattassa vacanaṁ sutvāva aññāsi bhagavā saṅghabhedatthiko hutvā
ayaṁ yācatīti. Yasmā pana tāni anujāniyamānāni bahūnaṁ kulaputtānaṁ

1. vi. cullavagga. 7/191.

114
Maggantarāyāya saṁvattanti tasmā bhagavā alaṁ devadattāti 1-
paṭikkhipitvā yo icchati āraññako hotūtiādimāha 2-.
Ettha pana bhagavato adhippāyaṁ viditvā kulaputtena attano
paṭirūpaṁ veditabbaṁ. Ayaṁ hettha bhagavato adhippāyo eko bhikkhu
mahajjhāsayo hoti mahussāho sakkoti gāmantasenāsanaṁ
paṭikkhipitvā araññe viharanto dukkhassantaṁ kātuṁ. Eko dubbalo
hoti appatthāmo araññe na sakkoti gāmanteyeva sakkoti.
Eko mahabbalo samappavattadhātuko adhivāsanakkhantisampanno
iṭṭhāniṭṭhesu samacitto araññepi gāmantepi sakkotiyeva.
Eko neva gāmante na araññe sakkoti padaparamo hoti.
Tatra yvāyaṁ mahajjhāsayo hoti mahussāho sakkoti gāmantasenāsanaṁ
paṭikkhipitvā araññe viharanto dukkhassanataṁ kātuṁ so
araññeyeva vasatu idamassa paṭirūpaṁ. Saddhivihārikādayopissa
anusikkhamānā araññe vihātabbameva maññissanti. Yo pana
dubbalo hoti appatthāmo gāmanteyeva sakkoti dukkhassantaṁ
kātuṁ na araññe so gāmanteyeva vasatu. Yvāyaṁ mahabbalo
samappavattadhātuko adhivāsanakkhantisampanno iṭṭhāniṭṭhesu samacitto
araññepi gāmantepi sakkotiyeva ayampi gāmantasenāsanaṁ pahāya
araññe viharatu idamassa paṭirūpaṁ. Saddhivihārikādayopissa
anusikkhamānā araññe vihātabbaṁ maññissanti. Yo panāyaṁ neva gāmante
na araññe sakkoti padaparamo hoti ayampi araññeyeva vasatu.

1. 2. vi. cullavagga. 7/193.

115
Ayaṁ hissa dhutaṅgasevanā kammaṭṭhānabhāvanā ca āyatiṁ maggaphalānaṁ
upanissayo bhavissati. Saddhivihārikādayopissa anusikkhamānā araññe
vihātabbaṁ maññissantīti. Evaṁ yvāyaṁ dubbalo hoti appatthāmo
gāmanteyeva viharanto sakkoti dukkhassantaṁ kātuṁ na araññe
imaṁ puggalaṁ sandhāya bhagavā yo icchati gāmante viharatūti āha.
Iminā ca puggalena aññesampi dvāraṁ dinnaṁ. Yadi pana bhagavā
devadattassa vādaṁ sampaṭiccheyya yvāyaṁ puggalo pakatiyā dubbalo
hoti appatthāmo yopi daharakāle araññavāsaṁ abhisambhuṇitvā
jiṇṇakāle vā vātapittādīhi samuppannadhātukkhobhakāle vā
nābhisambhuṇāti gāmanteyeva pana viharanto sakkoti dukkhassantaṁ kātuṁ
tesaṁ ariyamaggūpacchedo bhaveyya arahattaphalādhigamo na bhaveyya
uddhammaṁ ubbinayaṁ vilomaṁ aniyyānikaṁ satthusāsanaṁ bhaveyya satthā
 ca tesaṁ asabbaññū assa sakavādaṁ chaḍḍetvā devadattassa vāde
patiṭṭhitoti gārayho ca bhaveyya. Tasmā bhagavā evarūpe puggale
saṅgaṇhanto devadattassa vādaṁ paṭikkhipi. Eteneva upāyena
piṇḍapātikavatthusmimpi paṁsukūlikavatthusmimpi aṭṭhamāse
rukkhamūlikavatthusmimpi vinicchayo veditabbo. Cattāro pana
māse rukkhamūlasenāsanaṁ paṭikkhittameva.
Macchamaṁsavatathusmiṁ tikoṭiparisuddhanti tīhi koṭīhi parisuddhaṁ
diṭṭhādīhi aparisuddhīhi virahitanti attho. Tenevāha adiṭṭhaṁ
assutaṁ aparisaṅkitanti. Tattha adiṭṭhannāma bhikkhūnaṁ atthāya

116
Migamacche vadhitvā gayhamānaṁ adiṭṭhaṁ. Assutannāma bhikkhūnaṁ
atthāya migamacche vadhitvā gahitanti assutaṁ. Aparisaṅkitaṁ pana
diṭṭhaparisaṅkitaṁ sutaparisaṅkitaṁ tadubhayavinimuttaparisaṅkitañca ñatvā
tabbipakkhato jānitabbaṁ. Kathaṁ. Idha bhikkhū passanti manusse
jālavāgurādihatthe gāmato vā nikkhamante araññe vā vicarante.
Dutiyadivase ca nesaṁ taṁ gāmaṁ piṇḍāya paviṭṭhānaṁ samacchamaṁsaṁ
piṇḍapātaṁ abhiharanti. Te tena diṭaṭhena parisaṅkanti bhikakhūnaṁ nukho
atthāya katanti. Idaṁ diṭṭhaparisaṅkitannāma. Etaṁ gahetuṁ na
vaṭṭati. Yaṁ evaṁ aparisaṅkitaṁ taṁ vaṭṭati. Sace pana te
manussā kasmā bhante na gaṇhāthāti pucchitvā tamatthaṁ sutvā
nayidaṁ bhante bhikkhūnaṁ atthāya kataṁ amhehi attano atthāya vā
rājāyuttādīnaṁ atthāya vā katanti vadanti kappati. Naheva kho
bhikkhū passanti apica suṇanti manussā kira jālavāgurādihatthā
gāmato vā nikkhamanti araññe vā vicarantīti. Dutiyadivase ca
tesaṁ taṁ gāmaṁ piṇḍāya paviṭṭhānaṁ samacchamaṁsaṁ piṇḍapātaṁ abhiharanti.
Te tena sutena parisaṅkanti bhikkhūnaṁ nukho atthāya katanti. Idaṁ
sutaparisaṅkitannāma. Etaṁ gahetuṁ na vaṭṭati. Yaṁ evaṁ aparisaṅkitaṁ
taṁ vaṭṭati. Sace pana te manussā kasmā bhante na gaṇhāthāti
pucchitvā tamatthaṁ sutvā nayidaṁ bhikkhūnaṁ atthāya kataṁ amhehi
attano atthāya vā rājāyuttādīnaṁ atthāya vā katanti vadanti
kappati. Naheva kho pana passanti na suṇanti apica tesaṁ taṁ

117
Gāmaṁ piṇḍāya paviṭṭhānaṁ pattaṁ gahetvā samacchamaṁsaṁ piṇḍapātaṁ
abhisaṅkharitvā abhiharanti. Te parisaṅkanti bhikkhūnaṁ nukho
atthāya katanti. Idaṁ tadubhayavinimuttaparisaṅkitannāma. Etampi
gahetuṁ na vaṭṭati. Yaṁ evaṁ aparisaṅkitaṁ taṁ vaṭṭati.
Sace pana te manussā kasmā bhante na gaṇhāthāti pucchitvā
tamatthaṁ sutvā nayidaṁ bhante bhikkhūnaṁ atthāya kataṁ amhehi
attano atthāya vā rājāyuttādīnaṁ atthāya vā kataṁ pavattamaṁsaṁ
vā kappiyameva labhitvā bhikkhūnaṁ atthāya sampāditanti vadanti
kappati. Matānaṁ petakiccatthāya maṅgalādīnaṁ vā atthāya katepi
eseva nayo. Yaṁ yaṁ hi bhikkhūnaṁyeva atthāya akataṁ yattha ca
nibbematiko hoti taṁ sabbaṁ kappati. Sace pana ekasmiṁ vihāre
bhikkhūnaṁ uddissa kataṁ hoti te ca attano atthāya katabhāvaṁ na
jānanti aññe jānanti ye jānanti tesaṁ na vaṭṭati.
Aññe na jānanti teyeva jānanti tesaṁyeva na vaṭṭati aññesaṁ
vaṭṭati. Tepi amhākaṁ atthāya katanti jānanti aññepi
etesaṁ atthāya katanti jānanti sabbesaṁpi na vaṭṭati. Sabbe
na jānanti sabbesaṁ vaṭṭati. Pañcasupi sahadhammikesu yassa vā
tassa vā atthāya uddissa kataṁ sabbesaṁ na kappati. Sace pana
koci ekaṁ bhikkhuṁ uddissa pāṇaṁ vadhitvā tassa pattaṁ pūretavā
deti so ca attano atthāya katabhāvaṁ jānaṁyeva gahetvā aññassa
bhikkhuno deti so tassa saddhāya paribhuñjati kassa āpattīti.
118
Dvinnaṁpi anāpatti. Yaṁ hi uddissa kataṁ tassa abhuttatāya
anāpatti itarassa ajānanatāya ca. Kappiyamaṁsassa hi paṭiggahaṇe
āpatti natthi. Uddissa katañca ajānitvā bhuñjantassa
pacchā ñatvā āpattidesanākiccaṁ nāma natthi. Akappiyamaṁsaṁ pana
ajānitvā bhuttena pacchā ñatvāpi āpatti desetabbā.
Uddissa kataṁ hi ñatvā bhuñjato ca āpatti. Akappiyamaṁsaṁ
ajānitvā bhuñjantassāpi āpattiyeva. Tasmā āpattibhīrukena rūpaṁ
sallakkhentenāpi pucchitvāva maṁsaṁ paṭiggahetabbaṁ. Paribhogakāle
pucchitvā paribhuñjissāmīti gahetvā pucchitvāva paribhuñjitabbaṁ.
Kasmā. Duviññeyyattā. Acchamaṁsaṁ hi sūkaramaṁsasadisaṁ hoti.
Dīpimaṁsādīni migamaṁsādisadisāni. Tasmā pucchitvā gahaṇameva
vattanti vadanti.
Haṭṭho udaggoti tuṭṭho ceva unnatakāyacitto ca hutvā.
So kira bhagavā imāni pañca vatthūni na anujānāti idāni
sakkissāmi saṅghabhedaṁ kātunti kokālikassa iṅgitākāraṁ dassetvā
yathā visaṁ vā khāditvā rajjuyā vā ubbandhitvā satthaṁ vā
āharitvā maritukāmo puriso visādīsu aññataraṁ labhitvā tappaccayā
āsannampi maraṇadukkhaṁ ajānanto haṭṭho udaggo hoti evameva
saṅghabhedapaccayā āsannampi avīcimhi nibbattitvā paṭisaṁvedanīyaṁ
dukkhaṁ ajānanto laddho dāni me saṅghabhedassa upāyoti haṭṭho
udaggo sapariso uṭṭhāyāsanā teneva haṭṭhabhāvena bhagavantaṁ

119
Abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Te mayaṁ imehi pañcahi
vatthūhi samādāya vattāmāti ettha pana imāni pañca vatthūnīti
vattabbepi te mayaṁ imehi pañcahi vatthūhi janaṁ saññāpessāmāti
abhiṇhavitakkavasena vibhattivipallāsaṁ asallakkhetvā
abhiṇhaparivitakkānurūpameva te mayaṁ imehi pañcahi vatthūhīti āha yathātaṁ
vikkhittacitto. Dhutā sallekhavuttinoti yā paṭipadā kilese dhunāti
tāya samananāgatattā dhutā. Yā ca kilese sallekhati sā
etesaṁ vuttīti sallekhavuttino. Bāhullikoti cīvarādīnaṁ paccayānaṁ
bahulabhāvo bāhullaṁ. Bāhullamassa atthi tasmiṁ vā bāhulle
niyutto ṭhitoti bāhulliko. Bāhullāya cetetīti bāhullatthāya
ceteti kappeti pakappeti. Kathannāma mayhañca sāvakānañca me
cīvarādibahulabhāvo bhaveyyāti evaṁ ussukkamāpannoti adhippāyo.
Cakkabhedāyāti āṇābhedāya. Dhammiṁ kathaṁ katvāti khandhake
vuttanayena alaṁ devadatta mā te ruci saṅghabhedo garuko kho
devadatta saṅghabhedo yo kho devadatta samaggaṁ saṅghaṁ bhindati
kappaṭṭhiyaṁ 1- kibbisaṁ pasavati kappaṁ nirayamhi paccati yo ca kho
devadatta bhinnaṁ saṅghaṁ samaggaṁ karoti brahmapuññaṁ pasavati kappaṁ
saggamhi modatītievamādikaṁ 2- anekappakāraṁ devadattassa ca
bhikkhūnañca tadanucchavikaṁ tadanulomikaṁ dhammīkathaṁ katvā.
Samaggassāti sahitassa cittena ca sarīrena ca aviyuttassāti
attho. Padabhājanepi hi ayameva attho dassito. Samānasaṁvāsakoti

1. kappaṭṭhitikanti pāli. 2. vi. cullavagga. 7/194.

120
Hi vadatā cittena aviyogo dassito hoti. Samānasīmāyaṁ ṭhitoti
vadatā sarīrena. Kathaṁ. Samānasaṁvāsako hi laddhinā nānāsaṁvāsakena
vā kammunā nānāsaṁvāsakena vā virahito samacittatāya cittena
aviyutto hoti samānasīmāyaṁ ṭhito kāyasāmaggīdānato sarīrena
aviyutto. Bhedanasaṁvattanikaṁ vā adhikaraṇanti bhedanasasa saṅghebhedassa
atthāya saṁvattanikaṁ kāraṇaṁ. Imasmiṁ hi okāse kāmahetu kāmanidānaṁ
kāmādhikaraṇantiādīsu 1- viya kāraṇaṁ adhikaraṇanti adhippetaṁ. Tañca
yasmā aṭṭhārasavidhaṁ hoti tasmā padabhājane aṭṭhārasa bhedakaravatthūnīti
vuttaṁ. Tāni pana idhūpāli bhikkhu adhammaṁ dhammoti 2- dīpetītiādinā
 nayena khandhake āgatāni. Tasmā tattheva nesaṁ atthaṁ
vaṇṇayissāma. Yopi cāyaṁ imāni vatthūni nissāya aparehipi
kammena uddesena vohārena anussāvanāya salākaggāhenāti pañcahi
kāraṇehi saṅghabhedo hoti tampi āgataṭṭhāneyeva pakāsayissāma.
Saṅkhepato pana bhedanasaṁvattanikaṁ vā adhikaraṇaṁ samādāyāti ettha
saṅghabhedassa atthāya saṁvattanikaṁ saṅghabhedanipphattisamatthaṁ kāraṇaṁ
gahetvāti evamattho veditabbo. Paggayhāti paggahitaṁ abbhussitaṁ pākaṭaṁ
katvā. Tiṭṭheyyāti yathāsamādinnaṁ yathāpaggahitameva katvā accheyya.
Yasmā pana evaṁ paggayhatā tiṭṭhatā ca taṁ dīpitañceva apaṭinissaṭṭhañca
hoti tasmā padabhājane dīpeyyāti ca na paṭinissajjeyyāti ca vuttaṁ.
Bhikkhūhi evamassa vacanīyoti aññehi lajjīhi bhikkhūhi evaṁ vattabbo
bhaveyya. Padabhājane cassa ye passantīti ye sammukhā paggayha tiṭṭhantaṁ

1. saṁ. sa. 15/108. 2. vi. parivāra. 8/498.

121
Passanti. Ye suṇantīti yepi asukasmiṁ nāma vihāre bhikkhū
bhedanasaṁvattanikaṁ adhikaraṇaṁ samādāya paggayha tiṭṭhantīti suṇanti.
Sametāyasmā
saṅghenāti āyasmā saṅghena saddhiṁ sametu samāgacchatu ekaladdhiko
hotūti attho. Kiṁkāraṇā. Samaggo hi saṅgho sammodamāno
avivadamāno ekuddeso phāsuviharatīti. Tattha sammodamānoti
aññamaññasampattiyā suṭṭhu modamāno. Avivadamānoti ayaṁ dhammo
nāyaṁ dhammoti evaṁ na vivadamāno. Eko uddeso assāti
ekuddeso. Ekato pavattapāṭimokkhuddeso na visunti attho.
Phāsuviharatīti sukhaṁ viharati. Iccetaṁ kusalanti etaṁ paṭinissajjanaṁ kusalaṁ
khemaṁ
sotthibhāvo tassa bhikkhuno. No ce paṭinissajjati āpatti
dukkaṭassāti tikkhattuṁ vuttassa apaṭinissajjato dukkaṭaṁ. Sutvā na vadanti
āpatti dukkaṭassāti ye sutvā na vadanti tesampi dukkaṭaṁ. Kiṁvadūre
sutvā avadantānaṁ dukkaṭaṁ. Ekavihāre tāva vattabbaṁ natthi.
Aṭṭhakathāyaṁ pana vuttaṁ samantā aḍḍhayojane bhikkhūnaṁ bhāro. Dūtaṁ vā
paṇṇaṁ vā pesetvā vadatopi āpattimokkho natthi. Sayameva
gantvā garuko āvuso saṅghabhedo mā saṅghabhedāya parakkamīti
vāretabbo. Pahontena pana dūrampi gantabbaṁ. Agilānānaṁ hi
dūrepi bhāroyeva. Idāni evañca so bhikkhu bhikkhūhi
vuccamānotiādīsu atthamattameva dassetuṁ so bhikkhu saṅghamajjhampi ākaḍḍhitvā
vattabboti ādimāha. Tattha saṅghamajjhampi ākaḍḍhitvāti sace
purimanayena vuccamāno na paṭinissajjati hatthesu ca pādesu ca

122
Gahetvāpi saṅghamajjhaṁ ākaḍḍhitvā punapi mā āyasmāti ādinā
nayena tikkhattuṁ vattabbo. Yāvatatiyaṁ samanubhāsitabboti yāvatatiyaṁ
samanubhāsanaṁ tāva samanubhāsitabbo. Tīhi samanubhāsanakammavācāhi
kammaṁ kātabbanti vuttaṁ hoti. Padabhājane panassa atthameva
gahetvā samanubhāsanavidhiṁ dassetuṁ so bhikkhu samanubhāsitabbo evañca
pana bhikkhave samanubhāsitabboti ādi vuttaṁ. Tattha ñattiyā
dukkaṭaṁ dvīhi kammavācāhi thullaccayā paṭippassambhantīti yaṁ
ñattipariyosāne dukkaṭaṁ āpanno ye ca dvīhi kammavācāhi thullaccaye
tā tissopi āpattiyo yassa nakkhamati so bhāseyyāti evaṁ
yakārappattamattāya tatiyakammavācāya paṭippassambhanti
saṅghādiseseyeva tiṭṭhati. Kiṁ āpannā āpattiyo paṭippassambhanti
anāpannāti. Mahāsumatthero tāva vadati yo avasāne naṁ
paṭinissajjati so tā āpattiyo na āpajjati tasmā anāpannā
paṭippassambhantīti. Mahāpadumatthero pana liṅgaparivattena
asādhāraṇāpattiyo viya āpannā paṭippassambhanti anāpannānaṁ kiṁ
paṭippassaddhiyāti āha. Dhammakamme dhammakammasaññīti tañce
samanubhāsanakammaṁ dhammakammaṁ hoti tasmiṁ dhammakammasaññīti attho.
 Esa nayo sabbattha. Idha saññā na rakkhati kammassa
dhammikattā evaṁ apaṭinissajjanto āpajjati. Asamanubhāsantassāti
asamanubhāsiyamānassa apaṭinissajjantassāpi saṅghādisesena anāpatti.
Paṭinissajjantassāti ñattito pubbe vā ñattikkhaṇe vā

123
Ñattipariyosāne vā paṭhamāya vā anussāvanāya dutiyāya vā tatiyāya
vā yāva yakāraṁ na sampāpuṇāti tāva paṭinissajjantassa saṅghādisesena
anāpatti. Ādikammikassāti ettha pana devadatto samaggassa
saṅghassa bhedāya parakkami tasmiṁ vatthusminti 1- parivāre āgatattā
devadatto ādikammiko. So ca kho saṅghabhedāya parakkamanasseva
na apaṭinissajjanassa. Na hi tassa taṁ kammaṁ kataṁ. Kathañcīdaṁ
jānitabbanti ce. Suttato. Yathā hi ariṭṭho bhikkhu gaddhavādhipubbo
yāvatatiyaṁ [2]- samanubhāsanāya na paṭinissajji tasmiṁ vatthusminti 3-
parivāre āgatattā ariṭṭhassa kammaṁ katanti paññāyati na tathā
devadattassa. Athāpissa katena bhavitabbanti koci attano
rucimatteneva vadeyya tathāpi apaṭinissajjane ādikammikassa anāpatti
nāma natthi. Na hi paññattasikkhāpadaṁ vītikkamantassa aññatra
uddissa anuññātato anāpatti nāma dissati. Yampi
ariṭṭhasikkhāpadassa anāpattiyaṁ ādikammikassāti potthakesu likhitaṁ taṁ
pamādalikhitaṁ. Pamādalikhitabhāvo cassa paṭhamaṁ ariṭṭho bhikkhu 4-
codetabbo codetvā sāretabbo sāretvā āpatti āropetabbāti 5-
evaṁ kammakkhandhake āpattiāropanavacanato veditabbo. Iti
bhedāya parakkamane ādikammikassa devadattassa yasmā taṁ kammaṁ na
kataṁ tasmā sā āpattiyeva na jātā sikkhāpadaṁ pana taṁ
ārabbha paññattanti katvā ādikammikoti vutto. Iti āpattiyā
abhāvatoyevassa anāpatti vuttā. Sā panesā kiñcāpi

1. 3. vi. parivāra. 8/12 53. 2. pāliyaṁ [etthantare] pāpikaṁ diṭṭhinti

pāṭhadvayaṁ
dissati. 4.5. vi. cullavagga. 6/110. [etthantare] gandhabādhipubboti padaṁ
dissati.

124
Āsamanubhāsantassāti imināva siddhā. Yasmā pana asamanubhāsanto nāma
yassa kevalaṁ samanubhāsanaṁ na karoti so vuccati na ādikammiko
ayañca devadatto ādikammikoyeva tasmā ādikammikassāti
vuttaṁ. Etenūpāyena ṭhapetvā ariṭṭhasikkhāpadaṁ sabbasamanubhāsanāsu
vinicchayo veditabbo. Sesaṁ sabbattha uttānameva.
Samuṭṭhānādīsu tivaṅgikaṁ ekasamuṭṭhānaṁ samanubhāsanasamuṭṭhānaṁ
nāmetaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti paṭinissajjāmīti kāyavikāraṁ vā
vacībhedaṁ vā akaronatasseva pana āpajjanato akiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti dutiyasaṅghabhedasikkhāpadaṁ. Tattha
anuvattakāti tassa diṭṭhikhantiruciggahaṇena anupaṭipajjanakā. Vaggaṁ
asāmaggīpakkhiyavacanaṁ vadantīti vaggavādakā. Padabhājane pana tassa
vaṇṇanāya pakkhāya ṭhitā hontīti vuttaṁ. Tassa saṅghabhedāya
parakkamantassa vaṇṇanatthāya ca pakkhavuḍḍhiatthāya ca ṭhitāti
attho. Yehi vaggavādakā te niyamena īdisā honti tasmā
etaṁ vuttaṁ. Yasmā pana tiṇṇaṁ uddhaṁ kammārahā na honti
na hi saṅgho saṅghassa kammaṁ karoti tasmā eko vā dve vā
tayo vāti vuttaṁ. Jānāti noti amhākaṁ chandādīnipi jānāti.
Bhāsatīti evaṁ karomāti amhehi saddhiṁ bhāsati. Amhākaṁpetaṁ
125
Khamatīti yaṁ so karoti etaṁ amhākaṁpi ruccati. Sametāyasmantānaṁ
saṅghenāti āyasmantānaṁ cittaṁ saṅghena saddhiṁ sametu
samāgacchatu ekībhāvaṁ yātūti vuttaṁ hoti. Sesamettha paṭhamasikkhāpade
vuttanayattā uttānatthattā ca pākaṭameva. Samuṭṭhānādīnipi
paṭhamasikkhāpadasadisānevāti.
Dutiyasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti dubbacasikkhāpadaṁ. Tattha
anācāraṁ ācaratīti anekappakāraṁ kāyavacīdvāravītikkamaṁ karoti.
Kiṁ nukho nāmāti vambhanavacanametaṁ. Ahaṁ kho nāmāti ukkaṁsavacanaṁ.
Tumhe vadeyyanti idaṁ karotha idaṁ mā karothāti ahaṁ tumhe
vattuṁ arahāmīti dasseti. Kasmā iti ce. Yasmā amhākaṁ
buddho bhagavā kaṇṭhakaṁ āruyha mayā saddhiṁ nikkhamitvā pabbajitoti
evamādimatthaṁ sandhāyāha. Amhākaṁ dhammoti vatvā puna attano
santakabhāve yuttiṁ dassento amhākaṁ ayyaputtena ayaṁ dhammo
abhisamitoti āha. Yasmā amhākaṁ ayyaputtena catusaccadhammo
paṭividdho tasmā dhammopi amhākanti vuttaṁ hoti. Saṅghaṁ pana
attano veripakkhe ṭhitaṁ maññamāno amhākaṁ saṅghoti na vadati.
Upamaṁ pana vatvā saṅghaṁ apasādetukāmo seyyathāpi nāmāti
ādimāha. Tiṇakaṭṭhapaṇṇasaṭanti tattha tattha patitapatitaṁ
tiṇakaṭṭhapaṇṇaṁ. Athavā tiṇañca nissārakaṁ lahukaṁ kaṭṭhañcāti
tiṇakaṭṭhaṁ. Paṇṇasaṭanti purāṇapaṇṇaṁ. Ussādeyyāti

126
Rāsiṁ kareyya. Pabbateyyāti pabbatappabhavā. Sā hi sīghasotā
hoti tasmā tameva gaṇhāti. Saṅkhasevālapaṇakanti ettha
saṅkhoti dīghamūlako paṇṇasevālo vuccati. Sevāloti nīlasevālo.
Avaseso udakapappaṭakatilabījakādi sabbopi paṇakoti saṅkhaṁ gacchati.
Ekato ussāditāti ekaṭṭhāne kenāpi sampiṇḍitā rāsikatāti
dasseti.
Dubbacajātikoti dubbacabhāvo. Vattuṁ asakkuṇeyyoti
attho. Padabhājanepissa dubbacoti dukkhena kicchena ovaditabbo.
Na sakkā sukhena vattunti attho. Dovacassakaraṇehīti
dubbacabhāvakaraṇīyehi. Ye ca dhammā dubbacaṁ puggalaṁ karonti tehi
samannāgatoti attho. Te pana katame ca āvuso dovacassakaraṇā dhammā
idha āvuso 1- bhikkhu pāpiccho hotīti ādinā nayena paṭipāṭiyā
anumānasutte āgatā pāpicchatā attukkaṁsakaparavambhakatā kodhanatā
kodhahetu upanāhitā kodhahetu abhisaṅgitā kodhahetu
kodhasāmantavācānicchāraṇatā codakaṁ paṭippharaṇatā codakaṁ apasādanatā
codakassa paccāropanatā aññenaññaṁ paṭicaraṇatā apadānena
nasampāyanatā makkhipalāsitā issukimaccharitā saṭhamāyāvitā
thaddhātimānitā sandiṭṭhiparāmāsiādhānaggāhiduppaṭinissaggitāti
ekūnavīsati 2- dhammā veditabbā. Ovādaṁ na sahati nakkhamatīti akkhamo.

1. sutte idhāvusoti dissati Ma. mū. 12/189. 2. ime ca dovacassakaraṇā dhammā

sutte soḷasavidhā vibhattā dasa ekakāni pañca dukāni ekaṁ tikanti.

127
Yathānusiṭṭhaṁ apaṭipajjanto padakkhiṇena anusāsaniṁ na gaṇhātīti
appadakkhiṇaggāhī anusāsaniṁ. Uddesapariyāpannesūti uddese
pariyāpannesu antogadhesu. Yassa siyā āpatti so āvikareyyāti
evaṁ saṅgahitattā antopāṭimokkhassa vattamānesūti attho. Sahadhammikaṁ
vuccamānoti sahadhammikena vuccamāno. Karaṇatthe upayogavacanaṁ.
Pañcahi sahadhammikehi sikkhitabbattā tesaṁ vā santakattā
sahadhammikanti laddhanāmena buddhappaññattena sikkhāpadena vuccamānoti
attho. Viramathāyasmanto mama vacanāyāti yena vacanena maṁ vadatha
tato mama vacanato viramatha. Mā maṁ taṁ vacanaṁ vadathātiṁ vuttaṁ
 hoti. Vadetu sahadhammenāti sahadhammikena sikkhāpadena sahadhammena
vā aññenapi pāsādikabhāvasaṁvattanikena vacanena vadatu. Yadidanti
vuḍḍhikāraṇanidassanatthe nipāto. Tena yaṁ idaṁ aññamaññassa
hitavacanaṁ āpattito vuṭṭhāpanañca tena aññamaññavacanena
aññamaññavuṭṭhāpanena ca saṁvaḍḍhā parisāti evaṁ parisāya
vuḍḍhikāraṇaṁ dassitaṁ hoti. Sesaṁ sabbattha uttānameva.
Samuṭṭhānādīnipi paṭhamasaṅghabhedasadisānevāti.
Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti kuladūsakasikkhāpadaṁ. Tattha
assajipunabbasukā nāmāti assaji ceva punabbasuko ca.
Kiṭāgirisminti evaṁnāmake janapade. Āvāsikā hontīti ettha āvāso
etesaṁ atthīti āvāsikā. Āvāsoti vihāro vuccati. So

128
Yesaṁ āyatto navakammakaraṇapurāṇapaṭisaṅkharaṇādibhārahāratāya te
āvāsikā. Ye pana kevalaṁ vihāre vasanti te nevāsikā
vuccanti. Ime āvāsikā ahesuṁ. Alajjino pāpabhikkhūti nillajjā
lāmakabhikkhū. Te hi chabbaggiyānaṁ jeṭṭhachabbaggiyā. Sāvatthiyaṁ
kira cha janā sahāyakā kasikammādīni dukkarāni handa mayaṁ sammā
pabbajāma pabbajantehi ca uppanne kicce nittharaṇakaṭṭhāne
pabbajituṁ vaṭṭatīti sammantayitvā dvinnaṁ aggasāvakānaṁ santike
pabbajiṁsu. Te pañcavassā hutvā mātikaṁ paguṇaṁ katvā
mantayiṁsu janapado nāma kadāci subhikkho hoti kadāci dubbhikkho
mayaṁ mā ekaṭṭhāne vasimhā tīsu ṭhānesu vasāmāti. Tato
paṇḍukalohitake āhaṁsu āvuso sāvatthī nāma sattapaññāsāya
kulasatasahassehi ajjhāvuṭṭhā asītigāmasahassapaṭimaṇḍitānaṁ
tiyojanasatikānaṁ dvinnaṁ kāsikosalaraṭṭhānaṁ āyamukhabhūtā tattha tumhe
dhuraṭṭhāneyeva pariveṇāni kāretvā ambapanasanāḷikerādīni ropetvā
pupphehi phalehi ca kulāni saṅgaṇhantā kuladārake pabbājetvā
parisaṁ vaḍḍhethāti. Mettiyabhummajake āhaṁsu āvuso rājagahannāma
aṭṭhārasahi manussakoṭīhi ajjhāvuṭṭhaṁ asītigāmasahassapaṭimaṇḍitānaṁ
tiyojanasatikānaṁ dvinnaṁ aṅgamagadharaṭṭhānaṁ āyamukhabhūtaṁ tattha tumhe
dhuraṭṭhāneyeva .pe. Parisaṁ vaḍḍhethāti. Assasipunabbasuke āhaṁsu
āvuso kiṭāgiri nāma dvīhi meghehi anuggahito tīṇi sassāni
pasavati tattha tumhe dhuraṭṭhāneyeva pariveṇāni kāretvā .pe.

129
Parisaṁ vaḍḍhethāti. Te tathā akaṁsu. Tesu ekamekassa pakkhassa
pañca pañca bhikkhusatāni parivārāni 1-. Evaṁ samadhikaṁ
diyaḍḍhabhikkhusahassaṁ hoti. Tattha paṇḍukalohitakā saparivārā sīlavantā va
bhagavatā saddhiṁ janapadacārikaṁ caranti. Te akatavatthuṁ na uppādenti
paññattasikkhāpadaṁ pana maddanti. Itare sabbe alajjino
akatavatthuñca uppādenti paññattasikkhāpadañca maddanti. Tena
vuttaṁ alajjino pāpabhikkhūti. Evarūpanti evaṁjātikaṁ. Anācāraṁ
ācarantīti anācaritabbaṁ ācaranti akātabbaṁ karonti.
Mālāvacchanti taruṇapuppharukkhaṁ. Taruṇakā hi puppharukkhāpi pupphagacchāpi
mālāvacchātveva vuccanti. Te ca anekappakāraṁ mālāvacchaṁ
sayampi ropenti aññehipi ropāpenti. Tena vuttaṁ mālāvacchaṁ
ropentipi ropāpentipīti. Siñcantīti sayameva udakena siñcanti.
Siñcāpentīti aññenāpi siñcāpenti.
Ettha pana akappiyavohāro kappiyavohāro pariyāyo obhāso
nimittakammanti imāni pañca jānitabbāni. Tattha akappiyavohāro
nāma allaharitānaṁ koṭṭanaṁ koṭaṭāpanaṁ āvāṭassa khananaṁ khanāpanaṁ
mālāvacchassa ropanaṁ ropāpanaṁ āliyā bandhanaṁ bandhāpanaṁ udakassa
secanaṁ secāpanaṁ mātikāya sammukhākaraṇaṁ kappiyaudakasiñcanaṁ
hatthamukhapādadhovananahānodakāsiñcananti. Kappiyavohāronāma imaṁ rukkhaṁ
jāna imaṁ āvāṭaṁ jāna imaṁ mālāvacchaṁ jāna ettha udakaṁ
 1. parivāro.

130
Jānāti vacanaṁ sukkhamātikāya ujukaraṇañca. Pariyāyo nāma
paṇḍitena mālāvacchādayo ropāpetabbā na cirasseva upakārāya
saṁvattantīti ādivacanaṁ. Obhāso nāma kuddālakhanittādīni ca
mālāvacche ca gahetvā ṭhānaṁ. Evaṁ ṭhitaṁ hi sāmaṇerādayo
disvā thero kārāpetukāmoti āgantvā karonti.
Nimittakammannāma kuddālakhanittīvāsīpharasūdakabhājanānaṁ āharitvā samīpe
ṭhapanaṁ. Imāni pañcapi kulasaṅgahatthāya ropane na vaṭṭanti.
Phalaparibhogatthāya kappiyākappiyavohāradvayameva na vaṭṭati itarattayaṁ
vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ pana kappiyavohāropi vaṭṭati yañca
attano paribhogatthāya vaṭṭati taṁ aññassa puggalassa vā saṅghassa
vā cetiyassa vā atthāya vaṭṭatīti vuttaṁ. Ārāmatthāya pana
vanatthāya chāyatthāya ca akappiyavohāramattameva na vaṭṭati sesaṁ
vaṭṭati. Na kevalañca sesaṁ yaṅkiñci mātikaṁpi ujuṁ kātuṁ
kappiyaudakaṁ siñcituṁ nahānakoṭṭhakaṁ katvā nahāyituṁ
hatthapādamukhadhovanaudakāni
ca tattha chaḍḍetumpi vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ pana kurundiyañca
kappiyapaṭhaviyaṁ sayaṁ ropetuṁpi vaṭṭatīti vuttaṁ. Ārāmādiatthāya
pana ropitassa ropāpitassa vā phalaṁ paribhuñjitumpi vaṭṭati.
Ocinane ocināpane pakatiyāpi pācittiyaṁ. Kuladūsakatthāya pana
pācittiyañceva dukkaṭañca. Gaṇṭhanādīsu uracchadapariyosānesu
kuladūsakatthāya vā aññathā vā karontassa dukkaṭameva. Kasmā.
Anācārattā pāpasamācāroti ettha vuttapāpasamācārattā ca.

131
Ārāmādiatthāya rukkharopane viya vatthupūjanatthāya kasmā na
anāpattīti ce. Anāpattiyeva. Yathā hi tattha kappiyavohārena ca
pariyāyādīhi ca anāpatti tathā vatthupūjanatthāya anāpattiyeva.
Nanu ca tattha kappiyapaṭhaviyaṁ sayaṁ ropetumpi vaṭṭatīti. Vuttaṁ na
pana mahāaṭṭhakathāyaṁ. Athāpi maññeyyāsi itarāsu vuttampi pamāṇaṁ
mahāaṭṭhakathāyañca kappiyaudakāsecanaṁ vuttaṁ taṁ kathanti tampi
na virujjhati. Tatra hi avisesena rukkhaṁ ropentipi ropāpentipi
siñcantipi siñcāpentipīti vattabbe mālāvacchanti vadanto ñāpeti
kulasaṅgahatthāya pupaphaphalūpagameva sandhāyetaṁ vuttaṁ aññatra pana
pariyāyo atthīti tasmā tattha pariyāyaṁ idha pariyāyābhāvaṁ ñatvā
yaṁ aṭṭhakathāsu vuttaṁ taṁ suvuttameva. Vuttañcetaṁ
buddhena dhammo vinayo ca vutto
yo tassa puttehi tatheva ñāto
so yehi tesaṁ matimaccajantā
yasmā pure aṭṭhakathā akaṁsu
tasmā hi yaṁ aṭṭhakathāsu vuttaṁ
taṁ vajjayitvāna pamādalekhaṁ
sabbampi sikkhāsu sagāravānaṁ
yasmā pamāṇaṁ idha paṇḍitānanti 1-.
Sabbaṁ vuttanayena veditabbaṁ. Tattha siyā yadi vatthupūjanatthāya
gaṇṭhanādīsu āpatti haraṇādīsu kasmā anāpattīti.

1. samanta. paṭhaMa. 3.

132
Kulitthīādīnaṁ atthāya haraṇato. Haraṇādhikāre hi visesetvā te
kulitthīnanti ādi vuttaṁ. Tasmā buddhādīnaṁ atthāya harantassa
anāpatti.
Tattha ekato vaṇṭikanti pupphānaṁ vaṇṭe ekato katvā
katamālaṁ. Ubhato vaṇṭikanti ubhohi passehi pupphavaṇṭe
 katvā katamālaṁ. Mañjarikanti ādīsu pana mañjarī viya katā
pupphavikati mañjarikāti vuccati. Vidhūtikāti sūciyā vā salākāya
vā sinduvārapupphādīni vijjhitvā katā. Vaṭaṁsakoti vataṁsako.
Āveḷāti kaṇṇakā. Uracchadoti hārasadisaṁ ure ṭhapanapupphadāmaṁ.
Ayaṁ tāva ettha padavaṇṇanā.
Ayaṁ pana ādito paṭṭhāya vitthārena āpattivinicchayo.
Kuladūsanatthāya akappiyapaṭhaviyaṁ mālāvacchaṁ ropentassa pācittiyañceva
dukkaṭañca. Tathā akappiyavohārena ropāpentassa.
Kappiyapaṭhaviyaṁ ropanepi ropāpanepi dukkaṭameva. Ubhayatrāpi sakiṁ
āṇattiyā bahūnampi ropāpane ekamevassa pācittiyaṁ dukkaṭaṁ vā
suddhadukkaṭaṁ vā hoti. Paribhogatthāya kappiyabhūmiyaṁ vā akappiyabhūmiyaṁ
vā kappiyavohārena ropāpane anāpatti. Ārāmādiatthāyapi
akappiyapaṭhaviyaṁ ropentassa vā akappiyavacanena ropāpentassa
vā pācittiyaṁ. Ayaṁ pana nayo mahāaṭṭhakathāyaṁ na suṭṭhu
vibhatto mahāpaccariyaṁ vibhattoti. Siñcanasiñcāpane pana
akappiyaudakena sabbattha pācittiyaṁ. Kuladūsanaparibhogatthāya dukkaṭampi.

133
Kappiyena tesaṁyeva pana dvinnamatthāya dukkaṭaṁ. Paribhogatthāya
cettha kappiyavohārena siñcāpane anāpatti. Āpattiṭṭhāne
pana dhāropacchedavasena payogabahulatāya āpattibahulatā veditabbā.
Kuladūsanatthāya ocinane pupphagaṇanāya dukkaṭapācittiyāni. Aññattha
pācittiyāneva. Bahūni pana pupphāni ekappayogena ocinanto
payogavasena kāretabbo. Ocināpane kuladūsanatthāya sakiṁ āṇatto
bahumpi ocināti ekamevassa pācittiyadukkaṭaṁ. Aññatra
pācittiyameva. Gaṇṭhanādīsu sabbāpi cha pupphavikatiyo veditabbā
gaṇṭhimaṁ goppimaṁ vedhimaṁ veṭhimaṁ pūrimaṁ vāyimanti. Tattha gaṇṭhimannāma
sadaṇḍakesu vā uppalapadumādīsu aññesu vā dīghavaṇṭesu
pupphesu daṭṭhabbaṁ. Daṇḍakena vā daṇḍakaṁ vaṇṭne vā vaṇṭaṁ
gaṇṭhitvā katameva hi gaṇṭhimaṁ. Taṁpi bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā
kātuṁpi akappiyavacanena kārāpetumpi na vaṭṭati. Evaṁ jāna
evaṁ kato sobheyya yathā etāni pupphāni na vikīriyanti tathā
karohīti ādinā pana kappiyavacanena kārāpetuṁ vaṭṭati. Goppimaṁ
nāma suttena vā vākādīhi vā vassikapupphādīnaṁ ekatovaṇṭikaubhato-
vaṇṭikamālāvasena goppanaṁ. Vākaṁ vā rajjuṁ vā dviguṇaṁ katvā
tattha avaṇṭakādīni ca pupphāni pavesetvā paṭipāṭiyā bandhanti
etampi goppimameva. Sabbaṁ purimanayeneva na vaṭṭati. Vedhimaṁ
nāma savaṇṭakāni vassikapupphādīni vaṇṭesu avaṇṭakāni vā
bakulapupphādīni antochiddesu tālahirādīhi vinivijjhitvā āvunanti

134
Etaṁ vedhimannāma. Tampi purimanayeneva na vaṭṭati. Keci pana
kadalikkhandhamhi kaṇṭake vā tālahirādīni vā pavesetvā tattha
pupphāni vijjhitvā ṭhapenti. Keci kaṇṭakasākhāsu. Keci
pupphacchattapupphakūṭāgārakaraṇatthaṁ chatte ca bhittiyañca pavesetvā
ṭhapitakaṇṭakesu. Keci dhammāsanavitāne baddhakaṇṭakesu. Keci
kaṇṇikārapupphādīni salākāhi vijjhanti chattāticchattaṁ viya ca
karonti. Taṁ atiuḷārikameva. Pupphavijjhanatthaṁ pana dhammāsanavitāne
kaṇṭakampi bandhituṁ kaṇṭakādīhi vā ekapupphampi vijjhituṁ
puppheyeva vā pupphaṁ pavesetuṁ na vaṭṭati. Jālavitāna
vedikānāgadantaka pupphapaṭicchaka tālapaṇṇa guḷakādīnaṁ pana chiddesu
asokapiṇḍiyā vā antaresu pupphāni pavesetuṁ na doso. Nahetaṁ
vedhimaṁ hoti. Dhammarajjuyampi eseva nayo. Veṭhimannāma
pupphadāmapupphahatthakesu daṭṭhabbaṁ. Keci hi matthakadāmaṁ karontā
heṭṭhā ghaṭakākāraṁ dassetuṁ pupphehi veṭhenti. Keci aṭṭhaṭṭha
vā dasadasa vā uppalapupphādīni suttena vā vākena vā
daṇḍakesu bandhitvā uppalahatthake padumahatthake vā karonti.
 Taṁ sabbaṁ purimanayeneva na vaṭṭati. Sāmaṇerehi uppāṭetvā
thale ṭhapitauppalādīni kāsāvena bhaṇḍikampi bandhituṁ na vaṭṭati.
Tesaṁyeva pana vākena vā daṇḍakena vā bandhituṁ aṁsabhaṇḍikaṁ vā
kātuṁ vaṭṭati. Aṁsabhaṇḍikā nāma khandhe ṭhapitakāsāvassa ubho
ante āharitvā gaṇḍiṁ katvā tasmiṁ pasibbake viya pupphāni

135
Pakkhipanti ayaṁ vuccati aṁsabhaṇḍikā. Etaṁ kātuṁ vaṭṭati.
Daṇḍakehi paduminipaṇṇaṁ vijjhitvā uppalādīni paṇṇena veṭhetvā
gaṇhanti. Tatrāpi pupphānaṁ upari paduminipaṇṇameva bandhituṁ
vaṭṭati heṭṭhā daṇḍako 1- pana bandhituṁ na vaṭṭati. Pūrimaṁ nāma
mālāguṇe ca pupphapaṭe ca daṭṭhabbaṁ. Yo hi mālāguṇena
cetiyaṁ vā bodhiṁ vā vedikaṁ vā parikkhipanto puna ānetvā purimaṁ
ṭhānaṁ atikkāmeti ettāvatāpi pūrimannāma hoti. Ko pana
vādo anekakkhattuṁ parikkhipantassa. Nāgadantakantarehi pavesetvā
haranto olambakaṁ katvā puna nāgadantakaṁ parikkhipati etampi
pūrimannāma. Nāgadantake pana pupphavalayaṁ pavesetuṁ vaṭṭati.
Mālāguṇehi pupphapaṭaṁ karonti. Tatrāpi ekameva mālāguṇaṁ harituṁ
vaṭṭati. Puna paccāharato pūrimameva hoti. Taṁ sabbaṁ purimanayeneva
na vaṭṭati. Mālāguṇehi pana bahūhipi kataṁ pupphadāmaṁ labhitvā
āsanamatthakādīsu bandhituṁ vaṭṭati. Atidīghaṁ pana mālāguṇaṁ ekavāraṁ haritvā
parikkhipitvā vā puna aññassa bhikkhuno dātuṁ vaṭṭati. Tenāpi tatheva
kātuṁ vaṭṭati. Vāyimannāma pupphajālapupphapaṭapuppharūpesu daṭṭhabbaṁ.
Cetiyepi pupphajālaṁ karontassa ekamekamhi 2- jālacchiddake dukkaṭaṁ.
Bhitticchattabodhitthambhādīsu eseva nayo. Pupphapaṭaṁ pana parehi
pūritampi vāyituṁ na labbhati. Goppimapuppheheva hatthiassādirūpakāni
karonti. Tānipi vāyimaṭṭhāne tiṭṭhanti. Purimanayeneva sabbaṁ

1. daṇḍakaṁ. 2. ekekamhi.

136
Na vaṭṭati. Aññehi kataparicchede pana pupphāni ṭhapentena
hatthiassādirūpakampi kātuṁ vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ pana kalambakena
aḍḍhacandakena ca saddhiṁ aṭṭha pupphavikatiyo vuttā. Tattha
kalambakoti aḍḍhacandakantare ghaṭikadāmaolambako vutto.
Aḍḍhacandakoti aḍḍhacandākārena mālāguṇaparikkhepo kato.
Tadubhayampi pūrimeyeva paviṭṭhaṁ. Kurundiyaṁ pana dve tayo mālāguṇe
ekato katvā pupphadāmakaraṇampi vāyimaṁyevāti vuttaṁ. Tampi idha
pūrimaṭṭhāneyeva paviṭṭhaṁ. Na kevalañca pupphaguḷadāmameva
piṭṭhamayadāmampi geṇḍupupphadāmampi kurundiyaṁ vuttaṁ kharapattadāmampi
sikkhāpadassa sādhāraṇattā bhikkhūnampi bhikkhunīnampi neva kātuṁ
na kārāpetuṁ vaṭṭati. Pūjānimittaṁ pana kappiyavacanaṁ sabbattha vattuṁ
vaṭṭati. Pariyāyaobhāsanimittakammāni vaṭṭantiyevāti.
Tuvaṭṭentīti nipajjanti. Lāsentīti pītiyā uppilavamānā viya
uṭṭhahitvā lāsiyanāṭakaṁ nāṭenti revakaṁ denti. Naccantiyāpi
naccantīti yadā nāṭakitthī naccati tadā tepi tassā purato vā pacchato
vā gacchantā naccanti. Naccantiyāpi gāyantīti yadā sā naccati
tadā naccānurūpaṁ gāyanti. Esa nayo sabbattha. Aṭṭhapadepi
kīḷantīti aṭṭhapadaphalake jūtaṁ kīḷanti. Tathā dasapade.
Ākāsepīti aṭṭhapadadasapadesu viya ākāseyeva kīḷanti.
Parihārapatheti bhūmiyaṁ nānāpathamaṇḍalaṁ katvā tattha pariharitabbaṁ
pathaṁ pariharantā kīḷanti. Santikāyapi kīḷantīti santikakīḷāyapi

137
Kīḷanti. Ekajjhaṁ ṭhapitā sāriyo pāsāṇasakkharādayo vā
acālentā nakheneva apanenti ca upanenti ca. Sace tattha
kāci calati parājayo hoti. Khalikāyāti jūtaphalake pāsakīḷāya
 kīḷanti. Ghaṭikāyāti ghaṭikāti vuccati daṇḍakakīḷā tāya
kīḷanti. Dīghadaṇḍakena rassadaṇḍakaṁ paharantā vicaranti.
Salākahatthenāti lākhāya vā mañjiṭṭhiyā vā piṭṭhodakena vā
salākahatthaṁ temetvā kiṁ hotūti bhūmiyaṁ vā bhittiyaṁ vā taṁ
paharitvā hatthiassādirūpāni dassentā kīḷanti. Akkhenāti guḷena.
Paṅkacirenāti paṅkaciraṁ vuccati paṇṇanāḷikā taṁ dhamantā kīḷanti.
Vaṅkakenāti gāmadārakānaṁ kīḷanakena khuddakanaṅgalena. Mokkhacikāyāti
mokkhacikā vuccati saṁparipattakakīḷā. Ākāse vā daṇḍakaṁ
gahetvā bhūmiyaṁ vā sīsaṁ ṭhapetvā heṭṭhūpariyabhāvena parivattantā
kīḷantīti attho. Ciṅgulakenāti ciṅgulakaṁ 1- vuccati tālapaṇṇādīhi
kataṁ vātappahārena paribbhamanacakkaṁ tena kīḷanti. Pattāḷhakenāti
pattāḷhakaṁ vuccati paṇṇanāḷikā tāya vālikādīni minantā
kīḷanti. Rathakenāti khuddakarathena. Dhanukenāti khuddakadhanunā.
Akkharikāyāti akkharikā vuccati ākāse vā piṭṭhiyaṁ vā
akkharajānanakīḷā tāya kīḷanti. Manesikāyāti manesikā vuccati manasā
cintitappajānanakīḷā tāya kīḷanti. Yathāvajjenāti yathāvajjaṁ
vuccati kāṇakuṇikakhañjādīnaṁ yaṁ yaṁ vajjaṁ taṁ taṁ payojetvā dassanakīḷā

1. piṅgulakantipi vuccati.

138
Tāya kīḷanti velambakā viya. Hatthismimpi sikkhantīti hatthinimittaṁ
yaṁ sippaṁ sikkhitabbaṁ taṁ sikkhanti. Esa nayo assādīsu.
Dhāvantipīti parammukhā gacchantā dhāvanti. Ādhāvantipīti yattakaṁ
dhāvanti tattakameva abhimukhā puna āgacchantā ādhāvanti.
Nibbujjhantīti mallayuddhaṁ karonti. Nalāṭikampi dentīti sādhu sādhu
bhaginīti attano nalāṭe aṅguliṁ ṭhapetvā tassā nalāṭe ṭhapenti.
Vividhampi anācāranti aññaṁpi pāliyaṁ anāgataṁ mukhadeṇḍimādivividhaṁ
anācāraṁ ācaranti.
Pāsādikenāti pasādāvahena sāruppena samaṇānucchavikena.
Abhikkantenāti gamanena. Paṭikkantenāti nivattanena.
Ālokitenāti purato dassanena. Vilokitenāti itocītoca dassanena.
Sammiñjitenāti pabbasaṅkocanena. Pasāritenāti tesaṁyeva
pasāraṇena. Sabbattha itthambhūtākhyānatthe karaṇavacanaṁ. Satisampajaññehi
abhisaṅkhatattā pāsādika abhikkanta paṭikkanta ālokita vilokitasammiñjita
pasārito hutvāti vuttaṁ hoti. Okkhittacakkhūti heṭṭhā
khittacakkhu. Iriyāpathasampannoti tāya pāsādikābhikkantāditāya
sampannairiyāpatho. Kvāyanti ko ayaṁ. Abaḷabaḷo viyāti
abaḷo kira bondo vuccati. Atisayatthe ca idaṁ āmeḍitaṁ.
Tasmā atibondo viyāti vuttaṁ hoti. Mandamandoti abhikkantādīnaṁ
anuddhaṭatāya atimando atisaṇhoti evaṁ guṇameva dosato
dassenti. Bhākuṭikabhākuṭiko viyāti okkhittacakkhutāya bhakuṭiṁ

139
Katvā saṅkucitamukho kupito viya vicaratīti maññamānā vadanti.
Saṇhāti nipuṇā. Amma tāta bhaginīti evaṁ upāsakajanaṁ
yuttaṭṭhāne upanetuṁ chekā. Na yathā ayaṁ evaṁ abaḷabaḷā viyāti
adhippāyo. Sakhilāti sākhallena yuttā. Sukhasaṁbhāsāti idaṁ
purimassa kāraṇavacanaṁ. Yesaṁ hi sukhasaṁbhāsā sammodanīyakathā nelā
hoti kaṇṇasukhā te sakhilāti vuccanti. Tenāhaṁsu sakhilā
sukhasaṁbhāsāti. Ayaṁ panettha adhippāyo amhākaṁ ayyā upāsake
disvā madhuraṁ sammodanīyakathaṁ kathenti tasmā sakhilā sukhasaṁbhāsā
na yathā ayaṁ evaṁ mandamandā viyāti. Mihitapubbaṅgamāti mihitaṁ
pubbaṅgamaṁ etesaṁ vacanassāti mihitapubbaṅgamā. Paṭhamaṁ sitaṁ
katvā pacchā vadantīti attho. Ehisvāgatavādinoti upāsakaṁ
disvā ehi svāgatantavāti evaṁvādino na yathā ayaṁ evaṁ
saṅkucitamukhatāya bhākuṭikā viya. Evaṁ mihitapubbaṅgamāditāya
abhākuṭikabhāvaṁ atthato dassetvā puna sarūpenapi dassentā āhaṁsu
 abhākuṭikā uttānamukhā pubbabhāsinoti. Uppaṭipāṭiyā vā
tiṇṇampi ākārānaṁ abhāvadassanametanti veditabbaṁ. Kathaṁ.
Ettha hi abhākuṭikāti iminā bhākuṭikabhākuṭikākārassa abhāvo
dassito. Uttānamukhāti iminā mandamandākārassa. Ye hi
cakkhūhi ummiletvā ālokanena uttānamukhā honti na te
mandamandā. Pubbabhāsinoti iminā abaḷabaḷākārassa abhāvo
dassito. Ye hi ābhāsanakusalatāya amma tātāti paṭhamataraṁ

140
Ābhāsanti na te abaḷabaḷāti.
Ehi bhante gharaṁ gamissāmāti so kira upāsako na kho
āvuso piṇḍo labbhatīti vutte tumhākaṁ bhikkhūhiyeva etaṁ kataṁ
sakalagāmampi carantā na lacchathāti vatvā piṇḍapātaṁ dātukāmo
ehi bhante gharaṁ gamissāmāti āha. Kiṁ panāyaṁ payuttavācā
hoti na hotīti. Na hoti. Pucchitapañhā nāmāyaṁ kathetuṁ vaṭṭati.
Tasmā idāni cepi pubbaṇhe vā sāyaṇhe vā antaragharaṁ
paviṭṭhaṁ koci puccheyya kasmā bhante carathāti yenatthena carati
taṁ ācikkhitvā laddhaṁ na laddhanti vutte sace na laddhaṁ na
laddhanti vatvā yaṁ so deti taṁ gahetuṁ vaṭṭati. Duṭṭhoti
na pāsādādīnaṁ vināsena duṭṭhapuggalavasena duṭṭho. Dānapathānīti
dānāniyeva vuccanti. Athavā dānapathānīti dānanibaddhāni
dānavattānīti vuttaṁ hoti. Upacchinnānīti dāyakehi pacchinnāni.
Na te tāni etarahi denti. Riñcantīti visuṁ honti nānā
honti pakkamantīti vuttaṁ hoti. Saṇṭhaheyyāti sammā
tiṭṭheyya pesalānaṁ bhikkhūnaṁ patiṭṭhā bhaveyya. Evamāvusoti kho
so bhikkhu saddhassa pasannassa upāsakassa sāsanaṁ sampaṭicchi.
Evarūpaṁ kira sāsanaṁ kappiyaṁ harituṁ vaṭṭati. Tasmā mama vacanena
bhagavato pāde vandathāti vā cetiyaṁ paṭimaṁ bodhiṁ saṅghattheraṁ
vandathāti vā cetiye gandhapūjaṁ pupphapūjaṁ karothāti vā bhikkhū
sannipātetha dānaṁ dassāma dhammaṁ sossāmāti vā īdisesu

141
Sāsanesu kukkuccaṁ na kātabbaṁ. Kappiyasāsanāni etāni na
gihīnaṁ gihikammapaṭisaṁyuttānīti. Kuto ca tvaṁ bhikkhu āgacchasīti
nisinno so bhikkhu na āgacchati. Atthato pana āgato hoti.
Evaṁ santepi vattamānasamīpe vattamānavacanaṁ labbhati tasmā na
doso. Pariyosāne tato ahaṁ bhagavā āgacchāmīti etasmimpi
vacane eseva nayo.
Paṭhamaṁ assajipunabbasukā bhikkhū codetabbāti mayaṁ tumhe
vattukāmāti okāsaṁ kārāpetvā vatthunā ca āpattiyā ca
codetabbā codetvā yaṁ na saranti taṁ sāretabbā. Sace
vatthuñca āpattiñca paṭijānanti āpattimeva vā paṭijānanti
na vatthuṁ āpatti ropetabbā. Atha vatthumeva paṭijānanti nāpattiṁ
evampi imasmiṁ vatthusmiṁ ayaṁ nāma āpattīti ropetabbā eva.
Yadi neva vatthuṁ nāpattiṁ paṭijānanti āpatti na ropetabbāti
ayamettha vinicchayo. Yathāpaṭiññāya pana āpattiṁ ropetvā
evaṁ pabbājanīyakammaṁ kātabbanti dassento byattena bhikkhunāti
ādimāha. Taṁ uttānameva. Evaṁ pabbājanīyakammakatena pana
bhikkhunā yasmiṁ vihāre vasantena yasmiṁ gāme kuladūsakakammaṁ
kataṁ hoti tasmiṁ vihāre gāme vā na vasitabbaṁ. Tasmiṁ
vihāre vasantena sāmantagāme piṇḍāya na caritabbaṁ.
Sāmantavihārepi vasantena tasmiṁ gāme piṇḍāya na caritabbaṁ.
Upatissatthero pana bhante nagarannāma mahantaṁ dvādasayojanikampi hotīti

142
Antevāsikehi vutto yassā vīthiyā kuladūsakakammaṁ kataṁ tato
 vāritanti āha. Tato vīthipi mahatī nagarappamāṇāva hotīti vutto
yassā gharapaṭipāṭiyāti āha. Gharapaṭipāṭipi vīthippamāṇāva hotīti
vutto itocītoca satta gharāni vāritānīti āha. Taṁ pana sabbaṁ
therassa manorathamattameva. Sacepi vihāro tiyojanaparamo hoti
dvādasayojanaparamañca nagaraṁ neva vihāre vasituṁ labbhati na nagare caritunti.
Te saṅghena pabbājanīyakammakatāti kathaṁ saṅgho tesaṁ kammaṁ akāsi.
Na gantvāva ajjhottharitvā akāsi athakho kulehi nimantetvā
nimantetvā saṅghabhattesu kariyamānesu tasmiṁ tasmiṁ ṭhāne therā
samaṇapaṭipadaṁ kathetvā ayaṁ samaṇo ayaṁ assamaṇoti manusse
saññāpetvā ekaṁ dve bhikkhū sīmaṁ pavesetvā eteneva upāyena
sabbesampi pabbājanīyakammaṁ akaṁsūti. Evaṁ pabbājanīyakammakatassa
ca aṭṭhārasa vattāni pūretvā yācantassa kammaṁ paṭippassambhitabbaṁ.
Paṭippassaddhakammenāpi ca tena yesu kulesu pubbe kuladūsakakammaṁ
kataṁ tato paccayā na gahetabbā. Āsavakkhayappattenāpi
na gahetabbā akappiyāva honti. Kasmā na gaṇhāthāti
pucchitena pubbe evaṁ katattāti vutte sace vadanti na
mayaṁ tena kāraṇena dema idāni sīlavantatāya demāti gahetabbā.
Pakatiyā dānaṭṭhāneyeva kuladūsakakammaṁ kataṁ hoti tato
pakatidānameva gahetuṁ vaṭṭati. Yaṁ vaḍḍhetvā denti taṁ na vaṭṭati.
Na sammā vattantīti te pana assajipunabbasukā aṭṭhārasasu vattesu

143
Sammā na vattanti. Na lomaṁ pātentīti anulomapaṭipadaṁ
apaṭipajjanatāya na pannalomā honti. Na netthāraṁ vattantīti attano
nittharaṇamaggaṁ na paṭipajjanti. Bhikkhū na khamāpentīti dukkaṭaṁ
bhante amhehi na puna evaṁ karissāma khamatha amhākanti evaṁ
bhikkhūnaṁ khamāpanaṁ na karonti. Akkosantīti kārakasaṅghaṁ dasahi
akkosavatthūhi akkosanti. Paribhāsantīti bhayaṁ tesaṁ dassenti.
Chandagāmitā .pe. Bhayagāmitā pāpentīti ete chandagāmino ca
.pe. Bhayagāmino cāti evaṁ chandagāmitāyapi .pe. Bhayagāmitāyapi
pāpenti yojentīti attho. Pakkamantīti tesaṁ parivāresu pañcasu
samaṇasatesu ekacce disā pakkamanti. Vibbhamantīti ekacce gihī
honti. Kathaṁ hi nāma assajipunabbasukāti ettha dvinnaṁ
pāmokkhānaṁ vasena sabbepi assajipunabbasukāti vuttā.
Gāmaṁ vāti ettha nagarampi gāmaggahaṇeneva gahitaṁ. Tenassa
padabhājane gāmopi nigamopi nagarampi gāmo ceva nigamo cāti
vuttaṁ. Tattha apākāraparikkhepo sāapaṇo nigamoti veditabbo.
Kulāni dūsetīti kuladūsako. Dūsento ca na asucikaddamādīhi dūseti
atha kho attano duppaṭipattiyā tesaṁ pasādaṁ vināseti.
Tenevassa padabhājane pupphena vāti ādi vuttaṁ.
Tattha yo haritvā vā harāpetvā vā pakkositvā vā
pakkosāpetvā vā sayaṁ vā upagatānaṁ yaṅkiñci attano santakaṁ
pupphaṁ kulasaṅgahatthāya deti dukkaṭaṁ. Parasantakaṁ deti dukkaṭameva.

144
Theyyacittena deti bhaṇḍagghena kāretabbo. Eseva nayo
saṅghikepi. Ayampana viseso. Senāsanatthāya niyāmitaṁ issaravatāya
dadato thullaccayaṁ. Pupphannāma kassa dātuṁ vaṭṭati kassa na vaṭṭatīti.
Mātāpitūnaṁ tāva haritvāpi harāpetvāpi pakkositvāpi pakkosāpetvāpi
dātuṁ vaṭṭati. Sesañātakānaṁ pakkosāpetvāva. Tañca
kho vatthupūjanatthāya. Maṇḍanatthāya pana sivaliṅgādipūjanatthāya vā
kassacipi dātuṁ na vaṭṭati. Mātāpitūnañca harāpentena
ñātisāmaṇereheva harāpetabbaṁ. Itare pana yadi sayameva icchanti
vaṭṭati. Sammatena pupphabhājakena bhājanakāle sampattānaṁ sāmaṇerānaṁ
upaḍḍhabhāgaṁ dātuṁ vaṭṭati. Kurundiyaṁ sampattagihīnaṁ upaḍḍhabhāgaṁ
mahāpaccariyaṁ cūḷakaṁ dātuṁ vaṭṭatīti vuttaṁ. Asammatena apaloketvā
dātabbaṁ ācariyūpajjhāyesu sagāravā sāmaṇerā bahūni pupphāni
 āharitvā rāsiṁ katvā ṭhapenti. Therā pātova sampattānaṁ
saddhivihārikādīnaṁ upāsakānaṁ vā tvaṁ idaṁ gaṇha tvaṁ idaṁ gaṇahāti
denti. Pupphadānaṁ nāma na hoti. Cetiyaṁ pūjessāmāti gahetvā
gacchantāpi pūjaṁ karontāpi tattha tattha sampattānaṁ cetiyapūjanatthāya
denti. Etampi pupphadānannāma na hoti. Upāsake
akkapupphādīhi pūjante disvā vihāre kaṇṇikārapupphādīni atthi
upāsakā tāni gahetvā pūjethāti vattuṁpi vaṭṭati. Bhikkhū pupphapūjaṁ
katvā divātaraṁ gāmaṁ paviṭṭhe kiṁ bhante atidivā paviṭṭhatthāti
pucchanti. Vihāre pupphāni bahūni pūjaṁ akarimhāti vadanti.

145
Manussā bahūni kira vihāre pupphānīti punadivase pahutaṁ khādanīyaṁ
bhojanīyaṁ gahetvā vihāraṁ gantvā pupphapūjañca karonti dānañca denti
vaṭṭati. Manussā mayambhante asukadivasannāma pūjessāmāti pupphavāraṁ
yācitvā anuññātadivase āgacchanti. Sāmaṇerehi ca pageva
pupphāni ocinitvā ṭhapitāni honti. Te rukkhesu pupphāni
apassantā kuhiṁ bhante pupphānīti vadanti. Sāmaṇerehi ocinitvā
ṭhapitāni tumahe pana pūjetvā gacchatha saṅgho aññaṁ divasaṁ
pūjessatīti. Te pūjetvā dānaṁ datvā gacchanti vaṭṭati.
Mahāpaccariyaṁ pana kurundiyañca therā sāmaṇerehi dāpetuṁ na labhanti
sace sayameva tāni pupphāni tesaṁ denti vaṭṭati therehi pana
sāmaṇerehi ocinitvā ṭhapitānīti ettakameva vattabbanti vuttaṁ.
Sace pana pupphavāraṁ yācitvā anocitesu pupphesu yāgubhattādīni
ādāya āgantvā sāmaṇerehi ocinitvā dethāti vadanti
ñātakasāmaṇerānaṁyeva ocinitvā dātuṁ vaṭṭati. Aññātake ukkhipitvā
rukkhasākhāya ṭhapenti. Na orohitvā palāyitabbaṁ ocinitvā
dātuṁ vaṭṭati. Sace pana koci dhammakathiko bahūni upāsakā
vihāre pupphāni yāgubhattādīni ādāya gantvā pupphapūjaṁ karothāti
vadati tasseva na kappatīti mahāpaccariyañca kurundiyañca vuttaṁ.
Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana etaṁ akappiyaṁ na vaṭṭatīti avisesena vuttaṁ.
Phalaṁpi attano santakaṁ vuttanayeneva mātāpitūnañca sesañātīnañca
dātuṁ vaṭṭati. Kulasaṅgahatthāya pana dentassa vuttanayeneva attano

146
Santake parasantake saṅghike senāsanatthāya niyāmite ca dukkaṭādīni
veditabbāni. Attano santakaṁyeva gilānamanussānaṁ vā
sampattaissarānaṁ vā khīṇaparibbayānaṁ dātuṁ vaṭṭati. Phaladānaṁ na hoti.
Phalabhājakenāpi sammatena saṅghassa phalabhājanakāle sampattamanussānaṁ
upaḍḍhabhāgaṁ dātuṁ vaṭṭati. Asammatena apaloketvā dātabbaṁ.
Saṅghārāmepi phalaparicchedena vā rukkhaparicchedena vā katikā kātabbā
tato gilānamanussānaṁ vā aññesaṁ vā phalaṁ yācantānaṁ yathāparicchedena
cattāri pañca phalāni dātabbāni rukkhā vā dassetabbā
ito gahetuṁ labbhatīti. Idha phalāni sundarāni ito gaṇhāthāti
evaṁ pana na vattabbaṁ. Cuṇṇenāti ettha attano santakaṁ
sirisacuṇṇaṁ vā aññaṁ vā kasāvaṁ kulasaṅgahatthāya deti dukkaṭaṁ.
Parasantakādīsupi vuttanayena vinicchayo veditabbo. Ayaṁ pana viseso.
Idha saṅghassa rakkhitagopitāpi rukkhacchalli garubhaṇḍameva.
Mattikādantakaṭṭhaveḷūsupi garubhaṇḍūpagaṁ ñatvā cuṇṇe vuttanayeneva
vinicchayo veditabbo. Paṇṇadānaṁ pana ettha na āgataṁ. Taṁpi
vuttanayeneva veditabbaṁ. Paratopi garubhaṇḍavinicchaye sabbaṁ vitthārena
vaṇṇayissāma. Vejjakāya vāti ettha vejjakammavidhi tatiyapārājikavaṇṇanāya
vuttanayeneva veditabbo. Jaṅghapesanikenāti ettha
jaṅghapesanīyanti gihīnaṁ dūteyyasāsanaharaṇakammaṁ vuccati taṁ na
kātabbaṁ. Gihīnaṁ hi sāsanaṁ gahetvā gacchantassa pade pade dukkaṭaṁ.
Taṁ kammaṁ nissāya laddhabhojanaṁ bhuñjantassāpi ajjhohāre
147
Ajjhohāre dukkaṭaṁ. Paṭhamaṁ sāsanaṁ aggahetvā pacchā ayaṁ dāni
so gāmo handa naṁ sāsanaṁ ārocemīti maggā okkamantassāpi
pade pade dukkaṭaṁ. Sāsanaṁ ārocetvā laddhabhojanaṁ bhuñjato
purimanayeneva dukkaṭaṁ. Sāsanaṁ aggahetvā āgatena pana bhante
tasmiṁ gāme itthannāmassa nāma kā pavuttīti pucchiyamānena
kathetuṁ vaṭṭati. Pucchitapañhe doso natthi. Pañcannaṁ pana
sahadhammikānaṁ mātāpitūnaṁ paṇḍupalāsassa attano veyyāvaccakarassa
ca sāsanaṁ harituṁ vaṭṭati. Gihīnañca pubbe vuttappakāraṁ
kappiyasāsanaṁ. Idaṁ hi jaṅghapesanīyakammannāma na hoti.
Imehi pana aṭṭhahi kuladūsakakammehi uppannapaccayā pañcannampi
sahadhammikānaṁ na kappanti abhūtārocanarūpiyasaṁvohārehi
uppannapaccayasadisāva honti.
Pāpā samācārā assāti pāpasamācāro. Te pana yasmā
mālāvaccharopanādayo idha adhippetā tasmā mālāvacchaṁ ropetipīti
ādinā nayenassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Tirokkhāti parammukhā.
Kulāni ca tena duṭṭhānīti ettha pana yasmā kulānīti
vohāramattametaṁ atthato hi manussā tena duṭṭhā honti tasmāssa
padabhājane pubbe saddhā hutvāti ādimāha. Chandagāminoti
chandena gacchantīti chandagāmino. Esa nayo sesesu. Samanubhāsitabbo
tassa paṭinissaggāyāti ettha kuladūsakakammena dukkaṭameva.
Yaṁ pana so saṅghaṁ pariharitvā chandagāminoti ādimāha tassa

148
Paṭinissaggāya samanubhāsanakammaṁ kātabbanti evamattho daṭṭhabbo.
Sesaṁ sabbattha uttānatthameva. Samuṭṭhānādīnipi paṭhamasaṅghabhedasadisānevāti.
Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Uddiṭṭhā kho .pe. Evametaṁ dhārayāmīti ettha paṭhamaṁ
āpatti etesanti paṭhamāpattikā. Paṭhamaṁ vītikkamakkhaṇeyeva
āpajjitabbāti attho. Itare pana yathā tatiye catutthe ca
divase hoti jaro tatiyako catutthakoti pavuccati evaṁ yāvatatiye
samanubhāsanakamme hontīti yāvatatiyakāti veditabbā. Yāvatihaṁ
jānaṁ paṭicchādetīti yattakāni ahāni jānanto paṭicchādeti ahaṁ
itthannāmaṁ āpattiṁ āpannoti sabrahmacārīnaṁ nāroceti.
Tāvatihanti tattakāni ahāni. Akāmā parivaṭṭhabbanti na kāmena
na vasena athakho akāmena avasena parivāsaṁ samādāya vaṭṭhabbaṁ.
Uttariṁ chārattanti parivāsato uttariṁ cha rattiyo. Bhikkhumānattāyāti 1-
bhikkhūnaṁ mānanabhāvāya ārādhanatthāyāti vuttaṁ hoti.
Vīsatisaṅkho gaṇo assāti vīsatigaṇo. Tatthāti yattha sabbantimena
paricchedena vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho atthi. Abbhetabboti abhietabbo
sampaṭicchitabbo. Abbhānakammavasena osāretabboti vuttaṁ hoti.
Avhātabboti vā attho. Anabbhitoti na abbhito

1. ettha bhikkhuno mānattaṁ bhikkhunā vā caritabbaṁ mānattaṁ bhikkhumānattaṁ.

bhikkhunīpakkhe pakkhamānattassa bhāvato tathā vuttanti amhākaṁ mati.

149
Asampaṭicchito. Akatabbhānakammoti vuttaṁ hoti. Anavhātoti
vā attho. Sāmīcīti anudhammatā. Lokuttaradhammaṁ anugatā
ovādānusāsanī sāmīcidhammatāti vuttaṁ hoti. Sesamettha
vuttanayamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya terasakavaṇṇanā niṭṭhitā.
-----------

150
Aniyatakaṇḍavaṇṇanā
ime kho panāyasmanto dve aniyatā dhammā uddesaṁ
 āgacchanti.
Tena samayena buddho bhagavāti paṭhamāniyatasikkhāpadaṁ. Tattha
kālayuttaṁ samullapantoti kālaṁ sallakkhetvā yadā na koci
samīpe gacchati vā āgacchati vā tadā tadanurūpaṁ kacci na
ukkaṇṭhasi na kilamasi na chātāsīti ādikaṁ gehasitakathaṁ kathento.
Kālayuttaṁ dhammaṁ bhaṇantoti kālaṁ sallakkhetvā yadā añño
koci āgacchati vā gacchati vā tadā tadanurupaṁ uposathaṁ kareyyāsi
salākabhattaṁ dadeyyāsīti ādikaṁ dhammakathaṁ kathento. Bahū dhītaro ca
puttā ca assāti bahuputtā. Tassā kira dasa puttā dasa dhītaro
ca ahesuṁ. Bahū nattāro assāti bahunattā. Yatheva hi tassā
evamassā puttādhītānampi vīsati dārakā ahesuṁ. Iti sā
vīsuttaracatusataputtanattaparivārā ahosi. Abhimaṅgalasammatāti
uttamamaṅgalasammatā. Yaññesūti dānappadānesu. Chaṇesūti āvāhavivāha-
maṅgalādīsu antarussavesu. Ussavesūti āsāḷhīpavāraṇanakkhattādīsu
mahussavesu. Paṭhamaṁ bhojentīti imepi dārakā tayā samānāyukā
nīrogā hontūti āyācantā paṭhamaṁyeva bhojenti. Yepi saddhā

151
Honti pasannā te bhikkhū bhojetvā tadanantaraṁ sabbappaṭhamaṁ
taṁyeva bhojenti. Na ādiyīti tassā vacanaṁ na gaṇhi. Na vā
ādaramakāsīti attho.
Alaṁkammaniyeti kammakkhamaṁ kammayogganti kammaniyaṁ. Alaṁ
pariyattaṁ kammaniyabhāvāyāti alaṁkammaniyaṁ. Tasmiṁ alaṁkammaniye.
Yattha ajjhācāraṁ karontā sakkonti taṁ kammaṁ kātuṁ tādiseti
attho. Tenevassa padabhājane vuttaṁ sakkā hoti methunaṁ dhammaṁ
paṭisevitunti. Yattha methunaṁ dhammaṁ sakkā hoti paṭisevitunti vuttaṁ
hoti. Nisajjaṁ kappeyyāti nisajjaṁ kareyya nisīdeyyāti attho.
Yasmā pana nisīditvāva nipajjati tenassa padabhājane ubhayaṁ vuttaṁ.
Tattha upanisinnoti upagantvā nisinnoeva upanipannoti veditabbo.
Bhikkhu nisinneti bhikkhumhi nisinneti attho. Ubho vā nisinnāti
dvepi apacchā apurimaṁ nisinnā. Ettha ca kiñcāpi pāliyaṁ
sotassa rahoti āgataṁ cakkhussa raheneva pana paricchedo
veditabbo. Sace pihitakavāṭassa gabbhassa dvāre nisinno
viññupuriso hoti neva anāpattiṁ karoti. Apihitakavāṭassa pana
dvāre nisinno anāpattiṁ karoti. Na kevalañca dvāre
antodvādasahatthepi okāse nisinno sace sacakkhuko vikkhittacittopi
niddāyantopi anāpattiṁ karoti. Samīpe ṭhitopi andho na
karoti. Cakkhumāpi nipajjitvā niddāyanto na karoti. Itthīnaṁ
pana satampi anāpattiṁ na karotiyeva. Saddheyyavacasāti

152
Saddhātabbavacanā. Sā pana yasmā ariyasāvikāva hoti tenevassa
padabhājane āgataphalāti ādi vuttaṁ. Tattha āgataṁ phalaṁ
assāti āgataphalā. Paṭiladdhasotāpattiphalāti attho.
Abhisametāvinīti paṭividdhacatussaccā. Viññātaṁ sikkhattayasāsanaṁ
etāyāti viññātasāsanā. Nisajjaṁ bhikkhu paṭijānamānoti
kiñcāpi evarūpā upāsikā disvā vadati athakho bhikkhu nisajjaṁ
paṭijānamānoyeva tiṇṇaṁ dhammānaṁ aññatarena kāretabbo na
apaṭijānamānoti attho. Yena vā sā saddheyyavacasā upāsikā
vadeyya tena so bhikkhu kāretabboti nisajjādīsu ākāresu yena
vā ākārena saddhiṁ methunadhammādīni ropetvā sā upāsikā
vadeyya paṭijānamānova tena so bhikkhu kāretabbo. Evarūpāyapi
upāsikāya vacanamattena na kāretabboti attho. Kasmā.
Yasmā diṭṭhannāma tathāpi hoti aññathāpi hoti.
Tadatthajotanatthañca idaṁ vatthuṁ udāharanti. Mallārāmavihāre kira eko
khīṇāsavatthero ekadivasaṁ upaṭṭhākakulaṁ gantvā antogehe nisīdi.
Upāsikāpi sayanapallaṅkaṁ nissāya ṭhitā hoti. Atheko piṇḍacāriko
 dvāre ṭhito disvā thero upāsikāya saddhiṁ ekāsane nisinnoti
saññaṁ paṭilabhitvā punappunaṁ olokesi. Theropi ayaṁ mayi
asuddhaladdhiko jātoti sallakkhetvā katabhattakicco vihāraṁ gantvā
attano vasanaṭṭhānaṁ pavisitvā antova nisīdi. So bhikkhu theraṁ
codessāmīti āgantvā ukkāsitvā dvāraṁ vivari. Thero tassa

153
Cittaṁ ñatvā ākāse uppatitvā kūṭāgārakaṇṇikaṁ nissāya
pallaṅkena nisīdi. Sopi bhikkhu anto pavisitvā mañcañca
heṭṭhāmañcañca oloketvā theraṁ apassanto uddhaṁ olokesi.
Atha ākāse nisinnaṁ theraṁ disvā bhante evaṁ mahiddhikā nāma
tumhe mātugāmena saddhiṁ ekāsane nisinnabhāvaṁ vadāpethaevāti
āha. Thero antaragharasseveso āvuso doso ahaṁ pana taṁ
saddhāpetuṁ asakkonto evamakāsiṁ rakkheyyāsi manti vatvā
otaratīti. Ito paraṁ sā ce evaṁ vadeyyāti ādi sabbaṁ
paṭiññāya kāraṇākāradassanatthaṁ vuttaṁ. Tattha mātugāmassa methunaṁ
dhammaṁ paṭisevantoti mātugāmassa magge methunaṁ dhammaṁ paṭisevantoti
attho. Nisajjāya kāretabboti nisajjaṁ paṭijānitvā methunadhammapaṭisevanaṁ
apaṭijānanto methunadhammapārājikāpattiyā akāretvā
nisajjāmattena yaṁ āpattiṁ āpajjati tāya kāretabbo. Pācittiyāya
kāretabboti attho. Etena nayena sabbacatukkesu vinicchayo
veditabbo. Sikkhāpadapariyosāne āpattānāpattiparicchedadassanatthaṁ
vuttesu gamanaṁ paṭijānātīti ādīsu gamanaṁ paṭijānātīti
rahonisajjassādanatthaṁ gatomhīti evaṁ gamanaṁ paṭijānāti. Nisajjanti
nisajjassādeneva nisajjaṁ paṭijānāti. Āpattinti tīsu aññataraṁ
āpattiṁ. Āpattiyā kāretabboti tīsu yaṁ paṭijānāti tāya
kāretabbo. Sesamettha catukke uttānādhippāyameva.
Dutiyacatukke pana gamanaṁ na paṭijānātīti rahonisajjassādavasena na

154
Paṭijānāti. Salākabhattādinā attano kammena gatomhi sā
pana mayhaṁ nisinnaṭṭhānaṁ āgatāti vadati. Sesametthāpi
uttānādhippāyameva.
Ayaṁ pana sabbattha vinicchayo veditabbo. Rahonisajjassādoti
methunadhammasannissitakileso vuccati. Yo bhikkhu tenassādena
mātugāmassa santikaṁ gantukāmo akkhiṁ añjeti dukkaṭaṁ. Nivāsanaṁ
nivāseti kāyabandhanaṁ bandhati cīvaraṁ pārupati sabbattha payoge payoge
dukkaṭaṁ. Gacchato padavāre padavāre dukkaṭaṁ. Gantvā nisīdati
dukkaṭameva. Mātugāme āgantvā nisinnamatte pācittiyaṁ. Sace
sā itthī kenacideva karaṇīyena uṭṭhāya punappunaṁ nisīdati nisajjāya
nisajjāya pācittiyaṁ. Yaṁ sandhāya gato sā na diṭṭhā aññā
āgantvā nisīdati assāde uppanne pācittiyaṁ. Mahāpaccariyaṁ
pana gamanakālato paṭṭhāya asuddhacittattā āpattiyevāti vuttaṁ.
Sace sambahulā āgacchanti mātugāmagaṇanāya pācittiyāni.
Sace uṭṭhāya uṭṭhāya punappunaṁ nisīdanti nisajjāgaṇanāya
pācittiyāni. Aniyametvā diṭṭhadiṭṭhāya saddhiṁ rahassādaṁ kappessāmīti
gantvā nisinnassāpi āgatāgatānaṁ vasena punappunaṁ nisajjāvasena
ca vuttanayeneva āpattiyo veditabbā. Sacepi suddhacittena
gantvā nisinnassa santikaṁ āgantvā nisinnāya itthiyā
rahassādo uppajjati anāpattiyeva. Samuṭṭhānādīni
paṭhamapārājikasadisānevāti.
Paṭhamāniyatavaṇṇanā niṭṭhitā.

155
Tena samayena buddho bhagavāti dutiyāniyatasikkhāpadaṁ. Tattha
bhagavā paṭikkhittanti ādimhi yaṁ eko ekāya raho paṭicchanne
 āsane alaṁkammaniye nisajjaṁ kappeyya taṁ nisajjaṁ kappetuṁ
paṭikkhittanti evaṁ sambandho veditabbo. Itarathā hi ekassa
ekāyāti vattabbaṁ siyā. Kasmā. Paṭikkhittanti vuttattā.
Sāmiatthe vā etaṁ paccattavacanaṁ veditabbaṁ. Na heva kho pana
paṭicchannanti ettha pana yampi bahi parikkhittaṁ antovivaṭaṁ
pariveṇaṅgaṇādi tampi antogadhanti veditabbaṁ. Evarūpampi ṭhānaṁ
apaṭicchanneyeva gaṇitanti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sesaṁ
paṭhamasikkhāpadanayeneva veditabbaṁ. Kevalaṁ hi idha itthīpi purisopi yo koci
viññū anandhābadhiro antodvādasahatthe okāse ṭhito vā nisinno
vā vikkhittacittopi niddāyantopi anāpattiṁ karoti. Badhiro pana
cakkhumāpi andho vā abadhiropi na karoti. Pārājikāpattiñca
parihāpetvā duṭṭhullavācāpatti vuttāti ayaṁ viseso. Sesaṁ
purimasadisameva. Ubhayatthāpi ummattakādikammikānaṁ anāpatti.
Samuṭṭhānādīsu idaṁ sikkhāpadaṁ tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato
vācācittato kāyavācācittato samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ sukhamajjhattavedanāhi
dvivedanaṁ. Sesaṁ uttānatthamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya aniyatavaṇṇanā niṭṭhitā.
Paṭhamasamantapāsādikā vinayavaṇṇanā niṭṭhitā.

156
Dutiyasamantapāsādikāvinayavaṇṇanā
-------------
tiṁsakakaṇḍavaṇṇanā
tiṁsa nissaggiyā dhammā ye vuttā samitāvinā
tesaṁ dāni karissāmi apubbapadavaṇṇanaṁ.
Tena samayena buddho bhagavā vesāliyaṁ viharati gotamake
cetiye tena kho pana samayena bhagavatā bhikkhūnaṁ ticīvaraṁ anuññātaṁ
hotīti cīvaranti antaravāsako uttarāsaṅgo saṅghāṭīti idaṁ cīvarattayaṁ
paribhuñjituṁ anuññātaṁ hoti. Yattha panetaṁ anuññātaṁ yadā ca
anuññātaṁ yena ca kāraṇena anuññātaṁ taṁ sabbaṁ cīvarakkhandhake
jīvakavatthusmiṁ āgatameva. Aññeneva ticīvarena gāmaṁ pavisantīti
yena vihāre acchanti nahānañca otaranti tato aññena.
Evaṁ divase divase nava cīvarāni dhārenti. Uppannaṁ hotīti idaṁ
anuppaññattiyā dvāraṁ dadamānaṁ paṭilābhavasena uppannaṁ hoti
no nipphattivasena. Āyasmato sārīputtassa dātukāmo hotīti
āyasmā kira ānando bhagavantaṁ ṭhapetvā añño evarūpo
guṇavisiṭṭho puggalo natthīti sārīputtassa 1- guṇabahumānena
āyasmantaṁ sārīputtaṁ mamāyati. So sadāpi manāpaṁ cīvaraṁ
labhitvā rajitvā kappabinduṁ katvā therasseva deti. Purebhatte
paṇītaṁ yāgukhajjakaṁ vā piṇḍapātaṁ vā labhitvā therasseva

1. āyasmatoti visesanena bhavitababaṁ.

157
Deti. Pacchābhatte madhuphāṇitādīni labhitvāpi therasseva deti.
Upaṭṭhākakulehi dārake nikkhāmetvā pabbājetvā therassa
santike upajjhaṁ gāhāpetvā sayaṁ anussāvanakammaṁ karoti.
Āyasmāpi sārīputto pitukattabbakiccaṁ nāma jeṭṭhaputtassa bhāro
tasmā yaṁ mayā bhagavato kattabbaṁ kiccaṁ sabbantaṁ ānando
karoti ahaṁ ānandaṁ nissāya appossukko viharituṁ labhāmīti
āyasmanataṁ ānandaṁ ativiya mamāyati. Sopi manāpaṁ cīvaraṁ labhitvā
ānandattherasseva detīti sabbaṁ purimasadisameva. Evaṁ guṇabahumānena
mamāyanto tadā uppannaṁpi taṁ cīvaraṁ āyasmato sārīputtassa
dātukāmo hotīti veditabbo. Navamaṁ vā bhagavā divasaṁ dasamaṁ
vāti ettha pana sace bhaveyya kathaṁ thero jānātīti.
Bahūhi kāraṇehi jānāti. Sārīputtatthero kira janapadacārikaṁ
pakkamanto ānandattheraṁ āpucchitvāva pakkamati ahaṁ ettakena
 nāma kālena āgamissāmi etthantare bhagavantaṁ mā pamajjīti.
Sacepi sammukhā na āpucchati bhikkhuṁ pesetvāpi āpucchitvāva
gacchati. Sace aññattha vassaṁ vasati ye ca paṭhamataraṁ bhikkhū
āgacchanti te evaṁ pahiṇāti mama vacanena bhagavato pāde sirasā
vandatha ānandassa ca ārogyaṁ pucchitvā maṁ asukadivase nāma
āgamissatīti vadethāti. Sadā ca yathāparicchinnadivaseyeva eti.
Apicāyasmā ānando anumānenāpi jānāti ettake divase
bhagavatā viyogaṁ sahanto adhivāsento āyasmā sārīputto vasi

158
Ito dāni paṭṭhāya asukaṁ nāma divasaṁ na atikkamissati addhā
āgamissati yesaṁ yesaṁ hi paññā mahatī tesaṁ tesaṁ bhagavati
pemaṁ ca gāravo ca mahā hotīti iminā nayenāpi jānāti. Evaṁ
bahūhi kāraṇehi jānāti. Tenāha navamaṁ vā bhagavā divasaṁ dasamaṁ
vāti. Evaṁ vutte yasmā idaṁ sikkhāpadaṁ paṇṇattivajjaṁ na
lokavajjaṁ tasmā āyasmatā ānandena vuttadivasameva paricchedaṁ
karonto athakho bhagavā .pe. Dhāretunti. Athānena therena
aḍḍhamāso vā māso vā uddiṭṭho abhavissa sopi bhagavatā
anuññāto assa.
Niṭṭhitacīvarasminti yenakenaci niṭṭhānena niṭṭhite cīvarasmiṁ.
Yasmā panetaṁ cīvaraṁ karaṇenapi niṭṭhitaṁ hoti nāsanādīhipi tasmāssa
padabhājane atthamattameva dassetuṁ bhikkhunā cīvaraṁ kataṁ vā hotīti
ādi vuttaṁ. Tattha katanti sūcikammapariyosānena kataṁ.
Sūcikammapariyosānaṁ nāma yaṅkiñci sūciyā kattabbaṁ pāsavaṭṭagaṇṭhikavaṭṭa-
pariyosānaṁ katvā sūciyā paṭisāmanaṁ. Naṭṭhanti corādīhi haṭaṁ.
Etaṁpi hi karaṇapalibodhasseva niṭṭhitattā niṭṭhitanti vuccati.
Vinaṭṭhanti upacikādīhi khāditaṁ. Daḍḍhanti agginā daḍḍhaṁ.
Cīvarāsā vā upacchinnāti asukasmiṁ nāma kule cīvaraṁ labhissāmīti
yā cīvarāsā uppannā hoti sā vā upacchinnā. Etesaṁpi
hi karaṇapalibodhasseva niṭṭhitattā niṭṭhitabhāvo veditabbo.
Ubbhatasmiṁ kaṭhineti kaṭhine ca ubbhatasmiṁ. Etena dutiyassa

159
Palibodhassa abhāvaṁ dasseti. Taṁ pana kaṭhinaṁ yasmā aṭṭhasu
mātikāsu ekāya antarubbhārena vā uddharīyati tenassa niddese
aṭṭhannaṁ mātikānanti ādi vuttaṁ. Tattha aṭṭhimā bhikkhave
mātikā kaṭhinassa ubabhārāya pakkamanantikā niṭṭhānantikā
sanniṭṭhānantikā nāsanantikā savanantikā āsāvacchedikā sīmātikkantikā
sahubbhārāti evaṁ aṭṭha mātikāyo kaṭhinakkhandhake 1- āgatā.
Antarubbhāropi suṇātu me bhante saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṁ
saṅgho kaṭhinaṁ uddhareyya esā ñatti suṇātu me bhante saṅgho saṅgho
kaṭhinaṁ uddharati yassāyasmato khamati kaṭhinassa ubbhāro so tuṇhassa
yassa nakkhamati so bhāseyya ubbhataṁ saṅghena kaṭhinaṁ khamati
saṅghassa tasmā tuṇhī evametaṁ dhārayāmīti evaṁ bhikkhunīvibhaṅge 2-
āgato. Tattha yaṁ vattabbaṁ taṁ sabbaṁ āgataṭṭhāneyeva
vaṇṇayissāma. Idha pana vuccamāne pālipi āharitabbā hoti
atthopi vattabbo vuttopi na ca suviññeyyo hoti aṭṭhāne
vuttatāya. Dasāhaparamanti dasa ahāni paramo paricchedo assāti
dasāhaparamo. Taṁ dasāhaparamaṁ kālaṁ dhāretabbanti attho.
Padabhājane pana atthamattameva dassetuṁ dasāhaparamatā dhāretabbanti
vuttaṁ. Idaṁ hi vuttaṁ hoti dasāhaparamanti ettha yā
dasāhaparamatā dasāhaparamabhāvoti. Ayamattho ettako kālo
yāva nātikkamati tāva dhāretabbanti. Adhiṭṭhitavikappitesu
apariyāpannattā atirekaṁ cīvaranti atirekacīvaraṁ. Tenevassa padabhājane

1. vi. mahāvagga. 5/139. 2. vi. bhikkhunīvibhaṅga. 3/145 tattheva kaṭhinassa

uddhāroti likhitaṁ.
160
Vuttaṁ anadhiṭṭhitaṁ avikappitanti. Channaṁ cīvarānaṁ aññataranti khomaṁ
kappāsikaṁ koseyyaṁ kambalaṁ sāṇaṁ bhaṅganti 1- imesaṁ channaṁ cīvarānaṁ
aññataraṁ. Etena cīvarassa jātiṁ dassetvā idāni pamāṇaṁ
dassetuṁ vikappanūpagaṁ pacchimanti āha. Tassa pamāṇaṁ dīghato
dve vidatthiyo tiriyaṁ vidatthi. Tatrāyaṁ pāli anujānāmi bhikkhave
āyāmena aṭṭhaṅgulaṁ sugataṅgulena caturaṅgulaṁ vitthataṁ pacchimaṁ cīvaraṁ
vikappetunti 2-. Taṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ pācittiyanti taṁ
yathāvuttajātippamāṇaṁ cīvaraṁ dasāhaparamaṁ kālaṁ atikkāmayato
etthantare yathā atirekacīvaraṁ na hoti tathā akubbato nissaggiyaṁ
pācittiyaṁ. Tañca cīvaraṁ nissaggiyaṁ hoti pācittiyāpatti
cassa hotīti attho. Athavā nissajjanaṁ nissaggiyaṁ.
Pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetaṁ nāmaṁ. Nissaggiyamassa atthīti
nissaggiyamicceva. Kintaṁ. Pācittiyaṁ. Taṁ atikkāmayato
nissaggiyavinayakammaṁ pācittiyaṁ hotīti ayamettha attho. Padabhājane
pana paṭhamaṁ tāva atthavikappaṁ dassetuṁ taṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ
hotīti mātikaṁ ṭhapetvā ekādase aruṇuggamane nissaggiyaṁ hoti
nissajjitabbanti vuttaṁ. Puna yassa ca nissajjitabbaṁ yathā ca
nissajajitabbaṁ taṁ dassetuṁ saṅghassa vātiādi vuttaṁ. Tattha ekādase
aruṇggamaneti ettha yaṁ divasaṁ cīvaraṁ uppannaṁ tassa yo aruṇo
so uppannadivasaṁ nissito tasmā cīvaruppādadivasena saddhiṁ
ekādase aruṇuggamane nissaggiyaṁ hotīti veditabbaṁ. Sacepi

1. vi. mahāvagga. 5/193. 2. vi. mahāvagga. 5/219.

161
Bahūni ekajjhaṁ bandhitvā vā veṭhetvā vā ṭhapitāni ekāva
āpatti. Abaddhā veṭhitesu vatthugaṇanāya āpattiyo.
Nissajjitvā āpatti desetabbāti kathaṁ desetabbā. Yathā
khandhake vuttaṁ. Kathañca tattha vuttaṁ. Evaṁ vuttaṁ tena bhikkhave
bhikkhunā saṅghaṁ upasaṅkamitvā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā vuḍḍhānaṁ
bhikkhūnaṁ pāde vanditvā ukkuṭikaṁ nisīditvā añjaliṁ paggahetvā
evamassa vacanīyo ahaṁ bhante itthannāmaṁ āpattiṁ āpanno taṁ
paṭidesemīti 1-. Idha pana sace ekaṁ cīvaraṁ hoti ekaṁ nissaggiyaṁ
pācittiyanti vattabbaṁ. Sace dve dveti vattabbaṁ. Sace
bahūni sambahulāti vattabbaṁ. Nissajjanepi sace ekaṁ yathā
pālimeva idaṁ me bhante cīvaranti vattabbaṁ. Sace dve vā bahūni
vā imāni me bhante cīvarāni dasāhātikkantāni nissaggiyāni
imānāhaṁ saṅghassa nissajjāmīti vattabbaṁ. Pāliṁ vattuṁ asakkontena
aññathāpi vattabbaṁ. Byattena bhikkhunā paṭibalena āpatti
paṭiggahetabbāti khandhake vuttanayeneva paṭiggahetabbā. Evañhi
tattha vuttaṁ byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo suṇātu
me bhante saṅgho ayaṁ itthannāmo bhikkhu āpattiṁ sarati vivarati
uttānīkaroti deseti yadi saṅghassa pattakallaṁ ahaṁ itthannāmassa
bhikkhuno āpattiṁ paṭiggaṇheyyanti 2-. Tena vattabbo passasīti 3-.
Āma passāmīti 4-. Āyatiṁ saṁvareyyāsīti 5-. Sādhu suṭṭhu saṁvarissāmīti.
Dvīsu pana sambahulāsu vā purimanayeneva vacanabhedo ñātabbo.

1-2-3-4-5. vi. cullavagga 6/370.

162
Cīvaradānepi saṅgho imaṁ cīvaraṁ imāni cīvarāni vatthuvasena vacanabhedo
veditabbo. Gaṇassa ca puggalassa ca nissajjanepi eseva nayo.
Āpattidesanāpaṭiggahaṇesu panettha ayaṁ pāli tena bhikkhave bhikkhunā
sambahule bhikkhū upasaṅkamitvā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā vuḍḍhānaṁ
bhikkhūnaṁ pāde vanditvā ukkuṭikaṁ nisīditvā añjaliṁ paggahetvā
evamassu vacanīyā ahaṁ bhante itthannāmaṁ āpattiṁ āpanno taṁ
paṭidesemīti 1-. Byattena bhikkhunā paṭibalena te bhikkhū ñāpetabbā
 suṇantu me āyasmantā ayaṁ itthannāmo bhikkhu āpattiṁ sarati vivarati
uttānīkaroti deseti yadāyasmantānaṁ pattakallaṁ ahaṁ itthannāmassa
bhikkhuno āpattiṁ paṭiggaṇheyyanti 2-. Tena vattabbo
passasīti 3-. Āma passāmīti 4-. Āyatiṁ saṁvareyyāsīti 5-. Tena
bhikkhunā ekaṁ bhikkhuṁ upasaṅkamitvā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā
ukkuṭikaṁ nisīditvā añjaliṁ paggahetvā evamassa vacanīyo ahaṁ
āvuso itthannāmaṁ āpattiṁ āpanno taṁ paṭidesemīti 6-. Tena
vattabbo passasīti 7-. Āma passāmīti 8-. Āyatiṁ saṁvareyyāsīti 9-.
Tattha purimanayeneva āpattiyā nāmaggahaṇañca vacanabhedo ca
veditabbo. Yathā ca gaṇassa nissajjane evaṁ dvinnaṁ nissajjanepi
pāli veditabbā. Yadi hi viseso bhaveyya yatheva anujānāmi
bhikkhave tiṇṇaṁ pārisuddhiuposathaṁ kātuṁ evañca pana bhikkhave
kātabbo byattena bhikkhunā paṭibalena te bhikkhū ñāpetabbāti 10-
ādinā nayena tiṇṇaṁ pārisuddhiuposathaṁ vatvā puna anujānāmi

1-2-3-4-5. vi. cullavagga 6/369-370. 6-7-8-9. vi. cuslavagga. 6/358-369.

10. vi. mahāvagga. 4/243.

163
Bhikkhave dvinnaṁ pārisuddhiuposathaṁ kātuṁ evañca pana bhikkhave
kātabbo therena bhikkhunā ekaṁsaṁ uttarāsaṅganti 1- ādinā nayena
visuṁyeva dvinnaṁ pārisuddhiuposatho vutto evaṁ idhāpi visuṁ pāliṁ
vadeyya. Yasmā pana natthi tasmā avatvā gatoti gaṇassa
vuttā pāliyevettha pāli. Āpattiggahaṇe pana ayaṁ viseso yathā
gaṇassa nissajjitvā āpattiyā desiyamānāya āpattipaṭiggāhako
bhikkhu ñattiṁ ṭhapeti evaṁ aṭṭhapetvā dvīsu aññatarena yathā
ekapuggalo paṭiggaṇhāti evaṁ āpatti paṭiggahetabbā. Dvinnaṁ
hi ñattiṭṭhapanā nāma natthi. Yadi hi siyā dvinnaṁ pārisuddhiuposathaṁ
visuṁ na vadeyya. Nissaṭṭhacīvaradānepi yathā imaṁ cīvaraṁ
āyasmato dammīti eko vadati evaṁ imaṁ cīvaraṁ āyasmato demāti
vattuṁ vaṭṭati. Ito garukatarāni hi ñattidutiyakammānipi apaloketvā
kātabbānīti vuttāni atthi. Tesaṁ etaṁ anulomaṁ. Nissaṭṭhacīvaraṁ
pana dātabbameva adātuṁ na labbhati. Vinayakammamattaṁ hetaṁ.
Na taṁ tena saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa vā dinnameva
hotīti.
Dasāhātikkante atikkantasaññīti dasāhaṁ atikkante cīvare
atikkantaṁ idanti evaṁsaññī. Dasāhe vā atikkante atikkanto
dasāhoti evaṁsaññī. Nissaggiyaṁ pācittiyanti na idha saññā
rakkhati yopi evaṁsaññī tassāpi taṁ cīvaraṁ nissaggiyaṁ pācittiyāpatti
cassa nissaggiyavinayakammaṁ vā pācittiyanti ubhopi atthavikappā

1. vi. mahāvagga 4/243-244.

164
Yujjanti. Esa nayo sabbattha. Avissajjite vissajjitasaññīti
kassaci adinne aparicatte paricattaṁ mayāti evaṁsaññī. Anaṭṭhe
naṭṭhasaññīti attano cīvarena saddhiṁ bahūni aññesaṁ cīvarāni ekato
ṭhapitāni corā haranti. Tatreso attano cīvare anaṭṭhe
naṭṭhasaññī hoti. Esa nayo avinaṭṭhādīsupi. Avilutteti ettha
pana gabbhaṁ bhinditvā pasayhāvahāravasena avilutteti veditabbaṁ.
Anissajjitvā paribhuñjati āpatti dukkaṭassāti sakiṁ nivatthaṁ vā
sakiṁ pārutaṁ vā kāyato amocetvā divasaṁpi vicarati ekāva
āpatti. Taṁ mocetvā nivāseti vā pārupati vā payoge
payoge dukkaṭaṁ. Dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā saṇṭhapentassa
anāpatti. Aññassa santakaṁ paribhuñjatopi anāpatti. Aññena
kataṁ paṭilabhitvā paribhuñjatīti ādivacanaṁ cettha sādhakaṁ. Anatikkante
atikkantasaññino vematikassa ca dukkaṭaṁ paribhogaṁ sandhāya vuttaṁ.
Anāpatti antodasāhaṁ adhiṭṭheti vikappetīti ettha pana
adhiṭṭhānūpagaṁ vikappanūpagaṁ ca veditabbaṁ. Tatrāyaṁ pāli athakho
 bhikkhūnaṁ etadahosi yāni tāni bhagavatā anuññātāni ticīvaranti vā
vassikasāṭikāti vā nisīdananti vā paccattharaṇanti vā kaṇḍupaṭicchādīti
vā mukhapuñchanacolakanti vā parikkhāracolakanti vā sabbāni tāni
adhiṭṭhātabbāni nukho udāhu vikappetabbānīti 1-. Bhagavato etamatthaṁ
ārocesuṁ. Anujānāmi bhikkhave ticīvaraṁ adhiṭṭhātuṁ na vikappetuṁ
vassikasāṭikaṁ vassānassa cātummāsaṁ adhiṭṭhātuṁ tato paraṁ vikappetuṁ

1. mahāvagga. 5/218.

165
Nisīdanaṁ adhiṭṭhātuṁ na vikappetuṁ paccattharaṇaṁ adhiṭṭhātuṁ na
vikappetuṁ kaṇḍupaṭicchādiṁ yāva ābādhā adhiṭṭhātuṁ tato paraṁ
vikappetuṁ mukhapuñchanacolaṁ adhiṭṭhātuṁ na vikappetuṁ parikkhāracolaṁ
adhiṭṭhātuṁ na vikappetunti 1-.
Tattha ticīvaraṁ adhiṭṭhahantena rajitvā kappabinduṁ datvā
pamāṇayuttameva adhiṭṭhātabbaṁ. Tassa pamāṇaṁ ukkaṭṭhaparicchedena
sugatacīvarato ūnakaṁ vaṭṭati. Lāmakaparicchedena ca saṅghāṭiyā ca
uttarāsaṅgassa ca dīghato muṭṭhipañcakaṁ tiriyato muṭṭhitikaṁ pamāṇaṁ
vaṭṭati. Antaravāsako dīghato muṭṭhipañcako tiriyaṁ dvihatthopi
vaṭṭati. Nivāsanena pārupanenapi hi sakkā nābhiṁ paṭicchādetunti.
Vuttappamāṇato pana atirekaṁ ca ūnakaṁ ca parikkhāracolanti
adhiṭṭhātabbaṁ. Tattha yasmā dve cīvarassa adhiṭṭhānāni kāyena
vā adhiṭṭheti vācāya vā adhiṭṭhetīti vuttaṁ tasmā purāṇasaṅghāṭiṁ
imaṁ saṅghāṭiṁ paccuddharāmīti paccuddharitvā navasaṅghāṭiṁ hatthena
gahetvā vā sarīrāvayave ṭhapetvā vā imaṁ saṅghāṭiṁ adhiṭṭhāmīti
cittena ābhogaṁ katvā kāyavikāraṁ karontena kāyena
adhiṭṭhātabbā. Idaṁ kāyena adhiṭṭhānaṁ. Taṁ yenakenaci sarīrāvayavena
aphusantassa na vaṭṭati. Vācāya adhiṭṭhāne pana vacībhedaṁ katvā
vācāya adhiṭṭhātabbā. Tatra duvidhaṁ adhiṭṭhānaṁ. Sace
hatthapāse hoti imaṁ saṅghāṭiṁ adhiṭṭhāmīti vācā bhinditabbā.
Atha antogabbhe vā uparipāsāde vā sāmantavihāre vā hoti

1. vi. mahāvagga 5/218-219.

166
Ṭhapitaṭṭhānaṁ sallakkhetvā etaṁ saṅghāṭiṁ adhiṭṭhāmīti vācā bhinditabbā.
Esa nayo uttarāsaṅge antaravāsake ca. Nāmamattameva
hi viseso. Tasmā sabbāni saṅghāṭiṁ uttarāsaṅgaṁ antaravāsakanti
evaṁ attano nāmeneva adhiṭṭhātabbāni. Sace adhiṭṭhahitvā
ṭhapitavatthehi saṅghāṭiādīni karoti niṭṭhite rajane ca kappeti
ca imaṁ paccuddharāmīti paccuddharitvā puna adhiṭṭhātabbāni.
Adhiṭṭhitena pana saddhiṁ mahantatarameva dutiyapaṭaṁ vā khaṇḍaṁ vā
saṁsibbantena puna adhiṭṭhātabbaṁ. Same vā khuddake vā
adhiṭṭhānakiccaṁ natthi. Ticīvaraṁ pana parikkhāracolaṁ adhiṭṭhātuṁ vaṭṭati
na vaṭṭatīti. Mahāpadumatthero kirāha ticīvaraṁ ticīvarameva adhiṭṭhātabbaṁ
sace parikkhāracolādhiṭṭhānaṁ labheyya uddositasikkhāpade parihāro
niratthako bhaveyyāti. Evaṁ vutte kira avasesā bhikkhū āhaṁsu
parikkhāracolaṁpi bhagavatā adhiṭṭhātabbanti vuttaṁ tasmā vaṭṭatīti.
Mahāpaccariyaṁpi vuttaṁ parikkhāracolaṁ nāma pāṭekkaṁ nidhānamukhametaṁ
ticīvaraṁ parikkhāracolanti adhiṭṭhahitvā paribhuñjituṁ vaṭṭatīti.
Uddositasikkhāpade pana ticīvaraṁ adhiṭṭhahitvā pariharantassa parihāro
vuttoti. Ubhatovibhaṅgabhāṇako puṇṇavālikavāsī mahātissattheropi
kira āha pubbe mayaṁ mahātherānaṁ assumhā araññavāsino bhikkhū
rukkhasusirādīsu cīvaraṁ ṭhapetvā padhānaṁ padahanatthāya gacchanti
sāmantavihāre dhammassavanatthāya gatānaṁ ca nesaṁ suriye uṭṭhite
sāmaṇerā vā daharabhikkhū vā pattacīvaraṁ gahetvā gacchanti tasmā

167
 Sukhaparibhogatthaṁ ticīvaraṁ parikkhāracolaṁ adhiṭṭhātuṁ vaṭṭatīti.
Mahāpaccariyaṁpi vuttaṁ pubbe āraññikā bhikkhū abaddhasīmāyaṁ
dupparihāranti ticīvaraṁ parikkhāracolameva adhiṭṭhahitvā paribhuñjiṁsūti.
Vassikasāṭikā anatirittappamāṇā nāmaṁ gahetvā vuttanayeneva cattāro
vassike māse adhiṭṭhātabbā tato paraṁ paccuddharitvā vikappetabbā.
Vaṇṇabhedamattarattāpi cesā vaṭṭati. Dve pana na vaṭṭanti.
Nisīdanaṁ vuttanayena adhiṭṭhātabbameva tañca kho pamāṇayuttaṁ ekameva.
Dve na vaṭṭanti. Paccattharaṇaṁpi adhiṭṭhātabbameva. Taṁ pana
mahantaṁpi vaṭṭati ekaṁpi vaṭṭati bahūnipi vaṭṭanti. Nīlaṁpi pītakaṁpi
sadasaṁpi pupphadasaṁpīti sabbappakāraṁ vaṭṭati. Sakiṁ adhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhitameva
hoti. Kaṇḍupaṭicchādi yāva ābādho atthi tāva pamāṇikā
adhiṭṭhātabbā. Ābādhe vūpasante paccuddharitvā vikappetabbā.
Ekāva vaṭṭati. Mukhapuñchanacolaṁ adhiṭṭhātabbameva.
Yāva ekaṁ dhovīyati tāva aññaṁ paribhogatthāya icchitabbanti
dvepi vaṭṭanti. Apare pana therā nidhānamukhametaṁ bahūnipi
vaṭṭantīti vadanti. Parikkhāracole gaṇanā nāma natthi yattakaṁ
icchati tattakaṁ adhiṭṭhātabbameva. Thavikāpi parissāvanaṁpi
vikappanūpagapacchimacīvarappamāṇaṁ parikkhāracolanti adhiṭṭhātabbameva.
Bahūnipi ekato katvā imāni cīvarāni parikkhāracolāni
adhiṭṭhāmīti adhiṭṭhātuṁpi vaṭṭatiyeva. Bhesajjanavakammamātāpituādīnaṁ
atthāya ṭhapentenapi adhiṭṭhātabbameva. Mahāpaccariyaṁ pana

168
Āpattīti vuttaṁ. Mañcabhisī pīṭhakabhisī bimbohanaṁ pāvāro kojavo
cāti etesu pana senāsanaparikkhāratthāya dinnapaccattharaṇesu ca
adhiṭṭhānakiccaṁ natthiyeva.
Adhiṭṭhitacīvaraṁ pana paribhuñjato kathaṁ adhiṭṭhānaṁ vijahatīti.
Aññassa dānena acchinditvā gahaṇena vissāsaggāhena
hīnāyāvattanena sikkhāpaccakkhānena kālakiriyāya liṅgaparivattanena
paccuddharaṇena chiddabhāvenāti imehi navahi kāraṇehi vijahati. Tattha
purimehi aṭṭhahi sabbacīvarāni adhiṭṭhānaṁ vijahanti. Chiddabhāvena
pana ticīvarasseva sabbaṭṭhakathāsu adhiṭṭhānavijahanaṁ vuttaṁ. Tañca
nakhapiṭṭhippamāṇakena chiddena. Tattha nakhapiṭṭhippamāṇaṁ
kaniṭṭhaṅgulīnakhavasena veditabbaṁ. Chiddañca vinividdhameva. Chiddassa hi
abbhantare ekatantu cepi acchinno hoti rakkhati. Tattha
saṅghāṭiyā ca uttarāsaṅgassa ca dīghantato vidatthippamāṇassa
tiriyantato aṭṭhaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ
bhindati. Antaravāsakassa pana dīghantato vidatthippamāṇasseva
tiriyantato caturaṅgulappamāṇassa padesassa orato chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ
bhindati. Parato na bhindati. Tasmā jāte chidde taṁ cīvaraṁ
atirekacīvaraṭṭhāne tiṭṭhati sūcikammaṁ katvā puna adhiṭṭhātabbaṁ.
Mahāsumatthero panāha pamāṇacīvarassa yattha katthaci chiddaṁ
adhiṭṭhānaṁ bhindati mahantassa ca pamāṇato bahi chindaṁ 1- adhiṭṭhānaṁ

1. chiddo.

169
Na bhindati anto jātaṁ 1- bhindatīti. Karaviyatissatthero āha
khuddakaṁ mahantaṁ nappamāṇaṁ dve cīvarāni pārupantassa vāmahatthe
saṅgharitvā ṭhapitaṭṭhāne chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ na bhindati orabhāge bhindati
antaravāsakassāpi ovaṭṭikaṁ karontena saṅgharitaṭṭhāne chiddaṁ
na bhindati tato oraṁ bhindatīti. Andhakaṭṭhakathāyaṁ pana ticīvare
mahāsumattheravādaṁ pamāṇaṁ katvā uttariṁpi idaṁ vuttaṁ pacchimappamāṇaṁ
adhiṭṭhānaṁ rakkhatīti parikkhāracole dīghaso 2- aṭṭhaṅgule sugataṅgulena
tiriyaṁ caturaṅgule yattha katthaci chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ vijahati mahante
cole tato parena chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ na vijahati esa nayo sabbesu
adhiṭṭhātabbakesu cīvaresūti. Tattha yasmā sabbesaṁpi
adhiṭṭhātabbakacīvarānaṁ vikappanūpagapacchimappamāṇato ūnakaṁ aññaṁ
 pacchimappamāṇaṁ nāma natthi. Yaṁ hi nisīdanakaṇḍupaṭicchādivassikasāṭikānaṁ
pamāṇaṁ vuttaṁ taṁ ukkaṭṭhaṁ tato uttariṁ paṭisiddhattā na
pacchimaṁ tato heṭṭhā apaṭisiddhattā. Ticīvarassapi sugatacīvarappamāṇato
ūnakattaṁ ukkaṭṭhappamāṇameva. Pacchimaṁ pana visuṁ sutte
vuttaṁ natthi. Mukhapuñchanapaccattharaṇaparikkhāracolānaṁ ukkaṭṭhaparicchedo
natthiyeva. Vikappanūpagapacchimena pana paricchedo vutto. Tasmā
yaṁ tāva andhakaṭṭhakathāyaṁ pacchimappamāṇaṁ adhiṭṭhānaṁ rakkhatīti
vatvā tattha parikkhāracolasseva sugataṅgulena
aṭṭhaṅgulacaturaṅgulapacchimappamāṇaṁ dassetvā itaresaṁ ca ticīvarādīnaṁ

1. jāto. 2. dīghato.

170
Muṭṭhipañcakādibhedaṁ pacchimappamāṇaṁ sandhāya esa nayo sabbesu
adhiṭṭhātabbakesu cīvaresūti vuttaṁ taṁ na sameti. Karaviyatissattheravādepi
dīghantatoyeva chiddaṁ dassitaṁ tiriyantato na dassitaṁ tasmā so
aparicchinno. Mahāsumattheravāde pamāṇacīvarassa yattha katthaci chiddaṁ
adhiṭṭhānaṁ bhindati mahantassa pamāṇato bahi chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ na
bhindatīti vuttaṁ. Idaṁ pana na vuttaṁ idaṁ nāma pamāṇacīvaraṁ ito
uttariṁ mahantaṁ cīvaranti. Apicettha ticīvarādīnaṁ muṭṭhipañcakādibhedaṁ
pacchimappamāṇanti adhippetaṁ tattha yadi pacchimappamāṇato bahi
chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ na bhindeyya ukkaṭṭhapattassāpi majjhimapattassa
vā omakappamāṇato bahi chiddaṁ adhiṭṭhānaṁ na bhindeyya na ca
na bhindati tasmā ayaṁpi vādo aparicchinno. Yo panāyaṁ
sabbappaṭhamo aṭṭhakathāvādo ayamettha pamāṇaṁ. Kasmā.
Paricchedasabbhāvato. Ticīvarassa hi pacchimappamāṇaṁ ca chiddappamāṇaṁ ca
chiddappadesappamāṇaṁ ca sabbāṭṭhakathāsuyeva paricchinditvā vuttaṁ.
Tasmā sveva vādo pamāṇaṁ. Addhā hi so bhagavato adhippāyaṁ
anugantvā vutto. Itaresu pana neva paricchedo atthi
na pubbāparaṁ sametīti. Yo pana dubbalaṭṭhāne paṭhamaṁ aggaḷaṁ datvā
pacchā dubbalaṭṭhānaṁ bhinditvā apaneti adhiṭṭhānaṁ na bhijjati.
Maṇḍalaparivattanepi eseva nayo. Dupaṭassa ekasmiṁ paṭale chidde
vā jāte galite vā adhiṭṭhānaṁ na bhijjati. Khuddakaṁ cīvaraṁ
mahantaṁ karoti mahantaṁ vā khuddakaṁ karoti adhiṭṭhānaṁ na bhijjati.

171
Ubho koṭiyo majjhe karonto sace paṭhamaṁ chinditvā pacchā
ghaṭeti adhiṭṭhānaṁ bhijjati. Atha ghaṭetvā pacchā chindati na
bhijjati. Rajakehi dhovāpetvā setaṁ kārāpentassāpi adhiṭṭhānaṁ
adhiṭṭhānamevāti.
Ayaṁ tāva antodasāhaṁ adhiṭṭheti vikappetīti ettha adhiṭṭhāne
vinicchayo.
Vikappane pana dve vikappanā sammukhā vikappanā ca parammukhā
vikappanā ca. Kathaṁ sammukhā vikappanā hotīti. Cīvarānaṁ
ekabahubhāvaṁ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā imaṁ cīvaranti vā
imāni cīvarānīti vā etaṁ cīvaranti vā etāni cīvarānīti vā
vatvā tuyhaṁ vikappemīti vattabbaṁ. Ayamekā sammukhā vikappanā.
Ettāvatā nidhetuṁ vaṭṭati. Paribhuñjituṁ vā vissajjetuṁ vā adhiṭṭhātuṁ
vā na vaṭṭati. Mayhaṁ santakaṁ mayhaṁ santakāni paribhuñja vā
vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti evaṁ pana vutte paccuddhāro
nāma hoti tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti. Aparo nayo.
Tatheva cīvarānaṁ ekabahubhāvaṁ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā tasseva
bhikkhuno santike imaṁ cīvaranti vā imāni cīvarānīti vā etaṁ
cīvaranti vā etāni cīvarānīti vā vatvā pañcasu sahadhammikesu
aññatarassa attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṁ gahetvā tissassa
bhikkhuno vikappemīti vā tissāya bhikkhuniyā tissāya sikkhamānāya
tissassa sāmaṇerassa tissāya sāmaṇeriyā vikappemīti vā vattabbaṁ.
172
Ayaṁ aparāpi sammukhā vikappanā. Ettāvatā nidhetuṁ vaṭṭati.
Paribhogādīsu pana ekaṁpi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā tissassa
bhikkhuno santakaṁ .pe. Tissāya sāmaṇeriyā santakaṁ paribhuñja vā
vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti vutte paccuddhāro nāma
hoti tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti. Kathaṁ parammukhā
vikappanā hotīti. Cīvarānaṁ tatheva ekabahubhāvaṁ sannihitāsannihitabhāvaṁ
ca ñatvā imaṁ cīvaranti vā imāni cīvarānīti vā etaṁ
cīvaranti vā etāni cīvarānīti vā vatvā tuyhaṁ vikappanatthāya
dammīti vattabbaṁ. Tena vattabbo ko te mitto vā sandiṭṭho
vā sambhatto vāti. Tato itarena purimanayeneva tisso bhikkhūti
vā .pe. Tissā sāmaṇerīti vā vattabbaṁ. Puna tena bhikkhunā
ahaṁ tissassa bhikkhuno dammīti vā .pe. Tissāya sāmaṇeriyā
dammīti vā vattabbaṁ. Ayaṁ parammukhā vikappanā. Ettāvatā
nidhetuṁ vaṭṭati. Paribhogādīsu pana ekaṁpi na vaṭṭati. Tena pana
bhikkhunā dutiyasammukhā vikappanāyaṁ vuttanayeneva itthannāmassa santakaṁ
paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti vutte
paccuddhāro nāma hoti tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti. Dvinnaṁpi
vikappanānaṁ kiṁ nānākaraṇaṁ. Sammukhā vikappanāya sayaṁ vikappetvā
parena paccuddharāpeti parammukhā vikappanāya pareneva vikappāpetvā
pareneva paccuddharāpeti idamettha nānākaraṇaṁ. Sace pana yassa
vikappeti so paññattikovido na hoti na jānāti paccuddharituṁ

173
Taṁ cīvaraṁ gahetvā aññassa byattassa santikaṁ gantvā puna
vikappetvā paccuddharāpetabbaṁ. Vikappitavikappanā nāmesā vaṭṭati.
Ayaṁ vikappetīti imasmiṁ pade vinicchayo. Anujānāmi bhikkhave
ticīvaraṁ adhiṭṭhātuṁ na vikappetunti 1- ādivacanato ca idaṁ vikappetīti
avisesena vuttavacanaṁ viruddhaṁ viya dissati na ca viruddhaṁ tathāgatā
bhāsanti tasmā evamassa attho veditabbo ticīvaraṁ ticīvarasaṅkhepena
pariharato adhiṭṭhātumeva anujānāmi na vikappetuṁ vassikasāṭikaṁ
pana cātummāsato paraṁ vikappetumeva na adhiṭṭhātuṁ 2- evañca sati
yo ticīvare ekena cīvarena vippavasitukāmo hoti tassa
cīvarādhiṭṭhānaṁ paccuddharitvā vippavāsasukhatthaṁ vikappanāya okāso
dinno hoti dasāhātikkame anāpattīti 3-. Etena upāyena
sabbattha vikappanāya apaṭisiddhabhāvo veditabboti.
Vissajjetīti aññassa deti kathaṁ pana dinnaṁ hoti kathaṁ ca
gahitaṁ. Idaṁ tuyhaṁ demi dadāmi dajjāmi oṇojemi pariccajāmi
vissajjāmīti vā itthannāmassa demi .pe. Nissajjāmīti vā vadati
sammukhāpi parammukhāpi dinnameva hoti. Tuyhaṁ gaṇhāhīti vutte
mayhaṁ gaṇhāmīti vadati sudinnaṁ sugahitañca. Tava santakaṁ karohi
tava santakaṁ hotu tava santakaṁ karissasīti vutte mama santakaṁ
karomi mama santakaṁ hotu mama santakaṁ karissāmīti vadati duddinnaṁ

1. vi. mahāvagga. 5/218. 2. ito paraṁ itisaddo icchitabbo. 3. idha

itisaddo atireko paññāyati.

174
Duggahitañca. Neva dātuṁ jānāti na itaro gahetuṁ. Sace
pana tava santakaṁ karohīti vutte sādhu bhante mayhaṁ gaṇhāmīti
gaṇhāti duddinnaṁ sugahitaṁ. Sace pana eko gaṇhāhīti vadati
itaro na gaṇhāmīti vadati puna so dinnaṁ mayā tuyhaṁ gaṇhāhīti
vadati itaropi na mayhaṁ iminā atthoti vadati tato purimopi
mayā dinnanti dasāhaṁ atikkāmeti pacchimopi mayā paṭikkhittanti
kassa āpatti na kassa āpatti. Na kassaci yassa pana
ruccati tena adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabbaṁ. Yo pana adhiṭṭhāne
vematiko tena kiṁ kātabbaṁ. Vematikabhāvaṁ ārocetvā sace
 anadhiṭṭhitaṁ bhavissati evaṁ me kappiyaṁ hotīti vatvā vuttanayeneva
nissajjitabbaṁ. Na hi evaṁ jānāpetvā vinayakammaṁ karontassa
musāvādo hoti. Keci pana ekena bhikkhunā vissāsaṁ gahetvā
puna dinnaṁ vaṭṭatīti vadanti. Taṁ na yujjati. Na hi tassetaṁ
vinayakammaṁ. Nāpi taṁ ettakena aññaṁ vatthu hoti. Nassatīti
ādi uttānatthameva. Yo na dadeyya āpatti dukkaṭassāti ettha
mayhaṁ dinnaṁ imināti imāya saññāya na dentassa dukkaṭaṁ. Tassa
santakabhāvaṁ pana ñatvā lesena acchindanto bhaṇḍaṁ agghāpetvā
kāretabboti.
Samuṭṭhānādīsu idaṁ sikkhāpadaṁ kaṭhinasamuṭṭhānaṁ nāma kāyavācato ca
samuṭṭhāti kāyavācācittato ca anadhiṭṭhānena ca avikappanena ca
āpajjanato akiriyā saññāya na muccati ajānantopi āpajjatīti

175
Nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya paṭhamakaṭhinasikkhāpadavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Tena samayena buddho bhagavāti uddositasikkhāpadaṁ. Tattha
santaruttarenāti antaranti antaravāsako vuccati. Uttaranti
uttarāsaṅgo. Saha antarena uttaraṁ santaruttaraṁ. Tena
santaruttarena. Saha antaravāsakena uttarāsaṅgenāti attho.
Kaṇṇakitānīti sedena phuṭṭhokāsesu sañjātakāḷasetamaṇḍalāni.
Addasā kho āyasmā ānando senāsanacārikaṁ āhiṇḍantoti
thero kira bhagavati divāpaṭisallānatthāya gandhakuṭiṁ paviṭṭhe taṁ okāsaṁ
labhitvā dunnikkhittāni dārubhaṇḍamattikābhaṇḍāni paṭisāmento
asammaṭṭhaṭṭhānaṁ sammajjanto gilānehi bhikkhūhi saddhiṁ paṭisanthāraṁ
karonto tesaṁ bhikkhūnaṁ senāsanaṭṭhānaṁ sampatto addasa. Tena
vuttaṁ addasā kho āyasmā ānando senāsanacārikaṁ āhiṇḍantoti.
Avippavāsasammatiṁ dātunti avippavāse sammati avippavāsasammati.
Avippavāsāya vā sammati avippavāsasammati. Ko
panettha ānisaṁso. Yena cīvarena vippavasati taṁ nissaggiyaṁ na
hoti āpattiñca na āpajjati. Kittakaṁ kālaṁ. Mahāsumatthero
tāva āha yāva rogo na vūpasamati vūpasante pana roge sīghaṁ
cīvaraṭṭhānaṁ āgantabbanti. Mahāpadumatthero āha sīghaṁ āgacchato

176
Rogo paṭikuppeyya tasmā saṇikaṁ āgantabbaṁ yato paṭṭhāya
hi satthaṁ vā pariyesati gacchāmīti ābhogaṁ vā karoti tato
paṭṭhāya vaṭṭati na dāni gamissāmīti evaṁ pana dhuranikkhepaṁ
karontena paccuddharitabbaṁ atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatīti. Sace
panassa rogo paṭikuppati kiṁ kātabbanti. Pussadevatthero tāva
āha sace soyeva rogo paṭikuppati sāeva sammati puna
sammatidānakiccaṁ natthi athañño kuppati puna dātabbā sammatīti.
Upatissatthero āha so vā rogo hotu añño vā puna
sammatidānakiccaṁ natthīti.
Niṭṭhitacīvarasmiṁ bhikkhunāti idha pana purimasikkhāpade viya atthaṁ
aggahetvā niṭṭhite cīvarasmiṁ bhikkhunoti evaṁ sāmivasena
karaṇavacanassa attho veditabbo. Karaṇavasena hi bhikkhunā idaṁ nāma
kātabbanti natthi sāmivasena pana bhikkhuno cīvarasmiṁ niṭṭhite
kaṭhine ca ubbhate evaṁ chinnapalibodho ekarattampi ce bhikkhu
ticīvarena vippavaseyyāti evaṁ attho yujjati. Tattha ticīvarenāti
adhiṭṭhitesu tīsu cīvaresu yenakenaci. Ekena vippavuṭṭhopi hi
ticīvarena vippavuṭṭho hoti paṭisiddhapariyāpannena vippavuṭṭhattā.
Tenevassa padabhājane saṅghāṭiyā vāti ādi vuttaṁ. Vippavaseyyāti
vippavuṭṭho vaseyya.
Gāmo ekūpacāroti ādi avippavāsalakkhaṇavavaṭṭhāpanatthaṁ
 vuttaṁ. Tato paraṁ yathākkamena tāneva paṇṇarasa mātikāpadāni

177
Vitthārento gāmo ekūpacāro nāmāti ādimāha. Tattha
ekakulassa gāmoti ekassa rañño vā gāmabhojakassa vā gāmo.
Parikkhittoti yenakenaci pākārena vā vatiyā vā parikhāya vā
parikkhitto. Ettāvatā ekakulassa gāmassa ekūpacāratā dassitā.
Antogāme vaṭṭhabbanti evarūpe gāme cīvaraṁ nikkhipitvā gāmantare
yathārucite ṭhāne aruṇaṁ uṭṭhāpetuṁ vaṭṭati. Aparikkhittoti iminā
tasseva gāmassa nānūpacāratā dassitā. Tasmiṁ ghare vaṭṭhabbanti
evarūpe gāme yasmiṁ ghare cīvaraṁ nikkhittaṁ tattha vaṭṭhabbaṁ.
Hatthapāsā vā na vijahitabbanti athavā taṁ gharaṁ samantato
hatthapāsā na vijahitabbaṁ. Aḍḍhateyyaratanappamāṇappadesā uddhaṁ na
vijahitabbanti vuttaṁ hoti. Aḍḍhateyyaratanabbhantare pana vaṭṭhuṁ
vaṭṭati. Taṁ pamāṇaṁ atikkamitvā sacepi iddhimā bhikkhu ākāse
aruṇaṁ uṭṭhāpeti nissaggiyameva hoti. Ettha ca yasmiṁ ghareti
gharaparicchedo ekakulassa nivesanaṁ hotīti ādinā lakkhaṇena
veditabbo. Nānākulassa gāmoti nānārājūnaṁ vā gāmabhojakānaṁ vā
gāmo vesālīkusinārādisadiso. Parikkhittoti iminā nānākulassa
gāmassa ekūpacāratā dassitā. Sabhāye vā dvāramūle vāti
ettha sabhāyanti liṅgabyattayena sabhā vuttā. Dvāramūleti
nagaradvārassa samīpe. Idaṁ vuttaṁ hoti evarūpe gāme yasmiṁ ghare
cīvaraṁ nikkhittaṁ tattha vā vaṭṭhabbaṁ. Tattha saddasaṅghuṭṭhena vā
janasambādhena vā vasituṁ asakkontena sabhāye vā vaṭṭhabbaṁ

178
Nagaradvāramūle vā. Tatrāpi vasituṁ asakkontena yattha katthaci
phāsukaṭṭhāne vasitvā antoaruṇe āgamma tesaṁyeva sabhāyadvāramūlānaṁ
hatthapāsā vā na vijahitabbaṁ 1-. Gharassa pana cīvarassa vā
hatthapāse vaṭṭhabbameva natthi. Sabhāyaṁ gacchantena hatthapāse cīvaraṁ
nikkhipitvāti sace ghare aṭṭhapetvā sabhāye ṭhapessāmīti sabhāyaṁ
gacchati tena sabhāyaṁ gacchantena hatthapāse hatthaṁ pasāretvā
handimaṁ cīvaraṁ ṭhapemīti evaṁ nikkhepamukhe hatthapāsagate kismiṁci
āpaṇe cīvaraṁ nikkhipitvā purimanayeneva sabhāye vā vaṭṭhabbaṁ
dvāramūle vā hatthapāsā vā na vijahitabbaṁ. Tatrāyaṁ vinicchayo.
Pussadevatthero tāva āha cīvarahatthapāse vasitabbaṁ natthi yattha
katthaci vīthihatthapāsepi sabhāyahatthapāsepi dvārahatthapāsepi vasituṁ
vaṭṭatīti. Upatissatthero panāha nagarassa bahūnipi dvārāni honti
bahūnipi sabhāyāni tasmā sabbattha na vaṭṭati yassā pana vīthiyā
cīvaraṁ ṭhapitaṁ yaṁ tassā sammukhaṭṭhāne sabhāyañca dvārañca tassa
sabhāyassa ca dvārassa ca hatthapāsā na vijahitabbaṁ evaṁ hi sati
sakkā cīvarassa pavuttiṁ jānitunti. Sabhāyaṁ pana gacchantena yassa
āpaṇikassa hatthe nikkhittaṁ sace so taṁ cīvaraṁ atiharitvā ghare
nikkhipati vīthihatthapāso na rakkhati gharasseva hatthapāse vaṭṭhabbaṁ.
Sace mahantaṁ gharaṁ hoti dve vīthiyo pharitvā ṭhitaṁ purato vā pacchato
vā hatthapāseyeva aruṇo uṭṭhāpetabbo. Sabhāye nikkhipitvā pana

1. idha itisaddo icchitabbo.

179
Sabhāye vā tassa sammukhe nagaradvāramūle vā tesaṁyeva hatthapāse
vā aruṇaṁ 1- uṭṭhāpetabbaṁ. Aparikkhittoti iminā tasseva gāmassa
nānūpacāratā dassitā. Etenevūpāyena sabbattha ekūpacāratā ca
nānūpacāratā ca veditabbā. Pāliyaṁ pana gāmo ekūpacāro
nāmāti evaṁ ādimhi ajjhokāso ekūpacāro nāmāti evaṁ
ante ca ekameva mātikāpadaṁ uddharitvā padabhājanaṁ vitthāritaṁ.
Tasmā tasseva padassānusārena sabbattha parikkhepādivasena
 ekūpacāratā aparikkhepādivasena nānūpacāratā ca veditabbā.
Nivesanādīsu ovarakāti gabbhānaṁyevetaṁ pariyāyavacanaṁ. Hatthapāsā
vāti gabbhassa vā gharassa vā hatthapāsā. Dvāramūle vāti
sabbesaṁ sādhāraṇe gharadvāramūle vā. Hatthapāsā vāti gabbhassa
vā gharassa vā gharadvāramūlassa vā hatthapāsā. Uddositoti
yānādīnaṁ bhaṇḍānaṁ sālā. Ito paṭṭhāya nivesane vuttanayeneva
vinicchayo veditabbo. Aṭṭoti paṭirājādipaṭibāhanatthaṁ iṭṭhakāhi
kato bahalabhittiko catuppañcabhūmiko paṭissayaviseso. Māloti
ekakūṭasaṅgahito caturassapāsādo. Pāsādoti dīghapāsādo.
Hammiyanti muṇḍacchadanapāsādo. Sattabbhantarāti ettha etaṁ
abbhantaraṁ aṭṭhavīsatihatthaṁ hoti. Satthoti sace sattho gacchanto
gāmaṁ vā nadiṁ vā pariyādayitvā tiṭṭhati anto paviṭṭhena saddhiṁ
ekābaddho hutvā orañca pārañca pharitvā ṭhito hoti

1. puṁliṅgo kātabbo. ito paresupi tatheva kātabbaṁ.

180
Satthaparihārova labbhati. Atha gāme vā nadiyā vā pariyāpanno hoti
anto paviṭṭho sattho gāmaparihāro ceva nadīparihāro ca
labbhati. Sace vihārasīmaṁ atikkamitvā tiṭṭhati antosīmāyaṁ cīvaraṁ
hoti tattha vihāraṁ gantvā vasitabbaṁ. Sace bahisīmāyaṁ cīvaraṁ hoti
satthasamīpeyeva vasitabbaṁ. Sace gacchanto sakaṭe vā bhagge
goṇe vā naṭṭhe antarā chijjati yasmiṁ koṭṭhāse cīvaraṁ
nikkhittaṁ tattha vasitabbaṁ. Ekakulassa khette hatthapāso nāma
cīvarassa hatthapāsoyeva. Nānākulassa khette hatthapāso nāma
khettadvārassa hatthapāso. Aparikkhitte cīvarasseva hatthapāsova.
Dhaññakaraṇanti khalaṁ vuccati. Ārāmoti pupphārāmo phalārāmo
vā. Dvīsupi khette vuttasadisova vinicchayo. Vihāroti
nivesanasadisova vinicchayo. Rukkhamūle antochāyāyanti chāyāya
phuṭṭhokāsassa antoyeva. Viralasākhassa pana rukkhassa ātapena
phuṭṭhokāse ṭhapitaṁ nissaggiyameva hoti. Tasmā tādisassa
sākhāchāyāya vā khandhacchāyāya vā ṭhapetabbaṁ. Sace sākhāya vā
viṭape vā ṭhapeti upari aññassa sākhāchāyāya phuṭṭhokāseyeva
ṭhapetabbaṁ. Khujjarukkhassa chāyā dūraṁ gacchati chāyāya. Ghanaṭṭhāne
ṭhapetuṁ vaṭṭatiyeva. Idhāpi hatthapāso cīvarahatthapāsoyeva. Agāmake
araññeti agāmakaṁ nāma araññaṁ vijjhāṭavīādīsu vā samuddamajjhe
vā macchabandhānaṁ agamanapathesu dīpakesu labbhati. Samantā
sattabbhantarāti majjhe ṭhitassa sabbadisāsu sattabbhantarā vinibbedhena

181
Cuddasa honti. Majjhe nisinno puratthimāya vā pacchimāya vā
disāya pariyante ṭhitacīvaraṁ rakkhati. Sace pana aruṇuggamanasamaye
kesaggamattaṁpi puratthimadisaṁ gacchati pacchimāya disāya cīvaraṁ
nissaggiyaṁ hoti. Esa nayo itarasmiṁ. Uposathakāle pana
parisapariyante nisinnabhikkhuto paṭṭhāya sattabbhantarasīmā sodhetabbā.
Yattakaṁ bhikkhusaṅgho vaḍḍhati sīmāpi tattakaṁ vaḍḍhati.
Anissajjitvā paribhuñjati āpatti dukkaṭassāti ettha sace
padhāniko bhikkhu sabbarattiṁ padhānamanuyuñjitvā paccūsasamaye
nahāyissāmīti nikkhamati tīṇipi cīvarāni nadītīre ṭhapetvā nadiṁ
otarati nahāyantasseva cassa aruṇaṁ uṭṭhahati kiṁ kātabbaṁ so
hi yadi uttaritvā cīvaraṁ nivāseti nissaggiyaṁ cīvaraṁ anissajjitvā
paribhuñjanapaccayā dukkaṭaṁ āpajjati atha naggo gacchati evaṁpi
dukkaṭaṁ āpajjatīti. Na āpajjati so hi yāva aññaṁ bhikkhuṁ
disvā vinayakammaṁ na karoti tāva tesaṁ cīvarānaṁ aparibhogārahattā
naṭṭhacīvaraṭṭhāne ṭhito hoti naṭṭhacīvarassa ca akappiyaṁ nāma
natthi tasmā ekaṁ nivāsetvā dve hatthena gahetvā vihāraṁ
gantvā vinayakammaṁ kātabbaṁ. Sace dūre vihāro hoti antarāmagge
manussā sañcaranti te disvā ekaṁ nivāsetvā ekaṁ pārupitvā
 ekaṁ aṁsakūṭe ṭhapetvā gantabbaṁ. Sace vihāre sabhāgaṁ bhikkhuṁ na passati
bhikkhācāraṁ gatā honti saṅghāṭiṁ bahigāme ṭhapetvā santaruttarena
āsanasālaṁ gantvā vinayakammaṁ kātabbaṁ. Sace bahigāme corabhayaṁ

182
Hoti pārupitvā gantabbaṁ. Sace āsanasālā sambādhā hoti
janākiṇṇā na sakkā ekamante cīvaraṁ apanetvā vinayakammaṁ
kātuṁ ekaṁ bhikkhuṁ ādāya bahigāmaṁ gantvā vinayakammaṁ katvā
cīvarāni paribhuñjitabbāni. Sace bhikkhū daharānaṁ hatthe pattacīvaraṁ
datvā maggaṁ gacchantā pacchime yāme sayitukāmā honti attano
attano cīvaraṁ hatthapāse katvāva sayitabbaṁ. Sace gacchantānaṁyeva
asampattesu daharesu aruṇo uggacchati cīvarāni nissaggiyāni
honti. Nissayo pana na paṭippassambhati. Daharānaṁpi
purato gacchantānaṁ theresu asampattesupi eseva nayo. Maggaṁ
virajjhitvā araññe aññamaññaṁ apassantesupi eseva nayo.
Sace pana daharā mayaṁ bhante muhuttaṁ sayitvā asukasmiṁ
nāma okāse tumhe sampāpuṇissāmāti vatvā yāva aruṇuggamanā
sayanti cīvaraṁ nissaggiyaṁ hoti nissayo ca paṭippassambhati.
Dahare uyyojetvā theresu sayantesupi eseva nayo. Dvedhāpathaṁ
disvā therā ayaṁ maggoti daharā ayaṁ maggoti vatvā aññamaññassa
vacanaṁ aggahetvā gatāva saha aruṇassa uggamanāpi 1- cīvarāni
nissaggiyāni honti nissayo ca paṭippassambhati. Sace daharā
maggato okkamma antoaruṇeyeva nivattissāmāti bhesajjatthāya
gāmaṁ pavisitvā āgacchanti asampattānaṁyeva ca tesaṁ aruṇo
uggacchati cīvarāni nissaggiyāni honti nissayo pana na

1. uggamanena.

183
Paṭippassambhati. Sace pana dhenubhayena vā sunakhabhayena vā muhuttaṁ
ṭhatvā gamissāmāti ṭhatvā vā nisīditvā vā gacchanti antarāmagge
aruṇe uggate cīvarāni ca nissaggiyāni honti nissayo ca
paṭippassambhati. Sace antoaruṇeyeva āgamissāmāti antosīmāya
gāmaṁ paviṭṭhānaṁ antarā aruṇaṁ uggacchati neva cīvarāni
nissaggiyāni honti na nissayo paṭippassambhati. Sace pana
vibhāyatu vā mā vāti nisīdanti aruṇe uggatepi na cīvarāni
nissaggiyāni honti nissayo pana paṭippassambhati. Ye pana
upasampadādikammatthāya antoaruṇeyeva āgamissāmāti saussāheneva
bahiupacārasīmāya mālakaṁ pavisanti tattha aruṇaṁ uṭṭhahati cīvaraṁ
nissaggiyaṁ nissayo pana na paṭippassambhati. Tameva antoupacārasīmāya
mālakaṁ pavisanti aruṇe uggate cīvaraṁ na nissaggiyaṁ
nissayo na paṭippassambhati. Ye ca antoaruṇeyeva āgamissāmāti
sāmantavihāraṁ dhammassavanatthāya saussāhā gacchanti antarāmaggeyeva
ca nesaṁ aruṇaṁ uggacchati cīvarāni nissaggiyāni honti
nissayo pana na paṭippassambhati. Sace dhammagāravena yāva
pariyosānaṁ sutvāva gamissāmāti nisīdanti saha aruṇassa uggamanā
cīvarānipi nissaggiyāni honti nissayopi paṭippassambhati.
Therena daharaṁ cīvaraṁ dhovanatthāya gāmantaraṁ pesentena attano
cīvaraṁ paccuddharitvāva dātabbaṁ. Daharassāpi cīvaraṁ paccuddharāpetvā
ṭhapetabbaṁ. Sace asatiyāpi gacchati attano cīvaraṁ paccuddharitvā

184
Daharassa cīvaraṁ vissāsena gahetabbaṁ ṭhapetvā. Sace thero na sarati
daharo ca sarati daharena attano cīvaraṁ paccuddharitvā therassa
cīvaraṁ vissāsena gahetvā gantvā vattabbaṁ bhante tumhākaṁ cīvaraṁ
adhiṭṭhahitvā paribhuñjathāti. Attano cīvaraṁ adhiṭṭhātabbaṁ. Evaṁ
ekassa satiyāpi āpattimokkho hotīti. Sesaṁ uttānatthameva.
 Samuṭṭhānādīsu paṭhamakaṭhinasikkhāpade anadhiṭṭhānaṁ avikappanañca
akiriyā idha apaccuddharaṇaṁ ayameva viseso. Sesaṁ sabbattha
vuttanayamevāti.
Uddositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti tatiyakaṭhinasikkhāpadaṁ. Tattha ussāpetvā
punappunaṁ vimajjatīti valīsu naṭṭhāsu idaṁ mahantaṁ bhavissatīti
maññamāno udakena siñcitvā pādehi akkamitvā hatthehi ussāpetvā
ukkhipitvā piṭṭhiyā ghaṁsati. Taṁ ātapena sukkhaṁ paṭhamappamāṇameva
hoti. So punapi tathā karoti. Tena vuttaṁ ussāpetvā
punappunaṁ vimajjatīti. Taṁ evaṁ kilamantaṁ bhagavā gandhakuṭiyaṁ nisinnova
disvā nikkhamitvā senāsanacārikaṁ āhiṇḍanto viya tattha
agamāsi. Tena vuttaṁ addasā kho bhagavāti ādi.
Ekādasamāseti ekaṁ pacchimakattikamāsaṁ ṭhapetvā sese ekādasamāse.
Sattamāseti kattikamāsaṁyeva hemantike ca cattāroti pañcamāse
ṭhapetvā sese sattamāse. Kālepi ādissa dinnanti saṅghassa
vā idaṁ akālacīvaranti uddisitvā dinnaṁ ekassa puggalassa vā

185
Idaṁ tuyhaṁ dammīti dinnaṁ. Saṅghato vāti attano pattabhāgavasena
saṅghato vā uppajjeyya. Gaṇato vāti idaṁ suttantikagaṇassa dema
idaṁ ābhidhammikagaṇassāti evaṁ gaṇassa denti tato attano
pattabhāgavasena gaṇato vā uppajjeyya. No cassa pāripūrīti
no ce pāripūrī bhaveyya. Yattakena kariyamānaṁ adhiṭṭhānacīvaraṁ
pahoti taṁ ce cīvaraṁ tattakaṁ na bhaveyya ūnakaṁ bhaveyyāti
attho. Paccāsā hoti saṅghato vāti ādīsu asukadivasaṁ nāma
saṅgho cīvarāni labhissati gaṇo labhissati tato me cīvaraṁ
uppajjissatīti evaṁ saṅghato vā gaṇato vā paccāsā hoti. Athavā
ñātakehi me cīvaratthāya pesitaṁ mittehi pesitaṁ te āgatā cīvaraṁ
dassantīti evaṁ ñātito vā mittato vā paccāsā hoti.
Paṁsukūlato vāti ettha pana paṁsukūlaṁ vā lacchāmīti evaṁ paccāsā
hotīti yojetabbaṁ. Attano vā dhanenāti attano
kappāsasuttādinā dhanena asukadivasaṁ nāma lacchāmīti evaṁ vā paccāsā
hotīti attho. Tato ce uttariṁ nikkhipeyya satiyāpi paccāsāyāti
māsaparamato ce uttariṁ nikkhipeyya nissaggiyaṁ pācittiyanti
attho. Evaṁ pana avatvā yasmā antarā uppajjamāne
paccāsācīvare mūlacīvarassa uppannadivasato yāva vīsatimo divaso
tāva uppannaṁ paccāsācīvaraṁ mūlacīvaraṁ attano gatikaṁ karoti tato
uddhaṁ mūlacīvaraṁ patcāsācīvaraṁ attano gatikaṁ karoti tasmā taṁ
visesaṁ dassetuṁ tadahuppanne mūlacīvareti ādinā nayena pana 1- bhājanaṁ

1. atirekaṁ maññe.

186
Vuttaṁ. Taṁ uttānatthameva. Visabhāge uppanne mūlacīvareti
yadi mūlacīvaraṁ saṇhaṁ paccāsācīvaraṁ thūlaṁ neva sakkā yojetuṁ
rattiyo ca sesā honti na tāva māso pūrati. Na akāmāti
akāmena cīvaraṁ na kāretabbaṁ. Aññaṁ paccāsācīvaraṁ
labhitvāyeva kālabbhantare kātabbaṁ. Paccāsācīvaraṁpi parikkhāracolaṁ
adhiṭṭhātabbaṁ. Atha mūlacīvaraṁ thūlaṁ hoti paccāsācīvaraṁ saṇhaṁ
mūlacīvaraṁ parikkhāracolaṁ adhiṭṭhahitvā paccāsācīvarameva mūlacīvaraṁ
katvā ṭhapetabbaṁ. Taṁ puna māsaparihāraṁ labhati etenevūpāyena
yāva icchati tāva aññamaññaṁ mūlacīvaraṁ katvā ṭhapetuṁ labbhatīti.
Sesaṁ uttānatthameva. Samuṭṭhānādīni paṭhamakaṭhinasadisānevāti.
Tatiyakaṭhinasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti purāṇacīvarasikkhāpadaṁ. Tattha yāva sattamā
pitāmahayugāti pitu pitā pitāmaho. Pitāmahassa yugaṁ pitāmahayugaṁ.
Yuganti āyuppamāṇaṁ vuccati. Abhilāpamattameva cetaṁ. Atthato
pana pitāmahoyeva pitāmahayugaṁ. Tato uddhaṁ sabbepi pubbapurisā
 pitāmahaggahaṇeneva gahitā. Evaṁ yāva sattamo puriso tāva yā
asambaddhā sā yāva sattamā pitāmahayugā asambaddhāti vuccati.
Desanāmukhamevetaṁ. Mātito vā pitito vāti vacanato pana
pitāmahayugaṁpi pitāmahīyugaṁpi mātāmahayugaṁpi mātāmahīyugaṁpi tesaṁpi
bhātikabhaginībhāgineyyaputtappaputtādayopi sabbe te idha saṅgahitāevāti
veditabbā. Tatrāyaṁ vitthāranayo. Pitā pitu pitā tassa pitā

187
Tassāpi pitāti evaṁ yāva sattamā yugā. Pitā pitu mātā
tassāpi pitā ca mātā ca bhātā ca bhaginī ca puttā ca dhītaro cāti
evaṁpi uddhaṁ ca adho ca yāva sattamā yugā. Pitā pitu bhātā
pitu bhaginī pitu puttā pitu dhītaro tesaṁpi puttadhītuparamparāti
evaṁpi yāva sattamā yugā. Mātā mātu mātā tassā mātā
tassāpi mātāti evaṁ yāva sattamā yugā. Mātā mātu pitā
tassa pitā ca mātā ca bhātā ca bhaginī ca puttā ca dhītaro
cāti evaṁpi uddhaṁ ca adho ca yāva sattamā yugā. Mātā
mātu bhātā mātu bhaginī mātu puttā mātu dhītaro tesaṁpi
puttadhītuparamparāti evaṁpi yāva sattamā yugā. Neva mātusambandhena na
pitusambandhena sambaddhā ayaṁ aññātikā nāma. Ubhatosaṅgheti
bhikkhusaṅghe ñatticatutthena ca bhikkhunīsaṅghe ñatticatutthena cāti
aṭṭhavāciyakammena upasampannā. Sakiṁ nivatthaṁpi sakiṁ pārutaṁpīti rajitvā
kappaṁ katvā ekavāraṁpi nivatthaṁ vā pārutaṁ vā. Antamaso
paribhogasīsena aṁse vā matthake vā katvā maggaṁ gato hoti
ussīsakaṁ vā katvā nipanno hoti etaṁpi purāṇacīvarameva.
Sace pana paccattharaṇassa heṭṭhā katvā nipajjati hatthehi vā
ukkhipitvā ākāse vitānaṁ katvā sīsena aphusanto gacchati ayaṁ
paribhogo nāma na hotīti kurundiyaṁ vuttaṁ. Dhotaṁ nissaggiyanti
ettha evaṁ āṇattā bhikkhunī dhovanatthāya uddhanaṁ sajjeti dārūni
saṁharati aggiṁ karoti udakaṁ āharati yāva naṁ dhovitvā ukkhipati

188
Tāva bhikkhuniyā payoge payoge bhikkhussa dukkaṭaṁ dhovitvā
ukkhittamattaṁ nissaggiyaṁ. Sace duddhotanti maññamānā puna siñcati
vā dhovati vā yāva niṭṭhānaṁ na gacchati tāva payoge payoge
dukkaṭaṁ. Esa nayo rajanākoṭṭanesu. Rajanadoṇiyaṁ hi rajanaṁ
ākīritvā yāva sakiṁ rajati tato pubbe yaṅkiñci rajanatthāya karoti
pacchā vā paṭirajati evaṁ sabbattha payoge payoge dukkaṭaṁ.
Evaṁ ākoṭṭanepi payogo veditabbo. Aññātikāya
aññātikasaññī purāṇacīvaraṁ dhovāpetīti no cepi imaṁ me dhovāti vadati
athakho dhovanatthāya kāyavikāraṁ katvā hatthena hatthe deti pādamūle
vā ṭhapeti upari vā khipati sikkhamānāsāmaṇerasāmaṇerī-
upāsikātitthiyādīnaṁ hatthe peseti nadītitthe dhovantiyā
upacāre vā khipati anto dvādasahatthe okāse dhovāpitaṁyeva
hoti. Sace pana upacāraṁ muñcitvā orato ṭhapeti sā ca
dhovitvā āneti anāpatti. Sikkhamānāya vā sāmaṇeriyā vā
upāsikāya vā hatthe dhovanatthāya deti sā ce upasampajjitvā
dhovati āpattiyeva. Upāsakassa hatthe deti so ce liṅge
parivatte bhikkhunīsu pabbajitvā upasampajjitvā dhovati āpattiyeva.
Sāmaṇerassa vā bhikkhussa vā hatthe dinnepi liṅgaparivattane
eseva nayo. Dhovāpeti rajāpetīti ādīsu ekena vatthunā
nissaggiyaṁ dutiyena dukkaṭaṁ. Tīṇipi kārāpentassa ekena
nissaggiyaṁ sesehi dve dukkaṭāni. Yasmā pana etāni

189
Dhovanādīni paṭipāṭiyā vā uppaṭipāṭiyā vā kārentassa mokkho
natthi tasmā ettha tīṇi catukkāni vuttāni. Sacepi hi imaṁ
 cīvaraṁ rajitvā dhovitvā ānehīti vutte sā bhikkhunī paṭhamaṁ dhovitvā
pacchā rajati nissaggiyena dukkaṭameva. Evaṁ sabbesupi
viparītavacanesu nayo veditabbo. Sace pana dhovitvā ānehīti vutte
dhovati ceva rajati ca dhovanapaccayāeva āpatti rajane
anāpatti. Evaṁ sabbattha vuttādhikaraṇe avuttā dhovatīti iminā
lakkhaṇena anāpatti veditabbā. Imasmiṁ cīvare yaṁ kātabbaṁ taṁ
sabbaṁ tuyhaṁ bhāroti vadanto pana ekavācāya sambahulā āpattiyo
āpajjati. Aññātikāya vematiko aññātikāya ñātikasaññīti
imāni pana padāni vuttananeneva tiṇṇaṁ catukkānaṁ vasena vitthārato
veditabbāni. Ekato upasampannāyāti bhikkhunīnaṁ santike
upasampannāya dhovāpentassa dukkaṭaṁ. Bhikkhūnaṁ santike upasampannāya
pana yathāvatthukameva. Bhikkhūnaṁ santike upasampannā nāma
pañcasatā sākiyāniyo. Avuttā dhovatīti uddesāya vā ovādāya
vā āgatā kiliṭṭhaṁ cīvaraṁ disvā ṭhapitaṭṭhānato gahetvā vā
detha ayya dhovissāmīti āharāpetvā vā dhovati ca rajati ca
ākoṭṭeti ca ayaṁ avuttā dhovati nāma. Yāpi imaṁ cīvaraṁ
dhovāti daharaṁ vā sāmaṇeraṁ vā āṇāpentassa bhikkhuno sutvā
āharatha ayya ahaṁ dhovissāmīti dhovati tāvakālikaṁ vā gahetvā
dhovitvā rajitvā deti ayaṁpi avuttā dhovati nāma.

190
Aññaṁ parikkhāranti upāhanatthavikapattatthavikāṁsabandhakakāya-
bandhanamañcapīṭhabhisītaṭikādīnaṁ yaṅkiñci dhovāpeti anāpatti. Sesamettha
uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīsu pana idaṁ sikkhāpadaṁ chassamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Purāṇacīvaradhovāpanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti cīvarapaṭiggahaṇasikkhāpadaṁ. Tattha
piṇḍapātapaṭikkantāti piṇḍapātato paṭikkantā. Yena andhavanaṁ
tenūpasaṅkamīti appaññatte sikkhāpade yena andhavanaṁ tenūpasaṅkami.
Katakammāti katacorakammā. Sandhicchedanādīhi kammehi parabhaṇḍaṁ
haritvāti vuttaṁ hoti. Coragāmaṇikoti corajeṭṭhako. So kira
pubbe theriṁ jānāti tasmā corānaṁ purato gacchanto taṁ disvā
ito mā gacchatha sabbe ito ethāti te gahetvā aññena
maggena agamāsi. Samādhimhā vuṭṭhahitvāti therī kira
paricchinnavelāyaṁyeva samādhimhā vuṭṭhahitvā. Sopi tasmiṁyeva khaṇe
evaṁ avaca tasmā sā assosi. Taṁ sutvā ca natthidāni aññe
ettha samaṇo vā brāhmaṇo vā aññatra mayāti taṁ maṁsaṁ aggahesi.
Tena vuttaṁ athakho uppalavaṇṇā bhikkhunīti ādi. Ohīyakoti
avahīyako avaseso vihāravāraṁ patvā ekova vihāre ṭhitoti
attho. Sace me tvaṁ antaravāsakaṁ dadeyyāsīti kasmā āha.

191
Saṇhaṁ ghanamaṭṭhaṁ antaravāsakaṁ disvā lobhena. Apica appako tassa
antaravāsake lobho theriyā pana sikhāppattā koṭṭhāsasampatti
tenassā sarīrapāripūriṁ passissāmīti visamalobhaṁ uppādetvā evamāha.
Antimanti pañcannaṁ cīvarānaṁ sabbapariyantaṁ hutvā antimaṁ pacchimaṁ.
Aññaṁ lesenāpi vikappetvā vā paccuddharitvā vā ṭhapitaṁ cīvaraṁ natthīti
evaṁ yathāanuññātānaṁ pañcannaṁ cīvarānaṁ dhāraṇavaseneva āha
na lobhena. Na hi khīṇāsavānaṁ lobho atthi. Nippīḷiyamānāti
upamaṁ dassetvā gāḷhaṁ pīḷiyamānā. Antaravāsakaṁ datvā agamāsīti
saṅkaccikaṁ nivāsetvā yathā tassa manoratho na pūrati evaṁ
hatthataleyeva dassetvā agamāsi. Kasmā pārivaṭṭakacīvaraṁ apaṭiggaṇhante
ujjhāyiṁsu. Sace ettakopi amhesu ayyānaṁ vissāso natthi kathaṁ
mayaṁ yāpessāmāti vihatthatāya samabhitunnattā. Anujānāmi bhikkhave
imesaṁ pañcannanti imesaṁ pañcannaṁ sahadhammikānaṁ samasaddhānaṁ samasīlānaṁ
 samadiṭṭhīnaṁ pārivaṭṭakaṁ gahetuṁ anujānāmīti attho. Payoge
dukkaṭanti gahaṇatthāya hatthappasāraṇādīsu dukkaṭaṁ. Paṭilābhenāti
paṭiggahaṇena. Tattha ca hatthena vā hatthe detu pādamūle
vā ṭhapetu upari vā khipatu sace sādiyati gahitameva hoti.
Sace pana sikkhamānāsāmaṇerasāmaṇerīupāsakaupāsikādīnaṁ hatthe
pesitaṁ paṭiggaṇhāti anāpatti. Dhammakathaṁ kathentassa catassopi
parisā cīvarāni ca nānāvirāgavatthāni ca ānetvā pādamūle
ṭhapenti upacāre vā ṭhatvā upacāraṁ vā muñcitvā khipanti.

192
Yaṁ tattha bhikkhunīnaṁ santakaṁ taṁ aññatra pārivaṭṭakā gaṇhantassa
āpattiyeva. Atha pana rattibhāge khittāni honti idaṁ bhikkhuniyā
idaṁ aññesaṁ santakanti ñātuṁ na sakkā pārivaṭṭakakiccaṁ natthīti
mahāpaccariyaṁ ca kurundiyaṁ ca vuttaṁ. Taṁ acittakabhāvena na sameti.
Sace bhikkhunī vassāvāsikaṁ deti pārivaṭṭakameva kātabbaṁ. Sace
pana saṅkārakūṭādīsu ṭhapeti paṁsukūlaṁ gaṇhissantīti paṁsukūlaṁ
adhiṭṭhahitvā gahetuṁ vaṭṭati. Aññātikāya aññātikasaññīti
tikapācittiyaṁ. Ekato upasampannāyāti bhikkhunīnaṁ santike
upasampannāya hatthato gaṇhantassa dukkaṭaṁ. Bhikkhūnaṁ santike
upasampannāya pana pācittiyameva. Parittena vā vipulanti
appagghena cīvarena vā upāhanatthavikapattatthavikāṁsabandhakakāya-
bandhanādinā vā mahagghaṁ sacepi ticīvaraṁ paṭiggaṇhāti anāpatti.
Mahāpaccariyaṁ pana antamaso harītakīkhaṇḍenāpīti vuttaṁ. Vipulena
vā parittanti idaṁ vuttavipallāsena veditabbaṁ. Aññaṁ
parikkhāranti pattatthavikādiṁ yaṅkiñci. Vikappanūpagapacchimacīvarappamāṇaṁ
pana parissāvanaṁpi na vaṭṭati. Yaṁ neva adhiṭṭhānūpagaṁ
na vikappanūpagaṁ taṁ sabbaṁ vaṭṭati. Sacepi mañcappamāṇā
bhisicchavi hoti vaṭṭatiyeva. Ko pana vādo pattatthavikādīsu.
Sesaṁ uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīsu idaṁ chassamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ

193
Tivedananti.
Cīvarapaṭiggahaṇasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti aññātakaviññattisikkhāpadaṁ. Tattha
upanando sakyaputtoti asītisahassamattānaṁ sakyakulā pabbajitānaṁ
bhikkhūnaṁ paṭikiṭṭho lolajātiko. Paṭṭhoti cheko samattho
paṭibalo sarasampanno kaṇṭhamādhuriyena samannāgato. Kismiṁ viyāti
kiṁsu viya kileso viya hirottappavasena kampanaṁ viya saṅkampanaṁ viya
hotīti attho. Addhānamagganti addhānasaṅkhātaṁ dīghamaggaṁ na
nagaravīthimagganti attho. Te bhikkhū acchindiṁsūti musiṁsu pattacīvarāni
nesaṁ hariṁsūti attho. Anuyuñjāhīti bhikkhubhāvaṁ jānanatthāya puccha.
Anuyuñjiyamānāti pabbajjā upasampadā pattacīvarādhiṭṭhānādīni
pucchiyamānā. Etamatthaṁ ārocesunti bhikkhubhāvaṁ jānāpetvā
yvāyaṁ sāketā sāvatthiṁ addhānamaggaṁ paṭipannāti ādinā nayena
vutto etamatthaṁ ārocesuṁ.
Aññātakaṁ gahapatiṁ vāti ādīsu yaṁ parato tiṇena vā
paṇṇena vā paṭicchādetvāti vuttaṁ taṁ ādiṁ katvā evaṁ
anupubbīkathā veditabbā. Sace core passitvā daharā pattacīvarāni
gahetvā palātā corā therānaṁ nivāsanapārupanamattaṁyeva
haritvā gacchanti therehi neva tāva cīvaraṁ viññāpetabbaṁ. Na
sākhāpalāsaṁ bhañjitabbaṁ. Atha daharā sabbaṁ bhaṇḍikaṁ chaḍḍetvā
palātā corā therānaṁ nivāsanapārupanaṁ tañca bhaṇḍikaṁ haritvā

194
 Gacchanti daharehi āgantvā attano nivāsanapārupanāni na tāva therānaṁ
dātabbāni. Na hi anacchinnacīvarā attano atthāya sākhāpalāsaṁ
bhañjituṁ labhanti. Acchinnacīvarānaṁ pana atthāya labhanti.
Acchinnacīvarā ca attanopi paresaṁpi atthāya labhanti. Tasmā
therehi sākhāpalāsaṁ bhañjitvā vākādīhi gaṇṭhitvā daharānaṁ
dātabbaṁ daharehi vā therānaṁ atthāya bhañjitvā gaṇṭhitvā tesaṁ
hatthe datvā vā adatvā vā attanā nivāsetvā attano
nivāsanapārupanāni therānaṁ dātabbāni. Neva bhūtagāmapātabyatāya
pācittiyaṁ hoti na tesaṁ dhāraṇe dukkaṭaṁ. Sace antarāmagge
rajakattharaṇaṁ vā hoti aññe vā tādise manusse passanti
cīvaraṁ viññāpetabbaṁ. Yāni ca nesaṁ te vā manussā aññe
vā sākhāpalāsanivāsane bhikkhū disvā ussāhajātā vatthāni denti
tāni sadasāni vā hontu adasāni vā nīlādinānāvaṇṇāni
vā kappiyānipi akappiyānipi sabbāni acchinnacīvaraṭṭhāne ṭhitattā
tesaṁ nivāsetuñca pārupituñca vaṭṭanti. Vuttaṁpi hetaṁ parivāre
akappakataṁ na pi rajanāya rattaṁ
tena nivattho yena kāmaṁ vajeyya
na cassa hoti āpatti so ca dhammo sugatena desito
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Ayaṁ hi pañho acchinnacīvarakaṁ bhikkhuṁ sandhāya vutto.
Atha pana titthiyehi samāgacchanti te ca nesaṁ

1. vi. parivāra. 8/535-536.

195
Kusacīravākacīraphalakacīrāni denti tānipi laddhiṁ aggahetvā nivāsetuṁ
vaṭṭanti. Nivāsetvāpi laddhi na gahetabbā. Idāni yaṁ āvāsaṁ paṭhamaṁ
upagacchati sace tattha hoti saṅghassa vihāracīvaraṁ vāti ādīsu vihāracīvaraṁ
nāma
manussā āvāsaṁ kāretvā cattāro paccayā amhākameva santakā
paribhogaṁ gacchantūti cīvaraṁ sajjitvā attanā kārāpite āvāse
ṭhapenti etaṁ vihāracīvarannāma. Uttarattharaṇanti mañcakassa upari
attharaṇaṁ vuccati.. Bhummattharaṇanti parikammakatāya bhūmiyā
rakkhaṇatthāya vilimikāhi katāttharaṇaṁ. Tassa upari taṭikaṁ attharitvā
caṅkamanti. Bhisicchavīti mañcabhisiyā vā pīṭhakabhisiyā vā chavi.
Sace pūritā hoti vidhunetvāpi gahetuṁ vaṭṭati. Evametesu
vihāracīvarādīsu yaṁ tattha āvāse hoti taṁ anāpacachāpi
gahetvā nivāsetuṁ vā pārupituṁ vā acchinnacīvarakānaṁ bhikkhūnaṁ
labbhatīti veditabbaṁ. Tañca kho labhitvā odahissāmi puna
ṭhapessāmīti adhippāyena na mūlacchejjāya. Labhitvā ca pana
ñātito vā upaṭṭhākato vā aññato vā kutocipi pākatikameva
kātabbaṁ. Videsaṁ gatena ekasmiṁ saṅghike āvāse saṅghikaparibhogena
paribhuñjanatthāya ṭhapetabbaṁ. Sacassa paribhogeneva taṁ jīrati vā
nassati vā gīvā na hoti. Sace pana etesaṁ vuttapkārānaṁ
gihivatthādīnaṁ bhisicchavipariyantānaṁ kiñci na labbhati tena tiṇena
vā paṇṇena vā paṭicchādetvā āgantabbanti. Kehici vā
acchinnanti ettha yaṁpi acchinnacīvarā ācariyūpajjhāyā aññe

196
Āharāvuso cīvaranti yācitvā vā vissāsena vā gaṇhanti taṁpi
saṅgahaṁ gacchatīti vattuṁ yujjati. Paribhogajiṇṇaṁ vāti ettha ca
acchinnacīvarānaṁ ācariyūpajjhāyādīnaṁ attanā tiṇapaṇṇehi
paṭicchādetvā dinnaṁ cīvaraṁpi saṅgahaṁ gacchatīti vattuṁ yujjati. Evaṁ hi
te acchinnacīvaraṭṭhāne naṭṭhacīvaraṭṭhāne ca ṭhitā va bhavissanti.
Tena nesaṁ viññattiyañca akappiyacīvaraparibhoge ca anāpatti anurūpā
bhavissatīti. Ñātakānaṁ pavāritānanti ettha etesaṁ santakaṁ
dethāti viññāpentassa yācantassa anāpattīti evamattho
daṭṭhabbo. Na hi ñātakānaṁ pavāritānaṁ āpatti vā anāpatti
 vā hoti. Attano dhanenāti etthāpi attano kappiyabhaṇḍena
kappiyavohāreneva viññāpentassa cetāpentassa vā
parivattāpentassa vā anāpattīti evamattho daṭṭhabbo.
Pavāritānanti ettha ca saṅghavasena pavāritesu pamāṇameva vaṭṭati.
Puggalikapavāraṇāya yaṁ yaṁ pavāreti taṁ taṁyeva viññāpetabbaṁ. Yo hi
catūhi paccayehi pavāretvā sayameva sallakkhetvā kālānukālaṁ
cīvarāni divase divase yāgubhattādīnīti evaṁ yena yena attho taṁ taṁ
deti tassa viññāpanakiccaṁ natthi. Yo pana pavāretvā bālatāya
vā satisammosena vā na deti so viññāpetabbo. Yo mayhaṁ
gehaṁ pavāremīti vadati tassa gehaṁ gantvā yathāsukhaṁ nisīditabbaṁ
nipajjitabbaṁ na kiñci gahetabbaṁ. Yo pana yaṁ mayhaṁ gehe atthi
taṁ pavāremīti vadati yaṁ tattha kappiyaṁ taṁ viññāpetabbaṁ.

197
Gehe pana nisīdituṁ vā nipajjituṁ vā na labbhatīti kurundiyaṁ vuttaṁ.
Aññassatthāyāti ettha attano ñātakapavārite na kevalaṁ
attano atthāya athakho aññassatthāya viññāpentassa anāpattīti
ayameko attho. Ayaṁ pana dutiyo aññassāti ye aññassa
ñātakapavāritā te tasseva aññassāti laddhavohārassa
buddharakkhitassa vā dhammarakkhitassa vā atthāya viññāpentassa
anāpattīti. Sesaṁ uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīsu idaṁpi chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Aññātakaviññattisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti taduttarisikkhāpadaṁ. Tattha abhihaṭṭhunti
abhīti upasaggo. Haritunti attho. Gaṇhitunti vuttaṁ hoti.
Pavāreyyāti icchāpeyya icchaṁ ruciṁ uppādeyya vadeyya
nimanteyyāti attho. Abhihaṭṭhuṁ pavārentena pana yathā vattabbaṁ taṁ
ākāraṁ dassetuṁ yāvatakaṁ icchasi tāvatakaṁ gaṇhāhīti evamassa
padabhājanaṁ vuttaṁ. Athavā yathā nekkhammaṁ daṭṭhukhematoti ettha
disvāti attho evamidhāpi abhihaṭṭhuṁ pavāreyyāti abhiharitvā
pavāreyyāti attho. Tattha kāyābhihāro vā vācābhihāro vāti
duvidho abhihāro. Kāyena vā vatthāni abhiharitvā pādamūle
ṭhapetvā yattakaṁ icchasi tattakaṁ gaṇhāhīti vadanto pavāreyya.
Vācāya vā amhākaṁ dussakoṭṭhāgāraṁ paripuṇṇaṁ yattakaṁ icchasi

198
Tattakaṁ gaṇhāhīti vadanto pavāreyya. Tadubhayaṁ hi ekajjhaṁ katvā
abhihaṭṭhuṁ pavāreyyāti vuttaṁ. Santaruttaraparamanti sāntaraṁ uttaraṁ
paramaṁ assa cīvarassāti santaruttaraparamaṁ. Nivāsanena saddhiṁ
pārupanaṁ ukkaṭṭhaparicchedo assāti vuttaṁ hoti. Tato cīvaraṁ
sāditabbanti tato abhihaṭacīvarato ettakaṁ cīvaraṁ gahetabbaṁ na ito
paranti attho. Yasmā pana acchinnasabbacīvarena ticīvarikeneva
bhikkhunā evaṁ paṭipajjitabbaṁ aññena aññathāpi tasmā taṁ
vibhāgaṁ dassetuṁ sace tīṇi naṭṭhāni hontīti ādinā nayena
tassa padabhājanaṁ vuttaṁ. Tatrāyaṁ vinicchayo. Yassa tīṇi
naṭṭhāni tena dve sāditabbāni. Ekaṁ nivāsetvā ekaṁ
pārupitvā aññaṁ sabhāgaṭṭhānato pariyesissati. Yassa dve
naṭṭhāni tena ekaṁ sāditabbaṁ. Sace pakatiyāva santaruttarena
carati dve sāditabbāni. Evaṁ ekaṁ sādiyanteneva samo
bhavissati. Ekaṁ naṭṭhaṁ na sāditabbaṁ. Yassa tīsu ekaṁ naṭṭhaṁ
na sāditabbaṁ. Yassa pana dvīsu ekaṁ naṭṭhaṁ ekaṁ sāditabbaṁ.
Yassa pana ekaṁyeva hoti tañca naṭṭhaṁ dve sāditabbāni.
Bhikkhuniyā pana pañcasupi naṭṭhesu dve sāditabbāni. Catūsu
naṭṭhesu ekaṁ sāditabbaṁ. Tīsu naṭṭhesu kiñci na sāditabbaṁ.
Ko pana vādo dvīsu vā ekasmiṁ vā. Yenakenaci hi
santaruttaraparamatāya ṭhātabbaṁ tato uttariṁ na labbhatīti idamettha
 lakkhaṇaṁ. Sesakaṁ āharissāmīti dve cīvarāni katvā sesakaṁ puna

199
Āharissāmīti attho. Na acchinnakāraṇāti bāhusaccādiguṇavasena
denti. Ñātakānanti ādīsu ñātakānaṁ dentānaṁ sādiyantassa
pavāritānaṁ dentānaṁ sādiyantassa attano dhanena sādiyantassa
anāpattīti attho. Aṭṭhakathāsu pana ñātakapavāritaṭṭhāne
pakatiyāva bahuṁpi vaṭṭati acchinnakāraṇā pamāṇameva vaṭṭatīti
vuttaṁ. Taṁ pāliyā na sameti. Yasmā panidaṁ sikkhāpadaṁ
aññassatthāya viññāpanavatthusmiṁyeva paññattaṁ tasmā idha
aññassatthāyāti na vuttaṁ. Sesaṁ uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīsu idaṁpi chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Taduttarisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti upakkhaṭasikkhāpadaṁ. Tattha atthāvuso maṁ
so upaṭṭhākoti āvuso yaṁ tvaṁ bhaṇasi atthi evarūpo so mama
upaṭṭhākoti ayamettha attho. Apimayyā evaṁ hotīti api
me ayyā evaṁ hoti. Api meyyā evaṁ hotītipi pāṭho.
Bhikkhuṁ paneva uddissāti ettha uddissāti apadissa ārabbha.
Yasmā pana yaṁ uddissa upakkhaṭaṁ hoti taṁ tassatthāya upakkhaṭaṁ
nāma hoti tasmāssa padabhājane bhikkhussatthāyāti vuttaṁ.
Bhikkhuṁ ārammaṇaṁ karitvāti bhikkhuṁ paccayaṁ katvā. Yaṁ hi bhikkhuṁ
uddissa upakkhaṭaṁ taṁ niyameneva bhikkhuṁ paccayaṁ katvā upakkhaṭaṁ
hoti. Tena vuttaṁ bhikkhuṁ ārammaṇaṁ karitvāti. Paccayopi hi

200
Labhati māro ārammaṇanti ādīsu ārammaṇanti āgato. Idāni
uddissāti ettha yo kattā tassa ākāradassanatthaṁ bhikkhuṁ
acchādetukāmoti vuttaṁ. Bhikkhuṁ acchādetukāmena hi tena taṁ
uddissa upakkhaṭaṁ na aññena kāraṇena. Iti so acchādetukāmo
hoti. Tena vuttaṁ bhikkhuṁ acchādetukāmoti. Aññātakassa
gahapatissa vāti aññātakagahapatinā vāti attho. Karaṇatthe
hi idaṁ sāmivacanaṁ. Padabhājane pana byañjanaṁ avicāretvā
atthamattameva dassetuṁ aññātako nāma .pe. Gahapati nāmāti ādi
vuttaṁ. Cīvaracetāpananti cīvaramūlaṁ. Taṁ pana yasmā hiraññādīsu
aññataraṁ hoti tasmā padabhājane hiraññaṁ vāti ādi vuttaṁ.
Upakkhaṭaṁ hotīti sajjitaṁ hoti saṁharitvā ṭhapitaṁ. Yasmā pana
hiraññaṁ vāti ādinā vacanenassa upakkhaṭabhāvo dassito hoti
tasmā upakkhaṭaṁ nāmāti padaṁ uddharitvā visuṁ padabhājanaṁ na
vuttaṁ. Imināti upakkhaṭaṁ sandhāyāha. Tenevassa padabhājane
paccupaṭṭhitenāti vuttaṁ. Yañhi upakkhaṭaṁ saṁharitvā ṭhapitaṁ taṁ
paccupaṭṭhitaṁ hotīti. Acchādessāmīti vohāravacanametaṁ.
Itthannāmassa bhikkhuno dassāmīti ayaṁ panettha attho. Tenevassa
padabhājanepi dassāmīti vuttaṁ. Tatra ce so bhikkhūti yatra so
gahapati vā gahapatānī vā tatra so bhikkhu pubbe appavārito
upasaṅkamitvā cīvare vikappaṁ āpajjeyya ce iti ayamettha
padasambandho. Tattha upasaṅkamitvāti imassa gantvāti imināva

201
Atthe siddhe pacuravohāravasena gharanti vuttaṁ. Yatra pana so
dāyako tatra gantvāti ayamettha attho. Tasmā punapi vuttaṁ
yattha katthaci upasaṅkamitvāti. Vikappaṁ āpajjeyyāti visiṭṭhakappaṁ
adhikavidhānaṁ āpajjeyya. Padabhājane pana yena kāraṇena
vikappaṁ āpanno hoti tameva dassetuṁ āyataṁ vāti ādi vuttaṁ.
Sādhūti āyācane nipāto. Vatāti parivitakke. Manti attānaṁ
uddisati. Āyasmāti paraṁ ālapati āmanteti. Yasmā pana
 adaṁ sabbaṁ byañjanamattameva uttānatthameva tasmāssa pdabhājane
attho na vutto. Kalyāṇakamyataṁ upādāyāti sundarakāmataṁ
visiṭṭhakāmataṁ cittena gahetvā. Tassa āpajjeyya ce iti iminā
sambandho. Yasmā pana yo kalyāṇakamyataṁ upādāya āpajjati
so sādhutthiko mahagghatthiko hoti tasmāssa padabhājane byañjanaṁ
pahāya adhippetatthameva dassetuṁ tadeva vacanaṁ vuttaṁ. Yasmā
pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṁ eti tasmā tassa
vacanenāti ādi vuttaṁ. Anāpatti ñātakānanti ādīsu ñātakānaṁ
cīvare vikappaṁ āpajjantassa anāpattīti evamattho daṭṭhabbo.
Mahagghaṁ cetāpetukāmassa appagghaṁ cetāpetīti gahapatissa
vīsatiagghanakaṁ cīvaraṁ cetāpetukāmassa alaṁ mayhaṁ etena dasagghanakaṁ vā
aṭṭhagghanakaṁ vā dehīti vadato anāpattīti. Appagghanti idaṁ ca
atirekanivāraṇatthameva vuttaṁ. Samakepi pana anāpatti. Tañca kho
agghavaseneva na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhīdaṁ sikkhāpadaṁ

202
Tasmā yo vīsatiagghanakaṁ antaravāsakaṁ cetāpetukāmo taṁ ettakameva
agghanakaṁ cīvaraṁ dehīti vattuṁpi vaṭṭati. Sesaṁ uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīnipi taduttarisikkhāpadasadisānevāti.
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Dutiyaupakkhaṭasikkhāpade imināva nayena attho veditabbo.
Taṁ hi imassa anuppaññattisadisaṁ. Kevalaṁ paṭhamasikkhāpade ekassa
pīḷā katā dutiye dvinnaṁ. Ayamettha viseso. Sesaṁ sabbaṁ
paṭhamasadisameva. Yathā ca dvinnaṁ evaṁ bahūnaṁ pīḷanaṁ katvā
gaṇhatopi āpatti veditabbā.
Dutiyaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti rājasikkhāpadaṁ. Tattha upāsakaṁ saññāpetvāti
jānāpetvā. Iminā mūlena cīvaraṁ kīṇitvā therassa dehīti evaṁ
vatvāti adhippāyo. Paññāsabandhoti paññāsakahāpaṇo daṇḍoti
vuttaṁ hoti. Paññāsambandhotipi pāṭho. Ajjuṇho bhante
āgamehīti bhante ajja ekadivasaṁ amhākaṁ tiṭṭha adhivāsehīti
attho. Parāmasīti gaṇhi. Jinosīti jitosi paññāsaṁ jito
asi. Paññāsaṁ dāpetabboti adhippāyo. Rājabhoggoti rājato
bhoggaṁ bhuñjitabbaṁ assa atthīti rājabhoggo. Rājabhogotipi
pāṭho. Rājato bhogo assa atthīti attho. Pahiṇeyyāti
peseyya. Uttānatthattā panassa padabhājanaṁ na vuttaṁ. Yathā
ca etassa evaṁ cīvaraṁ itthannāmaṁ bhikkhunti ādīnaṁpi padānaṁ

203
Uttānatthattāyeva padabhājanaṁ na vuttanti veditabbaṁ. Ābhaṭanti
ānītaṁ. Kālena kappiyanti yuttappattakālena. Yadā no attho
hoti tadā kappiyacīvaraṁ paṭiggaṇhāmāti attho. Veyyāvaccakaroti
kiccakaro kappiyakārakoti attho. Saññatto so mayāti āṇatto
so mayā yathā tumhākaṁ cīvarena atthe sati cīvaraṁ dassati
evaṁ vuttoti attho. Attho me āvuso cīvarenāti
codanālakkhaṇanidassanametaṁ. Idaṁ hi vohāravacanaṁ vattabbaṁ assa vā attho
yāya kāyaci bhāsāya. Idaṁ codanālakkhaṇaṁ. Dehi me cīvaranti
ādīni pana navattabbākāradassanatthaṁ vuttāni. Etāni hi vacanāni
etesaṁ vā attho yāya kāyaci bhāsāya na vattabbo. Dutiyaṁpi
vattabbo tatiyaṁpi vattabboti attho me āvuso cīvarenāti idameva
yāvatatiyaṁ vattabbo. Evaṁ dvittikkhattuṁ codetabbo sāretabboti
ettha uddiṭṭhacodanāparicchedaṁ dassetvā idāni dvittikkhattuṁ
codayamāno sārayamāno taṁcīvaraṁ abhinipphādeyya iccetaṁ kusalanti
imesaṁ padānaṁ saṁkhepato atthaṁ dassento sace abhinipphādeti iccetaṁ
kusalanti āha. Evaṁ yāvatatiyaṁ codento taṁ cīvaraṁ yadi nipphādeti
sakkoti attano paṭilābhavasena nipphādetuṁ iccetaṁ kusalaṁ sādhu
suṭṭhu sundaraṁ. Catukkhattuṁ pañcakkhattuṁ chakkhattuparamaṁ tuṇhībhūtena
 uddissa ṭhātabbanti ṭhānalakkhaṇanidassanametaṁ. Chakkhattuparamanti.
Bhāvanapuṁsakavacanametaṁ. Chakkhattuparamaṁ hi etena cīvaraṁ uddissa
tuṇhībhūtena ṭhātabbaṁ. Na aññaṁ kiñci kātabbaṁ. Idaṁ ṭhānalakkhaṇaṁ.

204
Tattha yo sabbaṭṭhānānaṁ sādhāraṇo tuṇhībhāvo taṁ tāva dassetuṁ
padabhājane tattha gantvā tuṇhībhūtenāti ādi vuttaṁ. Tattha na
āsane nisīditabbanti idha bhante nisīdathāti vuttenāpi na nisīditabbaṁ.
Na āmisaṁ paṭiggahetabbanti yāgukhajjakādibhedaṁ kiñci āmisaṁ
gaṇhātha bhanteti yāciyamānenāpi na gaṇhitabbaṁ. Na dhammo
bhāsitabboti maṅgalaṁ vā anumodanaṁ vā bhāsathāti yāciyamānenāpi
kiñci na bhāsitabbaṁ. Kevalaṁ kiṁkāraṇā āgatosīti pucchiyamāno
jānāhi āvusoti vattabbo. Pucchiyamānoti idaṁ hi karaṇatthe
paccattavacanaṁ. Athavā pucchaṁ kurumānoti pucchiyamānoti
evampettha attho daṭṭhabbo. Yo hi pucchaṁ karoti so ettakaṁ
vattabboti. Ṭhānaṁ bhañjatīti āgatakāraṇaṁ bhañjati. Idāni yā
tisso codanā cha ṭhānāni 1- vuttāni tattha vuḍḍhiñca hāniñca
dassento catukkhattuṁ codetvāti ādimāha. Yasmā ca ettha
ekacodanāvuḍḍhiyā dvinnaṁ ṭhānānaṁ hāni vuttā tasmā
ekacodanā dviguṇaṁ ṭhānanti lakkhaṇaṁ dassitaṁ hoti. Iti iminā
sakkhaṇena tikkhattuṁ codetvā chakkhattuṁ ṭhātabbaṁ dvikkhattuṁ codetvā
aṭṭhakkhattuṁ ṭhātabbaṁ sakiṁ codetvā dasakkhattuṁ ṭhātabbaṁ yathā ca
chakkhattuṁ codetvā na ṭhātabbanti vuttaṁ evaṁ dvādasakkhattuṁ
ṭhatvā na codetabbantipi vuttameva hoti. Tasmā sace codetiyeva
na tiṭṭhati cha codanā labbhanti. Sace tiṭṭhatiyeva na codeti

1. ito paraṁ casaddo icchitabbo.

205
Dvādasa ṭhānāni labbhanti. Sace codetipi tiṭṭhatipi ekāya
codanāya dve ṭhānāni hāpetabbāni tattha yo ekadivasameva
punappunaṁ gantvā chakkhattuṁ codeti sakiṁyeva vā gantvā attho me
āvuso cīvarenāti chakkhattuṁ vadati tathā ekadivasameva punappunaṁ
gantvā dvādasakkhattuṁ tiṭṭhati sakiṁyeva vā gantvā tatra tatra
ṭhāne tiṭṭhati sopi sabbacodanāyo sabbaṭṭhānāni ca bhañjati.
Ko pana vādo nānādivasesu evaṁ karontassāti evamettha
vinicchayo veditabbo. Yatassa cīvaracetāpanaṁ ābhaṭanti yato
rājato vā rājabhoggato vā assa bhikkhuno cīvaracetāpanaṁ ānītaṁ.
Yatrāssātipi pāṭho. Ayamevattho. Yatthassātipi paṭhanti yasmiṁ
ṭhāne assa cīvaracetāpanaṁ pesitanti ca atthaṁ kathenti. Byañjanaṁ
pana na sameti. Ttathāti assa rañño vā rājabhoggassa vā
santike. Samīpatthe hi idaṁ bhummavacanaṁ. Na taṁ tassa bhikkhuno
kiñci atthaṁ anubhotīti taṁ cīvaracetāpanaṁ tassa bhikkhuno kiñci
appamattakaṁpi kammaṁ na nipphādeti. Yuñjantāyasmanto sakanti
āyasmanto attano santakaṁ dhanaṁ yuñjantu etaṁ pāpuṇantu.
Mā vo sakaṁ vinassāti tumhākaṁ santakaṁ mā vinassatu yo pana
neva sāmaṁ gacchati na dūtaṁ pāheti 1- vattabhede dukkaṭaṁ āpajjati.
Kiṁ pana sabbakappiyakārakesu evaṁ paṭipajjitabbanti. Na
paṭipajjitabbaṁ. Ayaṁ hi kappiyakārako nāma saṅkhepato duvidho

1. ito paraṁ soti padaṁ icchitabbaṁ.

206
Niddiṭṭho ca aniddiṭṭho cāti. Tattha niddiṭṭho duvidho
bhikkhunā niddiṭṭho dūtena niddiṭṭhoti. Aniddiṭṭhopi duvidho
mukhavevaṭikakappiyakārako parammukhakappiyakārakoti. Tesu bhikkhunā niddiṭṭho
sammukhāsammukhavasena catubbidho hoti. Tathā dūtena niddiṭṭhoti.
Kathaṁ. Idhekacco bhikkhussa cīvaratthāya dūtena akappiyavatthuṁ
 pahiṇāti. Dūto taṁ bhikkhuṁ upasaṅkamitvā idaṁ bhante itthannāmena
tumhākaṁ cīvaratthāya pahitaṁ gaṇahātha nanti vadati. Bhikkhu nayidaṁ
kappatīti paṭikkhipati. Dūto atthi pana te bhante veyyāvaccakaroti
pucchati. Puññatthikehi ca upāsakehi bhikkhūnaṁ veyyāvaccaṁ
karothāti āṇattā vā bhikkhūnaṁ vā sandiṭṭhā sambhattā keci
veyyāvaccakarā honti. Tesaṁ aññataro tasmiṁ khaṇe bhikkhussa
santike nisinno hoti. Bhikkhu taṁ niddisati ayaṁ bhikkhūnaṁ
veyyāvaccakaroti. Dūto tassa hatthe akappiyavatthuṁ datvā therassa cīvaraṁ
kīṇitvā dehīti gacchati. Ayaṁ bhikkhunā sammukhaniddiṭṭho. No ce
bhikkhussa santike nisinno hoti apica kho bhikkhu niddisati asukasmiṁ
nāma gāme itthannāmo bhikkhūnaṁ veyyāvaccakaroti. So dūto
gantvā tassa hatthe akappiyavatthuṁ datvā therassa cīvaraṁ kīṇitvā
dadeyyāsīti āgantvā bhikkhussa ārocetvā gacchati. Ayameko
bhikkhunā asammukhaniddiṭṭho. Naheva kho pana so dūto attanā
āgantvā āroceti apica kho aññaṁ pahiṇāti dinnaṁ mayā
bhante tassa hatthe cīvaracetāpanaṁ cīvaraṁ gaṇheyyāthāti. Ayaṁ

207
Dutiyo bhikkhunā asammukhaniddiṭṭho. Naheva kho aññaṁ pahiṇāti
apica kho gacchantova bhikkhuṁ vadati ahaṁ tassa hatthe cīvaracetāpanaṁ
dassāmi tumhe cīvaraṁ gaṇheyyāthāti. Ayaṁ tatiyo bhikkhunā
asammukhaniddiṭṭhoti evaṁ eko sammukhaniddiṭṭho tayo asammukhaniddiṭṭhāti
ime cattāro bhikkhunā niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu
imasmiṁ rājasikkhāpade vuttanayeneva paṭipajjitabbaṁ. Aparo bhikkhu
purimanayeneva dūtena pucchito natthitāya vā avicāretukāmatāya
vā natthamhākaṁ kappiyakārakoti vadati. Tasmiṁ ca khaṇe koci
manusso āgacchati. Dūto tassa hatthe akappiyavatthuṁ datvā
imassa hatthato cīvaraṁ gaṇheyyāthāti vatvā gacchati. Ayaṁ dūtena
sammukhaniddiṭṭho. Aparo dūto gāmaṁ pavisitvā attano abhirucitassa
yassa kassaci hatthe akappiyavatthuṁ datvā purimanayeneva āgantvā
āroceti aññaṁ vā pahiṇāti ahaṁ asukassa nāma hatthe
cīvaracetāpanaṁ dassāmi tumhe cīvaraṁ gaṇheyyāthāti vatvā vā
gacchati. Ayaṁ tatiyo dūtena asammukhaniddiṭṭhoti evaṁ eko
sammukhaniddiṭṭho tayo asammukhaniddiṭṭhāti ime cattāro dūtena
niddiṭṭhaveyyāvaccakarā nāma. Etesu meṇḍakasikkhāpade
vuttanayeneva paṭipajjitabbaṁ. Vuttaṁ hetaṁ santi bhikkhave manussā saddhā
pasannā te kappiyakārakānaṁ hatthe hiraññasuvaṇṇaṁ upanikkhipanti
iminā yaṁ ayyassa kappiyaṁ taṁ dethāti anujānāmi bhikkhave yaṁ
tato kappiyaṁ taṁ sādituṁ na tvevāhaṁ bhikkhave kenaci pariyāyena

208
Jātarūparajataṁ sāditabbaṁ pariyesitabbanti vadāmīti 1-. Ettha codanāya
parimāṇaṁ natthi. Mūlaṁ asādiyantena sahassakkhattuṁpi codanāya vā
ṭhānena vā kappiyabhaṇḍaṁ sādituṁ vaṭṭati. No ce deti aññaṁ
kappiyakārakaṁ ṭhapetvāpi āharāpetabbaṁ. Sace icchati
mūlasāmikānaṁpi kathetabbaṁ. No ce icchati na kathetabbaṁ. Aparo bhikkhu
purimanayeneva dūtena pucchito natthamhākaṁ kappiyakārakoti vadati.
Tadañño samīpe ṭhito sutvā āhara bho ahaṁ ayyassa cīvaraṁ
cetāpetvā dassāmīti vadati. Dūto handa bho dadeyyāsīti
tassa hatthe datvā bhikkhussa anārocetvāva gacchati. Ayaṁ
mukhavevaṭikakappiyakārako. Aparo bhikkhuno upaṭṭhākasasa vā aññassa
vā hatthe akappiyavatthuṁ datvā therassa cīvaraṁ dadeyyāsīti
etova pakkamati. Ayaṁ parammukhakappiyakārakoti ime dve
aniddiṭaṭhakappiyakārakā nāma. Etesu aññātakāppavāritesu viya
paṭipajjitabbaṁ. Sace sayameva cīvaraṁ ānetvā dadanti gahetabbaṁ
no ce na kiñci vattabbaṁ. Desanāmattameva cetaṁ dūtena
cīvaracetāpanaṁ pahiṇeyyāti. Sayaṁ āharitvāpi piṇḍapātādīnaṁ atthāya
 dadantesupi eseva nayo. Na kevalaṁ attanoyeva atthāya sampaṭicchituṁ
na vaṭṭati. Sace koci jātarūparajataṁ ānetvā idaṁ saṅghassa
dammi ārāmaṁ vā karotha vihāraṁ vā cetiyaṁ vā bhojanasālādīnaṁ
vā aññataranti vadati idampi sampaṭicchituṁ na vaṭṭati. Yassa
kassaci hi aññassa atthāya sampaṭicchantassa dukkaṭaṁ hotīti

1. vi. mahāvagga. 5/121.

209
Mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sace pana nayidaṁ bhikkhūnaṁ sampaṭicchituṁ vaṭṭatīti
paṭikkhitte vaḍḍhakīnaṁ vā kammakarānaṁ vā hatathe bhavissati kevalaṁ
tumhe sukatadukkaṭaṁ jānāthāti vatvā tesaṁ hatthe datvā pakkamati
vaṭṭati. Athāpi mama manussānaṁ hatthe bhavissati mayhameva vā
hatthe bhavissati kevalaṁ tumhe yaṁ yassa dātabbaṁ tadatthāya
peseyyāthāti vadati evaṁpi vaṭṭati. Sace pana saṅghaṁ vā gaṇaṁ
vā puggalaṁ vā anāmasitvā idaṁ hiraññasuvaṇṇaṁ cetiyassa dema
vihārassa dema navakammassa demāti vadanti paṭikkhipituṁ na
vaṭṭati. Ime idaṁ bhaṇantīti kappiyakārakānaṁ ācikkhitabbaṁ.
Cetiyādīnaṁ atthāya tumhe gahetvā ṭhapethāti vutte pana amhākaṁ
gahetuṁ na vaṭṭatīti paṭikkhipitabbaṁ. Sace pana koci bahuṁ
hiraññasuvaṇṇaṁ ānetvā idaṁ saṅghassa dammi cattāro paccaye
paribhuñjathāti vadati tañce saṅgho sampaṭicchati paṭiggahaṇepi paribhogepi
āpatti. Tatra ce eko bhikkhu nayidaṁ kappatīti paṭikkhipati
upāsako ca yadi na kappati mayhameva bhavissatīti gacchati
so bhikkhu tayā saṅghassa lābhantarāyo katoti na kenaci kiñci
vattabbo. Yo hi taṁ codeti sveva sāpattiko hoti.
Tena pana ekena bahū anāpattikā katā. Sace pana bhikkhūhi
na vaṭṭatīti paṭikkhitte kappiyakārakānaṁ vā hatthe bhavissati mama
purisānaṁ vā mayhaṁ vā hatthe bhavissati kevalaṁ tumhe paccaye
paribhuñjathāti vadati vaṭṭati. Catuppaccayatthāya ca dinnaṁ yena

210
Yena paccayena attho hoti tadatthaṁ upanetabbaṁ. Cīvaratthāya
dinnaṁ cīvareyeva upanetabbaṁ. Sace cīvarena tādiso attho natthi
piṇḍapātādīhi saṅgho kilamati saṅghasuṭṭhutāya apaloketvā
tadatthāyapi upanetabbaṁ. Esa nayo piṇḍapātagilānapaccayatthāya
dinnepi. Senāsanatthāya dinnaṁ pana senāsanassa garubhaṇḍattā
senāsaneyeva upanetabbaṁ. Sace pana bhikkhūsu senāsanaṁ chaḍḍetvā
gatesu senāsanaṁ nassati īdise kāle senāsanaṁ vissajjetvāpi
bhikkhūnaṁ paribhogo anuññāto. Tasmā senāsanaparijagganatthaṁ 1-
mūlacchejjaṁ akatvā yāpanamattaṁ paribhuñjitababaṁ. Na kevalaṁ ca
hiraññasuvaṇṇameva aññaṁpi khettavatthādikaṁ akappiyaṁ na
sampaṭicchitabbaṁ. Sace hi koci mayhaṁ tisassasampādanakaṁ mahātaḷākaṁ
atthi taṁ saṅghassa dammīti vadati sace taṁ saṅgho sampaṭicchati
paṭiggahaṇepi paribhogepi āpattiyeva. Yo pana taṁ paṭikkhipati
so purimanayeneva kenaci kiñci na vattabbo. Yo hi taṁ codeti
sveva sāpattiko hoti. Tena pana ekena bahū anāpattikā
katā. Yo pana tādisaṁyeva mahātaḷākaṁ dammīti vatvāpi bhikkhūhi
na vaṭṭatīti paṭikkhitto sace vadati asukañca asukañca saṅghassa
taḷākaṁ atthi taṁ kathaṁ vattatīti so vattabbo kappiyaṁ katvā
dinnaṁ bhavissatīti. Kathaṁ dinnaṁ kappiyaṁ hotīti. Cattāro paccaye
paribhuñjathāti vatvā dinnanti. So ce sādhu bhante cattāro

1. paṭijagganatthaṁ.

211
Paccaye paribhuñjathāti deti vaṭṭati. Athāpi taḷākaṁ gaṇhāthāti
vatvā na vaṭṭatīti paṭikkhitto kappiyakārako atthīti pucchitvā
 natthīti vutte idaṁ asuko nāma vicāressati asukassa vā
hatthe mayhaṁ vā hatthe bhavissati saṅgho kappiyabhaṇḍaṁ paribhuñjatūti
vadati vaṭṭati. Sacepi na vaṭṭatīti paṭikkhitto udakaṁ
paribhuñjissanti bhaṇḍakaṁ dhovissanti migapakkhino pivissantīti vadati
evampi vaṭṭati. Athāpi na vaṭṭatīti paṭikkhitto vadati
kappiyasīsena gaṇhāthāti sādhu upāsaka saṅgho pānīyaṁ pivissati bhaṇḍakaṁ
dhovissati migapakkhino pivissantīti vatvā paribhuñjituṁ vaṭṭati.
Athāpi mama taḷākaṁ vā pokkharaṇiṁ vā saṅghassa dammīti vutte
sādhu upāsaka saṅgho pānīyaṁ pivissatīti ādīni vatvā paribhuñjituṁ
vaṭṭatiyeva. Yadi pana bhikkhūhi hatthakammaṁ yācitvā sahatthena ca
kappiyapaṭhaviṁ khanitvā udakaparibhogatthāya taḷākaṁ kāritaṁ hoti
tañce nissāya sassaṁ nipphādetvā manussā vihāre kappiyabhaṇḍaṁ
denti vaṭṭati. Athāpi manussāeva saṅghassa upakāratthāya
saṅghikabhūmiṁ khanitvā taṁ nissāya nipphannasassato kappiyabhaṇḍaṁ denti
etaṁpi vaṭṭati. Amhākaṁ ekaṁ kappiyakārakaṁ ṭhapethāti vutte ca
ṭhapetuṁpi labbhati. Atha pana te manussā rājabalinā upaddūtā
pakkamanti aññe paṭipajjanti na ca bhikkhūnaṁ kiñci denti
udakaṁ vāretuṁ labbhati. Tañca kho kasikammakāleyeva na
sassakāle. Sace te vadanti nanu bhante pubbepi manussā imaṁ

212
Nissāya sassaṁ akaṁsūti tato vattabbā te saṅghassa imañca imañca
upakāraṁ akaṁsu idañca idañca kappiyabhaṇḍaṁpi akaṁsūti. Sace
te vadanti mayaṁpi dassāmāti evaṁ vaṭṭati. Sace pana koci
abyatto akappiyavohārena taḷākaṁ paṭiggaṇhāti vā kāreti vā
taṁ bhikkhūhi na paribhuñjitabbaṁ. Taṁ nissāya laddhakappiyabhaṇḍaṁpi
akappiyameva. Sace bhikkhūhi pariccattabhāvaṁ ñatvā sāmiko vā
tassa puttadhītaro vā añño vā koci vaṁse uppanno puna
kappiyavohārena deti vaṭṭati. Upacchinne kulavaṁse yo tassa
janapadassa sāmiko so acchinditvā puna deti cittalatāpabbate
bhikkhunā nīhaṭaudakavāhakaṁ anuḷā nāma rājamahesī viya evaṁpi
vaṭṭati. Kappiyavohārepi udakavasena paṭiggahitataḷāke
suddhacittānaṁ mattikuddharaṇapālibandhanādīni puna kātuṁ vaṭṭati. Taṁ
nissāya pana sassaṁ karonte disvā kappiyakārakaṁ ṭhapetuṁ na
vaṭṭati. Yadi te sayameva kappiyabhaṇḍaṁ denti gahetabbaṁ no
ce denti na codetabbaṁ na sāretabbaṁ. Paccayavasena
paṭiggahitataḷāke kappiyakārakaṁ ṭhapetuṁ vaṭṭati.
Mattikuddharaṇapālibandhanādīni
pana kātuṁ na vaṭṭati sace kappiyakārakā sayameva karonti
vaṭṭati. Abyattena lajjibhikkhunā kārāpitesu kiñcāpi
paṭiggahaṇe kappiyaṁ bhikkhussa payogapaccayā uppannena missakattā
visagatapiṇḍapāto viya akappiyamaṁsarasamissabhojanaṁ viya ca dupparibhogaṁ
hoti sabbesaṁ akappiyameva. Sace pana udakassa okāso atthi

213
Taḷākassa pāli thirā yathā bahuṁ udakaṁ gaṇhāti evaṁ karohi
tīrasamīpe udakaṁ karohīti evaṁ udakameva vicāretuṁ vaṭṭati.
Uddhane aggiṁ nipātenti udakakammaṁ labbhatu upāsakāti vattuṁ
vaṭṭati. Sassaṁ katvā āharathāti vattuṁ pana na vaṭṭati. Sace
pana taḷāke atibahuṁ udakaṁ disvā passato vā piṭṭhito vā
mātikaṁ nīharāpeti vanaṁ chindāpetvā kedāre kārāpeti
porāṇakedāresu vā pakatibhāgaṁ aggahetvā atirekaṁ gaṇhāti
akālasasse navasasse vā aparicchinnabhāge ettake kahāpaṇe dethāti
kahāpaṇe uṭṭhāpeti sabbesaṁ akappiyaṁ. Yo pana kasatha vapathāti
avatvā ettakāya bhūmiyā ettako nāma bhāgoti evaṁ bhūmiṁ vā
patiṭṭhapeti ettake bhūmibhāge amhehi sassaṁ kataṁ ettakaṁ nāma
bhāgaṁ gaṇhāthāti vadantesu kasakesu bhūmippamāṇagahaṇatthaṁ rajjuyā
 vā daṇḍena vā mināti khale vā ṭhatvā rakkhati khalato vā
nīharāpeti koṭṭhāgāre vā paṭisāmeti tasseva taṁ akappiyaṁ.
Sace kasakā kahāpaṇe āharitvā ime saṅghassa āhaṭāti vadanti
aññataro ca bhikkhu na saṅgho kahāpaṇe khādatīti saññāya ettakehi
kahāpaṇehi sāṭake āhara ettakehi yāguādīni sampādehīti
vadati yante āharanti sabbesaṁ akappiyaṁ. Kasmā.
Kahāpaṇānaṁ vicāritattā. Sace dhaññaṁ āharitvā idaṁ saṅghassa
āhaṭanti vadanti aññataro ca bhikkhu purimanayeneva ettakehi
vīhīhi idañcīdañca āharathāti vadati yaṁ te āharanti tasseva

214
Akappiyaṁ. Kasmā. Dhaññassa vicāritattā. Sace taṇḍulaṁ vā
aparaṇṇaṁ vā āharitvā imaṁ saṅghassa āhaṭanti vadanti.
Aññataro ca bhikkhu purimanayeneva ettakehi taṇḍulehi idañcīdañca
āharathāti vadati yaṁ te āharanti sabbesaṁ kappiyaṁ. Kasmā.
Kappiyānaṁ taṇḍulādīnaṁ vicāritattā. Kayavikkayepi anāpatti
kappiyakārakassa ācikkhitattā. Pubbe pana cittalatāpabbate
eko bhikkhu catussāladvāre aho vata sve saṅghassa
ettakappamāṇe pūve paceyyunti ārāmikānaṁ saññājananatthaṁ bhūmiyaṁ maṇḍalaṁ
akāsi. Taṁ disvā cheko ārāmiko tatheva katvā dutiyadivase
bheriyā ākoṭṭitāya sannipatite saṅghe pūvaṁ gahetvā saṅghattheraṁ
āha bhante amhehi ito pubbe neva pitūnaṁ na pitāmahānaṁ
evarūpaṁ sutapubbaṁ ekena ayyena catussāladvāre pūvatthāya
saññāya katā itodāni pabhūti ayyā attano attano
cittānurūpaṁ vadantu amhākaṁpi phāsuvihāro bhavissatīti. Mahāthero
tatova nivatti. Ekena bhikkhunāpi pūvo na gahito. Evaṁ
pubbe tatruppādaṁpi na paribhuñjiṁsu. Tasmā
sallekhaṁ accajantena appamattena bhikkhunā
kappiyepi na kātabbā āmisatthāya lolatāti.
Yo cāyaṁ taḷāke vutto pokkharaṇīudakavāhakamātikādīsupi eseva
nayo. Pubbaṇṇāparaṇṇaucchunāḷikerādīnaṁ viruhaṇaṭṭhānaṁ yaṅkiñci
khettaṁ vā vatthuṁ vā dammīti vuttepi na vaṭṭatīti paṭikkhipitvā

215
Taḷāke vuttanayeneva paṭipajjitabbaṁ. Yadā kappiyavohārena
catupaccayaparibhogatthāya dammīti vadati tadā sampaṭicchitabbaṁ. Vanaṁ
dammi araññaṁ dammīti vutte pana vaṭṭati. Sace manussā bhikkhūhi
anāṇattāyeva tattha rukkhe chinditvā aparaṇṇādīni sampādetvā
bhikkhūnaṁ bhāgaṁ denti vaṭṭati. Adentā na codetabbā na
sāretabbā. Sace kenacideva antarāyena tesu pakkantesu aññe
karonti na ca bhikkhūnaṁ kiñci denti te vāretabbā. Sace
vadanti nanu bhante pubbepi manussā idha sassāni akaṁsūti tato
vattabbā te saṅghassa idañcīdañca kappiyabhaṇḍaṁ adaṁsūti. Sace
vadanti mayaṁpi dassāmāti evaṁ vaṭṭati. Kañci sassuṭṭhānakaṁ
bhūmippadesaṁ sandhāya sīmaṁ demāti vadanti vaṭṭati. Sīmāparicchedanatthaṁ
pana thambhā vā pāsāṇā vā sayaṁ na ṭhapetabbā.
Kasmā. Bhūmi nāma anagghā appakenāpi pārājiko bhaveyya.
Ārāmikānaṁ pana vattabbaṁ iminā ṭhānena amhākaṁ sīmā gatāti.
Sacepi hi te adhikaṁ gaṇhanti pariyāyena kathitattā anāpatti.
Yadi pana rājarājamahāmattādayo sayameva thambhe ṭhapāpetvā cattāro
paccaye paribhuñjathāti denti vaṭṭatiyeva. Sace koci antosīmāyaṁ
taḷākaṁ khanati vihāramajjhena vā mātikaṁ neti cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇādīni
dussanti vāretabbo. Sace saṅgho kiñci labhitvā
āmisagarukatāya na vāreti eko bhikkhu vāreti sova bhikkhu issaro.
Sace eko bhikkhu na vāreti netha tumheti tesaṁyeva pakkho hoti
216
Saṅgho vāreti saṅghova issaro. Saṅghikesu hi kammesu yo dhammakammaṁ
karoti so issaro. Sace vāriyamānopi karoti heṭṭhā gahitaṁ paṁsuṁ
heṭṭhā pakkhipitvā upari gahitaṁ paṁsuṁ upari pakkhipitvā pūretabbā.
Sace koci yathājātameva ucchuṁ vā aparaṇṇaṁ vā alāvukumbhaṇḍādikaṁ
vā vallīphalaṁ dātukāmo etaṁ sabbaṁ ucchukkhettaṁ aparaṇṇavatthuṁ
vallīphalāvāṭaṁ dammīti vadati saha vatthunā parāmaṭṭhattā na
vaṭṭatīti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero pana
abhilāpamattametaṁ sāmikānaṁyeva hi so bhūmibhāgo tasmā vaṭṭatīti
āha. Dāsaṁ dammīti vadati na vaṭṭati. Ārāmikaṁ dammi
veyyāvaccakaraṁ dammi kappiyakārakaṁ dammīti vutte vaṭṭati. Sace
so ārāmiko purebhattaṁpi pacchābhattaṁpi saṅghasseva kammaṁ karoti
sāmaṇerassa viya sabbaṁ bhesajjapaṭijagganaṁpi tassa kātabbaṁ. Sace
purebhattameva saṅghassa kammaṁ karoti pacchābhattaṁ attano kammaṁ
karoti sāyaṁ nivāpo na dātabbo. Yepi pañcadivasavārena vā
pakkhavārena vā saṅghassa kammaṁ katvā sesakāle attano kammaṁ
karonti tesaṁpi karaṇakāleyeva bhattañca nivāpo ca dātabbo.
Sace saṅghassa kammaṁ natthi attanoyeva kammaṁ katvā jīvanti te
ce hatthakammamūlaṁ ānetvā denti gahetabbaṁ. No ce denti
na kiñci vattabbā. Yaṅkiñci rajakadāsaṁpi pesakāradāsaṁpi
ārāmikanāmena sampaṭicchituṁ vaṭṭati. Sace gāvo demāti vadanti na
vaṭṭatīti paṭikkhipitabbā. Imā gāvo kutoti. Paṇḍitehi

217
Pañcagorasaparibhogatthāya dinnāti vattabbā. Mayaṁpi pañcagorasaparibhogatthāya
demāti vutte vaṭṭati. Ajikādīsupi eseva nayo.
Hatthiṁ dema assaṁ mahisaṁ kukkuṭaṁ sūkaraṁ demāti vadanti sampaṭicchituṁ
na vaṭṭati. Sace keci manussā appossukkā bhante
tumhe hotha mayaṁ ime gahetvā tumhākaṁ kappiyabhaṇḍaṁ dassāmāti
vatvā gaṇhanti vaṭṭati. Kukkuṭasūkarā yathāsukhaṁ jīvantūti araññe
vissajjetuṁ vaṭṭati. Imaṁ taḷākaṁ imaṁ khettaṁ imaṁ vatthuṁ vihārassa demāti
vutte paṭikkhipituṁ na labbhatīti. Sesamettha uttānatthamevāti.
Samuṭṭhānādīsu idampi chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya rājasikkhāpadavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Niṭṭhito ca paṭhamo vaggo.
Tena samayenāti kosiyasikkhāpadaṁ. Tattha santharitvā kataṁ
hotīti same bhūmibhāge kosiyaṁsūni uparūpari santharitvā kañjikādīhi
siñcitvā kataṁ hoti. Ekenapi kosiyaṁsunā missitvāti ettha
tiṭṭhatu attano rucivasena missakaṁ sacepi tassa karaṇaṭṭhāne vāto
ekaṁ kosiyaṁsuṁ ānetvā pāteti evaṁpi missitvā katameva
hotīti. Sesaṁ sabbattha uttānatthameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Kosiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

218
Tena samayenāti suddhakāḷakasikkhāpadaṁ. Tattha suddhakāḷakānanti
suddhānaṁ kāḷakānaṁ aññehi amissakakāḷakānanti attho.
Sesaṁ uttānatthameva. Samuṭṭhānādīnipi kosiyasikkhāpadasadisānevāti.
Suddhakāḷakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti dvebhāgasikkhāpadaṁ. Tattha ante ādiyitvāti
santhatassa ante anuvātaṁ viya dasante odātānaṁ alliyāpetvā.
Dve bhāgāti dve koṭṭhāsā. Ādātabbāti gahetabbā.
Gocariyānanti kapilavaṇṇānaṁ. Dve tulā ādātabbāti catūhi tulāhi
kāretukāmaṁ sandhāya vuttaṁ. Atthato pana yattakehi eḷakalomehi
 kātukāmo hoti tesu dve koṭṭhāsā kāḷakānaṁ eko
odātānaṁ eko gocariyānanti idameva dassitaṁ hotīti veditabbaṁ.
Sesaṁ uttānatthameva. Samuṭṭhānādīnipi kosiyasikkhāpadasadisāneva.
Kevalaṁ idaṁ ādāya anādāya ca karaṇato kiriyākiriyaṁ
veditabbanti.
Dvebhāgasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti chabbassikkhāpadaṁ. Ūhadantipi ummihantipīti
santhatānaṁ upari vaccaṁpi passāvaṁpi karontīti vuttaṁ hoti. Dinnā
saṅghena itthannāmassa bhikkhuno sanathatasammatīti evaṁ laddhasammatiko
bhikkhu yāva rogo na vūpasamati tāva yaṁ yaṁ ṭhānaṁ gacchati tattha
tattha santhataṁ kātuṁ labhati. Sace arogo hutvā puna

219
Mūlabyādhināva gilāno hoti soyeva parihāro natthaññaṁ
sammatikiccanti pussadevatthero āha. Upatissatthero pana so vā
byādhi paṭikuppatu añño vā sakiṁ gilānoti nāmaṁ laddhaṁ laddhameva
puna sammatikiccaṁ natthīti āha. Orena ce channaṁ vassānanti
orimabhāge antoti attho. Padabhājane pana saṅkhyāmattadassanatthaṁ
ūnakachabbassānīti vuttaṁ. Anāpatti chabbassāni karotīti yadā
chabbassāni paripuṇṇāni honti tadā santhataṁ karoti. Dutiyapadepi
yadā atirekachabbassāni honti tadā karotīti evamattho daṭṭhabbo.
Na hi so chabbassāni karotīti. Sesaṁ uttānatthameva. Samuṭṭhānādīni
kosiyasikkhāpadasadisāneva idaṁ pana kiriyākiriyanti.
Chabbassasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tena samayenāti nisīdanasanthatasikkhāpadaṁ. Tattha icchāmahaṁ
bhikkhaveti bhagavā kira taṁ antotemāsaṁ na kiñci bodhaneyyasattaṁ addasa
tasmā evamāha. Evaṁ santepi tantivasena dhammadesanā kātabbā
siyā. Yasmā panassa etadahosi mayi okāsaṁ kāretvā paṭisallīne
bhikkhū adhammikaṁ katikavattaṁ karisasanti taṁ upaseno bhindissati
ahaṁ tassa pasīditvā bhikkhūnaṁ dassanaṁ anujānissāmi tato maṁ
passitukāmā bahū bhikkhū dhutaṅgāni samādiyissanti ahaṁ ca tehi
ujjhitasanthatapaccayā sikkhāpadaṁ paññāpessāmīti tasmā evamāha.
Evaṁ bahūni hi ettha ānisaṁsānīti. Sapariso yena bhagavā
tenūpasaṅkamīti thero kira na bhikkhave ūnadasavassena upasampādetabbo

220
Yo upasampādeyya āpattiṁ dukkaṭassāti 1- imasmiṁ khandhakasikkhāpade
kathaṁ hi nāma tvaṁ moghapurisa aññehi ovadanīyo anusāsanīyo aññaṁ
ovadituṁ anusāsituṁ maññissasīti 2- evamādinā nayena garahaṁ labhitvā
satthā mayhaṁ parisaṁ nissāya garahaṁ adāsi so dānāhaṁ bhagavantaṁ
teneva puṇṇacandasassirikena sabbākāraparipuṇṇena mukhena brahmaghosaṁ
nicchārāpetvā parisaṁyeva nissāya sādhukāraṁ dāpessāmīti suhadayo
kulaputto atirekayojanasataṁ atikkamitvā parisaṁ vinitvā pañcamattehi
bhikkhusatehi parivuto puna bhagavantaṁ upasaṅkanto. Tena vuttaṁ
sapariso yena bhagavā tenūpasaṅkamīti. Na hi sakkā buddhānaṁ
aññathā ārādhetuṁ aññatra vattasampattiyā. Bhagavato avidūre
nisinnoti vattasampattiyā parisuddhabhāvena nirāsaṅko sīho viya
kañcanapabbatassa guhāyaṁ bhagavato avidūre nisinno. Etadavocāti
kathāsamuṭṭhāpanatthaṁ etaṁ avoca. Manāpāni te bhikkhu paṁsukūlānīti
bhikkhu tava imāni paṁsukūlāni manāpāni attano ruciyā khantiyā
gahitānīti attho. Na kho me bhante manāpānīti bhante na mayā
attano ruciyā khantiyā gahitāni galaggāhena viya matthakatālanena
viya ca gāhitomhīti dasseti. Paññāyissatīti paññāto
abhiññāto bhavissati. Tattha sandissatīti vuttaṁ hoti. Na mayaṁ
appaññattaṁ paññāpessāmāti mayaṁ sāvakā nāma appaññattaṁ na
paññāpessāma. Buddhavisayo hi eso yadidaṁ pācittiyaṁ
dukkaṭanti ādinā nayena appaññattasikkhāpadapaññāpanaṁ
 1. 2. vi. mahāvagga. 4/109.

221
Paññattasikkhāpadasamucchindanaṁ vā. Samādāyāti taṁ taṁ sikkhāpadaṁ samādiyitvā
sādhu suṭṭhūti sampaṭicchitvā yathāpaññattesu sabbasikkhāpadesu
sikkhissāmāti dasseti. Bhagavā tassa āraddhacitto punapi
sādhu sādhūti sādhukāramakāsi. Anuññātāvusoti anuññātaṁ
āvuso. Pihantāti pihayantā. Santhatāni ujjhitvāti santhate
catutthacīvarasaññitāya sabbasanthatāni ujjhitvā. Dhammiṁ kathaṁ katvā
bhikkhū āmantesīti bhagavā santhatāni vippakiṇṇāni disvā
saddhādeyyavinipātane kāraṇaṁ natthi paribhogūpāyaṁ tesaṁ dassessāmīti
dhammiṁ kathaṁ katvā bhikkhū āmantesi. Sakiṁ nivatthaṁpi sakiṁ pārutaṁpīti
sakiṁ nisinnañceva nipannañca. Sāmantāti ekapassato vaṭṭaṁ vā
caturassaṁ vā chinditvā gahitaṭṭhānaṁ yathā vidatthimattaṁ hoti evaṁ
gahetabbaṁ. Santharantena pana pāliyaṁ vuttanayeneva ekadese vā
santharitabbaṁ vijaṭetvā vā missakaṁ katvā santharitabbaṁ evaṁ kataṁ
thirataraṁ hoti. Sesaṁ uttānatthamevāti. Samuṭṭhānādīni
kiriyākiriyattā imassa sikkhāpadassa dvebhāgasikkhāpadasadisānīti.
Nisīdanasanthatasikkhāpadaṁ samattaṁ.
Imesu pana pañcasu santhatesu purimāni tīṇi vinayakammaṁ
katvā paṭilabhitvā paribhuñjituṁ na vaṭṭanti pacchimāni dve
vaṭṭantīti veditabbāni.
Tena samayenāti eḷakalomasikkhāpadaṁ. Tattha upphaṇḍesunti
kittakena te bhante kītānīti ādīni vadantā avahasiṁsu. Ṭhitakova

222
Āsumbhīti yathā manussā araññato mahantaṁ dārubhāraṁ ānetvā
kilantā ṭhitakāva pātenti evaṁ pātesīti attho. Sahatthāti
sahatthena. Attanā haritabbānīti vuttaṁ hoti. Bahitiyojanaṁ
pātetīti tiyojanato bahi pāteti. Anantarāyena patanake hatthato
muttamatte lomagaṇanāya nissaggiyāni pācittiyāni. Sace
bahitiyojane rukkhe vā thambhe vā paṭihaññitvā puna abbhantare
patanti anāpatti. Bhūmiyaṁ patitvā ṭhatvā vaṭṭamānā
eḷakalomabhaṇḍikā puna anto pavisanti āpattiyeva. Anto ṭhatvā
hatthena vā pādena vā yaṭṭhiyā vā vaṭṭeti ṭhatvā vā aṭhatvā
vā vaṭṭamānā bhaṇḍikā gacchanti āpattiyeva. Añño harissatīti
ṭhapeti tena haritepi āpattiyeva. Suddhacittena ṭhapitaṁ vāto
vā añño vā attano dhammatāya bahi pāteti āpattiyeva
saussāhattā acittakattā ca sikkhāpadassa. Kurundiyādīsu pana
ettha anāpatti vuttā. Sā anāpattipāliyā na sameti.
Ubhatobhaṇḍikaṁ ekābaddhaṁ katvā ekabhaṇḍikaṁ antosīmāyaṁ ekaṁ bahisīmāyaṁ
karonto ṭhapeti rakkhati tāva. Ekābaddhe kājepi eseva nayo.
Yadi pana abandhitvā kājakoṭiyaṁ ṭhapitamattameva hoti na rakkhati.
Ekābaddhepi parivattetvā ṭhapite āpattiyeva. Aññassa yāne
vāti ettha gacchante yāne vā hatthipiṭṭhiyādīsu vā sāmikassa
ajānantasseva harissatīti ṭhapeti tasmiṁ tiyojanaṁ atikkante
āpattiyeva. Agacchantepi eseva nayo. Sace pana agacchante

223
Yāne vā hatthipiṭṭhiyādīsu vā ṭhapetvā abhiruhitvā sāreti heṭṭhā
vā gacchanto codeti pakkosanto vā anubandhāpeti aññaṁ
harāpetīti vacanato anāpatti. Kurundiyādīsu pana āpattīti vuttaṁ.
Taṁ aññaṁ harāpetīti iminā na sameti. Adinnādāne pana
suṅkaghāṭe āpatti hoti. Yā hi tattha āpatti sā idha
anāpatti yā idha āpatti sā tattha anāpatti. Taṁ ṭhānaṁ
patvā aññāvihito vā corādīhi vā upaddūto gacchati
 āpattiyeva. Sabbattha lomagaṇanāya āpattiparicchedo veditabbo.
Tiyojanaṁ vāsādhippāyo gantvā tato paraṁ haratīti yattha gato
tattha uddesaparipucchādīnaṁ vā paccayādīnaṁ vā alābhena tato paraṁ
aññattha gacchati tatopi aññatthāti evaṁ yojanasataṁpi harantassa
anāpatti. Acchinnaṁ paṭilabhitvāti taṁ corā acchinditvā
niratthakabhāvaṁ ñatvā paṭidenti taṁ harantassa anāpatti. Nissaṭṭhaṁ
paṭilabhitvāti vinayakammakataṁ paṭilabhitvāti attho. Katabhaṇḍanti
katabhaṇḍakaṁ kambalakojavasanthatādiṁ yaṅkiñci antamaso suttakena
bandhamattaṁpi. Yo pana tanukapattatthavikantare vā āyogāṁsabandhaka-
kāyabandhanādīnaṁ antaresu vā pipphalikādīnaṁ malarakkhaṇatthaṁ sipāṭikāya
vā antamaso vātābādhiko kaṇṇacchiddepi lomāni pakkhipitvā
gacchati āpattiyeva. Suttakena pana bandhitvā pakkhittaṁ
katabhaṇḍaṭṭhāne tiṭṭhati. Veṇiṁ katvā harati idaṁ nidhānamukhannāma
āpattiyeva. Sesaṁ uttānatthameva.

224
Samuṭṭhānādīsu idaṁ eḷakalomasamuṭṭhānaṁ nāma kāyato ca
kāyacittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Eḷakalomasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti eḷakalomadhovāpanasikkhāpadaṁ. Tattha riñcantīti
ujjhanti vissajjenti. Na sakkonti anuyuñjitunti vuttaṁ hoti.
Sesamettha purāṇacīvarasikkhāpade vuttanayameva saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Eḷakalomadhovāpanasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti rūpiyasikkhāpadaṁ. Tattha paṭiviṁsoti
koṭṭhāso. Jātarūparajatanti ettha jātarūpanti suvaṇṇassa nāmaṁ.
Taṁ pana yasmā tathāgatassa vaṇṇasadisaṁ hoti tasmā satthuvaṇṇo
vuccatīti padabhājane vuttaṁ. Tassattho yo satthu vaṇṇo
lohaviseso idaṁ jātarūpaṁ nāmāti. Rajataṁ pana saṅkho silā
pavāḷaṁ rajataṁ jātarūpanti ādīsu rūpiyaṁ vuttaṁ. Idha pana yaṅkiñci
vohāragāmanīyaṁ kahāpaṇādi adhippetaṁ. Tenevassa padabhājane kahāpaṇo
lohamāsakoti ādi vuttaṁ. Tattha kahāpaṇoti sovaṇṇamayo vā
rūpiyamayo vā pākatiko vā. Lohamāsakoti tambalohādīhi
katamāsako. Dārumāsakoti sāradārunā vā veḷupesikāya vā
antamaso tālapaṇṇenapi rūpaṁ chinditvā katamāsako. Jatumāsakoti
lākhāya vā niyāsena vā rūpaṁ samuṭṭhāpetvā katamāsako. Ye
vohāraṁ gacchantīti iminā pana padena yo yo yattha yattha janapade

225
Yadā yadā vohāraṁ gacchati antamaso aṭṭhimayopi cammamayopi
rukkhaphalabījamayopi samuṭṭhāpitarūpopi asamuṭṭhāpitarūpopi sabbo saṅgahito.
Iccetaṁ sabbaṁpi rajataṁ jātarūpaṁ jātarūpamāsako vuttappabhedo sabbopi
rajatamāsakoti catubbidhaṁ nissaggiyavatthu hoti. Muttā maṇi veḷuriyo
saṅkho silā pavāḷaṁ lohitako masāragallaṁ sattadhaññāni dāsī dāsā
khettavatthupupphārāmaphalārāmādayoti idaṁ dukkaṭavatthu. Suttaṁ phālo
paṭako kappāso anekappakāraṁ aparaṇṇaṁ sappinavanītatelamadhuphāṇitādibhesajjañca
idaṁ kappiyavatthu. Tattha nissaggiyavatthuṁ attano vā
saṅghagaṇapuggalacetiyādīnaṁ vā atthāya sampaṭicchituṁ na vaṭṭati.
Attano atthāya sampaṭicchato nissaggiyaṁ pācittiyaṁ hoti. Sesānaṁ
atthāya dukkaṭaṁ. Dukkaṭavatthuṁ sabbesaṁpi atthāya sampaṭicchato
dukkaṭameva kappiyavatthumhi anāpatti. Sabbampi nikkhipanatthāya
bhaṇḍāgārikasīsena sampaṭicchato upari ratanasikkhāpade āgatavasena
pācittiyaṁ. Uggaṇheyyāti gaṇheyya. Yasmā pana
paṭiggaṇhanto āpattiṁ āpajjati tenassa padabhājane sayaṁ gaṇhāti
nissaggiyaṁ pācittiyanti vuttaṁ. Esa nayo sesapadesupi. Tattha
jātarūparajatabhaṇḍesu kahāpaṇamāsakesu ca ekaṁ gaṇhato vā
gaṇhāpayato vā ekā āpatti. Sahassañcepi ekato gaṇhāti
 gaṇhāpeti vatthugaṇanāya āpattiyo. Mahāpaccariyaṁ pana
kurundiyañca sithilabandhāya thavikāya sithilapūrite vā bhājane rūpagaṇanāya
āpatti. Ghanabandhe pana ghanapūrite vā ekāva āpattīti vuttaṁ.

226
Upanikkhittasādiyane pana idaṁ ayyassa hotūti vutte sacepi cittena
sādiyati gaṇhitukāmo hoti kāyena vā vācāya vā nayidaṁ kappatīti
paṭikkhipati anāpatti. Kāyavācāhi vā apaṭikkhipitvāpi suddhacitto
hutvā nayidaṁ amhākaṁ kappatīti na sādiyati anāpattiyeva.
Tīsu dvāresu hi yenakenaci paṭikkhittaṁ paṭikkhittameva hoti. Sace
pana kāyavācāhi apaṭikkhipitvā cittena adhivāseti kāyavācāhi
kattabbassa paṭikkhepassa akaraṇato akiriyasamuṭṭhānaṁ kāyadvāre
vacīdvāre ca āpattiṁ āpajjati. Manodvāre pana āpatti nāma
natthi. Eko sataṁ vā sahassaṁ vā pādamūle ṭhapeti tuyhidaṁ
hotūti. Bhikkhu nayidaṁ kappatīti paṭikkhipati. Upāsako pariccattaṁ
mayā tumhākanti gato. Añño tattha āgantvā pucchati kiṁ
bhante idanti. Yaṁ tena ca attanā ca vuttaṁ taṁ ācikkhitabbaṁ.
So ce vadati gopayissāmi bhante guttaṭṭhānaṁ dassethāti
sattabhūmikaṁpi pāsādaṁ abhiruhitvā idaṁ guttaṭṭhānanti ācikkhitabbaṁ.
Idha nikkhipāhīti na vattabbaṁ. Ettāvatā kappiyañca akappiyañca
nissāya ṭhitaṁ hoti. Dvāraṁ pidahitvā rakkhantena vasitabbaṁ.
Sace kiñci vikkāyikabhaṇḍaṁ pattaṁ vā cīvaraṁ vā āgacchati idaṁ
gaṇhissatha bhanteti vutte upāsaka atthi amhākaṁ iminā attho
vatthu ca evarūpannāma saṁvijjati kappiyakārako natthīti vattabbaṁ.
Sace so vadati ahaṁ kappiyakārako bhavissāmi dvāraṁ vivaritvā
dethāti dvāraṁ vivaritvā imasmiṁ okāse ṭhapitanti vattabbaṁ.

227
Idaṁ gaṇhāti ca na vattabbaṁ. Evaṁpi kappiyañca akappiyañca
nissāya ṭhitameva hoti. So ce taṁ gahetvā tassa kappiyabhaṇḍaṁ
deti vaṭṭati. Sace adhikaṁ gaṇhāti na mayaṁ tava bhaṇḍaṁ gaṇhāma
nikkhipāhīti vattabbo.
Saṅghamajjhe nissajjitabbanti ettha yasmā rūpiyaṁ nāma
akappiyaṁ tasmā nissajjitabbaṁ saṅghassa vā gaṇassa vā puggalassa
vāti na vuttaṁ. Yasmā pana taṁ paṭiggahitamattameva na tena
kiñci kappiyabhaṇḍaṁ cetāpitaṁ tasmā upāyena paribhogadassanatthaṁ
saṅghamajjhe nissajjitabbanti vuttaṁ. Kappiyaṁ ācikkhitabbaṁ sappi vāti
pabbajitānaṁ sappi vā telaṁ vā vaṭṭati upāsakāti evaṁ ācikkhitabbaṁ.
Rūpiyapaṭiggāhakaṁ ṭhapetvā sabbeheva paribhuñjitabbanti
sabbehi bhājetvā paribhuñjitabbaṁ. Rūpiyapaṭiggāhakena bhāgo na
gahetabbo. Aññesaṁ bhikkhūnaṁ vā ārāmikānaṁ vā pattabhāgaṁpi
paṭilabhitvā paribhuñjituṁ na vaṭṭati. Antamaso makkaṭādīhi tato
haritvā araññe ṭhapitaṁ vā tesaṁ hatthato galitaṁ vā
tiracchānapariggahitaṁpi paṁsukūlaṁpi na vaṭṭatiyeva. Tato āhaṭena phāṇitena
senāsanadhūpanaṁpi na vaṭṭati. Sappinā vā telena vā padīpaṁ katvā
dīpālokena nipajjituṁ kasiṇaparikammaṁpi kātuṁ potthakaṁpi vācetuṁ
na vaṭṭati. Tato telamadhuphāṇitādīhi pana sarīre vaṇaṁ makkhetuṁ
na vaṭṭatiyeva. Tena vatthunā mañcapīṭhādīni vā gaṇhanti uposathāgāraṁ
vā bhojanasālaṁ vā karonti paribhuñjituṁ na vaṭṭati. Chāyāpi

228
Gehaparicchedena ṭhitā na vaṭṭati. Paricchedātikkantā
āgantukattā vaṭṭati. Taṁ vatthuṁ vissajjetvā katena maggenapi setunāpi
nāvāyapi uḷumpenapi gantuṁ na vaṭṭati. Tena vatthunā khanāpitāya
pokkharaṇiyā ubbhitodakaṁ pātuṁ vā paribhuñjituṁ vā na vaṭṭati.
Anto udake pana asati aññaṁ āgantukaudakaṁ vā vassodakaṁ vā
 paviṭṭhaṁ vaṭṭati. Kītāya yena udakena saddhiṁ kītā taṁ āgantukaṁpi
na vaṭṭati. Taṁ vatthuṁ upanikkhepaṁ ṭhapetvā saṅgho paccaye
paribhuñjati tepi paccayā tassa na vaṭṭanti. Ārāmo gahito hoti
sopi paribhuñjituṁ na vaṭṭati. Yadi bhūmipi bījaṁpi akappiyaṁ neva
bhūmiṁ na phalaṁ paribhuñjituṁ vaṭṭati. Sace bhūmiṁyeva kīṇitvā
aññāni bījāni ropitāni phalaṁ paribhuñjituṁ vaṭṭati. Atha bījāni
kīṇitvā kappiyabhūmiyaṁ ropitāni phalaṁ na vaṭṭati. Bhūmiyaṁ
nisīdituṁ vā nipajjituṁ vā vaṭṭati. Sace so chaḍḍetīti yattha
katthaci khipati. Athāpi na chaḍḍeti sayaṁ vā gahetvā gacchati
na vāretabbo. No ce chaḍḍetīti atha neva gahetvā gacchati
na chaḍḍeti kiṁ mayhaṁ iminā byāpārenāti yena kāmaṁ pakkamati
tato yathāvuttalakkhaṇo rūpiyachaḍḍako sammannitabbo. Yo na
chandāgatinti ādīsu lobhavasena taṁ vatthuṁ attano vā karonto
attānaṁ vā ukkaṁsento chandāgatiṁ nāma gacchati. Dosavasena
nevāyaṁ mātikaṁ jānāti na vinayanti paraṁ apasādento dosāgatiṁ nāma
gacchati. Mohavasena muṭṭhappamuṭṭhassatibhāvaṁ āpajjanto mohāgatiṁ

229
Nāma gacchati. Rūpiyapaṭiggāhakassa bhayena chaḍḍetuṁ avisahanto
bhayāgatiṁ nāma gacchati. Evaṁ akaronto na chandāgatiṁ gacchati
.pe. Na bhayāgatiṁ gacchatīti veditabbo. Animittaṁ katvāti nimittaṁ
akatvā. Akkhīni nimmiletvā nadiyā vā papāte vā vanagahane
vā gūthakaṁ viya anapekkhena patitokāsaṁ asamannāharantena pātetabbanti
attho. Evaṁ jigucchitabbepi rūpiye bhagavā pariyāyena bhikkhūnaṁ
paribhogaṁ ācikkhi. Rūpiyapaṭiggāhakassa pana kenaci pariyāyena tato
uppannapaccayaparibhogo na vaṭṭati. Yathā cāyaṁ etassa na
vaṭṭati evaṁ asantasambhāvanāya vā kuladūsakakammena vā kuhanādīhi
vā uppannapaccayā neva tassa na aññassa vaṭṭanti. Dhammena
samena uppannāpi apaccavekkhitvā paribhuñjituṁ na vaṭṭanti.
Cattāro hi paribhogā 1- theyyaparibhogo iṇaparibhogo
dāyajjaparibhogo sāmiparibhogoti. Tattha saṅghamajjhepi nisīditvā
paribhuñjantassa dussīlassa paribhogo theyyaparibhogo nāma. Sīlavato
apaccavekkhitaparibhogo iṇaparibhogo nāma. Tasmā cīvaraṁ paribhoge
paribhoge paccavekkhitabbaṁ piṇḍapāto ālope ālope. Tathā
asakkontena purebhattapacchābhattapurimayāmamajjhimayāmapacchimayāmesu.
Sacassa apaccavekkhatova aruṇo uggacchati iṇaparibhogaṭṭhāne
tiṭṭhati. Senāsanaṁpi paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaṁ. Bhesajjassa
paṭiggahaṇepi paribhogepi satipaccayatā vaṭṭati. Evaṁ santepi
paṭiggahaṇe satiṁ katvā paribhoge akarontasseva āpatti.

1. cattāro hi paribhogāti ādīni padāni visuddhimaggassa sīlaniddese paññāyanti.

230
Paṭiggahaṇe pana satiṁ akatvā paribhoge karontassa anāpatti.
Catubbidhā hi suddhi desanāsuddhi saṁvarasuddhi pariyiṭṭhisuddhi
paccavekkhaṇasuddhīti. Tattha desanāsuddhi nāma pāṭimokkhasaṁvarasīlaṁ. Taṁ
hi desanāya sujjhanato desanāsuddhīti vuccati. Saṁvarasuddhi nāma
indriyasaṁvarasīlaṁ. Taṁ hi na puna evaṁ karissāmīti cittādhiṭṭhānasaṁvareneva
sujjhanato saṁvarasuddhīti vuccati. Pariyiṭṭhisuddhi nāma ājīvaparisuddhasīlaṁ.
Taṁ hi anesanaṁ pahāya dhammena samena paccaye uppādentassa
pariyesanāyayeva suddhattā pariyiṭṭhisuddhīti vuccati. Paccavekkhaṇasuddhi
nāma paccayaparibhogasannissitasīlaṁ. Taṁ hi paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṁ
paṭisevatīti ādinā nayena vuttena paccavekkhaṇena sujjhanato
paccavekkhaṇasuddhīti vuccati. Tena vuttaṁ paṭiggahaṇe pana satiṁ akatvā
paribhoge karontassa anāpattīti. Sattannaṁ sekkhānaṁ paccayaparibhogo
dāyajjaparibhogo nāma. Te hi bhagavato puttā tasmā pitu
santakānaṁ paccayānaṁ dāyādā hutvā te paccaye paribhuñjanti.
Kiṁ pana te bhagavato paccaye paribhuñjanti gihīnaṁ paccaye
 paribhuñjantīti. Gihīhi dinnāpi bhagavatā anuññātattā bhagavato santakā
honti tasmā te bhagavato paccaye paribhuñjantīti veditabbaṁ.
Dhammadāyādasuttañcettha 1- sādhakaṁ. Khīṇāsavānaṁ paribhogo
sāmiparibhogo nāma. Te hi taṇhādāsabyaṁ atītattā sāmino hutvā
paribhuñjanti. Imesu paribhogesu sāmiparibhogo ca dāyajjaparibhogo
ca sabbesaṁpi vaṭṭati. Iṇaparibhogo na vaṭṭati. Theyyaparibhoge

1. Ma. mū. 12/21.

231
Kathāyeva natthi.
Aparepi cattāro paribhogā lajjiparibhogo alajjiparibhogo
dhammiyaparibhogo adhammiyaparibhogoti. Tattha alajjino lajjinā saddhiṁ
parabhogo vaṭṭati. Āpattiyā na kāretabbo. Lajjino
alajjinā saddhiṁ yāva na jānāti tāva vaṭṭati. Ādito
paṭṭhāya hi alajjī nāma natthi. Tasmā yadāssa alajjibhāvaṁ
jānāti tadā vattabbo tumhe kāyadvāre ca vacīdvāre ca
vītikkamaṁ karotha taṁ apaṭirūpaṁ mā evaṁ akaritthāti. Sace
anādayitvā karotiyeva yadi tena saddhiṁ paribhogaṁ karoti sopi
alajjīyeva hoti. Yopi attano bhārabhūtena alajjinā saddhiṁ
paribhogaṁ karoti sopi nivāretabbo. Sace na oramati ayaṁpi
alajjīyeva hoti. Evaṁ ekopi alajjī alajjisataṁpi karoti. Alajjino
pana alajjināva saddhiṁ paribhoge āpatti nāma natthi. Lajjino
lajjinā saddhiṁ paribhogo dvinnaṁ khattiyakumārānaṁ suvaṇṇapāṭiyaṁ
bhojanasadiso. Dhammiyādhammiyaparibhogo paccayavaseneva veditabbo.
Tattha sace puggalopi alajjī piṇḍapātopi adhammiyo ubho
jegucchā. Puggalo alajjī piṇḍapāto dhammiyo puggalaṁ
jigucchitvā piṇḍapāto na gahetabbo. Mahāpaccariyaṁ pana dussīlo
saṅghato uddesabhattādīni labhitvā saṅghasseva deti etāni
yathādānameva gatattā vaṭṭantīti vuttaṁ. Puggalo lajjī piṇḍapāto
adhammiyo piṇḍapāto jiguccho na gahetabbo. Puggalo lajjī

232
Piṇḍapātopi dhammiyo vaṭṭati.
Apare dve paggahā dve ca paribhogā lajjipaggaho
alajjipaggaho dhammaparibhogo āmisaparibhogoti. Tattha alajjino lajjiṁ
paggahetuṁ vaṭṭati. Na so āpattiyā kāretabbo. Sace pana
lajjī alajjiṁ paggaṇhāti anumodanāya ajjhesati dhammakathāya
ajjhesati kulesu upatthambheti itaropi amhākaṁ ācariyo
īdiso ca īdiso cāti tassa parisati vaṇṇaṁ bhāsati ayaṁ sāsanaṁ
osakkāpeti antaradhāpetīti veditabbo. Dhammaparibhogāamisaparibhogesu
pana yattha āmisaparibhogo vaṭṭati tattha dhammaparibhogopi
vaṭṭati. Yo pana koṭiyaṁ ṭhito gaṇṭho tassa puggalassa
accayena nassissati taṁ dhammānuggahena uggaṇhituṁ vaṭṭatīti vuttaṁ.
Tatrīdaṁ vatthu mahābhaye kira ekasseva bhikkhuno mahāniddeso
paguṇo ahosi. Atha catunnikāyikatissattherassa upajjhāyo
mahātipiṭakatthero nāma mahārakkhitattheraṁ āha āvuso mahārakkhita
etassa santike mahāniddesaṁ gaṇhāhīti. Pāpo kirāyaṁ bhante
na gaṇhāmīti. Gaṇhāvuso ahante santike nisīdissāmīti.
Sādhu bhante tumhesu nisinnesu uggaṇhissāmīti paṭṭhapetvā
rattindivaṁ nirantaraṁ pariyāpuṇanto osānadivase heṭṭhāmañce itthiṁ
disvā bhante sutaṁyeva me pubbe sacāhaṁ evaṁ jāneyyaṁ na
īdisassa santike dhammaṁ pariyāpuṇeyyanti āha. Tassa pana
santike bahū mahātherā uggaṇhitvā mahāniddesaṁ patiṭṭhapesuṁ.

233
Rūpiye rūpiyasaññīti ettha sabbaṁpi jātarūparajatañca
 rūpiyasaṅgahameva gatanti veditabbaṁ. Rūpiye vematikoti suvaṇṇaṁ nukho
kharapattaṁ nukhoti ādinā nayena saṁsayajāto. Rūpiye arūpiyasaññīti
suvaṇṇādīsu kharapattādisaññī. Apica puññakāmā rājorodhādayo
bhattakhajjakagandhapiṇḍādīsu pakkhipitvā hiraññasuvaṇṇaṁ denti
colabhikkhāya carantānaṁ dussante baddhakahāpaṇādīhiyeva saddhiṁ colakāni
denti bhikkhū bhattādisaññāya vā colakasaññāya vā paṭiggaṇhanti
evaṁ rūpiye arūpiyasaññī rūpiyaṁ paṭiggaṇhātīti veditabbo.
Paṭiggaṇhantena pana imasmiṁ gehe idaṁ laddhanti sallakkhetabbaṁ.
Yena hi asatiyā dinnaṁ hoti so satiṁ paṭilabhitvā puna āgacchati.
Athassa vattabbaṁ tava colakaṁ passāhīti. Sesamettha
uttānatthameva.
Samuṭṭhānādīsu chassamuṭṭhānaṁ siyā kiriyā gahaṇena āpajjanato
siyā akiriyā paṭikkhepassa akaraṇato rūpiyāññavādakaupassutisikkhāpadāni
hi tīṇi ekaparicchedāni nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Rūpiyasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti rūpiyasabyohārasikkhāpadaṁ. Tattha
nānappakārakanti katākatādivasena anekavidhaṁ. Rūpiyasabyohāranti
jātarūparajataparivattanaṁ. Samāpajjantīti paṭiggahaṇasseva paṭikkhitattā
paṭiggahitaparivattane dosaṁ apassantā karonti. Sīsūpaganti ādīsu

234
Sīsaṁ upagacchatīti sīsūpagaṁ. Potthakesu pana sīsūpakanti likhitaṁ.
Yassa kassaci sīsālaṅkārassetaṁ adhivacanaṁ. Esa nayo sabbattha.
Katena katanti ādīsu suddho rūpiyasabyohāroyeva. Rūpiye
rūpiyasaññīti ādimhi purimasikkhāpade vuttavatthūsu nissaggiyavatthunā
nissaggiyavatthuṁ cetāpentassa mūlagahaṇe purimasikkhāpadena
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ aparāparaṁ parivattane iminā nissaggiyaṁ
pācittiyameva. Nissaggiyavatthunā dukkaṭavatthuṁ vā kappiyavatthuṁ
vā cetāpentassāpi eseva nayo. Yo hi ayaṁ arūpiye rūpiyasaññī
rūpiyaṁ cetāpetīti ādi dutiyo tiko vutto tassānulomattā
avuttopi ayamaparopi rūpiye rūpiyasaññī arūpiyaṁ cetāpetīti
ādi tiko veditabbo. Attano vā hi arūpiyena parassa rūpiyaṁ
cetāpeyya attano vā rūpiyena parassa arūpiyaṁ ubhayathāpi
rūpiyasabyohāro katoyeva hoti. Tasmā pāliyaṁ ekantena rūpiyapakkhe
ekoyeva tiko vuttoti. Dukkaṭavatthunā pana nissaggiyavatthuṁ
cetāpentassa mulagahaṇe purimasikkhāpadena dukkaṭaṁ pacchāparivattane
iminā nissaggiyaṁ pācittiyaṁ garukassa cetāpitattā. Dukkaṭavatthunā
dukkaṭavatthumeva kappiyavatthuṁ vā cetāpentassa mūlagahaṇe
purimasikkhāpadena dukkaṭaṁ pacchāparivattanepi iminā dukkaṭameva. Kasmā.
Akappiyavatthunā cetāpitattā. Andhakaṭṭhakathāyaṁ pana sace kayavikkayaṁ
samāpajjeyya nissaggiyaṁ pācittiyanti bhāsitaṁ taṁ dubbhāsitaṁ.
Kasmā. Na hi dānagahaṇato añño kayavikkayo nāma atthi.

235
Kayavikkayasikkhāpadañca kappiyavatthunā kappiyavatthuṁ parivattanameva
sandhāya vuttaṁ. Tañca kho aññatra sahadhammikehi. Idaṁ
sikkhāpadaṁ rūpiyena ca rūpiyārūpiyacetāpanaṁ arūpiyena ca rūpiyacetāpanaṁ
dukkaṭavatthunā pana dukkaṭavatthuno cetāpanaṁ neva idha na tattha
pāliyaṁ vuttaṁ. Na cettha anāpatti bhavituṁ arahati. Tasmā
yatheva dukkaṭavatthuno paṭiggahaṇe dukkaṭaṁ tatheva tassa vā teneva
cetāpanepi dukkaṭaṁ yuttanti bhagavato adhippāyaññūhi vuttaṁ.
Kapapiyavatthunā pana nissaggiyavatthuṁ cetāpentassa mūlagahaṇe
purimasikkhāpadena anāpatti pacchāparivattane iminā nissaggiyaṁ pācittiyaṁ.
Vuttaṁ hetaṁ arūpiye arūpiyasaññī rūpiyaṁ cetāpeti nissaggiyaṁ
pācittiyanti 1-. Teneva kappiyavatthunā dukkaṭavatthuṁ cetāpentassa
mūlagahaṇe tatheva anāpatti pacchāparivattane iminā dukkaṭaṁ. Kasmā.
 Akappiyassa cetāpitattā. Kappiyavatthunā pana kappiyavatthuṁ aññatra
sahadhammikehi cetāpentassa mūlagahaṇe purimasikkhāpadena anāpatti
pacchāparivattane upari kayavikkayasikkhāpadena nissaggiyaṁ pācittiyaṁ.
Kayavikkayaṁ mocetvā gaṇhantassa uparisikkhāpadenapi anāpatti.
Vuḍḍhiṁ payojentassa dukkaṭaṁ.
Imassa ca rūpiyasabyohārassa garubhāvadīpakaṁ idaṁ pattacatukkaṁ
veditabbaṁ. Yo hi rūpiyaṁ uggaṇhitvā tena ayabījaṁ samuṭṭhāpeti
taṁ koṭṭāpetvā tena lohena pattaṁ kāreti ayaṁ patto
mahāakappiyo nāma na sakkā kenaci upāyena kappiyo kātuṁ.

1. vi. mahāvibhaṅga. 2/97.

236
Sace hi taṁ vināsetvā thālakaṁ kāreti taṁpi akappiyaṁ. Vāsiṁ
kāreti tāya chinnaṁ dantakaṭṭhaṁpi akappiyaṁ. Balisaṁ kāreti tena
māritā macchāpi akappiyā. Vāsīphalaṁ tāpetvā udakaṁ vā khīraṁ
vā uṇhāpeti taṁpi akappiyameva. Yo pana rūpiyaṁ uggaṇhitvā
tena pattaṁ kīṇāti ayaṁpi patto akappiyo pañcannaṁpi
sahadhammikānaṁ na kappatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sakkā pana kappiyo
kātuṁ. So hi mūle mūlasāmikānaṁ patte ca pattassāmikānaṁ
dinne kappiyo hoti. Kappiyabhaṇḍaṁ datvā gahetvā paribhuñjituṁ
vaṭṭati. Yopi rūpiyaṁ uggaṇhāpetvā kappiyakārakena saddhiṁ
kammārakulaṁ gantvā pattaṁ disvā ayaṁ mayhaṁ ruccatīti vadati.
Kappiyakārako ca taṁ rūpiyaṁ datvā kammāraṁ saññāpeti. Ayaṁpi
patto kappiyavohārena gahito dutiyapattasadisoyeva mūlassa
sampaṭicchitattā akappiyova. Kasmā sesānaṁ na kappatīti. Mūlassa
anissaṭṭhattā. Yo pana rūpiyaṁ asampaṭicchitvā therassa pattaṁ
kīṇitvā dehīti pahitakappiyakārakena saddhiṁ kammārakulaṁ gantvā
pattaṁ disvā ime kahāpaṇe gahetvā imaṁ dehīti kahāpaṇe
dāpetvā gahito ayaṁ patto etasseva bhikkhuno na vaṭṭati
dubbicāritattā. Aññesaṁ pana vaṭṭati mūlassa asampaṭicchitattā.
Mahāsumattherassa kira upajjhāyo anuruddhatthero nāma ahosi.
So attano evarūpaṁ pattaṁ sappissa pūretvā saṅghassa nissajji.
Tapiṭakacūḷanāgattherassapi saddhivihārikānaṁ evarūpo patto ahosi.

237
Taṁ thero sappissa pūrāpetvā saṅghassa nissajjāpesīti. Idaṁ
akappiyapattacatukkaṁ. Sace pana rūpiyaṁ asampaṭicchitvā therassa
pattaṁ kīṇitvā dehīti pahitakappiyakārakena saddhiṁ kammārakulaṁ
gantvā pattaṁ disvā ayaṁ mayhaṁ ruccatīti vā imāhaṁ gahessāmīti
vā vadati kappiyakārako ca taṁ rūpiyaṁ datvā kammāraṁ saññāpeti
ayaṁ patto sabbakappiyo buddhānaṁpi paribhogāraho.
Arūpiye rūpiyasaññīti kharapattādīsu suvaṇṇādisaññī.
Āpatti dukkaṭassāti sace tena arūpiyaṁ cetāpeti dukkaṭāpatti
hoti. Esa nayo vematike. Arūpiyasaññissa pana pañcahi
sahadhammikehi saddhiṁ idaṁ gahetvā idaṁ dethāti kayavikkayaṁ
karontassāpi anāpatti. Sesaṁ uttānatthameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Rūpiyasabyohārasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti kayavikkayasikkhāpadaṁ. Tattha katīhipi
tyāyanti kati te ayaṁ. Hikāro panettha padapūraṇo pikāro
garahāyaṁ. Ayaṁ dubbalā saṅghāṭi tava katidivasāni bhavissatīti
attho. Athavā katihaṁpi tyāyantipi pāṭho. Tattha katihanti
katiahāni katidivasānīti vuttaṁ hoti. Sesaṁ vuttanayameva. Katīhipi
myāyanti idaṁ eteneva nayena veditabbaṁ. Gihīpi naṁ gihissāti
ettha nanti nāmatthe nipāto gihīpi nāma gihissāti vuttaṁ
238
Hoti. Nānappakārakanti cīvarādīnaṁ kappiyabhaṇḍānaṁ vasena
anekavidhaṁ. Tenevassa padabhājane cīvaraṁ ādiṁ katvā
dasikasuttapariyosānaṁ kappiyabhaṇḍameva dassitaṁ. Akappiyabhaṇḍaparivattanaṁ hi
kayavikkayasaṅgahaṁ na gacchati. Kayavikkayanti kayañceva vikkayañca.
Iminā imaṁ dehīti ādinā nayena parassa kappiyabhaṇḍaṁ gaṇhanto
kayaṁ samāpajjati attano kappiyabhaṇḍaṁ dento vikkayaṁ.
Ajjhācaratīti abhibhavitvā carati. Vītikkamavācaṁ bhāsatīti attho.
Yato kayitañca hoti vikkītañcāti yadā kayitañca hoti parabhaṇḍaṁ
attano hatthagataṁ karontena vikkayitañca attano bhaṇḍaṁ parahatthagataṁ
karontena. Iminā imantiādivacanānurūpato pana pāṭho paṭhamaṁ
attano bhaṇḍaṁ dassitaṁ. Nissajjitabbanti evaṁ parassa hatthato
kayavikkayavasena gahitaṁ kappiyabhaṇḍaṁ nissajjitabbaṁ. Ayaṁ hi
kayavikkayo ṭhapetvā pañca sahadhammike avasesehi gihipabbajitehi
antamaso mātāpitūhipi saddhiṁ na vaṭṭati.
Tatrāyaṁ vinicchayo. Vatthena vā vatthaṁ hotu bhattena vā
bhattaṁ yaṅkiñci kappiyaṁ iminā imaṁ dehīti vadati dukkaṭaṁ. Evaṁ
vatvā mātuyāpi attano bhaṇḍaṁ deti dukkaṭā. Iminā imaṁ
dehīti vutto vā imaṁ dehi imaṁ te dassāmīti vatvā vā
mātuyāpi bhaṇḍaṁ attano gaṇhāti dukkaṭaṁ. Attano bhaṇḍe
parahatthaṁ parabhaṇḍe ca attano hatthaṁ sampatte nissaggiyaṁ.
Mātaraṁ pana pitaraṁ vā imaṁ dehīti vadato viññatti na hoti.

239
Imaṁ gaṇhāhīti vadato saddhādeyyavinipātanaṁ na hoti. Aññātakaṁ
imaṁ dehīti vadato viññatti hoti. Imaṁ gaṇhāhīti vadato
saddhādeyyavinipātanaṁ hoti. Iminā imaṁ dehīti kayavikkayaṁ āpajjato
nissaggiyaṁ. Tasmā kappiyabhaṇḍaṁ parivattantena mātāpitūhi saddhiṁ
kayavikkayaṁ aññātakehi saddhiṁ tisso āpattiyo mocentena
parivattetabbaṁ. Tatrāyaṁ parivattanavidhi. Bhikkhussa pātheyyataṇḍulā
honti. So antarāmagge bhattahatthapurisaṁ disvā amhākaṁ
taṇḍulā atthi na ca no imehi attho bhattena pana
atthoti vadati. Puriso taṇḍule gahetvā bhattaṁ deti vaṭṭati.
Tissopi āpattiyo na honti. Antamaso nimittakammamattaṁpi na
hoti. Kasmā. Mūlassa atthitāya. Parato ca vuttameva idaṁ
amhākaṁ atthi amhākañca iminā ca iminā ca atthoti bhaṇatīti.
Yo pana evaṁ akatvā iminā imaṁ dehīti parivatteti
yathāvatthukameva. Vighāsādaṁ disvā imaṁ odanaṁ bhuñjitvā rajanaṁ vā
dārūni vā āharāti deti rajanachalligaṇanāya ca dārugaṇanāya ca
nissaggiyāni honti. Imaṁ odanaṁ bhuñjitvā idannāma karothāti
dantakārādīhi sippikehi dhamakarakādīsu taṁ taṁ parikkhāraṁ kāreti
rajakehi vā vatthaṁ dhovāpeti yathāvatthukameva. Nahāpitena
kese chindāpeti kammakārehi navakammaṁ kāreti yathāvatthukameva.
Sace pana idaṁ bhattaṁ bhuñjitvā idaṁ karothāti na vadati idaṁ
bhattaṁ bhuñja bhuttosi bhuñjissasa idaṁ nāma karohīti vadati

240
Vaṭṭati. Ettha ca kiñcāpi vatthadhovane vā kesacchedane vā
bhūmisodhanādinavakamme vā parabhaṇḍaṁ attano hatthagataṁ nissajjitabbaṁ
nāma natthi mahāaṭṭhakathāyaṁ pana daḷhaṁ katvā vuttattā na
sakkā etaṁ paṭikkhipituṁ tasmā yathā nissaggiyavatthumhi paribhutte vā
naṭṭhe vā pācittiyaṁ deseti evaṁ idhāpi desetabbaṁ.
Kayavikkaye kayavikkayasaññīti ādimhi yo kayavikkayaṁ samāpajjati
so tasmiṁ kayavikkayasaññī vā bhavatu vematiko vā nakayavikkayasaññī
vā nissaggiyaṁ pācittiyameva. Cūḷattike dvīsu padesu
dukkaṭamevāti evamattho daṭṭhabbo. Agghaṁ pucchatīti ayaṁ tava
 patto kiṁ agghatīti pucchati. Idaṁ nāmāti vutte pana sace
tassa kappiyabhaṇḍaṁ mahagghaṁ hoti evañca naṁ paṭivadati upāsaka mama
idaṁ vatthu mahagghaṁ tava pattaṁ aññassa dehīti. Taṁ sutvā
itaro aññaṁ thālakaṁpi dassāmīti vadati gaṇhituṁ vaṭṭati. Idaṁ
amhākaṁ atthīti vuttalakkhaṇe pati. Sace so patto mahaggho
bhikkhuno vatthu appagghaṁ pattassāmiko cassa appagghabhāvaṁ na
jānāti patto na gahetabbo. Mama vatthu appagghanti
ācikkhitabbaṁ. Mahagghabhāvaṁ vatvā vañcetvā gaṇhanto hi bhaṇḍaṁ
agghāpetvā kāretabbataṁ āpajjati. Sace pattassāmiko hotu
bhante sesaṁ mama puññaṁ bhavissatīti deti vaṭṭati. Kappiyakārakassa
ācikkhatīti yassa hatthato bhaṇḍaṁ gaṇhāti taṁ ṭhapetvā
aññaṁ antamaso tassa puttabhātukaṁpi kappiyakārakaṁ katvā iminā

241
Idannāma gahetvā dehīti ācikkhati. So ce cheko hoti punappunaṁ
apanetvā vivadetvā gaṇhāti tuṇhībhūtena ṭhātabbaṁ. No ce cheko
hoti na jānāti gahetuṁ vāṇijako taṁ vañceti mā gaṇhāti
vattabbo. Idaṁ amhākaṁ atthīti ādimhi idaṁ paṭiggahitaṁ telaṁ
vā sappi vā amhākaṁ atthi amhākañca aññena apaṭiggahitakena
atthoti bhaṇati. Sace so taṁ gahetvā aññaṁ deti paṭhamaṁ
attano telaṁ na mināpetabbaṁ. Kasmā. Telanāḷiyamhi avasiṭṭhaṁ
telaṁ hoti taṁ pacchā minantassa apaṭiggahitakaṁ dūseyyāti.
Sesaṁ uttānatthameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Kayavikkayasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Niṭṭhito ca dutiyo vaggo.
Tena samayenāti pattasikkhāpadaṁ. Tattha pattavaṇijjanti
gāmanigamādīsu vicarantā pattavaṇijjaṁ vā karissanti āmattikāpaṇaṁ
vāti āmattāni vuccanti bhājanāni. Tāni yesaṁ bhaṇḍanti te
āmattikā. Tesaṁ āmattikānaṁ āpaṇaṁ āmattikāpaṇaṁ.
Kulālabhaṇḍavāṇijakāpaṇanti attho.
Tayo pattassa vaṇṇāti tīṇi pattassa pamāṇāni.
Aḍḍhāḷhakodanaṁ gaṇhātīti magadhanāḷiyā dvinnaṁ taṇḍulanāḷīnaṁ
odanaṁ gaṇhāti. Magadhanāḷī nāma aḍḍhaterasapallā hotīti
andhakaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Sīhaladīpe pakatināḷī mahantā damiḷanāḷī khuddakā

242
Magadhanāḷī pamāṇayuttā. Tāya magadhanāḷiyā diyaḍḍhanāḷī ekā
sīhalanāḷī hotīti mahāaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Catubbhāgakhādanīyanti
odanassa catutthabhāgappamāṇaṁ khādanīyaṁ. Taṁ hatthahāriyassa
muggasūpassa vasena veditabbaṁ. Tadupiyañca byañjananti tassa odanassa
anurūpaṁ macchamaṁsasākaphalakalīrādibyañjanaṁ. Tatrāyaṁ vinicchayo.
Anupahatapurāṇasālitaṇḍulānaṁ sukoṭṭitaparisuddhānaṁ dve magadhanāḷiyo
gahetvā tehi taṇḍulehi anuttaṇḍulamakilinnamapiṇḍitaṁ suvisuddhaṁ
kuṇḍamakularāsisadisaṁ avassāvitodanaṁ pacitvā niravasesaṁ patte
pakkhipitvā tassa odanassa catutthabhāgappamāṇo nātighano
nātitanuko hatthahāriyo sabbasaṁbhārasaṅkhato muggasūpo pakkhipitabbo.
Tato ālopassa ālopassa anurūpaṁ yāvaparamālopapahonakaṁ
macchamaṁsādibyañjanaṁ pakkhipitabbaṁ. Sappitelatakkarasakañjikādīni pana
gaṇanūpagāni na honti. Tāni hi odanagatikāneva neva hāpetuṁ na
vaḍḍhetuṁ sakkonti. Evametaṁ sabbaṁpi pakkhittaṁ sace pattassa
mukhavaṭṭiyā heṭṭhimarājisamaṁ tiṭṭhati suttena vā hirena vā chiddantassa
suttassa vā hirassa vā heṭṭhimantaṁ phusati ayaṁ ukkaṭṭho
nāma patto. Sace taṁ rājiṁ atikkamma thūpīkataṁ tiṭṭhati ayaṁ
ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṁ rājiṁ na sampāpuṇāti
antogatameva hoti ayaṁ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma patto.
 Nāḷikodananti magadhanāḷiyā ekāya taṇḍulanāḷiyā odanaṁ.
Patthodananti magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodanaṁ. Sesaṁ vuttanayeneva

243
Veditabbaṁ. Ayaṁ pana nāmamatte viseso. Sace nāḷikodanādi
sabbaṁpi pakkhittaṁ vuttanayeneva heṭṭhimarājisamaṁ tiṭṭhati ayaṁ majjhimo
nāma patto. Sace taṁ rājiṁ atikkamma thūpīkataṁ tiṭṭhati ayaṁ
majjhimomako nāma patto. Sace taṁ rājiṁ na sampāpuṇāti
antogatameva hoti ayaṁ majjhimukkaṭṭho nāma patto. Sace
patthodanādi sabbaṁpi pakkhittaṁ heṭṭhimarājisamaṁ tiṭṭhati ayaṁ omako
nāma patto. Sace taṁ rājiṁ atikkamma thūpīkataṁ tiṭṭhati ayaṁ
omakomako nāma patto. Sace taṁ rājiṁ na sampāpuṇāti antogatameva
hoti ayaṁ omakukkaṭṭho nāma pattoti evamete nava pattā
veditabbā. Tesu dve apattā ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako
ca. Tato ukkaṭṭho apatto omako apattoti idaṁ hi ete
sandhāya vuttaṁ. Ukkaṭṭhukkaṭṭho hi ettha ukkaṭṭhato ukkaṭṭhattā
tato ukkaṭṭho apattoti vutto. Omakomako ca omakato
omakattā tato omako apattoti vutto. Tasmā ete
bhājanaparibhogena paribhuñjitabbā na adhiṭṭhānūpagā na vikappanūpagā. Itare
pana satta adhiṭṭhahitvā vā vikappetvā vā paribhuñjitabbā.
Evaṁ akatvā taṁ dasāhaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ pācittiyanti
taṁ sattavidhaṁpi pattaṁ dasāhaparamaṁ kālaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ
pācittiyaṁ. Nissaggiyaṁ pattaṁ anissajjitvā paribhuñjatīti
yāguṁ pivitvā dhote dukkaṭaṁ jajjakaṁ khāditvā bhattaṁ bhuñjitvā
dhote dukkaṭanti evaṁ payoge payoge dukkaṭaṁ.

244
Anāpatti antodasāhaṁ adhiṭṭheti vikappetīti ettha pana
pamāṇayuttassāpi adhiṭṭhānavikappanūpagattaṁ evaṁ veditabbaṁ. Ayopatto
pañcahi pākehi mattikāpatto dvīhi pākehi pakko adhiṭṭhānūpago.
Ubhopi yaṁ mūlaṁ dātabbaṁ tasmiṁ dinneyeva sace ekopi pāko
ūno hoti kākaṇikamattaṁpi vā mūlaṁ adinnaṁ na adhiṭṭhānūpagā.
Sace pattassāmiko vadati yadā tumhākaṁ mūlaṁ bhavissati tadā
dassatha adhiṭṭhahitvā paribhuñjathāti. Neva adhiṭṭhānūpago
hoti. Pākassa hi ūnattā pattasaṅkhyaṁ na gacchati mūlassa
sakalassa vā ekadesassa vā adinnattā sakabhāvaṁ na upeti
aññasseva santako hoti tasmā pāke ca mūle ca niṭṭhiteyeva
adhiṭṭhānūpago hoti. Yo adhiṭṭhānūpago sveva vikappanūpago.
So hatthaṁ āgatopi anāgatopi adhiṭṭhātabbo vikappetabbo vā.
Yadi hi pattakārako mūlaṁ labhitvā sayaṁ vā dātukāmo hutvā ahaṁ
bhante tumhākaṁ pattaṁ katvā asukadivase nāma pacitvā ṭhapessāmīti
vadati bhikkhu ca tena paricchinnadivasato dasāhaṁ atikkāmeti
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Sace pana pattakārako ahaṁ tumhākaṁ pattaṁ
katvā pacitvā sāsanaṁ pesessāmīti vatvā tatheva karoti tena
pesitabhikkhu pana tassa bhikkhuno na āroceti añño disvā vā
sutvā vā tumhākaṁ bhante patto niṭṭhitoti āroceti etassa
ārocanaṁ nappamāṇaṁ. Yadā pana tena pesitoyeva āroceti tassa
vacanaṁ sutadivasato paṭṭhāya dasāhaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ

245
Pācittiyaṁ. Sace pattakārako ahaṁ tumhākaṁ pattaṁ katvā pacitvā
kassaci hatthe pahiṇissāmīti vatvā tatheva karoti pattaṁ
gahetvā āgatabhikkhu pana attano pariveṇe ṭhapetvā tassa na
āroceti añño koci bhaṇati api bhante adhunā āgato
patto sundaroti kuhiṁ āvuso pattoti itthannāmassa hatthe
pesitoti etassapi vacanaṁ nappamāṇaṁ. Yadā pana so bhikkhu pattaṁ deti
 laddhadivasato paṭṭhāya dasāhaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ pācittiyaṁ.
Tasmā dasāhaṁ anatikkamitvā adhiṭṭhātabbo vikappetabbo vā.
Tattha dve pattassa adhiṭṭhānā kāyena vā adhiṭṭhāti vācāya
vā adhiṭṭhāti. Tesaṁ vasena adhiṭṭhahantena imaṁ pattaṁ
paccuddharāmīti vā etaṁ pattaṁ paccuddharāmīti vā evaṁ sammukhe vā
parammukhe vā ṭhitaṁ purāṇapattaṁ paccuddharitvā aññassa vā datvā
navapattaṁ yatthakatthaci ṭhitaṁ hatthena parāmasitvā imaṁ pattaṁ
adhiṭṭhāmīti cittena ābhogaṁ katvā kāyavikāraṁ karontena kāyena
vā adhiṭṭhātabbo vacībhedaṁ katvā vācāya vā adhiṭṭhātabbo.
Tatra duvidhaṁ adhiṭṭhānaṁ. Sace hatthapāse hoti imaṁ pattaṁ
adhiṭṭhāmīti vācā bhinditabbā. Atha antogabbhe vā uparipāsāde
vā sāmantavihāre vā hoti ṭhapitaṭṭhānaṁ sallakkhetvā etaṁ
pattaṁ adhiṭṭhāmīti vācā bhinditabbā. Adhiṭṭhahantena pana ekakena
adhiṭṭhātuṁpi vaṭṭati. Aññassa santike adhiṭṭhātuṁpi vaṭṭati.
Aññassa santike ayamānisaṁso. Sacassa adhiṭṭhito nukho me

246
Noti vimati uppajjati itaro sāretvā vimatiṁ chindissati. Sace
koci dasa patte labhitvā sabbeva attanāva paribhuñjitukāmo hoti
na sabbe adhiṭṭhātabbā. Ekaṁ pattaṁ adhiṭṭhāya punadivase taṁ
paccuddharitvā añño adhiṭṭhātabbo. Etena upāyena vassasataṁpi
pariharituṁ sakkā. Evaṁ appamattassa bhikkhuno siyā
adhiṭṭhānavijahananti. Siyāti. Sace hi ayaṁ pattaṁ aññassa vā deti
vibbhamati vā sikkhaṁ vā paccakkhāti kālaṁ vā karoti liṅgaṁ
vāssa parivattati paccuddharati vā patte vā chiddaṁ hoti
adhiṭṭhānaṁ vijahati. Vuttaṁpi cetaṁ
dinnavibbhantapaccakkhā kālakriyakatena ca
liṅgapaccuddharā ceva chiddena bhavati sattamanti.
Corāharaṇavissāsaggāhehipi vijahatiyeva. Kittakena chiddena
adhiṭṭhānaṁ bhijjati. Yena kaṅgusiṭṭhaṁ nikkhamati ceva pavisati ca.
Idaṁ hi sattannaṁ dhaññānaṁ lāmakadhaññasiṭṭhaṁ. Tasmiṁ ayacuṇṇena
vā āṇiyā vā paṭipākatike kate dasāhabbhantare puna
adhiṭṭhātabbo. Ayantāva antodasāhaṁ adhiṭṭheti vikappetīti
ettha adhiṭṭhāne vinicchayo.
Vikappane pana dve vikappanā sammukhā vikappanā ca
parammukhā vikappanā ca. Kathaṁ sammukhā vikappanā hoti.
Pattānaṁ ekabahubhāvaṁ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā imaṁ pattanti
vā ime patteti vā etaṁ pattanti vā ete patteti vā vatvā

247
Tuyhaṁ vikappemīti vattabbaṁ. Ayamekā sammukhā vikappanā.
Ettāvatā nidhetuṁ vaṭṭati paribhuñjituṁ pana vissajjetuṁ vā adhiṭṭhātuṁ
vā na vaṭṭati. Mayhaṁ santakaṁ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṁ
vā karohīti evaṁ pana vutte paccuddhāro nāma hoti.
Tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti. Aparo nayo. Tatheva
pattānaṁ ekabahubhāvaṁ sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā tasseva
bhikkhuno santike imaṁ pattanti vā ime patteti vā etaṁ
pattanti vā ete patteti vā vatvā pañcasu sahadhammikesu
aññatarassa attanā abhirucitassa yassa kassaci nāmaṁ gahetvā
tissassa bhikkhuno vikappemīti vā tissāya bhikkhuniyā sikkhamānāya
tissassa sāmaṇerassa tissāya sāmaṇeriyā vikappemīti vā
vattabbaṁ. Ayaṁ aparāpi sammukhā vikappanā. Ettāvatā nidhetuṁ
vaṭṭati paribhogādīsu pana ekaṁpi na vaṭṭati. Tena pana bhikkhunā
tissassa bhikkhuno santakaṁ .pe. Tissāya sāmaṇeriyā santakaṁ
paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti vutte
paccuddhāro nāma hoti. Tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti.
Kathaṁ parammukhā vikappanā hoti. Pattānaṁ tatheva ekabahubhāvaṁ
 sannihitāsannihitabhāvañca ñatvā imaṁ pattanti vā ime patteti
vā etaṁ pattanti vā ete patteti vā vatvā tuyhaṁ
vikappanatthāya dammīti vattabbaṁ. Tena vattabbo ko te mitto vā
sandiṭṭho vāti. Tato itarena purimanayeneva tisso bhikkhūti

248
Vā .pe. Tissā sāmaṇerīti vā vattabbaṁ. Puna tena bhikkhunā
ahaṁ tissassa bhikkhuno dammīti vā .pe. Tissāya sāmaṇeriyā
dammīti vā vattabbaṁ. Ayaṁ parammukhā vikappanā. Ettāvatā
nidhetuṁ vaṭṭati paribhogādīsu pana ekaṁpi na vaṭṭati. Tena
bhikkhunā dutiyasammukhāvikappanāyaṁ vuttanayeneva itthannāmassa santakaṁ
paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti vutte
paccuddhāro nāma hoti. Tato pabhūti paribhogādayopi vaṭṭanti.
Imāsaṁ pana dvinnaṁ vikappanānaṁ nānākaraṇaṁ avaseso ca vaṇṇanākkamo
sabbo paṭhamakaṭhinasikkhāpadavaṇṇanāyaṁ vuttanayeneva veditabbo
saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Pattasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti ūnapañcabandhanasikkhāpadaṁ. Tattha na yāpetīti
so kira yadi ariyasāvako nābhavissa aññathattaṁpi agamissa evaṁ
tehi ubbāḷho. Sotāpannattā pana kevalaṁ sarīreneva na yāpeti.
Tena vuttaṁ attanāpi na yāpeti puttadārāpissa kilamantīti.
Ūnapañcabandhanenāti ettha ūnāni pañca bandhanāni assāti
ūnapañcabandhano. Nāssa pañca bandhanāni pūrentīti attho. Tena
ūnapañcabandhanena. Itthambhūtassa lakkhaṇe karaṇavacanaṁ. Tattha yasmā
abandhanassāpi pañca bandhanāni na pūrenti sabbaso natthitāya tasmā
padabhājane abandhano vāti ādi vuttaṁ. Ūnapañcabandhanenāti ca
vuttattā yassa pañcabandhano patto hoti tassa so apatto

249
Tasmā aññaṁ viññāpetuṁ vaṭṭati. Bandhanañca nāmetaṁ yasmā
bandhanokāse sati hoti asti na hoti tasmā tassa lakkhaṇaṁ
dassetuṁ abandhanokāso nāmāti ādi vuttaṁ. Dvaṅgularāji na hotīti
mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulappamāṇā ekāpi rāji na hoti.
Yassa dvaṅgularāji hotīti yassa pana tādisā ekā rāji hoti
so tassā rājiyā heṭṭhimapariyante pattavedhakena vijjhitvā
pacitvā suttarajjukamakacirajjukādīhi vā tipusuttakena vā bandhitabbo.
Taṁ bandhana āmisassa alagganatthaṁ tipupaṭṭakena vā kenaci
bandhasilesena vā paṭicchādetabbaṁ. So ca patto adhiṭṭhahitvā
paribhuñjitabbo. Sukhumaṁ vā chiddaṁ katvā bandhitabbo. Suddhehi
pana madhusiṭṭhakalākhāsajjulasādīhi bandhituṁ na vaṭṭati. Phāṇitaṁ
jhāpetvā pāsāṇacuṇṇena bandhituṁ vaṭṭati. Mukhavaṭṭisamīpe pana
pattavedhakena vijjhiyamāno kapālassa bahalattā bhijjati tasmā
heṭṭhā vijjhitabbo. Yassa pana dve rājiyo ekāyeva vā
caturaṅgulā tassa dve bandhanāni dātabbāni. Yassa tisso
ekāyeva vā chaḷaṅgulā tassa tīṇi. Yassa catasso ekāyeva vā
aṭṭhaṅgulā tassa cattāri. Yassa pañca ekāyeva vā dasaṅgulā
so bandhopi abandhopi apattoyeva añño viññāpetabbo.
Esa tāva mattikāpatte vinicchayo. Ayopatte pana sacepi pañca
vā atirekāni vā chiddāni honti tāni ca ayacuṇṇena vā
āṇiyā vā lohamaṇḍalakena vā baddhāni maṭṭhāni honti sveva

250
Patto paribhuñjitabbo añño na viññāpetabbo. Atha pana
ekaṁpi chiddaṁ mahantaṁ hoti lohamaṇḍalakena baddhaṁpi maṭṭhaṁ na
hoti patte āmisaṁ laggati akappiyo hoti ayaṁ apatto
añño viññāpetabbo. Thero vattabboti patte ānisaṁsaṁ
 dassetvā ayaṁ bhante patto pamāṇayutto sundaro therānurūpo
taṁ gaṇhāthāti vattabbo. Yo na gaṇheyyāti anukampāya
agaṇhantassa dukkaṭaṁ. Yo pana santuṭṭhiyā kiṁ me aññena
pattenāti na gaṇhāti tassa anāpatti. Pattapariyantoti evaṁ
parivattetvā pariyante ṭhitapatto. Adeseti mañcapīṭhacchattanāga-
dantakādike adese na nikkhipitabbo. Yattha purimaṁ sundaraṁ
pattaṁ ṭhapeti tattheva ṭhapetabbo. Pattassa hi nikkhipanadeso
anujānāmi bhikkhave ādhārakanti 1- ādinā nayena khandhake vuttoyeva.
Na abhogenāti yāgurandhanarajanapacanādinā abhogena na bhuñjitabbo.
Antarāmagge pana byādhimhi uppanne aññasmiṁ bhājane asati
mattikāya limpitvā yāguṁ vā pacituṁ udakaṁ vā tāpetuṁ vaṭṭati.
Na vissajjetabboti aññassa na dātabbo. Sace pana saddhivihāriko
vā antevāsiko vā aññaṁ varapattaṁ ṭhapetvā ayaṁ mayhaṁ sāruppo
ayaṁ therassāti gaṇhāti vaṭṭati. Añño vā taṁ gahetvā attano
pattaṁ deti vaṭṭati. Mayhameva pattaṁ āharāti vattabbakiccaṁ
natthi. Pavāritānanti ettha ca saṅghavasena pavāritaṭṭhāne
pañcabandhaneneva vaṭṭati puggalavasena pavāritaṭṭhāne ūnapañcabandhanenāpi

1. vi. cullavagga. 7/19. pāliyameva pattādhārakanti dissati.

251
Vaṭṭatīti kurundiyaṁ vuttaṁ. Sesamettha uttānatthameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Ūnapañcabandhanasikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti bhesajjasikkhāpadaṁ. Tattha attho bhanteti
rājā bhikkhū uyyuttappayutte therassa leṇatthāya pabbhāraṁ
sodhente disvā ārāmikaṁ dātukāmo pucchi. Pāṭiyekkoti
visuṁ eko. Mālākiteti katamāle māladhāre kusumamālāpaṭimaṇḍiteti
attho. Tiṇaṇḍūpakanti tiṇcumbiṭakaṁ. Paṭimuñcīti
ṭhapesi. Sā ahosi suvaṇṇamālāti dārikāya sīse ṭhapitamattāyeva
therassa adhiṭṭhānavasena suvaṇṇapadumamālā ahosi. Tañhi
tiṇaṇḍūpakaṁ sīse ṭhapitamattameva suvaṇṇamālā hotūti thero
adhiṭṭhāsi. Dutiyampi kho .pe. Upasaṅkamīti dutiyadivaseyeva
upasaṅkami. Suvaṇṇanti adhimuccīti sovaṇṇamayo hotūti adhiṭṭhāsi.
Pañcannaṁ bhesajjānanti sappiādīnaṁ. Bāhullikāti paccayabāhullikatāya
paṭipannā. Kolumbepi ghaṭepīti ettha kolumbā nāma
mahāmukhapāṭiyo vuccanti. Olīnavilīnānīti heṭṭhā ca ubhato
passesu ca galitāni. Okiṇṇavikiṇṇāti sappiādīnaṁ gandhena
bhūmiṁ khanantehi okiṇṇā bhittiyo ca khanantehi upari sañcarantehi
ca vikiṇṇā. Antokoṭṭhāgārikāti abbhantare saṁvihitakoṭṭhāgārā.

252
Paṭisāyanīyānīti paṭisāyitabbāni. Paribhuñjitabbānīti attho.
Bhesajjānīti bhesajjakiccaṁ karontu vā mā vā evaṁ laddhavohārāni.
Gosappīti ādīhi loke pākaṭaṁ dassetvā yesaṁ maṁsaṁ kappatīti
iminā aññesaṁpi migarohitasasādīnaṁ sappiṁ saṅgahetvā dasseti.
Yesaṁ hi khīraṁ atthi sappipi tesaṁ atthiyeva. Taṁ pana sulabhaṁ vā
hotu dullabhaṁ vā asammohatthaṁ vuttaṁ. Evaṁ navanītaṁpi.
Sannidhikārakaṁ paribhuñjitabbānīti sannidhiṁ katvā nidahitvā
paribhuñjitabbāni. Kathaṁ pāliyā āgatasappiādīsu sappi tāva
purebhattaṁ paṭiggahitaṁ tadahupurebhattaṁ sāmisampi nirāmisampi paribhuñjituṁ
vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisaṁ paribhuñjitabbaṁ.
Sattāhātikkamepi sace ekabhājane ṭhapitaṁ ekaṁ nissaggiyaṁ. Sace
bahūsu vatthugaṇanāya nissaggiyāni. Pacchābhattaṁ paṭiggahitaṁ sattāhaṁ
nirāmisameva vaṭṭati. Purekabhattaṁ vā pacchābhattaṁ vā uggahitakaṁ
katvā nikkhittaṁ ajjhoharituṁ na vaṭṭati. Abbhañjanādīsu
upanetabbaṁ. Sattāhātikkamepi anāpatti anajjhoharaṇīyataṁ
 āpannattā. Paṭisāyanīyānīti hi vuttaṁ. Sace anupasampanno
purebhattaṁ paṭiggahitanavanītena sappiṁ katvā deti purebhattaṁ sāmisaṁ
vaṭṭati. Sace sayaṁ karoti sattāhaṁpi nirāmisameva vaṭṭati.
Pacchābhattaṁ paṭiggahitanavanītena pana yenakenaci katasappi sattāhaṁpi
nirāmisameva vaṭṭati. Uggahitakena kate pubbe vuttasuddhasappinayeneva
vinicchayo veditabbo. Purebhattaṁ paṭiggahitakhīrena vā

253
Dadhinā vā takasappi anupasampannena kataṁ sāmisaṁpi tadahupurebhattaṁ
vaṭṭati. Sayaṁ kataṁ nirāmisameva vaṭṭati pacchābhattaṁ na vaṭṭati.
Navanītaṁ tāpentassa hi sāmapāko na hoti. Sāmapakkena pana
tena saddhiṁ āmisaṁ na vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya na
vaṭṭatiyeva. Sattāhātikkamepi anāpatti savatthukassa
paṭiggahitattā. Tāni paṭiggahetvāti hi vuttaṁ. Pacchābhattaṁ
paṭiggahitehi kataṁ pana abbhañjanādīsu upanetabbaṁ. Purebhattaṁpi
uggahitakehi kataṁ. Ubhayesaṁpi sattāhātikkame anāpatti. Eseva
nayo akappiyamaṁsasappimhi. Ayaṁ pana viseso. Yattha pāliyaṁ
āgatanavanītasappinā nissaggiyaṁ tattha iminā dukkaṭaṁ. Andhakaṭṭhakathāyaṁ
kāraṇapaṭirūpakaṁ katvā manussasappiñca navanītañca paṭikkhittaṁ.
Taṁ duppaṭikkhittaṁ sabbāṭṭhakathāsu anuññātattā. Parato
cassa vinicchayopi āgamissati. Pāliyaṁ āgatanavanītaṁpi purebhattaṁ
paṭiggahitaṁ tadahupurebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati pacchābhattato
paṭṭhāya nirāmisameva. Sattāhātikkame nānābhājanesu ṭhapite
bhājanagaṇanāya ekabhājanepi amissetvā piṇḍapiṇḍavasena ṭhapite
piṇḍagaṇanāya nissaggiyāni. Pacchābhattaṁ paṭiggahitaṁ sappinayeneva
veditabbaṁ. Ettha pana dadhiguḷikāyopi takkavindūnipi honti tasmā
dhotaṁ vaṭṭissatīti upaḍḍhattherā āhaṁsu. Mahāsīvatthero pana bhagavatā
anuññātakālato paṭaṭhāya takkato uddhaṭamattameva khādiṁsūti
āha. Tasmā navanītaṁ paribhuñjantena dhovitvā

254
Dadhitakkamakkhikākipīlikādīni apanetvā paribhuñjitabbaṁ. Pacitvā sappiṁ katvā
paribhuñjitukāmena adhotaṁpi pacituṁ vaṭṭati. Yaṁ tattha dadhigataṁ vā
takkagataṁ vā taṁ khayaṁ gamissati. Ettāvatā hi savatthukapaṭiggahitaṁ
nāma na hotīti ayamettha adhippāyo. Āmisena saddhiṁ
pakkattā pana tasmiṁpi kukkuccāyanti kukkuccakā. Idāni uggahitvā
ṭhapitanavanīte ca purebhattaṁ khīradadhīni paṭiggahetvā katanavanīte ca
pacchābhattaṁ tāni paṭiggahetvā katanavanīte ca uggahitakehi
katanavanīte ca akappiyamaṁsanavanīte ca sabbo āpattānāpattiparibhogā-
paribhoganayo sappimhi vuttakkameneva gahetabbo. Telabhikkhāya
paviṭṭhānaṁ bhikkhūnaṁ tattheva sappiṁpi navanītaṁpi pakkatelaṁpi apakkatelaṁpi
ākīranti. Tattha takkadadhibindūnipi bhattasiṭṭhānipi taṇḍulakaṇānipi
makkhikādayopi honti. Ādiccapākaṁ katvā parissāvetvā gahitaṁ
sattāhakālikaṁ hoti. Paṭiggahetvā ṭhapitabhesajjehi saddhiṁ
pacitvā natthupānaṁ ca kātuṁ vaṭṭati. Sace vaddalikasamaye
lajjisāmaṇero yathā tattha patitataṇḍulakaṇādayo na paccanti evaṁ
sāmisapākaṁ mocento aggimhi viliyāpetvā parissāvetvā puna
pacitvā deti purimanayeneva sattāhaṁ vaṭṭati. Telesu tilatelaṁ
tāva purebhattaṁ paṭiggahitaṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati. Pacchābhattato
paṭṭhāya nirāmisameva. Sattāhātikkamenassa bhājanagaṇanāya
nissaggiyabhāvo veditabbo. Pacchābhattaṁ paṭiggahitaṁ sattāhaṁ
nirāmisameva vaṭṭati. Uggahitakaṁ katvā nikkhittaṁ ajjhoharituṁ na

255
Vaṭṭati. Sīsamakkhanādīsu upanetabbaṁ. Sattāhātikkamepi anāpatti.
Purebhattaṁ tile paṭiggahetvā katatelaṁ purebhattaṁ sāmisaṁ vaṭṭati.
 Pacchābhattato paṭṭhāya anajjhorahaṇīyaṁ hoti. Sīsamakkhanādīsu
upanetabbaṁ. Sattāhātikkamepi anāpatti. Pacchābhattaṁ tile
paṭiggahetvā katatelaṁ anajjhoharaṇīyameva savatthukapaṭiggahitattā.
Sattāhātikkamepi anāpatti. Sīsamakkhanādīsu upanetabbaṁ.
Purebhattaṁ vā pacchābhattaṁ vā uggahitakatilehi katatelepi eseva
nayo. Purebhattaṁ paṭiggahitakatile bhajjitvā tilapiṭṭhaṁ sedetvā vā
uṇhodakena vā temetvā katatelaṁ sace anupasampannena kataṁ
purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati. Attanā kataṁ nibbaṭṭitattā purebhattaṁ
nirāmisaṁyeva vaṭṭati. Sāmaṁ pakkattā sāmisaṁ na vaṭṭati.
Savatthukapaṭiggahitattā pana pacchābhattato paṭṭhāya ubhayaṁpi anajjhoharaṇīyaṁ
sīsamakkhanādīsu upanetabbaṁ. Sattāhātikkamepi anāpatti.
Yadi pana appaṁ uṇhodakaṁ hoti taṁ abbhukkīraṇamattaṁ
abbohārikaṁ hoti sāmapākagaṇanaṁ na gacchati. Sāsapatelādīsupi
savatthukapaṭiggahitesu avatthukatilatele vuttasadisova vinicchayo. Sace
pana purebhattaṁ paṭiggahitānaṁ sāsapādīnaṁ cuṇṇehi ādiccapākena
sakkā telaṁ kātuṁ taṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati. Pacchābhattato
paṭṭhāya nirāmisameva. Sattāhātikkame nissaggiyaṁ. Yasmā pana
sāsapamadhukacuṇṇādīni sedetvā eraṇḍakaṭṭhīni ca bhajjitvā evaṁ
telaṁ karonti tasmā tesaṁ telaṁ anupasampannehi kataṁ purebhattaṁ

256
Sāmisaṁpi vaṭṭati. Vatthūnaṁ yāvajīvikattā pana savatthukapaṭiggahaṇe
doso natthīti. Attanā kataṁ sattāhaṁ nirāmisaparibhogeneva
paribhuñjitabbaṁ. Uggahitakehi kataṁ anajjhoharaṇīyaṁ bāhiraparibhoge
vaṭṭati. Sattāhātikkamepi anāpatti. Telakaraṇatthāya
sāsapamadhukaeraṇḍakaṭṭhīni vā paṭiggahetvā tadaheva kataṁ telaṁ
sattāhakālikaṁ dutiyadivase kataṁ chāhaṁ vaṭṭati tatiyadivase kataṁ pañcāhaṁ
vaṭṭati. Catutthapañcamachaṭṭhasattamadivase pana kataṁ tadaheva
vaṭṭati. Save yāva aruṇassa uggamanā tiṭṭhati nissaggiyaṁ.
Aṭṭhamadivase kataṁ anajjhoharaṇīyaṁ anissaggiyattā pana
bāhiraparibhoge vaṭṭati. Sacepi na karoti telatthāya gahitasāsapādīnaṁ
sattāhātikkame dukkaṭameva. Pāliyaṁ pana anāgatāni aññānipi
nāḷikeranimbakosambakaramandātasiādīnaṁ telāni atthi. Tāni
paṭiggahetvā sattāhaṁ atikkāmayato dukkaṭaṁ hoti. Ayametesu
viseso. Sesaṁ yāvakālikavatthuṁ yāvajīvikavatthuṁ ca sallakkhetvā
sāmapākasavatthukapurebhattapacchābhattapaṭiggahitakauggahitavatthukavidhānaṁ
sabbaṁ
vuttanayeneva veditabbaṁ. Vasātelanti anujānāmi bhikkhave
pañca vasāni acchavasaṁ macchavasaṁ susukāvasaṁ sūkaravasaṁ gadrabhavasanti 1-
evaṁ anuññātavasānaṁ telaṁ. Ettha ca acchavasanti vacanena
ṭhapetvā manussavasaṁ sabbesaṁ akappiyamaṁsānaṁ vasā anuññātā.
Macchaggahaṇena ca susukāpi gahitā honti. Bāḷamacchattā pana
visuṁ vuttā. Macchādiggahaṇenettha sabbesaṁpi kappiyamaṁsānaṁ vasā

1. vi. mahāvagga. 5/41. pāliyameva anujā...vasāni bhesajjānīti dissati.

257
Anuññātā. Maṁsesu hi dasa manussahatthiassasunakhāhisīha-
byagghadīpiacchataracchānaṁ maṁsāni akappiyāni. Vasāsu ekā
manussavasā. Khīrādīsu akappiyannāma natthi. Anupasampannehi
katanibbaṭṭitavasātelaṁ purebhattaṁ paṭiggahitaṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati.
Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisameva vaṭṭati. Yaṁ pana tattha
sukhumarajasadisaṁ maṁsaṁ vā nahāruṁ vā aṭṭhi vā lohitaṁ vā hoti taṁ
abbohārikaṁ. Sace pana vasaṁ paṭiggahetvā sayaṁ karoti purebhattaṁ
paṭiggahetvā pacitvā parissāvetvā sattāhaṁ nirāmisaparibhogena
paribhuñjitabbaṁ. Nirāmisaparibhogaṁ hi sandhāya idaṁ vuttaṁ kāle
paṭiggahitaṁ kāle nippakkaṁ kāle saṁsagga 1- telaparibhogena
paribhuñjitunti 2-. Tatrāpi abbohārikameva. Pacchābhattaṁ pana
 paṭiggahetuṁ vā tāpetuṁ vā na vaṭṭatiyeva. Vuttaṁ hetaṁ vikāle ce
bhikkhave paṭiggahitaṁ vikāle nippakkaṁ vikāle saṁsaggaṁ taṁ
ce paribhuñjeyya āpatti tiṇṇaṁ dukkaṭānaṁ kāle ce bhikkhave
paṭiggahitaṁ vikāle nippakkaṁ vikāle saṁsaggaṁ taṁ ce paribhuñjeyya
āpatti dvinnaṁ dukkaṭānaṁ kāle ce bhikkhave paṭiggahitaṁ kāle
nippakkaṁ vikāle saṁsaggaṁ taṁ ce paribhuñjeyya āpatti
dukkaṭassa kāle ce bhikkhave paṭiggahitaṁ kāle nippakkaṁ kāle
saṁsaggaṁ taṁ ce paribhuñjeyya anāpattīti 3-. Upatissattheraṁ pana
antevāsikā pucchiṁsu bhante sappinavanītavasāni ekato pacitvā

1. saṁsaṭṭhaṁ. ito paraṁ evaṁ veditabbaṁ. 2. 3. vi. mahāvagga. 5/41.

258
Missitvā nibbaṭṭitāni vaṭṭanti na vaṭṭantīti. Na vaṭṭanti
āvusoti. Thero kirettha pakkatelakasaṭe viya kukkuccāyati.
Tato naṁ uttariṁ pucchiṁsu bhante navanīte dadhiguḷikā vā takkavindu
vā hoti etaṁ vaṭṭatīti. Etampi āvuso na vaṭṭatīti.
Tato naṁ āhaṁsu bhante ekato pacitvā saṁsaggāni tejavantāni
honti rogaṁ niggaṇhantīti. Sādhāvusoti thero sampaṭicchi.
Mahāsumatthero panāha kappiyamaṁsavasā sāmisaparibhoge vaṭṭati itarā
nirāmisaparibhoge vaṭṭatīti. Mahāpadumatthero pana idaṁ kinti
paṭikkhipitvā nanu vātābādhikā bhikkhū pañcamūlakasāvayāguyaṁ
acchasūkaratelādīni pakkhipitvā yāguṁ pivanti sā tejussadattā rogaṁ
niggaṇhātīti vatvā vaṭṭatīti āha. Madhu nāma makkhikāmadhūti
madhukarīhi nāma madhumakkhikāhi khuddakamakkhikāhi bhamaramakkhikāhi ca kataṁ
madhu. Taṁ purebhattaṁ paṭiggahitaṁ purebhattaṁ sāmisaparibhogaṁpi vaṭṭati.
Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisaparibhogameva vaṭṭati.
Sattāhātikkame sace silesasadisaṁ mahāmadhu khaṇḍākhaṇḍaṁ katvā
ṭhapitaṁ itaraṁ vā nānābhājanesu vatthugaṇanāya nissaggiyāni.
Sace ekameva khaṇḍaṁ ekabhājane vā itaraṁ ekameva nissaggiyaṁ.
Uggahitakaṁ vuttanayeneva veditabbaṁ. Arumakkhanādīsu upanetabbaṁ.
Madhupaṭalaṁ vā madhusiṭṭhakaṁ vā sace madhunā amakkhitaṁ parisuddhaṁ
yāvajīvikaṁ. Madhumakkhitaṁ pana madhugatikameva. Cirikā nāma sapakkhā
dīghamakkhikā tumbalanāmikā ca aṭṭhipakkhā kāḷamahābhamarā honti.

259
Tesaṁ āsayesu niyyāsasadisaṁ madhu hoti. Taṁ yāvajīvikaṁ.
Phāṇitannāma ucchumhā nibbattanti ucchurasaṁ upādāya apakkā vā
avatthukapakkā vā sabbāpi avatthukā ucchuvikati phāṇitanti
veditabbā. Taṁ purebhattaṁ paṭiggahitaṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati.
Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisameva vaṭṭati.
Sattāhātikkame vatthugaṇanāya nissaggiyaṁ. Bahūpi piṇḍā cuṇṇetvā
ekabhājane pakkhittā honti ghanasannivesā ekameva nissaggiyaṁ.
Uggahitakaṁ vuttanayeneva veditabbaṁ. Gharadhūpanādīsu upanetabbaṁ.
Purebhattaṁ paṭiggahitena aparissāvitaucchurasena kataphāṇitaṁ sace
anupasampannena kataṁ sāmisaṁpi vaṭṭati. Sayaṁ kataṁ nirāmisameva
vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya pana savatthukapaṭiggahitattā
anajjhoharaṇīyaṁ. Sattāhātikkamepi anāpatti. Pacchābhattaṁ
aparissāvitapaṭiggahitena kataṁpi anajjhoharaṇīyameva. Sattāhātikkamepi
anāpatti. Esa nayo ucchuṁ paṭiggahetvā kataphāṇitepi.
Purebhattaṁ pana parissāvitapaṭiggahitena kataṁ sace anupasampannena
kataṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya
sattāhaṁ nirāmisameva. Sayaṁ kataṁ purebhattaṁpi nirāmisameva
pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisameva. Pacchābhattaṁ
parissāvitapaṭiggahitena kataṁ pana nirāmisameva sattāhaṁ vaṭṭati.
Uggahitakaṁ vuttanayameva. Jhāmaucchuphāṇitaṁ vā koṭṭitaucchuphāṇitaṁ vā
purebhattameva vaṭṭatīti mahāaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Mahāpaccariyaṁ pana
260
Etaṁ savatthukapakkaṁ vaṭṭati no vaṭṭatīti pucchaṁ katvā ucchuphāṇitaṁ
pacchābhattaṁ no vaṭṭanakannāma natthīti vuttaṁ. Taṁ yuttaṁ.
Sītodakena kataṁ madhukapupphaphāṇitaṁ purebhattaṁ sāmisaṁpi vaṭṭati
pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṁ nirāmisameva. Sattāhātikkame
vatthugaṇanāya dukkaṭaṁ. Khīraṁ pakkhipitvā kataṁ madhukaphāṇitaṁ pana
yāvakālikaṁ. Khaṇḍasakkaraṁ pana khīrajalikaṁ apanetvā apanetvā
sodhenti tasmā taṁ vaṭṭati. Madhukapupphaṁ pana purebhattaṁpi allaṁ
vaṭṭati bhajjitaṁ vaṭṭati bhajjitvā tilādīhi missaṁ vā amissaṁ vā
katvā koṭṭitaṁ vaṭṭati. Yadi pana taṁ gahetvā merayatthāya
yojenti yojitaṁ bījato paṭṭhāya na vaṭṭati. Kadalī
khajjūrīambalabujapanasaciñcādīnaṁ sabbesaṁ yāvakālikaphalānaṁ phāṇitaṁ
yāvakālikameva. Maricipakkehi phāṇitaṁ karonti taṁ yāvajīvikaṁ. Tāni
paṭiggahetvāti sace sabbānipi paṭiggahetvā ekaghaṭe avinibbhogāni
katvā nikkhipati sattāhātikkame ekameva nissaggiyaṁ vinibbhuttesu
pañca. Sattāhaṁ pana anatikkamitvā gilānenapi agilānenapi
vuttanayena yathāsukhaṁ paribhuñjitabbaṁ.
Sattavidhaṁ hi uddissaṁ nāma byādhiuddissaṁ puggaloddissaṁ
kāloddissaṁ samayoddissaṁ desoddissaṁ vasoddissaṁ
bhesajjoddissanti. Tattha byādhiuddissannāma anujānāmi bhikkhave
amanussikābādhe āmakamaṁsaṁ āmakalohitanti 1- evaṁ byādhiṁ uddissa
anuññātaṁ. Taṁ teneva ābādhena ābādhikassa vaṭṭati na aññassa.

1. vi. mahāvagga. 5/45.

261
Tañcakho kālepi vikālepi kappiyaṁpi akappiyaṁpi vaṭṭatiyeva.
Puggaloddissannāma anujānāmi bhikkhave romaṭṭhakassa romaṭṭhaṁ na ca
bhikkhave bahimukhadvārā nīharitvā ajjhoharitabbanti 1- evaṁ puggalaṁ
uddissa anuññātaṁ. Taṁ tasseva vaṭṭati na aññassa.
Kāloddissaṁ nāma anujānāmi bhikkhave cattāri mahāvikaṭāni
gūthaṁ muttaṁ chārikaṁ mattikanti 2- evaṁ ahiḍaṭṭhakālaṁ uddissa
anuññātaṁ. Taṁ tasmiṁyeva kāle apaṭiggahitakaṁpi vaṭṭati
na aññasmiṁ. Samayoddissannāma gaṇabhojane aññatra samayātiādinā 3-
nayena taṁ taṁ samayaṁ uddissa anuññātā anāpattiyo.
Tā tasmiṁ tasmiṁyeva samaye anāpattiyo honti na aññadā.
Desoddissannāma anujānāmi bhikkhave evarūpesu paccantimesu
janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampadanti 4- evaṁ
paccantappadese uddissa anuññātāni upasampadādīni. Tāni tattheva
vaṭṭanti na majjhimappadese. Vasoddissannāma anujānāmi bhikkhave
vasāni bhesajjānīti 5- evaṁ vasānāmena anuññātaṁ. Taṁ ṭhapetvā
manussavasaṁ sabbesaṁ kappiyākappiyavasānaṁ tadatthikānaṁ telaparibhogena
paribhuñjituṁ vaṭṭati. Bhesajjoddissaṁ nāma anujānāmi bhikkhave
pañca bhesajjānīti 6- evaṁ bhesajjanāmena anuññātāni āhāratthaṁ
pharituṁ samatthāni sappinavanītatelamadhuphāṇitāni. Tāni paṭiggahetvā
tadahupurebhattaṁ yathāsukhaṁ pacchābhattato paṭṭhāya sati paccaye
vuttanayeneva sattāhaṁ paribhuñjitabbāni.

1. vi. cullavagga. 7/58 tattheva bahimukhadvāranti pāṭho dissati.

2. vi. mahāvibhaṅge. 2/312. 3. 4. 5. 6. vi. mahāvagga. 5/51-36-41-39.

262
Sattāhātikkante atikkantasaññī nissaggiyaṁ pācittiyanti
sacepi sāsapamattaṁ hoti sakiṁ vā aṅguliyā gahetvā jivhāya
sāyanamattaṁ nissajjitabbameva pācittiyañca desetabbaṁ. Na kāyikena
paribhogena paribhuñjitabbanti kāyo vā kāye aru vā na
makkhetabbaṁ. Tehi makkhitāni kāsāvakattarayaṭṭhiupāhanapāda-
kaṭṭhalikamañcapiṭhādīnipi aparibhogāni. Dvāravātapānakavāṭesupi hatthena
 gahaṇaṭṭhānaṁ na makkhetabbanti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Kasāve pana
pakkhipitvā dvāravātapānakavāṭāni makkhitabbānīti mahāaṭṭhakathāyaṁ
vuttaṁ. Anāpatti antosattāhaṁ adhiṭṭhetīti sattāhabbhantare
sappi ca telañca vasañca muddhani telaṁ vā abbhañjanaṁ vā madhuṁ
arumakkhanaṁ phāṇitaṁ gharadhūpanaṁ adhiṭṭheti anāpatti. Sace
adhiṭṭhitatelaṁ anadhiṭṭhitatelabhājane ākīritukāmo hoti bhājane ce
sukhumachiddaṁ paviṭṭhapaviṭṭhaṁ telaṁ purāṇatelena ajjhottharīyati puna
adhiṭṭhātabbaṁ. Atha mahāmukhaṁ hoti sahasāva bahutelaṁ pavisitvā
purāṇatelaṁ ajjhottharati puna adhiṭṭhānakiccaṁ natthi.
Adhiṭṭhitagatikameva hi taṁ hoti. Etena nayena adhiṭṭhitatelabhājane
anadhiṭṭhitatelāakīraṇampi veditabbaṁ. Vissajjetīti ettha sace
dvinnaṁ santakaṁ ekena paṭiggahitaṁ avibhattaṁ hoti sattāhātikkame
dvinnaṁpi anāpatti paribhuñjituṁ pana na vaṭṭati. Sace yena
paṭiggahitaṁ so itaraṁ bhaṇati āvuso imaṁ telaṁ sattāhaṁ pattaṁ
paribhuñja naṁ tvanti so ca paribhogaṁ na karoti kassa āpatti.

263
Na kassacipi āpatti. Kasmā. Yena paṭiggahitaṁ tena
vissajjitattā itarassa apaṭiggahitattā. Vinassatīti aparibhogaṁ
hoti. Cattenāti ādīsu yena cittena bhesajjaṁ cattaṁ ca vantaṁ
ca muttaṁ ca hoti taṁ cittaṁ cattaṁ vantaṁ muttanti vuccati.
Tena cittena puggalo anapekkho vuccati. Evaṁ anapekkho
sāmaṇerassa datvāti attho. Idaṁ kasmā vuttaṁ. Evaṁ
antosattāhe datvā pacchā paṭilabhitvā paribhuñjantassa
anāpattidassanatthanti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero
panāha nayidaṁ yācitabbaṁ antosattāhe dinnassa hi puna
paribhoge āpattiyeva natthi sattāhātikkantassa pana paribhoge
anāpattidassanatthamidaṁ vuttaṁ 1- tasmā evaṁ dinnabhesajjaṁ sace
sāmaṇero abhisaṅkharitvā vā anabhisaṅkharitvā vā tassa bhikkhuno
natthukammatthaṁ dadeyya gahetvā natthukammaṁ kātabbaṁ. Sace
bālo hoti dātuṁ na jānāti aññena bhikkhunā vattabbo
atthi te sāmaṇera telanti. Āma bhante atthīti. Āhara
therassa bhesajjaṁ karissāmāti. Evaṁpi vaṭṭati. Sesaṁ
uttānatthameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ akiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Bhesajjasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.

1. ito paraṁ itisaddo icchitabbo.

264
Tena samayenāti vassikasāṭikasikkhāpadaṁ. Tattha vassikasāṭikā
anuññātāti cīvarakkhandhake visākhāvatthusmiṁ anuññātā.
Paṭikaccevāti pureyeva. Māso seso gimhānanti catunnaṁ
gimhamāsānaṁ eko pacchimamāso seso. Katvāti
sibbanarajanakappapariyosānena niṭṭhāpetvā. Karontena ca ekameva
katvā samaye adhiṭṭhātabbaṁ dve adhiṭṭhātuṁ na vaṭṭati. Atirekamāse
sese gimhāneti gimhānanāmake atirekamāse sese.
Atirekaḍḍhamāse sese gimhāne katvā nivāsetīti ettha pana
ṭhatvā vassikasāṭikāya pariyesanakkhettaṁ karaṇakkhettaṁ nivāsanakkhettaṁ
adhiṭṭhānakkhettanti catubbidhaṁ khettaṁ kucchisamayo piṭṭhisamayoti duvidho
samayo piṭṭhisamayacatukkaṁ kucchisamayacatukkanti dve catukkāni ca
veditabbāni. Tattha jeṭṭhamūlapuṇṇamāsiyā pacchimapāṭipadadivasato
paṭṭhāya yāva kāḷapakkhūposathā ayameko aḍḍhamāso pariyesanakkhettañceva
karaṇakkhettañca. Etasmiṁ hi antare vassikasāṭikaṁ aladdhaṁ
pariyesituṁ laddhaṁ kātuñca vaṭṭati nivāsetuṁ adhiṭṭhātuñca na
vaṭṭati. Kāḷapakkhūposathassa pacchimapāṭipadadivasato paṭṭhāya yāva
āsāḷhapuṇṇamā ayameko aḍḍhamāso pariyesanakaraṇanivāsanānaṁ
 tiṇṇaṁpi khettaṁ. Etasmiṁ hi antare aladdhaṁ pariyesituṁ laddhaṁ
kātuṁ ca nivāsetuṁ ca vaṭṭati adhiṭṭhātuṁyeva na vaṭṭati.
Āsāḷhapuṇṇamāsiyā pacchimapāṭipadadivasato paṭṭhāya yāva
kattikapuṇṇamā ime cattāro māsā

265
Pariyesanakaraṇanivāsanādhiṭṭhānānaṁ catunnaṁpi khettaṁ. Etasmiṁ hi antare
aladdhaṁ pariyesituṁ laddhaṁ vā kātuṁ nivāsetuṁ adhiṭṭhātuñca vaṭṭati.
Idaṁ tāva catubbidhaṁ khettaṁ veditabbaṁ. Kattikapuṇṇamāsiyā
pana pacchimapāṭipadadivasato paṭṭhāya yāva kheṭṭhamūlapuṇṇamā
ime sattamāsā piṭṭhisamayo nāma. Etasmiṁ hi antare kālo
vassikasāṭikāyāti ādinā nayena satuppādaṁ katvā
aññātakāppavāritaṭṭhānato vassikasāṭikacīvaraṁ nipphādentassa iminā
sikkhāpadena nissaggiyaṁ pācittiyaṁ detha me vassikasāṭikacīvaranti ādinā
nayena viññattiṁ katvā nipphādentassa aññātakaviññattisikkhāpadena
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Vuttanayeneva satuppādaṁ katvā
ñātakaparivāritaṭṭhānato nipphādentassa imināva sikkhāpadena
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ viññattiṁ katvā nipphādentassa
aññātakaviññattisikkhāpadena anāpatti. Vuttaṁ hetaṁ parivāre
mātaraṁ cīvaraṁ yāce no ca saṅghe pariṇataṁ
kenassa hoti āpatti anāpatti ca ñātake
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Ayaṁ hi pañho imamatthaṁ sandhāya vuttoti. Evaṁ piṭṭhisamayacatukkaṁ
veditabbaṁ. Jeṭṭhamūlapuṇṇamāsiyā pana pacchimapāṭipadadivasato paṭṭhāya
yāva kattikapuṇṇamā ime pañcamāsā kucchisamayo nāma. Etasmiṁ hi
antare vuttanayeneva satuppādaṁ katvā aññātakāppavāritaṭṭhānato
vassikasāṭikacīvaraṁ nipphādentassa vattabhede dukkaṭaṁ. Ye manussā

1. vi. parivāra. 8/535. tattheva no ca saṅghassāti pāṭho dissati.

266
Pubbepi vassikasāṭikacīvaraṁ denti te pana sacepi attano
aññātakāppavāritā honti vattabhedo natthi tesu
satuppādakaraṇassa anuññātattā. Viññattiṁ katvā nipphādentassa
aññātakaviññattisikkhāpadena nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Kasmā. Ye
manussā pubbe vassikasāṭikacīvaraṁ denti te upasaṅkamitvā
evamassa vacanīyāti vuttattā. Idaṁ pana pakatiyā
vassikasāṭikadāyakesupi hotiyeva. Vuttanayeneva satuppādaṁ katvā
ñātakapavāritaṭṭhānato nipphādentassa iminā sikkhāpadena anāpatti
viññattiṁ katvā nipphādentassa aññātakaviññattisikkhāpadena anāpatti.
Na vattabbā detha meti idaṁ hi pariyesanakāle aññātakāppavāriteyeva
sandhāya vuttaṁ. Evaṁ kucchisamayacatukkaṁ veditabbaṁ. Naggo
kāyaṁ ovassāpeti āpatti dukkaṭassāti ettha udakaphusitagaṇanāya
akatvā nahānapariyosānavasena payoge payoge dukkaṭena
kāretabbo. So ca kho vivaṭaṅgaṇe ākāsato patitaudakeneva
nahāyanto. Nahānakoṭṭhakavāpīādīsu ghaṭehi
āsittaudakena vā nahāyantassa anāpatti. Vassaṁ ukkaḍḍhīyatīti
ettha sace katapariyositāya vassikasāṭikāya gimhānaṁ
pacchimamāsaṁ khepetvā puna vassānassa paṭhamamāsaṁ ukkaḍḍhitvā gimhānaṁ
pacchimamāsameva karonti vassikasāṭikā dhovitvā nikkhipitabbā.
Anadhiṭṭhitā avikappitā dve māse parihāraṁ labhati. Vassūpanāyikadivase
adhiṭṭhātabbā. Sace satisammosena vā appahonakabhāvena

267
Vā akatā hoti te ca dve māse vassānassa cātummāsanti
chammāse parihāraṁ labhati. Sace pana kattikamāse kaṭhinaṁ attharīyati
apare cattāro māse labhati. Evaṁ dasa māsā honti. Tato
 paraṁpi satiyā paccāsāya mūlacīvaraṁ katvā ṭhapentassa ekamāsanti
evaṁ ekādasamāse parihāraṁ labhati. Sace pana ekāhadvīhādivasena
yāva dasāhā anāgatāya vassūpanāyikāya antovasse vā laddhā
ceva niṭṭhitā ca kadā adhiṭṭhātabbāti. Etaṁ aṭṭhakathāsu na
vicāritaṁ. Laddhadivasato paṭṭhāya antodasāhe niṭṭhitā ca pana
tasmiṁyeva antodasāhe adhiṭṭhātabbā. Dasāhātikkame niṭṭhitā
tadahe adhiṭṭhātabbā dasāhe appahonte cīvarakālaṁ
nātikkametabbāti ayaṁ no attano mati. Kasmā. Anujānāmi bhikkhave
ticīvaraṁ adhiṭṭhātuṁ na vikappetuṁ vassikasāṭikaṁ vassānaṁ cātummāsaṁ
adhiṭṭhātuṁ tato paraṁ vikappetunti 1- hi vuttaṁ. Tasmā vassūpanāyikato
pubbe dasāhātikkamepi anāpatti. Dasāhaparamaṁ atirekacīvaraṁ
dhāretabbanti 2- hi vuttaṁ. Tasmā ekāhadvīhādivasena yāva
dasāhā anāgatāya vassūpanāyikāya antovasse vā laddhā ceva
niṭṭhitā ca vuttanayeneva antodasāhe vā tadahu vā adhiṭṭhātabbā
dasāhe appahonte cīvarakālaṁ nātikkametabbā. Tattha siyā
vassānaṁ cātummāsaṁ adhiṭṭhātunti vacanato cātummāsabbhantare
yadā vā tadā vā adhiṭṭhātuṁ vaṭṭatīti. Yadi evaṁ
kaṇḍupaṭicchādiṁ yāva ābādhā adhiṭṭhātunti vuttaṁ sāpi ca dasāhaṁ

1. vi. mahāvagga. 5/218. 2. vi. mahāvibhaṅga 2/3.

268
Atikkametabbā siyā evañca sati dasāhaparamaṁ atirekacīvaraṁ
dhāretabbanti 1- idaṁ virujjhati tasmā yathāvuttameva gahetabbaṁ. Aññaṁ
vā acalakāraṇaṁ labhitvā chaḍḍetabbaṁ. Apica kurundiyaṁpi
nissaggiyāvasāne vuttaṁ kadā adhiṭṭhātabbā laddhadivasato paṭṭhāya
antodasāhe niṭṭhitā ca pana tasmiṁyeva antodasāhe adhiṭṭhātabbā
yadi nappahoti yāva kattikapuṇṇamā parihāraṁ labhatīti.
Acchinnacīvarassāti etaṁ vassikasāṭikameva sandhāya vuttaṁ. Tesaṁ hi
naggānaṁ kāyovassāpane anāpatti. Ettha ca mahagghaṁ
vassikasāṭikaṁ nivāsetvā nahāyantassa corūpaddavo āpadā nāma.
Sesamettha uttānameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Vassikasāṭikasikkhāpadaṁ niṭṭhitaṁ.
Tena samayenāti cīvarācchindanasikkhāpadaṁ. Tattha yaṁpi tyāhanti
yaṁpi te ahaṁ. So kira mama pattacīvaraupāhanapaccattharaṇādīni
vahanto mayā saddhiṁ cārikaṁ pakkamissatīti adāsi. Tenevamāha.
Acchindīti balakkārena aggahesi. Sakasaññāya gahitattā panassa
pārājikaṁ natthi. Kilametvā gahitattā āpatti paññattā. Sayaṁ
acchindati nissaggiyaṁ pācittiyanti ekaṁ cīvaraṁ ekābaddhāni ca
bahūni acchindato ekā āpatti. Ekato abaddhāni visuṁ ṭhitāni
ca bahūni acchindato saṅghāṭiṁ āhara uttarāsaṅgaṁ āharāti evaṁ

1. vi. mahāvibhaṅga. 2/3.

269
Āharāpayato ca vatthugaṇanāya āpattiyo. Mayā dinnāni sabbāni
āharāti vadatopi ekavacaneneva sambahulā āpattiyo. Aññaṁ
āṇāpeti āpatti dukkaṭassāti cīvaraṁ gaṇhāti āṇāpeti ekaṁ
dukkaṭaṁ. Āṇatto bahūni gaṇhāti ekaṁ pācittiyaṁ. Saṅghāṭiṁ
gaṇha uttarāsaṅgaṁ gaṇhāti vadato vācāya vācāya dukkaṭaṁ.
Mayā dinnāni sabbāni gaṇhāti vadato ekavācāya sambahulā
āpattiyo. Aññaṁ parikkhāranti vikappanūpagaṁ pacchimaṁ cīvaraṁ ṭhapetvā
yaṅkiñci antamaso sūciṁpi. Veṭhetvā ṭhapitasūcīsupi vatthugaṇanāya
dukkaṭāni. Sithilaveṭhitāsu evaṁ. Gāḷhaṁ katvā baddhāsu pana
ekameva dukkaṭanti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sūcighare pakkhattāsupi
eseva nayo. Thavikāya pakkhipitvā sithilabaddhagāḷhabaddhesu
tikaṭukādibhesajjesupi eseva nayo. So vā detīti bhante tumhākaṁyeva
 idaṁ sāruppanti evaṁ vā deti. Athavā tena pana āvuso mayaṁ
tuyhaṁ vattapaṭipattiṁ karissati amhākaṁ santike upajjhaṁ gaṇhissati
dhammaṁ pariyāpuṇissatīti cīvaraṁ adamhā so dāni tvaṁ na vattaṁ karosi
na upajjhaṁ gaṇhāsi na dhammaṁ pariyāpuṇāsīti evamādīni vutto
bhante cīvaratthāya maññe bhaṇatha idaṁ vo cīvaranti deti. Evaṁpi
so vā deti. Disāpakkantaṁ vā pana daharaṁ nivattetha nanti
bhaṇati. So na nivattati. Cīvaraṁ gahetvā rundhathāti. Evaṁ
ce nivattati sādhu. Sace pattacīvaratthāya maññe tumhe bhaṇatha
gaṇhātha nanti deti ca evaṁpi soyeva vā deti. Vibbhantaṁ vā

270
Disvā mayaṁ tuyhaṁ vattaṁ karissatīti pattacīvaraṁ adamhā so dāni
tvaṁ vibbhamitvā carasīti vadati. Itaro gaṇhātha tumhākaṁ
pattacīvaranti deti. Evampi soyeva vā deti. Mama santike upajjhaṁ
gaṇhantasseva te demi aññattha gaṇhantassa na demi vattaṁ
karontasseva demi akarontassa na demi dhammaṁ pariyāpuṇantasseva
demi apariyāpuṇantassa na demi avibbhamantasseva demi
vibbhamantassa na demīti evampana dātuṁ na vaṭṭati. Dadato dukkaṭaṁ.
Āharāpetuṁ pana vaṭṭati. Cajitvā dinnaṁ acchinditvā gaṇhanto
bhaṇḍagghena kāretabbo. Sesamettha uttānamevāti.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Cīvarācchindanasikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti suttaviññattisikkhāpadaṁ. Tattha khomanti
khomavākehi katasuttaṁ. Kappāsikanti kappāsato nibbattaṁ.
Koseyyanti kosiyaṁsūhi kantitvā katasuttaṁ. Kambalanti
eḷakalomasuttaṁ. Sāṇanti sāṇavākasuttaṁ. Bhaṅganti pāṭekkaṁ
vākasuttamevāti eke. Etehi pañcahipi missetvā katasuttaṁ pana
bhaṅganti veditabbaṁ. Vāyāpeti payoge dukkaṭanti sace tantavāyassa
turivemādīni natthi tāni araññato āharissāmīti vāsiṁ vā pharasuṁ
vā niseti tato paṭṭhāya yaṁyaṁ upakaraṇatthāya vā cīvaravāyanatthāya

271
Vā karoti sabbattha tantavāyassa payoge payoge bhikkhussa dukkaṭaṁ.
Dīghato vidatthimatte tiriyañca hatthamatte vīte nissaggiyaṁ pācittiyaṁ.
Mahāpaccariyaṁ pana yāvapariyosānaṁ vāyāpentassa phalake phalake
nissaggiyaṁ pācittiyanti vuttaṁ. Tampi idameva pamāṇaṁ sandhāya
vuttanti veditabbaṁ. Vikappanūpagaṁ pacchimaṁ hi cīvarasaṅkhayaṁ gacchatīti.
Apicettha evaṁ vinicchayo veditabbo. Suttantāva sāmaṁ
viññāpitaṁ akappiyaṁ. Sesaṁ ñātakādivasena uppannaṁ kappiyaṁ.
Tantavāyopi aññātakāppavārito viññattiyā laddho akappiyo.
Seso kappiyo. Tattha akappiyasuttaṁ akappiyatantavāyena
vāyāpentassa pubbe vuttanayena nissaggiyaṁ. Teneva pana kappiyasuttaṁ
vāyāpentassa yathā pubbe nissaggiyameva dukkaṭaṁ. Teneva kappiyañca
akappiyañca suttaṁ vāyāpentassa yadi pacchimacīvarappamāṇena eko
paricchedo suddhakappiyasuttamayo eko akappiyasuttamayoti evaṁ
kedārakabaddhaṁ viya cīvaraṁ hoti. Akappiyasuttamaye paricchede paricchede
pācittiyaṁ. Itarasmiṁ tatheva dukkaṭaṁ. Yadi tato ūnā paricchedā
honti antamaso acchimaṇḍalappamāṇāpi sabbaparicchedesu
paricchedagaṇanāya dukkaṭaṁ. Atha ekantarikena vā suttena dīghato vā
kappiyaṁ tiriyaṁ akappiyaṁ katvā vītaṁ hoti phalake phalake dukkaṭaṁ.
Kappiyatantavāyena hi akappiyasuttaṁ vāyāpentassa yathā pubbe
nissaggiyameva dukkaṭaṁ. Teneva kappiyañca akappiyañca suttaṁ
vāyāpentassa sace pacchimacīvarappamāṇā vā ūnakā vā
272
Akappiyasuttaparicchedā honti tesu paricchedagaṇanāya dukkaṭaṁ.
Kappiyasuttaparicchedesu anāpatti. Atha ekantarikena vā suttena
dīghato vā kappiyaṁ tiriyaṁ akappiyaṁ katvā vītaṁ hoti phalake phalake
dukkaṭaṁ. Yadi pana dve tantavāyā honti eko kappiyo eko
akappiyo suttañca akappapiyaṁ te ce vārena vīnanti
akappiyatantavāyena vīte phalake phalake pācittiyaṁ ūnakatare dukkaṭaṁ.
Itarena vīte ubhayattha dukkaṭaṁ. Sace dvepi vemaṁ gahetvā
ekato vīnanti phalake phalake dukkaṭaṁ. Atha suttaṁ kappiyaṁ
cīvarañca kedārakabandhādīhi saparicchedaṁ akappiyatantavāyena vīte
paricchede paricchede dukkaṭaṁ. Itarena vīte anāpatti. Sace dvepi
vemaṁ gahetvā ekato vīnanti phalake phalake dukkaṭaṁ. Atha suttaṁpi
kappiyañca akappiyañca te ce vārena vīnanti akappiyatantavāyena
akappiyasuttamayesu pacchimacīvarapmāṇesu paricchedesu vītesu
paricchedagaṇanāya pācittiyaṁ. Ūnakataresu ca kappiyasuttamayesu ca dukkaṭaṁ.
Kappiyatantavāyena akappiyasuttamayesu pamāṇayuttesu vā ūnakesu vā
dukkaṭameva. Kappiyasuttamayesu anāpatti. Atha ekantarikena vā
suttena dīghato vā akappiyaṁ tiriyaṁ kappiyaṁ katvā vīnanti ubhopi
vā vemaṁ gahetvā ekato vīnanti aparicchede cīvare phalake phalake
dukkaṭaṁ. Saparicchede paricchedavasena dukkaṭānīti ayaṁ panattho
mahāaṭṭhakathāyaṁ apākaṭo mahāpaccariyādīsu pākaṭo idha sabbākāreneva
pākaṭo. Sace suttaṁpi kappiyaṁ tantavāyopi kappiyo

273
Ñātakaparivārito vā mūlena vā payojito vāyāpanapaccayā anāpatti.
Dasāhātikkamanapaccayā pana āpattiṁ rakkhantena vikappanūpagappamāṇamatte
vīte tante vītaññeva adhiṭṭhātabbaṁ. Dasāhātikkamena
niṭṭhāpiyamānaṁ hi nissaggiyaṁ bhaveyyāti. Ñātakādīhi tantaṁ
āropetvā tumhākaṁ bhante imaṁ cīvaraṁ gaṇheyyāthāti niyyāditepi
eseva nayo. Sace tantavāyo evaṁ payojito vā sayaṁ dātukāmo vā
hutvā ahaṁ bhante tumhākaṁ cīvaraṁ asukadivase nāma vāyitvā
ṭhapessāmīti vadati bhikkhu ca tena paricchinnadivasato dasāhaṁ atikkāmeti
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Sace pana tantavāyo ahaṁ tumhākaṁ cīvaraṁ vāyitvā
sāsanaṁ pesessāmīti vatvā tatheva karoti tena pesitabhikkhu pana
tassa bhikkhuno na āroceti añño disvā vā sutvā vā
tumhākaṁ bhante cīvaraṁ niṭṭhitanti āroceti etassa ārocanaṁ
nappamāṇaṁ. Yadā pana tena pesitoyeva āroceti tassa vacanaṁ
sutadivasato paṭṭhāya dasāhaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ pācittiyaṁ.
Sace tantavāyo ahaṁ tumhākaṁ cīvaraṁ vāyitvā kassaci hatthe
pahiṇissāmīti vatvā tatheva karoti cīvaraṁ gahetvā gatabhikkhu pana
attano pariveṇe ṭhapetvā tassa na āroceti añño koci
bhaṇati api bhante adhunā āgataṁ cīvaraṁ sundaranti kuhiṁ āvuso
cīvaranti itthannāmassa hatthe pesitanti etassāpi vacanaṁ
nappamāṇaṁ. Yadā pana so bhikkhu cīvaraṁ deti laddhadivasato
paṭṭhāya dasāhaṁ atikkāmayato nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Sace pana

274
Vāyāpanamūlaṁ adinnaṁ hoti yāva kākaṇikamattaṁpi avasiṭṭhaṁ tāva
rakkhati.
Anāpatti cīvaraṁ sibbitunti cīvaraṁ sibbanatthāya suttaṁ
viññāpentassa anāpattīti attho. Āyogeti ādīsupi nimittatthe
bhummavacanaṁ. Āyogādinimittaṁ viññāpentassa anāpattīti vuttaṁ
hoti. Sesamettha uttānatthamevāti.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedannati.
Suttaviññattisikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti mahāpesakārasikkhāpadaṁ. Tattha suttaṁ
 dhārayitvāti suttaṁ tuletvā palaparicchedaṁ katvā. Appitanti ghanaṁ.
Suvītanti suṭṭhu vītaṁ sabbaṭṭhānesu samaṁ katvā vītaṁ. Suppavāyitanti
suṭṭhu pavāyitaṁ sabbaṭṭhānesu samaṁ katvā tante pasāritaṁ. Suvilekhitanti
lekhiniyā suṭṭhu vilikhitaṁ. Suvitacchitanti kocchena suṭṭhu vitacchitaṁ.
Suniddhotanti attho. Paṭibaddhanti vekallakaṁ. Tanteti tante
dīghato pasāraṇeyeva upanetvāti attho. Tatra ceso bhikkhūti
yatra gāme vā nigame vā te tantavāyā tatra. Vikappaṁ
āpajjeyyāti visiṭṭhakappaṁ adhikavidhānaṁ āpajjeyya. Pāliyaṁ pana
yenākārena vikappaṁ āpanno hoti taṁ dassetuṁ idaṁ kho āvusoti
ādi vuttaṁ. Dhammaṁpi bhaṇatīti dhammakathaṁ katheti. Tassa vacanena
āyataṁ vā vitthataṁ vā appitaṁ vāti suttavaḍḍhanāakārameva

275
Dasseti. Pubbe appavāritoti cīvarassāmikehi appavārito hutvā.
Sesaṁ uttānatthamevāti. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Mahāpesakārasikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti accekacīvarasikkhāpadaṁ. Tattha dasāhānāgatanti
dasa ahāni dasāhaṁ. Tena dasāhena anāgatā dasāhānāgatā.
Dasāhena asampattāti attho. Taṁ dasāhānāgataṁ.
Accantasaṁyogavasena bhummatthe upayogavacanaṁ. Tenevassa padabhājane
dasāhānāgatāyāti vuttaṁ. Pavāraṇāyāti idaṁ pana yā dasāhānāgatāti
vuttā taṁ sarūpato dassetuṁ asammohatthaṁ anuppayogavacanaṁ.
Kattikatemāsipuṇṇamanti paṭhamakattikatemāsipuṇṇamaṁ. Idhāpi
paṭhamapadassa anuppayogattā purimanayeneva bhummatthe upayogavacanaṁ.
Idaṁ vuttaṁ hoti yato paṭṭhāya paṭhamamahāpavāraṇā dasāhānāgatāti
vuccati sacepi tāni divasāni accantameva bhikkhuno accekacīvaraṁ
uppajjeyya accekaṁ idanti jānamānena bhikkhunā sabbaṁpi
paṭiggahetabbanti. Tena pavāraṇamāsassa juṇhapakkhapañcamito
paṭṭhāya uppannassa cīvarassa nidhānakālo dassito hoti. Kāmaṁ
cesa dasāhaparamaṁ atirekacīvaraṁ dhāretabbanti imināva siddho
atthuppattivasena 1- apubbaṁ viya atthaṁ dassetvā sikkhāpadaṁ ṭhapitaṁ.
Accekacīvaranti accāyikacīvaraṁ vuccati. Tassa pana accāyikabhāvaṁ

1. ito paraṁ pana nipāto icchitabbo.

276
Dassetuṁ senāya vā gantukāmo hotīti ādi vuttaṁ. Tattha
saddhāti iminā saddhāmattakameva dassitaṁ. Pasādoti iminā
suppasannā balavasaddhā. Etaṁ accekacīvaraṁ nāmāti ettha
imehi kāraṇehi dātukāmena dūtaṁ vā pesetvā sayaṁ vā āgantvā
vassāvāsikaṁ dassāmīti evaṁ ārocitacīvaraṁ accekacīvaraṁ nāma
hotīti. Chaṭṭhito paṭṭhāya panuppannaṁ anaccekacīvaraṁpi paccuddharitvā
ṭhapitaticīvaraṁpi etaṁ parihāraṁ labhatiyeva. Saññāṇaṁ katvā
nikkhipitabbanti kiñci nimittaṁ katvā ṭhapetabbaṁ. Kasmā etaṁ
vuttaṁ. Yadi hi taṁ pure pavāraṇāya vibhajanti yena gahitaṁ
tena chinnavassena na bhavitabbaṁ. Sace pana chinnavasso hoti
cīvaraṁ saṅghikameva hoti. Tato sallakkhetvā sukhaṁ dātuṁ bhavissatīti.
Accekacīvare accekacīvarasaññīti evamādi vibhajitvā gahitameva sandhāya
vuttaṁ. Sace pana avibhattaṁ hoti saṅghassa vā bhaṇḍāgārikacīvaraṁ
samayātikkamepi anāpatti. Iti atirekacīvarassa dasāhaṁ parihāro.
Ticīvarassa ekadivasampi parihāro natthi. Akatassa vassikasāṭikacīvarassa
anatthate kaṭhine pañca māsā vasse ukkaḍḍhite chammāsā
atthate kaṭhine apare cattāro māsā hemantassa pacchime
divase satiyā paccāsāya mūlacīvarādhiṭṭhānavasena aparopi eko
māsoti ekādasamāsā parihāro. Accekacīvarassa anatthate
kaṭhine ekādasadivasādhiko māso atthate kaṭhine ekādasadivasādhikā
pañcamāsā tato paraṁ ekadivasampi parihāro natthīti veditabbaṁ.
277
Anaccekacīvareti accekacīvarasadise aññasmiṁ. Sesamettha
uttānamevāti ca kaṭhinasamuṭṭhānaṁ akiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Accekacīvarasikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti sāsaṅkasikkhāpadaṁ. Tattha vuṭṭhavassā
āraññakesūti te pubbepi araññeyeva vihariṁsu. Dubbalacīvarattā pana
paccayavasena gāmantasenāsane vassaṁ vasitvā niṭṭhitacīvarā hutvā
idāni nippalibodhā samaṇadhammaṁ karissāmāti āraññakesu
senāsanesu viharanti. Kattikacorakāti kattikamāse corā.
Paripātentīti upaddavanti tattha tattha ādhāvitvā uttāsenti
palāpenti. Antaraghare nikkhipitunti antogāme nikkhipituṁ. Bhagavā
yasmā paccayā nāma dhammena samena dullabhā sallekhavā hi
bhikkhu mātaraṁpi viññāpetuṁ na sakkoti tasmā cīvaraguttatthaṁ
antaraghare nikkhipituṁ anujānāti. Bhikkhūnaṁ pana anurūpattā
araññavāsaṁ na paṭikkhipi. Upavassaṁ kho panāti ettha upavassanti
upavassa. Upavasitvāti vuttaṁ hoti. Upasampajjanti ādīsu
viya hi ettha anunāsiko daṭṭhabbo. Vassaṁ upagantvā vasitvā
cāti attho. Imassa ca tathārūpesu bhikkhu senāsanesu viharantoti
iminā sambandho. Kiṁ vuttaṁ hoti. Vassaṁ upagantvā vasitvā ca
tato paraṁ pacchimakattikapuṇṇamapariyosānakālaṁ yāni kho pana
tāni āraññakāni senāsanāni sāsaṅkasammatāni sapaṭibhayāni

278
Tathārūpesu bhikkhu senāsanesu viharanto ākaṅkhamāno tiṇṇaṁ cīvarānaṁ
aññataraṁ cīvaraṁ antaraghare nikkhipeyyāti. Yasmā pana yo vassaṁ
upagantvā yāvapaṭhamakattikapuṇṇamaṁ vasati so vuṭṭhavassānaṁ
abbhantaro hoti tasmā imaṁ atigahanaṁ byañjanavicāraṇaṁ akatvā
padabhājane kevalaṁ cīvaranikkhepārahaṁ puggalaṁ dassetuṁ vuṭṭhavassānanti
vuttaṁ. Tassāpi bhikkhu senāsanesu viharantoti iminā sambandho.
Ayaṁ hi ettha attho vuṭṭhavassānaṁ bhikkhūnaṁ senāsanesu viharantoti.
Evarūpānaṁ bhikkhūnaṁ abbhantare yo koci bhikkhūti vuttaṁ hoti.
Araññalakkhaṇaṁ adinnādānavaṇṇanāyaṁ vuttaṁ. Ayaṁ pana viseso.
Sace vihāro parikkhitto hoti parikkhittassa gāmassa indakhīlato
aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato ca paṭṭhāya yāva vihāraparikkhepā
minitabbaṁ. Sace vihāro aparikkhitto hoti yaṁ sabbapaṭhamaṁ
senāsanaṁ vā bhattasālā vā dhuvasannipātaṭṭhānaṁ vā bodhi vā
cetiyaṁ vā dūre cepi senāsanato hoti taṁ paricchedaṁ katvā
minitabbaṁ. Sacepi āsanne gāmo hoti vihāre ṭhitehi
gharamānussakānaṁ saddo suyyati pabbatanadīādīhi pana antaritattā
na sakkā ujuṁ gantuṁ yo cassa pakatimaggo hoti sacepi nāvāya
sañcaritabbo tena maggena gāmato pañcadhanusatikaṁ gahetabbaṁ.
Yo pana āsannagāmassa aṅgasampādanatthaṁ tato tato maggaṁ
pidahati ayaṁ dhutaṅgacoroti veditabbo. Sāsaṅkasammatānīti
sāsaṅkānīti sammatāni. Evaṁ ñātānīti attho. Padabhājane

279
Pana yena kāraṇena tāni sāsaṅkasammatāni taṁ dassetuṁ ārāme
ārāmūpacāreti ādi vuttaṁ. Saha paṭibhayena sapaṭibhayāni.
Sannihitabalavabhayānīti attho. Padabhājane pana yena kāraṇena
tāni sapaṭibhayāni taṁ dassetuṁ ārāme ārāmūpacāreti ādi vuttaṁ.
Samantā gocaragāme nikkhipeyyāti āraññakassa senāsanassa
samantā sabbadisābhāgesu attanā abhirucite gocaragāme satiyā
aṅgasampattiyā nikkhipeyya. Tatrāyaṁ aṅgasampatti. Purimikāya
upagantvā mahāpavāraṇāya pavārito hoti idamekaṁ aṅgaṁ.
 Sace pacchimikāya vā upagato hoti chinnavasso vā nikkhipituṁ na
labhati. Kattikamāsoyeva hoti idaṁ dutiyaṁ aṅgaṁ. Kattikamāsato
paraṁ na labhati. Pañcadhanusatikaṁ pacchimameva pamāṇayuttaṁ senāsanaṁ
hoti idaṁ tatiyaṁ aṅgaṁ. Ūnappamāṇe vā gāvutato
atirekappamāṇe vā na labhati. Yatra hi piṇḍāya caritvā puna
vihāraṁ bhattavelāyaṁ sakkā āgantuṁ tadeva idha adhippetaṁ.
Nimantito pana aḍḍhayojanaṁpi yojanaṁ pi gantvā vasituṁ pacceti
idamappamāṇaṁ. Sāsaṅkasapaṭibhayameva hoti idaṁ catutthaṁ aṅgaṁ.
Anāsaṅkāpaṭibhaye hi aṅgayuttepi senāsane vasanto nikkhipituṁ
na labhatīti. Aññatra bhikkhusammatiyāti yā uddositasikkhāpade
kosambikasammati anuññātā tasmā sammatiyā aññatra.
Sace hi sā laddhā hoti chārattātirekaṁpi vippavasituṁ vaṭṭati.
Puna gāmasīmaṁ okkamitvāti sace gocaragāmato puratthimāya disāya

280
Senāsanaṁ ayañca pacchimadisaṁ gato hoti senāsanaṁ āgantvā
sattamaṁ aruṇaṁ uṭṭhāpetuṁ asakkontena gāmasīmaṁpi okkamitvā sabhāyaṁ
vā yattha katthaci vā vasitvā cīvarappavuttiṁ ñatvā pakkamituṁ
vaṭṭatīti attho. Evaṁ asakkontena tatreva ṭhitena paccuddharitabbaṁ.
Atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatīti. Sesamettha uttānamevāti.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
akiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sāsaṅkasikkhāpadaṁ.
Tena samayenāti pariṇatasikkhāpadaṁ. Tattha pūgassāti
samūhassa. Dhammagaṇassāti attho. Paṭiyattanti paṭiyāditaṁ.
Bahū saṅghassa bhattāti saṅghassa bahūni bhattāni anekāni lābhamukhāni na
saṅghassa kenaci parihānīti dīpenti. Oṇojethāti detha. Kiṁ
panevaṁ vattuṁ vaṭṭati. Kasmā na vaṭṭatīti. Ayaṁ hi abhihaṭabhikkhā
abhiharitvā ekasmiṁ okāse saṅghassatthāya paṭiyattā.
Abhihaṭapaṭiyatte ca uddissa ṭhapitabhāge ca payuttavācā nāma natthi.
Saṅghikanti saṅghassa santakaṁ. So hi saṅghassa pariṇatattā hatthaṁ
anāruḷhopi ekena pariyāyena saṅghassa santako hoti. Padabhājane
pana saṅghikaṁ nāma saṅghassa dinnaṁ hoti pariccattanti evaṁ atthuddhāravasena
nippariyāyatova saṅghikaṁ dassitaṁ. Lābhanti labhitabbavatthuṁ
āha. Tenevassa niddese cīvaraṁpīti ādi vuttaṁ. Pariṇatanti

281
Saṅghassa dinnaṁ saṅghassa poṇaṁ saṅghassa pabbhāraṁ hutvā ṭhitaṁ. Yena
pana kāraṇena so pariṇato hoti taṁ dassetuṁ dassāma karissāmāti
vācā bhinnā hotīti padabhājanaṁ vuttaṁ. Payoge dukkaṭanti
pariṇatalābhassa attano pariṇāmitappayoge dukkaṭaṁ. Paṭilābhena
tasmiṁ hatthaṁ āruḷhe nissaggiyaṁ. Sace pana saṅghassa dinnaṁ hoti
taṁ gahetuṁ na vaṭṭati saṅghasseva dātabbaṁ. Yo hi ārāmikehi
saddhiṁ ekato khādati taṁ bhaṇḍaṁ agghāpetvā kāretabbo.
Pariṇataṁ pana sahadhammikānaṁ vā gihīnaṁ vā antamaso mātusantakaṁpi
idaṁ mayhaṁ dehīti saṅghassa pariṇatabhāvaṁ ñatvā attano pariṇāmetvā
gaṇhantassa nissaggiyaṁ pācittayaṁ. Imassa bhikkhuno dehīti evaṁ
aññassa pariṇāmentassa suddhikapācittiyaṁ. Ekaṁ pattaṁ vā cīvaraṁ
vā attano ekaṁ aññassa pariṇāmeti nissaggiyaṁ pācittiyañceva
suddhikapācittiyañca. Eseva nayo bahūsu. Vuttampi cetaṁ
nissaggiyena āpattiṁ khuddake pācittiyaṁ
āpajjeyya ekato pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Ayaṁ hi pariṇāmanaṁ sandhāya vuttā. Yopi vassikasāṭikasamaye
mātugharepi saṅghassa pariṇataṁ vassikasāṭikaṁ ñatvā attano
pariṇāmeti nissaggiyaṁ parassa pariṇāmeti suddhikapācittiyaṁ.
Manussā saṅghabhattaṁ karissāmāti sappitelādīni āharanti.
 Gilāno cepi bhikkhu saṅghassa pariṇatabhāvaṁ ñatvā kiñci yācati
nissaggiyaṁ pācittiyameva. Sace pana so tumhākaṁ sappiādīni
ābhaṭāni atthīti pucchitvā āma atthīti vutte mayhaṁpi dethāti
vadati vaṭṭati. Athāpi naṁ kukkuccāyanti upāsakā vadanti

1. vi. parivāra. 8/531.

282
Saṅghopi amhehi dinnameva labhati gaṇhatha bhanteti evaṁpi vaṭṭati.
Saṅghassa pariṇataṁ aññasaṅghassāti ekasmiṁ vihāre saṅghassa pariṇataṁ
aññaṁ vihāraṁ uddisitvā amukasmiṁ nāma vihāre saṅghassa dethāti
pariṇāmeti. Cetiyassa vāti kiṁ saṅghassa dinnena cetiyassa
pūjaṁ karothāti evaṁ cetiyassa vā pariṇāmeti. Cetiyassa pariṇatanti
ettha niyametvā aññacetiyassa atthāya ropitamālāvacchato
aññacetiyamhi pupphaṁpi āropetuṁ na vaṭṭati. Ekassa cetiyassa
pana chattaṁ vā paṭākaṁ vā āropetvā ṭhitaṁ disvā sesakaṁ
aññacetiyassa dāpetuṁ vaṭṭati. Puggalassa pariṇatanti antamaso
sunakhassāpi pariṇataṁ imassa sunakhassa mā dehi etassa dehīti
evaṁ aññapuggalassa pariṇāmeti dukkaṭaṁ. Sace pana dāyakā
mayaṁ saṅghassa bhattaṁ dātukāmā cetiyapūjaṁ kātukāmā ekassa bhikkhuno
parikkhāraṁ dātukāmā tumhākaṁ ruciyā dassāma bhaṇatha kattha demāti
vadanti evaṁ vutte tena bhikkhunā yattha icchatha tattha dethāti
vattabbā. Sace pana kevalaṁ kattha demāti pucchanti pāliyaṁ
āgatanayeneva vattabbaṁ. Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
tivedananti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Tiṁsakakaṇḍaṁ niṭṭhitaṁ.

283
Khuddakakaṇḍavaṇṇanā
yesaṁ navahi vaggehi saṅgaho supatiṭṭhito
khuddakānaṁ ayaṁ dāni tesaṁ bhavati vaṇṇanā.
Tattha musāvādavaggassa tāva paṭhamasikkhāpade. Hatthakoti
tassa therassa nāmaṁ. Sakyānaṁ putto sakyaputto. Buddhakāle kira
sakyakulato asītipurisasahassāni pabbajiṁsu. Tesaṁ so aññataroti.
Vādakkhittoti vādaṁ karissāmīti evaṁ parivitakkitena vādena paravādīnaṁ
santikaṁ khitto pakkhitto pahito pesitoti attho. Vādamhi
vā sakena cittena khitto yatra yatra vādo tatra tatreva
sandissatītipi vādakkhitto. Avajānitvā paṭijānātīti attano
vāde kiñci dosaṁ sallakkhento nāyaṁ mama vādoti avajānitvā
puna kathento kathento niddosataṁ sallakkhetvā mameva ayaṁ vādoti
paṭijānāti. Paṭijānitvā avajānātīti kismiñcideva vacane ānisaṁsaṁ
sallakkhento ayaṁ mama vādoti paṭijānitvā puna kathento kathento
tattha dosaṁ sallakkhetvā nāyaṁ mama vādoti avajānāti.
Aññenaññaṁ paṭicaratīti aññena kāraṇena aññaṁ kāraṇaṁ paṭicarati
paṭicchādeti ajjhottharati rūpaṁ aniccaṁ jānitabbatoti vatvā puna
jātidhammatoti ādīni vadati. Kurundiyaṁ pana etassa paṭichādanahetu
aññaṁ bahuṁ kathetīti vuttaṁ. Tatrāyaṁ adhippāyo yantaṁ paṭajānanañca

284
Avajānanañca tassa paṭicchādanatthaṁ ko āha kiṁ āha kismiṁ
āhāti evamādiṁ bahuṁ bhāsatīti. Puna mahāaṭṭhakathāyaṁ avajānitvā
paṭijānanto paṭijānitvā avajānanto eva ca aññenaññaṁ
paṭicaratīti vuttaṁ. Sampajānamusā bhāsatīti sampajānanto musā bhāsati.
 Saṅketaṁ katvā visaṁvādetīti purebhattādīsu askasmiṁ nāma kāle
asukasmiṁ nāma padese vādo hotūti saṅketaṁ katvā saṅketato
pure vā pacchā vā gantvā passatha bho titthiyā na āgatā
parājitāti pakkamati. Sampajānamusāvādeti jānitvā jānantassa ca
musā bhaṇane. Visaṁvādanapurekkhārassāti visaṁvādanacittaṁ purato
katvā vadantassa. Vācāti micchāvācāpariyāpannavacanasamuṭṭhāpikā
cetanā. Gīrāti tāya cetanāya samuṭṭhāpitaṁ saddaṁ dasseti.
Byapathoti vacanapatho. Vācāyeva hi aññesaṁpi diṭṭhānugatiṁ
āpajjantānaṁ pathabhūtato byapathoti vuccati. Vacībhedoti vacīsaññitāya
vācāya bhedo. Pabhedagatā vācāeva evaṁ vuccati. Vācasikā
viññattīti vacīviññatti. Evaṁ paṭhamapadena suddhacetanāva majjhe
tīhi taṁsamuṭṭhitasaddasahitā ante ekena viññattisahitā cetanā
kathitāti veditabbā. Anariyavohārāti anariyānaṁ bālaputhujjanānaṁ
vohārā. Evaṁ sampajānamusāvādaṁ dassetvā idāni ante
vuttānaṁ sampajānamusāvādasaṅkhātānaṁ anariyavohārānaṁ lakkhaṇaṁ dassento
adiṭṭhaṁ nāmāti ādimāha. Tattha adiṭṭhaṁ diṭṭhaṁ meti evaṁ vadato
vacanaṁ taṁsamuṭṭhāpikā vā cetanā eko anariyavohāroti iminā

285
Nayena attho veditabbo. Apicettha cakkhuvasena aggahitārammaṇaṁ
adiṭṭhaṁ sotavasena aggahitaṁ assutaṁ ghānādivasena tīhi indriyehi
ekābaddhaṁ viya katvā aggahitaṁ amutaṁ aññatra pañcahi
indriyehi suddhena viññāṇeneva aggahitaṁ aviññātanti veditabbaṁ.
Pāliyaṁ pana adiṭṭhaṁ nāma na cakkhunā diṭṭhanti evaṁ oḷārikeneva
nayena desanā kathitāti. Diṭṭhādīsu ca attanāpi parenapi
diṭṭhaṁ diṭṭhameva. Evaṁ sutamutaviññātāni. Ayameko pariyāyo.
Aparo pana yaṁ attanā diṭṭhaṁ diṭṭhameva taṁ. Esa nayo sutādīsu.
Yaṁ pana parena diṭṭhaṁ taṁ attanā sutaṭṭhāne tiṭṭhati. Evaṁ
sutādīnipi. Idāni tesaṁ anariyavohārānaṁ vasena āpattiṁ
āropetvā dassento tīhākārehīti ādimāha. Tassattho
tīhākārehi paṭhamaṁ jhānaṁ samāpajjinti sampajānamusā bhaṇantassa āpatti
pārājikassāti evamādicatutthapārājikapālivaṇṇanāyaṁ vuttanayeneva
veditabbo. Kevalaṁ hi tattha paṭhamaṁ jhānaṁ samāpajjinti idha
adiṭṭhaṁ diṭṭhaṁ meti. Tattha ca āpatti pārājikassāti idha
āpatti pācittiyassāti. Evaṁ vatthumatte āpattimatte ca
viseso. Sesaṁ ekalakkhaṇamevāti. Tīhākārehi diṭṭhe vematikoti
ādīnaṁpi attho diṭṭhassa hoti pārājikaṁ dhammaṁ ajjhāpajajanto
diṭṭhe vematikoti evamādiduṭṭhadosapālivaṇṇanāyaṁ vuttanayeneva
veditabbo. Pālimattameva hi ettha viseso. Atthe pana
sattheravāde kiñci nānākaraṇaṁ natthi. Sahasā bhaṇatīti avīmaṁsitvā

286
Anupadhāretvā vā vegena adiṭṭhaṁpi diṭṭhaṁ meti bhaṇati.
Aññaṁ bhaṇissāmīti aññaṁ bhaṇatīti mandattā jaḷattā pakkhalattā
cīvaranti vattabbe cīranti ādiṁ bhaṇati. Yo pana sāmaṇerena
api bhante mayhaṁ upajjhāyaṁ passathāti vutto keliṁ kurumāno tava
upajjhāyo dārusakaṭaṁ yojetvā gato bhavissatīti vā sigālasaddaṁ
sutvā kassāyaṁ bhante saddoti vutte mātuyā te yānena
gacchantiyā kaddame laggacakkaṁ uddharantānaṁ ayaṁ saddoti vā evaṁ
nevadavā naravā aññaṁ bhaṇati so āpattiṁ āpajjatiyeva. Aññā
pūraṇakathā nāma hoti eko gāme thokaṁ telaṁ labhitvā vihāraṁ
āgato sāmaṇeraṁ bhaṇati tvaṁ ajja kuhiṁ gato gāmo ekatelo
ahosīti vā pacchikāya ṭhapitaṁ pūvakhaṇḍaṁ labhitvā ajja gāme
pacchikāhi pūve hariṁsūti vā. Ayaṁ musāvādova hoti. Sesaṁ
uttānamevāti. Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kariyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittakaṁ tivedananti.
 Musāvādasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Tattha omasantīti ovijjhanti. Khuṁsentīti
akkosanti. Vambhentīti paddhaṁsenti. Bhūtapubbanti idaṁ
vatthuṁ bhagavā omasavādagarahaṇatthaṁ āhari. Nandivisālo nāmāti
nandīti tassa balivaddassa nāmaṁ. Visāṇāni panassa visālāni
tasmā nandivisāloti vuccati. Bodhisatto tena samayena hoti.

287
Brāhmaṇo taṁ yāgubhattādīhi ativiya posesi. Atha so brāhmaṇaṁ
anukampamāno gaccha tvanti ādimāha. Tattheva aṭṭhāsīti
ahetukapaṭisandhikālepi parakhuṁsanaṁ amanāpatoyeva paccesi tasmā
brāhmaṇassa dosaṁ dassetukāmo aṭṭhāsi. Sakaṭasataṁ atibaddhaṁ
pavaṭṭesīti paṭipāṭiyā ṭhapetvā heṭṭhā rukkhe datvā
ekābaddhaṁ katvā muggamāsavālikādīhi puṇṇaṁ sakaṭasataṁ pavaṭṭento
kiñcāpi pubbe patiṭṭhitārappadesaṁ puna are patte pavaṭṭitaṁ
hoti bodhisatto pana purimasakaṭena patiṭṭhitaṭṭhāne pacchimasakaṭaṁ
patiṭṭhāpetuṁ sakaṭasatappamāṇaṁ padesaṁ pavaṭṭesi. Bodhisattānaṁ hi
sithilakaraṇaṁ nāma natthi. Tena cattamano ahūti tena brahmaṇassa
dhanalābhena attano kammena ca so nandivisālo attamano
ahosi. Akkosenapīti ettha pana yasmā parato dve
akkosā hīno ca akkoso ukkaṭṭho cāti vibhajitukāmo tasmā
yathā pubbe hīnenapi akkosena khuṁsentīti vuttaṁ evaṁ avatvā
akkosena iccevamāha. Veṇajātīti tacchakajāti. Veḷukārajātītipi
vadanti. Nesādajātīti migaluddhakādijāti. Rathakārajātīti
cammakārajāti. Pukkusajātīti pupphachaḍḍakajāti. Avakaṇṇakāti
dāsānaṁ nāmaṁ hoti tasmā hīnaṁ. Oñātanti avamaññātaṁ.
Uññātantipi paṭhanti. Avaññātanti vambhetvā ñātaṁ.
Hīḷitanti jigucchitaṁ. Paribhūtanti kimetenāti paribhavīkataṁ.
Acitīkatanti na garukataṁ. Koṭṭhakakammanti tacchakakammaṁ. Muddhāti

288
Hatthamuddhā. Gaṇanāti acchiddakādiavasesagaṇanā. Lekhāti
akkharalekhā. Madhumehābādho vedanāya abhāvato ukkaṭṭhoti
vutto. Pāṭikaṅkhāti icchitabbā. Yakārena vā bhakārena vāti
yakārabhakāre yojetvā yo akkoso. Kāṭakoṭacikāya vāti
kāṭanti purisanimittaṁ koṭacikāti itthīnimittaṁ. Etehi vā yo
akkoso eso hīno nāma akkosoti. Idāni tesaṁ jātiādīnaṁ
pabhedavasena āpattiṁ āropetvā dassento upasampanno
upasampannanti ādimāha. Tattha khuṁsetukāmo vambhetukāmo
maṅkukattukāmoti akkositukāmo garahitukāmo nittejaṁkattukāmoti
attho. Hīnena hīnanti hīnena jātivacanena hīnajātiyā. Etena upāyena
sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca hīnena hīnaṁ vadanto kiñcāpi
saccaṁ vadati omasitukāmatāya panassa vācāya vācāya pācittiyaṁ.
Ukkaṭṭhena hīnaṁ vadanto ca kiñcāpi alikaṁ bhaṇati omasitukāmatāya
pana imināva sikkhāpadena pācittiyaṁ āpajjati na purimena.
Yopi aticaṇḍālosi atibrāhmaṇosi duṭṭhacaṇḍālosi
duṭṭhabrāhmaṇosīti ādīni vadati sopi āpattiyā kāretabbova. Santi
idhekacceti vāre pana pariharitvā vuttabhāvena dukkaṭaṁ. Eseva
nayo yenūna namayanti vāresupi. Anupasampanne pana catūsupi
vāresu dukkaṭameva. Corosi gaṇṭhibhedakosīti ādivacanehi pana
upasampannepi anupasampannepi sabbavāresu dukkaṭameva. Davakamyatāya
pana upasampannepi anupasampannepi sabbavāresu dubbhāsitaṁ.

289
Davakamyatā nāma kelihasādhippāyatā. Imasmiṁ ca sikkhāpade
ṭhapetvā bhikkhuṁ bhikkhunīādayo sabbasattā anupasampannaṭṭhāne
 ṭhitāti veditabbā. Atthapurekkhārassāti ādīsu pāliyā atthaṁ
vaṇṇayanto atthapurekkhāro. Pāliṁ vācento dhammapurekkhāro.
Anusāsaniyaṁ ṭhatvā idānipi caṇḍālosi pāpaṁ mā akāsi mā
tamotamaparāyano ahosīti ādinā nayena kathento anusāsanīpurekkhāro
nāmāti veditabbo. Sesaṁ uttānamevāti. Tisamuṭṭheānaṁ
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kariyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti. Dubbhāsitāpatti panettha vācācittato
samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ akusalacittaṁ dvivedanaṁ
sukhā ca majjhattā cāti.
Omasavādasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Bhaṇḍanajātānanti sañjātabhaṇḍanānaṁ.
Bhaṇḍananti kalahassa pubbabhāgo. Iminā ca iminā ca idaṁ
katanti evaṁ vutte evaṁ vakkhāmāti ādikaṁ sakasakapakkhe
sammantanaṁ. Kalahoti āpattigāmiko kāyavācāvītikkamo.
Vivādoti viggāhikakathā. Taṁ vivādaṁ āpannānaṁ vivādāpannānaṁ.
Pesuññanti pisuṇavācaṁ. Piyabhāvassa suññakaraṇavācanti vuttaṁ
hoti. Bhikkhupesuññeti bhikkhūnaṁ pesuññe bhikkhuto sutvā
bhikkhunā bhikkhussa upasaṁhaṭapesuññeti attho. Dvīhi ākārehīti

290
Dvīhi kāraṇehi. Piyakamyassa vāti evaṁ ahaṁ etassa piyo bhavissāmīti
attano piyabhāvaṁ paṭṭhayamānassa vā. Bhedādhippāyassa vāti evaṁ
ayaṁ etena saddhiṁ bhijjissatīti parassa parena bhedaṁ icchantassa
vā. Jātito vāti ādi sabbaṁ purimasikkhāpade vuttanayameva.
Idhāpi bhikkhuniṁ ādiṁ katvā sabbe anupasampannā nāma. Na
piyakamyassa na bhedādhippāyassāti ekaṁ akkosantaṁ ekañca
khamantaṁ disvā aho nillajjo īdisaṁpi nāma bhavantaṁ puna vattabbaṁ
maññissatīti evaṁ kevalaṁ pāpagarahitāya bhaṇantassa anāpatti.
Sesaṁ uttānatthameva. Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Pesuññasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Appatissāti appatissavā upāsakāti
vutte vacanaṁpi na sotukāmā anādarāti attho. Appatissayā vā
anīcavuttinoti attho. Asabhāgavuttikāti visabhāgajīvikā yathā
bhikkhūsu vattitabbaṁ evaṁ appavattavuttinoti attho. Padaso
dhammaṁ vāceyyāti ekato padaṁ padaṁ dhammaṁ vāceyya koṭṭhāsaṁ
koṭṭhāsaṁ vāceyyāti attho. Yasmā pana taṁ koṭṭhāsanāmakaṁ
padaṁ catubbidhaṁ hoti tasmā taṁ dassetuṁ padaṁ anupadaṁ anvakkharaṁ
anubyañjananti padabhājane vuttaṁ. Tattha padanti eko gāthāpādo
adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekamakkharaṁ.

291
Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṁ pacchābyañjanaṁ. Yaṅkiñci
ekekamakkharaṁ anvakkharaṁ akkharasamūho anubyañjanaṁ akkharānubyañjanasamūho
padaṁ paṭhamaṁ padaṁ padameva dutiyaṁ anupadanti evamettha
nānākaraṇaṁ veditabbaṁ. Idāni padaṁ nāma ekato paṭṭhapetvā
ekato osāpentīti gāthābandhaṁ dhammaṁ vācento manopubbaṅgamā
dhammāti imaṁ ekamekaṁ padaṁ sāmaṇerena saddhiṁ ekato ārabhitvā
ekatoyeva niṭṭhāpeti. Evaṁ vācentassāpi padagaṇanāya
pācittiyā veditabbā. Anupadaṁ nāma pāṭekkaṁ paṭṭhapetvā ekato
osāpentīti therena manopubbaṅgamā dhammāti vutte sāmaṇero
taṁ padaṁ apāpuṇitvā manoseṭṭhā manomayāti dutiyapadaṁ ekato
bhaṇati. Ime pāṭekkaṁ paṭṭhapetvā ekato osāpenti nāma.
Evaṁ vācentassāpi anupadagaṇanāya pācittiyā. Anvakkharaṁ nāma
rūpaṁ aniccanti vuccamāno rūti opātetīti rūpaṁ aniccanti bhaṇa
 sāmaṇerāti vuccamāno rūkāramattameva ekato vatvā tiṭṭhati.
Evaṁ vācentassāpi anvakkharagaṇanāya pācittiyā. Gāthābandhepi
ca eseva nayo labbhatiyeva. Anubyañjanaṁ nāma rūpaṁ aniccanti
vuccamāno vedanā aniccāti saddaṁ nicchāretīti rūpaṁ bhikkhave
aniccaṁ vedanā aniccāti imaṁ suttaṁ vācayamāno therena rūpaṁ
aniccanti vuccamāno sāmaṇero sīghapaññatāya vedanā aniccāti
imaṁ aniccapadaṁ therassa rūpaṁ aniccanti etena aniccapadena saddhiṁ
ekato bhaṇanto vācaṁ nicchāreti. Evaṁ vācentassāpi

292
Anubyañjanagaṇanāya pācittiyā. Ayaṁ panettha saṅkhepo imesu
padādīsu yaṁ yaṁ ekato bhaṇati tena tena āpattiṁ āpajjatīti.
Buddhabhāsitoti sakalaṁ vinayapiṭakaṁ abhidhammapiṭakaṁ dhammapadaṁ cariyāpiṭakaṁ
udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ suttanipāto vimānavatthu petavatthu
brahmajālādīni ca suttāni. Sāvakabhāsitoti catupparisapariyāpannehi
sāvakehi bhāsito anaṅgaṇasammādiṭṭhianumānasuttacūḷavedallamahā-
vedallādiko. Isibhāsitoti bāhiraparibbājakehi bhāsito sakalo
paribbājakavaggo bāvariyassa antevāsikānaṁ soḷasannaṁ brāhmaṇānaṁ
pucchāti evamādi. Devatābhāsitoti devatāhi bhāsito. So
devatāsaṁyuttadevaputtasaṁyuttamārasaṁyuttabrahmasaṁyuttasakkasaṁyuttādivasena
veditabbo. Atthūpasañhitoti aṭṭhakathānissito. Dhammūpasañhitoti
pālinissito. Ubhayenāpi vivaṭṭūpanissitameva vadati. Kiñcāpi
vivaṭṭūpanissitaṁ vadati. Tisso saṅgītiyo āruḷhaṁ dhammaṁyeva pana padaso
vācentassa āpatti. Vivaṭṭūpanissitepi nānābhāsāvasena
gāthāsilokabandhādīhi abhisaṅkhate anāpatti. Tisso saṅgītiyo anāruḷhepi
kulumbasuttaṁ rājovādasuttaṁ tikkhindriyacatupparivattanandopanandasuttanti
īdise āpattiyeva. Apalāladamanampi vuttaṁ mahāpaccariyaṁ pana
paṭisiddhaṁ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakapaṭibhāṇe anāpatti.
Yaṁ rañño saññāpanatthaṁ āharitvā vuttaṁ tattha āpatti.
Vaṇṇapiṭaka aṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagajjita ālavakagajjita guḷhaummaṅga
guḷhavessantaraguḷhavinaya vedallapiṭkādīni pana abuddhavacanāniyevāti vuttaṁ.

293
Sīlūpadeso nāma dhammasenāpatinā vuttoti vadanti tasmiṁ
āpattiyeva. Aññānipi maggakathāārammaṇakathāvuḍḍhikaraṇḍakañāṇavatthu-
asubhakathādīni atthi tesu sattattiṁsa bodhipakkhiyadhammā vibhattā
dhutaṅgapañhe paṭipadā vibhattā tasmā tesu āpattīti vuttaṁ.
Mahāpaccariyādīsu pana saṅgītiṁ anāruḷhesu rājovādatikkhindriya-
catupparivattanandopanandakulumbasuttesuyeva anāpattiṁ vatvā avasesesu
yaṁ buddhavacanato āharitvā vuttaṁ tadeva āpattivatthu hoti
na itaranti ayamattho pariggahito. Ekato uddisāpentoti
anupasampannena saddhiṁ ekato uddesaṁ gaṇhantopi ekato vadati
anāpattīti attho. Tatrāyaṁ vinicchayo upasampanno ca
anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti ācariyo nisinnānaṁ
bhaṇāmīti tehi saddhiṁ ekato vadati. Ācariyassa āpatti
anupasampannena saddhiṁ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā
gaṇhanti eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno sāmaṇero ṭhito
nisinnassa bhaṇāmīti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati
itaro nisīdati ṭhitassa bhaṇāmīti bhaṇatopi anāpatti. Sace
bahunnaṁ bhikkhūnaṁ antare eko sāmaṇero nisinno hoti nisinne
padaso dhammaṁ vācentassa ācariyassa acittakāpatti. Sace
sāmaṇero upacāraṁ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti yesaṁ
vāceti tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanagaṇṭhaṁ
gaṇhātīti saṅkhyaṁ gacchati tasmā anāpatti. Ekato sajjhāyaṁ

294
 Karontoti anupasampannena saddhiṁ upasampanno ekato sajjhāyaṁ
karonto tena saddhiṁyeva bhaṇati anāpatti. Anupasampannassa
santike uddesaṁ gaṇhantassāpi tena saddhiṁ ekato bhaṇantassa
anāpatti. Ayaṁpi hi ekato sajjhāyaṁ karoticceva saṅkhyaṁ gacchati.
Yebhuyyena paguṇaṁ gaṇṭhaṁ bhaṇantaṁ opātetīti sace ekagāthāya
ekako pādo na āgacchati sesaṁ āgacchati ayaṁ yebhuyyena
paguṇagaṇṭho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo. Taṁ
opātentassa evaṁ bhaṇāhīti ekatopi bhaṇantassa anāpatti.
Osārentaṁ opātetīti suttaṁ uccārentaṁ parisamajjhe parisaṅkamānaṁ
evaṁ vadehīti tena saddhiṁ ekatopi vadantassa anāpatti. Yaṁ pana
mahāpaccariyādīsu mayā saddhiṁ mā vadāti vutto yadi vadati
anāpattīti vuttaṁ. Taṁ mahāaṭṭhakathāyaṁ natthi. Natthibhāvoyeva
cassa yutto. Kasmā. Kiriyasamuṭṭhānattā. Itarathā hi kiriyākiriyaṁ
bhaveyya. Sesamettha uttānatthameva. Padasodhammasamuṭṭhānaṁ
vācato vācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Padasodhammasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Muṭṭhassatī asampajānāti pubbabhāge
satisampajaññassa akaraṇavasenetaṁ vuttaṁ. Bhavaṅgotiṇṇakāle pana
kuto satisampajaññaṁ. Vikujjamānāti vippalapamānā. Kākacchamānāti
nāsāya kākasaddaṁ viya niratthakasaddaṁ muñcamānā. Upāsakāti

295
Paṭhamataraṁ uṭṭhitaupāsakā. Etadavocunti bhagavatā āvuso rāhula
sikkhāpadaṁ paññattanti bhikkhū sikkhāpadagāraveneva etadavocuṁ.
Pakatiyā pana te bhagavati ca gāravena āyasmato ca rāhulassa
sikkhākāmatāya tassāyasmato vasanaṭṭhānaṁ āgatassa cūḷamañcakaṁ
vā apassenaṁ vā yaṅkiñci atthi taṁ paññāpetvā cīvaraṁ vā
uttarāsaṅgaṁ vā ussīsakaraṇatthāya denti. Tatrīdaṁ tassa āyasmato
sikkhākāmatāya. Bhikkhū kira taṁ dūratova āgacchantaṁ disvāna
muṭṭhisammajjaniñca kacavarachaḍḍanikañca bahi khipanti. Athaññehi
āvuso kenidaṁ pātitanti vutte aññe evaṁ vadanti bhante rāhulo
imasmiṁ padese sañcari tena nukho pātitanti. So panāyasmā
na mayhaṁ bhante idaṁ kammanti ekadivasaṁpi avatvā taṁ paṭisāmetvā
bhikkhū khamāpetvāva gacchati. Vaccakuṭiyaṁ seyyaṁ kappesīti taṁyeva
sikkhākāmataṁ anubrūhanto dhammasenāpatimahāmoggallānāanandat-
therādīnaṁ santikaṁ agantvā bhagavato valañjanakavaccakuṭiyā seyyaṁ
kappesi. Sā kira kuṭī kavāṭabaddhā gandhaparibhaṇḍakatā samosaritapupphadāmā
cetiyaṭṭhānamiva tiṭṭhati aparibhogā aññesaṁ. Uttariṁ dvirattatirattanti
bhagavā sāmaṇerānaṁ saṅgahakaraṇatthāya tirattaṁ parihāraṁ
adāsi. Na hi yuttaṁ kuladārake pabbājetvā nānuggahetunti.
Sahaseyyanti ekato seyyaṁ. Seyyāti kāyappasāraṇasaṅkhātaṁ sayanaṁpi
vuccati yasmiṁ senāsane sayanti taṁpi. Tattha senāsanaṁ tāva
dassetuṁ seyyā nāma sabbacchannāti ādi vuttaṁ. Kāyappasāraṇaṁ

296
Dassetuṁ anupasampanne nipanne bhikkhu nipajjatīti ādi vuttaṁ.
Tasmā ayamettha attho senāsanasaṅkhātaseyyaṁ pavisitvā
kāyappasāraṇasaṅkhātaṁ seyyaṁ kappeyya vidaheyya saṁpādeyyāti.
Sabbacchannāti ādinā pana tassā senāsanasaṅkhātāya seyyāya lakkhaṇaṁ
vuttaṁ. Tasmā yaṁ senāsanaṁ upari pañcahi chadanehi aññena vā
kenaci sabbameva paṭicchannaṁ ayaṁ sabbacchannā nāma seyyā.
Aṭṭhakathāsu pana pākaṭavohāraṁ gahetvā vācuggatavasena sabbacchannā
nāma pañcahi chadanehi channāti vuttaṁ. Kiñcāpi vuttaṁ athakho
dussakuṭiyaṁ vasantassāpi na sakkā anāpatti kātuṁ tasmā
yaṅkiñci paṭicchādanasamatthaṁ idha chadanañca paricchadanañca veditabbaṁ.
Pañcavidhacchadaneyeva hi gayhamāne padaracchannepi sahaseyyā na
 bhaveyya. Yaṁ pana senāsanaṁ bhūmito paṭṭhāya yāva chadanaṁ āhacca
pākārena vā aññena vā kenaci antamaso vatthenapi parikkhittaṁ
ayaṁ sabbaparicchannā nāma seyyā veditabbā. Chadanaṁ anāhacca
sabbantimena pariyāyena diyaḍḍhahatthubbedhena pākārādinā parikkhittāpi
sabbaparicchannāyevāti kurundaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Yasmā pana upari
bahutaraṁ ṭhānaṁ channaṁ appaṁ acchannaṁ samantato vā bahutaraṁ parikkhittaṁ
appaṁ aparikkhittaṁ ayaṁ yebhuyyena channā yebhuyyena paricchannā
nāma. Iminā hi lakkhaṇena samannāgato sacepi sattabhūmiko
pāsādo ekūpacāro hoti satagabbhaṁ vā catussālaṁ 1- ekā

1. satagabbhā vā catussālā.

297
Seyyāicceva saṅkhyaṁ gacchati. Taṁ sandhāya vuttaṁ catutthe divase
atthaṅgate suriye anupasampanne nipanne bhikkhu nipajjati āpatti
pācittiyassāti ādi. Tattha ca nipajjanamatteneva pācittiyaṁ.
Sace pana sambahulā sāmaṇerā eko bhikkhu sāmaṇeragaṇanāya
pācittiyā. Te ce uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjanti tesaṁ payoge payoge
bhikkhussa āpatti. Bhikkhussa uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjanena pana bhikkhusseva
payoge bhikkhussa āpatti. Sace sambahulā bhikkhū eko
sāmaṇero ekopi sabbesaṁ āpattiṁ karoti. Tassa uṭṭhāyuṭṭhāya
nipajjanenapi bhikkhūnaṁ āpattiyeva. Ubhayesaṁ sambahulabhāvepi eseva
nayo. Apicettha ekāvāsādikaṁpi catukkaṁ veditabbaṁ. Yo hi
ekasmiṁ āvāse ekeneva anupasampannena saddhiṁ tirattaṁ sahaseyyaṁ
kappeti tassāpi catutthadivasato paṭṭhāya devasikā āpatti. Yopi
ekasmiṁyeva āvāse nānāanupasampannehi saddhiṁ tirattaṁ sahaseyyaṁ
kappeti tassāpi. Yopi nānāāvāsesu ekeneva anupasampannena
saddhiṁ tirattaṁ sahaseyyaṁ kappeti tassāpi. Yopi nānāāvāsesu
nānāanupasampannehi saddhiṁ yojanasataṁpi gantvā sahaseyyaṁ
kappeti tassāpi catutthadivasato paṭṭhāya devasikā āpatti.
Ayañca sahaseyyāpatti nāma bhikkhuṁ ṭhapetvā avaseso anupasampanno
nāmāti vacanato tiracchānagatenāpi saddhiṁ hoti. Tatra tiracchānagatassa
paricchedo methunadhammāpattiyā vuttanayeneva veditabbo.
Tasmā sacepi godhāviḷāramaṁgusādicatuppādādīsu koci pavisitvā

298
Bhikkhuno vasanasenāsane ekūpacāraṭṭhāne sayati sahaseyyāva
hoti. Yadi pana thambhānaṁ upari katapāsādassa uparimatalena saddhiṁ
asambaddhabhittikassa bhittiyā upari ṭhitassa susiratulāsīsassa susirena
pavisitvā tulāya abbhantare sayitvā teneva susirena nikkhamitvā
gacchati heṭṭhāpāsāde sayitassa bhikkhussa anāpatti. Sace
chadane chiddaṁ hoti tena pavisitvā antochadane vasitvā teneva
pakkamati nānūpacāre uparimatale chadanabbhantare sayitassa āpatti.
Heṭṭhimatale sayitassa anāpatti. Sace antopāsādeneva
ārohitvā sabbatalāni paribhuñjanti ekūpacārāni honti tesu
yattha katthaci sayitassa āpatti. Sabhāsaṅkhepena kate aḍḍhakuḍḍake
senāsane sayitassa vāḷasaṅghāṭādīsu kapotādayo pavisitvā sayanti
āpattiyeva. Parikkhepassa bahi gate nimbakosabbhantare sayanti
anāpatti. Parimaṇḍalaṁ vā catūrassaṁ vā ekacchadanāya gabbhamālāya
satagabbhaṁ cepi senāsanaṁ hoti tatra ce ekena sādhāraṇadvārena
pavisitvā visuṁ pākārena aparicchannagabbhūpacāre sabbagabbhe
pavisanti ekagabbhepi anupasampanne nipanne sabbagabbhesu
nipannānaṁ āpatti. Sace sappamukhā gabbhā honti pamukhañca
upari acchannaṁ uccavatthukañcepi hoti pamukhe sayito gabbhe
sayitānaṁ āpattiṁ na karoti. Sace pana gabbhacchadaneneva saddhiṁ
saṁbaddhacchadanaṁ hoti tatra sayito sabbesaṁ āpattiṁ karoti.
Kasmā. Sabbacchannattā ca sabbaparicchannattā ca.
299
Gabbhaparikkhepoyeva hissa parikkhepoti. Eteneva hi nayena aṭṭhakathāsu
lohapāsādaparikkhepassa catūsu dvārakoṭṭhesu āpatti vuttā.
Yaṁ pana andhakaṭṭhakathāyaṁ aparikkhitte pamukhe anāpattīti bhūmiyaṁ
vinā jagatiyā pamukhaṁ sandhāya kathitanti vuttaṁ taṁ andhakaraṭṭhe
pāṭekkasannivesā ekacchadanā gabbhapāliyo sandhāya vuttaṁ. Yañca
tattha bhūmiyaṁ vinā jagatiyāti vuttaṁ taṁ neva aṭṭhakathāsu atthi na
pāliyā sameti. Dasahatthubbedhāpi hi jagati parikkhepasaṅkhyaṁ na
gacchati. Tasmā yaṁpi tattha dutiyasikkhāpade jagatiyā pamāṇaṁ vatvā
etaṁ ekūpacāraparicchannaṁ nāma hotīti vuttaṁ taṁ na gahetabbaṁ.
Yepi ekasāladvisālattisālacatussālasannivesā mahāpāsādā
ekasmiṁ okāse pāde dhovitvā paviṭṭhena sakkā hoti sabbattha
anuparigantuṁ tesupi sahaseyyāpattiyā na muccati. Sace tasmiṁ
tasmiṁ ṭhāne upacāraṁ paricchinditvā katā honti ekūpacāraṭṭhāneyeva
āpatti. Dvīhi dvārehi yuttassa sudhāchadanamaṇḍapassa majjhe
pākāraṁ karonti. Ekena dvārena pavisitvā ekasmiṁ paricchede
anupasampanno sayati ekasmiṁ bhikkhu ca anāpatti. Pākāre
godhādīnaṁ pavisanamattaṁpi chiddaṁ hoti. Ekasmiṁ paricchede godhā
sayanti anāpattiyeva. Na hi chiddena gehaṁ ekūpacāraṁ nāma
hoti. Sace pākāramajjhe chinditvā dvāraṁ yojenti ekūpacāratāya
āpatti. Taṁ dvāraṁ kavāṭena pidahitvā sayanti āpattiyeva.
Na hi dvārapidahanena gehaṁ nānūpacāraṁ nāma hoti dvāraṁ vā

300
Advāraṁ. Kavāṭaṁ hi saṁvaraṇavivaraṇehi yathāsukhaṁ valañjanatthāya
kataṁ na valañjanappacchedanatthāya. Sace pana taṁ dvāraṁ puna
iṭṭhakāhi pidahanti advāraṁ hoti. Purime nānūpacārabhāveyeva
tiṭṭhati. Dīghamukhaṁ cetiyagharaṁ hoti. Ekaṁ kavāṭaṁ anto ekaṁ
bahi dvinnaṁ dvārakavāṭānaṁ antare anupasampanno antocetiyaghare
sayitassa āpattiṁ karoti ekūpacārattā. Tattha yassa siyā ayaṁ
ekūpacāranānūpacāratā nāma uddositasikkhāpade vuttā idha pana
seyyā nāma sabbacchannā sabbaparicchannā yebhuyyena channā
yebhuyyena paricchannāti ettakameva vuttaṁ pihitadvāro ca gabbho
sabbaparicchannova hoti tasmā tattha antosayiteneva saddhiṁ
āpatti bahi sayitena anāpattīti so evaṁ vattabbo
apihitadvāre pana kasmā bahisayitena āpattīti. Pamukhassa gabbhena
saddhiṁ sabbacchannattā. Kiṁ pana gabbhe pihite chadanaṁ viddhastaṁ
hotīti. Na viddhastaṁ gabbhena saddhiṁ pamukhassa sabbaparicchannattā
na hoti. Kiṁ parikkhepo viddhastoti. Addhā vakkhati na visaddhasto
kavāṭena upacāro paricchinnoti. Evaṁ sudūraṁpi gantvā puna
ekūpacāranānūpacārataṁyeva paccāgamissati. Apica yadi
byañjanamatteneva attho suviññeyyo siyā sabbacchannātivacanato
pañcannaṁ aññatarena chadanena channāyeva seyyā siyā na aññena.
Evañca sati padaracchannādīsu anāpatti siyā. Tato yadatthaṁ
sikkhāpadaṁ paññattaṁ sveva attho parihāyeyya. Parihāyatu vā

301
Mā vā kathaṁ avuttaṁ gahetabbanti. Ko vā vadati avuttaṁ
gahetabbanti. Vuttaṁ hetaṁ aniyatesu paṭicchannaṁ nāma āsanaṁ kuḍḍena
vā kavāṭena vā kilañjena vā sāṇipākārena vā rukkhena vā
thambhena vā koṭṭhalikāya vā yena kenaci paṭicchannaṁ hotīti 1-. Tasmā
yathā tattha yenakenaci paṭicchannameva evamidhāpi taṁ gahetabbaṁ.
Tasmā senāsanaṁ khuddakaṁ vā hotu mahantaṁ vā aññena saddhiṁ
saṁbaddhaṁ vā asaṁbaddhaṁ vā dīghaṁ vā vaṭṭaṁ vā catūrassaṁ vā ekabhūmikaṁ
vā anekabhūmikaṁ vā yaṁyaṁ ekūpacāraṁ sabbattha yena kenaci paṭicchādanena
sabbacchanne sabbaparicchanne yebhuyyena vā channe yebhuyyena
 vā paricchanne sahaseyyāpatti hotīti. Upaḍḍhacchanne
upaḍḍhaparicchanne āpatti dukkaṭassāti ettha sabbacchanne
upaḍḍhaparicchanneti evamādīsupi mahāpaccariyaṁ dukkaṭamevāti vuttaṁ.
Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana sabbacchanne yebhuyyena paricchanne pācittiyaṁ
sabbacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṁ yebhuyyena channe
upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṁ sabbaparicchanne yebhuyyena channe pācittiyaṁ
sabbaparicchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṁ yebhuyyena paricchanne
upaḍḍhaḍhacchanne pācittiyaṁ pāliyaṁ vuttapācittiyena saha satta pācittiyānīti
vuttaṁ. Sabbacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṁ yebhuyyena channe
cūḷakaparicchanne dukkaṭaṁ sabbaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṁ yebhuyyena
paricchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṁ pāliyā dukkaṭena saha pañca
dukkaṭānīti vuttaṁ. Upaḍḍhacchanne cūḷakaparicchanne anāpatti

1. vi. mahāvibhaṅga. 1/433.

302
Upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne anāpatti cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne
anāpatti. Sabbacchanne sabbāparirchanneti ca ettha adhippetaṁ
penambamaṇḍapavaṇṇaṁ hotīti vuttaṁ. Imināpetaṁ veditabbaṁ yathā
jagati parikkhepasaṅkhyaṁ na gacchati. Sesaṁ uttānatthamevāti.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sahaseyyasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Dutiyasahaseyyasikkhāpade. Āvasathāgāranti āgantukānaṁ
vasanāgāraṁ. Paññattaṁ hotīti puññakāmatāya katvā ṭhapitaṁ hoti.
Yena sā itthī tenūpasaṅkamīti asukasmiṁ nāma ṭhāne āvasathāgāraṁ
paññattaṁ atthīti manussānaṁ sutvā upasaṅkami. Gandhagandhinīti
agarukuṅkumādīnaṁ gandhānaṁ gandho gandhagandho so assā atthīti
gandhagandhinī. Sāṭakaṁ nikkhipitvāti appevanāmassa imaṁpi vippakāraṁ
passantasseva rāgo uppajjeyyāti cintetvā evaṁ akāsi.
Okkhipitvāti adho khipitvā. Accayoti aparādho. Maṁ accaggamāti
maṁ atikkamma abhibhavitvā pavatto. Sesaṁ paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva
veditabbaṁ. Ayameva hi viseso paṭhamasikkhāpade catutthadivase
āpatti idha paṭhamadivasepi. Yakkhīpetīhi dissamānakarūpāhi
tiracchānagatitthiyā ca methunadhammavatthubhūtāyaeva dukkaṭaṁ. Sesā
hi anāpatti. Samuṭṭhānādīnipi paṭhamasikkhāpadasadisānevāti.
Dutiyasahaseyyasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.

303
Sattamasikkhāpade. Gharaṇīti gharassāminī. Nivesanadvāreti
nivesanassa mahādvāre. Gharasuṇhāti tasmiṁ ghare suṇhā.
Āvasathadvāreti ovarakadvāre. Visaṭṭhenāti suniggatena saddena.
Vivaṭenāti suṭṭhuppakāsena asaṁvutena. Dhammo desetabboti ayaṁ
saraṇasīlādibhedo dhammo kathetabbo. Aññātunti ājānituṁ.
Viññunā purisaviggahenāti viññunā purisena purisaviggahaṁ gahetvāpi
ṭhitena na yakkhena na petena na tiracchānagatena. Anāpatti
viññunā purisaviggahenāti viññunā purisaviggahena saddhiṁ ṭhitāya
bahuṁpi dhammaṁ desentassa anāpatti. Chappañcavācāhīti chahi pañcahi
vācāhi yo deseti tassāpi anāpatti. Tattha eko gāthāpādo
ekā vācāti evaṁ sabbattha vācāpamāṇaṁ veditabbaṁ. Sace
aṭṭhakathaṁ dhammapadajātakādivatthuṁ vā kathetukāmo hoti
chappañcapadamattameva kathetuṁ vaṭṭati. Pāliyā saddhiṁ kathentena ekaṁ
padaṁ pālito pañca aṭṭhakathātoti evaṁ chappadāni anatikkamitvāva
kathetabbo. Padaso dhamme vuttappabhedo hi idhāpi sabbo
dhammoyeva. Tasmiṁ desetīti tasmiṁ khaṇe deseti. Sāmiatthe
vā etaṁ bhummavacanaṁ tassā desetīti attho. Aññassa
mātugāmassāti ekissā desetvā puna āgatāgatāya aññassāpi
desetīti evaṁ ekāsane nisinno mātugāmasatassāpi desetīti attho.
 Mahāpaccariyaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ sannisinnānaṁ mātugāmānaṁ tumhākaṁ
ekekissā ekekaṁ gāthaṁ desemi taṁ suṇāthāti deseti anāpatti.

304
Paṭhamaṁ ekekissā ekekaṁ gāthaṁ kathissāmīti ābhogaṁ katvā
jānāpetvā kathetuṁ vaṭṭatīti. Pañhaṁ pucchati pañhaṁ puṭṭho
kathetīti mātugāmo bhante dīghanikāyo nāma kimatthaṁ dīpetīti
pucchati evaṁ pañhaṁ puṭṭho bhikkhu sabbañcepi dīghanikāyaṁ katheti
anāpatti. Sesamettha uttānamevāti. Padasodhammasamuṭṭhānaṁ
vācato ca vācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dhammadesanāsikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Vatthukathāyaṁ tāva yaṁ vattabbaṁ siyā taṁ
sabbaṁ catutthapārājikavaṇṇanāyaṁ vuttanayameva. Ayaṁ hi viseso
tattha abhūtaṁ ārocesuṁ idha bhūtaṁ. Bhūtaṁpi puthujjanā ārocesuṁ
na ariyā. Ariyānaṁ hi payuttavācā nāma natthi. Attano guṇe
ārociyamāne pana aññe na paṭisedhesuṁ. Yathā uppanne ca
paccaye sādiyiṁsu tathā uppannabhāvaṁ ajānantā. Athakho te bhikkhū
bhagavato etamatthaṁ ārocesunti ādimhi pana ye uttarimanussadhammassa
vaṇṇaṁ bhāsiṁsu te ārocesunti veditabbā. Kacci
pana vo bhikkhave bhūtanti pucchi. Te pana sabbepi bhūtaṁ bhagavāti
paṭijāniṁsu. Ariyānaṁpi hi abbhantare bhūto uttarimanussadhammoti.
Atha bhagavā ariyamissakattā moghapurisāti avatvā kathañhi nāma
tumhe bhikkhaveti vatvā udarassa kāraṇāti ādimāha. Tattha yasmā
ariyā aññesaṁ sutvā ayyo kira bhante sotāpannoti ādinā

305
Nayena pasannehi manussehi pucchiyamānā appaññatte sikkhāpade
anādīnavadassāvino suddhacittatāya attano ca paresañca visesādhigamaṁ
paṭijāniṁsu evaṁ paṭijānantehi ca tehi yaṁ aññe udarassa
kāraṇā uttarimanussadhammassa vaṇṇaṁ bhāsitvā piṇḍapātaṁ uppādesuṁ
taṁ suddhacittatāya sādiyantehipi udarassa kāraṇā uttarimanussadhammassa
vaṇṇo bhāsito viya hoti tasmā sabbasaṅgāhikeneva
nayena kathaṁ hi nāma tumhe bhikkhave udarassa kāraṇā
gihīnaṁ aññamaññassa uttarimanussadhammassa vaṇṇaṁ bhāsissathāti 3-
āha. Sesaṁ catutthapārājikavatthusadisamevāti. Sikkhāpadavibhaṅgepi
kevalaṁ tattha pārājikañceva thullaccayañca idha bhūtattā
pācittiyañceva dukkaṭañca ayaṁ viseso. Sesaṁ vuttanayameva.
Upasampannassa bhūtaṁ ārocetīti uttarimanussadhammameva sandhāya vuttaṁ.
Parinibbānakāle hi antarā ca atikaḍḍhiyamānena upasampannassa bhūtaṁ
ārocetuṁ vaṭṭati. Sutapariyattisīlaguṇaṁ pana anupasampannassāpi
ārocetuṁ vaṭṭati. Ādikammikassa anāpatti. Ummattakassāti
idaṁ pana idha na vuttaṁ. Kasmā. Diṭṭhisampannānaṁ ummādassa
vā cittakkhepassa vā abhāvāti mahāpaccariyaṁ vicāritaṁ. Jhānalābhī
pana parihīne jhāne ummattako bhaveyya tassāpi bhūtārocanapaccayā
anāpatti na vattabbā bhūtasseva abhāvatoti. Sesaṁ uttānatthameva.
Bhūtārocanannāmetaṁ pubbe avuttehi tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti
kāyato ca vācato ca kāyavācato ca kiriyā nosaññāvimokkhaṁ

1. vi. mahāvibhaṅga. 1/168.

306
Acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ kusalābyākatacittehi
dvicittaṁ sukhamajjhattavedanāhi dvivedananti.
Bhūtārocanasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Duṭṭhullā nāma āpatti cattāri pārājikāni
terasa ca saṅghādisesāti imissā pāliyā pārājikāni
 duṭṭhullasaddadassanatthaṁ vuttāni saṅghādisesaṁ pana idhādhippetanti
aṭṭhakathāsu
vuttaṁ. Tatrāyaṁ vicāraṇā. Sace 1- pārājikaṁ ārocentassa
pācittiyaṁ na bhaveyya. Yathā samānepi bhikkhubhikkhunīnaṁ
upasampannasadde yattha bhikakhunī anadhippetā hoti tattha bhikkhuṁ
ṭhapetvā avaseso anupasampannoti vuccati evamidha samānepi
pārājikasaṅghādisesānaṁ duṭṭhullasadde yadi pārājikaṁ anadhippetaṁ duṭṭhullā
nāma āpatti terasa saṅghādisesāti etadeva vattabbaṁ siyā.
Tattha bhaveyya yo pārājikaṁ āpanno so bhikkhubhāvato cuto
tasmā tassa āpattiṁ ārocento dukkaṭaṁ āpajjatīti. Evaṁ
sati akkosantopi dukkaṭaṁ āpajjeyya pācittiyameva ca āpajjatīti.
Vuttaṁ hetaṁ asuddho hoti puggalo aññataraṁ pārājikaṁ dhammaṁ
ajjhāpanno tañce suddhadiṭṭhi samāno okāsaṁ kārāpetvā
akkosādhippāyo vadati āpatti omasavādassāti. Evaṁ pāliyā
vicārayamānāya pārājikaṁ ārocentassāpi pācittiyameva dissati.
Kiñcāpi dissati athakho sabbāṭṭhakathāsu vuttattā aṭṭhakathācariyāva

1. idaṁ padaṁ pamādalikhitaṁ hoti. athavā. sace pārājikaṁ ārocetīti vattabbaṁ.

307
Ettha pamāṇaṁ. Na aññāpi vacāraṇā. Pubbepi avocumha
buddhena dhammo vinayo ca vutto
yo tassa puttehi tatheva ñātoti 1- ādi.
Aṭṭhakathācariyā hi buddhassa adhippāyaṁ jānanti. Imināpi
cetaṁ pariyāyena veditabbaṁ. Aññatra bhikkhusammatiyāti hi vuttaṁ.
Bhikkhusammatiyā ca ārocanaṁ āyatiṁ saṁvaratthāya puna tathārūpaṁ āpattiṁ
anāpajjanatthāya bhagavatā anuññātaṁ na ca tassa bhikkhuno
avaṇṇamattappākāsanatthāya na ca sāsane tassa patiṭṭhānisedhanatthāya
na ca pārājikaṁ āpannassa puna tathārūpāya āpattiyā
anāpajjanena bhikkhubhāvo nāma atthi tasmā pārājikāni
duṭṭhullasaddadassanatthaṁ vuttāni saṅghādisesaṁ pana idhādhippetanti
yaṁ aṭṭhakathāsu vuttaṁ taṁ suvuttaṁ. Atthi bhikkhusammati
āpattipariyantāti ādīsu pana yā ayaṁ bhikkhusammati vuttā sā na katthaci
āgatā idha vuttattāyeva pana abhiṇhāpattikaṁ bhikkhuṁ disvā evamesa
paresu hirottappenāpi āyatiṁ saṁvaraṁ āpajjissatīti tassa bhikkhuno
hitesitāya tikkhattuṁ apaloketvā saṅghena kātabbāti veditabbā.
Aduṭṭhullaṁ āpattiṁ āroceti āpatti dukkaṭassāti pañcapi
āpattikkhandhe ārocentassa dukkaṭaṁ. Mahāpaccariyaṁ pārājikaṁ
ārocentassāpi dukkaṭameva vuttaṁ. Anupasampannassa duṭṭhullaṁ vā
aduṭṭhullaṁ vā ajjhācāranti ettha ādito pañca sikkhāpadāni
duṭṭhullo nāma ajjhācāro sesāni aduṭṭhulalo.
Sukkavisaṭṭhikāyasaṁsaggaduṭṭhullāttakāmā panassa ajjhācāro nāmāti vuttaṁ.

1. samanta. 1/39.

308
Vatthuṁ ārocetīti ayaṁ sukkavisaṭṭhiṁ āpanno kāyasaṁsaggaṁ āpanno
duṭṭhullaṁ āpanno attakāmaṁ āpannoti evaṁ vadantassa anāpatti.
Āpattiṁ ārocetīti ayaṁ pārājikaṁ āpanno saṅghādisesaṁ āpanno
thullaccayaṁ āpanno pācittiyaṁ pāṭidesanīyaṁ dukkaṭaṁ dubbhāsitaṁ
āpannoti vadati anāpatti. Ayaṁ asuciṁ mocetvā saṅghādisesaṁ
āpannoti ādinā nayena vatthunā saddhiṁ āpattiṁ ghaṭetvā
ārocentasseva āpatti. Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Duṭṭhullārocanasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Jātā ca paṭhavī ajātā ca paṭhavīti
imehi padehi jātapaṭhaviñca ajātapaṭhaviñca dasseti.
 Appapāsāṇādīsu appā pāsāṇā etthāti appapāsāṇāti evamattho
daṭṭhabbo. Tattha muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇo veditabbo.
Muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍāni. Marumbāti
pākaṭasakkharā. Vālukāti vālukāyeva. Yebhuyyena paṁsūti tīsu
koṭṭhāsesu dvekoṭṭhāsā paṁsu eko pāsāṇādīsu aññataro.
Adaḍḍhāpīti uddhanapattapacanakumbhakārāvāpādivasena tathā tathā
adaḍḍhā. Sā pana visuṁ natthi suddhapaṁsuādīsu aññatarā
veditabbā. Yebhuyyena sakkharāti bahutarā sakkharā. Hatthikucchiyaṁ

309
Kira ekapacchipūraṁ āharāpetvā doṇiyaṁ dhovitvā paṭhaviyā
yebhuyyena sakkharabhāvaṁ ñatvā sayaṁ bhikkhū pokkharaṇiṁ khaniṁsu. Yāni
pana majjhe appapaṁsu appamattikāti dve padāni tāni yebhuyyena
pāsāṇādipañcakameva pavisanti. Tesaṁyeva hi dvinnaṁ pabhedadassanametaṁ.
Sayaṁ khanati āpatti pācittiyassāti ettha pahāre pahāre
pācittiyaṁ veditabbaṁ. Sakiṁ āṇatto bahukaṁpi khanatīti sacepi
sakaladivasaṁ khanati āṇāpakassa ekaṁyeva pācittiyaṁ. Sace pana
kusito hoti punappunaṁ āṇāpetabbo taṁ āṇāpetvā khanāpentassa
vācāya vācāya pācittiyaṁ. Ayaṁ tāva pālivaṇṇanā.
Ayaṁ pana pālimuttakavinicchayo. Pokkharaṇiṁ khanāti vadati
vaṭṭati. Khatāyeva hi pokkharaṇī nāma hoti tasmā ayaṁ
kappiyavohāro. Eseva nayo vāpiṁ taḷākaṁ āvāṭaṁ khanāti
ādīsupi. Imaṁ okāsaṁ khana imasmī okāse pokkharaṇiṁ khanāti
vattuṁ pana na vaṭṭati. Kaṇḍaṁ khana mūlaṁ khanāti aniyametvā
vattuṁ vaṭṭati. Imaṁ valliṁ khana imasmiṁ okāse kaṇḍaṁ vā
mūlaṁ vā khanāti vattuṁ na vaṭṭati. Pokkharaṇiṁ sodhentehi yo
kuṭehi ussiñcituṁ sakkā hoti tanukakaddamo taṁ apanetuṁ
vaṭṭati. Bahalaṁ na vaṭṭati. Ātapena sukkhakaddamo phalati. Tatra yo
heṭṭhā paṭhaviyā asaṁbaddho tameva apanetuṁ vaṭṭati. Udakena gataṭṭhāne
udakapappaṭako nāma hoti vātappahārena calati taṁ apanetuṁ
vaṭṭati. Pokkharaṇiyādīnaṁ taṭaṁ bhijjitvā udakasāmantā patati.

310
Sace omakacātummāsaṁ ovuṭṭhaṁ chindituṁ vā bhindituṁ vā vaṭṭati.
Cātummāsato uddhaṁ na vaṭṭati. Sace pana udakeyeva patati
deve atirekacātummāsaṁ ovuṭṭhepi udakeyeva udakassa patitattā
vaṭṭati. Pāsāṇapiṭṭhiyaṁ soṇḍiṁ khananti. Sacepi tattha paṭhamameva
sukhumarajaṁ pati taṁ devena ovuṭṭhaṁ hoti cātummāsaccayena
akappiyapaṭhavīsaṅkhyaṁ gacchati. Udake pariyādinne soṇḍiṁ sodhentehi
taṁ vikopetuṁ na vaṭṭati. Sace paṭhamameva udakena pūrati pacchā
rajaṁ patati taṁ vikopetuṁ vaṭṭati. Tattha hi deve vassantepi
udakeyeva udakaṁ patatīti. Piṭṭhipāsāṇesu sukhumarajaṁ hoti. Taṁ
deve phusāyante alliyati. Taṁpi cātummāsaccayena vikopetuṁ na
vaṭṭati. Akatapabbhāre vammiko uṭṭhito hoti yathāsukhaṁ vikopetuṁ
vaṭṭati. Sace abbhokāse uṭṭhahati omakacātummāsaṁ vuṭṭhoyeva
vaṭṭati. Rukkhādīsu āruḷhaupacikāmattikāyapi eseva nayo.
Gaṇḍuppādagūthamūsikakukkuragokaṇṭakādīsupi eseva nayo. Gokaṇṭako
nāma gāvīnaṁ khuracchinnakaddamo vuccati. Sace pana heṭṭhimatalena
bhūmisambaddho hoti ekadivasaṁpi na vaṭṭati. Kasitaṭṭhānepi
naṅgalacchinnaṁ mattikāpiṇḍaṁ gaṇhantassa eseva nayo. Purāṇasenāsanaṁ
hoti acchadanaṁ vā vinaṭṭhacchadanaṁ vā atirekacātummāsaṁ ovuṭṭhaṁ
jātapaṭhavīsaṅkhyameva gacchati. Tato avasesaṁ chadaniṭṭhakaṁ vā
gopānasīādikaṁ upakaraṇaṁ vā iṭṭhakaṁ gaṇhāmi gopānasiṁ bhittipādaṁ
padarattharaṇaṁ pāsāṇatthambhaṁ gaṇhāmīti saññāya gaṇhituṁ vaṭṭati.

311
 Tena saddhiṁ mattikā patati anāpatti. Bhittimattikaṁ gaṇhantassa
pana āpatti. Sace yā yā atintā tantaṁ gaṇhāti anāpatti.
Antogehe mattikāpuñjo hoti. Tasmiṁ ekadivasaṁ ovuṭṭhe
gehaṁ chādenti. Sace sabbo tinto cātummāsaccayena
jātapaṭhavīyeva. Sacassa upari bhāgoyeva tinto anto atinto yattakaṁ
tintaṁ taṁ kappiyakārakehi kappiyavohārena apanāmetvā sesaṁ
yathāsukhaṁ valañjetuṁ vaṭṭati. Udakena temetvā ekābaddhāyeva hi
jātapaṭhavī hoti na itarāti. Abbhokāse mattikāpākāro
hoti. Atirekacātummāsaṁ ce ovuṭṭho jātapaṭhavīsaṅkhyaṁ gacchati.
Tattha laggapaṁsuṁ pana allahatthena chupitvā gahetuṁ vaṭṭati. Sace
iṭṭhakāpākāro hoti yebhuyyena kathalaṭṭhāne tiṭṭhati yathāsukhaṁ
vikopetuṁ vaṭṭati. Abbhokāse ṭhitaṁ maṇḍapatthambhaṁ itocītoca
sañcāletvā paṭhaviṁ vikopentena gahetuṁ na vaṭṭati. Ujukameva
uddharituṁ vaṭṭati. Aññaṁpi sukkharukkhaṁ vā sukkhakhāṇukaṁ vā
gaṇhantassa eseva nayo. Navakammatthaṁ pāsāṇaṁ vā rukkhaṁ vā
daṇḍakehi uccāletvā pavaṭṭentā gacchanti. Tattha paṭhavī
bhijjati. Sace suddhacittā pavaṭṭenti anāpatti. Atha pana
tena apadesena paṭhaviṁ bhinditukāmāyeva honti āpatti.
Sākhādīni kaḍḍhantānaṁpi paṭhaviyaṁ dārūni phālentānaṁpi eseva
nayo. Paṭhaviyaṁ aṭṭhisūcikaṇṭakādīsupi yaṅkiñci ākoṭṭetuṁ vā
pavesetuṁ vā na vaṭṭati. Passāvadhārāya vegena paṭhaviṁ

312
Bhindissāmīti evaṁ passāvaṁpi kātuṁ na vaṭṭati. Karontassa
bhijjati āpatti. Visamaṁ bhūmiṁ samaṁ karissāmīti sammajjaniyā
ghaṁsituṁpi na vaṭṭati. Vattasīseneva hi sammajjitabbaṁ. Keci
kattarayaṭṭhiyā bhūmiṁ koṭṭenti pādaṅguṭṭhakena vilikhanti.
Caṅkamitaṭṭhānaṁ dassessāmāti punappunaṁ bhūmiṁ bhindantā caṅkamanti
sabbaṁ na vaṭṭati. Viriyassa sampaggahaṇatthaṁ pana samaṇadhammaṁ
karontena suddhacittena caṅkamituṁ vaṭṭati. Karontassa bhijjati
anāpatti. Hatthaṁ dhovissāmāti paṭhaviyaṁ ghaṁsanti na vaṭṭati.
Aghaṁsantena pana allahatthaṁ paṭhaviyaṁ ṭhapetvā rajaṁ gahetuṁ vaṭṭati.
Keci kaṇḍukacchuādīhi ābādhikā chinnataṭādīsu aṅgapaccaṅgāni
ghaṁsanti na vaṭṭati.
Khanati vā khanāpeti vāti antamaso pādaṅguṭṭhakenapi
sammajjanīsalākāyapi sayaṁ vā khanati aññena vā khanāpeti. Bhindati vā
bhindāpeti vāti antamaso udakampi chaḍḍento sayaṁ vā bhindati
aññena vā bhedāpeti. Dahati vā dahāpeti vāti antamaso
pattaṁ pacanto sayaṁ vā dahati aññena vā dahāpeti.
Yattakesu ṭhānesu aggiṁ deti vā dāpeti vā tattakāni pācittiyāni.
Pattaṁ pacantenapi pubbe pakkaṭṭhāneyeva pacitabbo.
Adaḍḍhāya paṭhaviyā ṭhapetuṁ na vaṭṭati. Pattapacanakapālassa
pana upari aggiṁ ṭhapetuṁ na vaṭṭati. Dārūnaṁ upari ṭhapeti so
aggi tāni dahanto gantvā paṭhaviṁ dahati na vaṭṭati.

313
Iṭṭhakapāsāṇādīsupi eseva nayo. Tatrāpi hi iṭṭhakādīnaṁyeva
upari ṭhapetuṁ vaṭṭati. Kasmā. Tesaṁ anupādānattā. Na hi
tāni aggissa upādānasaṅkhayaṁ gacchanti. Sukkhakhāṇusukkharukkhādīsupi
aggiṁ dātuṁ na vaṭṭati. Sace pana paṭhaviṁ appattameva nibbāpetvā
gamissāmīti deti vaṭṭati. Pacchā nibbāpetuṁ na sakkoti
avisayattā anāpatti. Tiṇukkaṁ gahetvā gacchanto hatthe
ḍayhamāne bhūmiyaṁ pāteti anāpatti. Patitaṭṭhāneyeva upādānaṁ
datvā aggiṁ kātuṁ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Daḍḍhapaṭhaviyā
ca yattakaṁ ṭhānaṁ usumāya anugataṁ sabbaṁ vikopetuṁ vaṭṭatīti
tattheva vuttaṁ. Yo pana ajānanako bhikkhu araṇisahitena aggiṁ
nibbattetvā hatthena ukkhipitvā kiṁ karomīti vadati jālehīti
 vattabbo. Hattho me ḍayhatīti vadati yathā na ḍayhati
tathā karohīti vattabbo. Bhūmiyaṁ pātehīti pana na vattabbo.
Sace hatthe ḍayhamāne pāteti paṭhaviṁ ḍayhissāmīti apātitattā
anāpatti. Patitaṭṭhāne pana aggiṁ kātuṁ vaṭṭatīti kurundiyaṁ
vuttaṁ. Anāpatti imaṁ jānāti ādīsu pana imassa thambhassa
āvāṭaṁ jāna mahāmattikaṁ jāna thusamattikaṁ jāna mahāmattikaṁ
dehi thusamattikaṁ dehi mattikaṁ āhara paṁsuṁ āhara mattikāya
attho paṁsunā attho imassa thambhassa āvāṭaṁ kappiyaṁ karohi
imaṁ mattikaṁ kappiyaṁ karohi imaṁ paṁsuṁ kappiyaṁ karohīti evamattho
veditabbo. Asañciccāti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa

314
Kattaradaṇḍena vā āhacca āhacca gacchantassa paṭhavī bhijjati.
Sā tena bhindissāmīti evaṁ sañcicca abhinnattā asañcicca bhinnā
nāma hoti. Iti asañcicca bhindantassa anāpatti.
Asatiyāti aññāvihito kenaci saddhiṁ kiñci kathento
pādaṅguṭṭhakena vā kattarayaṭṭhiyā vā paṭhaviṁ vilikhanto tiṭṭhati.
Evaṁ asatiyā vilikhantassa vā bhindantassa vā anāpatti.
Ajānantassāti antogehe ovuṭṭhaṁ channaṁ paṭhaviṁ akappiyapaṭhavīti
na jānāti kappiyapaṭhavīti saññāya vikopeti khanāmi bhindāmi
dahāmīti vā na jānāti kevalaṁ saṅgopanatthāya khanittādīni vā
ṭhapeti ḍayhamānahattho vā aggiṁ pāteti evaṁ ajānantassa
anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhavīkhananasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena musāvādavaggo paṭhamo.
Senāsanavaggassa paṭhamasikkhāpade. Anādiyantoti tassā
vacanaṁ aggaṇhanto. Dārakassa bāhuṁ ākoṭṭesīti ukkhittapharasuṁ
niggahetuṁ asakkonto manussānaṁ cakkhuvisayātikkante
cātummahārājasantikā laddhe rukkhaṭṭhakadibbavimāne nipannassa
dārakassa bāhuṁ thanamūleyeva chindi. Na kho panetaṁ paṭirūpanti ādimhi ayaṁ

315
Saṅkhepavaṇṇanā. Himavante kira pakkhadivasesu devatāsannipāto
hoti tattha rukkhadhammaṁ pucchanti tvaṁ rukkhadhamme ṭhitā na ṭhitāti.
Rukkhadhammo nāma rukkhe chijjamāne rukkhadevatāya manopadosassa
akaraṇaṁ. Tattha yā devatā rukkhadhamme aṭṭhitā hoti sā
devatā sannipātaṁ pavisituṁ na labhati. Iti sā devatā imañca
rukkhadhamme aṭṭhānapaccayaṁ ādīnavaṁ addasa bhagavato ca sammukhā
sutapubbadhammadesanānusārena tathāgatassa chaddantādikāle pubbacaritaṁ
anussari. Tenassā etadahosi nakho panetaṁ paṭirūpaṁ .pe.
Jīvitā voropeyyanti. Yannūnāhaṁ bhagavato etamatthaṁ āroceyyanti
idaṁ panassā ayaṁ bhikkhu sapitiko putto addhā bhagavā imassa
imaṁ ajjhācāraṁ sutvā mariyādaṁ bandhissati sikkhāpadaṁ paññāpessatīti
iti paṭisañcikkhantiyā ahosi. Sacajja tvaṁ devateti sace
ajja tvaṁ devate. Pasaveyyāsīti janeyyāsi uppādeyyāsi.
Evañca pana vatvā bhagavā taṁ devataṁ saññāpento
yo ve uppatitaṁ kodhaṁ rathaṁ bhantaṁva dhāraye
tamahaṁ sārathiṁ brūmi rasmiggāho itaro janoti 1-
imaṁ gāthaṁ abhāsi. Gāthāpariyosāne sā devatā sotāpattiphale
patiṭṭhāsi. Puna bhagavā sampattaparisāya dhammaṁ desento
yo ve uppatitaṁ vineti kodhaṁ
visaṭaṁ sappavisaṁva osathehi
so bhikkhu jahāti orapāraṁ
 1. khu. dha. 25/44-45.

316
Urago jiṇṇamiva tacaṁ purāṇanti 1-
imaṁ gāthamabhāsi. Tattha paṭhamagāthā dhammapade saṅgahaṁ āruḷhā
dutiyā suttanipāte vatthu pana vinayeti. Atha bhagavā dhammaṁ
desentoyeva tassā devatāya vasanaṭṭhānaṁ āvajjento paṭirūpaṁ ṭhānaṁ
disvā gaccha devate amukasmiṁ okāse rukkho vivitto tasmiṁ
upagacchāti āha. So kira rukkho na āḷavīraṭṭhe jetavanassa
antoparikkhepe yassa devaputtassa pariggaho ahosi so cuto
tasmā vivittoti vutto. Tato paṭṭhāya ca pana sā devatā
sammāsambuddhato laddhaparihārā buddhūpaṭṭhāyikā ahosi. Yadā
devatāsamāgamo hoti mahesakkhadevatāsu āgacchantīsu aññā
appesakkhā devatā yāva mahāsamuddacakkavāḷapabbatā tāva
paṭikkamanti. Ayaṁ pana attano vasanaṭṭhāne nisīditvāva dhammaṁ
suṇāti. Yaṁpi paṭhamayāme bhikkhū pañhaṁ pucchanti majjhimayāme
devatā taṁ sabbaṁ tattheva nisīditvā suṇāti. Cattāro
mahārājānopi bhagavato upaṭṭhānaṁ āgantvā gacchantā taṁ devataṁ
disvāva gacchanti. Bhūtagāmapātabyatāyāti ettha bhavanti āhuvanti
cāti bhūtā. Jāyanti vaḍḍhanti jātā vaḍḍhitā vāti attho.
Gāmoti rāsi. Bhūtānaṁ gāmoti bhūtagāmo. Bhūtāeva vā gāmo
bhūtagāmo. Patiṭṭhitaharatatiṇarukkhādīnametaṁ adhivacanaṁ. Pātabyassa
bhāvo pātabyatā. Chedanabhedanādīhi yathāruciṁ paribhuñjitabbatāti
attho. Tassa bhūtagāmapātabyatāya. Nimittatthe bhummavacanaṁ.

1. khu. su. 25/324.

317
Bhūtagāmapātabyatāhetu bhūtagāmassa chedanādipaccayā pācittiyanti
attho. Idāni taṁ bhūtagāmaṁ vibhajitvā dassento bhūtagāmo
nāma pañca vījajātānīti ādimāha. Tattha bhūtagāmo nāmāti
bhūtagāmaṁ uddharitvā yasmiṁ sati bhūtagāmo hoti taṁ dassetuṁ pañca
bījajātānīti ādimāhāti aṭṭhakathāsu vuttaṁ. Evaṁ santepi yāni vā
panaññānipi atthi mūle jāyantīti ādīni na samenti. Na hi
mūlabījādīni mūlādīsu jāyanti mūlādīsu jāyamānāni pana tāni
bījāni tasmā evamettha vaṇṇanā veditabbā. Bhūtagāmo nāmāti
vibhajitabbapadaṁ. Pañcāti tassa vibhāgaparicchedo. Bījajātānīti
paricchinnadhammanidassanaṁ. Tassattho bījehi jātānīti bījajātāni.
Rukkhādīnaṁ etaṁ adhivacanaṁ. Aparo nayo. Bījāni ca tāni
jātāni ca pasutāni nibbattapaṇṇamūlānīti bījajātāni.
Etena allavālikādīsu ṭhapitānaṁ nibbattapaṇṇamūlānaṁ siṅgaverādīnaṁ
saṅgaho kato hoti. Idāni yehi bījehi jātattā rukkhādīni
bījajātānīti vuttāni tāni dassento mūlabījanti ādimāha.
Tesaṁ uddeso pākaṭoeva. Niddese yāni vā panaññānipi
atthi mūle jāyanti mūle sañjāyantīti ettha bījato nibbattanabījaṁ
dassitaṁ. Tasmā evamettha attho daṭṭhabbo yāni vā panaññānipi
atthi āluvakaserukamaluppalapuṇḍarīkakuvalayakaṇḍapāṭalīmūlādibhede
mūle gacchavallīrukkhādīni jāyanti sañjāyanti tāni yamhi mūle
jāyanti ceva sañjāyanti ca tañca pāliyaṁ vuttaṁ haliddādi

318
Sabbaṁpi etaṁ mūlabījaṁ nāmaṁ 1-. Esa nayo khandhabījādīsu. Ye 2- vā
pana bījesu panettha ambāṭakaindasālanuhipālibhaddakaṇṇikārādīni
khandhabījāni ambilavallī caturassavallī kaṇaverādīni phalubījāni
makacisumanajayasumanādīni aggabījāni ambajambūpanasaṭṭhiādīni bījabījānīti
daṭṭhabbāni. Idāni yaṁ vuttaṁ bhūtagāmapātabyatāya pācittiyanti
tattha saññāvasena āpattānāpattibhedaṁ pātabyatābhedañca dassento
bīje bījasaññīti ādimāha. Tattha yathā sālīnañceva odanaṁ
 bhuñjatīti ādīsu sālītaṇḍulānaṁ odano sālīnaṁ odanoti vuccati
evaṁ bījato sambhūto bhūtagāmo bījanti vuttoti veditabbo.
Yaṁ pana bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭiviratoti ādīsu vuttaṁ
bhūtagāmaparimocanaṁ katvā ṭhapitabījaṁ taṁ dukkaṭavatthu. Athavā yadetaṁ
bhūtagāmo nāmāti sikkhāpadavibhaṅgassa ādipadaṁ tena saddhiṁ yojetvā
yaṁ bījaṁ bhūtagāmo nāma hoti tasmiṁ bīje bījasaññī satthakādīni gahetvā
sayaṁ vā chindati aññena vā chedāpeti pāsāṇādīni gahetvā sayaṁ vā
bhindati aññena vā bhedāpeti aggiṁ upasaṁharitvā sayaṁ vā pacati
aññena vā pacāpeti āpatti pācittiyassāti evamettha
attho veditabbo. Yathārutaṁ pana gahetvā bhūtagāmavinimuttassa
bījassa chindanādibhedāya pātabyatāya pācittiyaṁ na vattabbaṁ.
Ayaṁ hettha vinicchayakathā. Bhūtagāmaṁ vikopentassa pācittiyaṁ.
Bhūtagāmaparimocitaṁ pañcavidhaṁpi vījagāmaṁ vikopentassa dukkaṭaṁ.

1. ito paraṁ itisaddo icchitabbo. 2. yāni.

319
Bījagāmabhūtagāmo nāmesa atthi udakaṭṭho atthi thalaṭṭho. Tattha
udakaṭṭho sāsapamattikātilabījakādibhedā sapaṇṇikā ca apaṇṇikā ca
sabbā sevālajāti antamaso udakapappaṭakaṁ upādāya bhūtagāmoti
veditabbo. Udakapappaṭako nāma upari thaddho pharusavaṇṇo heṭṭhā
mudu nīlavaṇṇo hoti. Tattha yassa sevālassa mūlaṁ orohitvā
paṭhaviyaṁ patiṭṭhitaṁ tassa paṭhavī ṭhānaṁ. Yo udake sañcarati tassa
udakaṁ. Paṭhaviyaṁ patiṭṭhitaṁ yattha katthaci vikopentassa uddharitvā
vā ṭhānantaraṁ saṅkāmentassa pācittiyaṁ. Udake sañcarantaṁ
vikopentasseva pācittiyaṁ. Hatthehi pana itocītoca viyūhitvā nahāyituṁ
vaṭṭati. Sakalaṁ hi udakaṁ tassaṭṭhānaṁ. Tasmā na so ettāvatā
ṭhānantaraṁ saṅkāmito hoti. Udakato pana udakena vinā
sañcicca ukkhipituṁ na vaṭṭati. Udakena saddhiṁ ukkhipitvā puna udake
pakkhipituṁ vaṭṭati. Parissāvanantarena nikkhamati kappiyaṁ kārāpetvāva
udakaṁ paribhuñjitabbaṁ. Uppalinīpaduminīādīni jalajavallītiṇāni udakato
uddharantassa vā tattheva vikopentassa vā pācittiyaṁ. Parehi
uppāṭitāni vikopentassa dukkaṭaṁ. Tāni hi bījagāme saṅgahaṁ
gacchanti. Tilabījakasāsapamattakasevālopi udakato uddhaṭo
amilāto aggabījasaṅgahaṁ gacchati. Mahāpaccariyādīsu
anantakatilavījakaudakapappaṭakādīni dukkaṭavatthukānīti vuttaṁ. Tattha kāraṇaṁ
na dissati. Andhakaṭṭhakathāyaṁ sampuṇṇabhūtagāmo na hoti tasmā
dukkaṭanti vuttaṁ. Taṁpi na sameti. Bhūtagāme hi pācittiyaṁ

320
Bījagāme dukkaṭaṁ vuttaṁ. Asampuṇṇabhūtagāmo nāma tatiyo koṭṭhāso
neva pāliyaṁ na aṭṭhakathāsu āgato. Atha ca taṁ bījagāmasaṅgahaṁ
gacchissatīti. Taṁpi na yuttaṁ abhūtagāmamūlattā tādisassa bījassāti.
Apica garukalahukesu garuke ṭhātabbanti etaṁ vinayalakkhaṇaṁ. Thalaṭṭhe
chinnarukkhānaṁ avasiṭṭho haritakhāṇuko nāma hoti. Tattha
kakudhakarañjapiyaṅgupanasādīnaṁ khāṇu uddhaṁ vaḍḍhati. So bhūtagāmena
saṅgahito. Tālanāḷikerādīnaṁ khāṇu uddhaṁ na vaḍḍhati. So
bījagāmena saṅgahito. Kadaliyā pana aphalitāya khāṇu bhūtagāmena
saṅgahito. Phalitāya bījagāmena. Kadalī pana phalitā yāva nīlapaṇṇā
tāva bhūtagāmeneva saṅgahitā. Tathā phalito veḷu. Yadā pana
aggato paṭṭhāya sussati tadā bījagāmena saṅgahaṁ gacchati.
Katarabījagāmena. Phalubījagāmena. Kintato nibbattati. Na kiñci
yadi hi nibbatteyya bhūtagāme saṅgahaṁ gaccheyya. Indasālādirukkhe
chinditvā rāsiṁ karonti. Kiñcāpi rāsikatadaṇḍakehi
ratanappamāṇāpi sākhā nikkhamanti bījagāmeneva saṅgahaṁ gacchanti.
Maṇḍapatthāya vā vatiatthāya vā vallīāropanatthāya vā bhūmiyaṁ
nikkhananti. Mūlesu ceva paṇṇesu ca niggatesu pana bhūtagāmasaṅkhyaṁ
gacchanti. Mūlamattesu pana paṇṇamattesu vā niggatesu
 bījagāmasaṅgahitāeva. Yāni kānici bījāni paṭhaviyaṁ vā udakena siñcitvā
ṭhapitāni kapālādīsu vā allapaṁsuṁ pakkhipitvā nikkhittāni honti
sabbāni mūlamatte vā paṇṇamatte vā niggatepi bījāniyeva. Sacepi

321
Mūlāni ca upariaṅkuro ca niggacchati yāva aṅkro harito
na hoti tāva bījāniyeva. Muggādīnaṁ pana paṇṇesu uṭṭhitesu
vīhiādīnaṁ vā aṅkure harite nīlavaṇṇapaṇṇe jāte bhūtagāmasaṅgahaṁ
gacchanti. Tālaṭṭhīnaṁ paṭhamaṁ sūkaradāḍhā viya mūlaṁ niggacchati.
Niggatepi yāva upari pattavaṭṭi na niggacchati tāva bījagāmoyeva.
Nāḷikerassa tacaṁ bhinditvā daṇḍasūci viya aṅkuro niggacchati yāva
migasiṅgasadisā nīlapattavaṭṭi na hoti tāva bījagāmoyeva. Mūle
aniggatepi tādisāya pattavaṭṭiyā jātāya amūlakabhūtagāme saṅgahaṁ
gacchati. Ambaṭṭhiādīni vīhiādīhi vinicchinitabbāni. Vaṇṭakā vā
aññā vā yākāci rukkhe jāyitvā rukkhaṁ ottharati rukkhoyeva
tassā ṭhānaṁ. Taṁ vikopentassa vā tato uddharantassa vā
pācittiyaṁ. Ekā amūlikā latā hoti aṅguliveṭhako viya vanappagumbadaṇḍake
veṭheti tassāpi ayameva vinicchayo. Gehamukhapākāravedikācetiyādīsu
nīlavaṇṇo sevālo hoti. Yāva dve tīṇi pattāni na
sañjāyanti tāva aggabījasaṅgahaṁ gacchati. Pattesu jātesu
pācittiyavatthu. Tasmā tādisesu ṭhānesu sudhālepampi dātuṁ vaṭṭati.
Anupasampannena littassa upari siniddhalepaṁ dātuṁ vaṭṭati. Sace
nidāghasamaye sukkhasevālo tiṭṭhati taṁ sammajjanīādīhi ghaṁsitvā
apanetuṁ vaṭṭati. Pānīyaghaṭādīnaṁ bahi sevālo dukkaṭavatthu anto
abbohāriko. Dantakaṭṭhapūvādīsu kaṇṇakitaṁpi abbohārikameva.
Vuttañhetaṁ sace gerukaparikammakatā bhitti kaṇṇakitā hoti colakaṁ

322
Temetvā pīḷetvā pamajjitabbāti 1-. Pāsāṇajātipāsāṇadaddu-
sevālaseleyyakādīni aharitavaṇṇāni apattakāni ca dukkaṭavatthukāni.
Ahicchattakaṁ yāva makulaṁ hoti tāva dukkaṭavatthu.
Pupphitakālato paṭṭhāya abbohārikaṁ. Allarukkhato pana ahicchattakaṁ
gaṇhanto rukkhatacaṁ vikopeti tasmā tattha pācittiyaṁ.
Rukkhapappaṭikāyaṁpi eseva nayo. Yā pana indasālakakudhādīnaṁ pappaṭikā
rukkhato muccitvā tiṭṭhati taṁ gaṇhantassa anāpatti. Niyāsampi
rukkhato muccitvā vā ṭhitaṁ sukkharukkhesu vā laggaṁ gaṇhituṁ vaṭṭati
allarukkhato na vaṭṭati. Lākhāyapi eseva nayo. Rukkhaṁ cāletvā
paṇḍupalāsaṁ vā pariṇatakaṇṇikārādipupphaṁ vā pātentassa pācittiyameva.
Hatthakukkuccena mudukesu indasālanuhikkhandhādīsu vā tattha
jātakatālapaṇṇādīsu vā akkharaṁ chindantassāpi eseva nayo.
Sāmaṇerānaṁ pupphaṁ ocinantānaṁ sākhaṁ onāmetvā dātuṁ vaṭṭati.
Tehi pana pupphehi pānīyaṁ na vāsetabbaṁ. Pānīyavāsatthikena
sāmaṇeraṁ ukkhipitvā ocināpetabbāni. Phalasākhāpi attanā
khāditukāmena na onāmetabbā. Sāmaṇeraṁ ukkhipitvā phalaṁ
gāhetabbaṁ. Yaṅkiñci gacchaṁ vā lataṁ vā uppāṭentehi sāmaṇerehi
saddhiṁ gahetvā ākaḍḍhituṁ na vaṭṭati. Tesaṁ pana ussāhajananatthaṁ
ākaḍḍhantena kaḍḍhanākāraṁ dassentena viya agge gahetuṁ vaṭṭati.
Yesaṁ rukkhānaṁ sākhā ruhati tesaṁ sākhaṁ makkhikāvījanādīnaṁ atthāya
kappiyaṁ akārāpetvā gahitaṁ tace vā patte vā antamaso nakhenapi

1. vi. cullavagga. 7/249.

323
Vilekhantassa dukkaṭaṁ. Allasiṅgaverādīsupi eseva nayo. Sace
pana kappiyaṁ kārāpetvā sītale padese ṭhapitassa mūlaṁ sañjāyati
uparibhāge chindituṁ vaṭṭati. Sace aṅkuro jāyati heṭṭhābhāge
chindituṁ vaṭṭati. Mūle ca nīlaṅkure ca jāte chindituṁ na vaṭṭati.
 Chindati vā chedāpeti vāti antamaso sammajjanīsalākāyapi
tiṇāni chindissāmīti bhūmiṁ sammajjanto sayaṁ vā chindati aññena
vā chedāpeti. Bhindati vā bhindāpeti vāti antamaso caṅkamantopi
chijjanakaṁ chijjatu bhijjanakaṁ bhijjatu caṅkamitaṭṭhānaṁ dassessāmīti
sañcicca pādehi akkamanto tiṇavallīādīni sayaṁ vā bhindati
aññena vā bhedāpeti. Sacepi tiṇaṁ vā lataṁ vā gaṇṭhiṁ
karontassa bhijjati gaṇṭhimpi kātuṁ na vaṭṭati. Tālarukkhādīsu
pana corānaṁ anāruhaṇatthāya dārumakkaṭakaṁ ākoṭṭenti kaṇṭake
bandhanti. Bhikkhussa evaṁ kātuṁ na vaṭṭati. Sace pana dārumakkaṭako
rukkhe allīnamattova hoti rukkhaṁ na pīḷeti vaṭṭati.
Rukkhaṁ chinda lataṁ chinda kaṇḍaṁ vā mūlaṁ vā uppāṭehīti
vattuṁpi vaṭṭati aniyāmitattā. Niyāmetvā pana imaṁ rukkhaṁ
chindāhītiādiṁ vattuṁ na vaṭṭati. Nāmaṁ gaṇhitvāpi ambarukkhaṁ
catūrassavalliṁ āluvakaṇḍaṁ muñajatiṇaṁ asukarukkhacchalliṁ chinda bhinda
uppāṭehītiādivacanaṁpi aniyāmitameva hoti. Imaṁ ambarukkhanti
ādivacanameva hi niyāmitaṁ nāma taṁ na vaṭṭati. Pacati vā
pacāpeti vāti antamaso pattampi pacitukāmo tiṇādīnaṁ upari

324
Sañcicca aggiṁ karonto sayaṁ vā pacati aññena vā pacāpetīti
sabbaṁ paṭhavīkhananasikkhāpade vuttanayeneva veditabbaṁ. Aniyāmetvā
pana mugge paca māse pacātiādiṁ vattuṁ vaṭṭati. Ime mugge
paca ime māse pacāti evaṁ vattuṁ na vaṭṭati. Anāpatti imaṁ
jānāti ādīsu imaṁ mūlabhesajjaṁ jāna imaṁ mūlaṁ vā paṇṇaṁ vā
dehi imaṁ rukkhaṁ vā lataṁ vā āhara iminā pupphena vā
phalena vā paṇṇena vā attho imaṁ rukkhaṁ vā lataṁ vā phalaṁ
vā kappiyaṁ karohīti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā
bhūtagāmaparimocanaṁ kataṁ hoti. Paribhuñjantena pana bījagāmaparimocanatthaṁ
punapi kappiyaṁ kāretabbaṁ.
Kappiyakaraṇañcettha iminā suttānusārena veditabbaṁ anujānāmi
bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṁ paribhuñjituṁ aggiparicitaṁ
satthaparicitaṁ nakhaparicitaṁ abījaṁ nibbaṭṭabījameva pañcamanti 1-. Tattha
aggiparicitanti agginā paricitaṁ abhibhūtaṁ daḍḍhaṁ phuṭṭhanti attho.
Satthaparicitanti satthena paricitaṁ abhibhūtaṁ chinnaṁ viddhaṁ vāti attho.
Eseva nayo nakhaparicite. Abījanibbaṭṭabījāni sayameva kappiyāni.
Agginā kappiyaṁ karontena kaṭṭhaggigomayaggiādīsu yenakenaci
antamaso lohakhaṇḍenapi ādittena kappiyaṁ kātabbaṁ. Tañcakho
ekadesaṁ phusantena kappiyanti vatvāva kātabbaṁ. Satthena karontena
yassa kassaci lohamayasatthassa antamaso sūcinakhacchedanādīnaṁpi
tuṇḍena vā dhārāya vā chedaṁ vā bhedaṁ vā dassentena

1. vi. cullavagga. 7/11

325
Kappiyanti vatvāva kātabbaṁ. Nakhena kappiyaṁ karontena pūtinakhena
na kātabbaṁ. Manussānaṁ pana sīhabyagghadīpimakkaṭādīnaṁ sakuṇānañca
nakhā tikkhiṇā honti tehi kātabbaṁ. Assamahisasūkaramigagorūpādīnaṁ
khurā atikkhiṇā tehi na kātabbaṁ. Kataṁpi akataṁ hoti.
Hatthinakhā pana khurā na honti tehi vaṭṭati. Yehi pana kātuṁ
vaṭṭati tehi tattha jātakehipi uddharitvā gahitakehipi chedanaṁ vā
bhedanaṁ vā dassentena kappiyanti vatvā kātabbaṁ. Tattha sacepi
bījānaṁ pabbatamatto rāsi rukkhasahassaṁ vā chinditvā ekābaddhaṁ
katvā ucchūnaṁ vā mahābhāro bandhitvā ṭhapito hoti ekasmiṁ
bīje vā rukkhasākhāya vā ucchumhi vā kappiye kate sabbaṁ kataṁ
hoti. Ucchūni ca dārūni ca ekato baddhāni honti. Ucchuṁ
kappiyaṁ karissāmīti dāruṁ vijjhati vaṭṭatiyeva. Sace pana yāya
rajjuyā vā valliyā vā baddhāni honti taṁ vijjhati na vaṭṭati.
Ucchukhaṇḍānaṁ pacchiṁ pūretvā āharanti. Ekasmiṁ khaṇḍe kappiye
 kate sabbaṁ katameva hoti. Sace pana maricipakkādīhi missitvā
bhattaṁ āharanti kappiyaṁ karohīti vutte sacepi 1- bhattasitthe
vijjhati vaṭṭatiyeva. Tilataṇḍulādīsupi eseva nayo. Yāguyā
pakkhittāni pana ekābaddhāni hutvā na santiṭṭhanti. Tattha
ekamekaṁ vijjhitvā kappiyaṁ kātabbameva. Kapiṭṭhaphalādīnaṁ anto
miñjaṁ kaṭāhaṁ muñcitvā sañcarati. Bhindāpetvā kappiyaṁ

1. idaṁ padaṁ niratkakaṁ hoti purimaparikappena siddhattā.

326
Kārāpetabbaṁ. Ekābaddhaṁ hoti. Kaṭāhaṁpi kātuṁ vaṭṭati.
Asañciccāti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa sākhā vā
kaḍḍhantassa kattaradaṇḍena vā bhūmiṁ paharitvā gacchantassa
tiṇādīni chijjanti. Tāni tena chindissāmīti evaṁ sañcicca
acchinnattā asañcicca chinnāni nāma honti. Iti asañcicca
chindantassa anāpatti. Asatiyāti aññāvihito kenaci saddhiṁ
kiñci kathento pādaṅguṭṭhena vā hatthena vā tiṇaṁ vā lataṁ vā
chindanto tiṭṭhati. Evaṁ asatiyā chindantassa anāpatti.
Ajānantassāti ettha abbhantare bījagāmoti vā bhūtagāmoti vā
na jānāti chindāmītipi na jānāti kevalaṁ vatiyā vā palāsapuñje
vā nikhādanaṁ vā khanittiṁ vā kuddālaṁ vā saṅgopanatthāya ṭhapeti
dayhamānahattho vā aggiṁ pāteti. Tatra ce tiṇādīni chijjanti
vā dayhanti vā anāpatti. Manussaviggahapārājikavaṇṇanāyaṁ
pana sabbāṭṭhakathāsu sace bhikkhu rukkhena vā ajjhottharito hoti
opāte vā patito sakkā ca hoti rukkhaṁ chinditvā taṁ rukkhaṁ
pavaṭṭetvā bhūmiṁ vā khanitvā nikkhamituṁ jīvitahetupi attanā
na kātabbaṁ aññena pana bhikkhunā bhūmiṁ vā khanitvā rukkhaṁ vā
chinditvā allarukkhato vā daṇḍakaṁ chinditvā taṁ rukkhaṁ pavaṭṭetvā
nikkhāmetuṁ vaṭṭati anāpattīti vuttaṁ. Tattha kāraṇaṁ na dissati
anujānāmi bhikkhave davadāhe dayhamāne paṭaggiṁ dātuṁ parittaṁ
kātunti 1- idaṁ pana ekameva suttaṁ dissati. Sace etassa anulomaṁ

1. vi. cullavagga. 7/69.

327
Attano na vaṭṭati aññassa vaṭṭatīti idaṁ nānākaraṇaṁ na sakkā
laddhuṁ. Ettha attano atthāya karonto attasinehena
akusalacitteneva karoti paro pana kāruññena tasmā anāpattīti ce.
Etaṁpi akāraṇaṁ. Kusalacittenāpi hi imaṁ āpattiṁ āpajjati.
Sabbāṭṭhakathāsu pana vuttattā na sakkā paṭisedhetuṁ gavesitabbā
ettha yutti aṭṭhakathācariyānaṁ vā saddhāya gantabbanti. Sesaṁ
uttānameva.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Bhūtagāmasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Anācāraṁ ācaritvāti akātabbaṁ katvā.
Kāyavacīdvāresu āpattiṁ āpajjitvāti vuttaṁ hoti. Aññenaññaṁ
paṭicaratīti aññena vacanena aññaṁ vacanaṁ paṭicarati paṭicchādeti
ajjhottharati. Idāni taṁ paṭicaraṇavidhiṁ dassento ko āpannoti
ādimāha. Tatrāyaṁ vacanasambandho. So kira kiñci vītikkamaṁ disvā
āvuso tvaṁ āpattiṁ āpannosīti saṅghamajjhe āpattiyā anuyuñjiyamāno
ko āpannoti vadati. Tato tvanti vutte ahaṁ kiṁ āpannoti
vadati. Atha pācittiyaṁ vā dukkaṭaṁ vāti vutte vatthuṁ pucchanto
ahaṁ kismiṁ āpannoti vadati. Tato asukasminti vutte ahaṁ kathaṁ
āpanno kiṁ karonto ca āpannomhīti pucchati. Atha idaṁ nāma

328
 Karonto āpannoti vutte kaṁ bhaṇathāti vadati. Tato taṁ
bhaṇāmāti vutte kiṁ bhaṇathāti vadati. Apicettha ayaṁ pālimuttakopi
aññenaññaṁ paṭicaraṇavidhi. Bhikkhūhi tava sipāṭikāya kahāpaṇo
diṭṭho kissevamasāruppaṁ karosīti vutto sudaṭṭhaṁ bhante na
paneso kahāpaṇo tipumaṇḍalaṁ etanti bhaṇanto vā tvaṁ suraṁ
pivanto diṭṭho kissevamasāruppaṁ karosīti vutto sudiṭṭho bhante
na panesā surā bhesajjatthāya sampāditaṁ ariṭṭhanti bhaṇanto vā
tvaṁ paṭicchanne āsane mātugāmena saddhiṁ nisinno diṭṭho
kissevamasāruppaṁ karosīti vutto yena diṭṭhaṁ sudiṭṭhaṁ viññū
panettha dutiyo atthi so kissa na diṭṭhoti bhaṇanto vā
īdisaṁ tayā kiñci diṭṭhanti puṭṭho na suṇāmīti sotamupanento
vā sotadvāre pucchantānaṁ cakkhuṁ upanento vā aññenaññaṁ
paṭicaratīti veditabbo. Aññavādake vihesake pācittiyanti
ettha aññaṁ vadatīti aññavādakaṁ. Aññenaññaṁ paṭicaraṇassetaṁ
nāmaṁ. Vihesatīti vihesakaṁ. Tuṇhībhūtassetaṁ nāmaṁ. Tasmiṁ
aññavādake vihesake. Pācittiyanti vatthudvaye pācittiyadvayaṁ
vuttaṁ. Aññavādakaṁ ropetūti aññavādakaṁ āropetu patiṭṭhāpetūti
attho. Vihesakaṁ ropetūti etasmiṁpi eseva nayo. Aropite
aññavādaketi kammavācāya anāropite aññavādake. Aropite
vihesaketi etasmimpi eseva nayo. Dhammakamme dhammakammasaññīti
ādīsu yantaṁ aññavādakavihesakaropanakammaṁ kataṁ tañce dhammakammaṁ

329
Hoti so ca bhikkhu tasmiṁ dhammakammasaññī aññavādakañca
vihesakañca karoti athassa tasmiṁ aññavādake ca vihesake ca
āpatti pācittiyassāti iminā nayena attho veditabbo.
Ajānanto pucchatīti āpattiṁ āpannabhāvaṁ ajānantoyeva kiṁ tumhe
bhaṇatha ahaṁ na jānāmīti pucchati. Gilāno na kathetīti mukhe
tādiso byādhi hoti yena kathetuṁ na sakkoti. Saṅghassa
bhaṇḍanaṁ vāti ādīsu saṅghamajjhe kathite tappaccayā saṅghassa bhaṇḍanaṁ
vā .pe. Vivādo vā bhavissati so mā ahosīti maññamāno
na kathetīti iminā nayena attho veditabbo. Sesaṁ uttānamevāti.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
siyā kiriyā siyā akiriyā aññenaññaṁ paṭicarantassa hi kiriyā
hoti tuṇhībhāvena vihesentassa akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Aññavādasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Dabbaṁ mallaputtaṁ bhikkhū ujjhāpentīti
chandāya dabbo mallaputtoti ādīni vadantā taṁ āyasmantaṁ tehi
bhikkhūhi avajānāpenti avaññāya olokāpenti lāmakato vā
cintāpentīti attho. Lakkhaṇaṁ panettha saddasatthānusārena
veditabbaṁ. Ojjhāpentītipi pāṭho. Ayameva attho. Chandāyāti
chandena pakkhapātena. Tena attano sandiṭṭhasambhattānaṁ paṇītāni
paññāpetīti adhippāyo. Khiyyantīti chandāya dabbo mallaputtoti

330
Ādīni vadantā pakāsenti. Ujjhāpanake khiyyanake pācittiyanti
ettha yena vacanena ujjhāpenti taṁ ujjhāpanakaṁ. Yena
ca khiyyanti taṁ khīyanakaṁ. Tasmiṁ ujjhāpanake khīyanake. Pācittiyanti
vatthudvaye pācittiyadvayaṁ vuttaṁ. Ujjhāpanakaṁ nāma upasampannaṁ
saṅghena sammataṁ senāsanapaññāpakaṁ vā .pe. Appamattakavissajjakaṁ
vāti etesaṁ padānaṁ maṅkukattukāmoti iminā sambandho.
Avaṇṇaṁ kattukāmo ayasaṁ kattukāmoti imesaṁ padānaṁ vasena
upasampannanti ādīsu upasampannassāti evaṁ vibhattipariṇāmo
kātabbo. Ujjhāpeti vā khiyyati vā āpatti pācittiyassāti
ettha pana yasmā khīyanakaṁ nāmāti evaṁ mātikāpadaṁ uddharitvāpi
ujjhāpanakaṁ nāmāti imassa padassa vuttavibhaṅgoyeva vattabbo hoti
 aññavādakasikkhāpade viya añño viseso natthi tasmā taṁ visuṁ
anuddharitvā avibhajitvāpi nigamanameva ekato katanti veditabbaṁ.
Dhammakamme dhammakammasaññīti ādīsu yaṁ tassa upasampannassa
sammatikammaṁ kataṁ tañce dhammakammaṁ hoti so ca bhikkhu tasmiṁ
dhammakammasaññī ujjhāpanakañca khīyanakañca karoti athassa tasmiṁ
ujjhāpanake ca khīyanake ca āpatti pācittiyassāti iminā nayena
attho veditabbo. Anupasampannaṁ ujjhāpeti vā khiyyati vāti
ettha upasampannaṁ saṅghena sammataṁ aññaṁ anupasampannaṁ ujjhāpeti
vā avajānāpeti tassa vā naṁ santike khiyyatīti attho.
Upasampannaṁ saṅghena asammatanti kammavācāya asammataṁ. Kevalaṁ

331
Taveso bhāroti saṅghena āropitabhāraṁ bhikkhūnaṁ vā phāsuvihāratthāya
sayameva taṁ bhāraṁ vahantaṁ. Yatra vā dve tayo bhikkhū viharanti
tatra tādisaṁ kammaṁ karontanti adhippāyo. Anupasampannaṁ saṅghena
sammataṁ vā asammataṁ vāti ettha pana kiñcāpi anupasampannassa
terasa sammatiyo dātuṁ na vaṭṭati athakho upasampannakāle
laddhasammatiko pacchā anupasampannabhāve ṭhito taṁ sandhāya saṅghena
sammataṁ vāti vuttaṁ. Yassa pana byattassa sāmaṇerassa kevalaṁ
saṅghena vā sammatena vā bhikkhunā tvaṁ idaṁ kammaṁ karohīti bhāro
kato tādisaṁ sandhāya asammataṁ vāti vuttaṁ. Sesaṁ uttānameva.
Tisamuṭaṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Ujjhāpanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Hemantike kāleti hemantakāle
himapātasamaye. Kāyaṁ otāpentāti mañcapīṭhādīsu nisinnā bālātapena
kāyaṁ otāpentā. Kāle ārociteti yāgubhattādīsu yassa
kassaci kāle ārocite. Ovuṭṭhaṁ hotīti himavassena ovuṭṭhaṁ
tintaṁ hoti. Avassikasaṅketeti vassikavassānaṁ māsāti evaṁ
appaññatte cattāro hemantike cattāro ca gimhake aṭṭha
māseti attho. Maṇḍape vāti sākhāmaṇḍape vā padaramaṇḍape
vā. Rukkhamūle vāti yassa kassaci rukkhassa heṭṭhā. Yattha

332
Kākā vā kulalā vā na ūhadantīti yattha dhuvasannivāsena kulāvake
katvā vasamānā ete kākakulalā vā aññe vā sakuṇā taṁ
senāsanaṁ na ūhadanti tādise rukkhamūle nikkhipituṁ anujānāmīti
tasmā yattha gocarappasutā sakuṇā vissamitvā gacchanti tassa
rukkhassa mūle nikkhipituṁ vaṭṭati. Yasmiṁ pana dhuvasannivāsena
kulāvake katvā vasanti tassa rukkhassa mūle na nikkhipitabbaṁ.
Aṭṭha māseti vacanato yesu janapadesu vassakāle devo na vassati
tesupi janapadesu cattāro māse nikkhipituṁ na vaṭṭatiyeva.
Avassikasaṅketeti vacanato yattha hemante devo vassati tattha
hemantepi ajjhokāse nikkhipituṁ na vaṭṭati gimhe pana sabbattha
vigatavalāhakaṁ visuddhaṁ nabhaṁ hoti evarūpe kāle kenacideva karaṇīyena
ajjhokāse mañcapīṭhaṁ nikkhipituṁ vaṭṭati. Abbhokāsikenāpi vattaṁ
jānitabbaṁ. Tassa hi sace puggalikamañco atthi tattheva
sayitabbaṁ. Saṅghikaṁ gaṇhantena vettena vā vākena vā vītamañco
gahetabbo. Tasmiṁ asati purāṇamañcako gahetabbo. Tasmiṁ
asati navavāyimo vā onaddhako vā gahetabbo gahetvā ca
pana ahaṁ ukkaṭṭharukkhamūliko ukkaṭṭhābbhokāsikoti cīvarakuṭiṁpi
akatvā asamaye ajjhokāse vā rukkhamūle vā taṁ paññāpetvā
nipajjituṁ na vaṭṭati. Sace pana catugguṇenapi cīvarena katakuṭiṁ
atementaṁ rakkhituṁ na sakkoti sattāhavaddalikādīni bhavanti
bhikkhuno kāyānugatikattā vaṭṭati. Araññe paṇṇakuṭīsu vasantānaṁ
333
Sīlasampadāya pasannacittā manussā navamañcapīṭhaṁ denti
saṅghikaparibhogena paribhuñjathāti. Vasitvā gacchantehi sāmantavihāre
sabhāgabhikkhūnaṁ pesetvā gantabbaṁ. Sabhāgānaṁ abhāve anovassake
nikkhipitvā gantabbaṁ. Anovassake asati rukkhe laggetvā gantabbaṁ.
Cetiyaṅgaṇe sammajjaniṁ gahetvā bhojanasālaṅgaṇaṁ vā uposathāgāraṅgaṇaṁ
vā pariveṇadivāṭṭhānāggisālādīsu vā aññataraṁ sammajjitvā
dhovitvā koṭṭetvā puna sammajjanī mālakeyeva ṭhapetabbā.
Uposathāgārādīsu aññatarasmiṁ gahetvā avasesāni sammajjantassāpi
eseva nayo. Yo pana bhikkhācāramaggaṁ sammajjanto gantukāmova
hoti tena sammajjitvā sace antarāmagge sālā atthi tattha
ṭhapetabbā. Sace natthi balāhakānaṁ anuṭṭhatabhāvaṁ sallakkhetvā
yāvāhaṁ gāmato nikkhamāmi tāva na vassissatīti jānantena yattha
katthaci nikkhipitvā puna paccāgacchantena pākatikaṭṭhāne ṭhapetabbā.
Sace vassissatīti jānanto ajjhokāse ṭhapeti dukkaṭanti mahāpaccariyaṁ
vuttaṁ. Sace pana tatra tatreva sammajjanatthāya sammajjanī
nikkhittā hoti taṁ taṁ ṭhānaṁ sammajjitvā tattha tattheva nikkhipituṁ
vaṭṭati. Āsanasālaṁ sammajjantena vattaṁ jānitabbaṁ. Tatrīdaṁ
vattaṁ. Majjhato paṭṭhāya pādaṭṭhānabhimukhā vālikā haritabbā.
Kacavaraṁ hatthehi gahetvā bahi chaḍḍetabbaṁ. Masārakoti mañcapāde
vijjhitvā tattha aṭaniyo pavesetvā kato. Bundhikābaddhoti
aṭanīhi mañcapāde ḍaṁsāpetvā pallaṅkasaṅkhepena kato. Kulīrapādakoti

334
Assameṇḍakādīnaṁ pādasadisehi pādehi kato. Yo vā pana koci
vaṅkapādako ayaṁ vuccati kulīrapādako. Āhaccapādakoti ayaṁ
pana āhaccapādako nāma mañco aṅge vijjhitvā kato hotīti
evaṁ parato pāliyaṁyeva vutto. Tasmā aṭaniyo vijjhitvā tattha
pādasikhaṁ pavesetvā upari āṇiṁ datvā katamañco āhaccapādakoti
veditabbo. Pīṭhepi eseva nayo. Anto saṁveṭhetvā
baddhaṁ hotīti heṭṭhā ca upari ca vitthataṁ majjhe saṅkhittaṁ
paṇavasaṇṭhānaṁ katvā baddhaṁ hoti. Taṁ kira majjhe
sīhabyagghacammaparikkhittaṁpi
karonti. Akappiyacammannāmettha natthi. Senāsanañhi
sovaṇṇamayaṁpi vaṭṭati. Tasmā taṁ mahagghaṁ hoti. Anupasampannaṁ
santharāpeti tassa palibodhoti yena santharāpitaṁ tassa
palibodho. Leḍḍupātaṁ atikkamantassa āpatti pācittiyassāti
thāmamajjhimassa purisassa leḍḍupātaṁ atikkamantassa pācittiyaṁ.
Ayaṁ panettha vinicchayo. Thero bhojanasālāyaṁ bhattakiccaṁ katvā
daharaṁ āṇāpeti gaccha divāṭṭhāne mañcapīṭhaṁ paññāpehīti.
So tathā katvā nisinno. Thero yathāruciṁ vicaritvā tattha
gantvā thavikaṁ vā uttarāsaṅgaṁ vā ṭhapeti. Tato paṭṭhāya
therassa palibodho. Nisīditvā sayaṁ gacchanto neva uddharati
na uddharāpeti leḍḍupātātikkame pācittiyaṁ. Sace pana thero
tattha thavikaṁ vā uttarāsaṅgaṁ vā aṭṭhapetvā caṅkamantova daharaṁ
gaccha tvanti bhaṇati tena idaṁ bhante mañcapīṭhanti ācikkhitabbaṁ.

335
Sace pana thero vattaṁ jānāti tvaṁ gaccha ahaṁ pākatikaṁ
karissāmīti vattabbaṁ. Sace bālo hoti anuggahitavatto gaccha
mā idha tiṭṭha neva nisīdituṁ na nipajjituṁ demīti daharaṁ tajjetiyeva
daharena bhante sukhaṁ sayathāti kappaṁ labhitvā vanditvā gantabbaṁ.
Tasmiṁ gate therasseva palibodho. Purimanayeneva cassa āpatti
veditabbā. Atha pana āṇattikkhaṇeyeva daharo mayhaṁ bhante
bhaṇḍakadhovanādi kiñci karaṇīyaṁ atthīti vadati thero ca naṁ tvaṁ
paññāpetvā gacchāhīti vatvā bhojanasālato nikkhamitvā aññattha
 gacchati pāduddhārena kāretabbo. Sace tattheva gantvā
nisīdati purimanayeneva cassa leḍḍupātātikkame āpatti. Sace
pana thero sāmaṇeraṁ āṇāpeti sāmaṇere tattha mañcapīṭhaṁ
paññāpetvā nisinnepi bhojanasālato aññattha gacchanto pāduddhārena
kāretabbo. Gantvā nisinno puna gamanakāle leḍḍupātātikkame
āpattiyā kāretabbo. Sace pana āṇāpento mañcapīṭhaṁ
paññāpetvā tattheva nisīdāti āṇāpeti yatricchati tatra
gantvā āgantuṁ labhati. Sayaṁ pana pākatikaṁ akatvā gacchantassa
leḍḍupātātikkame pācittiyaṁ. Antarasannipāte mañcapīṭhāni
paññāpetvā nisinnehi gamanakāle ārāmikānaṁ idaṁ paṭisāmethāti
vattabbaṁ. Avatvā gacchantānaṁ leḍḍupātātikkame āpatti.
Mahādhammassavanaṁ nāma hoti. Tattha uposathāgāratopi bhojanasālatopi
āharitvā mañcapīṭhāni paññāpenti. Āvāsikānaṁyeva palibodho.

336
Sace āgantukā idaṁ amhākaṁ upajjhāyassa idaṁ ācariyassāti gaṇhanti
tato paṭṭhāya tesaṁyeva palibodho. Gamanakāle pākatikaṁ akatvā
leḍḍupātaṁ atikkamantānaṁ āpatti. Mahāpaccariyaṁ pana vuttaṁ
yāva aññe na nisīdanti tāva yehi paññattaṁ tesaṁ bhāro
aññesu āgantvā nisinnesu nisinnakānaṁ bhāro sace te
anuddharitvā vā anuddharāpetvā vā gacchanti dukkaṭaṁ. Kasmā.
Anāṇattiyā paññāpitattāti. Dhammāsane paññatte yāva
ussārako vā dhammakathiko vā nāgacchati tāva paññāpakānaṁ
palibodho. Tasmiṁ āgantvā nisinne tassa palibodho. Sakalaṁ
ahorattaṁ dhammassavanaṁ hoti añño ussārako vā dhammakathiko
vā uṭṭhahati añño nisīdati yo yo āgantvā nisīdati
tassa tassa bhāro. Uṭṭhahantena pana idamāsanaṁ tumhākaṁ bhāroti
vatvā gantabbaṁ. Sacepi itarasmiṁ anāgateyeva paṭhamaṁ nisinno
uṭṭhāya gacchati tasmiṁ ca antoupacāraṭṭheyeva itaro āgantvā
nisīdati uṭṭhāya gato āpattiyā na kāretabbo. Sace pana
itarasmiṁ anāgateyeva paṭhamaṁ nisinno uṭṭhāyāsanā leḍḍupātaṁ
atikkamati āpattiyā kāretabbo. Sabbattha ca leḍḍupātātikkame
paṭhamapāde dukkaṭaṁ dutiye pācittiyanti ayaṁ nayo mahāpaccariyaṁ
vutto.
Cimilikaṁ vāti ādīsu cimilikā nāma sudhādiparikammakatāya
bhūmiyā vaṇṇānurakkhaṇatthaṁ katā hoti. Taṁ heṭṭhā pattharitvā

337
Upari kaṭasārakaṁ pattharanti. Uttarattharaṇaṁ nāma mañcapīṭhānaṁ upari
attharitabbakaṁ paccattharaṇaṁ. Bhummattharaṇaṁ nāma bhūmiyaṁ attharitabbā
kaṭasārakādivikati. Taṭṭikaṁ nāma tālapaṇṇehi vā vākehi vā
katā taṭṭikā. Cammakhaṇḍannāma sīhabyagghadīpiacchataracchacammādīsupi
yaṅkiñci cammaṁ. Aṭṭhakathāsu hi senāsanaparibhoge paṭikkhittacammaṁ
nāma na dissati. Tasmā sīhacammādīnaṁ pariharaṇeyeva
paṭikkhepo veditabbo. Pādapuñchanī nāma rajjukehi vā parilotikāhi
vā pādapuñchanatthaṁ katā. Phalakapīṭhaṁ nāma phalakamayaṁ pīṭhaṁ. Athavā
phalakañceva dārumayapīṭhañca. Etena sabbaṁpi dārubhaṇḍādi saṅgahitaṁ.
Mahāpaccariyaṁ pana vitthāreneva vuttaṁ ādhārakaṁ pattapidhānaṁ
pādakaṭhalikaṁ tālapaṇṇaṁ vījanīpattakaṁ yaṅkiñci dārubhaṇḍaṁ antamaso
pānīyauḷuṅkaṁ pānīyasaṅkhaṁ ajjhokāse nikkhipitvā gacchantassa
dukkaṭanti. Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana esa nayo dutiyasikkhāpade
dassito. Ajjhokāse rajanaṁ pacitvā rajanabhājanaṁ rajanauḷuṅko
rajanadoṇikāti sabbaṁ aggisālāyaṁ paṭisāmetabbaṁ. Sace aggisālā
natthi anovassake pabbhāre nikkhipitabbaṁ. Tasmiṁpi asati yattha
olokento bhikkhū passanti tādise ṭhāne ṭhapetvāpi gantuṁ
vaṭṭati. Aññassa puggaliketi yasmiṁ vissāsaggāho na ruhati
tassa santake dukkaṭaṁ yasmiṁ pana vissāso ruhati tassa santakaṁ
 attano puggalikamiva hotīti mahāpaccariyādīsu vuttaṁ. Āpucchaṁ
gacchatīti yo bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hoti

338
Attano palibodhaṁ viya maññati yo tathārūpaṁ āpucchitvā gacchati
tassa anāpatti. Otāpento gacchatīti ātape otāpento
āgantvā uddharissāmīti gacchati. Evaṁ gacchato anāpatti.
Kenaci palibuddhaṁ hotīti senāsanaṁ kenaci upaddūtaṁ hotīti attho.
Sacepi hi vuḍḍhataro bhikkhu uṭṭhāpetvāva gaṇhāti sacepi yakkho
vā peto vā āgantvā nisīdati koci vā issaro āgantvā
gaṇhāti senāsanaṁ palibuddhaṁ hoti. Sīhabyagghādīsu vā pana taṁ
padesaṁ āgantvā ṭhitesupi senāsanaṁ palibuddhaṁ hotiyeva. Evaṁ
kenaci palibuddhena anuddharitvāpi gacchato anāpatti. Āpadāsūti
jīvitabrahmacariyantarāyesu. Sesaṁ uttānamevāti.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamasenāsanasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Dutiyasenāsanasikkhāpade. Bhisīti mañcakabhisī vā pīṭhakabhisī vā.
Cimilikādīni purimasikkhāpade vuttappakārāniyeva. Nisīdananti sadasaṁ
veditabbaṁ. Paccattharaṇanti pāvāro kojavoti ettakameva vuttaṁ.
Tiṇasanthāroti yesaṁ kesañci tiṇānaṁ santhāro. Esa nayo paṇṇasanthāre.
Parikkhepaṁ atikkāmentassāti ettha paṭhamapādaṁ atikkāmentassa
dukkaṭaṁ. Dutiyātikkame pācittiyaṁ. Aparikkhittassa upacāro nāma
senāsanato dve leḍḍupātā. Anāpucchaṁ vā gaccheyyāti ettha

339
Bhikkhumhi sati bhikkhu āpucchitabbo. Tasmiṁ asati sāmaṇero
tasmiṁ asati ārāmiko tasmiṁpi asati yena vihāro kārito so
vihārassāmiko tassa vā kule yokoci āpucchitabbo. Tasmiṁpi
asati catūsu pāsāṇesu mañcaṁ ṭhapetvā mañce avasesamañcapīṭhāni
āropetvā upari bhisīādikaṁ dasavidhaṁpi seyyaṁ rāsiṁ karitvā dārubhaṇḍaṁ
mattikābhaṇḍaṁ paṭisāmetvā dvāravātapānāni pidahitvā gamiyavattaṁ
pūretvā gantabbaṁ. Sace pana senāsanaṁ ovassati chadanatthañca tiṇaṁ
vā iṭṭhakā vā ānītā honti sace ussahati chādetabbaṁ. No ce
sakkoti yo okāso anovassako tattha mañcapīṭhādiṁ nikkhipitvā
gantabbaṁ. Sace sabbaṁpi ovassati ussahantena antogāme
upāsakānaṁ ghare ṭhapetabbaṁ. Sace tepi saṅghikaṁ nāma bhante bhāriyaṁ
aggidāhādīnaṁ bhāyāmāti na sampaṭicchanti ajjhokāsepi pāsāṇānaṁ
upari mañcaṁ ṭhapetvā sesaṁ pubbe vuttanayeneva nikkhipitvā tiṇehi
ca paṇṇehi ca paṭicchādetvā gantuṁ vaṭṭati. Yaṁ hi tattha
aṅgamattaṁpi avasissati taṁ aññesaṁ tattha āgatānaṁ bhikkhūnaṁ upakāraṁ
bhavissatīti. Vihārassa upacāreti ādīsu vihārassa upacāro nāma
pariveṇaṁ. Upaṭṭhānasālāti pariveṇabhojanasālā. Maṇḍapoti
pariveṇamaṇḍapo. Rukkhamūlanti pariveṇarukkhamūlaṁ. Ayaṁ tāva nayo
kurundaṭṭhakathāyaṁ vutto. Kiñcāpi vutto athakho vihāroti
antogabbho vā aññaṁ vā sabbaparicchannaṁ guttasenāsanaṁ veditabbaṁ.
Vihārassa upacāreti tassa bahi āsanne okāse. Upaṭṭhānasālāyaṁ

340
Vāti bhojanasālāyaṁ vā. Maṇḍape vāti aparicchanne
paricchanne vāpi bahūnaṁ sannipātamaṇḍape. Rukkhamūle vattabbaṁ
natthi. Āpatti dukkaṭassāti vuttappakāraṁ hi dasavidhaṁ seyyaṁ
antogabbhādimhi guttaṭṭhāne ca paññāpetvā gacchantassa yasmā
seyyāpi senāsanaṁpi upacikādīhi palujjati vammikarāsiyeva hoti
tasmā pācittiyaṁ vuttaṁ. Bahi pana upaṭṭhānasālādīsu paññāpetvā
 gacchantassa seyyamattameva nasseyya ṭhānassa aguttatāya na senāsanaṁ
tasmā ettha dukkaṭaṁ vuttaṁ. Mañcaṁ vā pīṭhaṁ vāti ettha yasmā
na sakkā mañcapīṭhaṁ sahasā upacikāhi khāyituṁ tasmā taṁ vihārepi
santharitvā gacchantassa dukkaṭaṁ vuttaṁ. Vihārūpacāre pana taṁ
vihāracārikaṁ āhiṇḍantāpi bhikkhū disvā paṭisāmessanti. Uddharitvā
gacchatīti ettha uddharitvā gacchantena mañcapīṭhakavānaṁ sabbaṁ apanetvā
saṁharitvā cīvaravaṁse laggetvā gantabbaṁ. Pacchā āgantvā
vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṁ vāyitvā gacchantena tatheva kātabbaṁ.
Antokuḍḍato seyyaṁ bahikuḍḍe paññāpetvā vasantena gamanakāle
gahitagahitaṭṭhāneyeva paṭisāmetabbā. Uparipāsādato oropetvā
heṭṭhāpāsāde vasantasasāpi eseva nayo. Rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu
mañcapīṭhaṁ paññāpetvāpi gamanakāle puna gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbaṁ.
Āpucchaṁ gacchatīti ettha ayaṁ āpucchitabbānāpucchitabbavinicchayo.
Yā tāva bhūmiyaṁ dīghasālā vā paṇṇasālā vā hoti yaṁ vā
rukkhatthambhesu katagehaṁ upacikānaṁ uṭṭhānaṭṭhānaṁ hoti tato

341
Pakkamantena tāva āpucchitvā pakkamitabbaṁ. Tasmiṁ hi katipayāni
divasāni ajaggiyamāne vammikāva santiṭṭhanti. Yaṁ pana
pāsāṇapiṭṭhiyaṁ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṁ siluccayaleṇaṁ vā
sudhālittasenāsanaṁ vā yattha upacikāsaṅkā natthi tato pakkamantassa
āpucchitvāpi anāpucchitvāpi gantuṁ vaṭṭati. Āpucchanaṁ
pana vattaṁ. Sace tādisepi senāsane ekena passena upacikā
ārohanti āpucchitvāva gantabbaṁ. Yo pana āgantuko bhikkhu
saṅghikaṁ senāsanaṁ gahetvā vasantaṁ bhikkhuṁ anuvattanto attano
senāsanaṁ aggahetvā vasati. Yāva so na gaṇhāti tāva taṁ
senāsanaṁ purimabhikkhusseva palibodho. Yadā pana so senāsanaṁ
gahetvā attano issariyena vasati tato paṭṭhāya āgantukasseva
palibodho. Sace ubhopi vibhajitvā gaṇhanti ubhinnaṁpi palibodho.
Mahāpaccariyaṁ pana vuttaṁ sace dve tayo ekato hutvā
paññāpenti gamanakāle sabbehi āpucchitabbaṁ. Tesu
ce paṭhamaṁ gacchanto pacchimo jaggissatīti ābhogaṁ katvā gacchati
vaṭṭati. Pacchimassa ābhogena mutti natthi. Bahū ekaṁ pesetvā
santharāpenti gamanakāle sabbehi āpucchitabbaṁ ekaṁ vā pesetvā
āpucchitabbaṁ. Aññato mañcapīṭhādīni ānetvā aññatra vasitvāpi
gamanakāle tattheva netabbāni. Sace aññato ānetvā vasamānassa
añño vuḍḍhataro āgacchati na paṭibāhitabbo mayā bhante
aññāvāsato ānītaṁ pākatikaṁ kareyyāthāti vattabbaṁ. Tena evaṁ

342
Karissāmīti sampaṭicchite itarassa gantuṁ vaṭṭati. Evaṁ aññattha
haritvāpi saṅghikaparibhogena paribhuñjantassa hi naṭṭhaṁ vā jiṇṇaṁ vā
corehi vā haṭaṁ gīvā na hoti puggalikaparibhogena paribhuñjantassa
pana gīvā hoti. Aññassa mañcapīṭhaṁ pana saṅghikaparibhogena vā
puggalikaparibhogena vā paribhuñjantassa naṭṭhaṁ gīvāyeva. Kenaci
palibuddhaṁ hotīti vuḍḍhatarabhikkhuissarayakkhasīhavāḷamigakaṇhasappādīsu
kenaci senāsanaṁ palibuddhaṁ hoti. Sāpekkho gantvā tattha ṭhito
āpucchati kenaci palibuddho hotīti ajjeva āgantvā
paṭijaggissāmīti evaṁ sāpekkho nadīpāraṁ vā gāmantaraṁ vā gantvā
yatthassa gamanacittaṁ uppannaṁ tattheva ṭhito kañci pesetvā
āpucchati nadīpūrarājacorādīsu vā kenaci palibuddho hoti.
Upaddūto na sakkoti paccāgantuṁ evaṁ tassapi anāpatti. Sesaṁ
paṭhamasikkhāpade vuttanayameva saddhiṁ samuṭṭhānādīhi.
Dutiyasenāsanasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Palibuddhantīti paṭhamataraṁ gantavā pattacīvaraṁ
atiharitvā rumbhitvā tiṭṭhanti. There bhikkhū vuṭṭhāpentīti amhākaṁ
āvuso pāpuṇātīti vassaggena gahetvā vuṭṭhāpenti. Anūpakhajja
 seyyaṁ kappentīti tumhākaṁ bhante mañcaṭṭhānaṁyeva pāpuṇāti
na sabbo vihāro amhākandāni idaṁ ṭhānaṁ pāpuṇātīti
anuppavisitvā mañcapīṭhaṁ paññāpetvā nisīdantipi nipajjantipi sajjhāyaṁpi
karonti. Jānanti anuṭṭhāpanīyo ayanti jānanto. Tenevassa

343
Vibhaṅge vuḍḍhoti jānātīti ādi vuttaṁ. Vuḍḍho hi attano
vuḍḍhatāya anuṭṭhāpanīyo gilāno gilānatāya. Saṅgho pana
bhaṇḍagārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṁ vā gaṇavācakāacariyassa
vā bahūpakārataṁ guṇavisiṭṭhatañca sallakkhento dhuvavāsatthāya vihāraṁ
sammannitvā deti. Tasmā yassa saṅghena dinno sopi
anuṭṭhāpanīyo. Kāmaṁ cettha gilānassāpi saṅghoyeva anucchavikaṁ senāsanaṁ
deti gilāno pana apaloketvā saṅghena adinnasenāsanopi na
pīḷetabbo anukampitabboti dassetuṁ visuṁ vutto. Upacāreti
ettha mañcapīṭhānaṁ tāva mahallake vihāre samantā diyaḍḍho hattho
upacāro. Khuddake yato pahoti tato diyaḍḍho hattho.
Pāde dhovitvā pavisantassa passāvatthāya nikkhamantassa ca yāva
dvāre nikkhittapādadhovanapāsāṇaṭṭhānato passāvaṭṭhānato ca
mañcapīṭhaṁ tāva diyaḍḍhahatthavitthāro maggo upacāro nāma.
Tasmiṁ mañcassa vā pīṭhassa vā upacāre ṭhitassa vā bhikkhuno
pavisantassa vā nikkhamantassa vā upacāre yo anūpakhajja seyyaṁ
kappetukāmo seyyaṁ santharati vā santharāpeti vā āpatti
dukkaṭassa. Abhinisīdati vā abhinipajjati vāti ettha abhinisīdanamattena
abhinipajjanamatteneva vā pācittiyaṁ. Sace pana dvepi karoti
dve pācittiyāni. Uṭṭhāyuṭṭhāya nisīdato vā nipajjato vā
payoge payoge pācittiyaṁ. Upacāraṁ ṭhapetvā seyyaṁ santharati
vā santharāpeti vāti imasmiṁ ito pare ca vihārassa upacāreti

344
Ādike dukkaṭavārepi yathā idha abhinisīdanābhinipajjanamatte ubhayakaraṇe
payogabhede ca pācittiyappabhedo vutto evaṁ dukkaṭappabhedo
veditabbo. Evarūpena hi visabhāgapuggalena ekavihāre vā
ekapariveṇe vā vasantena attho natthi tasmā sabbatthevassa nivāso
vārito. Aññassa puggaliketi idhāpi vissāsikassa puggalikaṁ
attano puggalikasadisameva tattha anāpatti. Āpadāsūti sace
bahi vasantassa jīvitabrahmacariyantarāyo hoti evarūpāsu āpadāsu
yo pavisati tassāpi anāpatti. Sesaṁ uttānamevāti.
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Anūpakhajjasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Ekena payogena bahukepi dvāre
atikkāmetīti ye catubbhūmikapañcabhūmikapāsādā chassattāṭṭhakoṭṭhakāni vā
catūrassasālāni 1- tādisesu senāsanesu hatthesu vā gīvāyaṁ vā
gahetvā antarā aṭṭhapento ekena payogena atikkāmeti ekameva
pācittiyaṁ. Ṭhapetvā ṭhapetvā nānāpayogehi atikkāmentassa
dvāragaṇanāya pācittiyāni. Hatthena anāmasitvā nikkhamāti
vatvā vācāya nikkaḍḍhantassāpi eseva nayo. Aññaṁ āṇāpetīti
ettha imaṁ nikkaḍḍhāti āṇattamatte dukkaṭaṁ. Sace so
sakiṁ āṇatto bahukepi dvāre atikkāmeti ekaṁ pācittiyaṁ.

1. itthīliṅgo kātabbo.

345
Sace pana ettakāni dvārāni nikkaḍḍhāhīti vā yāva mahādvāraṁ
tāva nikkaḍḍhāhīti vā evaṁ niyāmetvā āṇatto hoti
dvāragaṇanāya pācittiyāni. Tassa parikkhāranti yaṅkiñci tassa santakaṁ
pattacīvaraparissāvanadhamakarakamañcapīṭhabhisībimbohanādibhedaṁ antamaso
 rajanachallimpi yo nikkaḍḍhati vā nikkaḍḍhāpeti vā tassa vatthugaṇanāya
dukkaṭāni. Gāḷhaṁ bandhitvā ṭhapitakesu pana ekāva āpattīti
mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Aññassa puggaliketi idhāpi vissāsikapuggalikaṁ
attano puggalikasadisameva. Yathā ca idha evaṁ sabbattha. Yattha
pana viseso bhavissati tattha vakkhāma. Alajjiṁ nikkaḍḍhati vā
nikkaḍḍhāpeti vāti ādīsu bhaṇḍanakārakakalahakārakameva
sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhituṁ labhati. So hi pakkhaṁ labhitvā saṅghaṁpi
bhindeyya. Alajjiādayo pana attano vasanaṭṭhānatoyeva
nikkaḍḍhitabbā. Sakalasaṅghārāmato te nikkaḍḍhituṁ na vaṭṭati.
Ummattakassāti sayaṁ ummattakassa anāpatti. Sesaṁ uttānamevāti.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Nikkaḍḍhanasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Upari vehāsakuṭiyāti upari acchannatalāya
dvibhūmikakuṭiyā vā tibhūmikādikuṭiyā vā. Mañcaṁ sahasā abhinisīdatīti
mañcaṁ sahasā abhibhavitvā ajjhottharitvā nisīdi. Bhummatthe

346
Vā etaṁ upayogavacanaṁ. Mañce nisīdatīti attho. Abhīti idaṁ
pana padasobhanatthaṁ upasaggamattameva. Patitvāti nipatitvā
nikkhamitvā vā. Tassa hi upari āṇipi na dinnā tasmā
nikkhanto. Vissaramakāsīti virūpaṁ āturassaraṁ akāsi. Vehāsakuṭī
nāma majjhimassa purisassa asīsaghaṭṭāti yā pamāṇamajjhimassa
purisassa sabbaheṭṭhimāhi tulāhi sīsaṁ na ghaṭṭeti. Etena idha
adhippetavehāsakuṭi dassitā hoti. Na vehāsakuṭilakkhaṇaṁ dassitaṁ.
Yā hi kāci upari acchannatalā dvibhūmikā kuṭī vā tibhūmikādikuṭī
vā vehāsakuṭīti vuccati. Idha pana asīsaghaṭṭā adhippetā.
Abhinisīdanādīsu pubbe vuttanayeneva payogavasena āpattibhedo
veditabbo. Avehāsakuṭiyāti bhūmiyaṁ katapaṇṇasālādīsu anāpatti.
Na hi sakkā tattha parassa pīḷā kātuṁ. Sīsaghaṭṭāyāti yā
sīsaghaṭṭā hoti tatthāpi anāpatti. Na hi sakkā tattha
heṭṭhāpāsāde anonatena vicarituṁ tasmā asañcaraṇaṭṭhānattā parassa
pīḷā na bhavissati. Heṭṭhā aparibhogaṁ hotīti yasmā heṭṭhā
dabbasambhārādīnaṁ nikkhittattā aparibhogaṁ hoti tatthāpi anāpatti.
Padarasañcitaṁ hotīti yassā upari talaṁ dāruphalakehi vā ghanasanthataṁ
hoti sudhādiparikammakataṁ vā tatthāpi anāpatti. Paṭṭāṇi dinnā
hotīti mañcapīṭhādīnaṁ pādasikhāsu āṇi dinnā hoti. Yattha
nisīdantepi na nipatanti tādise mañcapīṭhe nisīdatopi anāpatti.

347
Tasmiṁ ṭhitoti āhaccapādake mañce vā pīṭhe vā ṭhito upari
nāgadantakādīsu laggitakaṁ cīvaraṁ vā kiñci vā gaṇhāti aññaṁ vā
laggeti tassāpi anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Vehāsakuṭīsikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Yāva dvārakosāti ettha dvārakoso
nāma piṭṭhisaṅghāṭassa sāmantā kavāṭavitthārappamāṇo okāso.
Mahāpaccariyaṁ pana dvārabāhato paṭṭhāya diyaḍḍhahatthoti vuttaṁ.
Kurundiyaṁ dvārassa ubhosu passesu kavāṭappamāṇanti vuttaṁ.
Mahāaṭṭhakathāyaṁ kavāṭaṁ nāma diyaḍḍhahatthaṁpi hoti dvihatthaṁpi
aḍḍhateyyahatthaṁpīti vuttaṁ. Taṁ suvuttaṁ. Tadeva hi sandhāya
bhagavatā piṭṭhisaṅghāṭassa sāmantā hatthapāsāti ayaṁ ukkaṭṭhaparicchedo
kato. Aggalaṭṭhapanāyāti sakavāṭadvārabandhaṭṭhapanāya sakavāṭassa
dvārabandhassa niccalabhāvatthāyāti attho. Dvāraṭṭhapanāyāti
 idaṁpi hi padabhājanaṁ imamevatthaṁ sandhāya bhāsitaṁ. Ayaṁ panettha
adhippāyo. Kavāṭaṁ hi lahuparivattakaṁ vivaraṇakāle bhittiṁ āhanati
pidahanakāle dvārabandhaṁ tena āhananena bhitti kampati tato
mattikā calati calitvā sithilā vā hoti patati vā. Tenāha
bhagavā yāva dvārakosā aggalaṭṭhapanāyāti. Tattha kiñcāpi

348
Idannāma kattabbanti neva mātikāyaṁ na padabhājane vuttaṁ
atthuppattiyaṁ pana punappunaṁ chādāpesi punappunaṁ limpāpesīti
adhikārato yāva dvārakosā aggalaṭṭhapanāya punappunaṁ limpitabbo
vā limpāpetabbo vāti evamattho daṭṭhabbo. Yaṁ pana
padabhājane piṭṭhisaṅghāṭassa sāmantā hatthapāsāti vuttaṁ tattha
yassa vemajjhe dvāraṁ hoti uparibhāge ca uccā bhitti tassa tīsu
disāsu sāmantā hatthapāsā upacāro hoti. Khuddakassa vihārassa
dvīsu disāsu upacāro hoti. Tatrāpi yaṁ bhittiṁ vivariyamānaṁ
kavāṭaṁ āhanati sā aparipūraupacārāpi hoti. Ukkaṭṭhaparicchedena
pana tīsu disāsu sāmantā hatthapāsā dvārassa niccalabhāvatthāya
lepo anuññāto. Sace pana dvārassa adhobhāgepi lepokāso
atthi taṁpi limpituṁ vaṭṭati. Ālokasandhiparikammāyāti
ettha ālokasandhīti vātapānakavāṭakā vuccanti. Te vivaraṇakāle
vidatthimattampi atirekampi bhittippadesaṁ paharanti. Upacāro
panettha sabbadisāsu labbhati. Tasmā sabbadisāsu kavāṭavitthārappamāṇo
okāso ālokasandhiparikammatthāya limpitabbo vā
limpāpetabbo vāti ayamettha adhippāyo. Setavaṇṇanti ādikaṁ
na mātikāpadabhājanaṁ. Iminā hi vihārassa bhārikattannāma natthīti
padabhājaneyeva anuññātaṁ. Tasmā sabbametaṁ yathāsukhaṁ kattabbaṁ.
Evaṁ lepakammaṁ yaṁ kattabbaṁ taṁ dassetvā puna yaṁ chadane
kattabbaṁ taṁ dassetuṁ dvitticchadanassāti ādi vuttaṁ. Tattha

349
Dvitticchadanassa pariyāyanti chadanassa dvittipariyāyaṁ. Pariyāyo
vuccati parikkhepo. Parikkhepadvayaṁ vā parikkhepattayaṁ vā
adhiṭṭhātabbanti attho. Appaharite ṭhitenāti aharite ṭhitena. Haritanti
cettha sattadhaññappabhedaṁ pubbannaṁ muggamāsatilakulatthālābu-
kumbhaṇḍāadibhedañca aparannaṁ adhippetaṁ. Tenevāha haritannāma pubbannaṁ
aparannanti. Sace harite ṭhito adhiṭṭhāti āpatti dukkaṭassāti
ettha pana yasmiṁpi khette vuttaṁ vījaṁ na tāva sampajjati vasse
vā pana patite sampajjissati etampi haritasaṅkhyameva gacchati.
Tasmā evarūpe khettepi ṭhitena na adhiṭṭhātabbaṁ. Ahariteyeva
ṭhitena adhiṭṭhātabbaṁ. Tatrāpi ayaṁ paricchedo piṭṭhivaṁsassa vā
kūṭāgārakaṇṇikāya vā uparithūpikāya vā passe nisinno
chadanamukhavaṭṭiantena olokento yasmiṁ bhūmibhāge ṭhitaṁ passati yasmiṁ
ca bhūmibhāge ṭhito taṁ uparinisinnakaṁ passati tasmiṁ ṭhātabbaṁ.
Tassa anto aharitepi ṭhatvā adhiṭṭhātuṁ na labbhati. Kasmā.
Vihārassa hi patantassa ayaṁ patanokāsoti. Maggena
chādentassāti ettha maggena chādanaṁ nāma aparikkhipitvā ujukameva
chādanaṁ. Taṁ iṭṭhakasilāsudhāhi labbhati. Dve magge
adhiṭṭhahitvāti dve maggā sace ducchannā honti apanetvāpi
punappunaṁ chādāpetuṁ labbhati. Tasmā yathā icchati tathā
dve magge adhiṭṭhahitvā tatiyaṁ maggaṁ idāni evaṁ chādehīti
āṇāpetvā pakkamitabbaṁ. Pariyāyenāti parikkhepena. Evaṁ

350
Chadanaṁ pana tiṇapaṇṇehi labbhati. Tasmā idhāpi yathā
icchati tathā dve pariyāye adhiṭṭhahitvā tatiyaṁ pariyāyaṁ
idāni evaṁ chādehīti āṇāpetvā pakkamitabbaṁ. Sace pana
 na pakkamati tuṇhībhūtena ṭhātabbaṁ. Sabbaṁpi cetaṁ chādanaṁ
chādanūpari veditabbaṁ. Uparūparicchanno hi vihāro ciraṁ
anovassako hotīti maññamānā evaṁ chādenti. Tato ce
uttarinti tiṇṇaṁ maggānaṁ vā pariyāyānaṁ vā upari catutthe
magge vā pariyāye vā. Karaḷe karaḷeti tiṇamuṭṭhiyaṁ tiṇamuṭṭhiyaṁ.
Sesamettha uttānamevāti. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Mahallakavihārasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Jānaṁ sappāṇakanti sappāṇakaṁ etanti
yathā vā tathā vā jānanto. Siñceyya vā siñcāpeyya vāti
tena udakena sayaṁ vā siñceyya aññaṁ vā āṇāpetvā
siñcāpeyya. Pāliyaṁ pana siñceyyāti sayaṁ siñcatīti īdisānaṁ vacanānaṁ
attho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Tattha dhāraṁ avicchinditvā
siñcantassa ekasmiṁ udakaghaṭe ekāva āpatti. Esa nayo
sabbabhājanesu. Dhāraṁ vicchindantassa pana payoge payoge āpatti.
Mātikaṁ sammukhaṁ karoti divasaṁpi sandatu ekāva āpatti. Sace
tattha tattha bandhitvā aññato aññato neti payoge payoge
āpatti. Sakaṭabhāramattañcepi tiṇaṁ ekappayogena udake

351
Pakkhipati ekāva āpatti. Ekekaṁ tiṇaṁ vā paṇṇaṁ vā
pakkhipantassa payoge payoge āpatti. Mattikāyapi aññesupi
kaṭṭhakaddamagomayādīsu eseva nayo. Idaṁ pana mahāudakaṁ sandhāya
na vuttaṁ. Yaṁ tiṇe vā mattikāya vā pakkhittāya pariyādānaṁ
gacchati āvilaṁ vā hoti yattha pāṇakā maranti tādisaṁ udakaṁ
sandhāya vuttanti veditabbaṁ. Sesamettha uttānamevāti. Tisamuṭṭhānaṁ
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Sappāṇakasikkhāpadaṁ dasamaṁ
samatto vaṇṇanākkamena senāsanavaggo dutiyo.
Bhikkhunīvaggassa paṭhamasikkhāpade. Lābhino hontīti ettha
na tesaṁ bhikkhuniyo denti na dāpenti. Mahākulehi pabbajitā pana
kuladhītaro attano santikaṁ āgatānaṁ ñātimanussānaṁ kuto ayye
ovādaṁ uddesaṁ paripucchaṁ labhathāti pucchantānaṁ asuko ca asuko ca
thero ovadatīti asītimahāsāvake uddisitvā kathānusārena tesaṁ
sīlasutācārajātigottādibhedaṁ vijjamānaguṇaṁ kathayanti. Evarūpā hi
vijjamānaguṇā kathetuṁ vaṭṭanti. Tato pasannacittā manussā
therānaṁ cīvarādibhedaṁ mahantaṁ lābhasakkāraṁ abhihariṁsu. Tena vuttaṁ
lābhino honti cīvara .pe. Parikkhāranti 1-. Bhikkhuniyo
upasaṅkamitvāti tesaṁ kira santike tāsu ekā bhikkhunīpi na āgacchati

1. vi. mahāvibhaṅga. 2/265.

352
Abhiṇhaṁ lābhataṇhāya pana ākaḍḍhiyamānahadayā tāsaṁ upassayaṁ
agamaṁsu. Taṁ sandhāya vuttaṁ bhikkhuniyo upasaṅkamitvāti. Tāpi
bhikkhuniyo calacittatāya tesaṁ vacanaṁ akaṁsuyeva. Tena vuttaṁ athakho
tā bhikkhuniyo .pe. Nisīdiṁsūti 1-. Tiracchānakathanti saggamaggagamanepi
tiracchānabhūtaṁ rājakathādimanekavidhaṁ niratthakakathaṁ. Iddhoti samiddho.
Sahitattho gambhīro bahuraso lakkhaṇapaṭivedhasaṁyuttoti adhippāyo.
Anujānāmi bhikkhaveti ettha yasmā te bhikkhū mā tumhe bhikkhave
bhikkhuniyo ovaditthāti vuccamānā adhiṭṭhasaccattā tathāgate āghātaṁ
bandhitvā apāyūpagā bhaveyyuṁ tasmā tesaṁ taṁ apāyūpagataṁ
pariharanto bhagavā aññeneva upāyena te bhikkhunovādato
paribāhire kattukāmo idaṁ bhikkhunīovādasammatiṁ anujānātīti
veditabbo. Evaṁ idha paribāhire kattukāmyatāya anujānitvā
parato karontova anujānāmi bhikkhave aṭṭhahaṅgehi samannāgatanti 2-
 ādimāha. Imāni hi aṭṭha aṅgāni chabbaggiyānaṁ supinantenapi
na bhūtapubbānīti.
Tattha sīlamassa atthīti sīlavā. Idāni yañca atthi sīlaṁ
yathā ca tassa atthi nāma hoti taṁ dassento pāṭimokkhasaṁvarasaṁvutoti
ādimāha. Tattha pāṭimokkhova saṁvaro pāṭimokkhasaṁvaro.
Pāṭimokkhasaṁvarena saṁvuto samannāgatoti pāṭimokkhasaṁvarasaṁvuto.
Viharatīti vattati. Vuttaṁ hetaṁ vibhaṅge pāṭimokkhanti sīlaṁ
patiṭṭhā ādi caraṇaṁ saṁyamo saṁvaro mukhaṁ pamukhaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ

1. 2. vi. mahāvibhaṅga. 2/267 268.

353
Samāpattiyā saṁvaroti kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo
kāyikavācasiko avītikkamo saṁvutoti iminā pāṭimokkhasaṁvarena
upeto hoti samupeto upagato 1- samupāgato uppanno samuppanno
samannāgato tena vuccati pāṭimokkhasaṁvarasaṁvutoti viharatīti iriyati
vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati tena vuccati viharatīti 2-.
Ācāragocarasampannoti micchājīvapaṭisedhakena naveḷudānādinā
ācārena vesiyādiagocaraṁ pahāya saddhāsampannakulādinā ca gocarena
sampanno ācāragocarasampanno. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti
appamattakesu vajjesu bhayadassāvī. Tāni vajjāni bhayato
dassanasīloti vuttaṁ hoti. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti
adhisīlasikkhādibhāvena tidhā ṭhitesu sikkhāpadesu taṁtaṁ sikkhāpadaṁ samādāya
sammā ādāya sādhukaṁ gahetvā avijahanto sikkhatīti attho.
Ayamettha saṅkhepo. Vitthāraṁ pana yo icchati tena
papañcasūdaniyaṁ vā majjhimaṭṭhakathāyaṁ sammohavinodaniyaṁ vā
vibhaṅgaṭṭhakathāyaṁ
visuddhimaggato vā gahetabbo. Bahuṁ sutamassāti bahussuto.
Sutaṁ dhāretīti sutadharo. Yadassa taṁ bahussutaṁ nāma taṁ na
sutamattameva athakho taṁ dhāretīti attho. Mañjusāyaṁ viya ratanaṁ
sutaṁ sannicitamasminti sutasannicayo. Etena yaṁ so sutaṁ dhāreti
tassa mañjusāya gopetvā sannicitaratanasseva cirakālenāpi avināsaṁ
dasseti. Idāni taṁ sutaṁ sarūpato dassento yete dhammāti
ādimāha. Taṁ verañjakaṇḍe vuttanayameva. Idaṁ panettha

1. pāliyaṁ upāgatoti dissati. 2. abhi. vi. 35/131.

354
Nigamanaṁ. Tathārūpāssa dhammā bahussutā honti tasmā bahussuto
dhatā tasmā sutadharo vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā
supaṭividdhā tasmā sutasannicayo. Tattha vacasā paricitāti vācāya
paguṇīkatā. Manasānupekkhitāti manasā anupekkhitā āvajjantassa
dīpasahassena obhāsitā viya honti. Diṭṭhiyā supaṭividdhāti atthato
ca kāraṇato ca paññāya suṭṭhu paṭividdhā supaccakkhīkatā honti.
Ayaṁ pana bahussuto nāma tividho hoti nissayamuccanako
parisūpaṭṭhāpako bhikkhunovādakoti. Tattha nissayamuccanakena
upasampadāya pañcavassena sabbantimena paricchedena dve mātikā
paguṇā vācuggatā kātabbā pakkhadivasesu dhammassavanatthāya
suttantato cattāro bhāṇavārā sampattānaṁ parikathanatthāya
andhakavindamahārāhulovādāmbaṭṭhasadiso eko kathāmaggo
saṅghabhattamaṅgalāmaṅgalesu anumodanatthāya tisso anumodanā
uposathappavāraṇādijānanatthaṁ kammākammavinicchayo samaṇadhammakaraṇatthaṁ
samādhivasena vā vipassanāvasena vā arahattapariyosānamekaṁ kammaṭṭhānaṁ
ettakaṁ uggahetabbaṁ. Ettāvatā hi ayaṁ bahussuto hoti cātuddiso
yattha katthaci attano issariyena vasituṁ labhati. Parisūpaṭṭhāpakena
upasampadāya dasavassena sabbantimena paricchedena parisaṁ abhivinaye
vinetuṁ dve vibhaṅgā paguṇā vācuggatā kātabbā.
Asakkontena tīhi janehi saddhiṁ parivattanakkhamā kātabbā.
Kammākammañca khandhakavattañca uggahetabbaṁ. Parisāya pana
355
Abhidhammavinayanatthaṁ sace majjhimabhāṇako hoti mūlapaṇṇāsako
uggahetabbo. Dīghabhāṇakena mahāvaggopi. Saṁyuttabhāṇakena
heṭṭhimā vā tayo vaggā mahāvaggo vā. Aṅguttarabhāṇakena
heṭṭhā vā upari vā upadḍhanikāyo uggahetabbo. Asakkontena
tikkanipātato paṭṭhāya heṭṭhā uggahetuṁpi vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ
pana ekaṁ gaṇhantena catukkanipātaṁ vā pañcakanipātaṁ vā
uggahetuṁpi vaṭṭatīti vuttaṁ. Jātakabhāṇakena sāṭṭhakathaṁ jātakaṁ
uggahetabbaṁ. Tato oraṁ na vaṭṭati. Dhammapadaṁpi saha vatthunā
uggahetuṁ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Tato tato samuccayaṁ
katvā mūlapaṇṇāsakamattaṁpi vaṭṭati na vaṭṭatīti. Na vaṭṭatīti
kurundaṭṭhakathāyaṁ paṭikkhittaṁ. Itarāsu vicāraṇāyeva natthi.
Abhidhamme kiñci gahetabbanti na vuttaṁ. Yassa pana sāṭṭhakathaṁpi
vinayapiṭakaṁ abhidhammapiṭakañca paguṇaṁ suttante ca vuttappakāro
gaṇṭho natthi parisaṁ upaṭṭhāpetuṁ na labhati. Yena pana
suttantato ca vinayato ca vuttappamāṇo gaṇṭho uggahito ayaṁ
parisūpaṭṭhāpako bahussuto hoti disāpāmokkho yenakāmaṁgamo
parisaṁ upaṭṭhāpetuṁ labhati. Bhikkhunovādakena pana sāṭṭhakathāni
tīni piṭakāni uggahetabbāni. Asakkontena catūsu nikāyesu
ekassa aṭṭhakathā paguṇā kātabbā. Ekanikāyena hi
sesanikāyesupi pañhaṁ kathetuṁ sakkissati. Sattasu pakaraṇesu
catuppakaraṇassa aṭṭhakathā paguṇā kātabbā. Tattha laddhanayena

356
Hi sesaspakaraṇesu pañhaṁ kathetuṁ sakkissati. Vinayapiṭakaṁ pana
nānatthaṁ nānākaraṇaṁ tasmā taṁ saddhiṁ aṭṭhakathāya paguṇaṁ
kātabbameva. Ettāvatā ca bhikkhunovādako bahussuto nāma
hotīti.
Ubhayāni kho panassāti ādi pana yasmā aññasmiṁ sakale
navaṅgepi bāhusacce sati sāṭṭhakathaṁ vinayapiṭakaṁ vinā na vaṭṭatiyeva
tasmā visuṁ vuttaṁ. Tattha vitthārenāti ubhatovibhaṅgena saddhiṁ.
Svāgatānīti suṭṭhu āgatāni. Yathā āgatāni pana svāgatāni
honti taṁ dassetuṁ suvibhattānītiādi vuttaṁ. Tattha
suvibhattānīti suṭṭhu vibhattāni padapacchābhaṭṭhasaṅkaradosavirahitāni.
Suppavattīnīti paguṇāni vācuggatāni. Suvinicchitāni suttasoti
khandhakaparivārato āharitabbasuttavasena suṭṭhu vinicchitāni.
Anubyañjanasoti akkharapadapāripūriyā ca suvinicchitāni akhaṇḍāni
aviparītakkharāni. Etena aṭṭhakathā dīpitā. Aṭṭhakathāto hi
esa vinicchayo hoti. Kalyāṇavācoti sithiladhanitādīnaṁ
yathāvidhānavacanena parimaṇḍalapadabyañjanāya poriyā vācāya samannāgato
vissaṭṭhāya anelagalāya atthassa viññāpaniyā. Kalyāṇavākkaraṇoti
madhurassaro. Mātugāmo hi sarasampattirato tasmā parimaṇḍalapadabyañjanampi
vacanaṁ sarasampattirahitaṁ hīḷeti. Yebhuyyena bhikkhunīnaṁ
piyo hoti manāpoti sabbāsaṁ piyo nāma dullalo. Bahussutānaṁ
pana paṇḍitānaṁ bhikkhunīnaṁ sīlācārasampattīyā piyo hoti

357
Manavaḍḍhanako. Paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovaditunti suttañca
kāraṇañca dassento vaṭṭabhayena tajjetvā bhikkhuniyo ovadituṁ
tāsaṁ dhammaṁ desetuṁ samattho hoti. Kāsāyavatthavasanāyāti
kāsāyavatthanivatthāya. Garudhammanti gihikāle bhikkhuniyā kāyasaṁsaggaṁ vā
sikkhamānāsāmaṇerīsu methunadhammaṁ vā anajjhāpannapubbo hoti. Mātugāmo
hi pubbe katamanussaranto saṁvare ṭhitassāpi dhammadesanāya gāravaṁ
na karoti. Athavā tasmiṁyeva asaddhamme cittaṁ uppādeti.
Vīsativasso vāti upasampadāya vīsativasso tato atirekavīsativasso
 vā. Evarūpehi visabhāgehi vatthūhi punappunaṁ samāgacchantopi
daharo viya sahasā sīlavināsaṁ na sampāpuṇāti. Attano vayaṁ
paccavekkhitvā ayuttaṭṭhāne chandarāgaṁ vinetuṁ paṭibalo hoti.
Tena vuttaṁ vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vāti. Ettha ca
sīlavāti ādi ekamaṅgaṁ bahussutoti ādi dutiyaṁ ubhayāni kho
panassāti ādi tatiyaṁ kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇoti
catutthaṁ yebhuyyena bhikkhunīnaṁ piyo hoti manāpoti pañcamaṁ paṭibalo
hoti bhikkhuniyo ovaditunti chaṭṭhaṁ na kho panetantiādi sattamaṁ
vīsativassotiādi aṭṭhamanti veditabbaṁ. Ñatticatutthenāti pubbe
vatthusmiṁ vuttanayeneva.
Garudhammehīti garukehi dhammehi. Te hi gāravaṁ katvā bhikkhunīhi
sampaṭicchitabbattā garudhammāti vuccanti. Ekato upasampannāti
ettha bhikkhunīnaṁ santike ekato upasampannāya yo garudhammena

358
Ovadati tassa dukkaṭaṁ. Bhikkhūnaṁ santike upasampannāya pana
yathāvatthukameva. Pariveṇaṁ sammajjitvāti sace pāto asammaṭṭhaṁ
sammaṭṭhaṁpi vā puna tiṇapaṇṇādīhi ukkalāpaṁ pādappahārehi ca
vikiṇṇavālikaṁ jātaṁ sammajjitabbaṁ. Asammaṭṭhaṁ hi taṁ disvā ayyo
attano nissitake daharabhikkhūpi vattapaṭipattiyaṁ na yojeti dhammaṁyeva
kathetīti tā bhikkhuniyo assotukāmā viya bhaveyyuṁ. Tena vuttaṁ
pariveṇaṁ sammajjitvāti. Antogāmato pana bhikkhuniyo āgacchantiyo
pipāsitā ca kilantā ca honti. Tā pānīyañca hatthapādamukhasītalakaraṇañca
paccāsiṁsanti. Tasmiñca asati purimanayeneva agāravaṁ
janetvā assotukāmāpi honti. Tena vuttaṁ pānīyaṁ paribhojanīyaṁ
upaṭṭhapetvāti 1-. Āsananti nīcapīṭhakaphalakataṭṭikakaṭasārakādibhedaṁ
antamaso sākhābhaṅgaṁpi idaṁ tāsaṁ āsanaṁ bhavissatīti evaṁ āsanaṁ
paññāpetvā dhammadesanāpattimocanatthaṁ pana dutiyo icchitabbo.
Tena vuttaṁ dutiyaṁ gahetvāti. Nisīditabbanti na vihārapaccante
athakho vihāramajjhe uposathāgārassa vā bhojanasālāya vā dvāre
sabbesaṁ osaraṇaṭṭhāne nisīditabbaṁ. Samaggatthāti sabbā
āgatatthāti attho. Vattantīti āgacchanti. Paguṇā vācuggatāti
attho. Niyyādetabboti appetabbo. Osāretabbāti pāli
vattabbā. Vassasatūpasampannāyāti ādi vattabbapālidassanaṁ.
Tattha sāmīcikammanti maggasampadānavījanapānīyāpucchanādikaṁ anucchavikaṁ
vattaṁ. Ettha ca bhikkhuniyā bhikkhussa abhivādanannāma

1. pāliyaṁ upaṭṭhāpetvāti pāṭho dissati.

359
Antogāme vā bahigāme vā antovihāre vā bahivihāre vā
antaraghare vā rathikāya vā antamaso rājussāraṇāyapi vattamānāya
deve vassamāne sakaddamāya bhūmiyā chattapaggahatthāyapi 1- hatthiassādīhi
anubaddhāyapi kātabbameva. Ekābaddhameva pāliyā bhikkhācāraṁ
pavisante disvā ekasmiṁ ṭhāne vandāmi ayyāti vandituṁ vaṭṭati.
Sace antarantarā dvādasahatthe muñcitvā gacchanti visuṁ
vanditabbā. Mahāsannipāte sannisinne ekasmiṁyeva ṭhāne vandituṁ
vaṭṭati. Esa nayo añjalikammepi. Yatthakatthaci nisinnāya
pana paccuṭṭhānaṁ kātabbaṁ. Tassa tassa sāmīcikammassa anurūpe
padese ca kāle ca taṁtaṁ kātabbaṁ. Sakkatvāti yathā kato sukato
hoti evaṁ katvā. Garukatvāti tattha gāravaṁ janetvā. Mānetvāti
manena piyaṁ katvā. Pūjetvāti imesaṁyeva tiṇṇaṁ kiccānaṁ
karaṇena pūjetvā. Nātikkamanīyoti na atikkamitabbo. Abhikkhuke
āvāseti ettha sace bhikkhunīupassayato aḍḍhayojanabbhantare okāse
ovādadāyakā bhikkhū na vasanti ayaṁ abhikkhuko āvāso nāma.
Ettha vassaṁ na vasitabbaṁ. Vuttaṁ hetaṁ abhikkhuko nāma āvāso
na sakkā hoti ovādāya vā saṁvāsāya vā gantunti 2-. Na ca
sakkā tato paraṁ pacchābhattaṁ gantvā dhammaṁ sutvā āgantuṁ. Sace
 tattha vassaṁ vasituṁ anicchamānā bhikkhuniyo ñātakā vā upaṭṭhākā
vā evaṁ vadanti vasathayye mayaṁ bhikkhū ānessāmāti vaṭṭati.
Sace pana vuttappamāṇe padese vassaṁ upagantukāmā bhikkhū

1. chattapattahatthāyapīti yojanāpāṭho. 2. vi. bhikkhunīvibhaṅga. 3/190.

360
Āgantvā sākhāmaṇḍapepi ekarattaṁ vuṭṭhā honti na nimantitā
hutvā gantukāmā ettāvatāpi sabhikkhuko āvāso nāma
hoti. Ettha vassaṁ upagantuṁ vaṭṭati. Upagacchantīhi ca pakkhassa
terasiyaṁyeva bhikkhū yācitabbā mayaṁ ayyā tumhākaṁ ovādena
vasissāmāti. Yato pana ujunā maggena aḍḍhayojane bhikkhūnaṁ
vasanaṭṭhānaṁ tena maggena gacchantīnaṁ jīvitantarāyo vā
brahmacariyantarāyo vā hoti aññena maggena gacchantīnaṁ
atirekaḍḍhayojanaṁ hoti ayaṁ abhikkhukāvāsaṭṭhāneyeva tiṭṭhati.
Sace pana tato gāvutamatte añño bhikkhunūpassayo khemaṭṭhāne
hoti tāhi bhikkhūnīhi tā bhikkhuniyo yācitvā puna gantvā bhikkhū
yācitabbā ayyā amhākaṁ ujumagge antarāyo atthi aññena
maggena atirekaḍḍhayojanaṁ hoti antarāmagge pana amhākaṁ upassayato
gāvutamatte añño bhikkhunūpassayo atthi ayyānaṁ santikā tattha
āgataovādena vasissāmāti. Tehi bhikkhūhi sampaṭicchitabbaṁ.
Tato tāhi bhikkhunīhi taṁ bhikkhunīupassayaṁ āgantvā uposatho
kātabbo. Tā vā bhikkhuniyo disvā attano upassayameva
gantvā kātuṁpi vaṭṭati. Sace pana vassaṁ upagantukāmā bhikkhū
cātuddase vihāraṁ āgacchanti bhikkhunīhi ca idha ayyā vassaṁ
vasissathāti pucchitā āmāti vatvā puna tāhi tenahi ayyā mayaṁpi
tumhākaṁ ovādaṁ anujīvantiyo vasissāmāti vuttā dutiyadivase gāme
bhikkhācārasampadaṁ apassantā na sakkā idha vasitunti pakkamanti

361
Atha tā bhikkhuniyo uposathadivase vihāraṁ gatā bhikkhū na passanti
ettha kiṁ kātabbanti. Yattha bhikkhū vasanti tattha gantvā
pacchimikāya vassaṁ upagantabbaṁ. Pacchimikāya vassaṁ upagantuṁ
āgamissantīti vā ābhogaṁ katvā āgatānaṁ santike ovādena
vasitabbaṁ. Sace pana pacchimikāyapi na koci āgacchati antarāmagge
ca rājabhayaṁ vā corabhayaṁ vā dubbhikkhaṁ vā hoti abhikkhuke
āvāse vasantiyā āpatti vassacchedaṁ katvā gacchantiyāpi āpatti.
Sā rakkhitabbā. Āpadāsu hi abhikkhuke āvāse vasantiyā
anāpatti vuttā. Sace āgantvā vassaṁ upagatā bhikkhū puna
kenacideva kāraṇena pakkamanti vasitabbameva. Vuttañhetaṁ
anāpatti vassūpagatā bhikkhū pakkantā vā honti vibbhantā
vā kālakatā vā pakkhasaṅkantā vā āpadāsu ummattikāya
ādikammikāyāti 1-. Pavārentiyā pana yattha bhikkhū atthi tattha
gantvā pavāretabbaṁ. Anvaḍḍhamāsanti aḍḍhamāse aḍḍhamāse.
Dve dhammā paccāsiṁsitabbāti dve dhammā icchitabbā.
Uposathapucchakanti uposathapucchanaṁ. Tattha paṇṇarasike uposathe
pakkhassa cātuddasiyaṁ cātuddasike terasiyaṁ gantvā uposatho
pucchitabbo. Mahāpaccariyaṁ pana pakkhassa terasiyameva gantvā
ayaṁ uposatho cātuddasikoti paṇṇarasikoti pucchitabbanti vuttaṁ.
Uposathadivase ovādatthāya upasaṅkamitabbaṁ. Pāṭipadadivasato
pana paṭṭhāya dhammassavanatthāya gantabbaṁ. Iti bhagavā

1. vi. bhikkhunīvibhaṅga. 3/160-1.

362
Aññassa kammassa okāsaṁ adatvā nirantaraṁ bhikkhunīnaṁ bhikkhūnaṁ
santike gamanameva paññāpeti. Kasmā. Mandapaññattā
mātugāmassa. Mandapañño hi mātugāmo tassa niccaṁ dhammassavanaṁ
 bahūpakāraṁ. Evañca sati yaṁ mayaṁ jānāma tameva ayyā
jānantīti 1- mānaṁ akatvā bhikkhusaṅghaṁ payirūpāsamānā sātthakaṁ
pabbajjaṁ karissanti. Tasmā bhagavā evamakāsi. Bhikkhuniyopi
yathānusiṭṭhaṁ paṭipajjissāmāti sabbāyeva nirantaraṁ vihāraṁ upasaṅkamiṁsu.
Vuttaṁ hetaṁ tena kho pana samayena sabbo bhikkhunīsaṅgho
ovādaṁ gacchati. Manussā ujjhāyanti khīyanti vipācenti jāyāyo
imā imesaṁ jāriyo imā imesaṁ idāni ime imāhi saddhiṁ
abhiramissantīti. Bhagavato etamatthaṁ ārocesuṁ. Na bhikkhave
sabbena bhikkhunīsaṅghena ovādo gantabbo gaccheyya ce āpatti
dukkaṭassa anujānāmi bhikkhave catūhi pañcahi bhikkhunīhi ovādaṁ
gantunti 2-. Punapi tatheva ujjhāyiṁsu. Puna bhagavā anujānāmi
bhikkhave dve tisso bhikkhuniyo ovādaṁ gantunti 3- āha. Tasmā
bhikkhunīsaṅghena dve tisso bhikkhuniyo yācitvā pesetabbā ethayye
bhikkhusaṅghaṁ ovādūpasaṅkamanaṁ yācatha bhikkhunīsaṅgho ayyā .pe.
Ovādūpasaṅkamananti. Tāhi bhikkhunīhi ārāmaṁ gantabbaṁ 4-. Tato
ovādapaṭiggāhakaṁ ekaṁ bhikkhuṁ upasaṅkamitvā vanditvā so bhikkhu

1. yaṁ ayyā jānanti tameva mayaṁ jānāmāti evaṁ māno hoti. yathālikhitaṁ pana
sammānanaṁ dasseti. 2. 3. vi. cullavagga. 7/340. pāliyaṁ anujānāmi bhikkhave
dvīhi tīhi bhikkhunīhi ovādaṁ gantunti dissati. 4. ārāmo gantabbo.

363
Ekāya bhikkhuniyā evamassa vacanīyo bhikkhunīsaṅgho ayya bhikkhusaṅghassa
pāde vandati ovādūpasaṅkmanañca yācati labhatu kira ayya
bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Tena bhikkhunā pāṭimokkhuddesako
bhikkhu upasaṅkamitvā evamassa vacanīyo bhikkhunīsaṅgho bhante
bhikkhusaṅghassa pāde vandati ovādūpasaṅkamanañca yācati labhatu
kira bhante bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Pāṭimokkhuddesakena
vattabbo atthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammatoti. Sace
hoti koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato pāṭimokkhuddesakena
vattabbo itthannāmo bhikkhu bhikkhunovādako sammato
taṁ bhikkhunīsaṅgho upasaṅkamatūti. Sace na hoti koci bhikkhu
bhikkhunovādako sammato pāṭimokkhuddesakena vattabbo ko āyasmā
ussahati bhikkhuniyo ovaditunti. Sace koci ussahati bhikkhuniyo
ovadituṁ so ca hoti aṭṭhahaṅgehi samannāgato taṁ sammannitvā
vattabbo itthannāmo bhikkhu bhikkhunovādako sammato taṁ
bhikkhunīsaṅgho upasaṅkamatūti. Sace pana koci na ussahati bhikkhuniyo
ovadituṁ pāṭimokkhuddesakena vattabbo natthi koci bhikkhu
bhikkhunovādako sammato pāsādikena bhikkhunīsaṅgho sampādetūti.
Ettāvatā hi sakalaṁ sikkhattayasaṅgahaṁ sāsanamārocitaṁ hoti. Tena
bhikkhunā sādhūti sampaṭicchitvā pāṭipade bhikkhunīnaṁ ārocetabbaṁ.
Bhikkhunīsaṅghenapi tā bhikkhuniyo pesetabbā gacchathayye pucchatha kiṁ ayya
labhati bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Tāhi sādhu ayyeti

364
Sampaṭicchitvā ārāmaṁ ganvā taṁ bhikkhuṁ upasaṅkamitvā evaṁ
vattabbaṁ kiṁ ayya labhati bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Tena
vattabbaṁ natthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato pāsādikena
bhikkhunīsaṅgho sampādetūti. Tāhi sādhu ayyāti sampaṭicchitabbaṁ.
Ekato āgatānaṁ vasena cetaṁ vuttaṁ. Tāsu pana ekāya bhikkhuniyā
vattabbañca sampaṭicchitabbañca. Itarā tassā sahāyikā. Sace
pana bhikkhunīsaṅgho vā bhikkhusaṅgho vā na pūrati ubhayatopi vā
gaṇamattameva puggalamattaṁ vā hoti ekā bhikkhunī vā bahūhi
bhikkhunīupassayehi ovādatthāya pesitā hoti. Tatrāyaṁ vacanakkamo
bhikkhuniyo ayya bhikkhusaṅghassa pāde vandanti ovādūpasaṅkamanañca
yācanti labhantu kira ayya bhikkhuniyo ovādūpasaṅkamananti.
 Ahaṁ ayya bhikkhusaṅghassa pāde vandāmi ovādūpasaṅkamanañca yācāmi
labhāmahaṁ ayya ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhunīsaṅgho ayya ayyānaṁ
pāde vandati ovādūpasaṅkamanañca yācati labhatu kira ayya
bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhuniyo ayya ayyānaṁ pāde
vandanti ovādūpasaṅkamanañca yācanti labhantu kira ayya
bhikkhuniyo ovādūpasaṅkamananti. Ahaṁ ayya ayyānaṁ pāde vandāmi
ovādūpasaṅkamanañca yācāmi labhāmahaṁ ayya ovādūpasaṅkamananti.
Bhikkhunīsaṅgho ayya ayyassa pāde vandati ovādūpasaṅkamanañca
yācati labhatu kira ayya bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhuniyo
ayya ayyassa pāde vandanti ovādūpasaṅkamanañca yācanti

365
Labhantu kira ayya bhikkhuniyo ovādūpasaṅkamananti. Ahaṁ ayya
ayyassa pāde vandāmi ovādūpasaṅkamanañca yācāmi labhāmahaṁ
ayya ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhunīsaṅgho ca ayya bhikkhuniyo ca
bhikkhunī ca bhikkhusaṅghassa ayyānaṁ ayyassa pāde vandati vandanti
vandati ovādūpasaṅkamanañca yācati yācanti yācati labhatu kira
labhantu kira labhatu kira ayya bhikkhunīsaṅgho ca bhikkhuniyo ca bhikkhunī
ca ovādūpasaṅkamananti. Tena bhikkhunā uposathakāle evaṁ
vattabbaṁ bhikkhuniyo bhante bhikkhusaṅghassa pāde vandanti
ovādūpasaṅkamanañca yācanti labhantu kira bhante bhikkhuniyo
ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhunī bhante bhikkhusaṅghassa pāde vandati
ovādūpasaṅkamanañca yācati labhatu kira bhante bhikkhunī
ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhunīsaṅgho bhante .pe. Bhikkhunī bhante
āyasmantānaṁ pāde vandati ovādūpasaṅkamanañca yācati labhatu kira bhante
bhikkhunī ovādūpasaṅkamananti. Bhikkhunīsaṅgho ca bhante bhikkhuniyo ca
bhikkhunī ca bhikkhusaṅghassa āyasmantānaṁ pāde vandati vandanti vandati
ovādūpasaṅkamanañca yācati yācanti yācati labhatu kira labhantu
kira labhatu kira bhante bhikkhunīsaṅgho ca bhikkhuniyo ca bhikkhunī ca
ovādūpasaṅkamananti. Pāṭimokkhuddesakenāpi sace sammato
bhikkhu atthi purimanayeneva taṁ bhikkhunīsaṅgho taṁ bhikkhuniyo taṁ bhikkhunī
upasaṅkamatu upasaṅkamantu upasaṅkamatūti vattabbaṁ. Sace natthi
pāsādikena bhikkhunīsaṅgho bhikkhuniyo bhikkhunī sampādetu sampādentu

366
Sampādetūti vattabbaṁ. Ovādapaṭiggāhakena pāṭipade paccāharitvā
tatheva vattabbaṁ. Ovādaṁ pana bālagilānagamike ṭhapetvā añño
sacepi āraññiko hoti apaṭiggahetuṁ na labhati. Vuttañhetaṁ
bhagavatā anujānāmi bhikkhave ṭhapetvā bālaṁ ṭhapetvā gilānaṁ
ṭhapetvā gamiyaṁ avasesehi ovādaṁ gahetunti 1-. Tattha yo
cātuddasikapaṇṇarasikesu vā uposathesu pāṭipade vā gantukāmo so
gamiyo. Dutiyapakkhassa divase gacchantopi aggahetuṁ na labhati na bhikkhave
ovādo na gahetabbo yo na gaṇheyya āpatti dukkaṭassāti 2-
vuttāapattiṁ āpajjatiyeva. Ovādaṁ gahetvā uposathagge
anārocetuṁ vā pāṭipade bhikkhunīnaṁ apaccāharituṁ vā na vaṭṭati.
Vuttañhetaṁ na bhikkhave ovādo nārocetabbo yo nāroceyya
āpatti dukkaṭassāti 3-. Aparaṁpi vuttaṁ na bhikkhave ovādo na
paccāharitabbo yo na paccāhareyya āpatti dukkaṭassāti 4-.
Tattha āraññikena paccāharaṇatthaṁ saṅketo kātabbo. Vuttañhetaṁ
anujānāmi bhikkhave āraññikena bhikkhunā ovādaṁ gahetuṁ saṅketañca
kātuṁ atra paṭiharissāmīti 5-. Tasmā āraññiko bhikkhu sace
bhikkhunīnaṁ vasanagāme bhikkhaṁ labhati tattheva caritvā bhikkhuniyo disvā
ārocetvā gantabbaṁ. No cassa tattha bhikkhā sulabhā honti 6-
sāmantagāme caritvā bhikkhunīnaṁ gāmaṁ āgamma tatheva kātabbaṁ.
Sace dūraṁ gantabbaṁ hoti saṅketo kātabbo ahaṁ amukannāma

1. 2. 3. 4. 5. vi. cullavagga. 7/342-341-343. 6. hoti.

367
Tumhākaṁ gāmadvāre sabhaṁ vā maṇḍapaṁ vā rukkhamūlaṁ vā
upasaṅkamissāmi tatra āgaccheyyāthāti. Bhikkhunīhi tattha gantabbaṁ.
Agantuṁ na labhanti. Vuttañhetaṁ na bhikkhave bhikkhuniyā saṅketaṁ na
gantabbaṁ yā na gaccheyya āpatti dukkaṭassāti 1-. Ubhatosaṅghe
tīhi ṭhānehi pavāretabbanti ettha bhikkhunīhi cātuddase attanā
pavāretvā uposathe bhikkhusaṅghe pavāretabbaṁ. Vuttañhetaṁ anujānāmi
bhikkhave ajjatanāya pavāretvā aparajju bhikkhusaṅghaṁ pavāretunti 2-.
Bhikkhunīkhandhake vuttanayeneva cettha vinicchayo veditabbo. Vuttañhetaṁ
tena kho pana samayena sabbo bhikkhunīsaṅgho pavārento kolāhalamakāsi.
Anujānāmi bhikkhave ekaṁ bhikkhuniṁ byattaṁ paṭibalaṁ sammannituṁ
bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṁ pavāretuṁ. Evañca pana bhikkhave
sammannitabbā. Paṭhamaṁ bhikkhunī yācitabbā. Yācitvā byattāya
bhikkhuniyā paṭibalāya saṅgho ñāpetabbo suṇātu me ayye
saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṁ saṅgho itthannāmaṁ bhikkhuniṁ
sammanneyya bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṁ pavāretuṁ esā ñatti.
Suṇātu me ayye saṅgho saṅgho itthannāmaṁ bhikkhuniṁ sammannati
bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṁ pavāretuṁ yassā ayyāya khamati
itthannāmāya bhikkhuniyā sammati bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṁ
pavāretuṁ sā tuṇhassa yassā nakkhamati sā bhāseyya.
Sammatā saṅghena itthannāmā bhikkhunī bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṁ
pavāretuṁ khamati saṅghassa tasmā tuṇhī evametaṁ dhārayāmīti 3-.

1. 2. 3. vi. cullavagga. 7/343-362. pāliyaṁ anujānāmi bhikkhave ajjatanā

bhikkhunīsaṅghaṁ pavāretvā aparajju bhikkhusaṅghaṁ pavāretunti dissati-

368
Tāya sammatāya bhikkhuniyā bhikkhunīsaṅghaṁ ādāya bhikkhusaṅghaṁ upasaṅkamitvā
ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā añjaliṁ paggahetvā evamassa vacanīyo
bhikkhunīsaṅgho ayya bhikkhusaṅghaṁ pavāreti diṭṭhena vā sutena vā
parisaṅkāya vā vadatuyya bhikkhusaṅgho bhikkhunīsaṅghaṁ anukampaṁ upādāya
passanto paṭikarissati dutiyampi ayya... Tatiyampi ayya bhikkhunīsaṅgho
.pe. Paṭikarissatīti 1-. Sace bhikkhunīsaṅgho na pūrati bhikkhuniyo
ayya bhikkhusaṅghaṁ pavārenti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā
vadatuyya bhikkhusaṅgho bhikkhuniyo anukampaṁ upādāya passantiyo
paṭikarissantīti ca ahaṁ ayya bhikkhusaṅghaṁ pavāremi diṭṭhena vā
sutena vā parisaṅkāya vā vadatu maṁ ayya bhikkhusaṅgho anukampaṁ
upādāya passantī paṭikarissāmīti ca evaṁ tikkhattuṁ vattabbaṁ.
Sace bhikkhusaṅgho na pūrati bhikkhunīsaṅgho ayya ayye pavāreti
diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vadantuyyā bhikkhunīsaṅghaṁ
anukampaṁ upādāya passanto paṭikarissatīti ca bhikkhunīsaṅgho
ayya ayyaṁ pavāreti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā
vadatuyyo bhikkhunīsaṅghaṁ anukampaṁ upādāya passanto paṭikarissatīti ca
evaṁ tikkhattuṁ vattabbaṁ. Ubhinnaṁpi apāripūri bhikkhuniyo ayyā
ayye pavārenti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vadantuyyā
bhikkhuniyo anukampaṁ upādāya passantiyo paṭikarissantīti ca
bhikkhuniyo ayya ayyaṁ pavārenti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya
vā vadatuyya bhikkhuniyo anukammaṁ upādāya passantiyo

1. vi. cullavagga. 7/363.

369
Paṭikarissantīti ca ahaṁ ayyā ayye pavāremi diṭṭhena vā sutena
vā parisaṅkāya vā vadantu maṁ ayyā anukampaṁ upādāya passantī
paṭikarissāmīti ca ahaṁ ayya ayyaṁ pavāremi diṭṭhena vā
sutena vā parisaṅkāya vā vadatu maṁ ayyo anukampaṁ upādāya
passantī paṭikarissāmīti ca evaṁ tikkhattuṁ vattabbaṁ. Mānattacaraṇañca
upasampadapariyesanā ca yathāṭhāneyeva āvibhavissati.
 Na bhikkhuniyā kenaci pariyāyenāti dasahi vā akkosavatthūhi aññena
vā kenaci pariyāyena bhikkhu neva akkositabbo na paribhāsitabbo na
ca bhayena tajjetabbo. Ovaṭoti pihito vārito paṭikkhitto.
Vacanaṁyeva vacanapatho. Anovaṭoti apihito avārito apaṭikkhitto.
Tasmā bhikkhuniyā adhipaccaṭṭhāne jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhatvā evaṁ abhikkama
evaṁ paṭikkama evaṁ nivāsehi evaṁ pārupāhīti kenaci pariyāyena
neva bhikkhu ovaditabbo na anusāsitabbo. Dosaṁ pana disvā
pubbe mahātherā evaṁ na abhikkamanti na paṭikkamanti na nivāsenti
na pārupanti īdisaṁ kāsāvaṁpi na dhārenti na evaṁ akkhīni
añjentītiādinā nayena vijjamānadosaṁ dassetuṁ vaṭṭati. Bhikkhūhi
pana ayaṁ vuḍḍhasamaṇī evaṁ nivāseti evaṁ pārupati mā evaṁ
nivāsehi mā evaṁ pārupāhi mā tilakakammapaṇṇakammādīni
karohīti yathāsukhaṁ bhikkhuniṁ ovadituṁ anusāsituṁ vaṭṭati.
Samaggamhayyāti bhaṇantanti samaggā amhā ayyā iti bhaṇantaṁ
bhikkhunīsaṅghaṁ. Aññaṁ dhammaṁ bhaṇatīti aññaṁ suttaṁ vā abhidhammaṁ vā.

370
Samaggamhayyāti vacanena hi ovādaṁ paccāsiṁsanti. Tasmā
ṭhapetvā ovādaṁ aññaṁ dhammaṁ bhaṇantassa dukkaṭaṁ. Ovādaṁ
aniyyādetvāti esa bhaginiyo ovādoti avatvā. Adhammakammeti
ādīsu bhikkhunovādakasammatikammaṁ kammanti veditabbaṁ. Tattha
adhammakamme dvinnaṁ navakānaṁ vasena aṭṭhārasa pācittiyāni.
Dhammakamme dutiyassa navakassa avasānapade anāpatti. Sesesu
sattarasa dukkaṭāni. Uddesaṁ dentoti aṭṭhannaṁ garudhammānaṁ pāliṁ
uddisanto. Paripucchaṁ dentoti tassāyeva paguṇāya garudhammapāliyā
aṭṭhakathaṁ bhaṇantoti attho. Osārehi ayyāti vuccamāno
osāretīti evaṁ vuccamāno aṭṭhagarudhammapāliṁ osāretīti attho.
Evaṁ uddesaṁ dento paripucchaṁ dento yo ca osārehīti
vuccamāno aṭṭhagarudhammaṁ bhaṇati tassa pācittiyena anāpatti.
Aññaṁ dhammaṁ bhaṇantassa dukkaṭena anāpatti. Pañhaṁ pucchati
pañhaṁ puṭṭho kathetīti bhikkhunī garudhammanissitaṁ vā khandhādinissitaṁ
vā pañhaṁ pucchati. Taṁ yo bhikkhu katheti tassāpi anāpatti.
Aññassatthāya bhaṇantanti catupparisāya dhammaṁ desentaṁ bhikkhuṁ
upasaṅkamitvā bhikkhuniyo suṇanti. Tatrāpi bhikkhussa anāpatti.
Sikkhamānāya sāmaṇeriyāti etāsaṁ desentassāpi anāpatti.
Sesaṁ uttānatthameva.
Padasodhammasamuṭṭhānaṁ vācato ca vācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ

371
Tivedananti.
Ovādasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Pariyāyenāti vārena paṭipāṭiyāti attho.
Adhicetasoti adhicittavato sabbacittānaṁ adhikena arahattaphalacittena
samannāgatassāti attho. Appamajjatoti nappamajjato.
Appamādena kusalānaṁ dhammānaṁ sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṁ
hoti. Muninoti yo munāti ubho loke muni tena pavuccatīti
evaṁ ubhayaloke munanena vā monaṁ vuccati ñāṇaṁ tena
ñāṇena samannāgatattā vā khīṇāsavo muni nāma vuccati tassa
munino. Monapathesu sikkhatoti arahattaññāṇasaṅkhātassa monassa
pathesu sattattiṁsabodhipakkhiyadhammesu tīsu vā sikkhāsu sikkhato.
Idañca pubbabhāgapaṭipadaṁ gahetvā vuttaṁ. Tasmā evaṁ pubbabhāge
sikkhato imāya sikkhāya munibhāvaṁ pattassa muninoti evamettha
attho daṭṭhabbo. Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa
khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthunā sokā na santi.
Athavā tādinoti tādilakkhaṇasamannāgatassa evarūpassa munino
sokā na bhavantīti ayampettha attho. Upasantassāti rāgādīnaṁ
 upasamena upasantassa. Sadā satīmatoti sativepullappattattā
niccakālaṁ satiyā avirahitassa. Ākāse antalikkheti
antalikkhasaṅkhāte ākāse na kasiṇugghāṭime na rūpaparicchede. Caṅkamatipi
tiṭṭhatipīti tāsaṁ bhikkhunīnaṁ kathaṁ sutvā imā bhikkhuniyo maṁ ettakameva

372
Ayaṁ jānātīti avamaññanti handāhaṁ dāni etāsaṁ attano
ānubhāvaṁ dassemīti dhammabahumānaṁ uppādetvā abhiññāpādakaṁ
catutthajjhānaṁ samāpajjitvā vuṭṭhāya evarūpaṁ iddhipāṭihiriyaṁ dassesi
ākāse antalikkhe caṅkamatipi .pe. Antarā pidhāyatīti. Tattha
antarā pidhāyatīti antaradhāyatipi adassanaṁpi gacchatīti attho.
Taññeva udānaṁ bhaṇati aññañca bahuṁ buddhavacananti thero kira
attano bhātuttherassa santike
padmaṁ yathā kokanudaṁ sugandhaṁ
pāto siyā phullamavītagandhaṁ
aṅgīrasaṁ passa virocamānaṁ
tapantamādiccamivantalikkheti
imaṁ gāthaṁ uddisāpetvā cattāro māse sajjhāyi na ca paguṇaṁ
kātumasakki. Tato naṁ thero abhabbo tvaṁ imasmiṁ sāsaneti
vihārā nikkaḍḍhāpesi. So rodamāno dvārakoṭṭhake aṭṭhāsi.
Atha bhagavā buddhavineyyasatte olokento taṁ disvā
vihāracārikañcaramāno viya tassa santikaṁ gantvā cūḷapanthaka kasmā
rodasīti āha. So tamatthaṁ ārocesi. Athassa bhagavā suddhaṁ
pilotikakhaṇḍaṁ datvā idaṁ rajoharaṇanti parimajjāhīti āha. So sādhūti
sampaṭicchitvā attano nivāsanaṭṭhāne nisīditvā tassa ekamantaṁ
parimajji. Taṁ parimajjitaṭṭhānaṁ kāḷakamahosi. So evaṁ parisuddhaṁpi
nāma vatthaṁ imaṁ attabhāvaṁ nissāya kāḷakaṁ jātanti saṁvegaṁ

373
Paṭilabhitvā vipassanaṁ ārabhi. Athassa bhagavā āraddhaviriyabhāvaṁ
ñatvā adhicetasoti imaṁ obhāsagāthaṁ abhāsi. Thero
gāthāpariyosāne arahattaṁ pāpuṇi. Tasmā thero pakatiyāva imaṁ gāthaṁ
mamāyati. So taṁ imissā gāthāya mamāyanabhāvaṁ jānāpetuṁ
taṁyeva bhaṇati aññañca antarantarā āharitvā bahuṁ buddhavacanaṁ.
Tena vuttaṁ taññeva udānaṁ bhaṇati aññañca bahuṁ buddhavacananti 1-.
Ekato upasampannāyāti bhikkhunīsaṅghe upasampannāya. Bhikkhusaṅghe
pana upasampannaṁ ovadantassa pācittiyaṁ. Sesamettha uttānameva.
Idaṁpi ca padasodhammasamuṭṭhānameva.
Atthaṅgatasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Aññatra samayā ovadati āpatti
pācittiyassāti ādīsu aṭṭhahi garudhammehi ovadantasseva pācittiyaṁ
aññena dhammena dukkaṭanti veditabbaṁ. Ekato upasampannāyāti
bhikkhunīsaṅghe upasampannāya. Bhikkhusaṅghe upasampannāya pana ovadato
pācittiyameva. Ito paraṁpi ca yattha yattha ekato upasampannāyāti
vuccati sabbattha ayamevattho daṭṭhabbo. Sesaṁ uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Bhikkhunīupassayasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Idaṁ panettha mahāpaccariyaṁ vuttaṁ pakiṇṇakaṁ. Asammato ce

1. vi. mahāvibhaṅga. 2/275.

374
Bhikkhu atthaṅgate suriye bhikkhunīupassayaṁ upasaṅkamitvā aṭṭhahi
garudhammehi ovadati tīṇi pācittiyāni. Aññena dhammena
ovadato dve dukkaṭāni ekaṁ pācittiyaṁ. Kathaṁ.
 Asammatamūlakaṁ dukkaṭaṁ upassayaṁ gantvā aññena dhammena ovadanamūlakaṁ
dukkaṭaṁ atthaṅgate suriye ovadanamūlakaṁ pācittiyanti. Sammatassa
atthaṅgate suriye tattha gantvā aṭṭhahi garudhammehi ovadantassa
ekā anāpatti dve pācittiyāni. Kathaṁ. Sammatattā
anāpatti atthaṅgate suriye ovadanamūlakaṁ ekaṁ gantvā aṭṭhahi
garudhammehi ovadanamūlakaṁ ekanti dve pācittiyāni. Tasseva
aññena dhammena ovadato ekā anāpatti ekaṁ dukkaṭaṁ ekaṁ
pācittiyaṁ. Kathaṁ. Sammatattā anāpatti gantvā aññena
dhammena ovadanamūlakaṁ dukkaṭaṁ atthaṅgate suriye ovadanamūlakaṁ
pācittiyanti. Divā pana gantvā ovadato sammatassa
asammatassa ca rattiṁ ovadanamūlakaṁ ekaṁ pācittiyaṁ apanetvā
avasesā āpattānāpattiyo veditabbāti.
Catutthasikkhāpade. Na bahukatāti na katabahumānā.
Na dhammabahumānaṁ katvā ovadantīti adhippāyo. Bhikkhunovādakaṁ
avaṇṇaṁ kattukāmoti ādīnaṁ ujjhāpanake vuttanayenevattho
veditabbo. Upasampannaṁ saṅghena asammatanti ettha asammato
nāma sammatena vā saṅghena vā bhāraṁ katvā ṭhapito veditabbo.
Anupasampannaṁ saṅghena sammata vā asammataṁ vāti ettha pana

375
Bhikkhukāle sammatiṁ labhitvā sāmaṇerabhūmiyaṁ ṭhito sammato.
Sammatena vā saṅghena vā ṭhapito bahussuto sāmaṇero asammatoti
veditabbo. Sesaṁ vuttanayattā uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Āmisasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Visikhāyāti rathikāya. Piṇḍāya caratīti
nivaddhacāravasena abhiṇhaṁ carati. Sandiṭṭhāti saṁdiṭṭhamittā
ahesuṁ. Sesamettha padato uttānatthaṁ vinicchayato cīvarapaṭiggahaṇa-
sikkhāpade vuttanayeneva veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhi. Tatra hi bhikkhu
paṭiggāhako idha bhikkhunī ayaṁ viseso. Sesaṁ tādisamevāti.
Cīvaradānasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Udāyīti loludāyi. Paṭṭhoti paṭibalo.
Nipuṇo ceva samattho cāti vuttaṁ hoti. Aññatarā bhikkhunīti
tasseva purāṇadutiyikā. Paṭibhāṇacittanti attano paṭibhāṇena
katacittaṁ. So kira cīvaraṁ rajitvā tassa majjhe nānāvaṇṇehi
vippakatamethunaṁ itthīpurisarūpamakāsi. Tena vuttaṁ majjhe paṭibhāṇacittaṁ
vuṭṭhāpetvāti. Yathāsaṁhaṭanti yathāsaṁharitameva. Cīvaranti yaṁ
nivāsituṁ vā pārupituṁ vā sakkā hoti. Evaṁ hi mahāpaccariyādīsu
vuttaṁ. Sayaṁ sibbetīti ettha sibbissāmīti vicārentassāpi

376
Chindantassāpi dukkaṭaṁ. Sibbantassa pana ārāpathe ārāpatheti sūciṁ
pavesetvā pavesetvā nīharaṇe. Sace pana sakalasūciṁ anīharanto
dīghasuttaṁ pavesanatthaṁ satakkhattuṁpi vijjhitvā nīharati ekameva
pācittiyaṁ. Sakiṁ āṇattoti sakiṁ cīvaraṁ sibbāti vutto.
Bahumpi sibbatīti sacepi sabbaṁ sūcikammaṁ pariyosāpetvā cīvare
niṭṭhāpeti ekameva pācittiyaṁ. Atha pana imasmiṁ cīvare
kattabbakammaṁ tava bhāroti vutto karoti āṇattassa ārāpathe
ārāpathe ekamekaṁ pācittiyaṁ. Āṇāpakassa ekavācāya
sambahulānipi. Punappunaṁ āṇattiyaṁ pana vattabbameva natthi.
Yepi sace ācariyūpajjhāyesu attano ñātikānaṁ cīvaraṁ sibbantesu tesaṁ
nissitakā ācariyūpajjhāyavattaṁ vā kaṭhinavattaṁ vā karomāti sibbanti
tesampi ārāpathagaṇanāya āpattiyo. Ācariyūpajjhāyā attano
ñātikānaṁ antevāsikehi sibbāpenti ācariyūpajjhāyānaṁ dukkaṭaṁ
antevāsikānaṁ pācittiyaṁ. Antevāsikā attano ñātikānaṁ
 ācariyūpajjhāyehi sibbāpenti tatrāpi eseva nayo antevāsikānaṁpi
ācariyūpajjhāyānipi ñātikāya cīvaraṁ hoti. Ācariyūpajjhāyā pana
antevāsike vañcetvā sibbāpenti ubhinnaṁpi dukkaṭaṁ.
Kasmā. Antevāsikānaṁ aññātakasaññāya sibbitattā itaresaṁ
akappiye niyojitattā. Tasmā idante mātu cīvaraṁ idañca
bhaginiyāti ācikkhitvā sibbāpetabbaṁ. Aññaṁ parikkhāranti
yaṅkiñci upāhanatthavikādi. Sesaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ

377
Kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Cīvarasibbanasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Pacchā gacchantīnaṁ corā acchindiṁsūti
pacchā gacchantīnaṁ pattacīvaraṁ corā hariṁsu. Dūsesunti tā
bhikkhuniyo dūsayiṁsu sīlavināsaṁ pāpayiṁsūti attho. Saṁvidhāyāti
saṁvidahitvā gamanakāle saṁketaṁ katvāti attho. Kukkuṭasampādeti
ettha yasmā gāmā nikkhamitvā kukkuṭo padasāva aññaṁ gāmaṁ
gacchati ayaṁ kukakuṭasampādoti vuccati. Tatrāyaṁ vacanattho.
Sampadanti etthāti sampādo. Ke sampadanti. Kukkuṭā.
Kukkuṭānaṁ sampādo kukkuṭasampādo. Athavā sampādoti gamanaṁ.
Kukkuṭānaṁ sampādo ettha atthīti kukkuṭasampādo. Kukkuṭasampāte
itipi pāṭho. Tattha yassa gāmassa gehacchadanapiṭṭhito kukkuṭo
uppatitvā aññassa gehacchadanapiṭṭhiyaṁ sampatati ayaṁ kukkuṭasampādoti
vuccati. Vacanattho panettha vuttanayeneva veditabbo.
Dvidhā vuttappakāropi cesa gāmo accāsanno hoti upacāro
na labbhati. Yasmiṁ pana gāme paccūsasamaye vasantassa
kukkuṭassa saddo anantare gāme suyyati tādisehi gāmehi
saṁpuṇṇaraṭṭhe gāmantare gāmantare pācittiyanti aṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ.
Kiñcāpi vuttaṁ gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassāti vacanato
pana sacepi ratanamattantaro gāmo hoti yo tassa manussehi

378
Ṭhapitaupacāro taṁ okkamantassa āpattiyeva. Taṁ pāliyā
na sameti. Sace āsannābhāvena tathā laddhavohārato evarūpopi
gāmo āsannabhāvena kukkuṭasaṁpādoti vā na kukkuṭasaṁpādoti vā
vohāraṁ labhati tasmā taṁ na sametīti. Itaresu pana etassa
upacāraṁ atikkamitvā aññassa upacārokkamanameva na paññāyati.
Tasmā āpattiropanaṭṭhānaṁyeva na dissati. Tatrāyaṁ
āpattivinicchayo. Saṁvidahanakāle hi sace ubhopi bhikkhunīupassaye vā
antarārāme vā āsanasālāya vā titthiyaseyyāya vā ṭhatvā saṁvidahanti
anāpatti. Kappiyabhūmi kirāyaṁ. Tasmā ettha saṁvidahanapaccayā
dukkaṭāpattiṁ na vadanti. Gacchantassa yathāvatthukameva. Sace pana
antogāme bhikkhunīupassayadvāre rathikāya aññesu vā
catukkasīghāṭakahatthisālādīsu saṁvidahanti bhikkhuno āpatti dukkaṭassa. Evaṁ
saṁvidahitvā gāmato nikkhamanti. Nikkhamane anāpatti.
Anantaragāmassa upacārokkamane pana bhikkhuno pācittiyaṁ. Tatrāpi
paṭhamapāde dukkaṭaṁ dutiyapāde pācittiyanti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Gāmato
nikkhamitvā pana yāva anantaragāmassa upacāraṁ na okkamanti
etthantare saṁvidahitepi bhikkhuno dukkaṭaṁ. Anantaragāmassa
upacārokkamane purimanayeneva anāpatti. Sace dūrataraṁ gantukāmā honti
gāmūpacāragaṇanāya okkamane okkamane āpatti. Tassa tassa
pana gāmassa atikkamane anāpatti. Sace pana bhikkhunī asukaṁ
nāma gāmaṁ gamissāmīti upassayato nikkhamati bhikkhupi tameva gāmaṁ

379
Sandhāya asukaṁ gāmaṁ gamissāmīti vihārato nikkhamati atha dvepi
 gāmadvāre samāgantvā tumhe kuhiṁ gacchatha asukaṁ gāmannāma tumhe
kuhinti mayaṁpi tatthevāti vatvā ehi dāni gacchāmāti saṁvidhāya
gacchanti anāpatti. Kasmā. Pubbameva gamissāmīti nikkhantattāti
mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Taṁ neva pāliyā na sesāṭṭhakathāya sameti.
Aḍḍhayojane aḍḍhayojaneti ekamekaṁ aḍḍhayojanaṁ atikkamantassa
idāni atikkamissāmīti paṭhamapade dukkaṭaṁ dutiyapade pācittiyaṁ.
Imasmiṁ hi naye atikkamane āpatti okkamane anāpatti.
Bhikkhu saṁvidahatīti nagaradvāre vā rathikāya vā bhikkhuniṁ disvā asukaṁ
gāmannāma gatapubbatthāti vadati. Namhi ayyā gatapabbāti.
Ehi gacchāmāti vā sve ahaṁ gamissāmi tvaṁpi āgaccheyyāsīti
vā vadati. Bhikkhunī saṁvidahatīti gāmantare cetiyavandanatthaṁ gāmato
nikkhamantaṁ bhikkhuṁ disvā ayyā kuhiṁ gacchathāti vadati. Asukaṁ
gāmaṁ cetiyavandanatthanti. Ahaṁpi ayyā gacchāmīti evaṁpi bhikkhunīyeva
saṁvidahati na bhikkhu. Visaṁketenāti ettha purebhattaṁ gamissāmāti
vatvā pacchābhattaṁ gacchanti ajja āgacchissāmāti vatvā
sve gacchanti evaṁ kālavisaṁketeyeva anāpatti. Dvāravisaṁkete
pana maggavisaṁkete vā satipi āpattiyeva. Āpadāsūti raṭṭhabhede
cakkasamāruḷhā janapadā pariyāyanti evarūpāsu āpadāsu anāpatti.
Sesaṁ uttānamevāti. Catussamuṭṭhānaṁ kāyato kāyavācato
kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ

380
Acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Saṁvidhānasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Saṁvidhāyāti lokassādamittasanthavavasena
kīḷāpurekkhārā saṁvidahitvā. Uddhagāmininti uddhaṁ nadiyā paṭisotaṁ
gacchantiṁ. Yasmā pana yo uddhajavanato ujjavanikāya nāvāya
kīḷati so uddhagāminiṁ abhiruhatīti vuccati. Tenassa padabhājane
atthameva dassetuṁ ujjavanikāyāti vuttaṁ. Adhokāmininti adho
anusotaṁ gacchantiṁ. Yasmā pana yo adhojavanato ojavanikāya
nāvāya kīḷati so adhogāminiṁ abhiruhatīti vuccati. Tenassāpi
padabhājane atthameva dassetuṁ ojavanikāyāti vuttaṁ. Tattha yaṁ
tiṭṭhasampaṭipādanatthaṁ uddhaṁ vā adho vā haranti ettha
anāpatti. Tiriyantaraṇāyāti upayogatthe nissakkavacanaṁ. Gāmantare
gāmantareti ettha yassā nadiyā ekaṁ tīraṁ kukkuṭasaṁpātagāmehi
nirantaraṁ ekaṁ agāmakaṁ araññaṁ tassā sagāmakatīrapassena gamanakāle
gāmantaragaṇanāya pācittiyāni. Agāmakatīrapassena gamanakāle
aḍḍhayojanagaṇanāya. Yā pana yojanavitthatā hoti tassā
majjhena gamanepi aḍḍhayojanagaṇanāya pācittiyāni veditabbāni.
Anāpatti tiriyantaraṇāyāti ettha na kevalaṁ nadiyā yopi
mahātiṭṭhapaṭṭanato tāmbalittiṁ vā suvaṇṇabhūmiṁ vā gacchati tassāpi
anāpatti. Sabbāṭṭhakathāsu hi nadiyaṁyeva āpatti vicāritā na
samudde. Visaṁketenāti idhāpi kālavisaṁketeneva anāpatti.

381
Tiṭṭhavisaṁketena pana nāvāvisaṁketena vā gacchantassa āpattiyeva.
Sesaṁ paṭhamasikkhāpadasadisameva saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Nāvābhiruhanasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Mahānāge tiṭṭhamāneti bhummatthe
upayogavacanaṁ. Mahānāgesu tiṭṭhamānesūti attho. Athavā mahānāge
tiṭṭhamāne disvāti ayamettha pāṭhaseso daṭṭhabbo. Itarathā
hi attho na yujjati. Antarākathāti avasānaṁ appatvā
ārambhassa ca avasānassa ca vemajjhaṭṭhānaṁ pattakathā. Vippakatāti
kayiramānā honti. Saccaṁ mahānāgā kho tayā gahapatīti
aḍḍhacchikena olokayamānā there pavisante disvā tehi sutabhāvaṁ
ñatvā evamāha. Bhikkhunīparipācitanti bhikkhuniyā paripācitaṁ.
Guṇappakāsanena nipphāditaṁ laddhabbaṁ katanti attho. Padabhājane
 panassa bhikkhuniñca tassā paripācanākārañca dassetuṁ bhikkhunī nāma
ubhatosaṅghe upasampannā paripācitaṁ nāma pubbe adātukāmānanti
ādi vuttaṁ. Pubbe gihisamārambhāti ettha pubbeti paṭhamaṁ
samārambhāti samāraddhaṁ vuccati. Paṭiyāditassetaṁ adhivacanaṁ.
Gihīnaṁ samārambho gihisamārambho. Bhikkhuniyā paripācanato paṭhamameva
yaṁ gihīnaṁ paṭipādanabhattaṁ tato aññatra taṁ piṇḍapātaṁ ṭhapetvā
aññaṁ bhuñjantassa āpatti. Taṁ pana bhuñjantassa anāpattīti
vuttaṁ hoti. Padabhājane pana yasmā ñātakapavāritehi
bhikkhussatthāya asamāraddhopi piṇḍapāto atthato samāraddhova hoti

382
Yathāsukhaṁ āharāpetabbato tasmā byañjanaṁ anādiyitvā atthameva
dassetuṁ gihisamārambho nāma ñātakā vā honti pavāritā vāti
vuttaṁ. Pakatipaṭiyattanti pakatiyā tasseva bhikkhuno atthāya
paṭiyāditaṁ hoti therassa dassāmāti. Mahāpaccariyaṁ pana tassa
aññassāti avatvā bhikkhūnaṁ dassāmāti paṭiyattaṁ hotīti avisesena
vuttaṁ. Pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattīti yāgukhajjakaphalāphale
sabbattha bhikkhunīparipācitepi anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kāyacittato samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paripācanasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Sabbo pāliattho ca vinicchayo ca
dutiyāniyate vuttanayeneva veditabbo. Idaṁ hi sikkhāpadaṁ
dutiyāniyatena ca upari upanandassa catutthasikkhāpadena ca saddhiṁ
ekaparicchedaṁ. Atthuppattivasena pana visuṁ paññattanti.
Rahonisajjasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena bhikkhunīvaggo tatiyo.
Bhojanavaggassa paṭhamasikkhāpade. Āvasathapiṇḍoti āvasathe
piṇḍo. Samantā parikkhittaṁ addhikagilānagabbhinīpabbajitānaṁ yathānurūpaṁ
paññattamañcapīṭhaṁ anekagabbhappamukhaparicchedaṁ āvasathaṁ katvā tattha
puññakāmatāya piṇḍo paññatto hoti. Yāgubhattabhesajjādi
sabbaṁ tesaṁ tesaṁ dānatthāya ṭhapitaṁ hotīti attho. Bhiyyopīti

383
Svepi. Apasakkantīti apagacchanti. Manussā ujjhāyantīti
titthiye apassantā titthiyā kuhiṁ gatāti pucchitvā ime passitvā
pakkantāti sutvā ujjhāyanti. Kukkuccāyantoti kukkuccaṁ
karonto akappiyasaññaṁ uppādentoti attho. Sakkoti tamhā
āvasathā pakkamitunti aḍḍhayojanaṁ vā yojanaṁ vā gantuṁ sakkoti.
Na sakkotīti ettakameva na sakkoti. Anuddissāti imesaṁyeva
vā ettakānaṁyeva vāti evaṁ pāsaṇḍaṁ anuddisitvā sabbesaṁ
paññatto hoti. Yāvadatthoti bhojanaṁpi ettakanti aparicchinditvā
yāvadattho paññatto hoti. Sakiṁ bhuñjitabbanti ekadivasaṁ
bhuñjitabbaṁ. Dutiyadivasato paṭṭhāya paṭiggahaṇe dukkaṭaṁ ajjhohāre
ajjhohāre pācittiyaṁ. Ayaṁ panettha vinicchayo. Ekakulena vā
nānākulehi vā ekato hutvā ekasmiṁ vā ṭhāne nānāṭhānesu
vā ajja ekasmiṁ sve ekasminti evaṁ aniyataṭṭhāne vā paññattaṁ
ekasmiṁ ṭhāne ekadivasaṁ bhuñjitvā dutiyadivase tasmiṁ vā ṭhāne
aññasmiṁ vā bhuñjituṁ na vaṭṭati. Nānākulehi pana nānāṭhānesu
paññattaṁ ekasmiṁ ṭhāne ekadivasaṁ bhuñjitvā dutiyadivase
aññattha bhuñjituṁ vaṭṭati. Paṭipāṭiṁ pana khepetvā puna ādito
paṭṭhāya bhuñjituṁ na vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Ekapūganānāpūga-
ekagāmanānāgāmesupi eseva nayo. Yopi ekakulassa vā
nānākulānaṁ vā ekato paññatto taṇḍulādīnaṁ abhāvena
antarantarā chijjati sopi na bhuñjitabbo. Sace pana na sakkoma
384
Dātunti upacchinditvā puna kalyāṇacitte uppanne dātuṁ ārabhanti
ekaṁ puna ekadivasaṁ bhuñjituṁ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Anāpatti
gilānassāti gilānassa anuvasitvā bhuñjantassa anāpatti.
Gacchanto vāti yo gacchanto antarāmagge ekadivasaṁ gataṭṭhāne ca
ekadivasaṁ bhuñjati tassāpi anāpatti. Āgacchantepi eseva
nayo. Gantvā paccāgacchanto hi antarāmagge ekadivasaṁ
āgataṭṭhāne ca ekadivasaṁ bhuñjituṁ labhati. Gacchissāmīti bhuñjitvā
nikkhantassa nadī vā pūrati corādibhayaṁ vā hoti so nivattitvā
khemabhāvaṁ ñatvā gacchanto puna ekadivasaṁ bhuñjituṁ labhatīti sabbamidaṁ
mahāpaccariyādīsu vuttaṁ. Uddissa paññatto hotīti bhikkhūnaṁyeva
atthāya uddisitvā paññatto hoti. Na yāvadatthoti yāvadatthaṁ
paññatto na hoti thokaṁ thokaṁ labbhati. Tādisaṁ niccaṁpi
bhuñjituṁ vaṭṭati. Pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbatthāti
yāgukhajjakaphalāphalādibhede sabbattha anāpatti. Yāguādīni hi niccaṁpi
bhuñjituṁ vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato
ca kāyacittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Āvasathapiṇḍasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Parihīnalābhasakkāroti so kira ajātasattunā
rājānaṁ mārāpetvāpi abhimāre yojetvāpi ruhiruppādaṁ katvāpi
guḷhapaṭicchanno ahosi. Yadā pana divāyeva dhanapālakaṁ payojesi

385
Tadā pākaṭo jāto. Kathaṁ. Devadatto hatthiṁ payojesīti hi
kathāya uppannāya na kevalaṁ hatthiṁ payojesi rājānaṁpi mārāpesi
abhimārepi pesesi silaṁpi pavijjhi pāpo devadattoti pākaṭo
ahosi. Kena saddhiṁ idaṁ kammamakāsīti ca vutte raññā
ajātasattunāti āhaṁsu. Tato nāgarā kathaṁ hi nāma rājā
evarūpaṁ coraṁ sāsanakaṇṭakaṁ gahetvā vicarissatīti uṭṭhahiṁsu. Rājā
nagarasaṅkhobhaṁ ñatvā devadattaṁ nīhari. Tato paṭṭhāya cassa
pañcathālipākasatāni upacchindi. Upaṭṭhānaṁpissa na agamāsi.
Aññepissa manussā na kiñci dātabbaṁ vā kātabbaṁ vā maññiṁsu.
Tena vuttaṁ parihīnalābhasakkāroti. Kulesu viññāpetvā
viññāpetvā bhuñjatīti mā me gaṇo bhijjīti parisaṁ posento tvaṁ
ekassa bhikkhuno bhattaṁ dehi tvaṁ dvinnanti evaṁ viññāpetvā
sapariso kulesu bhuñjati. Cīvaraṁ parittaṁ uppajjatīti bhattaṁ
aggaṇhantānaṁ cīvaraṁ na denti tasmā parittaṁ uppajjati.
Cīvarakārake bhikkhū bhattena nimantentīti gāme piṇḍāya caritvā
cirena cīvaraṁ niṭṭhāpente disvā evaṁ lahuṁ niṭṭhāpetvā cīvaraṁ
paribhuñjissantīti puññakamyatāya nimantenti. Nānāverajjaketi
nānāvidhehi aññarajjehi āgate. Nānāverañjake itipi pāṭho.
Ayamevattho.
Gaṇabhojaneti gaṇassa bhojane. Idha ca gaṇo nāma cattāro
bhikkhū ādiṁ katvā taduttariṁ bhikkhū adhippetā. Teneva sabbantimaṁ

386
Paricchedaṁ dassento āha yattha cattāro bhikkhū .pe. Etaṁ
gaṇabhojanaṁ nāmāti. Taṁ panetaṁ gaṇabhojanaṁ dvīhākārehi pasavati
nimantanato vā viññattito vā. Kathaṁ nimantanato pasavati.
Cattāro bhikkhū upasaṅkamitvā tumhe bhante odanena nimantemi
odanaṁ me gaṇhātha ākaṅkhatha oloketha adhivāsetha paṭimānethāti
evaṁ yenakenaci vevacanena vā bhāsantarena vā pañcannaṁ bhojanānaṁ
nāmaṁ gahetvā nimanteti. Evaṁ ekato nimantitā paricchinnakālavasena
ajjatanāya vā svātanāya vā ekato gacchanti ekato
gaṇhanti ekato bhuñjanti gaṇabhojanaṁ hoti sabbesaṁ āpatti.
Ekato nimantitā ekato vā nānato vā gacchanti ekato
 gaṇhanti nānato bhuñjanti āpattiyeva. Paṭiggahaṇameva hi
ettha pamāṇaṁ. Ekato nimantitā ekato vā nānato vā
gacchanti nānato gaṇhanti ekato vā nānato vā bhuñjanti
anāpatti. Cattāri pariveṇāni vā vihāre vā gantvā nānato
nimantitā ekaṭṭhāne ṭhitesuyeva vā eko puttena eko pitarāti
evampi nānato nimantitā ekato vā nānato vā gacchantu
ekato vā nānato vā bhuñjantu sace ekato gaṇhanti
gaṇabhojanaṁ hoti sabbesaṁ āpatti. Evaṁ tāva nimantanato
pasavati. Kathaṁ viññattito pasavati. Cattāro bhikkhū ekato ṭhitā
vā nisinnā vā upāsakaṁ disvā amhākaṁ catunnaṁpi bhattaṁ dehīti
vā viññāpeyyuṁ pāṭekkaṁ vā passitvā mayhaṁ dehi mayhaṁ dehīti

387
Evaṁ ekato vā nānato vā viññāpetvā ekato vā gacchantu
nānato vā bhattaṁ gahetvāpi ekato vā bhuñjantu nānato vā
sace ekato gaṇhanti gaṇabhojanaṁ hoti sabbesaṁ āpatti.
Evaṁ viññattito pasavati.
Pādāpi phālitāti yathā mahācammassa parato maṁsaṁ dissati
evaṁ phālitā vālikāya vā sakkharāya vā pahatamattā dukkhaṁ
uppādenti na sakkā hoti antogāme piṇḍāya carituṁ.
Tādise gelaññe gilānasamayoti bhuñjitabbaṁ. Na lesakappiyaṁ
kātabbaṁ. Cīvare kariyamāneti yadā sāṭakaṁ ca suttaṁ ca labhitvā
cīvaraṁ karonti tadā. Visuṁ hi cīvarakārasamayo nāma natthi. Tasmā
yo tattha cīvare kattabbaṁ yaṅkiñci kammaṁ karoti mahāpaccariyaṁ
hi antamaso sūcivedhanakotipi vuttaṁ tena cīvarakārasamayoti
bhuñjitabbaṁ. Kurundiyaṁ pana vitthāreneva vuttaṁ yo cīvaraṁ vicāreti
chindati moghasuttaṁ ṭhapeti āgantukapaṭaṁ ṭhapeti paccāgataṁ sibbeti
āgantukapaṭaṁ bandhati anuvātaṁ chindati ghaṭṭeti āropeti tattha
paccāgataṁ sibbati suttaṁ karoti valeti pipphalikaṁ niseti parivaṭṭanaṁ
karoti sabbopi cīvaraṁ karotiyevāti vuccati yo pana samīpe
nisinno jātakaṁ vā dhammapadaṁ vā katheti ayaṁ na cīvarakārako
etaṁ ṭhapetvā sesānaṁ gaṇabhojane anāpattīti. Aḍḍhayojananti
ettakaṁpi addhānaṁ gantukāmena. Yo pana dūraṁ gantukāmo
tattha vattabbameva natthi. Gacchantenāti addhānaṁ gacchantena

388
Aḍḍhayojanabbhantare gāvutepi bhuñjituṁ vaṭṭati. Gatena
bhuñjitabbanti gatena ekadivasaṁ bhuñjitabbaṁ. Nāvābhiruhaṇepi
eseva nayo. Ayaṁ pana viseso. Abhiruḷhena icchitaṭṭhānaṁ
gantvāpi yāva na orohati tāva bhuñjitabbanti mahāpaccariyaṁ
vuttaṁ. Catutthe āgateti ayaṁ antimaparicchedo. Catutthepi āgate
yattha na yāpenti so mahāsamayo. Yattha pana sataṁ vā
sahassaṁ vā sannipatanti tattha vattabbameva natthi. Tasmā
tādise kāle mahāsamayoti adhiṭṭhahitvā bhuñjitabbaṁ. Yo koci
paribbājakasamāpannoti sahadhammikesu vā titthiyesu vā aññataro.
Etesaṁ hi yenakenaci kate bhatte samaṇabhattasamayoti bhuñjitabbaṁ.
Anāpatti samayeti sattasu samayesu aññatarasmiṁ anāpatti.
Dve tayo ekatoti yepi akappiyanimantanaṁ sādiyitvā dve vā
tayo vā ekato gahetvā bhuñjanti tesaṁpi anāpatti.
Tattha animantitacatutthaṁ piṇḍapātikacatutthaṁ anupasampannacatutthaṁ
pattacatutthaṁ gilānacatutthanti pañcannaṁ catukkānaṁ vasena vinicchayo
veditabbo. Kathaṁ. Idhekacco cattāro bhikkhū bhattaṁ gaṇhāthāti
nimanteti. Tesu tayo gatā eko na gato. Upāsako
eko bhante thero kuhinti pucchati. Nāgato upāsakāti.
So aññaṁ taṁkhaṇappattaṁ kañci ehi bhanteti sampavesetvā
catunnaṁ bhattaṁ deti. Sabbesaṁpi anāpatti. Kasmā.
Gaṇapūrakassa animantitattā. Tayoeva na tattha nimantitā
389
Gaṇhiṁsu tehi gaṇo na pūrati gaṇapūrako ca animantito
tena gaṇo bhijjatīti idaṁ animantitacatutthaṁ. Piṇḍapātikacatutthe.
Namantanakālepi eko piṇḍapātiko hoti so nādhivāseti.
Gamanavelāya pana ehi bhanteti vutte anadhivāsitattā anāgacchantaṁpi
etha bhikkhaṁ lacchathāti gahetvā gacchanti. So taṁ gaṇaṁ
bhindati. Tasmā sabbesaṁ anāpatti. Anupasampannacatutthe.
Sāmaṇerena saddhiṁ nimantitā honti. Sopi gaṇaṁ bhindati.
Pattacatutthe. Eko sayaṁ agantvā pattaṁ pesesi. Evaṁpi
gaṇo bhijjati. Tasmā sabbesaṁ anāpatti. Gilānacatutthe.
Gilānena saddhiṁ nimantitā honti. Tattha gilānasseva anāpatti
itaresaṁ pana gaṇapūrako hoti. Na hi gilānena gaṇo bhijjati.
Tasmā tesaṁ āpattiyeva. Mahāpaccariyaṁ pana avisesena vuttaṁ
samayaladdhako sayameva muccati sesānaṁ gaṇapūrakattā āpattikaro
hotīti. Tasmā cīvaradānasamayaladdhakādīnaṁpi vasena catukkāni
veditabbāni. Sace pana adhivāsetvā gatesupi catūsu janesu
eko paṇḍito bhikkhu ahaṁ tumhākaṁ gaṇaṁ bhindissāmi nimantanaṁ
sādiyathāti vatvā yāgukhajjakāvasāne bhattatthāya pattaṁ gaṇhantānaṁ
adatvā ime tāva bhikkhū bhojetvā vissajjetha ahaṁ pacchā
anumodanaṁ katvā gamissāmīti nisinno tesu bhutvā gatesu detha
bhante pattanti upāsakena pattaṁ gahetvā bhatte dinne bhutvā
anumodanaṁ katvā gacchati sabbesaṁ anāpatti. Pañcannaṁ hi

390
Bhojanānaṁyeva vasena gaṇabhojane visaṁketaṁ natthi. Odanena
nimantitā kummāsaṁ gaṇhantāpi āpattiṁ āpajjanti. Tāni ca
tehi ekato na gahitāni. Yāguādīhi pana visaṁketaṁ hoti.
Tāni tehi ekato gahitānīti. Evaṁ eko paṇḍito aññesaṁpi
anāpattiṁ karoti. Tasmā sace koci saṅghabhattaṁ kattukāmena
nimantanatthāya pesito vihāraṁ āgamma bhante sve amhākaṁ ghare
bhikkhaṁ gaṇhāthāti avatvā bhattaṁ gaṇhāthāti vā saṅghabhattaṁ
gaṇhāthāti vā saṅgho bhattaṁ gaṇhātūti vā vadati bhattuddesakena
paṇḍitena bhavitabbaṁ. Nimantanikā gaṇabhojanato piṇḍapātikā
dhutaṅgabhedato mocetabbā. Kathaṁ. Evaṁ tāva vattabbaṁ sve
na sakkā upāsakāti. Punadivase bhanteti. Punadivase
na sakkāti. Evaṁ yāvāḍḍhamāsaṁpi haritvā puna vattabbo tvaṁ
kiṁ avacāti. Sace punapi saṅghabhattaṁ gaṇhāthāti vadati tato imaṁ tāva
upāsaka pupphaṁ kappiyaṁ karohi imaṁ tiṇanti evaṁ vikkhepaṁ katvā
puna kiṁ kathayitthāti pucchitabbo. Sace punapi tatheva vadati āvuso
tvaṁ piṇḍapātike vā mahāthere vā na lacchasi sāmaṇere lacchasīti
vattabbo. Nanu bhante asukasmiṁ ca asukasmiṁ ca gāme bhadante
bhojesuṁ ahaṁ kasmā na labhāmīti ca vutte te nimantetuṁ jānanti
tvaṁ na jānāsīti. Te kathaṁ nimantesuṁ bhanteti. Te evamāhaṁsu
amhākaṁ bhante bhikkhaṁ gaṇhāthāti. Sace sopi tatheva vadati
vaṭṭati. Atha punapi bhattaṁ gaṇhāthāti vadati na dāni tvaṁ āvuso

391
Bahū bhikkhū lacchasi tayoeva lacchasīti vattabbo. Nanu bhante
asukasmiṁ ca asukasmiṁ ca gāme sakalaṁ bhikkhusaṅghaṁ bhojesuṁ ahaṁ
kasmā na labhāmīti. Tvaṁ nimantetuṁ na jānāsīti. Te kathaṁ
nimantesuṁ bhanteti. Te evamāhaṁsu amhākaṁ bhante bhikkhaṁ
gaṇhāthāti. Sace sopi tatheva vadati vaṭṭati. Atha punapi
bhattamevāti vadati. Tato vattabbo gaccha tvaṁ natthi amhākaṁ
tava bhattenattho nibaddhagocaro esa amhākaṁ mayamettha piṇḍāya
carissāmāti. Taṁ caratha bhanteti vatvā āgataṁ pucchanti kiṁ bho
 laddhā bhikkhūti. Kiṁ etena bahu ettha vattabbaṁ therā sve
piṇḍāya carissāmāti āhaṁsu mā dāni tumhe pamajjitthāti.
Dutiyadivase cetiyavattaṁ katvā ṭhitā bhikkhū saṅghattherena vattabbā
āvuso dhuragāme saṅghabhattaṁ apaṇḍitamanusso pana agamāsi
gacchāma dhuragāme piṇḍāya carissāmāti. Bhikkhū therassa vacanaṁ
kātabbaṁ na dubbacehi bhavitabbaṁ gāmadvāre aṭṭhatvāva
piṇḍāya caritabbaṁ. Tesu pattāni gahetvā nisīdāpetvā
bhojentesu bhuñjitabbaṁ. Sace āsanasālāya bhattaṁ ṭhapetvā rathikāsu
āhiṇḍantā ārocenti āsanasālāya bhante bhattaṁ gaṇhāthāti
na vaṭṭati. Atha pana bhattaṁ ādāya tattha tattha gantvā bhattaṁ
gaṇhāthāti vadanti paṭikacceva vā vihāraṁ abhiharitvā paṭirūpe
ṭhāne ṭhapetvā āgatāgatānaṁ denti ayaṁ abhihaṭabhikkhā nāma
vaṭṭati. Sace pana bhattasālāya dānaṁ sajjetvā taṁtaṁ pariveṇaṁ

392
Pahiṇanti bhattasālāya bhattaṁ gaṇhāthāti na vaṭṭati. Ye pana
manussā piṇḍāya paviṭṭhe bhikkhū disvāva āsanasālaṁ sammajjitvā
tattha nisīdāpetvā bhojenti na te paṭikkhipitabbā. Ye pana
gāme bhikkhaṁ alabhitvā gāmato nikkhamante bhikkhū disvā bhante
bhattaṁ gaṇhāthāti vadanti te paṭikkhipitabbā. Na vā nivattitabbaṁ.
Sace nivattatha bhante bhattaṁ gaṇhāthāti vadanti nivattathāti
vuttapade nivattituṁ vaṭṭati. Nivattatha bhante ghare bhattaṁ
kataṁ gāme bhattaṁ katanti. Gehe ca gāme ca bhattaṁ nāma yassa
kassaci hotīti nivattituṁ vaṭṭati. Nivattatha bhattaṁ gaṇhāthāti
saṁbandhaṁ katvā vadanti nivattituṁ na vaṭṭati. Āsanasālato
piṇḍāya carituṁ nikkhamante disvā nisīdatha bhante bhattaṁ gaṇhāthāti
vuttepi eseva nayo.
Niccabhattanti dhuvabhattaṁ vuccati. Niccabhattaṁ gaṇhāthāti
vadanti bahūnaṁpi ekato gahetuṁ vaṭṭati. Salākabhattādīsupi
eseva nayo. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Gaṇabhojanasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Na kho idaṁ orakaṁ bhavissati yathā ime
manussā sakkaccaṁ bhattaṁ karontīti yena niyāmena ime manussā
sakkaccaṁ bhattaṁ karonti tena paññāyati idaṁ sāsanaṁ idaṁ vā

393
Buddhappamukhe saṅghe dānaṁ na kho orakaṁ bhavissati parittaṁ lāmakaṁ
neva bhavissatīti. Kirapatikoti ettha kiroti tassa kulaputtassa
nāmaṁ. Adhipaccatthena pana kirapatikoti vuccati. So kira
issaro adhipati māsautusaṁvaccharaniyāmena vettanaṁ datvā
kammakāre kammaṁ kāreti. Badarā paṭiyattāti upacāravasena
vadati. Badaramissakenāti badarasāḷavena. Ussūre āharīyitthāti
atidivā āharīyittha. Mayhaṁ bhattapaccāsaṁ itthannāmassa dammīti
ayaṁ bhattavikappanā nāma. Sammukhāpi parammukhāpi vaṭṭati.
Sammukhā disvā tuyhaṁ vikappemīti vatvā bhuñjitabbaṁ. Adisvā
pañcasu sahadhammikesu itthannāmassa vikappemīti vatvā bhuñjitabbaṁ.
Mahāpaccariyādīsu pana parammukhā vikappanāva vuttā. Sā cāyaṁ
yasmā vinayakammena saṅgahitā tasmā bhagavato vikappetuṁ na
vaṭṭati. Bhagavati hi gandhakuṭiyaṁ nisinnepi saṅghamajjhe nisinnepi
saṅghena gaṇapahonake bhikkhū gahetvā taṁtaṁ kammaṁ kataṁ sukatameva
hoti. Bhagavā neva kammaṁ kopeti na sampādeti. Na kopeti
dhammissarattā na sampādeti agaṇapūrakattā. Dve tayo nimantena
ekato bhuñjatīti dve tīṇi nimantanāni ekapatte pakkhipitvā
missetvā ekaṁ katvā bhuñjatīti attho. Dve tīṇi kulāni
nimantetvā ekasmiṁ ṭhāne nisīdāpetvā itocītoca āharitvā
 bhattaṁ ākīranti sūpabyañjanaṁ ākīranti ekamissakaṁ hoti ettha
anāpattīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sace pana mūlanimantanaṁ heṭṭhā

394
Hoti pacchimaṁ upari taṁ uparito paṭṭhāya bhuñjantassāpatti.
Hatthaṁ pana anto pavesetvā paṭhamanimantanato ekaṁpi kavaḷaṁ uddharitvā
bhuttakālato paṭṭhāya yathā tathā vā bhuñjantassa anāpatti.
Sacepi tattha khīraṁ vā rasaṁ vā ākīranti yena ajjhotthataṁ bhattaṁ
ekarasaṁ hoti koṭito paṭṭhāya bhuñjantassa anāpattīti
mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana vuttaṁ khīrabhattaṁ vā rasabhattaṁ
vā labhitvā nisinnassa tattheva aññepi khīrabhattaṁ vā rasabhattaṁ
vā ākīranti khīraṁ vā rasaṁ vā pivato anāpatti bhuñjantena
pana paṭhamaṁ laddhaṁ maṁsakhaṇḍaṁ vā bhattapiṇḍaṁ vā mukhe pakkhipitvā
koṭito paṭṭhāya bhuñjituṁ vaṭṭati sappipāyāsepi eseva
nayoti. Mahāupāsako bhikkhuṁ nimanteti tassa kulaṁ upagatassa
upāsakopi tassa puttadārabhātikabhaginīādayopi attano attano
koṭṭhāsaṁ āharitvā patte pakkhipanti upāsakena paṭhamaṁ
dinnaṁ abhuñjitvā pacchā laddhaṁ bhuñjantassa āpattīti
mahāaṭṭhakathāyaṁ vuttaṁ. Kurundaṭṭhakathāyaṁ vaṭṭatīti vuttaṁ.
Mahāpaccariyaṁ sace pāṭekkaṁ pacanti attano attano pakkabhattato
āharitvā denti tattha pacchā āhaṭaṁ paṭhamaṁ bhuñjantassa pācittiyaṁ
yadi pana sabbesaṁ ekova pāko hoti paramparabhojanaṁ na
hotīti vuttaṁ. Mahāupāsako nimantetvā nisīdāpesi. Añño
manusso pattaṁ gaṇhāti. Na dātabbaṁ. Kiṁ bhante na dethāti.
Nanu upāsaka tayā nimantitamhāti. Hotu bhante laddhaṁ laddhaṁ

395
Bhuñjathāti vadati. Bhuñjituṁ vaṭṭati. Aññena āharitvā bhatte
dinne āpucchitvāpi bhuñjituṁ vaṭṭatīti kurundiyaṁ vuttaṁ. Anumodanaṁ
katvā gacchantaṁ dhammaṁ sotukāmā svepi bhante āgaccheyyāthāti
sabbe nimantenti. Punadivase āgantvā laddhaṁ laddhaṁ bhuñjituṁ
vaṭṭati. Kasmā. Sabbehi nimantitattā. Eko bhikkhu
piṇḍāya caranto bhattaṁ labhati. Tamañño upāsako nimantetvā
ghare nisīdāpeti na ca tāva bhattaṁ sampajjati. Sace so bhikkhu
piṇḍāya caritvā laddhabhattaṁ bhuñjati āpatti. Abhutvā nisinne
kiṁ bhante na bhuñjasīti vutte tayā nimantitattāti vatvā laddhaṁ
laddhaṁ bhuñjatha bhanteti vutto bhuñjati 1- vaṭṭati. Sakalena
gāmenāti sakalena gāmena ekato hutvā nimantitasseva yattha
katthaci bhuñjato anāpatti. Pūgepi eseva nayo. Nimantiyamāno
bhikkhaṁ gaṇhissāmīti bhaṇatīti bhattaṁ gaṇhāti nimantiyamāno na
mayhaṁ tava bhattena attho bhikkhaṁ gaṇhissāmīti vadati. Ettha
mahāpadumatthero āha evaṁ vadanto imasmiṁ sikkhāpade animantanaṁ
kātuṁ sakkoti bhuñjanatthāya pana okāso kato hotīti neva
gaṇabhojanato na cārittato muccatīti. Mahāsumatthero āha
yadaggena animantanaṁ kātuṁ sakkoti tadaggena neva gaṇabhojanaṁ
na cārittaṁ hotīti. Sesaṁ vuttanayameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ ettha hi bhojanaṁ

1. vutte bhuñjituṁ.

396
Kiriyā avikappanaṁ akiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paramparabhojanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Kāṇamātāti kāṇāya mātā. Sā
kirassā dhītā abhirūpā dassanīyā ahosi. Ye ye taṁ passanti
te te rāgena kāṇā honti rāgandhā hontīti attho.
 Tasmā paresaṁ kāṇabhāvakaraṇato kāṇāti vissutā ahosi.
Tassā vasena mātāpissā kāṇamātāti pākaṭā jātā. Āgatanti
āgamanaṁ. Kismiṁ viyāti kīdisaṁ viya. Lajjanakaṁ viya hotīti adhippāyo.
Rittahatthaṁ gantunti rittā hatthā asmiṁ gamane tadidaṁ rittahatthaṁ.
Taṁ rittahatthaṁ gamanaṁ gantuṁ lajjanakaṁ viya hotīti vuttaṁ hoti.
Parikkhayaṁ agamāsīti upāsikā ariyasāvikā bhikkhū disvā santaṁ
adātuṁ na sakkoti tasmā tāva dāpesi yāva sabbaṁ parikkhayaṁ
agamāsi. Dhammiyā kathāyāti ettha kāṇāpi mātu atthāya
desiyamānaṁ dhammaṁ suṇantī desanāpariyosāne sotāpannā ahosi.
Uṭṭhāyāsanā pakkāmīti āsanato uṭṭhahitvā gato. Sopi puriso
satthā kira kāṇamātāya nivesanaṁ agamāsīti sutvā kāṇaṁ ānetvā
pakatiṭṭhāneyeva ṭhapesi. Imasmiṁ pana vatthusmiṁ uppannamatte
appaññatteneva sikkhāpade pātheyyavatthu udapādi. Tasmā
anantarameva cetaṁ dassetuṁ tena kho pana samayenāti ādi vuttaṁ.
Sopi ca upāsako ariyasāvakattā sabbameva dāpesi.

397
Tena vuttaṁ parikkhayaṁ agamāsīti. Yaṅkiñci pahiṇakatthāyāti
paṇṇākāratthāya paṭiyattaṁ yaṅkiñci atirasakamodakasakkhalikādi sabbaṁ
idha pūvotveva saṅkhyaṁ gacchati. Yaṅkiñci pātheyyatthāyāti maggaṁ
gacchantānaṁ antarāmaggatthāya paṭiyattaṁ yaṅkiñci baddhasattuabaddha-
sattutilataṇḍulādi sabbaṁ idha manthotveva saṅkhyaṁ gacchati. Tato ce
uttarinti sace tatiyapattaṁ thūpīkataṁ gaṇhāti pūvagaṇanāya pācittiyaṁ.
Dvittipattapūre paṭiggahetvāti mukhavaṭṭiyā heṭṭhimalekhāya
samapūre patte gahetvā. Amutra mayā dvittipattapūrāti ettha
sace dve gahitā amutra mayā dve pattapūrā paṭiggahitā tvaṁ
ekaṁ gaṇheyyāsīti vattabbaṁ. Tenāpi aññaṁ passitvā paṭhamaṁ
āgatena dve pattapūrā gahitā mayā eko mā tvaṁ gaṇhīti
vattabbaṁ. Yena paṭhamaṁ eko gahito tassāpi paramparārocane
eseva nayo. Yena pana sayameva tayo gahitā tena aññaṁ
disvā mā kho ettha paṭiggaṇhāti vattabbaṁ. Paṭikkamanaṁ
nīharitvāti āsanasālaṁ haritvā. Āsanasālaṁ gacchantena ca
chaḍḍitasālā na gantabbā. Yattha mahābhikkhusaṅgho nisīdati tattha
gantabbaṁ. Mahāpaccariyaṁ pana vuttaṁ yā laddhaṭṭhānato āsannā
āsanasālā tattha gantabbaṁ attano sandiṭṭhasambhattānaṁ vā
ekanikāyikānaṁ vā dassāmīti aññattha gantuṁ na labbhati sace
panassa nibaddhanisīdanaṭṭhānaṁ hoti dūraṁpi gantuṁ vaṭṭatīti.
Saṁvibhajitabbanti sace tayo pattapūrā gahitā ekaṁ attano ṭhapetvā

398
Dve pattapūrā bhikkhusaṅghassa dātabbā. Sace dve gahitā ekaṁ
attano ṭhapetvā eko saṅghassa dātabbo. Yathāmittaṁ pana
dātuṁ na labbhati. Yena eko gahito na tena kiñci akāmā
dātabbaṁ yathāruciṁ kātabbaṁ. Gamane paṭippassaddheti antarāmagge
upaddavaṁ vā disvā anatthikatāya vā mayaṁ idāni na pesissāma
na gamissāmāti evaṁ gamane paṭippassaddhe upacchinne. Ñātakānaṁ
pavāritānanti etesaṁ bahuṁpi dentānaṁ paṭiggaṇhantassa anāpatti.
Aṭṭhakathāsu pana tesaṁpi pātheyyapahiṇatthāya paṭiyattato pamāṇameva
vaṭṭatīti vuttaṁ. Sesaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Kāṇamātāsikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Bhikkhū bhuttāvī pavāritāti brāhmaṇena
gaṇhātha bhante yāva icchathāti evaṁ yāvadatthappavāraṇāya sayaṁ ca
alaṁ āvuso thokaṁ thokaṁ dehīti evaṁ paṭikkhepappavāraṇāya
pavāritā. Paṭivissaketi sāmantagharavāsike. Kākoravasaddanti
kākānaṁ oravasaddaṁ sannipatitvā viravantānaṁ saddaṁ. Alametaṁ
 sabbanti ettha tikāraṁ avatvāva alametaṁ sabbaṁ ettakaṁ vattuṁ
vaṭṭati. Bhuttāvīti bhuttavā. Tattha ca yasmā yena ekaṁpi
siṭṭhaṁ saṅkhāditvā vā asaṅkhāditvā vā ajjhoharitaṁ hoti so
bhuttāvīti saṅkhyaṁ gacchati. Tenassa padabhājane bhuttāvī nāma

399
Pañcannaṁ bhojanānanti ādi vuttaṁ. Pavāritoti katapavāraṇo
katapaṭikkhepo. Sopi ca yasmā na paṭikkhepamattena athakho
pañcaṅgavasena. Tenassa padabhājane pavārito nāma asanaṁ paññāyatīti
ādi vuttaṁ. Tattha yasmā asanaṁ paññāyatīti iminā vippakatabhojano
pavārito vutto yo ca vippakatabhojano tena kiñci bhuttaṁ kiñci
abhuttaṁ yañca bhuttaṁ taṁ sandhāya bhuttāvīti saṅkhyaṁ gacchati tasmā
bhuttāvīti vacanena visuṁ kañci atthasiddhiṁ na passāma.
Dvirattatirattaṁ chappañcavācāhīti ādīsu pana dvirattādivacanaṁ viya
pavāritapadassa parivārikabhāvena byañjanasiliṭṭhatāya cetaṁ vuttanti
veditabbaṁ. Asanaṁ paññāyatīti ādīsu vikappakatabhojanaṁ dissati.
Bhuñjamāno ceso puggalo hotīti attho. Bhojanaṁ paññāyatīti
pavāraṇapahonakabhojanaṁ dissati. Odanādīnañce aññataraṁ
paṭikkhipitabbaṁ bhojanaṁ hotīti attho. Hatthapāse ṭhitoti
pavāraṇapahonakaṁ ce bhojanaṁ gaṇhitvā dāyako aḍḍhateyyahatthappamāṇe
okāse hotīti attho. Abhiharatīti so ce dāyako tassa taṁ
bhattaṁ kāyena abhiharatīti attho. Paṭikkhepo paññāyatīti
paṭikkhepo dissati. Tañce abhihaṭaṁ so bhikkhu kāyena vā vācāya
vā paṭikkhipatīti attho. Evaṁ pañcannaṁ aṅgānaṁ vasena pavārito
nāma hotīti. Vuttaṁpi cetaṁ pañcahi upāli ākārehi pavāraṇā
hoti asanaṁ paññāyati bhojanaṁ paññāyati hatthapāse ṭhito
abhiharati paṭikkhepo paññāyatīti 1-

1. vi. parivāra. 8/461.

400
Tatrāyaṁ vinicchayo. Asananti ādīsu tāva yañca asati
yañca bhojanaṁ hatthapāse ṭhitena abhihaṭaṁ paṭikkhipati taṁ odano
kummāso sattu maccho maṁsanti imesaṁ aññatarameva veditabbaṁ.
Tattha odano nāma sāli vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrusakoti
sattannaṁ dhaññānaṁ taṇḍulehi nibbatto. Tattha sālīti antamaso
nivāraṁ upādāya sabbāpi sālijāti. Vīhīti sabbāpi vīhijāti.
Yavagodhumesu bhedo natthi. Kaṅgūti setarattakāḷabhedā sabbāpi
kaṅgujāti. Varakoti antamaso varakaporakaṁ upādāya sabbāpi
setavaṇṇā varakajāti. Kudrusakoti kāḷakodruvo ceva
sāmākādibhedā ca sabbāpi tiṇadhaññajāti. Nivāravarakaporakā cettha
dhaññānulomāti vadanti. Dhaññāni vā hontu dhaññānulomāni vā
etesaṁ vuttappabhedānaṁ sattannaṁ dhaññānaṁ taṇḍule gahetvā bhattaṁ
pacissāmāti vā yāguṁ pacissāmāti vā ambilapāyāsādīsu
aññataraṁ pacissāmāti vā yaṅkiñci sandhāya pacantu. Sace
uṇhaṁ vā sītalaṁ vā bhuñjantānaṁ bhojanakāle gahitagahitaṭṭhāne
odhi paññāyati odanasaṅgahameva gacchati pavāraṇaṁ janeti. Sace
odhi na paññāyati yāgusaṅgahaṁ gacchati pavāraṇaṁ na janeti.
Yopi pāyāso vā paṇṇaphalakalīramissakā ambilayāgu vā uddhanato
otāritamattā abbhuṇhā hoti āvijjhitvā pivituṁ sakkā hatthena
gahitokāsepi odhiṁ na dasseti pavāraṇaṁ na janeti. Sace pana
usumāya vigatāya sītalībhūtāya ghanabhāvaṁ gacchati odhiṁ dasseti puna

401
Pavāraṇaṁ janeti. Pubbe tanukabhāvo na rakkhati. Sacepi
dadhitakkādīni āropetvā bahū paṇṇaphalakalīre pakkhipitvā muṭṭhimattāpi
taṇḍulā pakkhittā honti. Bhojanakāle ce odhi paññāyati
 pavāraṇaṁ janeti. Ayāguke nimantane yāguṁ dassāmāti bhatte
udakakañjikakhīrādīni ākīritvā yāguṁ gaṇhāthāti denti. Kiñcāpi
tanukā hoti pavāraṇaṁ janetiyeva. Sace pana pakkuṭṭhitesu
udakādīsu pakkhipitvā pacitvā denti yāgusaṅgahameva gacchati.
Yāgusaṅgahaṁ gatepi 1- tasmiṁ vā aññasmiṁ vā yattha macchamaṁsaṁ pakkhipanti
sace sāsapamattaṁpi macchamaṁsakhaṇḍaṁ vā nahāruṁ vā paññāyati
pavāraṇaṁ janeti. Suddharasako pana rasakayāgu vā na janeti.
Ṭhapetvā vuttadhaññānaṁ taṇḍule aññehi veṇutaṇḍulādīhi vā
kaṇḍamūlaphalehi vā yehi kehici kataṁ bhattaṁpi pavāraṇaṁ na janeti.
Pageva ghanayāgu. Sace panettha macchamaṁsaṁ pakkhipanti pavāraṇaṁ
janeti. Mahāpaccariyaṁ khubbiatthāya bhattaṁpi pavāraṇaṁ janetīti
vuttaṁ. Khubbiatthāya bhattaṁ nāma khubbikhajjakatthāya kuṭṭhitūdake
pakkhipitvā seditataṇḍulā vuccanti. Sace pana te taṇḍule
sukkhāpetvā khādanti vaṭṭati. Neva sattusaṅkhyaṁ na bhattasaṅkhyaṁ
gacchanti. Puna tehi katabhattaṁ pavāretiyeva. Te taṇḍule
sappitelādīsu vā pacanti pūvaṁ vā karonti na pavārenti.
Puthukā vā tāhi katasattubhattādīni vā na pavārenti. Kummāso nāma

1. yāgusaṅgahitepītipi padaṁ.

402
Yavehi katakummāso. Aññehi pana muggādīhi katakummāso
pavāraṇaṁ na janeti. Sattu nāma sālivīhiyavehi katasattu.
Kaṅguvarakakudrusakasīsānipi bhajjitvā īsakaṁ koṭṭetvā thuse palāpetvā
puna daḷhaṁ koṭṭetvā cuṇṇaṁ karonti. Sacepi taṁ allattā
ekābaddhaṁ hoti sattusaṅgahameva gacchati. Kharapākabhajjitānaṁ
vīhīnaṁ taṇḍule koṭṭetvā denti. Taṁpi cuṇṇaṁ sattusaṅgahameva
gacchati. Samapākabhajjitānaṁ pana vīhīnaṁ vā vīhipalāpānaṁ vā
taṇḍulā bhajjitataṇḍulāeva vā na pavārenti. Tesaṁ pana
taṇḍulānaṁ cuṇṇaṁ pavāreti. Kharapākabhajjitānaṁ vīhīnaṁ kuṇḍakaṁpi
pavāreti. Samapākabhajjitānaṁ pana ātapasukkhānaṁ vā kuṇḍakaṁ na
pavāreti. Lājā vā tehi katabhattasattuādīni vā na pavārenti.
Bhajjitapiṭṭhaṁ vā yaṅkiñci suddhakhajjakaṁ vā na pavāreti.
Macchamaṁsapūritakhajjakaṁ pana sattumodako vā pavāreti. Macchamaṁsañca
pākaṭameva. Ayaṁ pana viseso. Sacepi yāguṁ pivantassa
yāgusiṭṭhamattāneva dve macchakhaṇḍāni vā maṁsakhaṇḍāni vā
ekabhājane vā nānābhājane vā denti tāni ce akhādanto
aññaṁ yaṅkiñci pavāraṇapahonakaṁ paṭikkhipati na pavāreti.
Tato ekaṁ khāditaṁ ekaṁ hatthe vā patte vā hoti. So ce
aññaṁ paṭikkhipati pavāreti. Dvepi khāditāni honti
mukhe sāsapamattaṁpi avasiṭṭhaṁ natthi. Sacepi aññaṁ paṭikkhipati na
pavāreti. Kappiyamaṁsaṁ khādanto kappiyamaṁsaṁ paṭikkhipati pavāreti.

403
Kappiyamaṁsaṁ khādanto akappiyamaṁsaṁ paṭikkhipati na pavāreti.
Kasmā. Avatthutāya. Yaṁ hi bhikkhuno khādituṁ vaṭṭati taṁyeva
paṭikkhipato pavāraṇā hoti. Idaṁ pana jānanto akappiyattā
paṭikkhipati ajānantopi paṭikkhitabbaṭṭhāne ṭhitameva paṭikkhipati
nāma tasmā na pavāreti. Sace pana akappiyamaṁsaṁ khādanto
kappiyamaṁsaṁ paṭikkhipati pavāreti. Kasmā. Vatthutāya. Yaṁ hi
tena paṭikkhittaṁ taṁyeva pavāraṇāya vatthu. Yaṁ pana khāditaṁ taṁ
kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṁ khādiyamānaṁ pana maṁsabhāvaṁ
na jahāti tasmā pavāreti. Akappiyamaṁsaṁ khādanto akappiyamaṁsaṁ
paṭikkhipati purimanayeneva na pavāreti. Kappiyamaṁsaṁ vā akappiyamaṁsaṁ
vā khādanto pañcannaṁ bhojanānaṁ yaṅkiñci kappiyabhojanaṁ paṭikkhipati
pavāreti. Kuladūsakavejjakammauttarimanussadhammārocanasāditarūpiyādīhi
nibbattaṁ buddhapaṭikkuṭṭhaṁ anesanāya uppannaṁ akappiyabhojanaṁ paṭikkhipati
na pavāreti. Kappiyabhojanaṁ vā akappiyabhojanaṁ vā bhuñjantopi
 kappiyabhojanaṁ paṭikkhipati pavāreti akappiyabhojanaṁ paṭikkhipati
na pavāretīti sabbattha vuttanayeneva kāraṇaṁ veditabbaṁ.
Evaṁ asananti ādīsu yañca asati yañca bhojanaṁ hatthapāse
ṭhitena abhihaṭaṁ paṭikkhipanto pavāraṇaṁ āpajjati taṁ ñatvā idāni
yathā āpajjati tassa jānanatthaṁ ayaṁ vinicchayo. Asanaṁ bhojananti
ettha tāva yena ekaṁ siṭṭhaṁpi ajjhohaṭaṁ hoti so sace
pattamukhahatthānaṁ yattha katthaci pañcasu bhojanesu ekasmiṁpi sati

404
Aññaṁ pañcasu bhojanesu ekaṁpi paṭikkhipati pavāreti. Katthaci
bhojanaṁ natthi āmisagandhamattaṁ paññāyati na pavāreti. Mukhe
ca hatthe ca bhojanaṁ natthi patte atthi tasmiṁ pana āsane
na bhuñjitukāmo vihāraṁ vā pavisitvā bhuñjitukāmo aññassa vā
dātukāmo tasmiṁ ce antare aññataraṁ bhojanaṁ paṭikkhipati
na pavāreti. Kasmā. Vippakatabhojanabhāvassa upacchinnattā.
Yopi aññattha gantvā bhuñjitukāmo mukhe bhattaṁ gilitvā sesaṁ
ādāya gacchanto antarāmagge aññaṁ bhojanaṁ paṭikkhipati
tassāpi pavāraṇā na hotīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Yathā ca
patte evaṁ hatthepi mukhepi vā vijjamānaṁ bhojanaṁ sace
anajjhoharitukāmo hoti tasmiṁ ca khaṇe aññaṁ paṭikkhipati
na pavāreti. Ekasmiṁ hi pade vuttalakkhaṇaṁ sabbattha veditabbaṁ
hoti. Apica kurundiyaṁ esa nayo dassitoyeva. Vuttaṁ hi
tattha mukhe bhattaṁ gilitaṁ hatthe bhattaṁ vighāsādassa dātukāmo
patte bhattaṁ bhikkhussa dātukāmo sace tasmiṁ khaṇe paṭikkhipati
na pavāretīti. Hatthapāse ṭhitoti ettha pana sace bhikkhu
nisinno hoti āsanassa pacchimantato paṭṭhāya sace ṭhito
pañhiantato paṭṭhāya sace nipanno yena passena nipanno
tassa pārimantato paṭṭhāya dāyakassa nisinnassa vā ṭhitassa vā
nipannassa vā ṭhapetvā pasāritahatthaṁ yaṁ āsannataraṁ aṅgaṁ
tassa orimantena paricchinditvā aḍḍhateyyahattho hatthapāsoti

405
Veditabbo. Tasmiṁ ṭhatvā abhihaṭaṁ paṭikkhipantasseva pavāraṇā
hoti na tato paraṁ. Abhiharatīti hatthapāsabbhantare ṭhito
gahaṇatthaṁ upanāmeti. Sace pana anantarānisinno bhikkhu hatthe vā
urūsu vā ādhārake vā ṭhitaṁ pattaṁ anabhiharitvā va bhattaṁ gaṇhāhīti
vadati taṁ paṭikkhipato pavāraṇā natthi. Bhattapacchiṁ ānetvā
purato bhūmiyaṁ ṭhapetvā gaṇhāti vuttepi eseva nayo.
Īsakaṁ pana uddharitvā vā upanāmetvā vā gaṇhāthāti vutte pana
paṭikkhipato pavāraṇā hoti. Therāsane nisinno thero dūre
nisinnassa daharabhikkhussa pattaṁ pesetvā ito odanaṁ gaṇhāhīti
vadati gaṇhitvā pana gato tuṇhī tiṭṭhati. Daharo alaṁ
mayhanti paṭikkhipati na pavāreti. Kasmā. Therassa dūrabhāvato
dūtassa ca anabhiharaṇatoti. Sace pana gahetvā āgato bhikkhu
imaṁ bhattaṁ gaṇhāti vadati taṁ paṭikkhipato pavāraṇā hoti.
Parivesanāya eko ekena hatthena odanapacchiṁ ekena kaṭacchuṁ
gahetvā bhikkhū parivisati. Tatra ce añño āgantvā ahaṁ
pacchiṁ dhāressāmi tvaṁ odanaṁ dehīti vatvā gahitamattameva karoti
parivesakoeva pana taṁ odanapacchiṁ dhāreti tasmā sā abhihaṭāva
hoti. Tato dātukāmatāya gaṇhantaṁ paṭikkhipantassa pavāraṇā
hoti. Sace pana parivesakena phuṭṭhamattāva hoti itarova naṁ
dhāreti tato dātukāmatāya gaṇhantaṁ paṭikkhipantassa pavāraṇā
na hoti. Kaṭacchunā uddhanamatte pana hoti. Kaṭacchuabhihāroyeva

406
Hi tassa abhihāro. Dvinnaṁ samabhārepi paṭikkhipanto pavāretiyevāti
 mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Anantarassa bhikkhuno bhatte dīyamāne
itaro pattaṁ hatthehi pidahati pavāraṇā natthi. Kasmā.
Aññassa abhihaṭe paṭikkhitattā. Paṭikkhepo paññāyatīti ettha
vācāya abhihaṭaṁ paṭikkhipato pavāraṇā natthi kāyena abhihaṭaṁ pana
kāyena vā vācāya vā paṭikkhipantassa pavāraṇā hotīti
veditabbo. Tattha kāyena paṭikkhepo nāma aṅguliṁ vā hatthaṁ
vā macchikavījaniṁ vā cīvarakaṇṇaṁ vā cāleti bhamukāya vā ākāraṁ
karoti kuddho vā oloketi. Vācāya paṭikkhepo nāma
alanti vā na gaṇhāmīti vā mā ākīrāti vā apagacchāti vā
vadati. Evaṁ yena kenaci ākārena kāyena vā vācāya vā
paṭikkhitte pavāraṇā hoti. Eko abhihaṭe bhatte pavāraṇāya
bhīto hatthe apanetvā punappunaṁ patte odanaṁ ākīrantaṁ
ākīrākīra koṭṭetvā koṭṭetvā pūrehīti vadati ettha kathanti.
Mahāsumatthero tāva anākīraṇatthāya vuttattā pavāraṇā hotīti
āha. Mahāpadumatthero pana ākīra pūrehīti vadantassa nāma
kassaci pavāraṇā atthīti vatvā na pavāretīti āha. Aparo
bhattaṁ abhiharantaṁ bhikkhuṁ sallakkhetvā kiṁ āvuso itopi kiñci
gaṇhissasi dammi te kiñcīti āha. Tatrāpi evaṁ
nāgamissatīti vuttattā pavāraṇā hotīti mahāsumatthero āha.
Mahāpadumatthero pana gaṇhissasīti vadantassa nāma kassaci pavāraṇā

407
Atthīti vatvā na pavāretīti āha. Eko samaṁsakarasaṁ abhiharitvā
rasaṁ gaṇhāthāti vadati. Taṁ sutvā paṭikkhipato pavāraṇā natthi.
Maccharasaṁ maṁsarasanti vutte paṭikkhipato hoti. Idaṁ gaṇhāthāti
vuttepi hotiyeva. Maṁsaṁ visuṁ katvā maṁsarasaṁ gaṇhāthāti vadati.
Tattha ce sāsapamattaṁpi maṁsakhaṇḍaṁ atthi taṁ paṭikkhipato pavāraṇā
hoti. Sace pana parissāvito hoti vaṭṭatīti. Abhayatthero
āha maṁsarasena āpucchantaṁ mahāthero muhuttaṁ āgamehīti vatvā
thālakaṁ āvuso āharāti āha ettha kathanti. Mahāsumatthero
tāva abhihārakassa gamanaṁ upacchinnaṁ tasmā pavāretīti āha.
Mahāpadumatthero pana ayaṁ kuhiṁ gacchati kīdisaṁ etassa gamanaṁ
gaṇhantassāpi nāma pavāraṇā atthīti vatvā na pavāretīti
āha. Kalīrapanasādīhi missetvā macchamaṁsaṁ pacanti. Taṁ
gahetvā kalīrasūpaṁ gaṇhātha panasabyañjanaṁ gaṇhāthāti vadanti.
Etaṁpi na pavāreti. Kasmā. Appavāraṇārahassa nāmena
vuttattā. Sace pana macchasūpaṁ maṁsasūpanti vā idaṁ gaṇhāthāti
vā vadanti pavāreti. Maṁsakarambako nāma hoti taṁ dātukāmopi
karambakaṁ gaṇhāthāti vadati vaṭṭati na pavāreti. Maṁsakarambakanti
vā idanti vā vutte pana pavāreti. Eseva nayo sabbesu
macchamaṁsamissakesu. Yo pana nimantane bhuñjamāno maṁsaṁ
abhihaṭaṁ uddissa katanti maññamāno paṭikkhipati pavāritova
hotīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Missakakathā pana kurundiyaṁ suṭṭhu

408
Vuttā. Evaṁ hi tattha vuttaṁ piṇḍapātacāriko bhikkhu
bhattamissakaṁ yāguṁ āharitvā yāguṁ gaṇhāthāti vadati na pavāreti.
Bhattaṁ gaṇhāthāti vutte pavāreti. Kasmā. Yenāpucchito
tassa atthitāya. Ayamettha adhippāyo. Yāgumissakaṁ gaṇhāthāti
vadati. Tatra ce yāgu bahutarā vā hoti samasamā vā
na pavāreti. Yāgu mandā bhattaṁ bahutaraṁ pavāreti. Idaṁ ca
sabbaṭṭhakathāsu vuttattā na sakkā paṭikkhipituṁ kāraṇaṁ panettha
duddasaṁ. Bhattamissakaṁ gaṇhāthāti vadati. Bhattaṁ bahutaraṁ vā
samaṁ vā appataraṁ vā hoti pavāretiyeva. Bhattaṁ vā yāguṁ vā
anāmasitvā missakaṁ gaṇhāthāti vadati. Tatra ce bhattaṁ bahutaraṁ
vā samakaṁ vā hoti pavāreti appataraṁ na pavāreti. Idaṁ
ca karambakena na samānetabbaṁ. Karambako hi maṁsamissakopi hoti
 amaṁsamissakopi tasmā karambakanti vutte pavāraṇā natthi.
Idaṁ pana bhattamissakameva. Ettha vuttanayeneva pavāraṇā hoti.
Bahurase bhatte rasaṁ bahukhīre khīraṁ bahusappimhi ca pāyāse sappiṁ
gaṇhāthāti visuṁ katvā deti. Taṁ paṭikkhipato pavāraṇā
natthi. Yo pana gacchanto pavāreti so gacchantova bhuñjituṁ
labhati. Kaddamaṁ vā udakaṁ vā patvā ṭhitena atirittaṁ kāretabbaṁ.
Sace antarā nadī pūrā hoti nadītīre gumbaṁ anupariyāyantena
bhuñjitabbaṁ. Atha nāvā vā setu vā atthi taṁ abhiruhitvāpi
caṅkamanteneva bhuñjitabbaṁ. Gamanaṁ na upacchinditabbaṁ. Yāne

409
Vā hatthiassapiṭṭhe vā candamaṇḍale vā suriyamaṇḍale vā
nisīditvā pavāritena yāva majjhantikaṁ tāva tesu gacchantesupi
nisinneneva bhuñjitabbaṁ. Yo ṭhito pavāreti ṭhiteneva yo
nisinno nisinneneva bhuñjitabbaṁ. Taṁ iriyāpathaṁ kopentena
atirittaṁ kāretabbaṁ. Yo ukkuṭiko nisīditvā pavāreti tena
ukkuṭikeneva bhuñjitabbaṁ. Tassa pana heṭṭhā palāsapīṭhaṁ vā
kiñci vā nisīdanakaṁ dātabbaṁ. Pīṭhake nisīditvā pavāritena
āsanaṁ acāletvāva catasso disā parivattantena bhuñjituṁ labbhati.
Mañce nisīditvā pavāritena ito vā eto vā saṁsarituṁ
na labbhati. Sace pana naṁ saha mañcena ukkhipitvā aññatra nenti
vaṭṭati. Nipajjitvā pavāritena nipanneneva bhuñjitabbaṁ.
Parivattantena yena passena nipanno tassa ṭhānaṁ nātikkametabbaṁ.
Anatirittanti na atirittaṁ na adhikanti attho. Taṁ pana yasmā
akappiyakatādīhi sattahi vinayakammākārehi akataṁ vā gilānassa
anadhikaṁ vā hoti tasmā padabhājane akappiyakatanti ādi
vuttaṁ. Tattha akappiyakatanti yaṁ tattha phalaṁ vā kaṇḍamūlādi vā
pañcahi samaṇakappehi kappiyaṁ akataṁ yañca akappiyamaṁsaṁ vā
akappiyabhojanaṁ vā etaṁ akappiyaṁ nāma taṁ akappiyaṁ alametaṁ
sabbanti evaṁ atirittaṁ kataṁ akappiyakatanti veditabbaṁ.
Appaṭiggahitakatanti bhikkhunā apaṭiggahitaṁyeva purimanayena atirittaṁ
kataṁ. Anuccāritakatanti kappiyaṁ kārāpetuṁ āgatena bhikkhunā

410
Īsakaṁpi anukkhittaṁ vā anupanāmitaṁ vā kataṁ. Ahatthapāse katanti
kappiyaṁ kārāpetuṁ āgatassa hatthapāsato bahi ṭhitena kataṁ.
Abhuttāvinā katanti yo alametaṁ sabbanti atirittaṁ karoti
tena pavāraṇapahonakaṁ bhojanaṁ abhuttena 1- kataṁ. Bhuttāvinā
pavāritena āsanā vuṭṭhitena katanti idaṁ uttānameva.
Alametaṁ sabbanti avuttanti vacībhedaṁ katvā evaṁ avuttaṁ hoti.
Iti imehi sattahi vinayakammākārehi yaṁ atirittaṁ kappiyaṁ akataṁ yañca
na gilānātirittaṁ tadubhayaṁpi anatirittanti veditabbaṁ. Atirittaṁ
pana tasseva paṭikkhepena veditabbaṁ. Apicettha bhuttāvinā kataṁ
hotīti anantarā nisinnassa sabhāgassa bhikkhuno pattato ekaṁpi
siṭṭhaṁ vā maṁsahiraṁ vā khāditvā kataṁpi bhuttāvināva kataṁ hotīti
veditabbaṁ. Āsanā avuṭṭhitenāti ettha pana asammohatthaṁ
ayaṁ vinicchayo. Dve bhikkhū pātova bhuñjamānā pavāritā
honti. Ekena tattheva nisīditabbaṁ. Itarena niccabhattaṁ vā
salākabhattaṁ vā ānetvā upaḍḍhaṁ tassa bhikkhuno patte
ākīritvā hatthaṁ dhovitvā sesaṁ tena bhikkhunā kappiyaṁ kārāpetvā
bhuñjitabbaṁ. Kasmā. Yaṁ hi tassa hatthe laggaṁ taṁ akappiyaṁ
hoti. Sace pana paṭhamaṁ nisinno bhikkhu sayameva tassa pattato
hatthena gaṇhāti hatthadhovanakiccaṁ natthi. Sace pana evaṁ
kappiyaṁ kāretvā bhuñjantassa puna kiñci byañjanaṁ vā khādanīyaṁ

1. abhuñjitvā.
411
Vā patte ākīranti yena paṭhamaṁ kappiyaṁ kataṁ so puna kātuṁ
na labhati. Yena akataṁ tena kātabbaṁ. Yaṁ ca akataṁ
taṁ kātabbaṁ. Yena akatanti aññena bhikkhunā yena paṭhamaṁ
na kataṁ tena kātabbaṁ. Yaṁ ca akatanti yena paṭhamaṁ kappiyaṁ
kataṁ tenāpi yaṁ akataṁ taṁ kātabbaṁ. Paṭhamabhājane pana kātuṁ
na labbhati. Tattha hi kariyamānaṁ paṭhamakatena saddhiṁ kataṁ hoti
tasmā aññasmiṁ bhājane kātuṁ vaṭṭatīti adhippāyo. Evaṁ kataṁ
pana tena bhikkhunā paṭhamakatena saddhiṁ bhuñjituṁ vaṭṭati. Kappiyaṁ
karontena ca na kevalaṁ patteyeva kuṇḍepi pacchiyaṁpi yattha katthaci
purato ṭhapetvā onamitabhājane kātabbaṁ. Taṁ sacepi bhikkhusataṁ
pavāritaṁ hoti sabbesaṁ bhuñjituṁ vaṭṭati appavāritānaṁpi
vaṭṭati. Yena pana kappiyaṁ kataṁ tassa na vaṭṭati. Sacepi
pavāretvā piṇḍāya paviṭṭhaṁ bhikkhuṁ disvā pattaṁ gahetvā avassaṁ
bhuñjanake maṅgalanimantane nisīdāpenti atirittaṁ kāretvāva
bhuñjitabbaṁ. Sace tattha añño bhikkhu natthi āsanasālaṁ vā
vihāraṁ vā pattaṁ pesetvā kāretabbaṁ. Kappiyaṁ karontena pana
anupasampannassa hatthe ṭhitaṁ na kātabbaṁ. Sace āsanasālāyaṁ
abyatto bhikkhu hoti sayaṁ gantvā kappiyaṁ kārāpetvā
ānetvā bhuñjitabbaṁ. Gilānātirittanti ettha na kevalaṁ yaṁ
gilānassa bhuttāvasesaṁ hoti taṁ gilānātirittaṁ athakho yaṅkiñci
gilānaṁ uddissa ajja vā sve vā yadā vā icchati tadā

412
Khādissatīti āhaṭaṁ taṁ sabbaṁ gilānātirittanti veditabbaṁ. Yaṁ
yāmakālikādīsu ajjhohāre ajjhohāre dukkaṭaṁ taṁ asaṁsaṭṭhavasena
vuttaṁ. Sace pana āmisasaṁsaṭṭhāni honti āhāratthāyapi
anāhāratthāyapi paṭiggahetvā ajjhoharantassa pācittiyameva. Sati
paccayeti yāmakālikaṁ pipāsāya sati pipāsacchedanatthaṁ sattāhakālikaṁ
yāvajīvikañca tena tena upasametabbake ābādhe sati tassa
upasamanatthaṁ paribhuñjato anāpatti. Sesamettha uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamappavāraṇāsikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Anācāraṁ ācaratīti paṇṇattivītikkamaṁ
karoti. Upanaddhīti upanāhaṁ janento tasmiṁ puggale attano
kodhaṁ bandhi punappunaṁ āghātaṁ janesīti attho. Upanaddho
bhikkhūti so janitaupanāho bhikkhu. Abhihaṭṭhuṁ pavāreyyāti
abhiharitvā handa bhikkhu khāda vā bhuñja vāti evaṁ pavāreyya.
Padabhājane pana handa bhikkhūti ādiṁ anuddharitvā sādhāraṇameva
abhihaṭṭhuṁ pavāraṇāya atthaṁ dassetuṁ yāvatakaṁ icchasi tāvatakaṁ
gaṇhāhīti vuttaṁ. Jānanti pavāritabhāvaṁ jānanto. Taṁ panassa
jānanaṁ yasmā tīhākārehi hoti tasmā jānāti nāma sāmaṁ vā
jānātītiādinā nayena padabhājanaṁ vuttaṁ. Āsādanāpekkhoti

413
Āsādanaṁ codanaṁ maṅkukaraṇabhāvaṁ apekkhamāno. Paṭiggaṇhāti
āpatti dukkaṭassāti yassa abhihaṭaṁ tasmiṁ paṭiggaṇhante
abhihārakassa dukkaṭaṁ. Itarassa pana sabbo āpattibhedo
paṭhamasikkhāpade vutto. Imasmiṁ pana sikkhāpade sabbā āpattiyo
abhihārakasseva veditabbā. Sesaṁ paṭhamasikkhāpade vuttanayattā
pākaṭameva. Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato
ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dutiyappavāraṇāsikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Giraggasamajjoti girimhi aggasamajjo
 girassa vā aggappadese samajjo. So kira sattame divase
bhavissatīti nagare ghosanā kariyati. Nagarassa bahiddhā same
bhūmibhāge pabbatacchāyāyaṁ mahājanakāyo sannipati. Anekappakārāni
naṭanāṭakāni pavattanti. Tesaṁ dassanatthaṁ mañcātimañce bandhanti.
Sattarasavaggiyā appaññatte sikkhāpade daharāva upasampannā.
Te nāṭakāni āvuso passissāmāti tattha agamaṁsu. Atha nesaṁ
ñātakā amhākaṁ ayyā āgatāti tuṭṭhacittā nahāpetvā
vilimpitvā bhojetvā aññaṁpi pūvakhādanīyādiṁ hatthe adaṁsu. Te
sandhāya vuttaṁ manussā sattarasavaggiye bhikkhū passitvāti ādi.
Vikāleti vigate kāle. Kāloti bhikkhūnaṁ bhojanakālo adhippeto.
So ca sabbantimena paricchedena majjhantiko tasmiṁ vītivatteti

414
Adhippāyo. Tenevassa padabhājane vikālo nāma majjhantike
vītivatte yāva aruṇuggamanāti vuttaṁ. Ṭhitamajjhantikopi
kālasaṅgahaṁ gacchati. Tato paṭṭhāya khādituṁ vā bhuñjituṁ vā na
sakkā sahasā pivituṁ sakkā bhaveyya kukkuccakena pana na
kattabbaṁ. Kālaparicchedajānanatthaṁ ca kālatthambho yojetabbo.
Kālantare vā bhattakiccaṁ kātabbaṁ. Avasesaṁ khādanīyaṁ nāmāti
ettha yaṁ tāva sakkhalimodakādi pubbannāparannamayaṁ tattha
vattabbamevamatthi. Yaṁpi paṇṇamūlādippabhedaṁ āmisagatikaṁ hoti
seyyathīdaṁ mūlakhādanīyaṁ kaṇḍakhādanīyaṁ mūḷālakhādanīyaṁ matthakakhādanīyaṁ
khandhakhādanīyaṁ tacakhādanīyaṁ pattakhādanīyaṁ pupphakhādanīyaṁ phalakhādanīyaṁ
aṭṭhikhādanīyaṁ piṭṭhakhādanīyaṁ niyyāsakhādanīyanti idaṁpi khādanīyasaṅgahameva
gacchati. Tattha pana āmisagatikaṁ sallakkhaṇatthaṁ idaṁ khādanīyaṁ
mukhamattanidassanaṁ.
Mūlakhādanīye tāva mūlakamūlaṁ vārakamūlaṁ puccumūlaṁ tambakamūlaṁ
taṇḍuleyyakamūlaṁ vatthaleyyakamūlaṁ vajjakalimūlaṁ jajjharimūlanti evamādīni
sūpeyyapaṇṇamūlāni āmisagatikāni. Ettha ca vajjakalimūle
jaraḍḍhaṁ chinditvā chaḍḍenti taṁ yāvajīvikaṁ hoti. Aññaṁpi evarūpaṁ
eteneva nayena veditabbaṁ. Mūlakavārakajajjharimūlāni pana
jaraḍḍhānipi āmisagatikānevāti vuttaṁ. Yāni pana pāliyaṁ anujānāmi
bhikkhave mūlāni bhesajjāni haliddaṁ siṅgaveraṁ vacaṁ vacatthaṁ ativisaṁ
kaṭukarohiṇiṁ usīraṁ bhaddamuttakaṁ yāni vā panaññānipi atthi

415
Mūlāni bhesajjāni neva khādanīye khādanīyatthaṁ pharanti na bhojanīye
bhojanīyatthaṁ pharantīti 1- vuttāni tāni yāvajīvikāni. Tesaṁ
cūḷapañcamūlaṁ mahāpañcamūlanti ādinā nayena gaṇiyamānānaṁ gaṇanāya
anto natthi. Khādanīyatthañca bhojanīyatthañca apharaṇabhāvoyeva
panetesaṁ lakkhaṇaṁ. Tassa yaṅkiñci mūlaṁ tesu tesu janapadesu
pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthaṁ ca pharati taṁ
yāvakālikaṁ itaraṁ yāvajīvikanti veditabbaṁ. Subahuṁ vatvāpi hi
imasmiṁyeva lakkhaṇe ṭhātabbaṁ. Nāmasaññāsu pana vuccamānāsu
taṁ taṁ nāmaṁ ajānantānaṁ sammohoyeva hoti. Tasmā nāmasaññāya
ādaraṁ akatvā lakkhaṇameva dassitaṁ. Yathā ca mūle evaṁ
kaṇḍādīsupi yaṁ lakkhaṇaṁ dassitaṁ tasseva vasena vinicchayo
veditabbo. Yañca taṁ pāliyaṁ haliddādi aṭṭhavidhaṁ vuttaṁ tassa
khandhatacapupphaphalaṁpi sabbaṁ yāvajīvikanti vuttaṁ. Kaṇḍakhādanīye
duvidho kaṇḍo dīgho ca vaṭṭo ca. Dīgho ca rasso ca
bhisakiṁsukakaṇḍādi vaṭṭo uppalakaserukakaṇḍādi yaṁ gaṇṭhītipi
vadanti. Tattha sabbesaṁ kaṇḍānaṁ jiṇṇajaraḍḍhaṭṭhānaṁ ca challi
ca sukhumamūlāni ca yāvajīvikāni. Taruṇo pana sukhakhādanīyo
sālakalyāṇīpotakakaṇḍo kiṁsukapotakakaṇḍo ambātakakaṇḍo
ketakakaṇḍo māluvakaṇḍo bhisasaṅkhāto padumapuṇḍarīkakaṇḍo
piṇḍālumasāluādayo ca vallīkaṇḍā āluvakaṇḍo siggukaṇḍo tālakaṇḍo
nīluppalarattuppalakumudasogandhikānaṁ kaṇḍā kaddalīkaṇḍo veḷukaṇḍo
 1. vi. mahāvagga. 5/41.

416
Kaserukakaṇḍoti evamādayo tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena
manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthaṁ ca pharaṇakaṇḍā yāvakālikā.
Khīravallīkaṇḍo adhoto yāvajīviko dhoto yāvakāliko.
Khīrakākolijīvikausabhakalasuṇādikaṇḍā pana yāvajīvikā. Te
pāliyaṁ yāni vā panaññānipi atthi mūlāni bhesajjānīti 1- evaṁ
mūlabhesajjasaṅgaheneva saṅgahitā. Mūḷālakhādanīye padumamūḷālaṁ
puṇḍarikamūḷālasadisameva. Erakamūlaṁ kaṇḍalamūlanti evamādi
tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ
bhojanīyatthañca pharaṇakamūḷālaṁ yāvakālikaṁ. Haliddasiṅgavera-
makacicaturassavallīketakatālahintālakuntālanāḷikerapūgarukkhādimūḷālaṁ pana
yāvajīvikaṁ. Taṁ sabbaṁpi pāliyaṁ yāni vā panaññānipi atthi mūlāni
bhesajjānīti 2- evaṁ mūlabhesajjasaṅgaheneva saṅgahitaṁ. Matthakakhādanīye
tālahintālakuntālaketakanāḷikerapūgarukkhakhajjūrīvettaerakakaddalīnaṁ
kalīrasaṅkhātā matthakā veḷukalīro naḷakalīro ucchukalīro
mūlakakalīro sāsapakalīro satāvarikalīro sattannaṁ dhaññānaṁ kalīrāti
evamādi tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ
bhojanīyatthaṁ ca pharaṇako rukkhavallīādīnaṁ matthako yāvakāliko.
Haliddasiṅgaveravacamakacilasuṇānaṁkalīrānaṁtālahintālakuntālanāḷikerakalīrānaṁ
ca chinditvā pātito jaraḍḍhabundho yāvajīviko. Khandhakhādanīye
antopaṭhavīgato sālakalyāṇikkhandho ucchukkhandho
niluppalarattuppalakumudasogandhikānaṁ khandhāti evamādi tesu tesu janapadesu

1.2. vi. mahāvagga. 5/41.

417
Pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthañca pharaṇako khandho
yāvakāliko. Uppalajātīnaṁ paṇṇadaṇḍako padumajātīnaṁ sabbopi
daṇḍako aravindakadaṇḍādayo ca avasesā sabbe khandhā yāvajīvikā.
Tacakhādanīye ucchuttacova eko yāvakāliko. Sopi saraso.
Seso sabbo yāvajīviko. Tesaṁ pana matthakakkhandhattacānaṁ tiṇṇaṁpi
pāliyaṁ kasāvabhesajjena saṅgaho veditabbo. Vuttaṁ hetaṁ anujānāmi
bhikkhave kasāvāni bhesajjāni nimbakasāvaṁ kudajakasāvaṁ paggavakasāvaṁ
nattamālakasāvaṁ yāni vā panaññānipi atthi kasāvāni bhesajjāni
neva khādanīye khādanīyatthaṁ pharanti na bhojanīye bhojanīyatthaṁ
pharantīti 1-. Ettha etesaṁpi saṅgaho sijjhati. Vuttakasāvāni ca
sabbakappiyānīti veditabbāni. Pattakhādanīye mūlako vārako
puccutambako taṇḍuleyyako punnāgo vatthaleyyako vajjakali jajjhari
selu siggu kāsamaddako ummācīnamuggo māso rājamāso ṭhapetvā
mahānipphāvaṁ avasesanipphāvo aggimaṭṭho sunisaṇṇako setavaraṇo
nāliko bhūmiyaṁ jātaloṇīti etesaṁ pattāni aññāni ca evarūpāni
tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanayatthaṁ
bhojanīyatthaṁ ca pharaṇakāni pattāni ekaṁsena yāvakālikāni. Yā
panaññāpi mahānakhapiṭṭhimattapaṇṇāloṇi rukkhe vā gacche vā
ārohati tassā pattaṁ yāvajīvikaṁ brahmipattañca yāvajīvikanti
dīpavāsino vadanti. Ambapallavaṁ yāvakālikaṁ. Asokapallavaṁ pana
yāvajīvikaṁ. Yāni vā panaññāni pāliyaṁ anujānāmi bhikkhave

1. vi. mahāvagga. 5/42. pāliyaṁ anujānāmi.. nimbakasāvaṁ kuṭjakasāvaṁ

paṭolakasāvanti
dissati.

418
Paṇṇāni bhesajjāni nimbapaṇṇaṁ kudajapaṇṇaṁ 1- paṭolapaṇṇaṁ
gulasipaṇṇaṁ kappāsikapaṇṇaṁ yāni vā panaññānipi atthi paṇṇāni
bhesajjāni neva khādanīye khādanīyatthaṁ na bhojanīye bhojanīyatthaṁ
 pharantīti 2- vuttāni tāni yāvajīvikāni. Na kevalañca paṇṇāni tesaṁ
pupphaphalādīnipi. Yāvajīvikapaṇṇānaṁ paṭolapaṇṇaṁ paggavapaṇṇaṁ
ajjukapaṇṇaṁ phaṇijjakapaṇṇaṁ tambolapaṇṇaṁ paduminīpaṇṇanti evaṁ gaṇanāvasena
anto natthi. Pupphakhādanīye mūlakapupphaṁ vārakapupphaṁ puccupupphaṁ
tambakapupphaṁ vajjakalipupphaṁ jajjharipupphaṁ cūḷanipphāvapupphaṁ
mahānipphāvapupphaṁ
kaserukapupphaṁ nāḷikeratālaketakānaṁ taruṇapupphāni setavaraṇapupphaṁ
siggupupphaṁ uppalapadumajātikānaṁ pupphāni kaṇṇikārapupphaṁ
agandhikapupphaṁ kaṇṇavirapupphaṁ jīvapupphanti evamādi tesu tesu
janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthaṁ ca
pharaṇakapupphaṁ yāvakālikaṁ. Asokabakulakuleyyakapunnāgacampakajāti-
kaṇṇavirakaṇṇikārakaṇḍavanamālikamallikādīnaṁ pana pupphaṁ yāvajīvikaṁ.
Tassa gaṇanāya anto natthi. Pāliyaṁ panassa kasāvabhesajjeneva
saṅgaho veditabbo. Phalakhādanīye panasalabujatāla-
nāḷikerāmbajambūambātakatintiṇikamātuluṅgakapiṭṭhalāvukumbhaṇḍa-
pussaphalatimbarusakatipusavātiṅgaṇacocamocamadhukādīnaṁ phalāni yāni loke tesu
tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthaṁ ca
pharanti sabbāni tāni yāvakālikāni. Nāmagaṇanāvasena ca nesaṁ
na sakkā pariyantaṁ dassetuṁ. Yāni ca pana pāliyaṁ anujānāmi

1. pāliyaṁ kuṭajapaṇṇanti dissati. 2. vi. mahāvagga. 5/42.

419
Bhikkhave phalāni bhesajjāni vilaṅgaṁ pipphali 1- maricaṁ harītakaṁ vibhītakaṁ
āmalakaṁ
koṭṭhaphalaṁ yāni vā panaññānipi atthi phalāni bhesajjāni neva
khādanīye khādanīyatthaṁ pharanti na bhojanīye bhojanīyatthaṁ pharantīti 2-
vuttāni tāni yāvajīvikāni. Tesaṁpi aparipakkāni acchiva
bimbavaraṇaketakakasmiriādīnaṁ phalāni jātiphalaṁ kaṭukaphalaṁ elā takkolanti
evaṁ
nāmavasena na sakkā pariyantaṁ dassetuṁ. Aṭṭhikhādanīye labujaṭṭhi
panasaṭṭhi ambātakaṭṭhi sālaṭṭhi khajjūrīketakatimbarusakānaṁ taruṇaphalaṭṭhi
tintiṇikaṭṭhi bimbaphalaṭṭhi kosambaṭṭhi uppalapadumajātīnaṁ pokkharaṭṭhīti
evamādīni tesu tesu janapadesu manussānaṁ pakatiāhāravasena khādanīyatthaṁ
bhojanīyatthaṁ ca pharaṇakāni aṭṭhini yāvakālikāni. Madhukaṭṭhi punnāgaṭṭhi
harītakādīnaṁ aṭṭhīni siddhaṭṭhakaṭṭhi rājikaṭṭhīti evamādīni aṭṭhīni
yāvajīvikāni. Tesaṁ pāliyaṁ phalabhesajjeneva saṅgaho veditabbo.
Piṭṭhakhādanīye sattannaṁ dhaññānaṁ dhaññānulomānaṁ aparannānañca
piṭṭhaṁ panasapiṭṭhaṁ labujapiṭṭhaṁ ambātakapiṭṭhaṁ sālapiṭṭhaṁ
dhotakatālapiṭṭhaṁ
ca khīravallīpiṭṭhañcāti evamādīni tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena
manussānaṁ khādanīyatthaṁ bhojanīyatthaṁ ca pharaṇakāni piṭṭhāni
yāvakālikāni. Adhotakatālapiṭṭhaṁ khīravallīpiṭṭhaṁ assagandhādipiṭṭhāni
yāvajīvikāni. Tesaṁ pāliyaṁ kāsāvehi ca mūlaphalehi ca saṅgaho
veditabbo. Niyyāsakhādanīye eko ucchuniyyāso sattāhakāliko.
Sesā anujānāmi bhikkhave jatūni bhesajjāni hiṁgu hiṁgujatu hiṁgusipāṭikā
takkaṁ takkapatti takkapaṇṇi 3- sajjulasaṁ yāni vā panaññānipi

1. pāliyaṁ pipphalinti dissati. 2. vi. mahāvagga. 5/42-3. 3. pāliyaṁ hiṅguṁ

hiṅgujatuṁ hiṅgusipātikaṁ takaṁ takapattiṁ takapaṇṇinti dissati.

420
Atthi jatūni bhesajjānīti 1- evaṁ pāliyaṁ vuttaniyyāsā yāvajīvikā.
Tattha yevāpanakavasena saṅgahitānaṁ kaṇṇikāraniyyāso ambaniyyāsoti
evaṁ nāmavasena na sakkā pariyantaṁ dassetuṁ.
Evaṁ imesu mūlakhādanīyādīsu yaṅkiñci yāvakālikaṁ sabbaṁpi
imasmiṁ atthe avasesaṁ khādanīyaṁ nāmāti saṅgahitaṁ. Bhojanīyaṁ nāma
pañca bhojanānītiādimhi yaṁ vattabbaṁ taṁ vuttameva. Khādissāmi
bhuñjissāmīti paṭiggaṇhāti āpatti dukkaṭassāti yo bhikkhu vikāle
 etaṁ khādanīyaṁ bhojanīyaṁ ca paṭiggaṇhāti tassa paṭiggahaṇe tāva
āpatti dukkaṭassa. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Vikālabhojanasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Veḷaṭṭhasīso nāma jaṭilasahassassa abbhantaro
mahāthero. Araññe viharatīti jetavanassa avidūre padhānaghare
ekasmiṁ āvāse vasati. Sukkhakūranti asūpabyañjanaṁ odanaṁ. So
kira antogāme bhuñjitvā pacchā piṇḍāya caritvā tādisaṁ odanaṁ
āharati. Tañcakho appicchatāya na paccayagiddhatāya. Thero
kira sattāhaṁ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā samāpattito vuṭṭhāya
taṁ piṇḍapātaṁ udakena temetvā bhuñjati. Tato puna sattāhaṁ
samāpattiyā nisīdati. Evaṁ dvepi tīṇipi cattāripi sattāhāni

1. vi. mahāvagga. 5/43.

421
Vītināmetvā gāmaṁ piṇḍāya pavisati. Tena vuttaṁ cirena gāmaṁ
piṇḍāya pavisatīti. Kāro karaṇaṁ kiriyāti atthato ekaṁ.
Sannidhikāro assāti sannidhikāraṁ. Sannidhikārameva sannidhikārakaṁ.
Sannidhikiriyanti attho. Paṭiggahetvā ekarattaṁ vītināmitassetaṁ
adhivacanaṁ. Tenevassa padabhājane vuttaṁ sannidhikārakaṁ nāma ajja
paṭiggahitaṁ aparajjunti 1-. Paṭiggaṇhāti āpatti dukkaṭassāti evaṁ
sannidhikataṁ yaṅkiñci yāvakālikaṁ yāmakālikaṁ vā ajjhoharitukāmatāya
gaṇhantassa paṭiggahaṇe tāva āpatti dukkaṭassa. Ajjhoharato pana
ekamekasmiṁ 2- ajjhohāre pācittiyaṁ. Sacepi patto duddhoto hoti
yaṁ aṅguliyā ghaṁsantassa lekhā paññāyati gaṇṭhikapattassa vā
gaṇṭhikantare sneho 3- paviṭṭho so uṇhe otāpentassa
paggharati uṇhayāguyā vā gahitāya sandissati tādise pattepi
punadivase bhuñjantassa pācittiyaṁ. Tasmā pattaṁ dhovitvā puna
tattha acchodakaṁ vā āsiñcitvā aṅguliyā vā ghaṁsitvā
nissnehabhāvo 4- jānitabbo. Sacepi udake snebhāvo 5- patte
vā aṅgulīlekhā paññāyati duddhoto hoti. Telavaṇṇapatte pana
aṅgulīlekhā paññāyati sā abbohārikā. Yaṁ bhikkhū nirapekkhā
sāmaṇerānaṁ pariccajanti tañce sāmaṇerā nidahitvā denti
sabbaṁ vaṭṭati. Sayaṁ paṭiggahetvā apariccattameva hi dutiyadivase

1. ajja paṭiggahitaṁ aparajju khāditaṁ hotīti padabhājane vuttaṁ. 2. ekekasmiṁ.

3. sineho. 4. nissinehabhāvo. 5. sineho.

422
Na vaṭṭati. Tato hi ekaṁ siṭṭhaṁpi ajjhoharato pācittiyameva.
Akappiyamaṁsesu manussamaṁse thullaccayena saddhiṁ pācittiyaṁ. Avasesesu
dukkaṭena saddhiṁ. Yāmakālikaṁ sati paccaye ajjhoharato pācittiyaṁ.
Āhāratthāya ajjhoharato dukkaṭena saddhiṁ pācittiyaṁ. Sace
pavārito hutvā anatirittaṁ kataṁ ajjhoharati pakatiāmise dve
pācittiyāni. Manussamaṁse thullaccayena saddhiṁ dve. Sese
akappiyamaṁse dukkaṭena saddhiṁ. Yāmakālikaṁ sati paccaye sāmisena
mukhena ajjhoharato dve. Nirāmisena ekameva. Āhāratthāya
ajjhoharato vikappadvayepi dukkaṭaṁ vaḍḍhati. Sace vikāle
ajjhoharati pakatibhojane sannidhipaccayā ca vikālabhojanapaccayā ca
dve pācittiyāni. Akappiyamaṁse thullaccayañca dukkaṭañca vaḍḍhati.
Yāmakālikesu vikālabhojanapaccayā anāpatti. Anatirittapaccayā
pana vikāle sabbavikappesu anāpatti. Sattāhakālikaṁ yāvajīvikaṁ
āhāratthāyāti āhāratthāya paṭiggaṇhato paṭiggahaṇapaccayā tāva
dukkaṭaṁ. Ajjhoharato pana sace nirāmisaṁ hoti ajjhohāre
ajjhohāre dukkaṭaṁ. Atha āmisasaṁsaṭṭhaṁ paṭiggahetvā ṭhapitaṁ hoti
yathāvatthukaṁ pācittiyameva. Anāpatti yāvakālikanti ādimhi
 vikālabhojanasikkhāpade niddiṭṭhaṁ khādanīyaṁ bhojanīyaṁ yāva majjhantikasaṅkhāto
kālo tāva bhuñjitabbato yāvakālikaṁ saddhiṁ anulomapānehi
aṭṭhavidhaṁ pānaṁ yāva rattiyā pacchimayāmasaṅkhāto yāmo
tāva paribhuñjitabbato yāmo kālo assāti yāmakālikaṁ

423
Sappiādi pañcavidhaṁ bhesajjaṁ sattāhaṁ nidhetabbato sattāhaṁ kālo
assāti sattāhakālikaṁ ṭhapetvā udakaṁ avasesaṁ sabbaṁpi yāvajīvaṁ
pariharitvā sati paccaye paribhuñjitabbato yāvajīvikanti vuccati.
Tattha aruṇodaye paṭiggahitaṁ yāvakālikaṁ satakkhattumpi nidahitvā
yāva kālo nātikkamati tāva yāmakālikaṁ ekaṁ ahorattaṁ
sattāhakālikaṁ sattarattaṁ itaraṁ sati paccaye yāvajīvaṁpi bhuñjantassa
anāpatti. Sesamettha uttānameva. Aṭṭhakathāsu pana imasmiṁ ṭhāne
pānakathā kappiyānulomakathā kappati nu kho yāvakālikena
yāmakālikanti ādikathā ca kappiyabhūmikathā ca vitthāritā. Taṁ mayaṁ
āgataṭṭhāneyeva kathayissāma. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato ca
kāyacittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sannidhikārakasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Paṇītabhojanānīti uttamabhojanāni. Kassa
sampannaṁ na manāpanti sampattiyuttaṁ kassa na piyaṁ. Sādūti
surasaṁ. Yo pana bhikkhu evarūpāni paṇītabhojanāni agilāno attano
atthāya viññāpetvā bhuñjeyyāti ettha suddhāni sappiādīni
viññāpetvā bhuñjanto pācittiyaṁ nāpajjati. Sekhiyesu
sūpodanaviññattidukkaṭaṁ āpajjati. Odanasaṁsaṭṭhāni pana viññāpetvā
bhuñjanto pācittiyaṁ āpajjatīti veditabbo. Ayaṁ kirettha
adhippāyo. Teneva ca paṇītānīti avatvā paṇītabhojanānīti

424
Sutte vuttaṁ. Paṇītānīti hi vutte sappiādīnaṁyeva gahaṇaṁ hoti.
Paṇītabhojanānīti vutte pana paṇītasaṁsaṭṭhāni sattadhaññanibbattāni
bhojanāni paṇītabhojanānīti ayamattho paññāyati. Idāni viññāpeti
payoge dukkaṭantiādīsu ayaṁ vinicchayo. Sappinā bhattaṁ dehi sappiṁ
ākīritvā dehi sappimissakaṁ katvā dehi sappiṁ dehi sappiñca
bhattañca dehīti viññāpentassa viññattiyā dukkaṭaṁ paṭiggahaṇe
dukkaṭaṁ ajjhohāre pācittiyaṁ. Sappibhattaṁ dehīti vutte pana
yasmā sālibhattaṁ viya sappibhattaṁ nāma natthi tasmā
sūpodanaviññattidukkaṭameva veditabbaṁ. Sace pana sappinā bhattaṁ dehīti
vutte pana bhattaṁ datvā sappiṁ katvā bhuñjāti navanītaṁ vā khīraṁ
vā dadhiṁ vā deti mūlaṁ vā pana deti iminā sappiṁ gahetvā
bhuñjāti yathāvatthukameva. Gosappinā bhattaṁ dehīti vutte pana
gosappinā vā detu gosappimhi asati purimanayeneva gonavanītādīni
vā gāviṁyeva vā detu ito sappinā bhuñjāti yathāvatthukameva.
Sace pana gosappinā yācito ajiyā sappiādīhi deti visaṁketaṁ.
Evaṁ hi sati aññaṁ yācitena aññaṁ dinnaṁ nāma hoti tasmā
anāpatti. Esa nayo ajiyā sappinā dehīti ādīsupi.
Kappiyasappinā dehīti vutte akappiyasappinā deti visaṁketameva.
Akappiyasappinā dehīti vutte akappiyasappinā deti paṭiggahaṇepi paribhogepi
dukkaṭameva. Akappiyasappimhi asati purimanayeneva akappiyanavanītādīhi
deti sappiṁ katvā bhuñjāti akappiyasappināva dinnaṁ hoti.

425
Akappiyasappināti vutte kappiyena deti visaṁketameva. Sappināti
vutte sesesu navanītādīsu aññatarena deti visaṁketameva. Eseva
nayo navanītena dehīti ādīsupi. Yena yena hi viññatti hoti
tasmiṁ vā tassa mūle vā laddhe taṁ taṁ laddhameva hoti. Sace
 pana aññaṁ pāliyaṁ āgataṁ vā anāgataṁ vā deti visaṁketaṁ.
Pāliyaṁ āgatanavanītādīni ṭhapetvā aññehi navanītādīhi
viññāpentassa dukkaṭaṁ. Yathā ca sappibhattaṁ dehīti vutte
sālibhattassa viya sappibhattassa abhāvā sūpodanaviññatti dukkaṭameva
hotīti vuttaṁ evaṁ navanītabhattaṁ dehīti ādīsupi. Paṭipāṭiyā
ekamekaṁ vitthāretvā vuccamānepi hi ayamevattho vattabbo
siyā. So ca saṅkhepenapi sakkā ñātuṁ kiṁ tattha vitthārena.
Tena vuttaṁ eseva nayo navanītena dehīti ādīsupīti. Sace pana
sabbehipi sappiādīhi ekaṭṭhāne vā nānāṭhāne vā viññāpetvā
paṭiladdhaṁ ekabhājane ākīritvā ekarasaṁ katvā tato kusaggenāpi
jivhagge ekavinduṁ ṭhapetvā ajjhoharati nava pācittiyāni
āpajjati. Vuttaṁpi cetaṁ parivāre
kāyikāni na vācasikāni
sabbāni nānāvatthukāni
apubbaṁ acarimaṁ āpajjeyya ekato
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-.
Agilāno gilānasaññīti ettha sace gilānasaññīpi hutvā

1. vi. parivāra. 8/534.

426
Bhesajjatthāya pañca bhesajjāni viññāpeti mahānāmasikkhāpadena
kāretabbo. Nava paṇītabhojanāni viññāpento pana iminā
sikkhāpadena kāretabbo. Bhikkhunīnaṁ pana etāni pāṭidesanīyavatthūni honti.
Sūpodanaviññattiyaṁ ubhayesaṁpi sekhapaṇṇattidukkaṭameva. Sesamettha
uttānameva. Catussamuṭṭhānaṁ kāyato ca kāyavācato ca kāyacittato
ca kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṇītabhojanasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Catūsu paccayesu antamaso dantakaṭṭhaṁpi
sabbaṁ paṁsukūlameva assāti sabbapaṁsukūliko. So kira susāne
chaḍḍitabhājanameva pattaṁ katvā tattha chaḍḍitacolakeheva cīvaraṁ katvā
tattha chaḍḍitamañcapīṭhakāniyeva gahetvā paribhuñjati. Ayyavosāṭitakānīti
ettha ayyāti vuccanti kālakatā pitipitāmahā. Vosāṭitakāni
vuccanti tesaṁ atthāya susānādīsu chaḍḍitakāni khādanīyabhojanīyāni.
Manussā kira kālakate ñātake uddissa yantesaṁ sajīvakāle piyaṁ hoti
taṁ etesu susānādīsu piṇḍapiṇḍaṁ katvā ñātakā no paribhuñjantūti
ṭhapenti. So bhikkhu taṁ gahetvā bhuñjati aññaṁ paṇītaṁpi
diyyamānaṁ na icchati. Tena vuttaṁ susānepi rukkhamūlepi ummārepi
ayyavosāṭitakāni sāmaṁ gahetvā paribhuñjatīti. Theroti thiro
ghanabaddho. Vaddharoti thūlo 1-. Thūlo ca ghanasarīro cāyaṁ bhikkhūti

1. vadharoti ghātakoti amhākaṁ mati. pāliyaṁ vadharoti dissati.

427
Vuttaṁ hoti. Manussamaṁsaṁ maññe khādatīti manussamaṁsaṁ khādatīti naṁ
sallakkhema. Manussamaṁsaṁ khādantā hi īdisā bhavantīti ayaṁ tesaṁ
adhippāyo. Udakadantapoṇe kukkuccāyantīti ettha te bhikkhū
adinnaṁ mukhadvāraṁ āhāraṁ āhareyyāti padassa sammā atthaṁ
asallakkhetvā kukkuccāyiṁsu. Bhagavā pana yathāuppannassa
vatthussa vasena pitā viya dārake te bhikkhū saññāpento
anuppaññattiṁ ṭhapesi. Adinnanti kāyena vā kāyapaṭibaddhena
vā gaṇhantassa kāyakāyapaṭibaddhanissaggiyānaṁ aññataravasena
na dinnaṁ. Etadeva hi sandhāya padabhājane adinnaṁ nāma
apaṭiggahitakaṁ vuccatīti vuttaṁ. Dutiyapārājike pana adinnannāma
parapariggahitaṁ vuccatīti vuttaṁ. Dinnanti idaṁ pana tasseva
adinnassa paṭipakkhavasena lakkhaṇadassanatthaṁ uddhaṭaṁ. Niddese
cassa kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā denteti
evaṁ aññasmiṁ dadamāne. Hatthapāse ṭhito kāyena vā
 kāyapaṭibaddhena vā paṭiggaṇhātīti taṁ evaṁ dīyamānaṁ antamaso
rathareṇuṁpi sace pubbe vuttalakkhaṇe hatthapāse ṭhito kāyena
vā kāyapaṭibaddhena vā paṭiggaṇhāti. Etaṁ evaṁ paṭiggahitaṁ
dinnaṁ nāma vuccati. Na idaṁ gaṇha idaṁ tava hotūtiādivacanena
nissaṭṭhaṁ. Tattha kāyenāti hatthādīsu yenakenaci sarīrāvayavena
antamaso pādaṅguliyāpi dīyamānaṁ kāyena dinnaṁ nāma hoti.
Paṭiggahaṇepi eseva nayo. Yenakenaci hi sarīrāvayavena gahitaṁ

428
Kāyena gahitameva hoti. Sacepi natthukaraṇīyaṁ dīyamānaṁ nāsapuṭena
akallakova mukhena paṭiggaṇhāti. Ābhogamattameva hi ettha
pamāṇaṁ. Ayaṁ nayo mahāpaccariyaṁ vutto. Kāyapaṭibaddhenāti
kaṭacchuādīsu yenakenaci upakaraṇena dinnaṁ kāyapaṭibaddhena dinnaṁ
nāma hoti. Paṭiggahaṇepi eseva nayo. Yenakenaci
sarīrasaṁbaddhena pattathālakādinā gahitaṁ kāyapaṭibaddhena paṭiggahitameva
hoti. Nissaggiyenāti kāyato ca kāyapaṭibaddhato ca mocetvā
hatthapāse ṭhitassa kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā pātiyamānaṁ hi
nissaggiyena payogena dinnaṁ nāma hoti. Ayaṁ tāva pālivaṇṇanā.
Ayaṁ panettha pālimuttakavinicchayo veditabbo. Pañcahi
aṅgehi paṭiggahaṇaṁ ruhati. Thāmamajjhimassa purisassa uccāraṇamattaṁ
hoti hatthapāso paññāyati abhihāro paññāyati devo vā manusso
vā tiracchānagato vā deti taṁ pana bhikkhu kāyena vā kāyapaṭibandhena
vā paṭiggaṇhāti. Evaṁ pañcahaṅgehi paṭiggahaṇaṁ ruhati.
Tattha ṭhitanisinnanipannānaṁ pavāraṇasikkhāpade vuttanayena hatthapāso
veditabbo. Sace pana dāyakapaṭiggāhakesu eko ākāse hoti
eko bhūmiyaṁ bhummaṭṭhassa ca sīsena ākāsaṭṭhassa ca ṭhapetvā
dātuṁ vā gahetuṁ vā pasāritahatthaṁ yaṁ āsannataraṁ aṅgaṁ tassa
orimantena hatthapāsappamāṇaṁ paricchinditabbaṁ. Sacepi eko kūpe
hoti eko kūpataṭe eko vā rukkhe eko paṭhaviyaṁ vuttanayeneva
hatthapāsappamāṇaṁ paricchinditabbaṁ. Evarūpe hatthapāse ṭhatvā

429
Sacepi pakkhī mukhatuṇḍakena hatthī vā soṇḍāya gahetvā pupphaṁ vā
phalaṁ vā deti paṭiggahaṇaṁ ruhati. Sace pana pana aḍḍhaṭṭhamaratanassāpi
hatthino khandhe nisinno tena soṇḍāya dīyamānaṁ gaṇhāti
vaṭṭatiyeva. Eko bahūni bhattabyañjanabhājanāni sīse katvā
bhikkhussa santikaṁ āgantvā ṭhitakova gaṇhāthāti vadati na tāva
abhihāro paññāyati tasmā na gahetabbaṁ. Sace pana īsakaṁpi
onamati bhikkhunā hatthaṁ pasāretvā heṭṭhimabhājanaṁ ekadesenāpi
sampaṭicchitabbaṁ. Ettāvatā sabbabhājanāni paṭiggahitāni honti.
Tato paṭṭhāya oropetvā vā ugghāṭetvā vā yaṁ icchati taṁ
gahetuṁ vaṭṭati. Sabhattapacchiādimhi pana ekabhājane vattabbameva
natthi. Kājena bhattaṁ harantopi sace kājaṁ onāmetvā deti
vaṭṭati. Sacepi tiṁsahattho veḷu hoti ekasmiṁ ante guḷakumbho
baddho hoti ekasmiṁ sappikumbho taṁ ce paṭiggaṇhāti sabbaṁ
paṭiggahitameva. Ucchuyantadoṇito paggharantameva rasaṁ gaṇhāthāti
vadati abhihāro na paññāyatīti na gahetabbo. Sace pana
kasaṭaṁ chaḍḍetvā hatthena ussiñcitvā ussiñcitvā deti vaṭṭati.
Bahū pattā mañce vā pīṭhe vā kaṭasārake vā doṇiyaṁ vā
phalake vā ṭhapitā honti. Yattha ṭhitassa dāyako hatthapāse hoti
tattha ṭhatvā paṭiggahaṇasaññāya mañcādīni aṅguliyāpi phusitvā
ṭhitena vā nisinnena vā nipannena vā yantesu pattesu dīyati
taṁ sabbaṁ paṭiggahitaṁ hoti. Sacepi paṭiggahessāmīti mañcādīni

430
Āruhitvā nisīdati vaṭṭatiyeva. Paṭhaviyaṁ pana sacepi kucchiyā
 kucchiṁ āhacca ṭhitā honti yaṁ yaṁ pattaṁ aṅguliyā vā sūciyā vā
phusitvā nisinno hoti tattha tattha dīyamānameva paṭiggahitaṁ hoti.
Yattha katthaci mahākaṭasārahatthattharādīsu ṭhapitapatte paṭiggahaṇaṁ na
ruhatīti vuttaṁ. Taṁ hatthapāsātikkamaṁ sandhāya vuttanti veditabbaṁ.
Hatthapāse pana sati yattha katthaci vaṭṭati aññatra tattha jātakā.
Tattha jātake pana paduminīpaṇṇe vā kiṁsukapaṇṇādimhi vā
na vaṭṭati. Na hi taṁ kāyapaṭibaddhasaṅkhyaṁ gacchati. Yathā ca tattha
jātake evaṁ khāṇuke bandhitvā ṭhapitamañcādimhi asaṁhārime
phalake vā pāsāṇe vā na ruhatiyeva. Tepi hi tattha jātake
saṅkhepūpagā honti. Bhūmiyaṁ atthatesu sukhumesu tintiṇikādipaṇṇesupi
paṭiggahaṇaṁ na ruhati. Na hi tāni saṇṭhātuṁ samatthānīti.
Mahantesu pana paduminīpaṇṇādīsu ruhati. Sace tattha hatthapāsaṁ
atikkamma ṭhito dīghadaṇḍakena uḷuṅkena deti āgantvā dehīti
vattabbo. Vacanaṁ assutvā vā anādiyitvā vā patte
ākīratiyeva puna paṭiggahetabbaṁ. Dūre ṭhatvā bhattapiṇḍaṁ khipantepi
eseva nayo. Sace pattatthavikato nīhariyamāne patte rajanacuṇṇāni
honti sati udake dhovitabbo. Asati rajanacuṇṇaṁ puñchitvā
paṭiggahetvā vā piṇḍāya caritabbaṁ. Sace piṇḍāya carantassa
rajaṁ 1- patati paṭiggahetvā bhikkhā gaṇhitabbā. Apaṭiggahetvā

1. rajo.

431
Gaṇhato pana vinayadukkaṭaṁ. Taṁ pana puna paṭiggahetvā bhuñjato
anāpatti. Sace pana paṭiggahetvā dethāti vutte vacanaṁ
assutvā vā anādiyitvā vā bhikkhaṁ dentiyeva vinayadukkaṭaṁ
natthi. Puna paṭiggahetvā aññā bhikkhā paṭiggahetabbā. Sace
mahāvāto tato tato rajaṁ pāteti na sakkā hoti bhikkhaṁ
gahetuṁ anupasampannassa dassāmīti suddhacittena ābhogaṁ katvā
gaṇhituṁ vaṭṭati. Evaṁ piṇḍāya caritvā vihāraṁ vā āsanasālaṁ
vā gantvā taṁ anupasampannassa datvā puna tena dinnaṁ vā
tassa vissāsena vā paṭiggahetvā bhuñjituṁ vaṭṭati. Sace
bhikkhācāre sarajaṁ pattaṁ bhikkhussa deti so vattabbo imaṁ
paṭiggahetvā bhikkhaṁ vā gaṇheyyāsi paribhuñjeyyāsi vāti. Tena
tathā kātabbaṁ. Sace rajaṁ upari uppalavati kañjikaṁ pavāhetvā
sesaṁ bhuñjitabbaṁ. Sace anto paviṭṭhaṁ hoti paṭiggahetabbaṁ.
Anupasampanne asati hatthato amocenteneva yattha anupasampanno atthi
tattha netvā paṭiggahetabbaṁ. Sukkhabhatte patitarajaṁ apanetvā bhuñjituṁ
vaṭṭati. Sace pana atisukhumaṁ hoti uparibhattena saddhiṁ apanetabbaṁ
paṭiggahetvā vā bhuñjitabbaṁ. Yāguṁ vā sūpaṁ vā purato
ṭhapetvā ālulentānaṁ bhājanato phusatāni uggantvā patte
patanti patto paṭiggahetabbo. Uḷuṅkena āharitvā dentānaṁ
paṭhamataraṁ uḷuṅkato thevā patte patanti supatitā abhihaṭattā
doso natthi. Sacepi carukena bhatte ākīriyamāne carukato

432
Masi vā chārikā vā patati abhihaṭattā nevatthi doso.
Anantarassa bhikkhuno dīyamānaṁ pattato uppatitvā itarassa
patte patati supatitaṁ paṭiggahitakameva hoti. Sace jajjharisākādiṁ
phāletvā ekassa bhikkhuno dentānaṁ sākato phusitāni aññassa
patte patanti patto paṭiggahetabbo. Yassa pattassa upari
phālenti tassa patte patitesu dātukāmatāya abhihaṭattā doso
natthi. Pāyāsassa pūretvā pattaṁ denti uṇhattā heṭṭhā
gahetuṁ na sakkoti mukhavaṭṭiyāpi gahetuṁ vaṭṭatiyeva. Sace tathāpi
na sakkoti ādhārakena gaṇhitabbo. Āsanasālāyaṁ pattaṁ
gahetvā nisinno bhikkhu niddaṁ okkamanto hoti. So neva
āhariyamānaṁ na dīyamānaṁ jānāti apaṭiggahitakaṁ hoti. Sace pana
ābhogaṁ katvā nisinno hoti vaṭṭati. Sacepi so hatthena
 ādhārakaṁ muñcitvā pādena pīḷetvā niddāyati vaṭṭatiyeva.
Pādena ādhārakaṁ akkamitvā paṭiggaṇhantassa pana jāgarantassāpi
anādarapaṭiggahaṇaṁ hoti tasmā na kātabbaṁ. Keci evaṁ ādhārakena
paṭiggahaṇaṁ kāyapaṭibaddhapaṭibaddhena paṭiggahaṇaṁ nāma hoti
tasmā na vaṭṭatīti vadanti. Taṁ vacanamattameva. Atthato pana
sabbametaṁ kāyapaṭibaddhameva hoti. Kāyasaṁsaggepi cesa nayo
dassito. Yaṁpi bhikkhussa dīyamānaṁ patati taṁpi sāmaṁ gahetvā
paribhuñjituṁ vaṭṭati. Tatrīdaṁ suttaṁ anujānāmi bhikkhave yaṁ
dīyamānaṁ patati taṁ sāmaṁ gahetvā paribhuñjituṁ taṁ kissahetu

433
Pariccattaṁ taṁ bhikkhave dāyakehīti 1-. Idañca pana suttaṁ neyyatthaṁ
tasmā evamettha adhippāyo veditabbo. Yaṁ dīyamānaṁ dāyakassa
hatthato parigalitvā suddhāya vā bhūmiyā paduminīpaṇṇavatthakaṭasārakādīsu
vā patati taṁ sāmaṁ gahetvā paribhuñjituṁ vaṭṭati.
Yaṁ pana sarajāya bhūmayā patati taṁ rajaṁ puñchitvā vā dhovitvā
vā paṭiggahetvā vā paribhuñjitabbaṁ. Sace pana pavaṭṭantaṁ aññassa
bhikkhuno santikaṁ gacchati tena āharāpetuṁpi vaṭṭati. Sace taṁ
bhikkhuṁ vadati tvaṁyeva khādāti tassāpi khādituṁ vaṭṭati.
Anāṇattena pana tena na gahetabbaṁ. Anāṇattenāpi itarassa
dassāmīti gahetuṁ vaṭṭatīti kurundiyaṁ vuttaṁ. Kasmā panetaṁ
itarassa bhikkhuno gahetuṁ na vaṭṭatīti. Bhagavatā ananuññātattā.
Bhagavatā hi sāmaṁ gahetvā paribhuñjitunti vadantena yasseva taṁ
dīyamānaṁ patati tassa appaṭiggahitakaṁpi taṁ gahetvā paribhogo
anuññāto. Pariccattaṁ taṁ bhikkhave dāyakehīti vacanena panettha
parasantakābhāvo dīpito tasmā aññassa sāmaṁ gahetvā
paribhuñjituṁ na vaṭṭati tassa pana āṇattiyā vaṭṭati. Ayaṁ
kirettha adhippāyo. Yasmā ca taṁ apaṭiggahitakattā anuññātaṁ
tasmā yathāṭhitaṁyeva anāmasitvā kenaci pidahitvā ṭhapitaṁ dutiyadivasepi
paribhuñjituṁ vaṭṭati. Sannidhipaccayā anāpatti. Paṭiggahetvā pana
paribhuñjitabbaṁ. Taṁdivasaṁyeva hi tassa sāmaṁ gahetvā paribhogo
anuññāto na tato paranti ayaṁpi kirettha adhippāyo. Idāni

1. vi. cullavagga. 7/58.

434
Abbohārikanayo vuccati. Bhuñjantānaṁ hi dantā khīyanti
nakhā khīyanti pattassa vaṇṇo khīyati sabbaṁ abbohārikaṁ.
Satthakena ucchuādīsu phālitesu malaṁ paññāyati etaṁ navasamuṭṭhitaṁ
nāma paṭiggahetvā paribhuñjitabbaṁ. Satthakaṁ dhovitvā phālitesu
malaṁ na paññāyati lohagandhamattaṁ hoti taṁ abbohārikaṁ.
Yaṁpi satthakaṁ gahetvā pariharanti tena phālitesupi eseva nayo.
Na hi taṁ paribhogatthāya pariharantīti. Mūlabhesajjādīni piṁsantānaṁ vā
koṭṭentānaṁ vā nisadanisadapotakaudukkhalamusalāni khīyanti.
Pariharaṇakavāsiṁ tāpetvā bhesajjatthāya takke vā khīre vā pakkhipanti.
Tattha nīlakā paññāyati. Satthake vuttasadisova vinicchayo.
Āmakatakkādīsu pana sayaṁ na pakkhipitabbā. Pakkhipati ce
sāmapākato na muccati. Deve vassante piṇḍāya carantassa
sarīrato vā cīvarato vā kiliṭṭhaṁ udakaṁ patte patati taṁ
paṭiggahetabbaṁ. Rukkhamūlādīsu bhuñjantassa patitepi eseva
nayo. Sace pana sattāhaṁ vassante deve suddhamudakaṁ hoti
abbhokāsato vā patati vaṭṭati. Sāmaṇerassa odanaṁ dentena
tassa pattagataṁ acchupanteneva dātabbaṁ. Patto vāssa
paṭiggahetabbo. Apaṭiggahite odanaṁ chupitvā puna attano patte
odanaṁ gaṇhantassa uggahitako hoti. Sace pana dātukāmo
hutvā āhara sāmaṇera pattaṁ odanaṁ gaṇhāti vadati itaro ca alaṁ
mayhanti paṭikkhipati puna tavetaṁ mayā pariccattanti ca vuttepi
435
Na mayhaṁ etenatthoti vadati satakkhattuṁpi pariccajatu yāva
attano hatthagataṁ paṭiggahitakameva hoti. Sace pana ādhārakepi
ṭhitaṁ nirapekkho gaṇhāhīti vadati puna paṭiggahetabbaṁ. Sace
sāpekkho ādhārake pattaṁ ṭhapetvā eto pūvaṁ vā bhattaṁ vā
gaṇhāti sāmaṇeraṁ vadati sāmaṇero hatthaṁ dhovitvā sacepi
satakkhattuṁ gahetvā attano pattagataṁ aphusantova attano patte
pakkhipati puna paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Yadi pana attano
pattagataṁ phusitvā tato gaṇhāti sāmaṇerassa santakena saṁsaṭṭhaṁ
hoti puna paṭiggahetabbaṁ. Keci pana sacepi gayhamānaṁ chijjitvā
tattha patati puna paṭiggahetabbanti vadanti. Taṁ ekaṁ
bhattapiṇḍaṁ gaṇha ekaṁ pūvaṁ gaṇha imassa guḷapiṇḍassa ettakaṁ
padesaṁ gaṇhāti evaṁ paricchinditvā vutte veditabbaṁ. Idha pana
paricchedo natthi tasmā yaṁ sāmaṇerassa patte patati tadeva
paṭiggahaṇaṁ vijahati. Hatthagataṁ pana yāva sāmaṇero vā alanti
na oramati bhikkhu vā na vāreti tāva bhikkhusseva santakaṁ tasmā
paṭiggahaṇaṁ na vijahati. Sace attano vā bhikkhūnaṁ vā yāgupacanakabhājane
kesañci atthāya bhattaṁ pakkhipati sāmaṇera bhājanassa upari hatthaṁ
karohīti vatvā tassa hatthe pakkhipitabbaṁ. Tass hatthato bhājane
patati. Taṁ hi dutiyadivase bhājanassa akappiyabhāvaṁ na karoti
pariccattattā. Sace evaṁ akatvā pakkhipati pattamiva bhājanaṁ
nirāmisaṁ katvā paribhuñjitabbaṁ. Dāyakā yāgukuṭaṁ ṭhapetvā

436
Gatā. Taṁ daharasāmaṇero paṭiggaṇhāpetuṁ na sakkoti. Bhikkhu
pattaṁ upanāmeti. Sāmaṇero kuṭassa gīvaṁ pattassa mukhavaṭṭiyaṁ
ṭhapetvā āvaṭṭeti. Pattagatā yāgu paṭiggahitāva hoti.
Athavā bhikkhu bhūmiyaṁ hatthaṁ ṭhapeti. Sāmaṇero pavaṭṭetvā
tattha āropeti vaṭṭati. Pūvapacchibhattapacchiucchubhārādīsupi eseva
nayo. Sace paṭiggahaṇūpagaṁ bhāraṁ dve tayo vā sāmaṇerā
denti ekena vā balavatā ukkhittaṁ dve tayo bhikkhū gaṇhanti
vaṭṭati. Mañcassa vā pīṭhassa vā pādesu telaghaṭaṁ vā phāṇitaghaṭaṁ
vā laggenti bhikkhussa mañcepi pīṭhepi nisīdituṁ vaṭṭati.
Uggahitakaṁ nāma na hoti. Nāgadantake vā aṅkusake vā dve
telaghaṭā laggitā honti. Upari paṭiggahitako heṭṭhā
apaṭiggahitako. Uparimaṁ gahetuṁ vaṭṭati. Heṭṭhā paṭiggahitako upari
apaṭiggahitako. Uparimaṁ gahetvā itaraṁ gaṇhato uparimo uggahitako
hoti. Heṭṭhāmañce apaṭiggahitakaṁ telathālakaṁ hoti. Tañce
sammajjanto sammajjaniyā ghaṭṭeti uggahitakaṁ na hoti. Paṭiggahitakaṁ
gaṇhissāmīti apaṭiggahitakaṁ gaṇhitvā ñatvā puna gahitaṭṭhāne
ṭhapeti uggahitakaṁ na hoti. Bahi nīharitvā sañjānāti.
Bahi aṭṭhapetvā haritvā tattheva ṭhapetabbaṁ natthi doso.
Sace pana pubbe vivaritvā ṭhapitaṁ na pidahitabbaṁ yathā pubbe ṭhitaṁ
tatheva ṭhapetabbaṁ. Sace bahi ṭhapeti puna na chupitabbaṁ. Atha
heṭṭhāpāsādaṁ orohanto nisseṇīmajjhe sañjānāti anokāsattā

437
Uddhaṁ vā adho vā nīharitvā ṭhapetabbaṁ. Paṭiggahitake
telādimhi kaṇikā uṭṭheti. Siṅgaverādimhi ghuṇacuṇṇaṁ.
Taṁsamuṭṭhānameva nāma etaṁ puna paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Tālaṁ vā
nāḷikeraṁ vā āruḷho yottena phalapiṇḍaṁ otāretvā upariṭṭhitova
gaṇhāthāti vadati na gahetabbaṁ. Sace añño bhūmiyaṁ ṭhito
yottapāsake gahetvā ukkhipitvā deti vaṭṭati. Saphalaṁ mahāsākhaṁ
kappiyaṁ kāretvā paṭiggaṇhāti. Phalāni paṭiggahitāneva honti
yathāsukhaṁ paribhuñjituṁ vaṭṭati. Antovatiyaṁ ṭhatvā vatiṁ chinditvā
ucchuṁ vā timbarusakaṁ vā denti. Hatthapāse sati vaṭṭati.
 Vatidaṇḍakesu appaharitvā niggataṁ gaṇhantassa vaṭṭati. Paharitvā
niggate aṭṭhakathāsu doso na dassito. Mayaṁ pana yaṁ ṭhānaṁ
pahaṭaṁ tato sayaṁ patitamiva hotīti takkayāma. Taṁpi aṭṭhatvā
gacchante yujjati suṅkaghāṭato pavaṭṭetvā bahi pātitabhaṇḍaṁ viya.
Vatiṁ vā pākāraṁ vā laṅghāpetvā denti. Sace pana na puthulo
pākāro antopākāre ca bahipākāre ca ṭhitassa hatthapāso pahoti
hatthasataṁpi uddhaṁ gantvā sampattaṁ gahetuṁ vaṭṭati. Bhikkhu gilānaṁ
sāmaṇeraṁ khandhena vahati. So phalāphalaṁ disvā gahetvā khandhe
nisinnova deti vaṭṭati. Aparo bhikkhuṁ vahanto khandhe nisinnassa
bhikkhuno deti vaṭṭatiyeva. Bhikkhu phaliniṁ sākhaṁ chāyatthāya gahetvā
gacchati. Phalāni khādituṁ citte uppanne paṭiggahāpetvā khādituṁ
vaṭṭati. Macchikavāraṇatthaṁ kappiyaṁ kāretvā paṭiggaṇhāti.

438
Khāditukāmo ce hoti mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭati khādantassa doso
natthi. Bhikkhu paṭiggahaṇārahaṁ bhaṇḍaṁ manussānaṁ yāne ṭhapetvā maggaṁ
gacchati. Yānaṁ kaddame laggati. Daharo cakkaṁ gahetvā ukkhipati
vaṭṭati. Uggahitakaṁ nāma na hoti. Nāvāyaṁ ṭhapetvā nāvaṁ
arittena vā pājeti hatthena vā kaḍḍhati vaṭṭati. Ulumpepi
eseva nayo. Pāṭiyā vā kuṇḍake vā ghaṭe vā ṭhapetvāpi
taṁ anupasampannena gāhāpetvā anupasampannaṁ bāhāyaṁ gahetvā
tarituṁ vaṭṭati. Tasmiṁpi asati anupasampannaṁ gāhāpetvā taṁ
bāhāyaṁ gahetvā tarituṁ vaṭṭati. Upāsakā gamikabhikkhūnaṁ
pātheyyataṇḍule denti. Sāmaṇerā bhikkhūnaṁ taṇḍule gahetvā attano
taṇḍule gahetuṁ na sakkonti. Bhikkhū tesaṁ taṇḍule gaṇhanti.
Sāmaṇerā attanā gahitataṇḍulesu khīṇesu itarehi taṇḍulehi yāguṁ
pacitvā sabbesaṁ pattāni paṭipāṭiyā ṭhapetvā yāguṁ ākīranti.
Paṇḍito sāmaṇero attano pattaṁ gahetvā therassa deti
therassa pattaṁ dutiyatherassāti evaṁ sabbāni parivatteti. Sabbehi
sāmaṇerassa santakaṁ bhuttaṁ hoti vaṭṭati. Sacepi sāmaṇero
apaṇḍito hoti attano patte yāguṁ sayameva pātuṁ ārabhati
āvuso tuyhaṁ yāguṁ mayhaṁ dehīti evaṁ therehi paṭipāṭiyā yācatvā
pivituṁ vaṭṭati. Sabbehi sāmaṇerassa santakameva bhuttaṁ hoti.
Neva uggahitakapaccayā na sannidhipaccayā vajjaṁ phusanti. Ettha
pana mātāpitūnaṁ telādīnaṁ chāyādīnaṁ atthāya sākhādīni ca harantānaṁ

439
Imesaṁ ca viseso na dissati tasmā kāraṇaṁ upaparikkhitabbaṁ.
Sāmaṇero bhattaṁ pacitukāmo taṇḍule dhovitvā niccāletuṁ na
sakkoti. Bhikkhunā taṇḍule ca bhājanaṁ ca paṭiggahetvā taṇḍule
dhovitvā niccāletvā bhājanaṁ uddhanaṁ āropetabbaṁ. Aggi
na kātabbo. Pakkakāle vivaritvā pakkabhāvo jānitabbo.
Sace duppakkaṁ hoti pākatthāya pidahituṁ na vaṭṭati. Rajassa
vā chārikāya vā apatanatthāya vaṭṭati. Pakkakāle oropetuṁpi
bhuñjituṁpi vaṭṭati. Tato paṭṭhāya puna paṭiggahaṇakiccaṁ natthi.
Sāmaṇero paṭibalo pacituṁ khaṇo panassa natthi katthaci
gantukāmo bhikkhunā sataṇḍulodakaṁ bhājanaṁ paṭiggahetvā uddhanaṁ
āropetvā aggiṁ jāletvā gacchāti vattabbo. Tato paraṁ
purimanayeneva sabbaṁ kātuṁ vaṭṭati. Bhikkhu yāguatthāya suddhabhājanaṁ
āropetvā udakaṁ tāpeti vaṭṭati. Tatte udake sāmaṇero
taṇḍule pakkhipati. Tato paṭṭhāya pana bhikkhunā aggi na
kātabbo. Pakkaṁ yāguṁ paṭiggahetvā pātuṁ vaṭṭati. Sāmaṇero
yāguṁ pacati. Hatthakukkuccako bhikkhu kīḷanto bhājanaṁ āmasati
pidhānaṁ āmasati uggataṁ pheṇuṁ chinditvā harati. Tasseva pātuṁ
na vaṭṭati. Durupaciṇṇaṁ nāma hoti. Sace pana dabbiṁ vā
uḷuṅkaṁ vā gahetvā anukkhipanto āluleti sabbesaṁ na vaṭṭati.
Sāmapākañceva hoti durupaciṇṇaṁ ca. Sace ukkhipati uggahitakaṁpi
 hoti. Bhikkhunā piṇḍāya caritvā ādhārake patto ṭhapito

440
Hoti. Tatra ce añño lolabhikkhu kīḷanto pattaṁ āmasati
pattapidhānaṁ āmasati. Tasseva tato laddhabhattaṁ na vaṭṭati.
Sace pana pattaṁ ukkhipitvā ṭhapeti sabbesaṁ na vaṭṭati. Tattha
jātakaphalāni sākhāya vā valliyā vā gahetvā cāleti. Tasseva
tato laddhaphalaṁ na vaṭṭati. Durupaciṇṇadukkaṭañca āpajjati.
Phalarukkhaṁ pana apassayituṁ vā tattha kaṇṭake vā bandhituṁ vaṭṭati
durupaciṇṇaṁ na hotīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Araññe patitaṁ pana
ambaphalādiṁ disvā sāmaṇerassa dassāmīti āharitvā dātuṁ
vaṭṭati. Sīhavighāsādiṁ disvā sāmaṇerassa dassāmīti paṭiggahetvā
vā apaṭiggahetvā vā āharitvā dātuṁ vaṭṭati. Sace
pana sakkoti vitakkaṁ sodhetuṁ tato laddhaṁ khādituṁpi vaṭṭati.
Neva āmakamaṁsapaṭiggahaṇapaccayā na uggahitakapaccayā vajjaṁ phusati.
Mātāpitūnaṁ atthāya telādīni gahetvā gacchato antarāmagge
byādhi uppajjati. Tato yaṁ icchati taṁ paṭiggahetvā paribhuñjituṁ
vaṭṭati. Sace pana mūlepi paṭiggahitaṁ hoti puna paṭiggahaṇakiccaṁ
natthi. Mātāpitūnaṁ atthāya taṇḍulaṁ āharitvā deti.
Te tatoyeva yāguādīni sampādetvā tassa denti vaṭṭati.
Sannidhipaccayā vā uggahitakapaccayā vā doso natthi. Bhikkhu
pidahitvā udakaṁ tāpeti. Yāva parikkhayā paribhuñjituṁ vaṭṭati.
Sace panettha chārikā patati paṭiggahetabbaṁ. Dīghasaṇḍāsena
thālakaṁ gahetvā telaṁ pacantassa chārikā patati. Hatthena

441
Amuñcanteneva pacitvā otāretvā paṭiggahetabbaṁ. Sace
aṅgārāpi dārūni vā paṭiggahetvā ṭhapitāni mūlapaṭiggahaṇameva
vaṭṭati. Bhikkhu ucchuṁ khādati. Sāmaṇero mayhaṁpi dethāti
vadati. Ito chinditvā gaṇhāti vutto gaṇhāti. Avasesesu
pana paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Guḷapiṇḍakaṁ khādantassāpi eseva
nayo. Vuttokāsato chinditvā gahitāvasesaṁ hi ajahitapaṭiggahaṇameva
hoti. Bhikkhu guḷaṁ bhājento paṭiggahetvā koṭṭhāse
karoti. Bhikkhūpi sāmaṇerāpi āgantvā ekagahaṇeneva ekamekaṁ
koṭṭhāsaṁ gaṇhanti. Gahitāvasesaṁ paṭiggahitakameva hoti. Sace
lolasāmaṇero gaṇhitvā gaṇhitvā puna ṭhapeti tassa gahitāvasesaṁ
apaṭiggahitakaṁ hoti. Bhikkhu dhūmavaṭṭiṁ paṭiggahetvā dhūmaṁ
pivati. Mukhaṁ ca kaṇṭho ca manosilāya litto viya hoti.
Yāvakālikaṁ bhuñjituṁ vaṭṭati. Yāvakālikena yāvajīvikasaṁsaggadoso
natthi. Pattaṁ vā rajanaṁ vā pacantassa kaṇṇanāsamukhacchiddehi dhūmo
pavisati byādhipaccayā pupphaṁ vā phalaṁ vā upasiṁghati. Abbohārikattā
vaṭṭati. Bhuttuttāro tāluṁ āhacca antoyeva pavisati.
Avisayattā vaṭṭati. Mukhapaviṭṭhaṁ puna ajjhoharato vikāle
āpatti. Dantantare laggassa āmisassa raso pavisati
āpattiyeva. Sace sukhumaṁ āmisaṁ hoti raso na paññāyati
abbohārikapakkhaṁ bhajati. Upakaṭṭhe kāle nirudakaṭṭhāne bhattaṁ bhuñjitvā
kakkāretvā dve tayo kheḷapiṇḍe pātetvā udakaṭṭhānaṁ gantvā

442
Mukhaṁ vikkhāletabbaṁ. Paṭiggahetvā ṭhapitasiṅgaverādīnaṁ aṅkurā
nikkhamanti. Puna paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Loṇe asati samuddodakena
loṇakiccaṁ kātuṁ vaṭṭati. Paṭiggahetvā ṭhapitaṁ loṇodakaṁ
loṇaṁ hoti loṇaṁ vā udakaṁ hoti. Ucchuraso phāṇitaṁ
hoti phāṇitaṁ vā raso hoti. Mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭati.
Himakarakā udakagatikāeva. Pārihārikena katakaṭṭhinā udakaṁ pasādenti
taṁ abbohārikaṁ āmisena saddhiṁ vaṭṭati. Āmisagatikehi
 kapiṭṭhaphalādīhi pasāditaṁ purebhattameva vaṭṭati. Pokkharaṇīādīsu udakaṁ
bahalaṁ hoti vaṭṭati. Sace pana mukhe ca hatthe ca laggati
na vaṭṭati. Taṁ paṭiggahetvā paribhuñjitabbaṁ. Khettesu kasitaṭṭhāne
bahalaṁ udakaṁ hoti paṭiggahetabbaṁ. Sace sanditvā kandarādīni
pavisitvā nadiṁ pūreti vaṭṭati. Kakudhasobbhādayo honti rukkhato
patitehi pupphehi sañchannodakā. Sace puppharaso na paññāyati
paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Parittaṁ udakaṁ hoti raso paññāyati
paṭiggahetabbaṁ. Pabbatakandarādīsu kāḷavaṇṇapaṇṇacchannaudakepi
eseva nayo. Pānīyaghaṭe sareṇukāni vā savaṇṭakkhīrāni vā
pupphāni pakkhittāni honti paṭiggahetabbaṁ. Pupphāni vā
paṭiggahetvā pakkhipitabbāni. Pāṭalikamallikā pakkhittā honti
vāsamattaṁ tiṭṭhati. Taṁ abbohārikaṁ dutiyadivasepi āmisena saddhiṁ
vaṭṭati. Bhikkhunā ṭhapitapupphavāsitakapānīyato sāmaṇero pānīyaṁ
gahetvā pītāvasesaṁ tattheva ākīrati paṭiggahetabbaṁ. Padumasarādīsu

443
Udakaṁ santharitvā ṭhitaṁ pupphareṇuṁ ghaṭena vikkhambhetvā udakaṁ
gahetuṁ vaṭṭati. Kappiyaṁ kāretvā paṭiggahetvā ṭhapitaṁ dantakaṭṭhaṁ
hoti. Sace tassa rasaṁ pivitukāmo mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭati.
Apaṭiggahetvā ṭhapitaṁ paṭiggahetabbaṁ. Ajānantassa rase paviṭṭhepi
āpattiyeva. Acittakaṁ hi idaṁ sikkhāpadaṁ. Mahābhūtesu kiṁ
vaṭṭati kiṁ na vaṭṭatīti. Khīrantāva vaṭṭati kappiyamaṁsakhīraṁ vā
akappiyamaṁsakhīraṁ vā hotu pivantassa anāpatti. Assu kheḷo
siṅghāṇikā muttaṁ karīsaṁ semhaṁ dantamalaṁ akkhigūthako kaṇṇagūthako sarīre
uṭṭhitaloṇanti idaṁ sabbaṁ vaṭṭati. Yampanettha ṭhānato cavitvā
patte vā hatthe vā patati taṁ paṭiggahetabbaṁ. Aṅgalaggaṁ
paṭiggahitakameva. Uṇhapāyāsaṁ bhuñjantassa sedo aṅgulīanusārena
ekābaddho hutvā pāyāse santiṭṭhati. Piṇḍāya vā carantassa
hatthato pattassa mukhavaṭṭiṁ gato pattatalaṁ orohati. Ettha
paṭiggahaṇakiccaṁ natthi. Jhāmakamahābhūte idaṁ nāma na vaṭṭatīti
natthi. Dujjhāpitaṁ pana na vaṭṭati. Sujjhāpitaṁ pana manussaṭṭhiṁpi
cuṇṇaṁ katvā lehe upanetuṁ vaṭṭati. Cattāri mahāvikaṭāni asati
kappiyakārake sāmaṁpi gahetvā paribhuñjituṁ vaṭṭati. Ettha ca
dubbacopi asamatthopi kappiyakārako asantapakkheyeva tiṭṭhati.
Chārikāya asati sukkhadāruṁ jhāpetvā chārikā gahetabbā.
Sukkhadārumhi asati alladāruṁ rukkhato chinditvāpi kātuṁ vaṭṭati. Idaṁ
pana catubbidhaṁpi mahāvikaṭaṁ kāloddissaṁ nāma sappadaṭṭhakkhaṇeyeva

444
Vaṭṭati. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Dantapoṇasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena bhojanavaggo catuttho.
Acelakavaggassa paṭhamasikkhāpade. Parivesananti parivisanaṭṭhānaṁ.
Paribbājakasamāpannoti pabbajjaṁ samāpanno. Deti āpatti
pācittiyassāti samatittikaṁ yāgubhattaṁ ekappayogena deti ekaṁ
pācitciyaṁ. Avacchinditvā avacchinditvā deti payoge payoge
pācittiyaṁ. Eseva nayo pūvabhattādīsu. Titthiye atitthiyasaññīti
mātā vā pitā vā titthiyesu pabbajanti tesaṁ mātāpitusaññāya
dentassāpi pācittiyameva hoti. Dāpetīti anupasampannena
dāpeti. Upanikkhipitvā detīti tathārūpe bhājane ṭhapetvā taṁ
bhājanaṁ tesaṁ santike bhūmiyaṁ nikkhipitvā deti tesaṁ vā bhājanaṁ
nikkhipāpetvā tattha deti. Pattaṁ ādhārake vā bhūmiyaṁ vā
ṭhapetvāpi ito gaṇhāthāti vattuṁ vaṭṭati. Sace titthiyo vadati
mayhaṁ nāma idaṁ santakaṁ idha naṁ ākīrathāti ākīritabbaṁ. Tassa
 santakattā sahatthā dānaṁ nāma na hoti. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Acelakasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.

445
Dutiyasikkhāpade. Paṭikkamanepīti āsanasālāyaṁpi.
Bhattavissagganti bhattakiccaṁ. Na sambhāvesīti na pāpuṇi. Anācāranti
vuttāvasesaṁ kāyavacīdvāravītikkamaṁ. Dassanūpacāraṁ vā savanūpacāraṁ
vā vijahantassāti ettha yadi ṭhito vā nisinno vā
uyyojeti yo uyyojito so vijahati tassa ca āpatti
nāma natthi tasmiṁ pana vijahantepi atthato itarena vijahitameva
hoti tasmā yo uyyojeti tassevāyaṁ āpatti. Tattha sace
upacārabbhantare eko pādo hoti dukkaṭaṁ sīmātikkame
pācittiyaṁ. Ettha ca dassanūpacārassa ajjhokāse dvādasahatthappamāṇaṁ
tathā savanūpacārassa. Sace pana antarā kuḍḍadvārapākārādayo
honti tehi antaritabhāvoyeva dassanūpacārātikkamo.
Tassa vasena āpatti veditabbā. Na añño koci
paccayo hotīti ṭhapetvā vuttappakāramanācāraṁ aññaṁ kiñci kāraṇaṁ
na hoti. Kalisāsanaṁ āropetīti 1- kalīti kodho. Tassa sāsanaṁ
āropeti. Kodhassa āṇaṁ āropeti. Kodhavasena ṭhānanissajjādīsa
dosaṁ dassetvā passatha bho imassa ṭhānaṁ nissajjaṁ ālokitaṁ
vilokitaṁ khāṇu viya tiṭṭhati sunakho viya nisīdati makkaṭo viya
itocītoca viloketīti evaṁ amanāpavacanaṁ vadati appeva nāma
imināpi ubbāḷho pakkameyyāti. Sesaṁ uttānamevāti.
Tisamuṭṭhānaṁ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca

1. āroceti.

446
Samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Uyyojanasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Sayanīghareti sayanaghare. Yato ayyassa
bhikkhā dinnāti yasmā bhikkhā dinnā. Yaṁ āgatena laddhabbaṁ
taṁ vo laddhaṁ gacchathāti adhippāyo. Pariyuṭṭhitoti rāgāpariyuṭṭhito
methunādhippāyoti attho. Sabhojaneti saha ubhohi janehi sabhojanaṁ.
Tasmiṁ sabhojane. Athavā sabhojaneti sabhoge. Rāgapariyuṭṭhitassa
purisassa hi itthī bhogā itthiyā ca puriso. Tenevassa
padabhājane itthī ceva hoti puriso cātiādi vuttaṁ. Mahallake
ghareti mahallake sayanīghare. Piṭṭhisaṅghāṭassa hatthapāsaṁ vijahitvāti
tassa sayanīghare gabbhassa yo piṭṭhisaṅghāṭo tassa hatthapāsaṁ
vijahitvā antosayanassa āsanne ṭhāne nisīdatīti attho. Īdisaṁ
ca sayanīgharaṁ mahācatussālādīsu hoti. Piṭṭhivaṁsaṁ atikkamitvāti
iminā majjhātikkamaṁ dasseti. Tasmā yathā vā tathā vā katassa
khuddakassa sayanīgharassa majjhātikkame āpatti veditabbā. Sesamettha
uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ dvivedananti.
Sabhojanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthapañcamasikkhāpadesu yaṁ vattabbaṁ siyā taṁ sabbaṁ
aniyatadvaye vuttanayameva. Yathā ca sabhojanasikkhāpadaṁ evametānipi

447
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānānevāti.
Chaṭṭhasikkhāpade. Dethāvuso bhattanti ettha taṁ kira bhattaṁ
abhihaṭaṁ ahosi tasmā evamāhaṁsu. Anabhihaṭe pana evaṁ vattuṁ
na labbhati payuttavācā hoti. Tenahi bhikkhave paṭiggahetvā
 nikkhipathāti idaṁ pana bhagavā kulassa saddhānurakkhaṇatthāya āha.
Yadi hi bhagavā bhājetvā khādathāti vadeyya manussānaṁ pasādaññathattaṁ
siyā. Ussādayitthāti paṭiharīyittha. Gharaṁyeva naṁ gahetvā
agamaṁsūti vuttaṁ hoti. Santaṁ bhikkhunti ettha kittāvatā
santo hoti kittāvatā asanto. Antovihāre yatthaṁ ṭhitassa
kulāni payirupāsanacittaṁ uppannaṁ hoti tato paṭṭhāya yaṁ passe vā
abhimukhe vā passati yassa sakkā hoti pakativacanena ārocetuṁ
ayaṁ santo nāma. Itocītoca pariyesitvā ārocanakiccaṁ pana
natthi. Yo hi evaṁ pariyesitabbo so asantoyeva. Apica
antoupacārasīmāyaṁ bhikkhuṁ disvā āpucchissāmīti gantvā tattha yaṁ
passati so āpucchitabbo. No ce passati asantaṁ bhikkhuṁ
anāpucchā paviṭṭho nāma hoti. Antarārāmanti antogāme
vihāro hoti taṁ gacchati. Bhattiyagharanti nimantitagharaṁ vā
salākabhattādidāyakānaṁ vā gharaṁ. Āpadāsūti jīvitabrahmacariyantarāyesu
sati gantuṁ vaṭṭati. Sesamettha uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ
kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ

448
Tivedananti.
Cārittasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Mahānāmo nāma bhagavato cūḷapituputto
māsamattena mahallakataro dvīsu phalesu patiṭṭhito ariyasāvako.
Bhesajjaṁ ussannaṁ hotīti vajato āharitvā ṭhapitasappi bahu hoti.
Sāditabbāti tasmiṁ samaye rogo natthīti na paṭikkhipitabbā
roge sati viññāpessāmīti adhivāsetabbā. Ettakehi bhesajjehi
pavāremīti nāmavasena sappitelādīsu dvīhi tīhi vā parimāṇavasena
patthena nāḷiyā āḷhakenāti vā. Aññaṁ bhesajjaṁ viññāpetīti
sappinā pavārito telaṁ viññāpeti āḷhakena pavārito doṇaṁ.
Na bhesajjena karaṇīyeti missakabhattenapi ce yāpetuṁ sakkoti
na bhesajjakaraṇīyaṁ nāma hoti. Pavāritānanti ye attano
puggalikāya pavāraṇāya pavāritā tesaṁ pavāritānurūpena
viññattiyā anāpatti. Saṅghavasena pavāritesu pana pamāṇaṁ
sallakkhetabbamevāti. Sesaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Mahānāmasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhame. Abbhuyyātoti abhiuyyāto parasenaṁ abhimukho
gamissāmīti nagarato niggatoti attho. Uyyuttanti katauyyātaṁ
gāmato nikkhantanti attho. Dvādasapuriso hatthīti cattāro

449
Ārohakā ekekapādarakkhakā dve dveti evaṁ dvādasapuriso
hoti. Tipuriso assoti eko ārohako dve pādarakkhakāti
evaṁ tipuriso hoti. Catuppuriso rathoti eko sārathi eko
yodho dve āṇirakkhakāti evaṁ catuppuriso hoti. Cattāro
purisā sarahatthāti āvudhahatthā cattāro purisāti. Ayaṁ
pacchimakoṭiyā caturaṅgasamannāgatā senā nāma. Īdisaṁ senaṁ
dassanāya gacchato pade pade dukkaṭaṁ. Dassanūpacāraṁ vijahitvāti
kenaci antaritā vā ninnaṁ oruḷhā vā na dissati idha ṭhatvā
na sakkā daṭṭhunti aññaṁ ṭhānaṁ gantvā passato payoge payoge
pācittiyanti attho. Ekamekanti hatthīādīsu catūsu aṅgesu
ekamekaṁ antamaso ekapurisāruḷhakahatthiṁpi ekaṁpi sarahatthaṁ purisaṁ.
Anuyyuttā nāma rājā uyyānaṁ vā nadiṁ vā gacchati evaṁ
anuyyuttā hoti. Āpadāsūti jīvitabrahmacariyantarāyesu sati ettha
gato muccissāmīti gacchato anāpatti. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ lokavajjaṁ
 kāyakammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Uyyuttasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navame. Atthaṅgate suriye senāya vasatīti tiṭṭhatu vā
nisīdatu vā sayatu vā sacepi ākāse iddhiyā kañci iriyāpathaṁ
kappeti pācittiyameva. Senā vā paṭisenāya ruddhā hotīti
yathā sañcāro chijjati evaṁ ruddhā hoti. Palibuddhoti verikena vā

450
Issarena vā ruddho. Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Senāvāsasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasame. Uggantvā ettha yujjhantīti uyyodhikaṁ.
Saṁpahāraṭṭhānassetaṁ adhivacanaṁ. Balassa aggaṁ jānanti etthāti
balaggaṁ. Balagaṇanaṭṭhānanti attho. Senāya viyūhaṁ senābyūhaṁ.
Senānivesassetaṁ adhivacanaṁ. Tayo hatthī pacchimakaṁ hatthānīkanti
yo pubbe vutto dvādasapuriso hatthī tena hatthinā tayo
hatthī. Sesesupi eseva nayo. Sesaṁ uyyuttasenāsikkhāpade
vuttanayeneva veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Uyyodhikasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena acelakavaggo pañcamo.
Surāpānavaggassa paṭhamasikkhāpade. Bhaddavatikāta eko
gāmo. So bhaddikāya vatiyā samannāgatattā etaṁ nāmaṁ
labhati. Pathāvinoti addhikā. Tejasā tejanti attano tejasā
ānubhāvena nāgassa tejaṁ. Kāpotikāti kāpotānaṁ
pādasamavaṇṇarattobhāsā. Pasannāti surāmaṇḍassetaṁ adhivacanaṁ.
Ananucchaviyaṁ bhikkhave sāgatassāti pañcābhiññassa sato majjapānannāma
na anucchaviyanti vuttaṁ hoti. Pupphāsavo nāma madhukapupphādīnaṁ
rasena kato. Phalāsavo nāma muddikāphalādīni madditvā tesaṁ

451
Rasena kato. Madhuvāsavo nāma muddikādīnaṁ jātirasena kato.
Makkhikāmadhunāpi kariyatīti vadanti. Guḷāsavo nāma ucchurasādīhi
kariyati. Surā nāma piṭṭhakiṇṇapakkhittā nāḷikerādīnaṁpi rasena katā
surātveva saṅkhyaṁ gacchati. Tassāyeva kiṇṇapakkhittāya maṇḍe
gahite merayotveva saṅkhyaṁ gacchatīti vadanti. Antamaso kusaggenapi
pivatīti etaṁ suraṁ vā merayaṁ vā bījato paṭṭhāya kusaggenapi pivato
pācittiyanti attho. Ekena pana payogena bahuṁpi pivantassa
ekāva āpatti. Vicchinditvā vicchinditvā pivato payogagṇanāya
āpattiyo. Amajjañca hoti majjavaṇṇaṁ majjagandhaṁ majjarasanti
loṇasocirakaṁ vā surattaṁ vā hoti. Sūpasaṁpāketi vāsagāhāpanatthaṁ
īsakaṁ majjaṁ pakkhipitvā sūpaṁ pacanti tasmiṁ anāpatti. Maṁsasaṁpākepi
eseva nayo. Telaṁ pana vātabhesajjatthaṁpi majjena saddhiṁ pacanti
tasmiṁpi anatikkhittamajjeyeva anāpatti. Yaṁ pana atikkhittamajjaṁ
hoti yattha majjassa vaṇṇagandharasā paññāyanti tasmiṁ
āpattiyeva. Amajjaṁ ariṭṭhanti yo ariṭṭho majjaṁ na hoti tasmiṁ
anāpatti. Āmalakādīnaṁyeva kira rasena ariṭṭhaṁ karonti. So
majjavaṇṇagandharaso ceva hoti na ca majjaṁ. Taṁ sandhāyetaṁ
vuttaṁ. Yo pana sambhārapakkhitto so majjaṁ hoti bījato
paṭṭhāya na vaṭṭati. Sesamettha uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ
tivedananti. Vatthussa ajānanatāya cettha acittakatā veditabbā.

452
Akusaleneva pātabbatāya lokavajjatāti.
Surāpānasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
 Dutiyasikkhāpade. Aṅgulīpaṭodaketi aṅgulīhi upakacchādighaṭṭanaṁ
vuccati. Uttasantoti atihāsena kilamanto. Anassāsakoti
upacchinnāssāsappassāsasañcāro hutvā. Anupasampannaṁ kāyena
kāyanti ettha bhikkhunīpi anupasampannaṭṭhāne ṭhitā. Taṁpi
khiḍḍādhippāyena phusantassa dukkaṭaṁ. Sesamettha uttānameva.
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ dvivedananti.
Aṅgulīpaṭodakasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Appakataññunoti yaṁ bhagavatā pakataṁ paññattaṁ
taṁ na jānantīti attho. Udake hassadhammoti udakakīḷikā
vuccati. Uparigopphaketi gopphakānaṁ uparibhāgappamāṇe.
Hassādhippāyoti kīḷādhippāyo. Nimujjati vāti ādīsu nimujjanatthāya
orohantassa padavāre padavāre dukkaṭaṁ. Nimujjanummujjanesu
payoge payoge pācittiyaṁ. Nimujjitvā antoudakeyeva gacchantassa
hatthavārapadavāresu sabbattha pācittiyaṁ. Palavatīti tarati.
Hatthehi tarantassa hatthavāre hatthavāre pācittiyaṁ. Pādesupi
eseva nayo. Yena yena aṅgena tarati tassa tassa payoge
payoge pācittiyaṁ. Tīrato vā rukkhato vā udake patati
pācittiyameva. Nāvāya kīḷatīti phiyārittādīhi nāvaṁ pājento vā

453
Tīre ussādento vā nāvāya kīḷati dukkaṭaṁ. Hatthena vāti
ādīsupi payoge payoge dukkaṭaṁ. Keci hatthena udake khittāya
kaṭhalāya patanuppatanavāresu dukkaṭanti vadanti taṁ na gahetabbaṁ.
Tattha hi ekappayogattā ekameva dukkaṭaṁ. Apica uparigopphake
vuttāni ummujjanādīni ṭhapetvā aññena yenakenaci ākārena
udakaṁ otaritvā vā anotaritvā vā yattha katthaci ṭhitaṁ udakaṁ
antamaso binduṁ gahetvā khipanakīḷāyapi kīḷantassa dukkaṭameva.
Atthajotakaṁ pana akkharaṁ likhituṁ vaṭṭati. Ayamettha vinicchayo.
Sesamettha uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Hassadhammasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Kathāyaṁ nasseyyāti kathaṁ ayaṁ dhammo tanti
paveṇi nasseyya. Taṁ vā na sikkhitukāmoti yena paññattena
vuccati taṁ paññattaṁ na sikkhitukāmo. Appaññattenāti sutte
vā abhidhamme vā āgatena. Evaṁ amhākaṁ ācariyānaṁ uggahoti
ettha gārayho ācariyuggaho na gahetabbo. Paveṇiyā āgato
ācariyuggahova gahetabbo. Kurundiyaṁ lokavajje ācariyuggaho na
vaṭṭati paṇṇattivajje pana vaṭṭatīti vuttaṁ. Mahāpaccariyaṁ suttaṁ
suttānulomaṁ ca uggahitakānaṁyeva ācariyānaṁ uggaho pamāṇaṁ
ajānantānaṁ kathā appamāṇanti vuttaṁ. Taṁ sabbaṁ paveṇiyā
āgate samodhānaṁ gacchati. Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ

454
Kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Anādariyasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade rūpūpahārādayo manussaviggahe vuttanayeneva
veditabbā. Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni anādariyasadisānevāti.
Bhiṁsāpanasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Bhaggāti janapadassetaṁ nāmaṁ. Suṁsumāragīranti
nagarassa nāmaṁ. Bhesakalāvananti tannissitavanassa nāmaṁ.
Taṁ pana migānaṁ phāsuvihāratthāya dinnattā migadāyāti vuccati.
Samādahitvāti jāletvā. Paripātesīti anubandhi. Sayaṁ samādahatīti
ettha jotiṁ samādahitukāmatāya araṇīsaṇṭhapanato paṭṭhāya yāva
jālā na uṭṭhahati tāva sabbapayogesu dukkaṭaṁ. Padīpepīti
 padīpujjalanepi. Jotikepīti pattapacanasedakammādīsu jotikaraṇe.
Tathārūpapaccayāti padīpādipaccayā. Paṭilātaṁ ukkhipatīti ḍayhamānaṁ
alātaṁ patati taṁ ukkhipati puna yathāṭhāne ṭhapetīti attho. Evaṁ
avijjhātaṁ ukkhipitvā pakkhipantasseva dukkaṭaṁ. Vijjhātaṁ pana
jālāpentassa pācittiyameva. Tathārūpapaccayāti ṭhapetvā padīpādīni
aññenapi tathārūpena paccayena samādahantassa anāpatti.
Āpadāsūti sappadaṭṭhacoraruddhabāḷamigāmanussehi upaddavo hoti

455
Tattha samādahantassāpi anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Jotisamādahanasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Cuṇṇena vā mattikāya vāti ettha
cuṇṇamattikānaṁ abhisaṅkharaṇakālato paṭṭhāya sabbapayogesu dukkaṭaṁ.
Pāraṁ gacchanto nahāyatīti ettha sukkhāya nadiyā vālukaṁ ukkīritvā
katāavāṭesupi nahāyituṁ vaṭṭati. Āpadāsūti bhamarādīdi anubaddhassa
udake nimujjituṁ vaṭṭatīti. Sesamettha uttānamevāti.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Nahānasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Navaṁ pana bhikkhunā cīvaralābhenāti ettha
alabhīti labho labhoeva lābho. Kiṁ alabhi. Cīvaraṁ. Kīdisaṁ. Navaṁ.
Iti navacīvaralābhenāti vattabbe anunāsikalopaṁ akatvā navaṁ
cīvaralābhenāti vuttaṁ. Paṭiladdhanavacīvarenāti attho. Majjhe
ṭhitapadadvaye panāti nipāto. Bhikkhunāti yena laddhaṁ tassa nidassanaṁ.
Padabhājane pana byañjanaṁ anādiyitvā yaṁ laddhaṁ taṁ dassetuṁ cīvaraṁ
nāma channaṁ cīvarānantiādi vuttaṁ. Cīvaranti cettha yaṁ nivāsetuṁ
vā pārupituṁ vā sakkā hoti tadeva veditabbaṁ. Teneva
vikappanūpagaṁ pacchimanti na vuttaṁ. Kaṁsanīlanti cammakāranīlaṁ.

456
Mahāpaccariyaṁ pana ayamalaṁ lohamalaṁ etaṁ kaṁsanīlaṁ nāmāti vuttaṁ.
Palāsanīlanti yo koci nīlavaṇṇo paṇṇakaraso. Dubbaṇṇakaraṇaṁ
ādātabbanti etaṁ kappabinduṁ sandhāya vuttaṁ. Na nīlādīhi
sakalacīvarassa dubbaṇṇakaraṇaṁ. Tañca pana kappaṁ ādiyantena cīvaraṁ
rajitvā catūsu vā koṇesu tīsu vā dvīsu vā ekasmiṁ vā koṇe
morassa akkhimaṇḍalamattaṁ vā maṅkuṇapiṭṭhimattaṁ vā ādātabbaṁ.
Mahāpaccariyaṁ paṭe vā gaṇṭhiyaṁ vā na vaṭṭatīti vuttaṁ.
Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana vaṭṭatiyevāti vuttaṁ. Pālikappakaṇṇikakappādayo
pana sabbattha paṭisiddhā tasmā ṭhapetvā ekaṁ vaṭṭabinduṁ
aññena kenacipi vikārena kappo na kātabbo. Aggaḷeti
ādīsu etāni aggaḷādīni kappakatacīvare pacchā āropetvā
kappakaraṇakiccaṁ natthi. Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ
kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Dubbaṇṇakaraṇasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Tassa vā adinnanti cīvarassāmikassa
paribhuñjāhi vā vissajjehi vā yathāpaccayaṁ vā karohīti evaṁ vatvā
adinnaṁ. Tassa vā avissāsentoti yena 1- vinayakammaṁ kataṁ tassa
avissāsena vā. Tena pana dinnena 2- vā tassa vissāsena vā
paribhuñjantassa anāpatti. Sesamettha tiṁsakakaṇḍavaṇṇanāyaṁ

1. karaṇavacanaṁ daṭṭhabbaṁ. sampadānavacanaṁ suṭṭhu pākaṭaṁ hoti. 2. dinnaṁ.

457
Vuttanayattāva uttānamevāti. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato
 kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Vikappanasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Apanidhentīti apanetvā nidhenti.
Hassāpekkhoti hassādhippāyo. Aññaṁ parikkhāranti pāliyā
anāgataṁ pattatthavikādiṁ. Dhammiṁ kathaṁ katvāti samaṇena nāma
anihitaparikkhārena bhavituṁ na vaṭṭatīti evaṁ dhammakathaṁ kathetvā dassāmīti
nikkhipato anāpatti. Sesamettha uttānamevāti. Tisamuṭṭhānaṁ
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ tivedananti.
Cīvarāpanidhānasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena surāpānavaggo chaṭṭho.
Sappāṇakavaggassa paṭhamasikkhāpade. Issāso hotīti gihikāle
dhanuggahācariyo hoti. Jīvitā voropitāti jīvatā viyojitā.
Sikkhāpadepi voropeyyāti viyojeyya. Yasmā pana vohāramattamevetaṁ
na hettha kiñci viyojite sīsālaṅkāre sīsaṁ viya jīvatā
voropite pāṇe jīvitaṁ nāma visuṁ tiṭṭhati aññadatthu antaradhānameva
gacchati tasmā tamatthaṁ dassetuṁ padabhājane jīvitindriyaṁ
upacchindatītiādi vuttaṁ. Imasmiṁ ca sikkhāpade tiracchānagatoyeva

458
Pāṇoti veditabbo. Taṁ khuddakaṁpi mahantaṁpi mārentassa āpatti.
Nānākaraṇaṁ natthi. Mahante pana upakkamamahantattā akusalamahattaṁ
hoti. Pāṇe pāṇasaññīti antamaso mañcapīṭhaṁ sodhento
maṅkuṇabījakepi pāṇakasaññī nikkāruṇikatāya taṁ bhindanto apaneti
pācittiyaṁ. Tasmā evarūpesu ṭhānesu kāruññaṁ upaṭṭhapetvā
appamattena vattaṁ kātabbaṁ. Sesaṁ manussaviggahe vuttanayeneva
veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhi.
Sañciccapāṇasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Sappāṇakanti ye pāṇakā paribhogena
maranti tehi pāṇakehi sappāṇakaṁ. Tādisaṁ hi jānaṁ paribhuñjato
payoge payoge pācittiyaṁ. Pattapūraṁpi avicchinditvā ekappayogena
pivato ekā āpatti. Tādisena udakena sāmisaṁ pattaṁ
āvijjhitvā dhovatopi tādise udake uṇhayāgupattaṁ nibbāpayatopi
taṁ udakaṁ hatthena vā uḷuṅkena vā gahetvā nahāyatopi payoge
payoge pācittiyaṁ. Udakasoṇḍiṁ vā pokkharaṇiṁ vā pavisitvā
bahi nikkhamanatthāya vīciṁ uṭṭhāpayatopi. Soṇḍiṁ vā pokkharaṇiṁ
vā sodhentehi tato gahitaudakaṁ udakeyeva āsiñcitabbaṁ.
Samīpamhi udake asati kappiyaudakassa aṭṭha vā dasa vā ghaṭe
udakasaṇṭhānakappadese āsiñcitvā tattha āsiñcitabbaṁ.
Pavaṭṭitvā udake patissatīti uṇhapāsāṇe udakaṁ nāsiñcitabbaṁ.
Kappiyaudakena pana pāsāṇaṁ nibbāpetvā āsiñcituṁ vaṭṭati.

459
Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Ettha ca paṭaṅgapāṇakānaṁ patanaṁ ñatvāpi suddhacittatāya dīpujjalane
viya sappāṇakabhāvaṁ ñatvāpi udakasaññāya paribhuñjitabbato
paṇṇattivajjatā veditabbāti.
Sappāṇakasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Ukkoṭentīti tassa tassa bhikkhuno santikaṁ
gantvā akataṁ kammantiādīni vadantā uccālenti yathāpatiṭṭhitabhāvena
patiṭṭhātuṁ na denti. Yathādhammanti yo yassa adhikaraṇassa
vūpasamanāya dhammo vutto teneva dhammenāti attho.
Nīhaṭādhikaraṇanti nīhaṭaṁ adhikaraṇaṁ satthārā vuttadhammeneva vūpasamitaṁ
adhikaraṇanti attho. Dhammakamme dhammakammasaññīti yena kammena
taṁ adhikaraṇaṁ vūpasamitaṁ tañce dhammakammaṁ hoti tasmiṁ dhammakamme
 ayaṁpi dhammakammasaññī hutvā yadi ukkoṭeti pācittiyaṁ
āpajjatīti attho. Etena nayena sesapadānipi veditabbāni.
Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana imesaṁ catunnaṁ adhikaraṇānaṁ
kati ukkoṭanātiādinā 1- nayena parivāre vutto. Aṭṭhakathāsu taṁ
sabbaṁ āharitvā tassevattho vaṇṇito. Mayaṁ pana naṁ tattheva
vaṇṇayissāma. Idha āharitvā vaṇṇiyamāne hi suṭṭhutaraṁ
sammoho bhaveyyāti na taṁ vaṇṇayimhā. Sesamettha uttānameva.

1. vi. parivāra. 8/372.

460
Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Ukkoṭanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Duṭṭhullā nāma āpattīti ettha
cattāri pārājikāni atthuddhāravasena dassitāni saṅghādisesāpatti
pana adhippetā. Taṁ chādentassa pācittiyaṁ. Dhuraṁ nikkhittamatteti
dhure nikkhittamatte. Sacepi dhuraṁ nikkhipitvā pacchā āroceti
na rakkhati. Dhuraṁ nikkhittamatteyeva pācittiyanti vuttaṁ hoti. Sace
pana evaṁ dhuraṁ nikkhipitvā paṭicchādanatthameva aññassa āroceti
sopi aññassāti etenūpāyena samaṇasataṁpi samaṇasahassaṁpi āpattiṁ
āpajjatiyeva yāva koṭi na chijjati. Kadā pana koṭi
chijjatīti. Mahāsumatthero tāva vadati āpattiṁ āpanno ekassa
āroceti so paṭinivattitvā tasseva āroceti evaṁ koṭi
chijjatīti. Mahāpadumatthero panāha ayaṁ hi vatthupuggaloyeva
āpattiṁ āpanno pana ekassa bhikkhuno āroceti ayaṁ aññassa
āroceti so paṭinivattitvā yenassa ārocitaṁ tasseva
āroceti evaṁ tatiyena puggalena dutiyassa ārocite koṭi chinnā
hotīti. Aduṭṭhullaṁ āpattinti avasese pañcāpattikkhandhe.
Anupasampannassa duṭṭhullaṁ vā aduṭṭhullaṁ vā ajjhācāranti ettha
anupasampannassa sukkavisaṭṭhi ca kāyasaṁsaggo cāti ayaṁ duṭṭhullājjhācāro
nāma. Sesamettha uttānamevāti. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ

461
Kāyavācācittato samuṭṭhāti akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Duṭṭhullasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Aṅguliyo dukkhā bhavissantīti akkharāni
likhantassa aṅguliyo dukkhā bhavissantīti cintesuṁ. Urassa dukkhoti
gaṇanaṁ sikkhantena bahupi cintetabbaṁ hoti tenassa uro dukkho
bhavissatīti maññiṁsu. Akkhīnissa dukkhānīti rūpasuttaṁ sikkhantena
kahāpaṇāni parivattetvā parivattetvā passitabbāni honti tenassa
akkhīni dukkhāni bhavissantīti maññiṁsu. Ḍaṁsādīsu ḍaṁsāti piṅgalamakkhikāyo.
Dukkhānanti dukkhamānaṁ. Tibbānanti bahalānaṁ. Kharānanti
tikkhiṇānaṁ. Kaṭukānanti pharusānaṁ. Amanāpatāya vā kaṭukarasasadisānaṁ.
Asātānanti amadhurānaṁ. Pāṇaharānanti jīvitaharānaṁ.
Sīmaṁ sammannatīti navaṁ sīmaṁ bandhati. Kurundiyaṁ pana udakukkhepaṁ
paricchindanepi dukkaṭaṁ vuttaṁ. Paripuṇṇavīsativassoti
paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya paripuṇṇavīsativasso. Gababhavīsopi hi
paripuṇṇavīsativassotveva saṅkhyaṁ gacchati. Yathāha. Tena kho pana
samayena āyasmā kumārakassapo gabbhavīso upasampanno hoti.
Athakho āyasmato kumārakassapassa etadahosi bhagavatā paññattaṁ
na ūnavīsativasso puggalo upasampādetabboti ahañcamhi gabbhavīso
upasampanno upasampanno nukhomhi na nukho upasampanno.
Bhagavato etamatthaṁ ārocesuṁ. Yaṁ bhikkhave mātukucchismiṁ paṭhamaṁ

462
 Cittaṁ uppannaṁ paṭhamaṁ viññāṇaṁ pātubhūtaṁ tadupādāya sāvassa jāti
anujānāmi bhikkhave gabbhavīsaṁ upasampādetunti 1-. Tattha yo dvādasa
māse mātukucchismiṁ vasitvā mahāpavāraṇāya jāto so tato paṭṭhāya
yāva ekūnavīsatime vasse mahāpavāraṇā taṁ atikkamitvā pāṭipade
upasampādetabbo. Etenūpāyena hāpanavaḍḍhanaṁ veditabbaṁ.
Porāṇakattherā pana ekūnavīsativassaṁ sāmaṇeraṁ nikkhamanīyapuṇṇamāsiṁ
atikkamma pāṭipadadivase upasampādenti. Taṁ kasmāti. Vuccate.
Ekasmiṁ vasse cha cātuddasikā uposathā honti iti vīsatiyā
vassesu cattāro māsā parihāyanti. Rājāno tatiye tatiye
vasse vassaṁ ukkaḍḍhanti iti aṭṭhārasasu vassesu chammāsā
vaḍḍhanti. Tato uposathavasena parihīne cattāro māse apanetvā
dve māsā avasesā honti. Te dve māse gahetvā vīsati
vassāni paripuṇṇāni hontīti nikkaṅkhā hutvā nikkhamanīyapuṇṇamāsiṁ
atikkamma pāṭipade upasampādenti. Ettha pana yo pavāretvā
vīsativasso bhavissati taṁ sandhāya ekūnavīsativassanti vuttaṁ.
Tasmā yo mātukucchismiṁ dvādasa māse vasi so ekavīsativasso
hoti. Yo sattamāse vasi so sattamāsādhikavīsativasso.
Chammāse jāto pana na jīvati. Anāpatti ūnavīsativassaṁ puggalaṁ
paripuṇṇasaññīti ettha kiñcāpi upasampādentassa anāpatti
puggalo pana anupasampannova hoti. Sace pana so dasavassaccayena
aññaṁ upasampādeti tañce muñcitvā gaṇo pūrati

1. vi. mahāvagga. 4/187-188.

463
Sūpasampanno. Sopi ca yāva na jānāti tāvassa neva saggantarāyo
na mokkhantarāyo. Ñatvā pana puna upasampajjitabbaṁ.
Sesaṁ uttānamevāti. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Ūnavīsativassasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Paṭiyālokanti suriyālokassa paṭimukhaṁ
pacchimadisanti attho. Kammikāti suṅkaṭṭhāne kammikā. Rājānaṁ
vā theyyaṁ gacchantīti rājānaṁ vā thenetvā vañcetvā rañño
santakaṁ kiñci gahetvā idāni na tassa dassāmāti gacchanti.
Visaṅketenāti kālavisaṅketena divasavisaṅketena ca gacchato anāpatti.
Maggavisaṅketena pana aṭavīvisaṅketena vā āpattiyeva. Sesamettha
bhikkhunīvagge vuttanayattā uttānameva. Theyyasatthasamuṭṭhānaṁ
kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Theyyasatthasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Padhūpento nisīdīti pajjhāyanto attānaṁyeva
paribhāsanto nisīdati. Nāyyo so bhikkhu maṁ nippādesīti
ayyo ayaṁ bhikkhu maṁ na nikkhāmesi na maṁ gahetvā agamāsīti
attho. Sesamettha bhikkhuniyā saddhiṁ saṁvidhānasikkhāpade vuttanayeneva
veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhi.
Saṁvidhānasikkhāpadaṁ sattamaṁ.

464
Aṭṭhamasikkhāpade. Gaddhe bādhayiṁsūti gaddhabādhano.
Gaddhabādhino pubbapurisā assāti gandhabādhipubbo 1-. Tassa
gaddhabādhipubbassa gijjhaghāṭakakulappasūtassāti attho. Saggamokkhānaṁ
antarāyaṁ karontīti antarāyikā. Te kammakilesavipāka-
upavādāaṇāvītikkamavasena pañcavidhā. Tattha pañcānantarikadhammā
kammantarāyikā nāma. Tathā bhikkhunīdūsakakammaṁ. Taṁ pana
mokkhasseva antarāyaṁ karoti na saggassa. Niyatamicchādiṭṭhidhammā
kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṁ
paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma. Ariyūpavādā upavādantarāyikā
nāma. Te pana yāva ariye na khamāpenti tāvadeva na tato
 paraṁ. Sañcicca āpannā āpattiyo āṇāvītikkamantarāyikā
nāma. Tāpi yāva bhikkhubhāvaṁ vā paṭijānāti na vuṭṭhāti vā
na deseti vā tāvadeva na tato paraṁ. Tatrāyaṁ bhikkhu bahussuto
dhammakathiko sesantarāyike jānāti vinaye pana akovidattā
paṇṇattīvītikkamantarāyikenajānāti. Tasmā rahogatoevaṁcintesiime
āgārikā pañcakāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi
anāgāminopi honti bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni
rūpāni passanti .pe. Kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti mudukānipi
attharaṇapāpuraṇādīni paribhuñjanti etaṁ sabbaṁ vaṭṭati kasmā

1. gaddhe gijjhe bādhati vijjhatīti gaddhabādhī. gaddhabādhibhūtapubbo

gaddhabādhipubboti
amhākaṁ mati. aññatitthiyapubboti sādhakaṁ. yo hi pubbe attanā aññatitthiyo
ahosi so adhippeto na aññatitthiyānaṁ anupuriso.

465
Itthīrūpā .pe. Itthīphoṭṭhabbā evaṁ na vaṭṭanti etepi vaṭṭantīti.
Evaṁ rasena rasaṁ saṁsanditvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca
ekaṁ katvā thūlavākehi saddhiṁ atisukhumasuttaṁ ghaṭento
viya sāsapena saddhiṁ sineruṁ upasaṁharanto viya pāpakaṁ diṭṭhigataṁ
uppādetvā kiṁ bhagavatā mahāsamuddaṁ bandhantena viya mahatā
ussāhena paṭhamapārājikaṁ paññattaṁ natthi ettha dosoti
sabbaññutaññāñena saddhiṁ paṭivirujjhanto bhabbapuggalānaṁ āsaṁ chindanto
jinassa āṇācakke pahāramadāsi. Tenāha tathāhaṁ bhagavatā dhammaṁ
desitaṁ ājānāmītiādiṁ. Aṭṭhikaṅkalūpamātiādimhi aṭṭhikaṅkalūpamā
appassādaṭṭhena. Maṁsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena.
Tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena. Aṅgārakāsūpamā mahābhitāpanaṭṭhena.
Supinakūpamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena. Yācitakūpamā tāvakālikaṭṭhena.
Rukkhaphalūpamā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena. Asisūnūpamā
adhikuṭṭanaṭṭhena.
Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Sappasirūpamā sāsaṅkasapaṭibhayaṭṭhenāti.
Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana papañcasūdaniyaṁ
majjhimaṭṭhakathāyaṁ gahetabbo. Evaṁ byā khoti evaṁ viya
kho. Sesamettha pubbe vuttanayattā uttānameva.
Samanubhāsanasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti akiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Ariṭṭhasikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Akaṭānudhammenāti anudhammo vuccati

466
Āpattiyā adassane vā apaṭikamme vā pāpikāya diṭṭhiyā
apaṭinissagge vā dhammena vinayena satthusāsanena ukkhittakassa
anulomavattaṁ disvā katā osāraṇā. So osāraṇasaṅkhāto
anudhammo yassa na kato ayaṁ akaṭānudhammo nāma. Tādisena
saddhinti attho.. Tenevassa padabhājane akaṭānudhammo nāma
ukkhitto anosāritoti vuttaṁ. Deti vā paṭiggaṇhāti vāti
ekappayogena bahūpi dadato vā gaṇhato vā ekaṁ pācittiyaṁ.
Vicchinditvā dentassa ca gaṇhantassa ca payogagaṇanāya pācittiyāni.
Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Ukkhittasaṁbhogasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Diṭṭhigataṁ uppannanti ariṭṭhassa viya
etassāpi ayoniso ummajjantassa uppannaṁ diṭṭhigataṁ. Nāsetūti
ettha tividhā nāsanā saṁvāsanāsanā liṅganāsanā daṇḍakammanāsanāti.
Tattha āpattiyā adassanādīsu ukkhepanā saṁvāsanāsanā nāma.
Dūsako nāsetabbo mettiyaṁ bhikkhuniṁ nāsethāti ayaṁ liṅganāsanā
 nāma. Ajjatagge te āvuso samaṇuddesa na ceva so bhagavā
satthā apadisitabboti ayaṁ daṇḍakammanāsanā nāma. Ayaṁ idha
adhippetā. Tenāha evañca pana bhikkhave nāsetabbo .pe.
Cara pire vinassāti. Tattha carāti gaccha. Pireti para amāmaka.
Vinassāti nassa yattha na te passāma tattha gacchāti.

467
Upalāpeyyāti saṅgaṇheyya. Upaṭṭhāpeyyāti tena attano
upaṭṭhānaṁ kārāpeyya. Sesaṁ ariṭṭhasikkhāpade vuttanayeneva
veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Kaṇṭhakasikkhāpadaṁ 1- dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena sappāṇakavaggo sattamo.
Sahadhammikavaggassa paṭhamasikkhāpade. Etasmiṁ sikkhāpadeti
etasmiṁ sikkhāpade yaṁ vuttaṁ taṁ na tāva sikkhissāmi. Āpatti
pācittiyassāti ettha pana vācāya vācāya āpatti veditabbā.
Sikkhamānena bhikkhave bhikkhunāti ovādaṁ sirasā sampaṭicchitvā
sikkhitukāmeneva hutvā ājānitabbañceva pucchitabbañca
upaparikkhitabbañca. Sesamettha dubbacasikkhāpade vuttanayeneva padatthato
veditabbaṁ. Vinicchayato uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Sahadhammikasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Vinayakathaṁ kathetīti vinayakathā nāma
kappiyākappiyāapattānāpattisaṁvarāsaṁvarappahānapaṭisaṁyuttakathā taṁ
katheti. Vinayassa vaṇṇaṁ bhāsatīti vinayassa vaṇṇo nāma
pañcannaṁpi sattannaṁpi āpattikkhandhānaṁ vasena mātikaṁ nikkhipitvā
padabhājanena vaṇṇanā taṁ bhāsati. Vinayapariyattiyā vaṇṇaṁ

1. kaṇḍaka itipi.

468
Bhāsatīti vinayaṁ pariyāpuṇantānaṁ vinayapariyattimūlakaṁ vaṇṇaṁ guṇaṁ
ānisaṁsaṁ bhāsati. Vinayadharo hi vinayapariyattimūlake pañcānisaṁse cha
ānisaṁse sattānisaṁse aṭṭhānisaṁse navānisaṁse dasānisaṁse
ekādasānisaṁse labhati te sabbe bhāsatīti attho.
Katame pañcānisaṁse labhati. Attano sīlakkhandhaguttiādike.
Vuttaṁ hetaṁ pañcime bhikkhave ānisaṁsā vinayadhare puggale attano
sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito kukkuccappakatānaṁ paṭissaraṇaṁ
hoti visārado saṅghamajjhe voharati paccatthike sahadhammena
suniggahitaṁ niggaṇhāti saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hotīti 1-.
Kathamassa attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito.
Idhekacco bhikkhu āpattiṁ āpajjanto chahākārehi āpajjati
alajjitā aññāṇatā kukkuccappakatatā akappiye kappiyasaññitā
kappiye akappiyasaññitā satisammosāti. Kathaṁ alajjitāya āpajjati.
Akappiyabhāvaṁ jānantoyeva madditvā vītikkamaṁ karoti. Vuttaṁpi cetaṁ
sañcicca āpattiṁ āpajjati
āpattiṁ parigūhati
agatigamanañca gacchati
īdiso vuccati alajjipuggaloti 2-
kathaṁ aññāṇatāya āpajjati. Aññāṇipuggalo hi mando
momuho kattabbākattabbaṁ ajānanto akattabbaṁ karoti kattabbaṁ
virādheti evaṁ aññāṇatāya āpajjati. Kathaṁ kukkuccappakatatāya

1. 2. naYu. vi. parivāra. 8/453. parivāreyeva 393.

469
Āpajjati. Kappiyākappiyaṁ nissāya kukkucce uppanne vinayadharaṁ
pucchitvā kappiyaṁ ce kattabbaṁ siyā akappiyaṁ ce na kattabbaṁ
 siyā ayaṁ pana vaṭṭatīti madditvā vītikkamatiyeva evaṁ
kukkuccappakatatāya āpajjati. Kathaṁ akappiye kappiyasaññitāya
āpajjati. Acchamaṁsaṁ sūkaramaṁsanti khādati dīpimaṁsaṁ migamaṁsanti
khādati akappiyabhojanaṁ kappiyabhojananti bhuñjati vikāle
kālasaññāya bhuñjati akappiyapānakaṁ kappiyapānakanti pivati
evaṁ akappiye kappiyasaññitāya āpajjati. Kathaṁ kappiye
akappiyasaññitāya āpajjati. Sūkaramaṁsaṁ acchamaṁsanti khādati
migamaṁsaṁ dīpimaṁsanti khādati kappiyabhojanaṁ akappiyabhojananti
bhuñjati kāle vikālasaññāya bhuñjati kappiyapānakaṁ akappiyapānakanti
pivati evaṁ kappiyeakappiyasaññitāya āpajjati. Kathaṁ satisammosāya
āpajjati. Sahaseyyāticīvaravippavāsabhesajjacīvarakālātikkamanapaccayā
āpattiṁ ca satisammosāya āpajjati. Evamidhekacco bhikkhu
imehi chahi ākārehi āpattiṁ āpajjati. Vinayadharo pana imehi
chahi ākārehi āpattiṁ na āpajjati. Kathaṁ alajjitāya
nāpajjati. So hi passatha bho ayaṁ kappiyākappiyaṁ jānantoyeva
paṇṇattivītikkamaṁ karotīti imaṁ parūpavādaṁ rakkhantopi nāpajjati
evaṁ alajjitāya nāpajjati. Sahasā āpannaṁpi desanāgāminiṁ
desetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhahitvā suddhante patiṭṭhāti.
Tato paṭṭhāya

470
Sañcicca āpattiṁ nāpajjati
āpattiṁ na parigūhati
agatigamanañca na gacchati
īdiso vuccati lajjipuggaloti 1-
imasmiṁ lajjibhāve patiṭṭhitova hoti. Kathaṁ aññāṇatāya
nāpajjati. So hi kappiyākappiyaṁ jānāti tasmā kappiyaṁyeva
karoti akappiyaṁ na karoti evaṁ aññāṇatāya nāpajjati. Kathaṁ
kukkuccappakatatāya nāpajjati. So hi kappiyākappiyaṁ nissāya kukkucce
uppanne vatthuṁ oloketvā mātikaṁ padabhājanaṁ antarāpattiṁ
anāpattiṁ oloketvā kappiyaṁ ce karoti akappiyaṁ ce na
karoti evaṁ kukkuccappakatatāya nāpajjati. Kathaṁ akappiye
kappiyasaññitādīhi nāpajjati. So hi kappiyākappiyaṁ jānāti tasmā
akappiye kappiyasaññī na hoti kappiye akappiyasaññī na hoti
supatiṭṭhitā cassa sati hoti adhiṭṭhātabbaṁ adhiṭṭheti vikappetabbaṁ
vikappeti. Iti imehi chahi ākārehi āpattiṁ nāpajjati.
Anāpajjanto akhaṇḍasīlo hoti parisuddhasīlo. Evamassa attano
sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito. Kathaṁ kukkuccappakatānaṁ
paṭissaraṇaṁ hotīti. Tiroraṭṭhesu tirojanapadesu ca uppannakukkuccā
bhikkhū amukasmiṁ kira vihāre vinayadharo vasatīti dūratopi tassa
santikaṁ āgantvā kukkuccaṁ pucchanti. So tehi katassa kammassa
vatthuṁ oloketvā āpattānāpattigarukalahukādibhedaṁ sallakkhetvā

1. vi. parivāra 8/393-394.

471
Desanāgāminiṁ desāpetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhāpetvā suddhante
patiṭṭhāpeti evaṁ kukkuccappakatānaṁ paṭissaraṇaṁ hoti. Visārado
saṅghamajjhe voharatīti avinayadharassa hi saṅghamajjhe kathentassa bhayaṁ
sārajjaṁ okkamati vinayadharassa taṁ na hoti. Kasmā. Evaṁ
kathentassa doso hoti evaṁ na dosoti ñatvā kathanato. Paccatthike
sahadhammena suniggahitaṁ niggaṇhātīti ettha dvidhā paccatthikā nāma
attapaccatthikā ca sāsanapaccatthikā ca. Tattha mettiyabhummajakā
ca bhikkhū vaḍḍho ca licchavi amūlakena antimavatthunā codesuṁ ime
attapaccatthikā nāma. Ye vāpana aññepi dussīlā pāpadhammā
sabbe te attapaccatthikā nāma. Viparītadassanā pana
ariṭṭhabhikkhukaṇṭhakasāmaṇeravesālivajjiputtakā parūpahārāññāṇakaṅkha-
paravitaraṇādivādā mahāsaṅghikādayo ca abuddhasāsanaṁ buddhasāsananti vatvā
 katapaggahā sāsanapaccatthikā nāma. Te sabbepi sahadhammena
sahakāraṇena vacanena yathātaṁ asaddhammaṁ patiṭṭhāpetuṁ na
sakkonti evaṁ suniggahitaṁ katvā niggaṇhāti. Saddhammaṭṭhitiyā
paṭipanno hotīti ettha pana tividho saddhammo
pariyattipaṭipattiadhigamavasena. Tattha tepiṭakaṁ buddhavacanaṁ
pariyattisaddhammo
nāma. Terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa khandhakavattāni dveasīti mahāvattānīti
ayaṁ paṭipattisaddhammo nāma. Cattāro maggā cattāri phalāni ca
ayaṁ adhigamasaddhammo nāma. Tattha keci therā yo vo
ānanda mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto so vo

472
Mamaccayena satthāti 1- iminā suttena sāsanassa pariyatti mūlanti
vadanti. Keci therā ime ca subhadda bhikkhū sammāvihareyyuṁ asuñño
loko arahantehi assāti 2- iminā suttena sāsanassa paṭipatti mūlanti
vatvā yāva pañca bhikkhū sammāpaṭipannā saṁvijjanti tāva sāsanaṁ
ṭhitaṁ hotīti āhaṁsu. Itare pana therā pariyattiyā antarahitāya
supaṭipannassāpi dhammābhisamayo natthīti vatvā āhaṁsu sacepi pañca
bhikkhū cattāri pārājikāni rakkhaṇakā honti te saddhe kulaputte
pabbājetvā paccantime janapade upasampādetvā dasavaggaṁ gaṇaṁ
pūretvā majjhime janapadepi upasampadaṁ karissanti etenūpāyena
vīsativaggaṁ bhikkhusaṅghaṁ pūretvā attanopi abbhānakammaṁ katvā sāsanaṁ
vuḍḍhiṁ viruḷhiṁ vepullaṁ gamayissanti 3-. Evamayaṁ vinayadharo tividhassāpi
saddhammassa ciraṭṭhitiyā paṭipanno hotīti. Evamayaṁ vinayadharo ime
tāva pañcānisaṁse labhatīti veditabbo. Katame cha ānisaṁse
labhatīti. Tassādheyyo uposatho pavāraṇā saṅghakammaṁ pabbajjā
upasampadā nissayaṁ deti sāmaṇeraṁ upaṭṭhāpeti. Ye hi ime
cātuddasiko paṇṇarasiko sāmaggīuposatho saṅghe uposatho
gaṇe uposatho puggale uposatho suttuddeso uposatho pārisuddhiuposatho
adhiṭṭhānūposathoti nava uposathā sabbe te vinayadharāyattā.
Yāpi ca imā cātuddasikā paṇṇarasikā sāmaggīpavāraṇā
saṅghe pavāraṇā gaṇe pavāraṇā puggale pavāraṇā

1. dī. mahā. 10/178. 2. tattheva 176 aṅke. 3. itoparaṁiti saddo icchitabbo.

473
Tevācikā dvevācikā samānavassikā pavāraṇāti nava pavāraṇāyo
tāpi vinayadharāyattā evaṁ tassa santakattā so tāsaṁ sāmi.
Yānipi imāni apalokanakammaṁ ñattikammaṁ ñattidutiyakammaṁ
ñatticatutthakammanti cattāri saṅghakammāni yāpi cāyaṁ upajjhāyena hutvā
kulaputtānaṁ pabbajjā ca upasampadā ca kātabbā ayaṁpi
vinayadharāyattāva. Na hi añño dvipiṭakadharopi etaṁ kātuṁ labhati.
Soeva nissayaṁ deti sāmaṇeraṁ upaṭṭhāpeti. Añño neva
nissayaṁ dātuṁ labhati na sāmaṇeraṁ upaṭṭhāpetuṁ. Sāmaṇerūpaṭṭhānaṁ
paccāsiṁsanto pana vinayadharassa santike upajjhaṁ gāhāpetvā
vattapaṭipattiṁ sādituṁ labhati. Ettha ca nissayadānañceva
sāmaṇerūpaṭṭhāpanañca ekamaṅgaṁ. Iti imesu chasu ānisaṁsesu ekena
saddhiṁ purimāni pañca cha honti. Dvīhi saddhiṁ satta tīhi
saddhiṁ aṭṭha catūhi saddhiṁ nava pañcahi saddhiṁ dasa sabbehipetehi
saddhiṁ ekādasāti evaṁ vinayadharo puggalo pañca cha satta
aṭṭha nava dasa ekādasa ca ānisaṁse labhatīti veditabbo.
Evaṁ bhagavā ime ānisaṁse dassento vinayapariyattiyā
vaṇṇaṁ bhāsatīti veditabbo. Ādissa ādissāti punappunaṁ
vavaṭṭhapetvā visuṁ visuṁ katvā. Āyasmato upālissa vaṇṇaṁ
bhāsatīti vinayapariyattiṁ nissāya upālittherassa guṇaṁ bhāsati thometi
pasaṁsati. Kasmā. Appeva nāma mama vaṇṇanaṁ sutvāpi bhikkhū
upālissa santike vinayaṁ uggahetabbaṁ pariyāpuṇitabbaṁ maññeyyuṁ
474
Evamidaṁ sāsanaṁ addhaniyaṁ bhavissati pañca vassasahassāni pavattissatīti.
Tedha bahū bhikkhūti 1- te imaṁ bhagavato vaṇṇanaṁ sutvā ime kirānisaṁse
neva suttantikā na ābhidhammikā labhantīti yathāparikittikānisaṁsādhigamena
ussāhajātā bahū bhikkhū therā ca navā ca majjhimā ca
āyasmato upālissa santike vinayaṁ pariyāpuṇantīti ayamettha
attho. Idhāti padaṁ nipātamattameva. Uddissamānanati ācariyena
antevāsikassa uddissamāne. So pana yasmā ācariye attano
ruciyā uddisante vā taṁ ācariyaṁ yācitvā antevāsike uddisāpente
vā yo naṁ dhāreti tasmiṁ sajjhāyaṁ karonte vā uddissamāno
nāma hoti tasmā uddisante vā uddisāpente vā
sajjhāyaṁ karonte vāti padabhājanaṁ vuttaṁ. Khuddānukhuddakehīti
khuddakehi ca anukhuddakehi ca. Yāvadevāti tesaṁ saṁvattanamariyāda-
paricchedavacanaṁ. Idaṁ vuttaṁ hoti etāni hi ye uddisanti vā
uddisāpenti vā sajjhāyanti vā tesaṁ tāva saṁvattanti yāva
kappati nukho na kappati nukhoti kukkuccāsaṅkhāto vipaṭisāro
vihesā vicikicchāsaṅkhāto manovilekho ca uppajjatiyeva. Athavā
yāvadevāti atisayavavaṭṭhāpanaṁ. Tassa saṁvattantīti iminā sambandho.
Kukkuccāya vihesāya vilekhāya ativiya saṁvattantīti vuttaṁ hoti.
Upasampannassa vinayaṁ vivaṇṇetīti upasampannassa santike tassa
tasmiṁ vimatiṁ uppādetukāmo vinayaṁ vivaṇṇeti nindati garahati.

1. bhikkhūti ettakameva pāliyaṁ āgataṁ.

475
Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Vilekhanasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Anvaḍḍhamāsanti anupaṭipāṭiyā aḍḍhamāse
aḍḍhamāse. Yasmā pana so uposathadivase uddisiyati tasmā
anuposathikanti 1- padabhājane vuttaṁ. Uddissamāneti uddisiyamāne.
Yasmā pana so pāṭimokkhuddesakena uddisantena uddisiyamāno
nāma hoti tasmā uddisanteti padabhājane vuttaṁ. Yañca tattha
āpattiṁ āpannoti tasmiṁ anācāre āciṇṇe yaṁ āpattiṁ
āpanno. Yathādhammo kāretabboti aññāṇena āpannattā
tassa āpattiyā mokkho natthi. Yathā pana dhammo ca vinayo ca
ṭhito tathā kāretabbo. Desanāgāminiñca āpanno hoti
desāpetabbo vuṭṭhānagāminiñca vuṭṭhāpetabboti attho.
Sādhukanti suṭṭhu. Aṭṭhikatvāti aṭṭhikabhāvaṁ katvā. Atthiko
hutvāti vuttaṁ hoti. Dhammakammetiādīsu mohāropanakammaṁ
adhippetaṁ. Sesamettha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Mohanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.

1. yaṁ anavaḍḍhamāsanti anuposathikanti padabhājane vuttaṁ taṁ ettakaṁ tassa

bhagavato
suttāgataṁ suttapariyāpannaṁ anvaḍḍhamāsaṁ uddesaṁ āgacchatīti mātikāya na
sameti.

476
Catutthasikkhāpade. Pahāraṁ dentīti āvuso pīṭhakaṁ paññāpetha
pādadhovanaṁ āharathātiādīni vatvā tathā akarontānaṁ pahāraṁ denti.
Pahāraṁ deti āpatti pācittiyassāti ettha paharitukāmatāya pahāre
dinne sacepi marati pācittiyameva. Pahārena hattho vā pādo
vā bhijjati sīsaṁ vā bhinnaṁ hoti pācittiyameva. Yathāyaṁ saṅghamajjhe
na virocati tathā naṁ karomīti evaṁ virūpakaraṇādhippāyena kaṇṇaṁ vā
nāsaṁ vā chindati dukkaṭaṁ. Anupasampannassāti gahaṭṭhassa vā
 pabbajitassa vā itthiyā vā purisassa vā antamaso tiracchānagatassāpi
pahāraṁ deti dukkaṭaṁ. Sace pana rattacitto 1- itthiyā paharati
saṅghādiseso. Kenaci viheṭhiyamānoti manussena vā tiracchānagatena vā
viheṭhiyamāno. Mokkhādhippāyoti tato attano mokkhaṁ paṭṭhayamāno.
Pahāraṁ detīti kāyakāyapaṭibaddhanissaggiyānaṁ aññatarena pahāraṁ
deti anāpatti. Sacepi antarāmagge coraṁ vā paccatthikaṁ
vā viheṭhetukāmaṁ disvā upāsaka ettheva tiṭṭha mā āgamīti
vatvā vacanaṁ anādiyitvā āgacchantaṁ gaccha reti muggarena vā
satthakena vā paharitvā yāti. So ce tena pahārena marati
anāpattiyeva. Bāḷamigesupi eseva nayo. Sesamettha uttānameva.
Samuṭṭhānādīni panassa paṭhamapārājikasadisāni. Idaṁ pana dukkhavedananti.
Pahārasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Talasattikaṁ uggirantīti pahāradānākāraṁ

1. imasmiṁ sikkhāpade duṭṭhacittoti niyamo kato. tato aññathā na vaṇṇetabbaṁ.

477
Dassento kāyaṁpi kāyapaṭibaddhaṁpi uccārenti. Te pahārasamuccitā
rodantīti te pahāraparicitā pubbepi laddhappahārattā idāni pahāraṁ
dassantīti maññamānā rodantīti attho. Pahārassa mucchitātipi
sajjhāyanti. Tattha pahārassa bhītāti attho. Uggirati āpatti
pācittiyassāti ettha sace uggiritvā viraddho pahāraṁ deti.
Avassaṁ dhāretuṁ asakkontassa pahāro sahasā patati nappaharitukāmatāya
dinnattā dukkaṭaṁ. Tena pahārena hatthādīsu yaṅkiñci
bhijjati dukkaṭameva. Pahāritukāmassa yena kenaci daṇḍādinā
pahāro vā mokkhito attanā vā satiṁ paṭilabhitvā na paharati
dukkaṭaṁ. Paharantassa kenaci vā hattho dhārito dukkaṭaṁ.
Mokkhādhippāyo talasattikaṁ uggiratīti ettha pubbe vuttesu vatthūsu
purimanayeneva talasattikaṁ uggirantassa anāpatti. Sacepi virajjhitvā pahāraṁ
deti anāpattiyeva. Sesaṁ purimasadisameva saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Talasattikasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Anuddhaṁsentīti te hi sayaṁ ākiṇṇadosattā
evaṁ bhikkhū amhe neva codessanti na sāressantīti
attaparittāṇaṁ karontā paṭikacceva bhikkhū amūlakena saṅghādisesena
codenti. Sesamettha terasakaṇḍamhi amūlakasikkhāpade vuttanayattā
uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Amūlakasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.

478
Sattamasikkhāpade. Upadahantīti uppādenti. Kukkuccaṁ
upadahati āpatti pācittiyassāti vācāya vācāya āpatti
pācittiyassa. Anupasampannassāti sāmaṇerassa mātugāmena saddhiṁ
raho maññe tayā nisinnaṁ nipannaṁ bhuttaṁ pītaṁ saṅghamajjhe idañcīdañca
katantiādinā nayena kukkuccaṁ upadahati vācāya vācāya dukkaṭaṁ.
Sesamettha uttānameva. Samuṭṭhānādīnipi amūlakasadisānevāti.
Sañciccasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Adhikaraṇajātānanti etehi bhaṇḍanādīhi
anuppannavivādādhikaraṇānaṁ. Upassutinti 1- sutisamīpaṁ yattha ṭhatvā
sakkā hoti tesaṁ vacanaṁ sotuṁ tatthāti attho. Gacchati āpatti
dukkaṭassāti ettha padavāre padavāre dukkaṭaṁ. Mantentanti
aññena saddhiṁ aññasmiṁ mantiyamāne. Mantenteti vā pāṭho.
Ayamattho. Vūpasamissāmīti upasamissāmi upasamaṁ gamissāmi kalahaṁ
na karissāmi. Attānaṁ parimocessāmīti mama akārakabhāvaṁ
kathetvā attānaṁ mocessāmi. Sesamettha uttānameva.
Theyyasatthasamuṭṭhānaṁ kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
siyā kiriyā sotukāmatāya gamanavasena siyā akiriyā ṭhitaṭṭhānaṁ āgantvā
mantayamānānaṁ ajānāpanavasena. Rūpiyaṁ aññavādakaṁ upassutīti
 imāni hi tīṇi sikkhāpadāni ekaparicchedāni. Saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Upassutisikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.

1. upassutītipi pāṭho.

479
Navamasikkhāpade. Sace ca 1- mayaṁ jāneyyāmāti sace mayaṁ
jāneyyāma. Cakāro pana nipātamattameva. Dhammikānanti
dhammena vinayena satthusāsanena katattā dhammo etesu atthīti
dhammikāni. Tesaṁ dhammikānaṁ catunnaṁ saṅghakammānaṁ. Khīyati
āpatti pācittiyassāti ettha vācāya vācāya pācittiyaṁ.
Sesametatha uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Kammapaṭibāhanasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Vatthuṁ vā ārocitaṁ hotīti codakena ca
cuditakena ca attano kathā kathitā anuvijjako sammato ettāvatāpi
vatthueva ārocitaṁ hoti. Sesamettha uttānameva.
Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Chandaṁ adatvā gamanasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Ekādasamasikkhāpade. Yathāmittatāti yathāmittatāya. Yo
yo mitto tassa tassa detīti vuttaṁ hoti. Eseva nayo
sabbapadesu. Sesaṁ ujjhāpanakādīsu vuttanayattā uttānatthamevāti.
Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dabbasikkhāpadaṁ ekādasamaṁ.

1. ayaṁ casaddo pāliyaṁ na dissati.

480
Dvādasamasikkhāpade. Yaṁ vattabbaṁ siyā taṁ sabbaṁ tiṁsakakaṇḍe
pariṇāmanasikkhāpade vuttanayameva. Ayameva hi viseso tattha
attano pariṇāmitattā nissaggiyaṁ pācittiyaṁ idha puggalassa
pariṇāmitattā suddhikapācittiyanti. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
tivedananti.
Pariṇāmanasikkhāpadaṁ dvādasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
Rājavaggassa paṭhamasikkhāpade. Orakoti parittako.
Uparipāsādavaragatoti pāsādavarassa upari gato. Ayyānaṁ vāhasāti
ayyānaṁ kāraṇā. Tehi jātāpitattā jānāmīti vuttaṁ hoti.
Pitaraṁ paṭṭhetīti antaraṁ passitvā ghātetuṁ icchati. Rājantepuraṁ
hatthisammaddantiādīsu hatthīhi sammaddo etthāti hatthisammaddaṁ.
Hatthisambādhanti attho. Assarathasammaddapadesupi eseva nayo.
Sammatanti keci paṭhanti. Taṁ na gahetabbaṁ. Rañño antepure
hatthisammaddantipi pāṭho. Tattha hatthīnaṁ sammaddaṁ hatthisammaddanti
attho. Rañño antepure hatthisammaddo atthīti vuttaṁ hoti 1-.

1. amhākaṁ matiyā dve atthavikappā vaṇṇetabbā. sammaddanti etthāti

sammaddaṁ. hatthīnaṁ sammaddaṁ hatthisammaddaṁ. hatthiākiṇṇanti attho. kintaṁ.
rañño antepuraṁ. athavā hatthīhi hatthīnaṁ kāraṇā suṭṭhu majjanti etthāti

hatthisammadaṁ. āgatāgate hatthino disvā paribbhamantā viya attānaṁ sañjānantīti

attho.

481
Esa nayo sesapadesupi. Rajanīyānīti tasmiṁ antepure īdisāni
 rūpādīni. Muddhābhisittassāti muddhani abhisittassa. Anikkhantarājaketi
anikkhanto rājā itoti anikkhantarājakaṁ. Tasmiṁ
anikkhantarājake sayanīghareti attho. Ratanaṁ vuccati mahesī.
Nībhaṭanti nikkhantaṁ. Anībhaṭaṁ ratanaṁ itoti anībhaṭaratanakaṁ. Tasmiṁ
anībhaṭaratanake 1- sayanīghareti attho. Sesamettha uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Antepurasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Vissaritvāti pamussitvā. Puṇṇapattaṁ
nāma satato pañca kahāpaṇā. Kyāhaṁ karissāmīti kiṁ ahaṁ
karissāmi. Ābharaṇaṁ omuñcitvāti mahālataṁ nāma navakoṭiagghanakaṁ
alaṅkāraṁ apanetvā. Antevāsīti paricārikā. Aparikkhittassa
upacāroti ettha upacāro nāma ārāmassa dve leḍḍupātā.
Āvasathassa pana suppapāto vā musalapāto vāti mahāpaccariyaṁ
vuttaṁ. Uggaṇhāti āpatti pācittiyassāti ettha jātarūparajataṁ
attano atthāya uggaṇhantassa vā uggaṇhāpentassa vā
nissaggiyaṁ pācittiyaṁ. Saṅghagaṇapuggalacetiyanavakammānaṁ atthāya
dukkaṭaṁ. Avasesaṁ muttādiratanaṁ attano vā saṅghādīnaṁ vā atthāya
uggaṇhantassa vā uggaṇhāpentassa vā dukkaṭaṁ. Kappiyavatthuṁ vā

1. aniggataratanaketi pālivacanaṁ dissati.

482
Akappiyavatthuṁ vā hoti antamaso mātusantakaṁ kaṇṇapilandhanaṁ
tālapaṇṇaṁpi gihisantakaṁ bhaṇḍāgārikasīsena paṭisāmentassa
pācittiyameva. Sace pana mātāpitūnaṁ santakaṁ avassaṁ paṭisāmetabbaṁ
kappiyabhaṇḍaṁ hoti attano atthāya gahetvā paṭisāmetabbaṁ.
Idaṁ paṭisāmetvā dehīti pana vutte na vaṭṭatīti paṭikkhipitabbaṁ.
Sace paṭisāmehīti pātetvā gacchanti palibodho nāma hoti
paṭisāmetuṁ vaṭṭati. Vihāre kammaṁ karontā vaḍḍhakiādayo vā
rājavallabhā vā attano upakaraṇabhaṇḍaṁ vā sayanabhaṇḍaṁ vā
paṭisāmetvā dethāti vadanti. Chandenapi bhayenapi na kātabbameva.
Guttaṭṭhānaṁ pana dassetuṁ vaṭṭati. Balakkārena pātetvā gatesu
ca paṭisāmetuṁ vaṭṭati. Ajjhārāme vā ajjhāvasathe vāti
ettha sace mahāvihārasadiso mahāārāmo hoti tattha
pākāraparikkhitte pariveṇe yattha bhikkhūhi vā sāmaṇerehi vā gahitaṁ
bhavissatīti saṅkā uppajjati tādiseeva ṭhāne uggaṇhitvā vā
uggaṇhāpetvā vā ṭhapetabbaṁ. Mahābodhidvārakoṭṭhakāmbaṅgaṇasadisesu
pana mahājanasañcaraṇaṭṭhānesu na gahetabbaṁ. Palibodho
na hoti. Kurundiyaṁ pana vuttaṁ eko maggaṁ gacchanto nimmanusse
ṭhāne kiñci bhaṇḍaṁ passati. Ākiṇṇamanussepi jāte
manussā tameva bhikkhuṁ āsaṅkanti. Tasmā maggā okkamma
nisīditabbaṁ. Sāmikesu āgatesu taṁ ācikkhitabbaṁ. Sace sāmike na
passati paṭirūpaṁ karissatīti. Rūpena vā nimittena vā saññāṇaṁ

483
Katvāti ettha rūpannāma antobhaṇḍikāya bhaṇḍaṁ. Tasmā
bhaṇḍikaṁ omuñcitvā gaṇetvā ettakā kahāpaṇā vā jātarūparajataṁ
vāti sallakkhetabbaṁ. Nimittanti lañchanādi. Tasmā
lañchitāya bhaṇḍikāya mattikālañchananti vā lākhālañchananti vā
nīlapilotikāya bhaṇḍikā katāti vā setapilotikāya katāti vā
evamādi sabbaṁ sallakkhetabbaṁ. Bhikkhū paṭirūpāti lajjino
kukkuccakā. Lolajātikānaṁ hi hatthe ṭhapetuṁ na labbhati. Yo
pana neva tamhā āvāsā pakkamati na sāmike passati tenāpi
attano cīvarādimūlaṁ na kātabbaṁ. Thāvaraṁ pana senāsanaṁ vā cetiyaṁ
vā pokkharaṇī vā kāretabbā. Sace dīghassa addhuno accayena
sāmiko āgacchati upāsaka tava santakena idaṁ nāma kataṁ
 anumodāhīti vattabbo. Sace anumodati iccetaṁ kusalaṁ no
ce anumodati mama dhanaṁ dethāti codetiyeva aññaṁ samādapetvā
dātabbaṁ. Ratanasammataṁ vissāsaṁ gaṇhātītiādīsu āmāsameva
sandhāya vuttaṁ. Anāmāsaṁ na vaṭṭatiyeva. Sesamettha
uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Ratanasikkhāpadaṁ dutiyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Tiracchānakathanti ariyamaggassa tiracchānabhūtaṁ
kathaṁ. Rājakathanti rājapaṭisaṁyuttaṁ kathaṁ. Corakathādīsupi eseva
nayo. Santaṁ bhikkhunti ettha yaṁ vattabbaṁ taṁ cārittasikkhāpade

484
Vuttanayameva. Sace sambahulā kenaci kammena gāmaṁ pavisanti
vikāle gāmappavesanaṁ āpucchāmāti sabbehi aññamaññaṁ
āpucchitabbaṁ. Tasmiṁ gāme taṁ kammaṁ na sampajjatīti aññaṁ
gāmaṁ gacchanti gāmasataṁpi hotu puna āpucchanakiccaṁ natthi.
Sace pana ussāhaṁ paṭippassambhetvā vihāraṁ gacchantā antarā
aññaṁ gāmaṁ pavisitukāmā honti āpucchitabbameva. Kulaghare
vā āsanasālāyaṁ vā bhattakiccaṁ katvā telabhikkhāya vā sappibhikkhāya
vā caritukāmo hoti. Sace passe bhikkhu atthi āpucchitvā
gantabbaṁ. Asante natthīti gantabbaṁ. Vīthiṁ otaritvā bhikkhuṁ
passati āpucchanakiccaṁ natthi. Anāpucchitvāpi caritabbameva.
Gāmamajjhena maggo hoti. Tena gacchantassa telādibhikkhāya
carissāmīti citte uppanne sace passe bhikkhu atthi āpucchitvā
caritabbaṁ. Maggā anokkamma carantassa pana āpucchanakiccaṁ
natthi. Aparikkhittassa gāmassa upacāro adinnādāne
vuttanayeneva veditabbo. Antarārāmanti ādīsu na kevalaṁ
anāpucchā kāyabandhanaṁ abandhitvā saṅghāṭiṁ apārupitvā
gacchantassāpi anāpatti. Āpadāsūti sīho vā byaggho vā
āgacchati megho vā uṭṭhahati añño vā koci upaddavo
uppajjati anāpatti. Evarūpāsu āpadāsu bahigāmato
antogāmaṁ pavisituṁ vaṭṭati. Sesamettha uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti

485
Kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Vikāle gāmappavesanasikkhāpadaṁ tatiyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Bhedanameva bhedanakaṁ. Taṁ assa
atthīti bhedanakameva. Araṇiketi araṇidhanuke. Vītheti vīthake.
Sesamettha uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sūcigharasikkhāpadaṁ catutthaṁ.
Pañcamasikkhāpade. Chedanakaṁ vuttanayameva. Chinditvā
paribhuñjatīti ettha sace na chinditukāmo hoti bhūmiyaṁ nikhanitvā
pamāṇaṁ upari dasseti uttānaṁ vā katvā paribhuñjati ukkhipitvā
vā tulāsaṅghāṭe ṭhapetvā aṭṭaṁ katvā paribhuñjati sabbaṁ
vaṭṭati. Sesamettha uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ.
Mañcasikkhāpadaṁ pañcamaṁ.
Chaṭṭhasikkhāpade. Tūlaṁ onaddhaṁ etthāti tūlonaddhaṁ. Tūlaṁ
pakkhipitvā upari cimilikāya onaddhanti vuttaṁ hoti. Sesamettha
uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ.
Tūlonaddhasikkhāpadaṁ chaṭṭhaṁ.
Sattamasikkhāpade. Nisīdanaṁ anuññātaṁ hotīti kattha anuññātaṁ.
Cīvarakkhandhake paṇītabhojanavatthusmiṁ. Vuttaṁ hi tattha anujānāmi
bhikkhave kāyaguttiyā cīvaraguttiyā senāsanaguttiyā nisīdananti 1-.
 1. vi. mahāvagga. 5/216.

486
Seyyathāpi purāṇasikoṭṭhoti yathā nāma purāṇacammakāroti attho.
Yathā hi purāṇacammakāro cammaṁ vitthataṁ karissāmīti itocītoca
samañchati nikkaḍḍhati evaṁ sopi taṁ nisīdanaṁ. Tena taṁ bhagavā
evamāha. Nisīdanannāma sadasaṁ vuccatīti santhatasadisaṁ santharitvā
ekasmiṁ ante sugatavidatthiyā vidatthimatte padese dvīsu ṭhānesu
phāletvā tisso dasā kariyanti tāhi dasāhi sadasannāma
vuccati. Sesamettha uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ.
Nisīdanasikkhāpadaṁ sattamaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpade. Kaṇḍupaṭicchādī anuññātā hotīti
kattha anuññātā. Cīvarakkhandhake veḷaṭṭhasīsavatthusmiṁ. Vuttañhi
tattha anujānāmi bhikkhave yassa kaṇḍu vā piḷakā vā assāvo vā
thūlakaccho vā ābādho kaṇḍupaṭicchādinti 1-. Yassa adhonābhi
abbhajānumaṇḍalanti yassa bhikkhuno nābhiyā heṭṭhā jānumaṇḍalānaṁ
upari. Kaṇḍūti kacchu. Piḷakāti lohitagaṇḍikā sukhumapiḷakā.
Assāvoti arisabhagandaramadhumehādīnaṁ vasena asucipaggharaṇaṁ.
Thūlakaccho vā ābādhoti mahāpiḷakābādho vuccati. Sesamettha
uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ.
Kaṇḍupaṭicchādīsikkhāpadaṁ aṭṭhamaṁ.
Navamasikkhāpade. Vassikasāṭikā anuññātā hotīti kattha
anuññātā. Cīvarakkhandhake visākhāvatthusmiṁ. Vuttaṁ hi tattha
anujānāmi bhikkhave vassikasāṭikanti 2-. Sesamettha uttānameva.

1. 2. vi. mahāvagga. 5/217. 214.

487
Chassamuṭṭhānaṁ.
Vassikasāṭikasikkhāpadaṁ navamaṁ.
Dasamasikkhāpade. Caturaṅgulomakoti catūhi aṅgulehi
ūnakappamāṇo. Sesamettha uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ.
Nandattherasikkhāpadaṁ dasamaṁ.
Samatto vaṇṇanākkamena rājavaggo navamo.
Uddiṭṭhā khotiādi vuttanayamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya khuddakakaṇḍavaṇṇanā samattā.
----------------

488
Pāṭidesanīyakaṇḍavaṇṇanā
pāṭidesanīyā dhammā khuddakānaṁ anantarā
ṭhapitā ye ayaṁ dāni tesaṁ bhavati vaṇṇanā.
Paṭhamapāṭidesanīye tāva. Paṭikkamanakāleti piṇḍāya caritvā
paṭiāgamanakāle. Sabbeva aggahesīti sabbameva aggahesi.
Pavedhentīti kampamānā. Apehīti apagaccha na okāsaṁ dethāti
attho. Gārayhaṁ āvusotiādi paṭidesetabbākāradassanaṁ.
Rathikāti racchā. Byūhanti anivijjhitvā ṭhitā gatapaccāgataracchā.
Siṁghāṭakanti catukkoṇaṁ vā tikoṇaṁ vā maggasamodhānaṭṭhānaṁ. Gharanti
kulagharaṁ. Etesu rathikādīsu yatthakatthaci ṭhatvā gaṇhantassa gahaṇe
dukkaṭaṁ. Ajjhohāragaṇanāya pāṭidesanīyaṁ. Hatthisālādīsu
gaṇhantassāpi eseva nayo. Bhikkhunī rathikāya ṭhatvā deti bhikkhu
antarārāmādīsu ṭhatvā gaṇhāti āpattiyeva. Antaragharaṁ
paviṭṭhāyāti hi vacanato bhikkhuniyā antaraghare ṭhatvā dadamānāya
vasenettha āpatti veditabbā. Bhikkhussa ṭhitaṭṭhānaṁ pana
appamāṇaṁ. Tasmā sacepi vīthiādīsu ṭhito bhikkhu antarārāmādīsu
ṭhatvā dadamānāya bhikkhuniyā gaṇhāti anāpattiyeva. Yāmakālikaṁ
sattāhakālikaṁ yāvajīvikaṁ āhāratthāya paṭiggaṇhāti āpatti
dukkaṭassa ajjhohāre ajjhohāre āpatti dukkaṭassāti idaṁ
489
Āmisena asaṁbhinnaṁ sandhāya vuttaṁ. Saṁbhinne pana ekarase
pāṭidesanīyameva. Ekato upasampannāyāti bhikkhunīnaṁ santike
upasampannāya. Bhikkhūnaṁ santike upasampannāya pana yathāvatthukameva.
Dāpeti na detīti aññātikā aññena kenaci dāpeti taṁ
gaṇhantassa anāpatti. Upanikkhipitvā detīti bhūmiyaṁ ṭhapetvā
idaṁ ayya tumhākaṁ dammīti deti. Evaṁ dinnaṁ sādhu bhaginīti
sampaṭicchitvā tāyaeva vā bhikkhuniyā aññena vā kenaci
paṭiggāhāpetvā bhuñjituṁ vaṭṭati. Sace hi hatthagate patte
āmisaṁ gaṇheyya pariccattaṁ te mayāti deti bhikkhu gahitaṁ
bhaginīti paṭiggaṇhāti gaṇhantassa āpattīti vadanti. Sikkhamānāya
sāmaṇeriyāti etāsaṁ dadamānānaṁ gaṇhantassa anāpatti.
Sesamettha uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamapāṭidesanīyaṁ.
Dutiyasikkhāpade. Apasakka tāva bhaginītiādi
apasādetabbākāradassanaṁ. Attano bhattaṁ dāpeti na detīti ettha
sacepi attano bhattaṁ deti iminā sikkhāpadena anāpattiyeva.
Purimasikkhāpadena āpatti. Aññassa bhattaṁ deti na dāpetīti ettha
pana sace dāpeyya iminā sikkhāpadena āpatti bhaveyya dentiyā
pana neva iminā na purimena āpatti. Sesamettha uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ

490
Kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dutiyapāṭidesanīyaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Ubhato pasannanti dvīhi pasannaṁ upāsakenapi
upāsikāyapi. Tasmiṁ kira kule ubhopi te sotāpannāyeva.
Bhogena hāyatīti īdisaṁ hi kulaṁ sacepi asītikoṭidhanaṁ hoti
bhogehi hāyatiyeva. Kasmā. Yasmā tattha neva upāsikā na
upāsako bhoge rakkhati. Gharato nīharitvā dentīti āsanasālaṁ
vā vihāraṁ vā ānetvā denti. Sacepi anāgate bhikkhumhi
paṭhamaṁyeva nīharitvā dvāre ṭhapetvā pacchā sampattassa denti
vaṭṭati. Bhikkhuṁ pana disvā antogehato nīharitvā dīyamānaṁ
na vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Sesamettha uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Tatiyapāṭidesanīyaṁ.
Catutthasikkhāpade. Avaruddhā hontīti paṭiviruddhā honti.
Pañcannaṁ paṭisaṁviditanti pañcasu sahadhammikesu yaṅkiñci pesetvā
khādanīyaṁ vā bhojanīyaṁ vā āharissāmāti paṭisaṁviditaṁ kataṁpi
apaṭisaṁviditamevāti attho. Ārāmaṁ ārāmūpacāraṁ ṭhapetvāti
āraññakasenāsanārāmaṁ ca tassa upacāraṁ ca ṭhapetvā upacārato
nikkhantaṁ antarāmagge bhikkhuṁ disvā vā gāmaṁ āgatassa vā paṭisaṁviditaṁ
kataṁpi apaṭisaṁviditameva hotīti veditabbaṁ. Sace sāsaṅkaṁ hoti

491
Sāsaṅkanti ācikkhitabbanti kasmā ācikkhitabbaṁ. Ārāme core
vasante amhākaṁ nārocentīti vacanaparimocanatthaṁ. Corā
vattabbā manussā idhūpacarantīti kasmā vattabbā. Attano
upaṭṭhākehi amhe gaṇhāpentīti vacanaparimocanatthaṁ. Yāguyā
paṭisaṁvidite tassā parivāro āharīyatīti yāguyā paṭisaṁviditaṁ katvā
kiṁ suddhayāguyā dinnāya pūvabhattādīnipi etissā yāguyā parivāraṁ
katvā dassāmāti evaṁ yaṅkiñci āharanti sabbaṁ paṭisaṁviditameva
hoti. Bhattena paṭisaṁviditetiādīsupi eseva nayo. Asukannāma
 kulaṁ paṭisaṁviditaṁ katvā khādanīyādīni gahetvā gacchatīti sutvā
aññānipi tena saddhiṁ attano deyyadhammaṁ āharanti vaṭṭati.
Yāguyā paṭisaṁviditaṁ katvā pūvaṁ vā bhattaṁ vā āharanti etaṁpi
vaṭṭatīti kurundiyaṁ vuttaṁ. Gilānassāti apaṭisaṁviditepi gilānassa
anāpatti. Paṭisaṁvidite vā gilānassa vā sesakanti ekassatthāya
paṭisaṁviditaṁ katvā āhaṭaṁ tassa sesakaṁ aññassāpi bhuñjituṁ
vaṭṭati. Catunnaṁ vā pañcannaṁ vā paṭisaṁviditaṁ katvā bahuṁ
āhaṭaṁ hoti aññesaṁpi dātuṁ icchanti. Etaṁpi paṭisaṁviditasesakameva
sabbesaṁpi vaṭṭati. Atha adhikameva hoti sannidhiṁ mocetvā
ṭhapitaṁ dutiyadivasepi vaṭṭati. Gilānassa āhaṭāvasesepi eseva
nayo. Yaṁ pana apaṭisaṁviditameva katvā āhaṭaṁ taṁ bahiārāmaṁ
pesetvā paṭisaṁviditaṁ kāretvā āharāpetabbaṁ. Bhikkhūhi vā
gantvā antarāmagge gahetabbaṁ. Yaṁpi vihāramajjhena gacchantā vā

492
Vanacarakādayo vā vanato āharitvā denti purimanayeneva paṭisaṁviditaṁ
kāretabbaṁ. Tattha jātakanti ārāme jātakameva mūlakhādanīyādiṁ
aññena kappiyaṁ katvā dinnaṁ paribhuñjato anāpatti. Sace pana
naṁ gāmaṁ haritvā pacitvā āharanti na vaṭṭati paṭisaṁviditaṁ
kāretabbaṁ. Sesamettha uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Catutthapāṭidesanīyaṁ samattaṁ vaṇṇanākkamenāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya pāṭidesanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
---------------

493
Sekhiyakaṇḍavaṇṇanā
yāni sikkhitasikkhena sekhiyānīti tādinā
bhāsitāni ayaṁ dāni tesaṁpi vaṇṇanākkamoti.
Tattha parimaṇḍalanti samantato maṇḍalaṁ. Nābhimaṇḍalaṁ
jānumaṇḍalanti uddhaṁ nābhimaṇḍalaṁ adho jānumaṇḍalaṁ paṭicchādentena
jānumaṇḍalassa heṭṭhā jaṅghaṭṭhikato paṭṭhāya aṭṭhaṅgulamattaṁ nivāsanaṁ
otāretvā nivāsetabbaṁ. Tato paraṁ otārentassa dukkaṭanti
vuttaṁ. Yathānisinnassa jānumaṇḍalato heṭṭhā caturaṅgulamattaṁ
paṭicchannaṁ hotīti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Evaṁ nivāsentassa pana
nivāsanaṁ pamāṇikaṁ vaṭṭati. Tatrīdaṁ pamāṇaṁ dīghaso muṭṭhipañcamaṁ
tiriyaṁ aḍḍhateyyahatthaṁ tādisassa pana alābhena tiriyaṁ
dvihatthappamāṇaṁpi vaṭṭati jānumaṇḍalapaṭicchādanatthaṁ nābhimaṇḍalaṁ pana
cīvarenāpi sakkā paṭicchādetunti. Tattha ekapaṭṭacīvaraṁ evaṁ
nivatthaṁpi ṭhāne na tiṭṭhati dupaṭṭaṁ pana tiṭṭhati. Olambanto
nivāseti āpatti dukkaṭassāti ettha na kevalaṁ purato ca
pacchato ca olambetvā nivāsentasseva dukkaṭaṁ ye panaññepi
tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū gihinivatthaṁ nivāsenti
hatthisoṇḍakaṁ macchavālakaṁ catukkaṇṇakaṁ tālavaṇṭakaṁ satavalikaṁ
nivāsentītiādinā 1- nayena khandhake nivāsanadosā vuttā tathā

1. vi. cullavagga. 7/66.

494
Nivāsentassāpi dukkaṭameva. Te sabbe vuttanayeneva parimaṇḍalaṁ
nivāsentassa na hontīti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana
tattheva āvibhavissati. Asañciccāti purato vā pacchato vā
olambetvā nivāsessāmīti evaṁ asañcicca athakho parimaṇḍalaṁyeva
nivāsessāmīti virajjhitvā aparimaṇḍalaṁ nivāsentassa anāpatti.
Asatiyāti aññāvihitassāpi tathā nivāsentassa anāpatti.
Ajānantassāti ettha nivāsanavattaṁ ajānantassa mokkho natthi.
 Nivāsanavattaṁ hi sādhukaṁ uggahetabbaṁ. Tassa anuggahaṇamevassa
anādariyaṁ. Taṁ pana sañcicca anuggaṇhantasseva yujjati. Tasmā
uggahitavattopi yo āruḷhabhāvaṁ vā oruḷhabhāvaṁ vā na jānāti
tassa anāpatti. Kurundiyaṁ pana parimaṇḍalaṁ nivāsetuṁ ajānantassa
anāpattīti vuttaṁ. Yo pana sukkhajaṅgho vā mahāpiṇḍikamaṁso vā hoti
tassa sāruppatthāya jānumaṇḍalato aṭṭhaṅgulādhikaṁpi otāretvā
nivāsetuṁ vaṭṭati. Gilānassāti jaṅghāya 1- vā pāde vā vaṇo hoti
ukkhipitvā vā otāretvā vā nivāsetuṁ vaṭṭati. Āpadāsūti
bāḷamigā vā corā vā anubandhanti evarūpāsu āpadāsu
anāpatti. Sesamettha uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti. Pussadevatthero sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ tivedananti
āha. Upatissatthero pana anādaraṁ paṭicca vuttattā lokavajjaṁ

1. jaṅghe.

495
Akusalacittaṁ dukkhavedananti āha. Parimaṇḍalaṁ pārupitabbanti tena
kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū gihipārutaṁ pārupantīti 1- evaṁ
vuttaṁ anekappakāraṁ gihipārutaṁ apārupitvā idha vuttanayeneva ubho
kaṇṇe samaṁ katvā pārupanavattaṁ pūrentena parimaṇḍalaṁ pārupitabbaṁ.
Imāni ca dvepi sikkhāpadāni avisesena vuttāni. Tasmā
vihārepi antaragharepi parimaṇḍalameva nivāsetabbaṁ ca
pārupitabbañcāti. Samuṭṭhānādīni paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva saddhiṁ
theravādena. Kāyaṁ vivaritvāti jānuṁpi uraṁpi vivaritvā.
Supaṭicchannenāti na sīsaṁ pārutena athakho kaṇṭhikaṁ paṭimuñcitvā ubhato
anuvātantena gīvaṁ paṭicchādetvā ubho kaṇṇe samaṁ katvā
paṭisaṁharitvā yāva maṇibandhanā paṭicchādetvā antaraghare gantabbaṁ.
Tatiyasikkhāpade. Galavāṭakato paṭṭhāya sīsaṁ maṇibandhato paṭṭhāya
hatthe piṇḍikamaṁsato paṭṭhāya pāde vivaritvā nisīditabbaṁ.
Vāsūpagatassāti vāsatthāya upagatassa rattibhāge vā divasabhāge vā
kāyaṁ vivaritvāpi nisīdato anāpatti. Susaṁvutoti hatthaṁ vā pādaṁ vā
akīḷāpento suvinītoti attho. Okkhittacakkhūti heṭṭhā khittacakkhu
hutvā. Yugamattaṁ pekkhantenāti yugayuttako hi danto ājānīyo
yugamattaṁ pekkhati purato catūhatthappamāṇaṁ bhūmibhāgaṁ imināpi
ettakaṁ pekkhantena gantabbaṁ. Yo anādariyaṁ paṭicca tahaṁ tahaṁ
olokentoti yo taṁ taṁ disābhāgaṁ pāsādaṁ kūṭāgāraṁ vīthiṁ olokento
gacchati āpatti dukkaṭassa. Ekasmiṁ pana ṭhāne ṭhatvāva

1. vi. cullavagga. 7/66.

496
Hatthiassādiparissayābhāvaṁ oloketuṁ vaṭṭati. Nisīdantenāpi
okkhittacakkhunāva nisīditabbaṁ. Ukkhittakāyāti ukkhepena.
Itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṁ. Ekato vā ubhato vā ukkhittacīvaro
hutvāti attho. Antoindakhīlato paṭṭhāya na evaṁ
gantabbaṁ. Nisinnakāle dhamakarakaṁ nīharantenāpi cīvaraṁ anukkhipitvāva
nīharitabbanti.
Paṭhamo vaggo.
Ujjagghikāyāti mahāhasitaṁ hasanto. Vuttanayenevettha
karaṇavacanaṁ. Appasaddo antaraghareti ettha kittāvatā appasaddo
hoti. Dvādasahatthe gehe ādimhi saṅghatthero majjhe
dutiyatthero ante tatiyattheroti evaṁ nisinanesu saṅghatthero
dutiyattherena saddhiṁ manteti. Dutiyatthero tassa saddañceva suṇāti
kathañca vavaṭṭhapeti. Tatiyatthero pana saddameva suṇāti kathaṁ
na vavaṭṭhapeti. Ettāvatā appasaddo hoti. Sace pana
tatiyatthero kathaṁ vavaṭṭhapeti mahāsaddo nāma hotīti.
Kāyaṁ paggahetvāti niccalaṁ katvā ujukena kāyena samena
iriyāpathena gantabbañceva nisīditabbañca. Bāhuṁ paggahetvāti
 niccalaṁ katvā. Sīsaṁ paggahetvāti niccalaṁ ujuṁ ṭhapayitvā.
Dutiyo vaggo.
Khambhakato nāma kaṭiyaṁ hatthaṁ ṭhapetvā katakhambho. Oguṇṭhitoti
sasīsaṁ pāruto. Ukkuṭikāyāti ettha ukkuṭikā vuccati

497
Paṇhiyo ukkhipitvā aggapādeheva aggapāde vā ukkhipitvā
paṇhīhiyeva bhūmiyaṁ phusantassa gamanaṁ. Karaṇavacanaṁ panettha
vuttalakkhaṇameva. Dussapallatthikāyāti ettha āyogapallatthikāpi
dussapallatthikāeva.
Ākīrantepīti piṇḍapātaṁ dentepi. Sakkaccanti satiṁ
upaṭṭhapetvā. Pattasaññīti patte saññaṁ katvā. Samasūpako nāma
yattha bhattassa catutthabhāgappamāṇo sūpo hoti. Muggasūpo
māsasūpoti ettha ca kulatthādīhi katasūpāpi saṅgahaṁ gacchantiyevāti
mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Rasaraseti ettha ṭhapetvā dve sūpe avasesāni
oloṇīsākasūpeyyamaccharasamaṁsarasādīni rasarasāti veditabbāni.
Taṁ rasarasaṁ bahumpi gaṇhantassa anāpatti. Samatittikanti
samapuṇṇaṁ samabharitaṁ. Thūpīkataṁ piṇḍapātaṁ paṭiggaṇhāti āpatti
dukkaṭassāti ettha thūpīkato nāma pattassa antomukhavaṭṭilekhaṁ
atikkamitvā kato patte pakkhitto racito pūritoti attho.
Evaṁ kataṁ aggahetvā antomukhavaṭṭilekhasamappamāṇo gahetabbo.
Tattha thūpīkataṁ nāma pañcahi bhojanehi katanti abhayatthero āha.
Tipiṭakacūḷanāgatthero pana piṇḍapāto nāma yāgupi bhattaṁpi
khādanīyaṁpi cuṇṇapiṇḍopi dantakaṭṭhaṁpi dasikasuttaṁpīti idaṁ suttaṁ
vatvā dasikasuttaṁpi thūpīkataṁ na vaṭṭatīti āha. Tesaṁ vādaṁ sutvā
bhikkhū rohaṇaṁ gantvā cūḷasumanattheraṁ pucchiṁsu 1- bhante thūpīkatapiṇḍapāto

1. pucchitvāti padena bhavitabbaṁ. pucchitvāti padaṁ ārocesunti pade

pubbakālakiriyā.

498
Kena paricchinnoti tesañca therānaṁ vādaṁ ārocesuṁ. Thero sutvā
āha aho cūḷanāgo sāsanato bhaṭṭho aho tena bahūnaṁ dvāraṁ
dinnaṁ ahaṁ etassa sattakkhattuṁ vinayaṁ vācento na kadāci evaṁ
avacaṁ ayaṁ kuto labhitvā evaṁ vadatīti. Bhikkhū theraṁ yāciṁsu kathetha
dāni bhante kena paricchinnoti. Yāvakālikena āvusoti thero
āha. Tasmā yaṅkiñci yāgu vā bhattaṁ vā phalāphalaṁ vā āmisajātikaṁ
samatittikameva gahetabbaṁ. Tañca kho adhiṭṭhānūpagena pattena
itarena pana thūpīkatampi vaṭṭati. Yāmakālikasattāhakālikayāvajīvikāni
pana adhiṭṭhānūpagapattenapi thūpīkatāni vaṭṭanti. Dvīsu pattesu
bhattaṁ gahetvā ekasmiṁ pūretvā vihāraṁ pesetuṁ vaṭṭati.
Mahāpaccariyaṁ pana vuttaṁ yaṁ patte pakkhapiyamānaṁ pūvaucchukhaṇḍaphalāphalādi
heṭṭhā orohati taṁ thūpīkataṁ nāma na hoti. Pūvavaṭaṁsakaṁ
ṭhapetvā piṇḍapātaṁ denti thūpīkatameva hoti.
Pupphavaṭaṁsakatakkolakakaṭukaphalādivaṭaṁsakaṁ pana ṭhapetvā dinnaṁ thūpīkataṁ
na hoti.
Bhattassa upari thālakaṁ vā paṇṇaṁ vā ṭhapetvā pūretvā
gaṇhāti thūpīkataṁ nāma na hoti 1-. Kurundiyaṁpi vuttaṁ thālake
vā paṇṇe vā pakkhipitvā taṁ pattamatthake ṭhapetvā denti
pāṭekkabhājanaṁ vaṭṭatīti. Idha anāpattiyaṁ gilāno nāgato.
Tasmā gilānassāpi thūpīkataṁ na vaṭṭati. Sabbattha paṭiggahetumeva
na vaṭṭati. Paṭiggahitaṁ pana supaṭiggahitameva paribhuñjituṁ vaṭṭatīti.
Tatiyo vaggo.

1. ito paraṁ itisaddo icchitabbo.

499
Sakkaccanti etthāpi asakkaccaṁ paṭiggahaṇeyeva āpatti.
 Paṭiggahitaṁ pana paṭiggahitameva. Sakkaccanti ca pattasaññīti ca
ubhayaṁ vuttanayameva. Sapadānanti tattha tattha odhiṁ akatvā
anupaṭipāṭiyā. Samasūpake vattabbaṁ vuttanayameva. Thūpatoti matthakato
vemajjhatoti attho. Paṭicchādetvā dentīti māghātasamayādīsu
paṭicchannaṁ byañjanaṁ katvā denti. Viññattiyaṁ vattabbaṁ natthi.
Ujjhānasaññisikkhāpadepi gilāno na muccati. Nātimahanto kavaḷoti
mayuraṇḍaṁ atimahantaṁ kukkuṭaṇḍaṁ atikhuddakaṁ tesaṁ vemajjhappamāṇo.
Khajjaketi ettha mūlakhādanīyādi sabbaṁ gahetabbaṁ.
Catuttho vaggo.
Anāhaṭeti anāharite mukhadvāraṁ asampāpiteti attho.
Sabbaṁ hatthanti sakalaṁ hatthaṁ. Sakavaḷenāti ettha dhammaṁ kathento
harītakaṁ vā laṭṭhimadhukaṁ vā mukhe pakkhipitvā katheti yattakena
vacanaṁ aparipuṇṇaṁ na hoti tattake mukhamhi sante kathetuṁ vaṭṭati.
Piṇḍkkhepakanti piṇḍaṁ ukkhipitvā ukkhipitvā. Kavaḷāvacchedakanti
kavaḷaṁ avacchinditvā avacchinditvā. Avagaṇḍakārakanti makkaṭo
viya gaṇḍe katvā katvā. Hatthaniddhūnakanti hatthaṁ niddhūnitvā
niddhūnitvā. Sitthāvakārakanti sitthāni avakīritvā avakīritvā.
Jivhānicchārakanti jivhaṁ nicchāretvā nicchāretvā. Capucapukārakanti
capucapūti evaṁ saddaṁ katvā katvā.
Pañcamavaggo 1-.

1. pañcamo vaggoti yujjati.

500
Surusurukārakanti surusurūti evaṁ saddaṁ katvā katvā. Davoti
parihāsavacanaṁ. Taṁ yena kenaci pariyāyena kiṁbuddho silakabuddho
paṭibuddho kiṁdhammo godhammo ajadhammo kiṁsaṅgho migasaṅgho
pasusaṅghotiādinā nayena tīṇi ratanāni ārabbha na kattabbanti attho.
Hatthanillehakanti hatthaṁ nillehitvā nillehitvā. Bhuñjantena
hi aṅgulīmattaṁpi nillehituṁ na vaṭṭati. Ghanayāguphāṇitapāyāsādike
pana aṅgulīhi gahetvā aṅgulīyo mukhe pavesetvā bhuñjituṁ vaṭṭati.
Pattanillehakaoṭṭhanillehakāsupi 1- eseva nayo. Tasmā ekaṅguliyāpi
patto na nillehitabbo. Ekaoṭṭhopi jivhāya na nillehitabbo.
Oṭṭhamaṁsehiyeva pana gahetvā anto pavesetuṁ vaṭṭati.
Kokanadeti evaṁnāmake. Kokanadanti padumaṁ vuccati. So ca pāsādo
padumasaṇṭhāno kato. Tenassa kokanadotveva nāmaṁ akaṁsu.
Na sāmisena hatthena pānīyathālakanti etaṁ paṭikūlavasena paṭikkhittaṁ.
Tasmā saṅghikaṁpi puggalikaṁpi gihisantakaṁpi attano santakaṁpi saṅkhaṁpi
sarāvakaṁpi thālakaṁpi na gahetabbameva. Gaṇhantassa dukkaṭaṁ. Sace
pana hatthassa ekadeso āmisamakkhito na hoti tena padesena
gahetuṁ vaṭṭati. Uddharitvā vāti sitthāni udakato uddharitvā
ekasmiṁ ṭhāne rāsiṁ katvā udakaṁ chaḍḍeti. Bhinditvā vāti
sitthāni bhinditvā udakagatikāni katvā chaḍḍeti. Paṭiggahe vāti

1. nillehakesu.

501
Paṭiggahena paṭicchanto naṁ paṭiggahe chaḍḍeti 1-. Nīharitvāti bahi
nīharitvā chaḍḍeti. Evaṁ chaḍḍentassa anāpatti.
Setacchattanti vatthapaliguṇṭhitaṁ paṇḍaracchattaṁ.
Kilañjacchattanti vilīvacchattaṁ. Paṇṇacchattanti tālapaṇṇādīhi
yehi kehici kataṁ. Maṇḍalabaddhaṁ sasākabaddhanti idaṁ pana tiṇṇaṁpi
chattānaṁ pañjaradassanatthaṁ vuttaṁ. Tāni hi maṇḍalabaddhāni ceva honti
salākabaddhāni ca. Yaṁpi tattha jātakadaṇḍakena kataṁ ekapaṇṇacchattaṁ
hoti taṁpi chattameva. Etesu yaṅkiñci chattaṁ pāṇimhi assāti
chattapāṇi. So taṁ chattaṁ dhārayamāno vā aṁse vā katvā
ūrumhi vā ṭhapetvā yāva hatthena na muñcati tāvassa dhammaṁ
desetuṁ na vaṭṭati. Desentassa vuttanayeneva dukkaṭaṁ. Sace
panassa añño chattaṁ dhāreti chattapādukāya vā ṭhitaṁ hoti hatthato
 apagatamatte chatte chattapāṇi nāma na hoti tassa dhammaṁ
desetuṁ vaṭṭati. Dhammaparicchedo panettha padasodhamme
vuttanayeneva veditabbo. Daṇḍapāṇissāti ettha daṇḍo nāma
majjhimassa purisassa catūhatthappamāṇo. Daṇḍapāṇibhāvo panassa
chattapāṇimhi vuttanayeneva veditabbo. Satthapāṇimhipi eseva
nayo. Asiṁ sannahitvā ṭhitopi hi satthapāṇisaṅkhyaṁ na gacchati.
Āvudhapāṇissāti ettha kiñcāpi vuttaṁ āvudhaṁ nāma cāpo

1. paṭiggahe vāti ettha paṭiggaho nāma ujjhiṭṭhapaṭiggahaṇabhājanaṁ. tattha

pakkhipitvā
nīharitvā chaḍḍetīti amhākaṁ khanti.

502
Kodaṇḍoti athakho sabbāpi dhanuvikati saddhiṁ saravikatiyā āvudhanti
veditabbā. Tasmā saddhiṁ vā sarena dhanuṁ gahetvā suddhadhanuṁ vā
suddhasaraṁ vā sajiyadhanuṁ vā nijjiyadhanuṁ vā gahetvā ṭhitassa vā
nisinnassa vā dhammaṁ desetuṁ na vaṭṭati. Sace panassa dhanu
kaṇṭhepi paṭimukkaṁ hoti yāva hatthena na gaṇhāti tāva
dhammaṁ desetuṁ vaṭṭatiyevāti.
Chaṭṭho vaggo.
Akkantassāti chattadaṇḍake aṅgulantaraṁ appavesetvā kevalaṁ
pādukaṁ akkamitvā ṭhitassa. Paṭimukkassāti paṭimuñcitvā ṭhitassa.
Upāhanāyapi eseva nayo. Omukkoti panettha paṇhikabandhaṁ
omuñcitvā ṭhito vuccati. Yānagatassāti ettha sacepi dvīhi
janehi hatthasaṅghāṭena gahito sāṭake vā ṭhapetvā aṁsena vayhati
ayutte vā vayhādike yāne visaṅkharitvā vā ṭhapite cakkamattepi
nisinno yānagatotveva saṅkhyaṁ gacchati. Sace pana dvepi
ekayāne nisinnā honti vaṭṭati. Visuṁ nisinnesupi ucce
yāne nisinnena nīce yāne nisinnassa dhammaṁ desetuṁ vaṭṭati.
Samappamāṇepi vaṭṭati. Purime yāne nisinnena pacchime nisinnassa
dhammaṁ desetuṁ vaṭṭati. Pacchime pana uccatarepi nisinnena dhammaṁ
desetuṁ na vaṭṭati. Sayanagatassāti antamaso kaṭasārakepi
pakatibhūmiyaṁpi nipannassa uccepi mañce vā piṭhe vā bhūmippadese
vā ṭhitena vā nisinnena vā dhammaṁ desetuṁ na vaṭṭati.

503
Sayanagatena pana sayanagatassa uccatare vā samappamāṇe vā
nipannena dhammaṁ desetuṁ vaṭṭati. Nipannena ṭhitassa vā
nisinnassa vā dhammaṁ desetuṁ vaṭṭati. Nisinnenāpi ṭhitassa vā
nisinnassa vā vaṭṭati. Ṭhitena ṭhitasseva vaṭṭati. Pallatthikāyāti
āyogapallatthikāya vā hatthapallatthikāya vā dussapallatthikāya vā
yāya kāyaci pallatthithāya nisinnassa agilānassa dhammaṁ desetuṁ
na vaṭṭati. Veṭhitasīsassāti dussaveṭhanena vā mālādīhi vā
yathā kesanto na dissati evaṁ veṭhitasīsassa. Oguṇṭhitasīsassāti
sasīsaṁ pārutassa. Chamāyaṁ nisinnenāti bhūmiyaṁ nisinnena. Āsane
nisinnassāti antamaso vatthaṁpi tiṇānipi santharitvā nisinnassa.
Chavakassāti caṇḍālassa. Chavakāti caṇḍālī. Nilīnoti
paṭicchanno hutvā. Yatra hi nāmāti yo hi nāma.
Sabbamidaṁ ca parigatanti tattheva paripatīti sabbo ayaṁ loko saṅkaraṁ
gato nimmariyādoti evaṁ vacanaṁ vatvā tattheva tesaṁ dvinnaṁpi
antarā rukkhato patito. Patitvā ca pana ubhinnaṁpi purato
ṭhatvā imaṁ gāthaṁ abhāsi ubho atthaṁ na jānanti .pe. Asmā
kumbhamivābhidāti 1-. Tattha ubho atthaṁ na jānantīti dvepi janā
pāliyā atthaṁ na jānanti. Dhammaṁ na passareti pāliṁ
na passanti. Katame te ubhoti. Yo cāyaṁ mantaṁ vāceti
yo cādhammena dhīyatīti evaṁ brāhmaṇaṁ ca rājānaṁ ca ubhopi
adhammikabhāve ṭhapesi. Tato brāhmaṇo sālīnanti gāthamāha.
 1. vi. mahāvibhaṅga. 2/565-566. naYu. jā. khu. 27/134.135.

504
Tassattho jānāmahaṁ bho ayaṁ adhammoti apica kho mayā dīgharattaṁ
saputtadāraparijanena rañño santako sālīnaṁ odano bhutto.
Sucimaṁsūpasecanoti nānappakāravikatisaṁpāditaṁ sucimaṁsūpasecanaṁ
āmisakaraṇamassāti sucimaṁsūpasecano. Tasmā dhamme na vattāmīti
yasmā evaṁ mayā rañño odano bhutto aññe ca bahū lābhā
laddhā tasmā dhamme ahaṁ na vattāmi udare baddho hutvā
na dhammaṁ ajānanto ayaṁ hi dhammo ariyehi vaṇṇito pasaṭṭho
thomitoti jānāmi. Atha naṁ chavako dhiratthūtiādinā gāthādvayena
ajjhabhāsi. Tassattho yo tayā dhanalābho ca yasalābho ca
laddho dhiratthu taṁ dhanalābhaṁ yasalābhañca brāhmaṇa 1-. Kasmā.
Yasmā ayaṁ tayā laddhalābho āyatiṁ apāyesu vinipātanahetunā
sampatti ca adhammacaraṇena vutti nāma hoti. Evarūpā yā
vutti āyatiṁ vinipātena idha adhammacaraṇena vā nippajjati
kintāya vuttiyā. Tena vuttaṁ
dhiratthu taṁ dhanalābhaṁ yasalābhañca brāhmaṇa
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vāti 2-.
Paribbaja mahābrahmeti mahābrāhmaṇa ito desā sīghaṁ palāyassu.
Pacantaññepi pāṇinoti aññepi sattā pacanti ceva bhuñjanti ca
na kevalaṁ tvañceva rājā ca. Mā taṁ adhammo ācarito
asmā kumbhamivābhidāti sace hi tvaṁ ito aparibbajitvā imaṁ
adhammaṁ ācarissasi tato taṁ so adhammoeva ācarito yathā

1. pāliyaṁ dhiratthu taṁ yasalābhaṁ dhanalābhañca brāhmaṇāti dissati. 2. jā. khu.

27/134.
135.261.

505
Udakakumbhaṁ pāsāṇo bhindeyya evaṁ bhijjati 1- tena mayaṁ vadāma
paribbaja mahābrahme pacantaññepi pāṇino
mā taṁ adhammo ācarito asmā kumbhamivābhidāti 2-.
Ucce āsaneti antamaso bhūmippadesepi unnatatare nisinnassa dhammaṁ
desetuṁ na vaṭṭati. Na ṭhitena nisinnassāti sacepi therūpaṭṭhānaṁ gantvā
ṭhitaṁ daharabhikkhuṁ āsane nisinno mahāthero pañhaṁ pucchati na kathetabbaṁ.
Gāravena pana theraṁ uṭṭhahitvā pucchathāti vattuṁ na sakkā.
Passe ṭhitassa bhikkhussa kathemīti kathetuṁ vaṭṭati. Na pacchato
gacchantenāti ettha sace purato gacchanto pacchato gacchantaṁ
pañhaṁ pucchati na kathetabbaṁ. Pacchimassa bhikkhuno kathemīti
kathetuṁ vaṭṭati. Saddhiṁuggahitadhammaṁ pana sajjhāyituṁ vaṭṭati.
Samadhurena gacchantassa kathetuṁ vaṭṭati. Na uppathenāti etthāpi
sace dvepi sakaṭapathe ekekacakkapathena uppatheneva vā samadhuraṁ
gacchanti vaṭṭati.
Asañciccāti paṭicchannaṭṭhānaṁ gacchantassa sahasā uccāro
vā passāvo vā nikkhamati asañcicca kato nāma anāpatti.
Na hariteti ettha yaṁpi jīvarukkhassa mūlaṁ paṭhaviyaṁ dissamānaṁ gacchati
sākhā vā bhūmilaggā gacchati sabbaṁ haritasaṅkhātameva. Khandhe nisīditvā
apaharitaṭṭhāne pātetuṁ vaṭṭati. Apaharitaṭṭhānaṁ olokentasseva
sahasā nikkhamati gilānaṭṭhāne ṭhito hoti vaṭṭati. Apaharite

1. bhindissati. 2. jā. khu. 27/134.

506
Katoti apaharitaṁ alabhante tiṇaṇḍūpakaṁ vā palālaṇḍūpakaṁ vā
ṭhapetvā katopi pacchā haritaṁ ottharati vaṭṭatiyeva. Kheḷena
cettha siṁghānikāpi saṅgahitāti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Na udaketi
etaṁ paribhogaudakameva sandhāya vuttaṁ. Vaccakuṭīsamuddādiudakesu
pana aparibhogesu anāpatti. Deve vassante samantato
 udakogho hoti. Anudakaṭṭhānaṁ olokentasseva nikkhamati
vaṭṭati. Mahāpaccariyaṁ pana vuttaṁ tādise kāle anudakaṭṭhānaṁ
alabhantena kātuṁ vaṭṭatīti. Sesaṁ sabbasikkhāpadesu uttānameva.
Sattamo vaggo.
Samuṭṭhānādidīpanatthāya panettha idaṁ pakiṇṇakaṁ
ujjagghikauccāsaddapaṭisaṁyuttāni cattāri sakavaḷena mukhena byāharaṇaṁ ekaṁ
chamā nīcāsanaṭṭhānapacchatogamanauppathagamanapaṭisaṁyuttāni pañcāti imāni
dasasikkhāpadāni samanubhāsanasamuṭṭhānāni kāyavācācittato samuṭṭhahanti
kiriyā saññāvimokkhāni sacittakāni lokavajjāni kāyakammāni
vacīkammāni akusalacittāni dukkhavedanānīti. Sūpodanaviññattisikkhāpadaṁ
theyyasatthasamuṭṭhānaṁ kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti. Chattapāṇidaṇḍapāṇisatthapāṇi-
āvudhapāṇipādukaupāhanayānasayanapallatthikaveṭhitaoguṇṭhitanāmakāni
ekādasa sikkhāpadāni dhammadesanasamuṭṭhānāni vācācittato samuṭṭhahanti
kiriyākiriyāni saññāvimokkhāni sacittakāni lokavajjāni vacīkammāni

507
Akusalacittāni dukkhavedanānīti. Avasesāni tepaṇṇāsa sikkhāpadāni
paṭhamapārājikasamuṭṭhānānīti. Sabbasekhiyesu ābādhapaccayā
anāpatti. Thūpīkatapiṇḍapāte sūpabyañjanapaṭicchādane ujjhānasaññamhīti
tīsu sikkhāpadesu gilāno natthīti.
Sekhiyavaṇṇanā niṭṭhitā.
Adhikaraṇasamathesu. Sattāti tesaṁ dhammānaṁ saṅkhyāparicchedo.
Catubbidhaṁ adhikaraṇaṁ samenti vūpasamentīti adhikaraṇasamathā. Tesaṁ
vitthāro khandhake ca parivāre ca vutto. Tassatthaṁ tattheva
vaṇṇayissāma. Sesaṁ sabbattha uttānamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhuvibhaṅgavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Anantarāyena yathā niṭṭhitā vaṇṇanā ayaṁ
anantarāyena tathā santiṁ pappontu pāṇinoti.
-------------

508
Bhikkhunīvibhaṅge
pārājikakaṇḍavaṇṇanā
yo bhikkhūnaṁ vibhaṅgassa saṅgahito anantaraṁ
bhikkhunīnaṁ vibhaṅgassa tassa saṁvaṇṇanākkamo
patto yato tato tassa apubbapadavaṇṇanaṁ.
Kātuṁ pārājike tāva hoti saṁvaṇṇanā ayaṁ.
Tena samayena buddho bhagavā sāvatthiyaṁ viharati .pe. Sāḷho
migāranattāti sāḷhoti tassa nāmaṁ migāramātāya pana nattā
hoti. Tena vuttaṁ migāranattāti. Navakammikanti navakammaṁ
adhiṭṭhāyikaṁ. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Byattāti
veyyattiyena samannāgatā. Medhāvinīti pāliggahaṇe satipubbaṅgamāya
paññāya atthaggahaṇe paññāpubbaṅgamāya satiyā samannāgatā.
Dakkhāti chekā avirajjhitvā sīghakattabbakārinīti attho.
Analasāti ālasyavirahitā. Tatrūpāyāyāti tesu kammesu
upāyabhūtāya. Vīmaṁsāyāti kattabbakammūpaparikkhāya. Samannāgatāti
sampayuttā. Alaṁ kātunti samatthā taṁ taṁ kammaṁ kātuṁ.
Alaṁ saṁvidhātunti evañca idaṁ evañca idaṁ hotūti evaṁ saṁvidahituṁpi
samatthā. Katākataṁ jānitunti katañca katañca jānituṁ. Teti
te ubho sā ca sundarīnandā so ca sāḷhoti attho.
Bhattaggeti parivesanaṭṭhāne. Nikkuḍḍeti koṇasadisaṁ katvā

509
 Dassite gambhīre. Vissaro me bhavissatīti virūpo me saro
bhavissati vippakārasaddo bhavissatīti attho. Paṭimānentīti
apekkhamānā. Kyāhanti kiṁ ahaṁ. Jarādubbalāti jarāya
dubbalā. Caraṇagilānāti pādarogena samannāgatā. Avassutāti
kāyasaṁsaggarāgena avassutā tintā kilinnāti attho. Padabhājane
panassa tameva rāgaṁ gahetvā sārattātiādi vuttaṁ. Tattha sārattāti
vatthaṁ viya raṅgajātena kāyasaṁsaggarāgena suṭṭhu rattā.
Apekkhavatīti tasseva rāgassa vasena tasmiṁ purise pavattāya
apekkhāya samannāgatā. Paṭibaddhacittāti tena rāgena tasmiṁ
purise bandhitvā ṭhapitacittā viya. Esa nayo dutiyapadavibhaṅgepi.
Purisapuggalassāti purisasaṅkhātassa puggalassa. Adhakkhakanti akkhakānaṁ
adho. Ubbhajānumaṇḍalanti jānumaṇḍalānaṁ upari. Padabhājane
pana padapaṭipāṭiyāeva heṭṭhakkhakaṁ uparijānumaṇḍalanti vuttaṁ.
Ettha ca ubbhakupparaṁpi ubbhajānumaṇḍaleneva saṅgahitaṁ. Sesaṁ
mahāvibhaṅge vuttanayeneva veditabbaṁ. Purimāyo upādāyāti
sādhāraṇapārājikehi pārājikāyo catasso upādāyāti attho.
Ubbhajānumaṇḍalikāti idaṁ pana imissā pārājikāya nāmamattaṁ
tasmā padabhājane na vicāritaṁ. Evaṁ uddiṭṭhasikkhāpadaṁ padānukkamena
vibhajitvā idāni avassutādibhedena āpattibhedaṁ dassetuṁ ubhato
avassutetiādimāha. Tattha ubhato avassuteti ubhato
avassave. Bhikkhuniyā ceva purisassa ca kāyasaṁsaggarāgena avassutabhāve

510
Satīti attho. Kāyena kāyaṁ āmasatīti bhikkhunī yathāparicchinnena
kāyena purisassa yaṅkiñci kāyaṁ puriso vā yena kenaci
kāyena bhikkhuniyā yathāparicchinnaṁ kāyaṁ āmasati ubhayathāpi
bhikkhuniyā pārājikaṁ. Kāyena kāyapaṭibaddhanti vuttappakāreneva
attano kāyena purisassa kāyapaṭibaddhaṁ. Āmasatīti ettha sayaṁ
vā āmasatu tassa vā āmasanaṁ sādiyatu thullaccayameva.
Kāyapaṭibaddhena kāyanti attano vuttappakārakāyapaṭibaddhena purisassa
kāyaṁ. Āmasatīti idhāpi sayaṁ vā āmasatu tassa vā āmasanaṁ
sādiyatu thullaccayameva. Avasesapadesupi imināva nayena vinicchayo
veditabbo. Sace pana bhikkhu ceva bhikkhunī ca hoti tatra sace
bhikkhunī āmasati bhikkhu niccalo hutvā cittena sādiyati bhikkhu
āpattiyā na kāretabbo. Sace bhikkhu āmasati bhikkhunī niccalā
hutvā citteneva adhivāseti kāyaṅgaṁ acopayamānāpi pārājikakkhette
pārājikena thullaccayakkhette thullaccayena dukkaṭakkhette dukkaṭena
kāretabbā. Kasmā. Kāyasaṁsaggaṁ sādiyeyyāti vuttattā.
Ayaṁ aṭṭhakathāsu vinicchayo. Evaṁ pana sati kiriyāsamuṭṭhānatā
na dissati tasmā tabbahulanayena sā vuttāti veditabbā.
Ubbhakkhakanti akkhakānaṁ upari. Adhojānumaṇḍalanti jānumaṇḍalānaṁ
heṭṭhā. Ettha ca adhokupparampi adhojānumaṇḍaleneva
saṅgahitaṁ. Ekato avassuteti ettha kiñcāpi ekatoti
avisesena vuttaṁ tathāpi bhikkhuniyāeva avassave sati ayaṁ

511
Āpattibhedo vuttoti veditabbo. Tatrāyaṁ ādito paṭṭhāya
vinicchayo. Bhikkhunī kāyasaṁsaggarāgena avassutā purisopi tatheva
adhakkhake ubbhajānumaṇḍale kāyappadese kāyasaṁsaggasādiyane sati
bhikkhuniyā pārājikaṁ. Bhikkhuniyā kāyasaṁsaggarāgo purisassa
methunarāgo vā gehasitappemaṁ vā suddhacittaṁ vā hotu thullaccayameva.
Bhikkhuninā methunarāgo purisassa kāyasaṁsaggarāgo vā methunarāgo
vā gehasitappemaṁ vā suddhacittaṁ vā hotu dukkaṭaṁ. Bhikkhuniyā
gehasitappemaṁ purisassa vuttesu catūsu yaṁ vā taṁ vā hotu
dukkaṭameva. Bhikkhuniyā suddhacittaṁ purisassa vuttesu catūsu
yaṁ vā taṁ vā hotu anāpatti. Sace pana bhikkhu ceva hoti
bhikkhunī ca ubhinnaṁ kāyasaṁsaggarāgo bhikkhussa saṅghādiseso
 bhikkhuniyā pārājikaṁ. Bhikkhuniyā kāyasaṁsaggarāgo bhikkhussa
methunarāgo vā gehasitappemaṁ vā bhikkhuniyā thullaccayaṁ bhikkhussa
dukkaṭaṁ. Ubhinnaṁ methunarāgo vā gehasitappemaṁ vā ubhinnaṁpi
dukkaṭameva. Yassa yattha suddhacittaṁ tassa tattha anāpatti.
Ubhinnaṁpi suddhacittaṁ ubhinnaṁpi anāpatti. Anāpatti asañciccāti
ādīsu virajjhitvā vā āmasantiyā aññāvihitāya vā ayaṁ
puriso vā itthī vāti ajānantiyā vā tena phuṭṭhāyapi taṁ phasasaṁ
asādiyantiyā vā āmasanepi sati anāpatti. Sesaṁ sabbattha
uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ dvivedananti.
Paṭhamapārājikasikkhāpadaṁ.

512
Dutiye pārājike. Kaccino sāti kaccinu sā.
Avaṇṇoti aguṇo. Akittīti nindā. Ayasoti parivāravipatti
parammukhagarahā vā. Sā vā ārocetīti yā pārājikaṁ āpannā
sā sayaṁ vā āroceti. Aṭṭhannaṁ pārājikānaṁ aññataranti
bhikkhūhi sādhāraṇānaṁ catunnaṁ asādhāraṇānaṁ ca catunnameva aññataraṁ.
Idañca pārājikaṁ pacchā paññattaṁ tasmā aṭṭhannanti vibhaṅge
vuttaṁ. Purimena pana saddhiṁ yugalakattā imasmiṁ okāse ṭhapitanti
veditabbaṁ. Dhuraṁ nikkhittamatteti dhure nikkhittamatte. Vitthārakathā
panettha sappāṇakavaggamhi duṭṭhullasikkhāpade vuttanayeneva veditabbā.
Tatra hi pācittiyaṁ idha pārājikanti ayameva hi viseso.
Sesaṁ tādisameva. Vajjapaṭicchādikāti idaṁpi imissā pārājikāya
nāmamattameva tasmā padabhājane na vicāritaṁ. Sesamettha
uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti
akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dutiyapārājikaṁ.
Tatiye. Dhammenāti bhūtena vatthunā. Vinayenāti codetvā
sāretvā. Padabhājanaṁ panassa yena dhammena yena vinayena ukkhitto
sūkkhitto hotīti imaṁ adhippāyamattaṁ dassetuṁ vuttaṁ. Satthu
sāsanenāti ñattisampadāya ceva anussāvanasampadāya ca. Padabhājane
panassa jinasāsanena buddhasāsanenāti vevacanamattameva vuttaṁ. Saṅghaṁ
vā gaṇaṁ vātiādīsu yena saṅghena kammaṁ kataṁ taṁ saṅghaṁ vā

513
Tattha sambahulapuggalasaṅkhātaṁ gaṇaṁ vā ekapuggalaṁ vā taṁ vā kammaṁ
na ādiyati na anuvattati na tattha ādaraṁ janetīti attho.
Samānasaṁvāsakā bhikkhū vuccanti sahāyā so tehi saddhiṁ natthīti
ettha ekakammaṁ ekuddeso samasikkhātāti ayaṁ tāva saṁvāso.
Samāno saṁvāso etesanti samānasaṁvāsakā. Evarūpā bhikkhū
bhikkhussa tasmiṁ saṁvāse saha ayanabhāvena sahāyāti vuccanti.
Idāni yena saṁvāsena te samānasaṁvāsakāti vuttā so saṁvāso
tassa ukkhittakassa tehi saddhiṁ natthi yehi ca saddhiṁ tassa so
saṁvāso natthi na tena te bhikkhū attano sahāyā katā honti.
Tasmā vuttaṁ samānasaṁvāsakā bhikkhū vuccanti sahāyā so tehi
saddhiṁ natthi tena vuccati akatasahāyoti. Sesaṁ saṅghabhedasikkhāpadādīsu
vuttanayattā uttānameva. Samanubhāsanasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato
samuṭṭhāti akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Tatiyapārājikaṁ.
Catutthe. Avassutāti lokassādamittasanthavavasena
kāyasaṁsaggarāgena avassutā. Dutiyapadepi eseva nayo. Purisapuggalassa
hatthaggahaṇaṁ vātiādīsu pana yaṁ purisapuggalena hatthe gahaṇaṁ kataṁ
taṁ purisapuggalassa hatthaggahaṇanti vuttaṁ. Eseva nayo
saṅghāṭikaṇṇaggahaṇepi. Hatthaggahaṇanti ettha ca hatthaggahaṇañca aññaṁpi
 apārājikakkhette gahaṇañca ekajjhaṁ katvā hatthaggahaṇaṁ vuttanti

514
Veditabbaṁ. Tenevassa padabhājane hatthaggahaṇaṁ vā sādiyeyyāti
hattho nāma kupparaṁ upādāya yāva agganakhā etassa asaddhammassa
paṭisevanatthāya ubbhakkhakaṁ adhojānumaṇḍalaṁ gahaṇaṁ sādiyati āpatti
thullaccayassāti vuttaṁ. Ettha ca asaddhammoti kāyasaṁsaggo
veditabbo na methunadhammo. Na hi methunassa sāmantā thullaccayaṁ
hoti. Viññū paṭibalo kāyasaṁsaggaṁ samāpajjitunti vacanaṁpi cettha
sādhakaṁ.
Tissitthiyo methunantaṁ na seve
tayo purise tayo ca anariyapaṇḍake na cācare
methunaṁ byañjanasmiṁ chejjaṁ siyā methunadhammapaccayā
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-
imāya parivāre vuttāya sedamocanagāthāya virujjhatīti ce.
Na methunadhammassa pubbabhāgattā. Parivāreyeva hi methunadhammassa
pubbabhāgo jānitabboti vaṇṇo avaṇṇo kāyasaṁsaggo duṭṭhullavācā
attakāmapāricariyā vanamanuppadānanti evaṁ sukkavisaṭṭhiādīni pañca
sikkhāpadāni methunadhammassa pubbabhāgoti vuttāni. Tasmā
kāyasaṁsaggo methunadhammassa pubbabhāgattā paccayo hoti. Iti chejjaṁ
siyā methunadhammapaccayāti ettha iminā pariyāyena attho veditabbo.
Etenūpāyena sabbapadesu vinicchayo veditabbo. Apica saṅketaṁ vā
gaccheyyāti etassa padabhājane itthannāmaṁ āgacchāti evaṁ nāmakaṁ
ṭhānaṁ āgacchāti attho. Aṭṭhamaṁ vatthuṁ paripūrentī assamaṇī

1. vi. parivāra. 8/534-535.

515
Hotīti anulomato vā paṭilomato vā ekantarikāya vā yena
tena nayena aṭṭhamavatthuṁ paripūrentīyeva assamaṇī hoti. Yā pana
ekaṁ vā vatthuṁ satta vā vatthūni sattakkhattuṁpi pūrentī neva
assamaṇī hoti āpannā āpattiyo desetvā muccati. Apicettha
gaṇanūpikā āpatti veditabbā. Vuttaṁ hetaṁ atthāpatti desitā
gaṇanūpikā atthāpatti desitā na gaṇanūpikāti. Tatrāyaṁ vinicchayo
idāni nāpajjissāmīti dhuranikkhepaṁ katvā desitā gaṇanūpikā
desitagaṇanaṁ upeti pārājikassa aṅgaṁ na hoti. Tasmā yā
ekaṁ āpannā dhuranikkhepaṁ katvā desetvā puna kilesavasena
āpajjati puna deseti evaṁ aṭṭha vatthūni pūrentīpi pārājikā
na hoti. Yā pana āpajjitvā punapi aññaṁ vatthuṁ āpajjissāmīti
saussāhāva deseti tassā sā āpatti agaṇanūpikā desitāpi
adesitāva hoti desitagaṇanaṁ na gacchati pārājikasseva aṅgaṁ
hoti aṭṭhame vatthumhi paripuṇṇamatte pārājikā hoti. Sesaṁ
uttānamevāti. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dvivedananti.
Catutthapārājikasikkhāpadaṁ samattaṁ vaṇṇanākkamenāti.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo aṭṭha pārājikā dhammāti bhikkhū
ārabbha paññattā sādhāraṇā cattāro ime ca cattāroti evaṁ
pāṭimokkhuddesamattena uddiṭṭhā kho ayyāyo aṭṭha pārājikā

516
Dhammāti evamettha attho daṭṭhabbo. Sesaṁ mahāvibhaṅge
vuttanayamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhunīvibhaṅage pārājikakaṇḍavaṇṇanā
niṭṭhitā.
------------
Sattarasakaṇḍavaṇṇanā
 pārājikānantarassa ayaṁ dāni bhavissati
saṅghādisesakaṇḍassa anuttānatthavaṇṇanā.
Uddositanti bhaṇḍamālo. Māyyo evaṁ avacāti ayyo
mā evaṁ avaca. Apinvayyāti apinu ayyā. Accāvadathāti
atikkamitvā vadatha akkosathāti vuttaṁ hoti. Usūyavādikāti
mānusūyavasena kodhusūyavasena vivadamānā. Yasmā pana sā atthato
aṭṭakārikā hoti tasmā usūyavādikā nāma aṭṭakārikā vuccatīti
padabhājane vuttaṁ. Ettha ca aṭṭoti vohārikavinicchayo vuccati
yaṁ pabbajitā adhikaraṇantipi vadanti. Dutiyaṁ vā pariyesatīti sakkhiṁ
vā sahāyaṁ vā pariyesati dukkaṭaṁ. Gacchati vāti upassayo vā
hotu bhikkhācāramaggo vā yattha ṭhitāya aṭṭaṁ karissāmīti cittaṁ
uppajjati tato vohārikānaṁ santikaṁ gacchantiyā padavāre padavāre
dukkaṭaṁ. Ekassa ārocetīti dvīsu janesu yassa kassaci ekassa
kathaṁ yo koci vohārikānaṁ āroceti. Dutiyassa ārocetīti

517
Etthāpi eseva nayo. Ayaṁ panettha asammohatthāya vitthārakathā.
Yattha katthaci antamaso bhikkhunīupassayaṁ āgatepi vohārike
disvā bhikkhunī attano kathaṁ āroceti bhikkhuniyā dukkaṭaṁ.
Upāsako attano kathaṁ āroceti bhikkhuniyā thullaccayaṁ. Paṭhamaṁ
upāsako attano kathaṁ āroceti bhikkhuniyā dukkaṭaṁ. Atha sā
attano kathaṁ āroceti thullaccayaṁ. Bhikkhunī upāsakaṁ vadati mama
ca tava ca kathaṁ tvaṁyeva ārocehīti. So attano vā kathaṁ
paṭhamaṁ ārocetu bhikkhuniyā vā paṭhamārocane dukkaṭaṁ dutiyārocane
thullaccayaṁ. Upāsako bhikkhuniṁ vadati mama ca tava ca kathaṁ tvaṁyeva
ārocehīti etthāpi eseva nayo. Bhikkhunī kappiyakārakena
kathāpeti. Tattha kappiyakārako vā bhikkhuniyā kathaṁ paṭhamaṁ ārocetu
itaro vā attano kathaṁ kappiyakārako vā ubhinnaṁpi kathaṁ itaro
vā ubhinnaṁpi kathaṁ ārocetu yathā vā tathā vā ārociyamāne
paṭhame ārocane bhikkhuniyā dukkaṭaṁ dutiye thullaccayaṁ.
Yathā vā tathā vā ārocitaṁ pana ubhinnaṁpi kathaṁ sutvā
vohārikehi vinicchaye kate aṭṭapariyosānaṁ nāma hoti tasmiṁ
aṭṭapariyosāne bhikkhuniyā jayepi parājayepi saṅghādiseso. Sace pana
gatigataṁ adhikaraṇaṁ hoti sutapubbaṁ vohārikehi atha te bhikkhuniñca
aṭṭakārakañca disvāva tumhākaṁ kathanakiccaṁ natthi jānāma mayaṁ
etamatthanti sayameva vinicchinitvā denti. Evarūpe aṭṭapariyosānepi
bhikkhuniyā anāpatti. Paṭhamaṁ āpatti etassāti paṭhamāpattiko.

518
Vītikkamakkhaṇeyeva āpajjitabboti attho. Taṁ paṭhamāpattikaṁ.
Padabhājane pana adhippāyamattaṁ dassetuṁ saha vatthujjhācārā
āpajjati asamanukāsanāyāti vuttaṁ. Ayañhettha attho. Saha
vatthujjhācārā bhikkhunī āpajjati na tatiyāya samanubhāsanāya ayaṁ
paṭhamameva saha vatthujjhācārena āpajjitabbattā paṭhamāpattikoti.
Bhikkhunīsaṅghato nissāretīti nissāraṇīyo. Taṁ nissāraṇīyaṁ.
Padabhājane pana adhippāyamattaṁ dassetuṁ saṅghamhā nissārīyatīti
vuttaṁ. Tattha yaṁ āpannā bhikkhunī saṅghato nissārīyati so
nissāraṇīyoti evamattho daṭṭhabbo. Na hi soeva dhammo
saṅghamhā kenaci nissārīyati tena pana dhammena bhikkhunī nissārīyati
tasmā so nissāretīti nissāraṇīyo. Ākaḍḍhīyamānā gacchatīti
aṭṭakārakamanussehi sayaṁ vā āgantvā dūtaṁ vā pesetvā ehīti
vuccamānā vohārikānaṁ santikaṁ gacchati. Tato aṭṭakārako attano
vā kathaṁ paṭhamaṁ ārocetu bhikkhuniyā vā neva paṭhamārocane
dukkaṭaṁ na dutiyārocane thullaccayaṁ. Amaccehi vinicchinitvā kate
aṭṭapariyosānepi anāpattiyeva. Sacepi aṭṭakārako bhikkhuniṁ
vadati mama ca tava ca kathaṁ tvameva kathehīti. Kathentiyāpi kathaṁ
sutvā kate aṭṭapariyosānepi anāpattiyeva. Ārakkhaṁ yācatīti
 dhammikārakkhaṁ yācati anāpatti. Idāni yathā yācitārakkhā dhammikā
hoti taṁ dassetuṁ anuddissa ācikkhatīti āha. Tattha atītaṁ
ārabbha atthi uddissa ācikkhanā atthi anuddissa ācikkhanā

519
Anāgataṁ ārabbhāpi atthi uddissa ācikkhanā atthi anuddissa
ācikkhanā. Kathaṁ atītaṁ ārabbha uddissa ācikkhanā hoti. Bhikkhunīupassaye
gāmadārakā dhuttādayo vā yekeci anācāraṁ vā ācaranti
rukkhaṁ vā chindanti phalāphalaṁ vā haranti parikkhāre vā acchindanti.
Bhikkhunī vohārike upasaṅkamitvā amhākaṁ upassaye idaṁ nāma katanti
vadati. Kenāti vutte asukena ca asukena cāti ācikkhati. Evaṁ
atītaṁ ārabbha uddissa ācikkhanā hoti. Sā na vaṭṭati. Tañce
sutvā te vohārikā tesaṁ daṇḍaṁ karonti sabbaṁ bhikkhuniyā gīvā
hoti. Daṇḍaṁ gaṇhissantīti adhippāyepi sati gīvāyeva hoti. Sace
pana tassa daṇḍaṁ gaṇhāthāti vadati pañcamāsakamatte gahite
pārājikaṁ hoti. Kenāti vutte pana asukenāti vattuṁ amhākaṁ
na vaṭṭati tumheyeva jānissatha kevalaṁ hi mayaṁ rakkhaṁ yācāma
taṁ no detha avahaṭabhaṇḍañca āharāpethāti vattabbaṁ. Evaṁ
anuddissa ācikkhanā hoti. Sā vaṭṭati. Evaṁ vutte sacepi te
vohārikā kārake gavesitvā tesaṁ daṇḍaṁ karonti. Sabbaṁ
sāpateyyaṁpi gahitaṁ bhikkhuniyā neva gīvā na āpatti. Parikkhāraṁ
harante disvā tesaṁ anatthakāmatāya corā corāti vattuṁpi na vaṭṭati.
Evaṁ vuttepi hi yaṁ tesaṁ daṇḍaṁ karonti sabbaṁpi bhikkhuniyā gīvā
hoti. Attano vacanakaraṁ pana iminā me parikkhāro gahito taṁ
āharāpehi mā cassa daṇḍaṁ karohīti vattuṁ vaṭṭati.
Dāsadāsīvāpīādīnaṁ atthāya aṭṭaṁ karonti. Ayaṁ akappiyāṭṭo nāma

520
Na vaṭṭati. Kathaṁ anāgataṁ ārabbha uddissa ācikkhanā hoti.
Vuttanayeneva parehi anācārādīsu katesu bhikkhunī vohārike evaṁ
vadati amhākaṁ upassaye idañcīdañca karonti rakkhaṁ no detha
āyatiṁ akaraṇatthāyāti. Kena evaṁ katanti vutte asukena ca
asukena cāti ācikkhati. Evaṁ anāgataṁ ārabbha uddissa ācikkhanā
hoti. Sāpi na vaṭṭati. Tesaṁ hi daṇḍe kate purimanayeneva
sabbaṁ bhikkhuniyā gīvā. Sesaṁ purimasadisameva. Sace pana vohārikā
bhikkhunīupassaye evarūpaṁ anācāraṁ karontānaṁ imaṁ nāma
daṇḍaṁ karomāti bheriñcārāpetvā āṇāya atiṭṭhamāne pariyesitvā
daṇḍenti bhikkhuniyā neva gīvā na āpatti. Yo cāyaṁ bhikkhunīnaṁ
vutto bhikkhūnaṁpi eseva nayo. Bhikkhunopi hi uddissa ācikkhanā
na vaṭṭati. Yaṁ tathā ācikkhite daṇḍaṁ karonti sabbaṁ gīvā
hoti. Vuttanayeneva daṇḍaṁ gaṇhāpentassa pārājikaṁ.
Yo pana daṇḍaṁ karissantīti jānantopi anuddissa katheti.
Te ca pariyesitvā daṇḍaṁ karontiyeva na doso. Vihārasīmāya
rukkhādīni chindantānaṁ vāsīpharasuādīni gahetvā pāsāṇehi koṭṭetuṁ
na vaṭṭati. Sace dhārā bhijjati kārāpetvā dātabbā.
Upadhāvitvā tesaṁ parikkhāre gaṇhanti. Taṁpi na kātabbaṁ.
Lahuparivattaṁ hi cittaṁ theyyacetanāya uppannāya mūlacchejjaṁpi
gaccheyya. Sesaṁ uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sattarasake paṭhamasikkhāpadaṁ.

521
Dutiye. Varabhaṇḍanti muttāmaṇiveḷuriyādimahagghabhaṇḍaṁ.
Anapaloketvāti anāpucchitvā. Gaṇaṁ vāti mallagaṇabhaddiputtagaṇādikaṁ.
Pūganti dhammagaṇaṁ. Seninti gandhikasenīdussikasenīādikaṁ. Yattha yattha hi
rājāno gaṇādīnaṁ gāmanigame niyyādenti tumheva ettha anusāsathāti tattha
 tattha teeva issarā honti. Tasmā te sandhāya idaṁ vuttaṁ. Ettha ca
rājānaṁ vā gaṇādike vā āpucchitvāpi bhikkhunīsaṅgho āpucchitabbova.
Ṭhapetvā kappanti titthiyesu vā aññabhikkhunīsu vā pabbajitapubbaṁ
kappagatikaṁ ṭhapetvā. Sesaṁ uttānameva. Corīvuṭṭhāpanasamuṭaṭhānaṁ
kenaci karaṇīyena pakkantāsu bhikkhunīsu agantvā khaṇḍasīmaṁ
yathānisinnaṭṭhāneyeva attano nissitakaparisāya saddhiṁ vuṭṭhāpentiyā
vācācittato samuṭṭhāti khaṇḍasīmaṁ vā nadiṁ vā gantvā vuṭṭhāpentiyā
kāyavācācittato samuṭṭhāti anāpucchāvuṭṭhāpanavasena kiriyākiriyaṁ
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Dutiyasikkhāpadaṁ.
Tatiye. Atikkāmentiyāti ettha ekaṁ pādaṁ atikkāmentiyā
thullaccayaṁ dutiye atikkantamatte saṅghādiseso. Aparikkhittassa
gāmassa upacāranti ettha parikkhepārahaṭṭhānaṁ ekena pādena
atikkamati thullaccayaṁ dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso. Api
cettha sakagāmato nikkhamantiyā gāmantarapaccayā anāpatti.

522
Nikkhamitvā pana gāmantaraṁ gacchantiyā padavāre padavāre dukkaṭaṁ.
Ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā upacāre vā
atikkante thullaccayaṁ dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso.
Tato nikkhamitvā puna sakagāmaṁ pavisantiyāpi eseva nayo. Sace
pana khaṇḍapākārena vā vaticchiddena vā bhikkhunī vihārabhūmiṁyeva
sakkā hoti pavisituṁ evaṁ pavisamānā kappiyabhūmiṁ nāma paviṭṭhā
hoti tasmā vaṭṭati. Sacepi hatthipiṭṭhiādīhi vā iddhiyā vā
pavisati vaṭṭatiyeva. Padasā gamanameva hi idhādhippetaṁ.
Teneva paṭhamaṁ pādaṁ atikkāmentiyātiādimāha. Dve gāmā
bhikkhunīvihārena sambaddhavatikā honti. Yasmiṁ gāme bhikkhunīvihāro
tattha piṇḍāya caritvā puna vihāraṁ pavisitvā sace vihāramajjhena
itarassa maggo atthi gantuṁ vaṭṭati. Tato pana gāmato
teneva maggena paccāgantabbaṁ. Sace gāmadvārena nikkhamitvā
āgacchati. Purimanayeneva āpattibhedo veditabbo. Sakagāmato
kenaci karaṇīyena bhikkhunīhi saddhiṁ nikkhantāya puna pavisanakāle hatthī
vā muccati ussāraṇā vā hoti itarā bhikkhuniyo sahasā gāmaṁ
pavisanti yāva aññā bhikkhunī āgacchati tāva bahidvāre
ṭhātabbaṁ. Sace na āgacchati dutiyikā bhikkhunī pakkantā nāma
hoti pavisituṁ vaṭṭati. Pubbe mahāgāmo hoti majjhe
bhikkhunīvihāro. Pacchā taṁ gāmaṁ cattāro janā labhitvā visuṁ visuṁ
vatiparikkhepaṁ katvā vibhajitvā bhuñjanti. Vihārato ekaṁ gāmaṁ

523
Gantuṁ vaṭṭati. Tato aparaṁ gāmadvārena vā vaticchiddena vā
pavisituṁ na vaṭṭati. Puna vihārameva paccāgantuṁ vaṭṭati.
Kasmā. Vihārassa catuggāmasādhāraṇattā. Antaravāsako
temīyatīti yattha yathā timaṇḍalapaṭicchādanaṁ hoti evaṁ nivatthāya
bhikkhuniyā vassakāle tiṭṭhena vā atiṭṭhena vā otaritvā yattha
katthaci uttarantiyā ekadvaṅgulamattaṁpi antaravāsako temīyati.
Sesaṁ nadīlakkhaṇaṁ nadīnimittakathāya āvibhavissati. Evarūpaṁ nadītiṭṭhena
vā atiṭṭhena vā otaritvā uttaraṇakāle paṭhamaṁ pādaṁ uddharitvā
tīre ṭhapentiyā thullaccayaṁ dutiyapāduddhāre saṅghādiseso.
Setunā gacchati anāpatti. Padasā otaritvā uttaraṇakāle
setuṁ ārohitvā uttarantiyāpi anāpatti. Setunā pana
gantvā uttaraṇakāle padasā gacchantiyā āpattiyeva.
Yānanāvāākāsagamanādīsupi eseva nayo. Orimatīrato
paratīrameva akkamantiyā anāpatti. Rajanakammatthaṁ gantvā
dārusaṅkaḍḍhanādikiccena dve tisso ubhayatīresu vicaranti vaṭṭati.
Sace panettha kāci kalahaṁ katvā itaraṁ tīraṁ gacchati āpatti.
 Dve ekato uttaranti ekā majjhe nadiyā kalahaṁ katvā
nivattitvā orimatīrameva āgacchati āpatti. Itarissā pana ayaṁ
pakkantaṭṭhāne ṭhitā hoti tasmā paratīraṁ gacchantiyāpi anāpatti.
Nahāyituṁ vā pātuṁ vā otiṇṇā tameva tīraṁ paccuttarati
anāpatti. Saha aruṇuggamanāti ettha sace sajjhāyaṁ vā

524
Padhānaṁ vā aññaṁ vā kiñci kammaṁ kurumānā pure aruṇaṁyeva
dutiyikāya santikaṁ gamissāmīti ābhogaṁ karoti ajānantiyā eva
cassā aruṇo uggacchati anāpatti. Atha pana yāva aruṇuggamanā
idheva bhavissāmīti ābhogena vā anābhogena vā vihārassa
ekadese acchati. Dutiyikāya hatthapāsaṁ na otarati aruṇuggamane
saṅghādiseso. Hatthapāsoyeva hi idha pamāṇaṁ. Hatthapāsātikkame
ekagabbhopi na rakkhati. Agāmake araññeti ettha
nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṁ araññanti evaṁ vuttalakkhaṇameva
araññaṁ. Taṁ panetaṁ kevalaṁ gāmābhāvena agāmakanti
vuttaṁ na vijjhāṭavīsadisatāya. Tādise araññe okkante
dassanūpacāre vijahite sacepi savanūpacāro atthi āpatti.
Tena vuttaṁ aṭṭhakathāyaṁ sace bhikkhunīsu mahābodhiaṅgaṇaṁ pavisantīsu
ekā bahi tiṭṭhati tassāpi āpatti. Lohapāsādaṁ pavisantīsupi
pariveṇaṁ pavisantīsupi eseva nayo. Mahācetiyavandanādīsu ekā
uttaradvārena nikkhamitvā gacchati tassāpi āpatti. Thūpārāmaṁ
pavisantīsu ekā bahi tiṭṭhati tassāpi āpattīti.
Ettha ca dassanūpacāro nāma yattha ṭhitaṁ dutiyikā passati.
Sace pana sāṇipākārantarikāpi hoti dassanūpacāraṁ vijahati
nāma. Savanūpacāro nāma yattha ṭhitā maggamuḷhasaddena viya
dhammassavanārocanasaddena viya ca ayyeti saddāyantiyā saddaṁ
suṇāti. Ajjhokāse dūrepi dassanūpacāro nāma hoti. So

525
Evarūpe savanūpacāre vijahite na rakkhati vijahitamatteva āpatti
saṅghādisesassa. Ekā maggaṁ gacchantī ohīyati saussāhā ce hutvā
idāni pāpuṇissāmīti anubandhati anāpatti. Sace purimāyo
aññena maggena gacchanti pakkantā nāma honti anāpattiyeva.
Dvinnaṁ gacchantīnaṁ ekā anubandhituṁ asakkontī gacchatu ayanti
ohīyati. Itarāpi ohīyatu ayanti gacchati. Dvinnaṁpi āpatti.
Sace pana gacchantīsu purimāpi aññaṁ maggaṁ gaṇhāti pacchimāpi
aññaṁ. Ekā ekissā pakkantaṭṭhāne tiṭṭhati dvinnaṁpi
anāpatti. Pakkhasaṅkantā vāti tiṭṭhāyatanaṁ 1- saṅkantā. Sesaṁ
uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Tatiyasikkhāpadaṁ.
Catutthe. Pādapiṭhaṁ nāma dhotapādaṭṭhapanakaṁ. Pādakaṭhalikaṁ
nāma adhotapādaṭṭhapanakaṁ. Anaññāya gaṇassa chandanti tasseva
kārakagaṇassa chandaṁ ajānitvā. Vatte vattantinti
tecattāḷīsappabhede netthāravatte vattamānaṁ. Sesaṁ uttānameva.
Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Catutthasikkhāpadaṁ.
Pañcame. Ekato avassuteti ettha bhikkhuniyā avassutabhāvo

1. titthāyatanaṁ bhaveyYu.

526
Daṭṭhabboti mahāpaccariyaṁ vuttaṁ. Mahāaṭṭhakathāyaṁ panetaṁ na
vuttaṁ. Taṁ pāliyā sameti. Sesaṁ uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ
 kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Pañcamasikkhāpadaṁ.
Chaṭṭhe. Yato tvanti yasmā tvaṁ. Uyyojeti āpatti
dukkaṭassātiādikā saṅghādisesapariyosānā āpattiyo kassā
hontīti. Uyyojikāya. Vuttaṁ cetaṁ parivārepi
na deti na paṭigaṇhāti
paṭiggaho tena na vijjati
āpajjati garukaṁ na lahukaṁ tañca paribhogapaccayā
pañhāmesā kusalehi cintitāti 1-
ayaṁ hi gāthā imaṁ uyyojikaṁ sandhāya vuttā. Itarissā pana
āpattibhedo paṭhamasikkhāpade vibhattoti. Sesaṁ uttānameva.
Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhasikkhāpadaṁ.
Sattame. Yāvatatiyakapadattho mahāvibhaṅge vuttanayeneva
veditabbo. Sesaṁ uttānamevāti. Samanubhāsanasamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Sattamasikkhāpadaṁ.

1. vi. parivāra. 8/536.

527
Aṭṭhame. Kismiṁcideva adhikaraṇeti catunnaṁ aññatarasmiṁ.
Padabhājane pana kevalaṁ adhikaraṇavibhāgaṁ dassetuṁ adhikaraṇaṁ nāma
cattāri adhikaraṇānītiādi vuttaṁ. Sesaṁ uttānameva saddhiṁ
samuṭṭhānādīhīti.
Aṭṭhamasikkhāpadaṁ.
Navame. Saṁsaṭṭhāti missībhūtā. Ananulomikenāti pabbajitānaṁ
ananulomikena. Kāyikena vācasikena saṁsaṭṭhāti gihīnaṁ
koṭṭanapacanagandhapiṁsanamālāgaṇṭhanādinā kāyikena sāsanapaṭisāsana-
haraṇasañcarittādinā vācasikena ca saṁsaṭṭhā. Pāpo kittisaddo
etāsanti pāpasaddā. Pāpo ājīvasaṅkhāto siloko etāsanti
pāpasilokā. Sesaṁ uttānameva saddhiṁ samuṭṭhānādīhi.
Navamasikkhāpadaṁ.
Dasame. Evācārāti evaṁācārā yādiso tumhākaṁ
ācāro tādiso ācāroti attho. Esa nayo sabbattha.
Aññāyāti avaññāya nīcaṁ katvā jānanāya. Paribhavenāti kiṁ
imā karissantīti evaṁ paribhavitvā jānanena. Akkhantiyāti
asahanatāya kopenāti attho. Vebhassāti balavabhassabhāvena attano
attano balappakāsanasamutrāsanenāti attho. Dubalyāti tumhākaṁ
dubbalabhāvena. Sabbattha uññāya ca paribhavena cāti evaṁ
samuccayattho daṭṭhabbo. Viviccathāti vinā hotha. Sesaṁ uttānameva
saddhiṁ samuṭṭhānādīhi.
Dasamasikkhāpadaṁ.

528
Uddiṭṭhā kho ayyāyo sattarasa saṅghādisesāti ettha channaṁ
paṭhamāpattikānaṁ anantarā sañcarittaṁ dve duṭṭhadosāti imāni
tīṇi sikkhāpadāni mahāvibhaṅgato pakkhipitvā nava paṭhamāpattikā
catunnaṁ yāvatatiyakānaṁ anantarā mahāvibhaṅgatopi cattāro yāvatatiyake
pakkhipitvā aṭṭha yāvatatiyakā veditabbā. Evaṁ sabbepi
pāṭimokkhuddesamattena uddiṭṭhā kho ayyāyo sattarasa
saṅghādisesā dhammāti evamettha attho daṭṭhabbo. Sesaṁ uttānameva
aññatra pakkhamānattā. Taṁ pana khandhake vitthārena vaṇṇayissāmāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhunīvibhaṅge sattarasakaṇḍavaṇṇanā
niṭṭhitā.
 -------------
Tiṁsakakaṇḍavaṇṇanā
tiṁsa nissaggiyā dhammā bhikkhunīnaṁ pakāsitā
ye tesaṁ dāni bhavati ayaṁ saṁvaṇṇanākkamoti.
Āmattikāpaṇanti āmattā vuccanti bhājanāni. Tāni ye
vikkiṁṇanti te vuccanti āmattikā. Tesaṁ āpaṇo āmattikāpaṇo.
Taṁ vā pasāressantīti attho. Pattasannicayaṁ kareyyāti
pattasannidhiṁ kareyya. Ekāhaṁ anadhiṭṭhitvā avikappetvā vā
pattaṁ ṭhapeyyāti attho. Sesaṁ mahāvibhaṅge vuttanayeneva
veditabbaṁ. Ayameva hi viseso. Tattha dasāhaṁ parihāro

529
Idha ekāhaṁpi natthi. Sesaṁ tādisameva. Idaṁpi kaṭhinasamuṭṭhānaṁ
kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamasikkhāpadaṁ.
Dutiye. Duccolāti virūpacolā jiṇṇacolāti attho.
Apayyāhīti api ayyāhi. Ādissa dinnanti sampattā bhājentūti
vatvāpi idaṁ gaṇassa idaṁ tumhākaṁ dammīti vatvā vā
dātukamyatāya pādamūle ṭhapetvā vā dinnaṁpi ādissa dinnaṁ nāma
hoti etaṁ sabbaṁpi akālacīvaraṁ. Ayyāya dammīti evaṁ paṭiladdhaṁ
pana yathādāneyeva upanetabbaṁ. Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ tivedananti.
Dutiyasikkhāpadaṁ.
Tatiye. Handāti gaṇha. Sayaṁ acchindatīti ekaṁ datvā
ekaṁ acchindantiyā ekaṁ nissaggiyaṁ bahūsu bahūni. Sace saṁharitvā
ṭhapitāni ekato acchindati vatthugaṇanāya āpattiyo. Bandhitvā
ṭhapitesu pana ekā va āpatti. Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Tatiyasikkhāpadaṁ.
Catutthe. Kayenāti mūlena. Na me āvuso sappinā attho

530
Telena me atthoti idaṁ kira sā āhaṭasappiṁ datvā telaṁpi āharissatīti
maññamānā āha. Viññāpetvāti jānāpetvā idaṁ nāma
āharāti yācitvā vā. Tañceva viññāpetīti yaṁ paṭhamaṁ
viññattaṁ taṁ thokaṁ nappahoti tasmā puna tañceva
viññāpetīti attho. Aññañca viññāpetīti sace paṭhamaṁ sappi
viññattaṁ yamakaṁ pacitabbanti ca vejjena vuttattā telena attho
hoti tato telenāpi me atthoti evaṁ aññaṁpi viññāpeti.
Ānisaṁsaṁ dassetvā viññāpetīti sace kahāpaṇassa sappi ābhaṭaṁ
hoti iminā mūlena diguṇaṁ telaṁ labbhati tenāpi ca idaṁ kiccaṁ
niccaṁ nippajjati tasmā telaṁ āharāti evaṁ ānisaṁsaṁ dassetvā
viññāpetīti. Sesaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Catutthasikkhāpadaṁ.
Pañcame. Sikkhamāneti idaṁ kira sā kuladhītā ayaṁ aḍḍhā
evaṁ vuttā idaṁ telaṁ ṭhapetvā sappiṁpi me attano kulagharā
āharissatīti maññamānā āha. Cetāpetvāti jānāpetvā
icceva attho. Sesaṁ sabbaṁ catutthasadisamevāti.
Pañcamasikkhāpadaṁ.
Chaṭṭhe. Chandakanti idaṁ nāma dhammakiccaṁ karissāma yaṁ
sakukotha taṁ dethāti evaṁ paresaṁ chandaṁ ca ruciṁ ca uppādetvā
531
Gahitaparikkhārassetaṁ adhivacanaṁ. Aññadatthikenāti aññassatthāya
dinnena. Aññuddisikenāti aññaṁ uddisitvā dinnena.
Saṅghikenāti saṅghassa pariccattena. Sesakaṁ upanetīti yadatthāya
dinno taṁ cetāpetvā avasesaṁ aññassatthāya upaneti. Sāmike
apaloketvāti tumhehi cīvaratthāya dinno amhākañca cīvaraṁ atthi
telādīhi pana atthoti evaṁ āpucchitvā upaneti. Āpadāsūti
tathārūpesu upaddavesu bhikkhuniyo vihāraṁ chaḍḍetvā pakkamanti
evarūpāsu āpadāsu yaṁ vā taṁ vā cetāpetuṁ vaṭṭati. Sesaṁ
uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhasikkhāpadaṁ.
Sattame. Saññācikenāti sayaṁ yācitakena. Etadevettha
nānākaraṇaṁ. Sesaṁ chaṭṭhasadisamevāti.
Sattamasikkhāpadaṁ.
Aṭṭhame. Mahājanikenāti gaṇassa pariccattena.
Etadevettha nānākaraṇaṁ.
Aṭṭhamasikkhāpadaṁ.
Navame. Saññācikenāti idaṁ padaṁ ito adhikataraṁ.
Navamasikkhāpadaṁ.
Dasame. Pariveṇaṁ uddriyatīti pariveṇaṁ vinassati. Paripatatīti
attho. Puggalikena saññācikenāti idañca ettakameva

532
Nānākaraṇaṁ. Sesaṁ pubbasadisamevāti.
Dasamasikkhāpadaṁ.
Ekādasame. Garupāpuraṇanti sītakāle pāpuraṇaṁ.
Catukkaṁsaparamanti ettha kaṁso nāma catukkahāpaṇiko hoti tasmā
padabhājane soḷasakahāpaṇagghanakanti vuttaṁ.
Ekādasamasikkhāpadaṁ.
Dvādasame. Lahupāpuraṇanti uṇhakāle pāpuraṇaṁ. Sesaṁ
sikkhāpadadvayepi uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dvādasamasikkhāpadaṁ.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo tiṁsa nissaggiyā pācittiyā dhammāti
ettha mahāvibhaṅge cīvaravaggato dhovanañca paṭiggahaṇañcāti dve
sikkhāpadāni apanetvā akālacīvaraṁ kālacīvaranti adhiṭṭhahitvā
bhājitasikkhāpadena ca parivattetvā acchinnacīvarena ca paṭhamavaggo
pūretabbo. Puna eḷakalomavaggassa ādito satta sikkhāpadāni
apanetvā satta aññadatthikāni pakkhipitvā dutiyavaggo pūretabbo.
Tatiyavaggato paṭhamapattaṁ vassikasāṭikaṁ āraññakasikkhāpadanti imāni
tīṇi apanetvā pattasannicayagarupāpuraṇalahupāpuraṇasikkhāpadehi
tatiyavaggo pūretabbo. Iti bhikkhunīnaṁ dvādasa sikkhāpadāni
ekato paññattāni aṭṭhārasa ubhato paññattānīti evaṁ sabbepi
pāṭimokkhuddesamaggena uddiṭṭhā kho ayyāyo tiṁsa nissaggiyā

533
Pācittiyā dhammāti evamettha attho daṭṭhabbo. Sesaṁ
vuttanayamevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhunīvibhaṅge tiṁsaka-
kaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
--------------
Khuddakakaṇḍavaṇṇanā
tiṁsakānantaraṁ dhammā chassaṭṭhisatasaṅgahā
saṅgītā ye ayaṁ dāni hoti tesaṁpi vaṇṇanā.
Tattha lasuṇavaggassa tāva paṭhamasikkhāpade. Dve tayo
 bhaṇḍiketi dve vā tayo vā poṭṭalake. Sampuṇṇamiñjānametaṁ
adhivacanaṁ. Na mattaṁ jānitvāti pamāṇaṁ ajānitvā khettapālassa
vārentassa vārentassa bahulasuṇaṁ āharāpesi. Aññataraṁ
haṁsayoninti suvaṇṇahaṁsayoniṁ. So tāsaṁ ekekanti so haṁso
jātissaro ahosi. Atha pubbasinehena āgantvā tāsaṁ ekekaṁ
pattaṁ deti. Taṁ tāpana tāḷanachedanakkhamaṁ suvaṇṇameva hoti.
Māgadhikanti magadhesu jātaṁ. Magadharaṭṭhe jātaṁ lasuṇameva hi
idha lasuṇanti adhippetaṁ. Taṁpi bhaṇḍikalasuṇameva na ekadvitimiñjakaṁ.
Kurundiyaṁ pana jātidesaṁ avatvā māgadhikaṁ nāma bhaṇḍikalasuṇanti
vuttaṁ. Ajjhohāre ajjhohāreti ettha sace dve tayo
bhaṇḍike ekatoyeva saṅgharitvā ajjhoharati ekaṁ pācittiyaṁ.

534
Bhinditvā ekekaṁ miñjaṁ khādantiyā pana payogagaṇanāya pācittiyānīti.
Palaṇḍukādīnaṁ vaṇṇena vā miñjāya vā nānattaṁ veditabbaṁ.
Vaṇṇena tāva palaṇḍuko nāma paṇḍuvaṇṇo hoti bhañjanako
lohitavaṇṇo harītako harītapaṇṇavaṇṇo. Miñjāya pana
palaṇḍukassa ekamiñjā hoti bhañjanakassa dve harītakassa tisso
cāpalasuṇo amiñjako. Aṅkuramattameva hi tassa hoti.
Mahāpaccariyādīsu pana palaṇḍukassa tīṇi miñjāni bhañjanakassa dve
harītakassa ekanti vuttaṁ. Ete palaṇḍukādayo sabhāveneva
vaṭṭanti. Sūpasampākādīsu pana māgadhikaṁpi vaṭṭati. Taṁ hi
paccamānesu muggasūpādīsu vā macchamaṁsavikatiyā vā tele vā
badarasālavādīsu vā ambilasākādīsu vā uttaribhaṅgesu vā yattha
katthaci antamaso yāgubhattepi pakkhipituṁ vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Lasuṇasikkhāpadaṁ paṭhamaṁ.
Dutiye. Sambādheti paṭicchannokāse. Tassa vibhāgadassanatthaṁ
pana ubho upakacchakā muttakaraṇanti vuttaṁ. Ekampi lomanti
kattariyā vā saṇḍāsakena vā khurena vā yenakenaci ekappayogena
ekaṁ vā bahūni vā saṁharāpentiyā payogagaṇanāya pācittiyāni
na lomagaṇanāya. Ābādhapaccayāti gaṇḍukacchuādiābādhapaccayā
saṁharāpentiyā anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Catussamuṭṭhānaṁ

535
Kāyato kāyavācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Dutiyasikkhāpadaṁ.
Tatiye. Talaghāṭaketi muttakaraṇatalaghāṭake. Antamaso
uppalapattenapīti ettha pattaṁ tāva mahantaṁ. Kesarenāpi pahāraṁ
dentiyā āpattiyeva. Ābādhapaccayāti gaṇḍuṁ vā vaṇaṁ vā
pariharituṁ vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ
kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ
dvivedananti.
Tatiyasikkhāpadaṁ.
Catutthe. Purāṇarājorodhoti purāṇe gihibhāve rañño
orodho. Cirāciraṁ gacchatīti cirena cirena gacchati. Dhārethāti
sakkotha. Kassidaṁ kammanti vutte anārocitepi etā mayi āsaṅkaṁ
karissantīti maññamānā evamāha mayhidaṁ kammanti. Jatumaṭṭhaketi
jatunā kate maṭṭhadaṇḍake. Vatthuvasenevetaṁ vuttaṁ. Yaṅkiñci
pana daṇḍakaṁ pavesentiyā āpattiyeva. Tenāha antamaso
uppalapattaṁpi muttakaraṇaṁ pavesetīti ca etaṁpi ca atimahantaṁ
kesaramattaṁpi pana pavesentiyā āpattieva. Sesaṁ uttānameva.
Samuṭṭhānādīni talaghāṭake vuttasadisānevāti.
Catutthasikkhāpadaṁ.
536
Pañcame. Atigambhīraṁ udakasuddhikaṁ ādīyatīti atianto
pavesetvā udakadhovanaṁ kurumānā. Kesaggamattaṁpi atikkāmetīti
vitthārato tatiyaṁ vā catutthaṁ vā aṅguliṁ gambhīrato dvinnaṁ pabbānaṁ
upari kesaggamattaṁpi pavesentiyā pācittiyanti attho. Vuttaṁ hetaṁ
mahāpaccariyaṁ ekaccissā aṅguliyā tīṇi pabbāni ādātuṁ na labhati
tiṇṇaṁ vā catunnaṁ vā ekaṁpi pabbaṁ ādātuṁ na labhatīti. Sesaṁ
uttānameva. Samuṭṭhānādīnipi talaghāṭake vuttasadisānevāti.
Pañcamasikkhāpadaṁ.
Chaṭṭhe. Bhattavissagganti bhattakiccaṁ. Pānīyena ca vidhūpanena ca
upatiṭṭhitvāti ekena hatthena pānīyathālakaṁ ekena vījaniṁ gahetvā
vījamānā samīpe ṭhatvāti attho. Accāvadatīti pubbepi tumhe
evaṁ bhuñjatha ahaṁ evaṁ upaṭṭhānaṁ karomīti pabbajitacārittaṁ
atikkamitvā gehasitakathaṁ kathetīti attho. Yaṅkiñci pānīyanti suddhaudakaṁ
vā hotu takkadadhimadhurasakhīrādīnaṁ vā aññataraṁ. Yākāci vījanīti
antamaso cīvarakaṇṇopi. Hatthapāse tiṭṭhati āpatti pācittiyassāti
idha ṭhānapaccayāva pācittiyaṁ vuttaṁ. Pahārapaccayā pana
khandhake dukkaṭaṁ paññattaṁ. Deti dāpetīti pānīyaṁ vā sūpādiṁ
vā imaṁ pivatha iminā bhuñjathāti deti. Tālavaṇṭaṁ iminā
vījanto bhuñjāti deti. Aññena vā ubhayaṁpi dāpeti anāpatti.
Anupasampannaṁ āṇāpetīti upatiṭṭhāpanatthaṁ sāmaṇeriṁ āṇāpeti
anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā

537
Nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhasikkhāpadaṁ.
Sattame. Bhuñjissāmīti paṭiggaṇhāti āpatti dukkaṭassāti
idaṁ payogadukkaṭaṁ nāma. Tasmā na kevalaṁ paṭiggahaṇeyeva hoti
paṭiggaṇhitvā puna aññato āharaṇepi sukkhāpanepi vaddalidivase
bhajjanatthāya uddhanasajjanepi kapallasajjanepi dabbisajjanepi dārūni
ādāya aggikaraṇepi kapallamhi dhaññapakkhipanepi dabbiyā saṅghaṭṭanesupi
koṭṭanatthaṁ udukkhalamusalādisajjanesupi koṭṭanapapphoṭanadhovanādīsupi
yāva mukhe ṭhapetvā ajjhoharaṇatthaṁ dantehi saṅkhādati tāva
sabbappayogesu dukkaṭāni. Ajjhohārakāle pana ajjhohāragaṇanāya
pācittiyāni. Ettha ca viññatti ceva bhojanañca pamāṇaṁ.
Tasmā sayaṁ viññāpetvā aññāya bhajjanakoṭṭanapacanāni kārāpetvā
bhuñjantiyāpi āpatti. Aññāya viññāpetvā sayaṁ
bhajjanādīni katvā bhuñjantiyāpi āpatti. Mahāpaccariyaṁ pana
vuttaṁ idaṁ āmakadhaññaṁ nāma mātaraṁpi viññāpetvā bhuñjantiyā
pācittiyameva aviññattiyā laddhaṁ sayaṁ bhajjanādīni katvā vā
kārāpetvā vā bhuñjantiyā dukkaṭaṁ aññāya viññattiyā laddhaṁ
sayaṁ vā bhajjanādīni katvā tāya vā kārāpetvā aññāya
vā kārāpetvā bhuñjantiyāpi dukkaṭamevāti. Punapi vuttaṁ
aññāya viññattiyā laddhaṁ taṁ ce sayaṁ bhajjanādīni katvā
bhuñjantiyā pācittiyameva bhajjanādīni kārāpetvā bhuñjantiyā pana

538
Dukkaṭanti. Taṁ pubbāparaviruddhaṁ hoti. Na hi bhajjanādīnaṁ karaṇe
vā kārāpane vā viseso atthi. Mahāaṭṭhakathāyaṁ pana aññāya
viññattaṁ bhuñjantiyā dukkaṭanti avisesena vuttaṁ. Ābādhapaccayāti
sedakammādīnaṁ atthāya dhaññaviññattiyā anāpatti. Aviññattiyā
labbhamānaṁ pana navakammatthāya sampaṭicchituṁ vaṭṭatīti mahāpaccariyaṁ
vuttaṁ. Aparaṇṇaṁ viññāpetīti ṭhapetvā satta dhaññāni
muggamāsādiṁ vā alābukumbhaṇḍādiṁ vā aññaṁ vā yaṅkiñci
ñātakapavāritaṭṭhāne viññāpentiyā anāpatti. Āmakadhaññaṁ
 pana ñātakapavāritaṭṭhānepi na vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva.
Catussamuṭṭhānaṁ kāyato vācato kāyacittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sattamasikkhāpadaṁ.
Aṭṭhame. Nibbiṭṭho rājabhaṭo rañño bhati keṇī etenāti
nibbiṭṭharājabhaṭo 1-. Ekaṁ ṭhānantaraṁ keṇiyā gahetvā tato
laddhaudayoti attho. Taṁyeva bhaṭapathaṁ yācissāmīti rañño keṇiṁ
datvā puna taṁyeva ṭhānantaraṁ yācissāmīti cintento. Paribhāsīti
tā bhikkhuniyo māsu puna evaṁ karitthāti santajjesi. Sayaṁ
chaḍḍetīti cattāripi vatthūni ekappayogena chaḍḍentiyā ekāva

1. nibbiṭṭho raññā nīhaṭo rājabhaṭo nibbiṭṭharājabhaṭo. tenāha taññeva

bhaṭapathaṁ
yācissāmīti ādinti amhākaṁ mati.

539
Āpatti. Pāṭekkaṁ chaḍḍentiyā vatthugaṇanāya āpattiyo.
Āṇattiyaṁpi eseva nayo. Dantakaṭṭhachaḍḍanepi bhikkhuniyā
pācittiyameva. Bhikkhussa sabbattha dukkaṭaṁ. Sesaṁ uttānameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Aṭṭhamasikkhāpadaṁ.
Navame. Yaṁ manussānaṁ upabhogaparibhogaṁ ropitanti khettaṁ vā
hotu nāḷikerādiārāmo vā yatthakatthaci ropitaharitaṭṭhāne etāni
vatthūni chaḍḍentiyā purimanayeneva āpattibhedo veditabbo.
Khette vā ārāme vā nisīditvā bhuñjamānā ucchuādīni khādati
gacchamānā ucchiṭṭhodakacalakādīni haritaṭṭhāne chaḍḍeti antamaso
udakaṁ pivitvā matthakacchinnanāḷikeraṁpi chaḍḍeti pācittiyameva.
Bhikkhuno dukkaṭaṁ. Kasitaṭṭhāne pana nikkhittabīje yāva aṅkuraṁ na
uṭṭhahati tāva sabbesaṁ dukkaṭaṁ. Anikkhittabījesu khettakoṇādīsu
vā asañjātaropitesu khettamariyādādīsu vā chaḍḍetuṁ vaṭṭati.
Manussānaṁ kacavarachaḍḍanaṭṭhānepi vaṭṭati. Chaḍḍitakkhetteti manussesu
sassaṁ uddharitvā gatesu chaḍḍitakkhettaṁ nāma hoti tattheva
vaṭṭati. Yattha pana lāyitaṁ pubbaṇṇādi puna uṭṭhahissatīti
rakkhanti tattha yathāvatthukameva. Sesaṁ uttānameva.
Chassamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ .pe. Tivedananti.
Navamasikkhāpadaṁ.

540
Dasame. Yaṅkiñci naccanti naṭādayo vā naccantu soṇḍā
vā antamaso morasuvamakkaṭādayopi sabbametaṁ naccameva.
Yaṅkiñci gītanti naṭādīnaṁ vā gītaṁ hotu ariyānaṁ parinibbānakāle
ratanattayaguṇopasaṁhitaṁ sādhukīḷitagītaṁ vā asaññatabhikkhūnaṁ
dhammabhāṇakagītaṁ vā sabbametaṁ gītameva. Yaṅkiñci vāditanti
tantibaddhādivādanīyabhaṇḍaṁ vā hotu kūṭabherīvāditaṁ vā antamaso
udakabherīvāditaṁpi sabbametaṁ vāditameva. Dassanāya gacchati
āpatti dukkaṭassāti padavāragaṇanāya āpatti dukkaṭassa.
Yattha ṭhitā passati vā suṇāti vāti ekappayogena olokentī
passati tesaṁyeva gītaṁ vāditaṁ suṇāti ekameva pācittiyaṁ. Sace
pana ekaṁ disaṁ oloketvā naccaṁ passati puna aññato
oloketvā gāyante passati aññato vādente pāṭekkā
āpattiyo. Bhikkhunī sayaṁpi naccituṁ vā gāyituṁ vā vādituṁ vā
na labhati. Aññe nacca gāya vādehīti vuttaṁpi na labhati.
Cetiyassa upahāraṁ detha upāsakāti vattuṁpi tumhākaṁ cetiyassa
upaṭṭhānaṁ karomāti vutte sādhūti sampaṭicchituṁpi na labhati.
Sabbattha pācittiyanti sabbāṭṭhakathāsu vuttaṁ. Bhikkhuno dukkaṭaṁ.
Tumhākaṁ cetiyassa upaṭṭhānaṁ karomāti vutte pana upāsaka
 upaṭṭhānakaraṇaṁ nāma sundaranti vattuṁ vaṭṭati. Ārāme ṭhitāti
ārāme ṭhitā antoārāme vā bahiārāme vā naccādīni
passati vā suṇāti vā anāpatti. Sati karaṇīyeti

541
Salākabhattādīnaṁ vā atthāya aññena vā kenaci karaṇīyena gantvā
gataṭṭhāne passati vā suṇāti vā anāpatti. Āpadāsūti
tādisena upaddavena upaddūtā samajjaṭṭhānaṁ pavisati evaṁ pavisitvā
passantiyā vā suṇantiyā vā anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Dasamasikkhāpadaṁ.
Lasuṇavaggo paṭhamo.
Andhakāravaggassa paṭhamasikkhāpade. Appadīpeti padīpacandasuriyāggīsu
ekenāpi anobhāsite. Tenevassa padabhājane anāloketi
vuttaṁ. Sallapeyya vāti gehasitakathaṁ katheyya. Arahāpekkhā
aññāvihitāti narahassādāpekkhā rahoassādato aññāvihitāva
hutvā ñātiṁ vā pucchati dāne vā pūjāya vā manteti. Sesaṁ
uttānameva. Theyyasatthasamuṭṭhānaṁ kāyacittato kāyavācācittato
ca samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dvivedananti.
Paṭhamasikkhāpadaṁ.
Dutiye. Paṭicchanne okāseti idameva nānaṁ. Sesaṁ
sabbaṁ purimasadisamevāti.
Dutiyasikkhāpadaṁ.
Tatiye. Ajjhokāseti nānaṁ. Sesaṁ sabbaṁ tādisamevāti.
Tatiyasikkhāpadaṁ.

542
Catutthe. Nikkaṇṇikanti 1- kaṇṇamūlaṁ vuccati. Kaṇṇamūle
jappeyyāti vuttaṁ hoti. Sati karaṇīyeti salākabhattādīnaṁ
āharaṇatthāya vihāre vā dunnikkhittapaṭisāmanatthāya. Sesaṁ
uttānameva. Samuṭṭhānādi purimasadisamevāti.
Catutthasikkhāpadaṁ.
Pañcame. Gharaṁ sodhentāti tesaṁ kira etadahosi theriyā
koci kāyikavācasiko vītikkamo na dissati gharaṁpi tāva sodhemāti
tato gharaṁ sodhentā naṁ addasaṁsu. Anovassikaṁ atikkamantiyāti
paṭhamapādaṁ atikkāmentiyā dukkaṭaṁ dutiyaṁ atikkāmentiyā
pācittiyaṁ. Upacārātikkamepi eseva nayo. Gilānāyāti tādisena
gelaññena āpucchituṁ na sakkoti. Āpadāsūti ghare aggi vā
uṭṭhito hoti corā vā evarūpe upaddave anāpucchā pakkamati
anāpatti. Sesamettha uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Pañcamasikkhāpadaṁ.
Chaṭṭhe. Abhinisīdeyyāti nisīdeyya. Nisīditvā gacchantiyā ekā
āpatti. Anisīditvā nipajjitvā gacchantiyā ekā. Nisīditvā
nipajjantiyā dve. Dhuvapaññatteti bhikkhunīnaṁ atthāya niccappaññatte.

1. kaṇṇena savanaṁ kaṇṇikaṁ. nikkhantaṁ kaṇṇikaṁ etasmāti nikkaṇṇikaṁ. kintaṁ.

jappanaṁ. jappeyyāti pade kiriyāvisesanametanti amhākaṁ mati.

543
Sesaṁ uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ .pe. Tivedananti.
Chaṭṭhsikkhāpadaṁ.
Sattamepi sabbaṁ chaṭṭhe vuttanayeneva veditabbaṁ.
Sattamasikkhāpadaṁ.
 Aṭṭhame sabbaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Aṭṭhamasikkhāpadaṁ.
Navame. Abhisapeyyāti sapathaṁ kareyya. Nirayena abhisapati
nāma niraye nibbattāmi avīcimhi nibbattāmi niraye nibbattatu
avīcimhi nibbattatūti evamādinā nayena akkosati paribhāsati.
Brahmacariyena abhisapati nāma gihinī homi odātavatthā homi
paribbājikā homi itarā vā edisā hotūti evamādinā nayena
akkosati. Vācāya vācāya pācittiyaṁ. Ṭhapetvā pana nirayañca
brahmacariyañca sunakhī sūkarī kāṇā kuṇītiādinā nayena akkosantiyā
vācāya vācāya dukkaṭaṁ. Atthapurekkhārāyāti aṭṭhakathaṁ
kathentiyā. Dhammapurekkhārāyāti pāliṁ vācentiyā.
Anusāsanīpurekkhārāyāti idānipi tvaṁ edisā sādhu viramassu no ce
viramasi addhā puna evarūpāni kammāni katvā niraye uppajjissasi
tiracchānayoniyaṁ uppajjissasīti evaṁ anusāsaniyaṁ ṭhatvā vadantiyā
anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ

544
Sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Navamasikkhāpadaṁ.
Dasame sabbaṁ uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kāyavācācittato
samuṭṭhāti kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dasamasikkhāpadaṁ
andhakāravaggo dutiyo.
Naggavaggassa paṭhamasikkhāpade. Brahmacariyaṁ ciṇṇenāti
brahmacariyena ciṇṇena. Athavā brahmacariyassa caraṇenāti
evaṁ karaṇatthe vā sāmiatthe vā upayogavacanaṁ veditabbaṁ.
Acchinnacīvarikāyāti idaṁ udakasāṭikaṁ sandhāya vuttaṁ na aññaṁ
cīvaraṁ. Tasmā udakasāṭikāya acchinnāya vā naṭṭhāya vā naggāya
nahāyantiyā anāpatti. Sacepi udakasāṭikacīvaraṁ mahagghaṁ hoti.
Na sakkā nivāsetvā bahi gantuṁ evaṁpi naggā nahāyituṁ vaṭṭati.
Sesamettha uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acattakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamasikkhāpadaṁ.
Dutiye sabbaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Dutiyasikkhāpadaṁ.

545
Tatiye. Anantarāyikinīti dasasu antarāyesu ekenāpi
antarāyena anantarāyā. Dhuraṁ nikkhittamatteti dhuraṁ nikkhipitvā
sacepi pacchā sibbati āpattiyevāti attho. Sesaṁ uttānameva.
Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Tatiyasikkhāpadaṁ.
Catutthe. Pañca ahāni pañcāhaṁ. Pañcāhameva
pañcāhikaṁ. Saṅghāṭīnaṁ vāro saṅghāṭivāro. Paribhogavasena vā
otāpanavasena vā saṅghaṭitaṭṭhena saṅghāṭīti laddhanāmānaṁ pañcannaṁ
cīvarānaṁ parivattananti attho. Tasmāyeva padabhājane pañcamaṁ
divasaṁ pañca cīvarānītiādimāha. Āpatti pācittiyassāti
ettha ca ekasmiṁ cīvare ekā āpatti pañcasu pañca.
Āpadāsūti mahagghacīvaraṁ na sakkā hoti corabhayādīsu paribhuñjituṁ
evarūpe upaddave anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ
akiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
 Catutthasikkhāpadaṁ.
Pañcame. Cīvarasaṅkamanīyanti saṅkametabbaṁ cīvaraṁ aññissā
santakaṁ anāpucchā gahitaṁ puna paṭidātabbaṁ cīvaranti attho. Āpadāsūti
sace apārutaṁ vā anivatthaṁ vā corā haranti evarūpāsu
āpadāsu dhārentiyā anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ

546
Kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Pañcamasikkhāpadaṁ.
Chaṭṭhe. Aññaṁ parikkhāranti yaṅkiñci thālakādīnaṁ vā
sappitelādīnaṁ vā aññataraṁ. Ānisaṁsanti kittakaṁ agghanakaṁ
dātukāmatthāti pucchati ettakaṁ nāmāti vadanti. Āgametha tāva
idāni vatthaṁ mahagghaṁ katipāhena kappāse āgate samagghaṁ
bhavissatīti evaṁ vatvā nivārentiyā anāpatti. Sesaṁ
uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhasikkhāpadaṁ.
Sattame. Vippakkamiṁsūti aññāsaṁpi āgamanaṁ āgamenti
addhā amhākaṁpi āgamessantīti tattha agamaṁsu. Paṭibāheyyāti
paṭisedheyya. Ānisaṁsanti ekissā ekasāṭakaṁ nappahoti
āgametha tāva katipāhena uppajjissati tato bhājessāmīti 1-
evaṁ ānisaṁsaṁ dassetvā paṭibāhantiyā anāpatti. Sesaṁ
uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sattamasikkhāpadaṁ.
Aṭṭhame. Naṭā nāma ye nāṭakaṁ nāṭenti. Naṭakā

1. bhājessāmāti.

547
Nāma ye naccanti. Laṅghikā nāma ye vaṁsavarattādīsu laṅghanakammaṁ
karonti. Sokajjhāyikā nāma māyākārā. Kumbhathūnikā nāma
ghaṭakena kīḷanakā. Bibbisaṁkavādakātipi vadanti. Deti āpatti
pācittiyassāti ettha cīvaragaṇanāya āpattiyo veditabbā.
Sesaṁ uttānameva. Chassamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Aṭṭhamaṁ.
Navame. Dubbalacīvarapaccāsāyāti dubbalāya cīvarapaccāsāya.
Ānisaṁsanti kiñcāpi na mayaṁ ayye sakkomāti vadanti idāni
tesaṁ kappāso āgamissati saddho pasanno puriso āgamissati
addhā dassatīti evaṁ ānisaṁsaṁ dassetvā nivārentiyā anāpatti.
Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Navamaṁ.
Dasame. Kaṭhinuddhāraṁ na dassantīti ettha kīdiso kaṭhinuddhāro
dātabbo kīdiso na dātabbo. Yassa atthāramūlako
mahānisaṁso ubbhāramūlako appo evarūpo na dātabbo. Yassa
pana atthāramūlako appānisaṁso ubbhāramūlako mahā evarūpo
dātabbo. Samānisaṁsopi saddhāparipālanatthaṁ dātabbova.
Ānisaṁsanti bhikkhunīsaṅgho jiṇṇacīvaro kaṭhinānisaṁsamūlako mahālābhoti
evarūpaṁ ānisaṁsaṁ dassetvā paṭibāhantiyā anāpatti. Sesaṁ

548
Uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Dasamasikkhāpadaṁ.
 Naggavaggo tatiyo.
Tuvaṭṭavaggassa paṭhamasikkhāpade. Tuvaṭṭeyyunti nipajjeyyuṁ.
Sesaṁ uttanameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamasikkhāpadaṁ.
Dutiye. Ekaṁ attharaṇaṁ ceva pāpuraṇañca etāsanti
ekattharaṇapāpuraṇā. Saṁhārimānaṁ pāvārattharaka kaṭasārakādīnaṁ ekaṁ
antaṁ attharitvā ekaṁ pārupitvā tuvaṭṭentīnametaṁ adhivacanaṁ.
Vavaṭṭhānaṁ dassetvāti majjhe kāsāyaṁ vā kattarayaṭṭhiṁ vā
antamaso kāyabandhanaṁpi ṭhapetvā nipajjantīnaṁ anāpattīti attho.
Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dutiyaṁ.
Tatiye. Uḷārasambhāvitāti uḷārakulā pabbajitattā guṇehi
ca uḷārattā uḷārāti sambhāvitā. Issāpakatāti issāya
pakatā abhibhūtāti attho. Saññatti bahulā etāsanti
saññattibahulā. Divasaṁ mahājanaṁ saññāpayamānāti attho.
Viññatti bahulā etāsanti viññattibahulā. Viññattīti

549
Hetūdāharaṇādīhivividhehinayehiviññāpanā veditabbā na yācanā.
Caṅkamane nivattanagaṇanāya āpattiyo veditabbā. Tiṭṭhati vāti
ādīsu payogagaṇanāya. Uddisati vātiādīsu padādigaṇanāya.
Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Tatiyaṁ.
Catutthe. Sati antarāyeti dasavidhe antarāye sati.
Pariyesitvā na labhatīti aññaṁ upaṭṭhāyikaṁ na labhati. Gilānāyāti
sayaṁ gilānāya. Āpadāsūti tathārūpe upaddave sati anāpatti.
Sesaṁ uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ
sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Catutthaṁ.
Pañcame. Aññaṁ āṇāpetīti ettha sace nikkaḍḍhāti
āṇattā ekappayogena bahūnipi dvārāni atikkāmeti ekā
āpatti. Atha imamimañca dvāraṁ atikkāmehīti evaṁ āṇattā
atikkāmeti dvāragaṇanāya āpattiyo. Sesaṁ uttānameva.
Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Pañcamaṁ.
Chaṭṭhe sabbaṁ uttānameva. Samanubhāsanasamuṭṭhānaṁ akiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ

550
Dukkhavedananti.
Chaṭṭhaṁ.
Sattamaṭṭhamanavamesu sabbaṁ uttānameva. Sabbāni
eḷakalomasamuṭṭhānāni kiriyā nosaññāvimokkhāni acittakāni
paṇṇattivajjāni kāyakammāni ticittāni tivedanānīti.
Sattamaṭṭhamanavamāni.
Dasame. Āhundarikāti sambādhā. Dhuraṁ nikkhittamatteti
sacepi dhuraṁ nikkhipitvā pacchā pakkamati āpattiyevāti attho.
Pavāretvā pañca yojanāni gacchantiyāpi anāpatti. Chasu
vattabbameva natthi. Sace pana tīṇi gantvā teneva maggena
paccāgacchati na vaṭṭati. Aññena maggena āgantuṁ vaṭṭati.
Antarāyeti dasavidhe antarāye. Gacchissāmīti nikkhantā nadīpūro pana
āgato corā vā magge honti megho vā uṭṭhāti nivattituṁ
vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ akiriyā
 saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dasamaṁ.
Tuvaṭṭavaggo catuttho.
Cittāgāravaggassa paṭhamasikkhāpade. Rājāgāranti rañño
kīḷāgāraṁ. Cittāgāranti kīḷanacittasālaṁ. Ārāmanti kīḷanaupavanaṁ.
Uyyānanti kīḷanuyyānaṁ. Pokkharinti kīḷāpokkharaṇiṁ tasmāyeva
padabhājane yattha katthaci rañño kīḷituntiādi vuttaṁ. Dassanāya

551
Gacchati āpatti dukkaṭassāti ettha padavāragaṇanāya dukkaṭaṁ.
Yattha ṭhitā passatīti ettha pana sace ekasmiṁyeva ṭhāne ṭhitā
padaṁ anuddharamānā pañcapi passati ekameva pācittiyaṁ. Taṁ taṁ
disābhāgaṁ oloketvā passantiyā pana pāṭekkā āpattiyo.
Bhikkhussa pana sabbattha dukkaṭaṁ. Ārāme ṭhitāti ajjhārāme
rājāgārādīni karonti tāni passantiyā anāpatti. Gacchantī
vā āgacchantī vāti piṇḍapātādīnaṁ atthāya gacchantiyā maggo
hoti 1- tāni passati anāpatti. Sati karaṇīye gantvāti rañño
santikaṁ kenaci karaṇīyena gantvā passati anāpatti. Āpadāsūti
kenaci upaddūtā pavisitvā passati anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ tivedananti.
Paṭhamaṁ.
Dutiye. Abhinisīdanābhinipajjanesu payogagaṇanāya āpattiyo
veditabbā. Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Dutiyaṁ.
Tatiye. Ujjavūjjaveti yattakaṁ hatthena añchitaṁ hoti
tattakamhi veṭhite ekā āpatti. Kantanato pana pubbe kappāsavicinanaṁ

1.... gacchantī yāni magge hontīti.

552
Ādiṁ katvā sabbappayogesu hatthavāragaṇanāya dukkaṭaṁ. Kantitasuttanti
dasikasuttādiṁ saṅghāṭetvā kantati dukkantitaṁ vā paṭikantati.
Sesaṁ uttānameva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ
acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Tatiyaṁ.
Catutthe. Yāgu vātiādīsu taṇḍulakoṭṭanaṁ ādiṁ katvā
sabbappayogesu payogagaṇanāya dukkaṭaṁ. Yāgubhattesu bhājanagaṇanāya
khādanīyādīsu rūpagaṇanāya pācittiyāni. Yāgupāneti manussehi
saṅghassatthāya kayiramāne yāgupāne vā saṅghabhatte vā tesaṁ sahāyabhāvena
yaṅkiñci pacantiyā anāpatti. Cetiyapūjāya sahāyikā hutvā
gandhādīni pūjeti vaṭṭati. Attano veyyāvaccakarassāti sacepi
mātāpitaro āgacchanti yaṅkiñci vījaniṁ vā sammuñjanīdaṇḍakaṁ 1- vā
kārāpetvā veyyāvaccakaraṭṭhāne ṭhapetvāva yaṅkiñci pacituṁ
vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni tatiyasadisānevāti.
Catutthaṁ.
Pañcame. Asati antarāyeti dasavidhe antarāye asati. Dhuraṁ
nikkhipitvā pacchā vinicchinantī āpattiṁ āpajjitvāva vinicchināti.
Pariyesitvā na labhatīti sahāyikā bhikkhuniyo na labhati. Sesaṁ
uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Pañcamaṁ.

1. sammajjanīti vā sammuñjanīti vā pāṭhadvayaṁ atthato ekameva.

553
 Chaṭṭhe sabbaṁ naggavagge āgārikasikkhāpade vuttanayeneva
veditabbaṁ. Ayaṁ pana viseso. Taṁ chassamuṭṭhānaṁ idaṁ sahatthāti
vuttattā eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhaṁ.
Sattame. Punapariyāyeti punavāre. Āpadāsūti mahagghaṁ
cīvaraṁ sarīrato mocetvā supaṭisāmitaṁ corā haranti evarūpāsu
āpadāsu anissajjitvā nivāsentiyā anāpatti. Sesaṁ
uttānamevāti. Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Sattamaṁ.
Aṭṭhame. Anissajjitvāti rakkhaṇatthāya adatvā imaṁ
jaggeyyāsīti evaṁ anāpucchitvāti attho. Pariyesitvā na
labhatīti paṭijaggikaṁ na labhati. Gilānāyāti vacībhedaṁ kātuṁ
asamatthāya. Āpadāsūti raṭṭhe bhijjante āvāse chaḍḍetvā
gacchanti evarūpāsu āpadāsu anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Samuṭṭhānādīni anantarasikkhāpadasadisānevāti.
Aṭṭhamaṁ.
Navame. Bāhirakaṁ anatthasaṁhitanti hatthiassarathadhanutharu-
sippāthabbanakhīlanavasīkaraṇasosāpanamantāgadappayogādibhedaṁ parūpaghātakaraṁ.

554
Parittanti yakkhaparittanāgamaṇḍalādibhedaṁ sabbaṁpi vaṭṭati. Sesaṁ
uttānameva. Padasodhammasamuṭṭhānaṁ vācato vācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Navamaṁ.
Dasame. Vāceyyāti padaṁ viseso. Sesaṁ navame vuttanayeneva
veditabbaṁ saddhiṁ samuṭṭhānādīhīti.
Dasamaṁ.
Cittāgāravaggo pañcamo.
Ārāmavaggassa paṭhamasikkhāpade. Parikkhepaṁ atikkamantiyā
upacāraṁ okkamantiyāti ettha paṭhamapāde dukkaṭaṁ dutiyapāde
pācittiyaṁ. Sīsānulokikāti paṭhamaṁ pavisantīnaṁ bhikkhunīnaṁ sīsaṁ anulokentī
pavisati anāpatti. Yattha bhikkhuniyo paṭhamataraṁ pavisitvā
sajjhāyacetiyavandanādīni karonti tattha tāsaṁ santikaṁ gacchāmīti
gantuṁ vaṭṭati. Āpadāsūti kenaci upaddūtā hoti evarūpāsu
āpadāsu pavisituṁ vaṭṭati. Sesaṁ uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ
kiriyākirayaṁ saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamaṁ.
Dutiye. Āyasmā kappitakoti ayaṁ jaṭilasahassassa abbhantaro

555
Thero. Saṁharīti saṅkāmesi. Saṁhaṭoti saṅkāmito. Kasāvaṭoti
nahāpito. Kāsāvaṁ nivāsetvā kammaṁ karonti 1- taṁ sandhāyāhaṁsu.
Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dutiyaṁ.
Tatiye. Anusāsanīpurekkhārāyāti idānipi tvaṁ bālā
abyattātiādinā nayena anusāsanīpakkhe ṭhatvā vadantiyā
anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni anantara-
sikkhāpadasadisānevāti.
Tatiyaṁ.
Catutthe sabbaṁ uttānameva. Catussamuṭṭhānaṁ kāyato
kāyavācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti nimantitāya
 anāpucchā bhuñjantiyā āpattisambhavato siyā kiriyākiriyaṁ pavāritāya
kappiyaṁ kāretvāpi akāretvāpi bhuñjantiyā āpattisambhavato
siyā kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Catutthaṁ.
Pañcame. Kule maccharo kulamaccharo. Kulamaccharo
etissā atthīti kulamaccharinī. Kulaṁ vā maccharāyatīti kulamaccharinī.
Kulassa avaṇṇanti taṁ kulaṁ assaddhaṁ appasannanti. Bhikkhunīnaṁ

1. karoti.

556
Avaṇṇanti bhikkhuniyo dussīlā pāpadhammāti. Santaṁyeva ādīnavanti
kulassa vā bhikkhunīnaṁ vā santaṁ aguṇaṁ. Sesaṁ uttānameva.
Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Pañcamaṁ.
Chaṭṭhe. Ovādāyāti garudhammatthāya. Saṁvāsāyāti
uposathappavāraṇāpucchanatthāya. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro
pana bhikkhunovādakasikkhāpadavaṇṇanāyaṁ vuttoyeva. Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ
kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Chaṭṭhaṁ.
Sattame. Pariyesitvā na labhatīti bhikkhuniṁ na labhati. Sesaṁ
uttānameva. Imissāpi vitthāro bhikkhunovādake vuttoyeva.
Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Sattamaṁ.
Aṭṭhame. Ekakammantiādīhi uposathappavāraṇāyeva vuttā.
Sesaṁ uttānameva. Imissāpi vitthāro bhikkhunovādake vuttoyeva.
Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ
kāyakammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Aṭṭhamaṁ.

557
Navame sabbaṁ uttānameva. Imissāpi vitthāro bhikkhunovādake
vuttoyeva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakamamaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Navamaṁ.
Dasame. Pasākheti adhokāye. Adhokāyo hi yasmā
tato rukkhassa sākhā viya ubho ūrū pabhijjitvā gatā tasmā
pasākhāti vuccati. Bhindātiādīsu sace bhinda phālehīti
sabbāni āṇāpeti so ca tatheva karoti cha āṇattidukkaṭāni
cha ca pācittiyāni āpajjati. Athāpi evaṁ āṇāpeti upāsaka
yaṅkiñci ettha kātabbaṁ taṁ sabbaṁ karohīti. So ca sabbānipi
bhedanādīni karoti. Ekavācāya cha dukkaṭāni cha pācittiyānīti
dvādasa āpattiyo. Sace pana bhedanādīsu ekaṁyeva vatvā imaṁ karohīti
āṇāpeti so ca sabbāni karoti yaṁ āṇattaṁ tasseva
karaṇe pācittiyaṁ sesesu anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dasamaṁ.
Ārāmavaggo chaṭṭho.
Gabbhinīvaggassa paṭhamasikkhāpade. Āpannasattāti kucchiṁ
paviṭṭhasattā.
Paṭhamaṁ.
558
Dutiye. Pāyantinti thaññaṁ pāyamānaṁ. Mātā vā hotīti
yaṁ dārakaṁ pāyeti tassa mātā vā hoti dhātī vā. Sesaṁ
uttānameva. Ubhayampi tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dutiyaṁ.
Tatiye. Sikkhāsammatiṁ dātunti kasmā dāpeti.
Mātugāmo nāma lolo hoti dve vassāni chasu dhammesu
asikkhitvā sīlāni pūrayamāno kilamati sikkhitvā pana pacchā
na kilamissati nittharissatīti dāpesi. Pāṇātipātā veramaṇiṁ
dve vassāni avītikkamasamādānaṁ samādiyāmīti yaṁ yaṁ pāṇātipātā
veramaṇīti paññattaṁ sikkhāpadaṁ taṁ pāṇātipātā veramaṇīsikkhāpadaṁ
dve vassāni avītikkamitabbasamādānaṁ katvā samādiyāmīti
attho. Esa nayo sabbattha. Imā cha sikkhāyo
saṭṭhivassāyapi pabbajitāya dātabbāyeva. Na etāsu asikkhitā
upasampādetabbā.
Tatiyaṁ.
Catutthe sabbaṁ uttānameva. Sace pana paṭhamaṁ sikkhāsammati
na dinnā hoti upasampadamālakepi dātabbāyeva. Imā dvepi
mahāsikkhamānā nāma.
Catutthaṁ.
Pañcame. Kiñcāpi ūnadvādasavassaṁ paripuṇṇasaññāya

559
Vuṭṭhāpentiyā anāpatti sā pana anupasampannāva hoti.
Sesaṁ uttānameva.
Pañcamaṁ.
Chaṭṭhe. Dasavassāya gihigatāya sikkhāsammatiṁ datvā
paripuṇṇadvādasavassaṁ upasampādetuṁ vaṭṭati.
Chaṭṭhaṁ.
Sattame sabbaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīnipi sabbesu
dutiye vuttasadisāneva. Ayaṁ pana viseso. Yattha sammati
atthi tattha kiriyākiriyaṁ hoti.
Sattamaṁ.
Aṭṭhame. Na anuggaṇhāpeyyāti imissā ayye
uddesādīni dehīti evaṁ uddesādīhi na anuggaṇhāpeyya.
Pariyesitvāti aññaṁ pariyesitvā na labhati. Sayaṁ gilānā
hoti na sakkoti uddesādīni dātuṁ tassā anāpatti.
Sesaṁ uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ akiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Aṭṭhamaṁ.
Navame. Na upaṭṭhaheyyāti cuṇṇena mattikāya dantakaṭṭhena
mukhodakenāti evaṁ tena tena karaṇīyena na upaṭṭhaheyya. Sesaṁ
uttānameva. Paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṁ akiriyā saññāvimokkhaṁ

560
Sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Navamaṁ.
Dasame. Neva vūpakāseyyāti na gahetvā gaccheyya.
Na vūpakāsāpeyyāti imaṁ ayye gahetvā gacchāti aññaṁ
na āṇāpeyya. Sesamettha uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ
akiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
akusalacittaṁ dukkhavedananti.
Dasamasikkhāpadaṁ.
Gabbhinīvaggo sattamo.
Kumārībhūtavaggassa paṭhamadutiyatatiyasikkhāpadāni tīhi
 gihigatasikkhāpadehi sadisāneva. Yā pana tā sabbapaṭhamā dve
mahāsikkhamānā tā atikkantavīsavassāti veditabbā tā gihigatā
vā hontu agihigatā vā sikkhamānā icceva vattabbā.
Gihigatāti vā kumārībhūtāti vā na vattabbā. Gihigatāya dasavassakāle
sikkhāsammatiṁ datvā dvādasavassakāle upasampadā kātabbā.
Ekādasavassakāle datvā terasavassakāle kātabbā. Dvādasaterasa-
cuddasapaṇṇarasasoḷasasattarasāṭṭhārasavassakāle sammatiṁ datvā
vīsativassakāle upasampadā kātabbā. Aṭṭhārasavassakālato
paṭṭhāya ca panāyaṁ gihigatātipi kumārībhūtātipi vattuṁ vaṭṭati.
Kumārībhūtā pana gihigatāti na vattabbā. Kumārībhūtā icceva
vattabbā. Mahāsikkhamānā pana gihigatātipi vattuṁ na vaṭṭati.

561
Kumārībhūtātipi vattuṁ na vaṭṭati. Sikkhāsammatidānavasena pana tissopi
sikkhamānāti vattuṁ vaṭṭati.
Tatiyaṁ.
Catutthapañcamachaṭṭhesu sabbaṁ uttānameva. Sabbāni
tisamuṭṭhānāni. Catutthaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti. Pañcamaṁ kiriyākiriyaṁ
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ
tivedananti. Yañcettha saṅghena paricchinditabbāti vuttaṁ tassa
upaparikkhitabbāti attho. Chaṭṭhaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ
lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ dukkhavedananti. Yaṁ panettha
paricchinditvāti vuttaṁ tassa upaparikkhitvāti attho.
Chaṭṭhaṁ.
Sattame sabbaṁ uttānameva. Dhuranikkhepasamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ lokavajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ akusalacittaṁ
dukkhavedananti.
Sattamaṁ.
Aṭṭhamepi sabbaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni anantarasadisānevāti.
Aṭṭhamaṁ.
Navame. Sokavasanti saṅketaṁ katvā agacchamānā purisānaṁ
anto sokaṁ pavesetīti sokavasā. Taṁ sokavasaṁ. Tenāha

562
Sokavasā nāma paresaṁ dukkhaṁ uppādetīti. Athavā gharaṁ viya
gharasāmikā ayaṁpi purisasamāgamaṁ alabhamānā sokaṁ āvisati iti yaṁ
āvisati svāssā āvāso hotīti sokāvāsā. Tenāha sokaṁ
āvisatīti. Ajānantīti īdisā ayanti ajānamānā. Sesaṁ
uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Navamaṁ.
Dasame. Anāpucchāti anāpucchitvā. Bhikkhunīhi dvikkhattuṁ
āpucchitabbaṁ pabbajjakāle ca upasampadakāle ca. Bhikkhūnaṁ pana
sakiṁ āpucchitepi vaṭṭati. Ajānantīti mātādīnaṁ atthibhāvaṁ ajānantī.
Sesaṁ uttānameva. Apubbasamuṭṭhānasīsaṁ catussamuṭṭhānaṁ vācato
kāyavācato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. Kathaṁ.
Abbhānakammādīsu kenacideva karaṇīyena khaṇḍasīmāyaṁ nisinnā pakkosatha
sikkhamānaṁ idheva naṁ upasampādessāmāti upasampādeti evaṁ vācato
ca samuṭṭhāti. Upassayato paṭṭhāya upasampādessāmīti vatvā
khaṇḍasīmaṁ gacchantiyā kāyavācato ca samuṭṭhāti. Dvasupi ṭhānesu
paṇṇattibhāvaṁ jānitvāva vītikkamaṁ karontiyā vācācittato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. Ananujānāpetvā upasampādanato
kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ
vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dasamaṁ.
563
Ekādasame. Parivāsiyachandadānenāti parivāsiyena
chandadānena. Tattha catubbidhapārivāsiyaṁ parisapārivāsiyaṁ rattipārivāsiyaṁ
chandapārivāsiyaṁ ajjhāsayapārivāsiyanti. Parisapārivāsiyaṁ nāma bhikkhū
kenacideva karaṇīyena sannipatitā honti. Atha megho vā uṭṭheti
ussāraṇā vā karīyati manussā vā ajjhottharantā āgacchanti
bhikkhū anokāso mayaṁ aññattha gacchāmāti chandaṁ avissajjetvāva
uṭṭhahanti. Idaṁ parisapārivāsiyaṁ. Kiñcāpi parisapārivāsiyaṁ chandassa
pana avisaṭṭhattā kammaṁ kātuṁ vaṭṭati. Puna bhikkhū uposathādīni
karissāmāti rattiṁ sannipatitvā yāva sabbe sannipatanti tāva
dhammaṁ suṇissāmāti ekaṁ ajjhesanti. Tasmiṁ dhammakathaṁ kathenteyeva
aruṇo uggacchi. Sace cātuddasikaṁ uposathaṁ karissāmāti nisinnā
paṇṇarasoti kātuṁ vaṭṭati. Sace paṇṇarasikaṁ kātuṁ nisinnā
pāṭipade anuposatho uposathaṁ kātuṁ na vaṭṭati. Aññaṁ pana
saṅghakiccaṁ kātuṁ vaṭṭati. Idaṁ rattipārivāsiyaṁ nāma. Puna bhikkhū
kiñcideva abbhānādisaṅghakammaṁ karissāmāti nisinnā honti. Tatreko
nakkhattapāṭhako bhikkhu evaṁ vadeti ajja nakkhattaṁ dāruṇaṁ mā
imaṁ kammaṁ karothāti. Te tassa vacanena chandaṁ vissajjetvā tatheva
nisinnā honti. Athañño āgantvā nakkhattaṁ paṭimānentaṁ attho
bālaṁ upaccagāti 1- vatvā kiṁ nakkhattena karothāti vadati. Idaṁ
chandapārivāsiyañceva ajjhāsayapārivāsiyañca. Etasmiṁ pārivāsiye
puna chandapārisuddhiṁ anānetvā kammaṁ kātuṁ na vaṭṭati. Vuṭṭhitāya

1. jā. kh. 27/16. tadaṭṭhakathā. 2/35.

564
Parisāyāti chandaṁ vissajjetvā kāyena vā chandavissajjanamatteneva vā
uṭṭhitāya. Anāpatti avuṭṭhitāya parisāyāti chandaṁ avissajjetvā
avuṭṭhitāya anāpatti. Sesaṁ uttānameva. Tisamuṭṭhānaṁ kiriyā
saññāvimokkhaṁ sacittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ
tivedananti.
Ekādasamaṁ.
Dvādasame. Upassayo na sammatīti vasanokāso nappahoti.
Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni anantarasadisānevāti.
Dvādasamaṁ.
Terasame. Ekaṁ vassaṁ dveti ekantarike ekasmiṁ saṁvacchare
dve vuṭṭhāpeti. Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīnipi
vuttasadisānevāti.
Terasamasikkhāpadaṁ.
Kumārībhūtavaggo aṭṭhamo.
Chattavaggassa paṭhamasikkhāpade. Sakiṁpi dhāreti āpatti
pācittiyassāti maggagamane ekappayogeneva divasaṁpi dhāreti ekāva
āpatti. Sace kaddamādīni patvā upāhanā omuñcitvā
chattameva dhārentī gacchati dukkaṭaṁ. Athāpi gacchādīni disvā
chattaṁ apanāmetvā upāhanāruḷhāva gacchati dukkaṭameva. Sace
chattaṁpi apanāmetvā upāhanāpi omuñcitvā puna dhāreti
pācittiyaṁ. Evaṁ payogagaṇanāya āpattiyo veditabbā. Sesaṁ

565
Uttānameva. Eḷakasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ
paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Paṭhamasikkhāpadaṁ.
Dutiye. Yānena yāyatīti etthāpi orohitvā punappunaṁ
abhiruhantiyā payogagaṇanāya āpattiyo. Sesaṁ paṭhame vuttanayamevāti.
Dutiyaṁ.
Tatiye. Vippakiriyiṁsūti mālāyo vippakiṇṇā. Idhāpi
omuñcitvā dhārentiyā payogagaṇanāya āpattiyo. Samuṭṭhānādīni
 vuttanayāneva. Kevalaṁ idha akusalacittaṁ hotīti.
Tatiyaṁ.
Catutthe. Sīsūpagādīsu yaṁ yaṁ dhāreti tassa tassa vasena
vatthugaṇanāya āpattiyo veditabbā. Sesaṁ tatiye vuttanayameva.
Catutthaṁ.
Pañcame. Gandhavaṇṇakenāti gandhena vaṇṇakena ca.
Sesaṁ uttānameva. Samuṭṭhānādīni tatiyasadisānevāti.
Pañcamaṁ.
Chaṭṭhe sabbaṁ pañcame vuttasadisamevāti.
Chaṭṭhaṁ.
Sattame. Ummaddāpeti āpatti pācittiyassāti ettha
hatthaṁ amocetvā ummajjane ekāva āpatti. Mocetvā

566
Mocetvā ummajjane payogagaṇanāya āpattiyo. Sambāhanepi
eseva nayo. Gilānāyāti antamaso maggagamanaparissamenāpi
sābādhāya. Āpadāsūti corabhayādīhi sarīrakampanādīsu. Sesaṁ
uttānameva. Samuṭṭhānādīni tatiyasadisānevāti.
Sattamaṁ.
Aṭṭhamādīsu tīsu sikkhamānāya sāmaṇeriyā gihiniyāti idameva
nānākaraṇaṁ. Sesaṁ sattame vuttasadisamevāti.
Dasamaṁ.
Ekādasame. Bhikkhussa puratoti abhimukhamevāti attho.
Idaṁ pana upacāraṁ sandhāya kathitanti veditabbaṁ. Sesaṁ uttānameva.
Kaṭhinasamuṭṭhānaṁ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti
kiriyākiriyaṁ nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ kāyakammaṁ vacīkammaṁ
ticittaṁ tivedananti.
Ekādasamaṁ.
Dvādasame. Anokāsakatanti asukasmiṁ nāma ṭhāne pucchāmīti
evaṁ akataokāsaṁ. Tenevāha anokāsakatanti anāpucchāti.
Anuddissāti asukasmiṁ nāma ṭhāne pucchāmīti evaṁ aniyametvā kevalaṁ
pucchitabbaṁ atthi pucchāmi ayyāti evaṁ vatvā. Sesaṁ uttānameva.
Padasodhammasamuṭṭhānaṁ vācato vācācittato ca samuṭṭhāti kiriyākiriyaṁ
nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Dvādasamaṁ.

567
Terasame. Parikkhepaṁ atikkamantiyāti ekena pādena
atikkante dukkaṭaṁ dutiyena pācittiyaṁ. Upacārepi eseva nayo.
Acchinnacīvarikāyātiādīsu saṅkaccikacīvarameva cīvaranti veditabbaṁ.
Āpadāsūti mahagghaṁ hoti saṅkaccikaṁ 1- pārupitvā gacchantiyāva upaddavo
uppajjati evarūpāsu āpadāsu anāpatti. Sesaṁ uttānameva.
Eḷakalomasamuṭṭhānaṁ kiriyā nosaññāvimokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Terasamaṁ.
Chattavaggo navamo.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo chassaṭṭhisatā pācittiyā dhammāti
ettha sabbāneva bhikkhunīnaṁ khuddakesu channavuti bhikkhūnaṁ dvenavutīti
aṭṭhāsītisatasikkhāpadāni tato sakalaṁ bhikkhunīvaggaṁ paramparabhojanaṁ
anatirittabhojanaṁ anatirittena abhihaṭṭhuṁpavāraṇaṁ paṇītabhojanaviññatti
acelakasikkhāpadaṁ duṭṭhullapaṭicchādanaṁ ūnavīsativassūpasampādanaṁ
mātugāmena saddhiṁ saṁvidhāya addhānagamanaṁ rājantepurappavesanaṁ santaṁ
bhikkhuṁ anāpucchā vikāle gāmappavesanaṁ nisīdanaṁ vassikasāṭikanti
imāni dvāvīsati sikkhāpadāni apanetvā sesāni satañca
chassaṭṭhī ca sikkhāpadāni pāṭimokkhuddesamaggena uddiṭṭhāni
hontīti veditabbāni. Tenāha uddiṭṭhā kho ayyāyo chassaṭṭhisatā
pācittiyā dhammāti .pe. Evametaṁ dhārayāmīti.
 Tatrāyaṁ saṅkhepato samuṭṭhānavinicchayo. Giraggasamajjaṁ cittāgāraṁ

1. pāliyaṁ saṅkacchikanti dissati

568
Saṅghāṇiṁ itthālaṅkāro gandhavaṇṇako vāsitakapiññāko bhikkhunīādīhi
ummaddanaparimaddanāni imāni dasa sikkhāpadāni acittakāni
lokavajjāni. Ayaṁ panettha adhippāyo. Vināpi cittena
āpajjitabbattā acittakāni citte pana sati akusaleneva āpajjitabbattā
lokavajjāni avasesāni acittakāni paṇṇattivajjāneva.
Corīvuṭṭhāpanaṁ gāmantarāarāmasikkhāpadaṁ gabbhinīvagge ādito paṭṭhāya
satta kumārībhūtavagge ādito paṭṭhāya pañca purisasaṁsaṭṭhaṁ
pārivāsiyacchandadānaṁ anuvassavuṭṭhāpanaṁ ekantarikavuṭṭhāpananti imāni
ekūnavīsati sikkhāpadāni sacittakāni paṇṇattivajjāni avasesāni
sacittakāni lokavajjānevāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhunīvibhaṅge khuddakakaṇḍavaṇṇanā
niṭṭhitā.
------------
Pāṭidesanīyakaṇḍavaṇṇanā
pāṭidesanīyā nāma khuddakānaṁ anantarā
ye dhammā aṭṭha āruḷhā saṅkhepeneva saṅgahaṁ
tesaṁ pavattate esā saṅkhepeneva vaṇṇanā.
Yāni hi ettha pāliyaṁ sappitelādīni niddiṭṭhāni tāniyeva
viññāpetvā bhuñjantiyā pāṭidesanīyā. Pālivinimuttakesu pana
sabbesu dukkaṭaṁ. Sesamettha uttānameva. Aṭṭhavidhaṁ panetaṁ

569
Pāṭidesanīyaṁ catussamuṭṭhānaṁ kāyato vācato kāyavācato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti kiriyā nosaññāmokkhaṁ acittakaṁ paṇṇattivajjaṁ
kāyakammaṁ vacīkammaṁ ticittaṁ tivedananti.
Pāṭidesanīyakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Sekhiyā pana uddiṭṭhā ye dhammā pañcasattati
tesaṁ anantarāyeva sattādhikaraṇavhayā
mahāvibhaṅge yo vutto tesaṁ atthavinicchayo
bhikkhunīnaṁ vibhaṅgepi tādisaṁyeva taṁ vidū
yasmā tasmā visuṁ tesaṁ dhammānaṁ atthavaṇṇanā.
Na vuttā tattha yā vuttā vuttāyeva hi sā idhāti.
Samantapāsādikāya vinayasaṁvaṇṇanāya bhikkhunīvibhaṅgavaṇṇanā
niṭṭhitā.
Ubhatopāṭimokkhānaṁ vibhaṅgaṁ āha yaṁ jino
anantarāyena ayaṁ niṭṭhitā tassa vaṇṇanā.
Yathā tatheva sabbepi sattā sabbāsavāpahaṁ
maggaṁ anantarāyena patvā passantu nibbutinti.