Professional Documents
Culture Documents
Payogasiddhipali
Payogasiddhipali
Payogasiddhipi
1. Sadikaa
Siddha-mbatthu samm vande
Ganthrambhakath
Siddha+mihadada buddha, dhamma maiva svatthada;
Saghaca sdara natv, payogasiddhi vuccate.
Pabhvo moggallnassa, bykarae ca peake;
Nisseseva kabbtitto, aho acchariyo vata.
Vuttahi pubbashacariya+pcariyehi
Y satti pine y ca, candra+ktyyandisu;
S+ya muttimat mae, moggallyanarpin-ti.
Sutta vutti ca teneva, kat ekena pacik;
Tasm+ssa sattha+maehi, supasaha+tisundara.
Tamhi ca dubbidha eyya, sutta kammatthabhedato;
Tesv+di mtisaddena, dutiya tippakrato.
Suvisada paksetv, subodha+mkumraka;
Bypikvaiy kassa, ta sutha samhitti.
1. Adayo titlsa va
Akrdayo niggahtant tecattlsakkhar va nma honti. Ta yath a, , i, , u, , e, ai, o,
au, ka kha ga gha a, ca cha ja jha a, a ha a ha a, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma, ya ra lava
sa ha a a. Tena kvattho e ona+ma vaeti. Titlsti vacana katthaci vaalopa peti, tena
paisakh yonisotidi siddha.
Akro di mariydabhto yesa te adayo. Tayo ca cattlsa ceti titlsa, imin niptanena v
catabhgalopo. Vayati attho etehti va.
Etth+ha kasm cariyakaccyandhi viya ekacattlsakkharna+makkharasaa+makatv
titlsakkharna vaasa katti. Vuccate
S mgadh mlabhs, nar yy+dikappik;
Brahmno c-sutlp, sambuddh cpi bhsareti
Vacanato mgadhikna ettha, seyyo, oho, sotthi-tydsupi asesabypikna titlsakkharnava
ujuknvatthappakkharaguik, neva pana rukkh vanatydo viya avayave samudyavohro,
samuddo may dihotydo viya ca samudye avayavavohroti dassetu pacceka vaasa
katti.
Sakkaccasavana buddhassanasampattti sithiladhanitdi akkharavipattiyahi atthassa
dunnayat hotti ca yasm vutta.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
yath ettha seyyo oho sotthi. Rassaklayog tabbantatya v rass. Rassaklo nma
accharsaghto akkhinimmilanasakhto v klo, tena ekamatto rasso, dvimatto dgho, ahamatto
byajano. Chandasi diyahamattampi rassanti gahanti cariy.
5. Paro dgho
Adsv+dibhtesu dasasu ye dve dve sava, tesu yo yo paro, so so dghasao hoti. Ta
yath e o. Dghaklayog tabbantatya v dgh.
6. Kdayo byajan
Adsu kdayo niggahtapariyant tettisa byajan nma honti. Yath ka kha ga gha a, ca cha
ja jha a, a ha a ha a, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma, ya ra lava sa ha a a iti. Byajyati
attho etehti byajan. Kakrdsva+kro uccraattho.
Kdayoti vattate.
7. Pacapacak vagg
Adsu kakrdayo makrant pacapacak vagg nma honti. Yath ka kha ga gha a, ca cha
ja jha a, a ha a ha a, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma iti. Paca paca parima+mesa
pacapacak. Vajjenti yakrdayoti vagg. Te pana pahamakkharavasena
kavagga+cavaggdivohra gat kusalattikdayo viya.
8. Bindu niggahta
Akrdsva+ya vao bindumatto, so niggahtasao hoti. Rassasara nissya
gahita+muccrita niggahta, karaa niggahetv v.
Karaa niggahetvna, mukhen+vivaena ya;
Vuccate niggahtanti, vutta bindu sarnuga.
Bahvakkharasakaraa anvatthasaattha, jha+ldayo tu ruhsa.
Va sar sava ca, rass dgh ca byajan;
Vagg ca niggahtanti, hoti savidhikkamo.
(Savidhna.)
Sandhi vuccate
Loka aggapuggalo, pa indriya, ti imni, no hi eta, bhikkhun ovdo, mtu upahna,
sametu yasm, abhibh yatana, dhana me atthi, sabbe eva, tayo assu dhamm, asanto ettha na
dissanti it+dha sarasaya
26. Saro lopo sare
Sare saro lopanyo hoti. Saroti kriyniddeso, lopoti kriyaniddeso. Lopo= adassana
anuccraa, saroti jtyekavacanavasena vutta, sareti opasilesikdhrasattam, tato vaa kla
byavadhne kriya na hoti, tva+masi, katam cnanda aniccasati. Eva sabbasandhsu.
Vidhti vattate.
14. Sattamiya pubbassa
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
30. Eona
Eona yakra+vakr honti v sare pare yathkkama. Byajane dgharassti dghe
adhigato kho myya dhammo, putto tyha, tyssa pahn paca, tyha, yyassa, tyajja,
yvatakvassa kyo, tvatakvassa bymo, kvattho, atha khvassa, aha khvajja, svha, svajja, sveva,
yatvdhikaraa, svha. Vtveva, tejja, soha. Kvaci tveva, dhanamatthi, puttmatthi, te ngat,
asantettha, cattro ime.
Go eaka, go assa, go ajina it+dha sareti vattate.
32. Goss+vaa
Sare pare gossa avavdeso hoti. Sa ca nubandhnekava sabbassti sabbassa pasage
antassti vattate.
18. a+nubandho
a-kro anubandho yassa, so anekavaopi antassa hotti okrasseva hoti.
Saketo+navayavo+nubandhoti vacan a-krass+ppayogo. Uccritnantarappadhasino hi
anubandh, payojana anubandhoti saketo. Gaveaka, gavssa, gavjina.
Iti ev+t+dha
36. V+tisse+ve v
Evasadde pare itissa vo hoti v. Sa ca
17. Chahiyantassa
Chahniddihassa ya kriya, ta+dantassa vieyyanti ikrass+deso. desihne dissatti
deso. Itveva. Aatra ydeso, tavaggavarana ye cavaggabayati tassa co, vaggalasehi
teti yassa cakro, icceva. Eveti ki, iccha. (desasandhi).
Ti agula,ti agika, bh dayo, mig bhant udikkhatitydisandhayo vuccante. Mayad
sareti vattate.
45. Vanatarag c+gam
Ete mayad ca gam honti v sare kvaci. gamino aniyamepi
Saroyev+gami hoti, vandinantu pak;
Aath hi paddna, yukavidhna+manatthaka.
Etth+gam aniyatgamnameva bhavanti ce, yakrgameneva nipajjanti siddhe
paddna kvacti byajanassa yuk+gamo niratthakoti adhippyo. Tivagula, tivagika,
bhvdayo, mig bhant vudikkhati, pavuccati, pguavujut. Ito nyati, cinitv. Yasmtiha,
tasmtiha, ajjatagge. Nirantara, nirlayo, nirindhano, nirhaka, niruttaro, niroja, duratikkamo,
durgata, duruttara, pturahosi, punargaccheyya, punarutta, punareva, punareti, dhratthu,
ptarso, caturagika, caturrakkha, caturiddhipdapailbho, caturoghanittharaattha,
bhatturatthe, vuttires, pathavdhtureves, nakkhattarjriva trakna, vijjurivabbhakue,
raggeriva ssapo, usabhoriva, sabbhireva samsetha. Puthageva, rasse pageva. Lahumessati,
gurumessati, idhamhu, kena te idha mijjhati, bhadro kasmiva, kse mabhipjaye, ekamekassa,
yena midhekacce. Bhtiyeva, hotiyeva, yathyida, yathyeva, myida, nayida, nayidha,
chayimni, navayime dhamm, bodhiyyeva, pathavyeva dhtu, tesuyeva, teyeva, soyeva,
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
51. Ve v
Hassa vipallso hoti v vakre. Bavhbdho. Vtveva, bahvbdho.
52. Tathanarna ahaal
Tathanarna ahaal honti v yathkkama. Dukkata=dukkaa, eva sukaa, patthao,
patao, uddhao, visao. Ahakath. Paidhna, paipto, pamo, pata, pariato, parimo,
duayo, niayo, oato. Paripanno=palipanno, eva palibodho, pallaka, taluno, mahslo,
mluto, sukhumlo. (Byajanasandhi).
Cakkhu udapdi, akkhi rujati, purima jti, au thlni, kattabba kusala bahu, ta sampayutt,
tata sabhvato it+dha veti vattate yva mayad sareti.
38. Niggahta
Niggahtgamo hoti v kvaci. Smatthiyen+gamova, sa ca rassasarasseva hoti tassa
rassasarnugatatt. hnna+mlighiya gacchati pavattatti gamo. Cakkhu udapdi, akkhi
rujati, purima jti, au thlni, kattabba kusala bahu, tasampayutt, tatasabhvato.
Vggahaena cakkhu udapdi iccdi. Avasiro, yvacidatidi nicca vavatthitavibhsatt
vdhikrassa, vavatthitassa lakkhaass+nurodhena lakkhae pavattit vibhs vavatthitavibhs.
Vsaddo hi atthadvaye vattate katthaci vikappe, katthaci yathvavatthitarpapariggaheti. Yad
pacchime, tad nicca+manicca+masantaca vidhi dpeti. Ettha pana kvacisaddass+nuvattan
tenev+santavidhi siddhoti vsaddeni+taradvaya. Kvaci tveva, na hi etehi, idha ceva.
Sa rambho, sa ratto, sa rgo, tsa aha santike, eva aya, pu liga, ki aha,
tassa adsi aha it+dha niggahtdhikro mayad sareti.
39. Lopo
Niggahtassa lopo hoti v kvaci. Dghe srambho sarambho, sratto saratto, srgo sargo,
pubbassaralope tsha santike, evya, dvitte pulliga puliga, kyha, tassa adsaha.
Paisallno, sallekho, ptukmo, gantumano, ariyasaccna dassana, eta buddhna ssana,
avishro, cirappavsintidsu nicca. Kvacti ki, eva+maya, ki+maha, eta
magala+muttama.
Kata iti, abhinandu iti, uttatta iva, cakka iva, kaliiva, hala idni, ki idni, tva asi,
ida api, uttari api, dtu api, sadisa eva it+dha
40. Parasarassa
Niggahtamh parasarassa lopo hoti v kvaci. Katanti, abhinandunti, uttattava, cakkava,
kaliva, haladni, kidni, tvasi, idampi, uttarimpi, dtumpi, sadisava. Vti ki, kataiti,
kimiti, dtumapi, sadisa eva.
Puppha ass uppajjati, eva assa te sav it+dha parassaralope
53. Sayogdilopo
Abyavahitna dvinna byajanna ekatra hiti sayogo, tasmi sayoge yo
dibhtvayavo, tassa v kvaci lopo hottidibyajanassa lopo. Pupphas uppajjati, evasa te
sav. Tia sayogna visaye agygra, vutyassa iti hoti.
Ta karoti, ta khaa, sa gato, ta ghata, dhamma care, ta channa, ta jta, ta
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Vagamo vaavipariyyo,
Dve c+pare vaavikra+ns;
Dhtussa atthtisayena yogo,
Ta+duccate pacavidha niruttati.
Yath dvre niyutto=dovrikoti okagamo. Hisasaddassa shoti vipallso. Nijako=niyakoti
vikro. Mehanassa khassa ml mekhalti vaalopo, ha+na+makrna lopo. Mayroti atthe
ravatissa atissayayogoti.
Yathariva tathariveti niptva. Jaraggav vicintesu, vara+mhka bhusmiveti ettha
ivasaddo evakrattho. Niggahtasandhi.
Sandhissarna paisedhasandhi,
Atho byajana+sarabyajanna;
Sandhi ca+tho niggahtassa sandhi,
Bhavanti sandhi pana pacadh ve.
Iti payogasiddhiya sandhikao pahamo.
2. Nmakaa
Atha nmni vuccante. Ta atthbhimukha namanato, attan ca+tthassa nmanato nma,
dabbbhidhna. Ta duvidha salig+ligato, anvattharuhito ca, tividha
pumi+tthi+napusakaligato, rukkho, lat, vananti. Catubbidha
smaa+gua+kriy+yadicchnmato, rukkho, nlo, pcako, sirivahoti. Ahavidha
avai+vau+vao+kra+niggahtantapakatibhedato, ettha kisaddo niggahtanto. Paccay
pahama karyatti pakati, saddo, dhtu ca.
Tattha saligesu tva akrantato pullig sugatasadd satta vibhattiyo par yojyante. Sugataiti
hite
1. Dve dve+knekesu nmasm siyo ayo n hi sa na sm hi sa na smi su
Etesa dve dve honti eknekatthesu vattamnato nmasm yathkkama. Yato ime satta duk
honti, atthavanta+madhtuka+mapaccaya pipadika kitaka+taddhita+sams ceti vuttatt ta
nma pipadika nma. Keci sakattha+dabba+liga+sakhy+kammdipacaka pipadikanti
vadanti. Tene+ta vuccati
Sakattha+dabba+ligni, saddattha+mabravu pare;
Sakhy+kammdiknantu, vibhatti vcak mat.
Sakattha+dabba+ligni, sakhy+kammdipacaka;
Saddattha+mabravu keci, vibhatti pana jotakti ca.
Tato ekamhi vattabbe ekavacana bahumhi vattabbe bahuvacanacti aniyamena pasage
nmasmti adhikro.
37. Paham+tthamatte
Nmass+bhidheyyamatte pahamvibhatti hotti vatticchvas
pahamye+kavacanabahuvacanni. Si yoiti paham. Sissi+krass+nubandhatt appayogo.
Payojana ki+masisti saketo, tath avacanass+krassa. Ettha tathti vuttasstideso
aadyadhammna+maatthappana+matideso. Ekamhi vattabbe pahamekavacana si.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
98. Suhisva+sse
Akrantassa suhisve+hoti. Sugatehi.
Veti vattate.
95. Smhismina mhbhimhi
Nmasm paresa smhismina mhbhimhi honti yathkkamati hissa bhidese sugatebhi.
Karae sugatena loko pua karoti, sugatehi sugatehi v.
24. Catutth sampadne
Tasmi sampadnakrake catutth siy. Sa+naiti catutth. Catutthe+kavacana sa.
Vibhattisutte ssa+nati dghaphena sugatassti siddhepi jhal sassa no tydikriyasuttesu
ssassti akkharagravat hotti lghavattha+mida+mraddha
51. Sua sassa
Nmasm parassa sassa sugamo hoti. Sa ca chahiyti vattamne
1,20. knu bandh+dyant
Chahniddihassa nubandha+knubandh dyanthontti dyavayavo. Ukro uccraattho,
akro asmi sutte saketattho. Sugatassa dna deti.
1,58. Bahulatya+dhikro
Bahuldhikra kappadumamiva maanti saddik. Taca
Kvaci pavattya+pavatti, kvaca+a kvaci v kvaci;
Siy bahulasaddena, vidhi sabbo yathgamati
Catubbidha bahula samikkhanti.
Ato vtveva,
44. Sassya catutthiy
Akrantato parassa catutthiy sassa yo hoti v bahula. Sugatya. Yebhuyyena
tdattheyev+ya+myo dissatti ito para no+dharyate. Catutthbahuvacana na,
Dghoti vattate.
89. Sunahisu
Nmassa dgho hoti sunahisu. Sugatna.
29. Pacamya+vadhism
Etasm avadhikrak pacamvibhatti hoti. Sm+hiiti pacam. Pacamyekavacana sm,
Ato e veti ca vattate.
www.tipitaka.org
43. Sm+smina
Akrantato nmasm paresa sm+smina +e honti v yathkkama. Sugat apehi
sugatamh sugatasm v. Pacambahuvacanahi, sugatebhi sugatehi.
39. Chah sambandhe
Krakehi ao sambandho, tatra chahvibhatti hoti. Sa+naiti chah, chahekavacana sa,
sugatassa vihro, chahbahuvacana na, sugatna.
14. Sattamy+dhre
dhrakrake sattamvibhatti hoti. Smi+suiti sattam. Sattamyekavacana smi, sugate
patihita sugatamhi sugatasmi v. Sattambahuvacana su, su+hisva+sseti e, sugatesu.
Sugato, sugat. Bho sugata, bho sugat, bhavanto sugat. Sugata, sugate. Sugatena, sugatebhi,
sugatehi. Karae sugatena, sugatebhi, sugatehi. Sugatassa, sugatya, sugatna. Sugat, sugatamh,
sugatasm, sugatebhi, sugatehi. Sugatassa, sugatna. Sugate, sugatamhi, sugatasmi, sugatesu.
Sugato sugato. Sugata namati. Sugatena kato. Sugatena jito. Sugatassa dade. Sugat vigato.
Sugatassa suto. Sugate ramate. Eva
Sr+sura+naro+raga+nga+yakkh,
Gandhabba+kinnara+manussa+pisca+pet;
Mtaga+jagama+turaga+varha+sh,
Byaggha+ccha+kacchapa+taraccha+miga+ssa+so.
loka+loka+nilay+nila+cga+yog,
Vyma+gma+nigam+gama+dhamma+km;
Sagho+gha+ghosa+paigh+sava+kodha+lobh,
Srambha+thambha+mada+mna+pamda+makkh.
Punnga+pga+panas+sana+campaka+mbaHintla+tla+vakula+jjuna+kisuk ca;
Mandra+kunda+pucimanda+karaja+rukkh,
eyy mayra+sakua+aja+koca+has.
Sugatasaddova, yato sabbo saddo, na saddatlitatthova, atha kho sayogdivasenapi attha
vadanti. Tene+ta vuccati
Sayog vippayog ca, shacariy+virodhato;
Atth pakara lig, saddantarasampato.
Smatthyo+citra+desehi, kla+byatt+nurpato;
Upacra+kkubheda, sambandhehu+palakkha.
Vacan ca tadagatt, padhnatttidihi;
Sadda+tth pavibhajjante, na sadddeva kevalti.
Ettha sayogato tva, sakisor dhenu dyatti, kisoro assapotako, tasayogato vaav eva
patyate.
Vippayogato akisor nyatti tappaisedh vaav eva patyate.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
niggamana viyati.
Vuttaca
Neyyantatthasuttesu, eyya saddatthamattaka;
Ne+ttha vattabbaatthena, sutta ntatthaka bhaveti.
Eva+maesampi akrantna pulligna saddna rpanayo kriy+bhisambandho ca.
Sugatasaddato yassa saddassa viseso atthi, ta vakkhma. Ito para chahiy catutthsamatt
pacambahuvacanassa ca tatiybahuvacanena samatt na t dassiyante.
Gumba si, ato sissti ca vattate.
110. Kvace+v.
Akrantato nmasm parassa sissa e hoti v kvaci. Gumbe gumbo, gumb. Bho gumba gumb,
bhavanto gumb iccdi sugatasama. Eva phussitagge phussitaggo, vattabbe vattabbo iccdi.
Sisso+krassa niccatt katthaci pakkhe ekratta+mida+mraddhanti sisso+krapakkhe eva bhavatti
a napusaketi a+mdesena ekrassa napusakavisaye bdhitatt bahula vidhn
napusakepi sukhe dukkheti kvaci hoteva.
Yossa eti ca vattate.
135. Ekaccdha+to
Akrantehi ekaccdhi yona e hoti. Ekacco, ekacce. Bho ekacca ekacc, ekacce. Ekacca,
ekacce. Eva esa+sa+pahamasaddna.
Kodho, kodh. Bho kodha kodh, kodh. Kodha, kodhe.
Nssa sti ca vattate.
107. Kodhdhi
Kodhdhi nssa s hoti v. Kodhas kodhena. Atthas atthena. Ye uttamatthni tayi
labhimhti atthasaddo napusakaligopi dissati.
Smino ti ca vattate.
175. Divdito
Divdhi nmehi smino i hoti nicca. Divi, eva bhuvi. Etthaimhi nicca vakrgamo rasso
ca. Ettha bhsaddo vadhsaddasama.
Veti vattate.
144. Mandhi smi+sa+n+smna si+so+o+s+s
Mandhi smi+mdna si+so+o+s+s honti v yathkkama. Mano, man. Bho mana man,
man. Mano, mana, mane. Manas manena, manehi manebhi. Manaso manassa, manna. Manas
man manamh manasm, manehi manebhi. Manasi manamhi manasmi, manesu.
Eva vaco payo tejo,
Tapo ceto tamo yaso.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
114. Lopo
Jhalato yona lopo hotti yolope
88. Yolopa+nisu dgho
Yona lopenisu ca dgho hoti. Muni. Munayoti ettha yolopo kimattha na hoti, akkena
jhattassa nsitatt. Kinti pahama na hoti, antaragatt jhattassa. Bho muni mun, munayo mun.
Muni, munayo mun. Munin, munhi munbhi. Yolopanisu vmantuvantna miccdipak
ikrukrna sunahisu dghass+niccatt munihi munina munisu itipi hoti. Jhal sassa noti
no, munino munissa, munna. Nsmssti n, munin munimh munism. Munimhi munismi,
munsu. Ito kvaci sassa nubandho (gaasutta)ti brahmdsu ph yo ca sisso mahmuneti
ettha gha+brahmditeti sassa ea.
Eva
Joti pi gahi muhi, kucchi vatthi sli vhi;
Bydhi odhi bodhi sandhi, rsi kesi sti dpi.
Isi gini mai dhani, giri ravi kavi kapi;
Asi masi nidhi vidhi, ahi kimi pati hari.
Ari timi kali bali, jaladhi ca gahapati;
Uramiti varamati, nirupadhi adhipati;
Ajali srathi atithi, samdhi udadhippabhutayo.
Aggi+isna aya viseso
147. Siss+ggito ni
Aggism sissa ni hoti v. Aggini aggi, aggayo iccdi munisaddasama.
133. e sissi+sism
Isism sissa e v hoti. Ise isi. Gha+brahmditeti gassa e v, bho ise isi, isayo is. Isi.
134. Dutiyassa yossa
Dutiy yossti avatv dutiyassa yossti visu karaa
ekayoganiddihna+mapye+kadeso+nuvattate, na tve+kavibhattiyuttnati y dutiyyossti
nnuvattiya yossti smaena anuvuttiya ekaccdito paham yosspi evidhnattha. Isism
parassa dutiy yossa e v hoti. Ise isayo is, sesa munisama.
di, dayo iccdi, smimhi
55. Ratydhi o smino
Ratydhi smino o v hoti. do dimhi dismi, dsu.
Samse ikrantato yo+smisu viseso.
182. Ito+atthe pume
Aatthe vattamnato ikrantato nmasm yona no+ne v honti yathkkama pullige.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
nsmnati , vattr.
166. Su+hisv+raa
Su+hisu ltu+pitdna+mraa v hoti. Vattrehi vattrebhi vatthi vattbhi.
165. Salopo
Ltu+pitdhi sassa lopo v hoti. Vattu vattuno vattussa.
163. Namhi v
Namhi ltu+pitdna+mraa v hoti. Vattrna.
164.
Namhi ltu+pitdna+m v hoti. Vattna vattna. Smssa , vattr.
174. i smino
rav+desamh smino i hoti.
176. Rass+raa
Smimhi ro rasso hoti. Vattari, vattresu vattsu vattusu. Eva
Eva bhattu kattu netu, sotu tu jetu chettu;
Bhettu dtu dhtu boddhu, vipetdayopi ca.
Satthusaddassa pana nmhi bahuldhikr ltu+pitdna+maseti v ravdese satthr
satthun. Sesa vattusama.
Simhi , pit. Ltu+pitdna+maseti ravdese
177. Pitdna+manatvdna
Natvdivajjitna pitdna+mro rasso hoti sabbsu vibhattsu. Ltu+pitdna+mase
su+hisv+raa namhi vti ettha vuttavibhattsu paresu raa hotti t vibhattiyo paicca
sabbsti vutta. Pitaro. Bho pita pit, pitaro. Pitara, pitare pitaro. Pitar, pitarehi pitarebhi pithi
pitbhi. Pitu pituno pitussa, pitarna pitna. Pitunnati namhi dghe rassa+dvittnti
vutta. Snuvutta suttati y bahukatinnati ettha nuka-iti yogavibhgenapi sijjhati
ettha anuvattitanamhi. Pacamchah tatiycatutthsama. Pitari, pitaresu ptsu, rassbhvo.
Natt, nattro. Bho natta natt, nattro iccdi vattusama.
Guavantu si,
151. Ntussa
Simhi ntussa hoti. Guav. Yomhi ntantna nto yomhi pahameti savibhattissa ntussa
nto hoti. Ettha ca ntu vantu+mant+vantu+tavantusambandhti paribhsato ntu ca
vantvdisambandhyeva gayhate, na jantu tantdna. Guavanto. Aatra
91. Yvdo ntussa
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Ratydhi smino o v hoti. Ratto ratya rattiya raty rattiy, rattsu. Sesa matisama.
Ikranta.
Ds, silopo. Ekavacaneccdin rasso. Ye passi+vaassti lopo, dsyo. Jantv din
yolopo. Ds dsiyo. Ge vti rasso. Bho dsi ds, dsyo ds dsiyo.
73. Ya pito
Pasato avacanassa ya v hoti. Dsya dsiya dsi, dsyo ds dsiyo.
Ghapatekdin y. Dsy dsiy, dshi dsbhi. Dsy dsiy, dsna. Dsya dsiya dsy
dsiy, dssu. Eva
Mah vetara vp, pal kadal gha;
Nr kumr taru, vru brhma sakh.
Gandhabb kinnar ng, dev yakkh aj mig;
Vnar skar sh, has kk ca kukku.
Iccdayo.
Ettha ca kralope akrapubbarpo, vetarao vetaraiyo. Vetaraa vetaraiya
vetarai, vetarao vetaraiyo iccdi. Yosu
167. Najj dhaysvma
Yosu nadsaddassa ma v hoti. Sua+naka+ma itydi akra+kakra+makr gamalig.
Sa ca mnubandho sarna+mant paroti mnubandhatt sarna+mant paro hotti kr paro.
Yav sareti ye dassa jo, yassa ca pubbarpa, najjyo. V pa-lopa+yolopesu najjo nad nadiyo
iccdi.
kranta.
Ygu, yg yguyo. Bho ygu, yg yguyo. Ygu, yg yguyo. Yguy, yghi ygbhi.
Yguy, ygna. Yguya yguy, ygsu. Eva
dhtu+dhenu+ksu+daddu+kau+kacchu+rajju+kareu+sassu+piyagu dayo.
Ettha dhtusaddo manodhtunti abhidhammvatre vuttatt pulligepi dissati, ta
sakkaamatena vuttanti keci.
Mt, mtaro. Bho mta mt, mtaro. Mtara, mtare mtaro. Mtar, nssa ydese ye
passti yogavibhg palopo, anuto aha maty, aatra mtuy, mtarehi mtarebhi mthi
mtbhi. Salope mtu, pasaatt no na hoti, maty mtuy, mtarna mtna mtna.
Chahivisaye mtussa sarattipi dissati. Mtari, mtaresu mtsu. Vises+atra pitusama.
Eva dhtu+duhitusadd.
Ukranta.
Rassanisedhe silope ca kate jamb. Jantvdin yolope, jamb jambuyo. Ge vti rasse bho
jambu, jamb jambuyo. Jambu, jamb jambuyo. Jambuy, jambhi jambbhi. Jambuy,
jambna. Jambuya jambuy, jambsu.
Eva vadh ca sarabh, sarab sutan cam;
Vmr ngansur, samn khalu jambuy.
www.tipitaka.org
kranta.
Go, gvo gavo iccdi pulligasama.
Itthiliga.
Napusaka, si
111. A napusake
Akrantato nmasm sissa a hoti napusake. Napusaka.
112. Yona ni
Akrantato yona ni hoti napusake. Nna niccavidhnepi nina vti pakkhe e honti,
dghe napusak napusakni. Bho napusaka napusak, napusak napusakni.
Napusaka, napusake napusakni. Napusakena, iccdi sugatasaddasama. Eva
Pua+ppa+phala+rpa+sdhana,
Sota+ghna+sukha+dukkha+kraa;
Dna+sla+dhana+jhna+locana,
Mla+kla+bala+jla+magala.
Naina+liga+mukha+ga+jala+mbuja,
Pulina+dhaa+hiraa+phal+mata;
Paduma+paa+susna+van+yudha,
Hadaya+cvara+vattha+kuli+ndriya.
Nayana+vadana+yno+dana+sopna+pna,
Bhavana+bhuvana+loh+lta+tua+a+pha,
Karaa+maraa++ramma+raa+ta,
Tagara+nagara+tra+cchatta+chiddo+dakni.iccdi;
Ekacca,
136. Na nissa
Ekaccdhi parassa nissa na hoti, ekaccni. Bho ekacca, ekacc ekaccni. Ekacca, ekacce
ekaccni. Sesa napusakava.
Eva pahama, pahamni iccdi. Pada, pad padni iccdi napusakasama. Nsmisu
bhedo.
106. Nssa s
Paddhi nssa s hoti v. Padas padena.
105. Paddhi
Paddhi smino si hoti v. Padasi pade padamhi padasmi, padesu. Eva bilasaddo.
Kammasaddato nssa nsse+noti eno v, kammena, pumakammathmdin utte
kammun kamman. Iminva sasmsu utta, ussa lasaya sa+smna yathyoga no+n
nicca, vavatthitavibhsatt vdhikrassa. Kammuno kammassa. Kammun kamm kammamh
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Ss+ssasu viseso.
52. Ssa+ss+ssyesvi-tare+ka+e+ti+mna+mi
Ssamdsu itara+eka+aa+eta+ima iccetesa i hoti nicca. Itariss itarya, aiss aya,
asa asna. Aissa aya aya. Aatara+atam ligattaye sabbasam.
Pubbo,
143. Pubbdhi chahi
Etehi chahi savisaye ea v hotti yossa ea, pubbe pubb. Bho pubba pubb, pubbe pubb.
Pubba, pubbe. Pubbena. Sesa sabbalige sabbasama. Eva pardayo paca.
139. N+aca nma+ppadhn
Tanmabhtehi appadhnehi ca sabbdhi sabbdikriya na hoti. Te sabb, sabbanm teti
attho. Te piyasabb, te atisabb. Nmabhte ca aapadatthdo appadhnavisaye ca
sabbdikriyanisedhena paramasabbe tihanti tydito padhnapadantato eadayo honti,
visesanasamsassa uttarapadatthapadhnatt.
140. Tatiyatthayoge
Tatiyatthena yoge ca sabbdikriya na hoti. Msena pubb msapubb iccdi.
141. Catthasamse
Catthasamsavisaye sabbdikriya na hoti. Dakkhiuttarapubbnantidi.
142. Ve+a
Iti catthasamse sabbdikriya na hoti, niccena eadesappasage aya sampattavibhs.
Pubbuttare pubbuttar. Sesa sugatasama.
Yo, ye. Y, yyo. Ya, yni iccdi sabbasama. Ydna+mlapane rpa na sambhavati.
Tya si
128. Tya+te+tna tassa so
Tya+te+tna+manapusakna tassa so hoti simhi. Syo, tye. Sy, ty, tyyo. Tya, tyni
iccdi sabbasama.
So,
131. Tatassa no sabbsu
Tasaddassa tassa no v hoti sabbsu vibhattsu. Tya+te+tna tassti ca ettha tydna
takraggahaa sy s es nyoti itthiya sabbasam hotti. Ne te. Na ta, ne te. Nena tene, nehi
nebhi tehi tebhi.
132. a sasmsmissyassasssamhmhisvi+massa ca
a sa+sm+smi+nasmi+massa cti vuttepi tesa vibhattna desesu ssydsu paresu
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
gahaa. Tassa phala tatassa no sabbsu tydo ligattaye kriyasiddhi. Ehi ebhi imehi
imebhi. a sasmsmimiccdin sabbassi+massa v dese assa imassa, v e esa esna
imesa imesna. Amh asm imamh imasm. Amhi asmi imamhi imasmi, esu imesu.
Itthiya aya, im imyo. Ima, im imyo. N ss v te+ti+m+mhti ss v, v dese
ssa miccdin idese ca kate ass imiss imya, imhi imbhi. Ass imiss assya imissya
imya. Navacanassa sa+mdese imassa ca v dese assa sunahi sti dghe ca kate sa,
aatra imsa imsna. Sattamiya assa imissa ass imiss imya imya, imsu.
Napusake
201. Imassi+da v
Asisu saha tehi imassi+da hoti v napusake. Ida ima, ime imni. Ida ima, ime
imni. Anena imin iccdi pulligasama.
197. Ime+tna+men+nvdese dutiyya
Imaetasaddna kathitnukathanavisaye dutiyya+mendeso hoti. Ima bhikkhu
vinaya+majjhpaya, atho ena dhamma+majjhpaya. Ime bhikkh vinaya+majjhpaya, atho ene
dhamma+majjhpaya. Eva+metassa ca yojanya.
Amu si,
129. Mass+mussa
Anapusakass+mussa makrassa so hoti simhi. Asu, yo
86. Lopo+musm
Niyamasutta+mida, amusaddato yona lopo hoti nicca pullige. Dghe am. Jhalato yona
lopoti lope siddhepi vo+pavdo+ya+mrambho.
rambho vacanampatti, lakkhaa yogalakkhaa;
Vkya satthaca iccdi, suttna+mabhidhyak.
Amu, am. Amun, amhi ambhi.
87. Na no sassa
Amusm sassa no na hoti. Amussa, amsa amsna. Nsmssti lato smssa n, amun
amumh amusm. Amumhi amusmi, amsu.
Itthiya asu, am amuyo. Amu, am amuyo. N, ss v te+ti+m+mhti
ndyekavacanna ss v, amuss amuy, amhi ambhi. Amuss amuy, amsa amsna.
Sattamiya amussa amuss amuya amuy, amsu.
Napusake
202. Amuss+du
Asisu saha tehi amussa adu hoti v napusake. Adu, silopo, amu. Jhal vti
vnidese amni am. Adu amu, amni am. Amun iccdi pulligasama.
www.tipitaka.org
Sakatteti kapaccaye
130. Ke v
Amu eva amukoti sakatthe kapaccaye taddhitavuttitt ekatthatyati silope ca kate
nimittbhve nemittikassbhvoti y nimittabhtassa siss+bhve nemittikassa
mass+mussti kattabbassa sakrassa nivuttti ke vti vikappena massa sakrattha+
mida+mraddha. Amussa massa ke sa hoti v. Asuko amuk, asuk amuk. Asuka amuka
iccdi.
Ki si.
198. Kissa ko sabbsu
Sabbsu vibhattsu kissa ko hoti. Sisso, ko, ke. Ka, ke. Kena, kehi kebhi.
199. Ki sasmisu v nitthiya
Anitthiya kissa ki v hoti sasmisu. Kissa kassa, kesa kesna. Kamh kasm. Kimhi
kismi kamhi kasmi, kesu.
Itthiya vibhattsu paresu kdese kate akrantatt majjhe paccayakaraa+maviruddhanti , k,
kyo. Ka, k kyo iccdi sabbva.
Napusake
200. Ki+masisu saha napusake
Asisu saha tehi ki saddassa kihoti napusake. Kdesassa smaatt visesavihit
vidhayo smaavidhayo nisedhentti y kidesena kdesanivutti. Ki, kni. Ki, ke kni.
Kene+ccdi pubbeva.
Ekasaddo sakhy+tulya+a+sahyavacano. Yad sakhyvacano, tad ekavacananto, atra
ekasaddo sakhyeyyavp. Aatra tulydsu bahuvacanantopi. Eko, eke. Ek, ek ekyo. Eka,
ekni+ccdi sabbasama tilige.
Tulye eko vilso dvinna kumrna, eke vaasadd dvinna kumrna. Aatthe eko
cariyo eva+mha, eke cariy eva+mhasu. Asahyate ekova araa pavisitv.
Eko, eke. Ek, ek ekyo. Eka ekni+ccdi sabbasama tilige. Ss+ssasu pana
ssamdin i, ekiss ekya, ekissa ekya ekya.
Idha attaparagravavasena ekasspi amhka raotipi eke cariytipi bahuvacanassa
lokena icchitatt bahulavidhn bahuvacaneneva sijjhati.
Tumha+amhasadd alig, tath ubha+kati+dvisadd, pacdayo ahrasant ca. Tumha si,
amha si.
212. Tumhassa tuvatva+mamhi ca
Amhi simhi ca tumhassa savibhattissa tuva+tva honti. Tuva tva.
211. Simha+ha
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Ettha yathkkama rukkho lat paati suddha. Ghao gha, vajiro vajira, vedan
vedanati missa. Tao ta taati sakia. Sukko pao, sukk pai, sukka vatthati
upasajjana. Rj saraa, guo pamati viha. Tuva aha kati pacti abyatta. Iti
liga veditabba. Dvdasa.
3,98. B cattls do
Dvissa b v hoti cattls do natthe. Rde se brasa.
3,95. Tisse
Sakhyya+muttarapade tissa e hota+satdo n+atthe.
3,104. Chathi o ca
Chathi parassa dasassa o hoti ro ca. Teasa terasa.
3,100. Catussa cuco dase
Catussa cu+co honti v dase pare. Dvitte cuddasa coddasa catuddasa.
3,99. Vsatidasesu pacassa paa+pann
Vsati sesu paresu pacassa paa+pann honti yathkkama. Pannarasa pacadasa.
3,101. Chassa so
Chassa so-icca+ya+mdeso hoti se pare. Soasa sorasa. Sattarasa sattadasa. Ekahna+mti
, ahrasa ahdasa.
n ca s vsati cti visesana+mekattheneti visesanasamse itthiya bhsitapumi+tth
pume+vekattheti pumatte ca kate ekena n vsatti tatiysamse eknavsati.
Vsatidayo navutiy itthilige+kavacan. Bho eknavsati. Eknavsati. Eknavsaty
eknavsatiy. Eknavsatya eknavsatiya eknavsaty eknavsatiy. Matisama.
Eva vsati, ekavsati, dvvsati bvsati, tevsati catuvsatippabhutayo. Paadese paavsati
pacavsati. Eva chabbsati, sattavsati, ahavsati.
Ekena n tisati tis vti eknatisati eknatis v. Karae eknatisya. Eknatisya,
eknatisya, eknatisya, eknatisya. Eva tisatiisvabhutayo. Tissaddassa pana
silope dghassoti yogavibhg rasso, tisa. Niggahtgamo, tisa. Bhotise+ccdi pumeva.
Cattlsdsupi yathsambhava evameva. Dvitte ekattisati ekattis. Rassadvitte dvattisati
dvattisa. Eva tettisati tettisdayo yva eknacattlsati eknacattls. Cattlsya simhi
cattrs cattls cattlsa, bho cattlse+ccdi hoti. Eva ekacattrs.
3,97. Dvss ca
Asatdo natthe cattlsdo dvissa e v hoti ca. Dvecattls dvecattlsa dvecattlsa,
eva dvcattlsa-iccdi. Dvecattrs dvecattrsa dvecattrsa, eva dvcattrs dvcattrsa
iccdi. Cattlsati ekacattlsati dvecattlsati dvcattlsati iccdi eknavsatisama.
3,98. Cattlsdo v
www.tipitaka.org
Asatdo natthe cattlsdo tisse hoti v. Tecattls tecattlsa tecattlsa. Bho tecattlse
iccdi hoti. Eva ticattls tecattrs ticattrs iccdi, tecattlsati ticattlsati iccdi pubbeva.
Eva catucattls pacacattls catucattlsati pacacattlsati iccdi yva eknapas.
Pas pasa pasa iccdi hoti. Eva dvepas dvpas dvipas dvepas
dvpas dvipas. Tepas tipas tipasa tepas tipas. Catupas
pacapas iccdi yva eknasahi.
Eva sahi, ekasahi, dvesahi dvsahi dvisahi, tesahi tisahi, catusahi pacasahi iccdi
yva eknasattati.
Sattati, ekasattati, dvesattati dvsattati dvisattati, tesattati tisattati. Dvesattari dvsattari
dvisattari, catusattati, pacasattati, catusattari, pacasattarti yva eknsti.
Asti, eksti, dvsti, ygame dviysti, teasti tiysti, catursti, pacsti iccdi yva
eknanavuti.
Navuti, ekanavuti, dvenavuti dvnavuti dvinavuti, tenavuti tinavuti, catunavuti, pacanavuti
iccdi yva eknasata, eta napusakaliga+mekavacananta.
Sata, bho sata sat, sata, sata. Satena, karae satena. Satassa, sat satamh satasm,
satassa, sate satamhi satasmi. Eva ekasatato pabhuti yva sahassa.
Koi pakoi koippakoi akkhobhiiyo itthilige+kavacanant. Vaggabhede tu sabbsampi
sakhyna bahuvacanopi hoteva dvevsatiyo jinadant tisso vsatiyo dinaghaik iccdi.
Dasadasaka sata nma, dasasata sahassa nma, dasasahassa nahuta, dasanahuta
lakkha, satasahassantipi vuccati.
Lakkhasata koi, koilakkhasata pakoi, pakoilakkhasata koippakoi, eva nahuta,
ninnahuta, akkhobhi, bindu, abbuda, nirabbuda, ahaha, ababa, aaa, sogaika,
uppala, kumuda, puarka, paduma, kathna, mahkathna, asakhyeyyanti
yathkkama satalakkhagua veditabba.
Icceva hnato hna, satalakkhagua mata;
Koippabhutna vsa-sakhynaca yathkkamanti.
Ath+sakhy vuccate, abyayanti ca vuccate. Ta pdi cdi, upasagganiptti ca duvidha.
Pa par apa sa anu ava o ni du vi adhi api ati su u abhi pati pari upa ime vsati pdayo.
Pdayo hi jotak, na vcak.
Tattha pa-saddo pakr+dikamma, padhna+ntobhva, viyoga, tappara, bhusattha, sambhava,
titti, anvila, patthandsu. Yath pakre-pa. dikamme-vippakata, padhne-pata,
antobhve-pakkhitta, khittanti peraa, pakkhittanti antokaraa, dhtvatthassa bdhitatt.
Vutthahi
Dhtvattha bdhate koci, koci ta anuvattate;
Tameva+o viseseti, upasaggagat tidhti.
Ettha ca anuruddhak me sagmayuddheti ca ime upasagg dhtvattha visesenti nma.
Viyoge-pavs, tappare-pcariyo, bhusatthe-pavuddhakyo, sambhave-himavant gag pabhavati,
tittiya-pahta+manna, anvile-pasanna+mudaka, patthane-paihita.
www.tipitaka.org
Pariti parihni, parjaya, gati, vikkam+masandsu. Yath parihniya-parbhavo. Parjayeparjito, gatiya-paryana, vikkame-parakkamati, masane-agassa parmasana.
Apaiti apagata, garaha, vajjana, pj, padussandsu. Yath apagate-apamno apeto, garaheapagabbho, vajjane-apaslya yanti vij, pjya-vuddhpacy, padussane-aparajjhanti.
Saiti samodhna, sammsama, samantabhva, sagata, sakhepa, bhusattha, saha+ppattha,
pabhav+bhimukhabhva, vidhna, punappuna, karaa, samiddhdsu. Yath samodhne-sandhi,
sammsame-samdhi, sampayutto, samantabhve-sakia, samullapan, sagate-sagamo,
sakhepe-samso, bhusatthe-srattho, sahatthe-savso, appatthe-samaggho, pabhave-sambhavo,
abhimukhabhve-sammukha. Sagate-sagahti, vidhne-savuta, punappunakaraesandhvati, samiddhiya-sampanno.
Anuiti anugat+nupacchinna, pacchttha, bhusattha, sdissa, hna, tatiyattha,
lakkhai+tthambhtakkhna, bhga, vicchdsu. Anugate-anveti, anupacchinne-anusayo, pacchttheanuratha, bhusatthe-anuratto, sdisse-anurpa, hne-anusriputta paavanto, tatiyatthenadi+manvavasit sen, lakkhaerukkha+manuvijjotate vijju, itthambhtakhyne-sdhu devadatto
mtara+manu, bhge-ya+dettha ma anu siy, ta dyatu, vicchya-rukkha rukkha anu
vijjotate cando.
Avaiti adhobhga, viyoga, paribhava, jnana, [suddhi] nicchaya, desa, theyydsu. Adhobhgeavakkhittacakkhu, viyoge-avakokila vana, paribhave-avajnana, avamaati, jnaneavagacchati. [suddhiyavodna (rpasiddhi)], Nicchaye-avadhraa, dese-avakso, theyyeavahro.
Oiti oroharaa, nharaa, suddhidsu dissati. Orohae-psd orohati, nharaeomukkuphano, suddhiya-odta.
Niiti, nissesa, niggata, nharaa,+ntopavesan+bhva, nisedhana, nikkhanta,
ptubhv+vadhraa, vibhajana, upamu+padhra+vasna, cheka, nhara+varadsu. Nissesenirutti, niggate-nikkileso, niyyti, nharae-niddhraa, antopavesane-nikhto, abhvenimmakkhika, nisedhe-nivreti, nikkhante-nibbna, ptubhve-nimmita, avadhrae-nicchayo,
vibhajane-niddeso. Upamya-nidassana, upadhrae-nismana, avasne-nihita, chekenipuo, nharae-nharati, issa dgho. varae-nvaraa.
Duiti asobha+bhva, kucchit+samiddhi, kiccha, virpatdsu. Asobhae-duggandho,
abhve-dubbhikkha, kucchite dukkaa. Asamiddhiya-dussassa, kicche-dukkara,
virpatya-dubbao dummukho.
Viiti visesa, vividha, viruddha, vigata, viyoga, virpatdsu. Visese-vimutti, visiho, vividhevimati, viruddhe-vivdo, vigate-vimala, viyoge-vippayutto, virpatya-virpo.
Adhiiti adhiki+ssar+paribhv+dhibhavana+jjhy+dhihna, nicchaya, ppuandsu.
Adhike-adhisla, issare-adhipati, adhi brahmadatte pacl, uparibhve-adhirohati, pathavi
adhisessati, adhibhavane-adhibhavati, ajjhyane-bykaraa+madhte, adhihne-bhmikampdi
adhihti, nicchaye-adhimokkho, ppuane-bhogakkhandha adhigacchati.
Apiiti sambhvan+pekkh, samuccaya, garaha, pahdsu. Sambhvanya-api dibbesu
kmesu, merumpi vinivijjhitv gaccheyya, apekkhya-ayampi dhammo aniyato, samuccaye-itipi
araha, antampi antaguampi dya, garahe-api amhka paitaka, pahe-api bhante bhikkha
labhittha.
Atiiti atikkaman+tikkant+tisaya, bhusatthdsu. Atikkame-atirocati amhehi, atto, atikkanteaccanta, atisaye-atikusalo, bhusatthe-atikodho, ativuddhi.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
3. Krakakaa
Atha vibhattna+matthabhed vuccante.
Tattha ekampi attha kammdivasena ekattdivasena ca vibhajantti vibhattiyo, sydayo. T
pana pahamdibhedena sattavidh. T yath paham+tthamatteti pahamvibhatti hoti. Sissa
okra+lopa+a-mdesesu naro itth napusaka.
Sakattha+dabba+ligni, sakhy+kammdipacaka;
Nmattho tassa smaa-matthamattha pavuccate.
So nmattho ca
Jti kriy guo dabba, tath nmanti pacadh;
Saddassa+ttho sa saddopi, pacadhva+tra bhijjate.
Katha jtisaddo guasaddotydin.
Bhinnesva+bhinnadh+sadd, sabaldsu yabbal;
Vattante jti es+ssa, ml sutta+miv+nvit.
Adabbabhta kattdi-krakaggmasdhiya;
Padattha kattukammaha, kriya+micchanti tabbid.
Dabbassito tato bhinno, nimitto tappattiy;
Vinassanasabhvo ca, nigguova guo+ccate.
Ettha pao sukkoti vinassanasabhvo ca casaddena vipulo ksoti avinassanasabhvo ca attani
visu guarahito guo+ccate tyattho.
Ya ya visessate kici, ta ta dabba+miho+ccate;
Jtydinopya+to tdi, dabbatta parikappate.
Ettha gojti assajtti vutte jti dabba. Nlo guoti ca guo dabba. Pacanakriyti ca
gamandikriyto visesiyatti kriyva dabba.
Nmarpena sadabbe, kvaci sa kathyate;
Nmanti ta yath citto, sa saddo tu taddhan.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Patiparhi yuttato lakkhadsu bhge ca+tthe dutiy hoti. Rukkhapati vijjotate, sdhu
devadatto mtarapati, rukkha rukkhapati tihati, ya+dettha ma pati siy, yo mama bhgo, so
dyatutyattho. Eva rukkhaparitydipi.
10. Anunti
Lakkhadsu dutiy. Rukkhamanu vijjotate, saccakiriya+manu vassi, hetu ca lakkhaa
bhavati, sdhu devadatto mtara+manu, rukkha rukkha+manu vijjotate, yadettha maanu siy.
11. Sahatthe
Sahatthe anun yuttamh dutiy. Pabbata+manu tihati, pabbatena saha tyattho.
12. Hne
Hnatthe anun yuttamh dutiy. Anusriputta paavanto bhikkh, sriputtato paya
hntyattho.
13. Upena
Hnatthe upena yuttamh dutiy. Upasriputta paavanto.
16. Kattukaraesu tatiy
Kattari karae ca krake tatiy hoti. Jinena desito dhammo, buddhena jito mro, ahin daho
naro. Yattha kraakraampi kraavasena vuccati, tatthpi tatiy, corehi gmo daho, tiehi
bhatta siddha, saddhehi krit vihr.
Attapadhno kiriya, yo nibbatteti krako;
Apayutto payutto v, sa kattti pavuccati.
Karae-ta pana duvidha ajjhattikabhiravasena, yath hatthena kamma karoti, cakkhun
rpa passati, manas dhamma viyati. Dattena vihayo lunti, aggin kui jhpeti.
Bhiraca tath+jjhatta, karaa duvidha yath;
Vhi lunti dattena, nettena canda+mikkhate.
Pakatiy abhirpo, gottena gotamo iccdi bhdhtussa sambhav karae tatiy. Tath sriputtoti
nmena vissuto, jtiy khattiyo buddho, jtiy sattavassiko, sippena naakro so, eknatiso vayas,
eva samena dhvati, visamena dhvati, dvidoena dhaa kiti.
17. Sahatthena
Sahatthena yoge tatiy siy. Tatiypi chahva appadhne eva bhavati. Puttena sah+gato,
puttena saddhi gato, vitakkena saha vattati, puttena saha thlo, nisdi bhagav saddhi
bhikkhusaghena, sahassena sama mit, sabbehi me piyehi manpehi nnbhvo.
18. Lakkhae
Lakkhae vattamnato tatiy. Bhinnena ssena paggharantena lohitena pavissake ujjhpesi,
napacabandhanena pattena aa nava patta cetpeyya, tidaakena paribbjaka+maddakkhi,
akkhin ko, hatthena ku, pdena khajo, pihiy khujjo. Tena hi vikalagena vikalagino vikro
lakkhiyate.
www.tipitaka.org
19. Hetumhi
Vsdilakkhaakriyya hetuto tatiy. Annena vasati, vijjya vasati, na jacc vasalo hoti,
kammun vasalo hoti, dnena bhogav, crena kula, tena pi kmadado.
20. Pacam+e v
Ie hetumhi pacam v. Satasm baddho, satena v.
21. Gue
Paragabhte hetumhi pacam hoti v. Jaatt baddho, jaattenav, paya mutto, hutv
abhvato anicc, sakhranirodh vianirodho. Bahulavidhn sattamyatthehipi, tena
samayena, klena dhammaskacch, puratthimena dhataraho, dakkhiena virhako, uttarena
kapilavatthu, yena bhagav, tenupasakami, so vo mama+ccayena satthti. Msena bhujati,
ekheneva brasi pvisi, navahi msehi vihra krpesi, kahpaena no, dhanena vikalo,
asin kalaho, crena nipuo, guena missaka, vcya sakhilo, main attho, dhanena attho,
yojanena gacchati iccdi hetumhi karae v tatiy. Attanva attna sammannatti paccatte
bahulavidhn kattari tatiy. Eva tilehi khette vapatti kammatthe, sumutt maya tena
mahsamaenti pacamyatthe ca.
24. Catutth sampadne
Acetana sacetana v paigghakabhven+pekkhita, ta sampadna, taca d-dneti
dhtuto byappena yuttameva, tattha catutth hoti. Taca dyamnassa vatthuno
anivraa+jjhesan+numatito tividho, yath buddhassa puppha deti, bodhirukkhassa jala deti,
ycakassa dhana deti, bhikkhna dna deti.
Anirkara+rdha-na+bbhanuavasena hi;
Sampadna tidh vutta, rukkha+ycaka+bhikkhavo.
dhravivakkhya sattampi, saghe gotami dehi, saghe dinne ahaceva pjito bhavissmi,
y pallamaya mla, nr datvna cetiyeti.
25. Tdatthye
Tdatthye catutth siy. Tadatthassa bhve, tdatthya, tasmi tadatthabhve jotanyeva
catutth siy. Tadatthassa bhvoti nimittanimittsambandhe chah, tasm chahpavdo+ya.
Samepi nimittanimittna sambandhe nimittabhtaypatova catutth, no nimittbhtadruto. Ypya
dru, pkya vajati, buddhassatthya jvita pariccajmi, neva davya, na madya, nassa
pripriy, atthya hitya sukhya savattati, loknukampya, phsu vihrya.
Iccya kaccyane upari vakkhamnassa catutthti sdhitatt idha chahti dpanattha vuccate
www.tipitaka.org
Rao sata dhreti rao chatta dhretti sambandhe chahva. Silgha=kathane, eva
rao silghate iccdi, thuti karottyattho. Hanu=apanayane, rao hanute, vacettyattho.
Upatiheyya sakyaputtna vahak, upagaccheyytyattho. Sapa=akkose, mayha sapate, sacca
kurutetyattho. Dhara=dhrae, suvaa te dhrayate, ia te dhrayati, assa rao nga
dhrayma. Piha=icchya, devpi tassa pihayanti tdino, tesa pihayanti sambuddhna
satmata, pihayanti=patthenti. Tassa kujjha mahvra, yadi+ha tassa pakuppeyya, dubhayati
disna megho, yo mittna na dbhati, yo appaduhassa narassa dussati. Issa=issya, titthiy
issayanti samana. Usya=dosvikarae, dujjan guavantna ussyanti, k usuy vijnata.
Idha+sidha+rdha+sdha=sasiddhiya, rdho me rao, rao bhgya+mrajjhati, ky+ha
ayyna aparajjhmi, yasmato uplittherassa upasampadpekkho upatisso. Bhikkh bhagavato
paccassosu, suanti buddhassa bhikkh, tassa bhikkhuno janoanugiti, patigiti,
sdhukradndin ta ussahattyattho. rocaymi vo bhikkhave, paivedaymi vo, mantaymi te
mahrja, dhamma te desissmi, desetu bhante bhagav dhamma bhikkhna, yath no bhagav
bykareyya, nirutti te pavakkhmi, ala me rajja, ala bhikkhu pattassa, ala mallo mallassa,
arahati mallo mallassa, ala te idha vsena, ki me ekena tienti sabbattha sambandhe chah.
Eva yu bhoto hotu, cira jvita, bhadda, kalya, attha, payojana, kusala,
anmaya, hita, pattha, sukha, sta, bhoto hotu, sdhu sammuti me tassa, puttass+vikareyya
guyha+mattha, tassa me sakko pturahosi, tassa pahieyya, bhikkhna dta phesi, kappati
samana yogo, ekassa dvinna tia v pahoti, upama te karissmi, ajalite paggahmi,
tassa phsu, lokassa+ttho, namo te purisjaa, sotthi tassa, samattho mallo mallassa, tassa hita,
tassa sukha, svgata te mahrjti sabbattha sambandhe chah.
26. Pacamya+vadhism
Padatthvadhism pacamvibhatti hoti.
Samepya+pagame dvinna, pubbarp ya+daccuta;
Vuccate ta+dapdna, ta calcalato dvidh;
Yath+ss dhvat poso, pato, rukkhphalanti ca.
Tattha calvadhi dhvat ass puriso patati, acalvadhi pabbat otaranti vanacrakti.
Taca avadhi visayakriyvisesassa niddihatt niddihavisaya, yattha apa apagamanakriya
uptta=ajjhhaa visaya katv pavattati, ta uptta. Ya kenaci guena ukkasiyati, ta
anumeyya. Yath gm apenti munayo, nagar niggato rj, pp citta nivrenti. Valhak
vijjotate, kusulato pacatti. Ettha ca vahak nikkhamma, kusulato apanetvti ca pubbakriy
ajjhharyati. Mathur paliputtakehi abhirpti anumyati. Vuttahi
Niddihavisaya kici, upttavisaya tath;
Anumeyyavisayaceti, tidh+hu avadhi budhti.
Bhayahetumhi-cor bhaya jyati, tahya jyati bhaya, ppato uttasati, natthi soko kuto
bhaya. Akkhtari-upajjhy sikkha gahti, cariyamh adhto suti v. Buddhasm parjenti
aatitthiy, parjit bhavanttyattho. Himavat pabhavati gag, aciravatiy pabhavanti kunnadiyo.
Urasm jto putto, kammato jta indriya, upajjhy antaradhyati sisso, mtpithi
antaradhrayati putto, nilyattyattho. Dratthayogekvadro ito naakragmo, tato have dratara
vadanti, gmato ntidre, rak te moghapuris imasm dhammavinay, rak tehi bhagav dratova
namassanti, addasa dratova gacchanta. Antikatthayoge-antika gm, sanna gm, sampa
gm. Parime-ito mathurya catsu yojanesu sakassa, rjagahato pacacattlsayojanamatthake
svatthi. Klaparime-ito ekanavutikappamatthake, ito vassasatasahassassa accayena buddho loke
uppajjissati. Psd sakameyya, psda abhiruhitv sakameyyti attho, tath hatthikkhandh
sakameyya, abhidhamm pucchanti, abhidhamma sutvti attho, san vuhaheyya.
Disatthavchi yoge-ito s purim dis, ito s dakkhi dis, avcito yva bhavagga, uddha
pdatal, adho kesamatthak. Vibhajane-yato patataro v visihataro v natthi, attadanto tato
www.tipitaka.org
vara, kicpi dnato sla vara, tato may bahutara suta, slameva sut seyyo.
ratippayoge-rati virati pp, ptipt veramai, adinndn paivirato, appaivirat musvd.
Suddhatthayoge-lobhanyehi dhammehi suddho, mtuto ca pituto ca suddho anupakkuho.
Pamocanatthayoge-parimutto dukkhasmti vadmi, mutto+smi mrabandhan, na te muccanti
maccun, mutto+ha+sabbapsehi. Vivecane-vivicceva kmehi, vivicca akusalehi dhammehi.
Pamatthe-ymato ca vitthrato ca yojana, gambhrato ca puthulato ca yojana candabhgya
parima, parikkhepato navayojanasataparimo majjhimadeso. Pubbdiyoge-pubbeva me
bhikkhave sambodh, ito pubbe nhosi, tato para paccantim janapad, tato aparena samayena.
Pahe-kuto+si tva, kuto bhava, paliputtato. Kicch laddhanti gue pacam, kicchena me
adhigatanti hetumhi karae v tatiy, eva thok mutto, thokena muttoti.
Katha thoka calatti, kriyvisesane kammani dutiy, thoka calana karottyattho,
thokanti calanakriyya visesanatt kriyvisesana.
Kriyvisesana nma, kammatte+kattasahit;
Nyyasiddha yato tasm, tadattha na visu vidhi.
Nyyasiddhava=calananti yasm bhve ano, tasm bhvasse+katt ekavacananti y
ekattaca, bhve anatt napusakattaca, karotikriyya sambandhena kammattaca sijjhatti.
Kara+bhdhtavo ca
Kriyarpbhidhtvatth, sabbe sattya yujjare;
Tato kriy ca bhvo ca, smaa tesu gamyate
Ti vuttatt yujjanti.
Thokatthe-thok muccati. Sabbattha savisaye pacam. Ettha vivakkh lokik s ca, na sakk
anivattituti vuttatt anihappasago na siy. Mariydya-pabbat khetta. Abhividhimhibrahmalok saddo abbhuggacchati, pabbata vajjetv, brahmalokamhi bypetvti ca attho. Ettha
vajjamnasm mariyd, gayhamnasm abhividhi.
27. Apaparhi vajjane
Vajjane vattamneh apaparhi yoge pacam hoti. Apaslya yanti vij, parislya yanti
vij, sla vajjetvti attho.
28. Painidhipatidnesu patin
Painidhimhi patidne ca vattamnena patin yoge nmasm pacam hoti. Buddhasm pati
sriputto, ghata+massa telasm pati dadti.
29. Rite dutiy ca
Ritesaddayoge nmasm dutiy hoti pacam ca. Rite saddhamm, rite saddhamma.
30. Vin+atra tatiy ca
Vin+atrayoge nmasm tatiy dutiy pacam ca. Vin vtena, vin vta, vin vtasm.
Aatra ekena piaptanhrakena, aatra dhamma, aatra dhamm.
31. Puthannhi
Etehi yoge tatiy hoti pacam ca. Bhinnayogakaraa dutiynivattanattha. Puthageva
janena, puthageva janasm, janena nn, janasm nn.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
4. Samsakaa
Atha nmnameva aamaasambandhna samsoti nmanissitatt, sayaca nmikatt
nmnantara samso vuccate.
1. Sydi sydine+katthanti
Ida+madhikata veditabba. Pubbe vuttavidhiggahaayena sydti tadantassa gahaa. So
ca bhinnatthna nmna+mekatthbhvo samsoti vuccate.
2. Asakhya vibhatti+sampatti+sampa+skaly+bhva+yath+ pacch+yugapadatthe
Pubbassa+tthapara yassa, aatthaparamaca ya;
Napusaka bhave yaca, ta+dsakhya+mihe+ssate.
Satthantare pasiddha ya, abyaybhvanmato;
Upakumbha tihagu ca, ptameghati ta yath.
Asakhya sydyanta vibhatydna+matthe vattamna sydyantena sahe+kattha bhavati.
Aviggaho niccasamso, padantaraviggaho ceti padantaraviggaho. Itthsu tath pavattti viggayha
vibhatyatthe samse kate
2,119. Ekatthatya
Eko attho yassa pakatipaccaydisamudyassa so ekattho. Tassa bhvo pavattinimitta
ekatthat, ydi+di+samsavidhna, tasmi sati sydilopo hoti.
9. Ta napusakanti
Napusakalige ca pubbasm+mditoti sabbavibhattna lope ca kate adhitthi tihati, bho
www.tipitaka.org
adhitthi, adhitthi passa, adhitthi kata, adhitti carati, adhitthi dehi, adhitthi apehi, adhitthi
yatta, adhitthi patihita. Eva adhikumri, antabhtassa appadhnassa ghapassa
ghapassa+ntass+ppadhnassti passa rasso.
Saha=sampanna brahma sabrahma. Vuttanayena ettha ca upari ca samsdayo honti, ettha
akle satattheti sahassa sdeso. Sydimhi kate pubbasm+mditoti sydna lope ca sampatte
n+to+mapacamiyti apacamiy paisedho ca akrantaasakhyasamsato parsa
sabbavibhattna adeso ca hoti. Eva+muparipi.
Bhikkhna samiddhi subhikkha, ettha ghassa rasso. Subhikkha tihati bho subhikkha,
subhikkha passa. N+smisu v tatiy sattamnati vikappena a, subhikkha subhikkhena
v kata, subhikkha subhikkhena v carati, subhikkha dehi. Pacamiya a+mabbhv
subhikkh apagaccha, subhikkha+myatta, subhikkha subhikkhe v patihita.
Sampatthe-kumbhassa sampa upakumbha, eva upanagara, bho upakumbha iccdi.
Skalye-tiampi asesetvti satia, tiampi asesetv ajjhoharaya+majjhoharattyattho. Sesa
sabrahmasama. Aggimpi asesetvti sggi, aggiganthapi asesetv adhtetyattho. Vraggahaa
adhitthisama.
Abhvo sambandhbhed bahuvidho, tatra iddhbhvevigat iddhi=vibhti saddiknanti
dussaddika. Atthbhvemakkhikna abhvo nimmakkhika, niddaratha, nimmasaka.
Atikkambhve-atigatni tini nittia. Upabhogasambandhvattamnaklassa abhve-atigata
lahupvuraa atilahupvuraa, lahupvuraassa n+ya upabhogat loti attho.
Yathttho+nekavidho, tatra yoggatya-yogga rpa+manurpa. Vicchya-addhamsa
addhamsa anu anvaddhamsa, eva paccatta. Atthnativattiya-satti anatikkamma
yathsatti. Eva yathkkama, yathbala. Bahuldhikr y y paris yathparis. Sadisatthekikhiy kahavicchitadhenuy sadiso sakikhi, sahassa sdeso. nupubbiya-jehnukkamena
anujeha.
Pacchatthe-rathassa pacch anuratha.
Yugapadatthe-cakkena saha=ekakla sacakka, cakkena ekakkhae nidhetti attho.
3. Yath na tulye
Yathsaddo tulyatthe vattamno sydyantena sahe+kattho na bhavati. Yath devadatto, tath
yaadatto. Ettha upamnabhto yathsaddo tath yaadattoti upameyya+mapekkhati, tasm
spekkha+masamattha bhavatti y asamse na tulyeti paisedho kimattha+miti ce. Yasm
yath devadattoti samudyameva upamna bhavati, na visu yathsaddo, tasm samudyasseva
upameyyaspekkhatte na asmatthiyat na visu yathsaddassa, tasm sdisse pattasamsassa
paisedhattha+mida. Tulyattheti vattabbe tulya vin tulyat natthti tulyattheti avatv tulyeti
vutta.
Yathkathaci sdissa, yate yattha sambhava;
Upam nma s tass, papaco bahudh bhave.
4. Yv+vadhrae
Yvasaddo avadhrae vattamno sydyantena sahe+kattho bhavati.
Avadhraa=ettakatparicchedo. Yvantni amattni=bhjanni yvmatta, imin samse kate
sesa pubbasama. Jvassa yattako paricchedo yvajva. Yvatyuka, sakattheti kapaccayo.
Yattakena attho yvadattha.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
21. Sakhydi
Ekatthe samhre sakhydi napusakaliga bhavati. Tayo lok samha=cittena
sampiit, tia lokna samhroti v vkye visesanasamse kate imin napusakatta
bhavati. Samhrasse+katt ekavacanameva, tiloka, bho tiloka, tiloka, tilokena iccdi. Eva tayo
da tidaa, ti malni samhani, tia malna samhroti v timala, tilakkhaa,
catusacca, pacasikkhpada, chahyatana, sattha, ahasla, navalokuttara, dasasla,
satayojana. Dve rattiyo samha dviratta.
12. Naa
Nacceta sydyanta sydyantena sahe+kattha hoti. akro a naassti visesanattho
pmanaputtdsu nassa o m hotti. Na brhmao abrhmao, a naassti nassa deso. akro ettheva visesanattho.
Na-nisedho sato yutto, desdiniyama vin;
Asato v+phalo tasm, katha+mabrhmaotice.
Nisedhatthnuvdena, paisedhavidhi kvaci;
Parassa micchatt+khypanyo+papajjate.
Duvidho ca+ssa nassa attho pasajjapaisedha+pariyudsavasena. Tattha yo
asrikapassrjadrtidsu viya uttarapadatthassa sabbad abhva dpeti, so
pasajjapaisedhavc nma. Yo pana abrhmaa+mnaytidsu viya uttarapadattha
pariyudsitv paikkhipitv tasadise vatthumhi kriya paipdayati, so pariyudsavc nma.
Vuttaca
Pasajjapaisedhassa, lakkhaa vatthunatthit;
Vatthuto+atra y vutti, pariyudsalakkhaa.
Yatra abrhmadsu, vatthu pariyudassati;
Takriyyuttarjdi, vade so pariyudsako.
Pasajjapaisedho tu, vatthantara+mandiya;
Kicivatthunisedhassa, pasago na bhaveyya so.
Tadao ca taviruddho,
Tadabhvo ca naattho.
Tadaatthe abrhmao, brhmaato ao tasadisoti vutta hoti. Eva amanusso,
assamao, na bykat abykat dhamm. Tabbiruddhatthe-na kusal akusal, kusalapaipakkhti
attho. Eva alobho, amitto, aya pariyudsanayo. Tadabhve-na katv akatv, aktuna pua,
akaronto, abhvo bhavati. Aya pasajjapaisedhanayo.
Ettha ca ubhosu pariyudse brhma ao brhmaadhamme appatihito khattiydi
brhmaasadisova abrhmaoti vutte patyate. Itarasmi pana pakkhe kenaci sasayanimittena
khattiydo brhmaoti vuttassa micchanivutti karyati brhmao+ya na bhavati
abrhmaoti, brhmaattajjhsito na bhavattyattho. Tattha sadisatta vin micchsambhav
payogasmatthiy ca sadisapaipatti, taggat ca liga+sakhy bhavanti. Atoyeva uccate
naivayutta+maasadisdhikarae, kath hi atthasampaccayoti.
75. Ana sareti
Naasaddassa sare ana, na asso anasso, na ariyo anariyo. Eva anissaro, aniho, ansavo. Na
www.tipitaka.org
dya andya, anoloketv icchdi. Bahuldhikr ayuttatthehi kehici hoti. Puna na gyantti
apunageyy gth, anoksa kretv, amlmla gantv, acandamullokikni mukhni,
asaddhabhoj, alavaabhoj.
13. Kupdayo nicca+masydividhimhi
Kusaddo pdayo ca sydyantena sahe+katth honti nicca sydividhivisayato+attha. Ettha
abyabhicripdisahacaraatthena kuiti niptova, na pathavvcako kusaddo. Sydividhivisayo nma
lakkhaitthambht din patidna visaye katadutiy, taca anvaddhamsanti
asakhyasamsa+miva m hotti asydividhimhti nisedho. Kucchito brhmao kubrhmao,
niccasamsatt asapadena viggaho.
107. Sare kada kussu+ttaratthe
Kussu+ttaratthe vattamnassa sardo uttarapade kaddeso hoti. saka uha kaduha,
kucchita anna kadanna, kadasana. Sareti ki, kuputt, kudr, kuds, kudihi.
108. K+ppatthe
Appatthe vattamnassa kussa k hotu+ttarapade. Appaka lavaa klavaa. Eva
kpuppha.
109. Purise vti
Kussa k v. Kucchito puriso kpuriso, kupuriso v. Pakaho nyako panyako, padhna
vacana pvacana bhusa vaddha pavaddha sarra, sama samm v dhna
samdhna, vividh mati vimati, vividho visiho v kappo vikappo, adhiko devo atidevo, eva
adhidevo, adhisla. Sundaro gandho sugandho, kacchito gandho duggandho, suhu kata sukata,
duhu kata dukkata abhi sicana abhisekoti sananto, atisayena katv, kata pakaritv,
pakata, atisayena thuta atitthuta, atikkamma thuta atitthuta, sa karo karo, suhu
baddho baddho.
Pdayo gatdyatthe pahamya
Pagato cariyo pcariyo, eva pantevs.
Accdayo kantdyatthe dutiyya
Atikkanto maca atimaco. Atimlo, ghapassa+ntass+ppadhnassti mlsadde ghassa
rasso. Eva+muparipi ghapna rasso.
Avdayo kuhdyatthe tatiyya
Avakuha kokilya vana avakokila, avamayra. Avakuhanti pariccatta.
Pariydayo gilndyatthe catutthiy
Parigilno+jjhenya pariyajjheno.
Nydayo kantdyatthe pacamiy
Nikkhanto kosambiy nikkosambi. Asydividhimhti ki, rukkha pati vijjotate.
14. C kriyatthehi
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Itartarayogasmi+vayavatthassa sambhavo;
Samudyatirobhvo, parava liga+massa ca.
Samudyabbhavo yasmi+vayav ca tirohit;
Samhrotya+ya cattho, so ca hoti napusake.
Itartarayogo yath-sriputto ca moggallno ca sriputtamoggalln, bho sriputtamoggalln
iccdi. Avayavapadhnatt bahuvacanameva. Sama ca brhma ca samaabrhma, eva
brhmaagahapatik, khattiyabrhma, devamanuss, candimasriy.
64. Vijjyonisambandhna+m tatra cattheti
Vijjsambandhna yonisambandhnaca catthe hotti ukrassa , hot ca pot ca hotpotro.
Eva mtpitaro.
65. Putteti
Putte uttarapade pitdna+m hoti catthe. Pit ca putto ca pitputt, eva mtputt.
78. Jyya jaya patimhi
Patimhi pare jyya jaya hoti. Jy ca pati ca jayampatayo. Jnipatti pakatantarena siddha,
jni ca pati ca jnipati. Eva jampati dampatti.
Kvaci appasara pubba nipatati, yath-cando ca sriyo ca candasriy, nigam ca janapad
ca nigamajanapad. Eva sursuragaruamanujabhujagagandhabb.
Kvaci ivau+vaantna pubbanipto, yath-aggidhum, gatibuddhibhujapahaharakarasay,
dhtuligni.
Kvaci sardiakranta pubba nipatati, yath-atthadhamm, atthasadd, saddatth v.
Aamaaspekkhnameva tirohitvayavabhedo samudyapadhno samhro, yath-chattaca
uphan ca chattuphana.
20. Samhre napusakanti
Samhre sabbattha napusakaliga bhavati, samhrasse+katt ekavacanameva.
23. Sydsu rassoti
Napusake vattamnassa sydsu rasso. Bho chattuphana, chattuphana, chattuphanena
iccdi.
Te ca samhritartarayog bahulavidhn niyatavisayyeva honti, tatr+ya visayavibhgoniruttipiakgato-pi+triya+yogga+senagna, niccaverna, sakhyparimasana,
khuddajantukna, pacanacalna, caraasdhrana, ekajjhyanapvacanna,
ligavisesna, vividhaviruddhna, disna, nadnaca niccasamhrekattha bhavati.
Pagna-cakkhu ca sotaca cakkhusota, mukhaca nsik ca mukhansika, sydsu
rassoti napusake vattamnassa rasso. Hanu ca gv ca hanugva, ka ca ns ca kaansa,
pi ca pdo ca pipda, chavi ca masaca lohitaca chavimasalohita, nmaca rpaca
nmarpa, jar ca maraaca jarmaraa.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
58. A
Iti ntantna a hoti. Guavanto patih mamti guavantapatiho+smi.
60. Parassa sakhysuti
Sakhysu parassa o, paro satasm adhik parosata.
61. Jane puthassuti
Puthassa jane u hoti. Puthagev+ya janoti puthujjano, jassa dvitta.
62. So chass+h+yatane v
Ahe yatane ca uttarapade chassa so hoti v. Sha chha, sayatana chayatana.
(Sambara)
63. Ltu+pitdna+mravaraa
Ltupaccayantna pitdnaca yathkkama+mravaraa v hontu+ttarapade. Satthuno
dassana satthradassana, kattraniddeso. Mtarapitaro. Vtveva, satthudassana, mtujyo.
68. Kvaci paccayeti
Paccaye pumabhve atisayena byatt byattatar, byattatam. Tassa tatra, tya tato, tassa
velya tad[ etthantare rpni cariyasagharakkhita mahsmittheramatena iminva kvaci
paccayeti suttena siddhni, teneva tni imasmi sutte udhani.
cariyamoggallnamahtheramatena pane+tni sabbdayo vuttimatteti suttena siddhni. todna
vibhatyatthe vihitapaccayatt, tadanthnaca divuttitt dvinnampi therna mat aviruddh.]
71. Saya+mudo+dakassa
Saya+mudakassu+ttarapade uddeso hoti. Udadhi, udapna.
72. Kumbhdsu v
Kumbhdsu+ttarapadesu udakassa uddeso v hoti. Udakumbho, udakakumbho. Udapatto
udakapatto. Udabindu udakabindu. katigao+ya.
73. Sotds+lopo
Sotdsu+ttarapadesu udakassa ussa lopo hoti. Dakasota, dakarakkhaso.
26. Itthiya+matv
Itthiya vattamnato akrantato nmasm paccayo hoti. Dhammadinn.
27. Naddito
Naddhi itthiya vpaccayo hoti. Nad mah kumr taru vru gotam.
Goto v
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
5. dikaa
Samso padasakhepo, padapaccayasahita;
Taddhita nma hotti, vieyya tesa+mantara.
1. o v+pacce
Chahyant nmasm v apaccayo hoti apacce+bhidheyye. Apaccasaddasambandhittena
apaccavantato katasarapaccayo samatthyato chahyantato hotti chahyant nmasmti sutte
avuttampi vutta. dna taddhitanti pubbcariyasa. akro vuddhyattho. Eva+maatrpi.
divuttitt ekatthatyati vibhattilopo.
124. Sarna+mdiss+yuvaass+eo nubandhe
Sarna+mdibht ye akri+vau+va, tesa +e+o v honti yathkkama nubandheti
akrassa kro. +e+ona vuddhtipi pubbcariyasa. Vasihass+pacca vsiho. Vmhi
vsih. Veti vasihass+paccati vkyassa ca vasihpaccati samsassa ca vikappattha. So ca
vsaddo yva sakattheti adhikaryati.
Napusakena ligena, saddo+dhu pumena v;
Niddissatti tabba+mavisese pani+cchiteti
Vuttatth apaccasaddassa napusakatthepi puttaputtna dvinnampi vcako hoti.
dayo+bhidheyyalig, apacce tva+napusak;
Napusake sakatthe yo, bhiyyo bhvasamhaj;
T tu+tthiya+masakhyne, tvdicpaccayantak.
Bhradvjassa apacca=putto bhradvjo, eva vessmitto, gotamo. Ettha ca
a+yuvaantbhv +e+ona na vuddhi. Vsudevassa apacca vsudevo, baladevo. Cittakotidsu
pana sayogantatt sayoge kvacti kvaci na vuddhi. Upaguno apacca opagavo opagav. Ettha
uvaass+vaa sareti ukrassa avaa.
Vacchass+paccanti viggayha pubbasuttena apaccaye kate puna vacchass+paccati viggaho.
2. Vacchdito na+yan
Vacchdhi apaccapaccayantehi gottdhi ca saddehi na+yanapaccay v honti apacce.
Vacchno, vacchyano, sayoge kvacti na vuddhi. Katiss+pacca kacco, ya diccdhti
yo, lopo+vai+vanati akralope cavaggapubbarpni. Kaccass+pacca kaccno,
kaccyano, ygame ktiyno. Muggass+pacca=nattdti vkye vuddhi+ikralopa+pubbarpni.
Moggallass+paccati punana+yan honti, moggallno moggallyano. Ime cattro
apaccapaccayant. Gottdito yathsakaass+pacca nattdhi sakano sakayano.
Kahass+pacca nattdi kahno kahyano. Eva aggivessno aggivessyano, mujno
mujyano, kujno kujyano. Sabbattha sayogatt na vuddhi. katigao+ya.
3. Kattikvidhavdhi eyyaer
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
kosambo, manasi bhava mnasa sukha, sakgamo. Sraso sakuo, sras saku, srasa
puppha. Mitte bhav mett mett v. Pure bhav por vc. Pvuse bhavo pvuso megho. Pvus
ratti, pvusa abbha. Srado, srad, srada puppha. Mdhuro jano, mdhur gaik,
mdhura vattha.
21. Ajjdhi tanoti
Bhavatthe tano. Ajja bhavo ajjatano, svtano, hiyyatano. Eona+ma vaeti eona a hoti.
22. Purto o cati
Bhavatthe o tano ca. Ettha akro avayavo, nev+nubandho. Puro, purtano.
23. Amtva+ccoti
Bhavatthe acco hoti. Am=saha bhavo amacco.
24. Majjhditvi+moti
Bhavatthe imo, majjhe bhavo majjhimo. Eva antimo, hehimo, uparimo, orimo, primo,
pacchimo, abbhantaridho, paccantimo.
25. Kaa+eyya+eyyaka+yi+yti
Bhavatthe kaadayo honti. Kaa-kusinrya bhavo kosinrako, mgadhako, raako
vihro, rjagahako, kosambako, indapattako, kpilako, bhrukacchako, ngarako. Agesu jto
agako, kosalako, vedehako, kambojako, gandhrako, sovrako, sindhavako, assako iccdi. eyyagageyyo, pabbateyyo, vneyyo. eyyaka-kosaleyyako, braseyyako, campeyyako, silya jta
seleyyaka, mithileyyako. Braseyyakotydsu dissanta+epi paccayti eyyako, eva upari
sutte dassitapaccayato visu paccaye dassite imin suttenti dahabba. Ya-gammo, yamhi
akralope pubbarpa rasso ca. Dibbo. Iya-udariyo, diviyo, pacliyo, bodhipakkhiyo, lokiyo.
26. iko
Sattamyant bhavatthe iko hoti. Sarade bhavo sradiko divaso, sradik ratti.
27. Ta+massa sippa sla paya paharaa payojana
Pahamant sippdivcak asseti chahyatthe iko hoti. Vvdana sippa+massa veiko,
vvdana abhedopacrena v nma. Modigiko, vasiko. Pasukladhraa sla+massa
pasukliko, tecvariko. Gandho paya+massa gandhiko, teliko, goiko, pviko, paiko,
tambuliko, loiko. Cpopaharaa+massa cpiko, tomariko, muggariko, mosaliko.
Upadhi=kkhandhdi payojana+massa opadhika, stika, shassika.
28. Ta hanta+rahati gacchatu+chati+carati
Dutiyant hantti evamdsva+tthesu iko hoti. Pakkhino hantti pakkhiko, skuiko, myriko,
macche hantti macchiko, meniko. Mige hantti mgaviko, vakrgamo. Migassa tadamindin
magavdesepi mgaviko. Orabbhiko, hriiko. Skarikoti iko. Sata+marahatti stika,
sandihika, ehi passa vidhi arahatti ehipassiko. Ettha tydyantasamudyato anukaraatt v
taddhitassa abhidhnalakkhaatt v bahulavidhnena v paccayo. Shassiko, kumbhiko, doiko,
addhamsiko, kahpaiko, stik gth, nvutik. Sahassiyoti iyo. Paradra gacchatti pradriko,
maggiko, pasayojaniko, pathiko. Badare uchatti bdariko, smkiko. Dhamma caratti
dhammiko, adhammiko.
www.tipitaka.org
29. Tena kata kta baddha+mabhisakhata sasaha hata hanti jita jayati dibbati
khanati tarati carati vahati jvatiti
Katdsva+tthesu iko. Kyena kata kyika, vcasika, mnasikati sakgamo. Vtena
kato bdho vtito, semhiko, pittiko. Satena kta stika, shassika, vatthena kta vatthika,
kumbhika, sovaika, ghtika. Mlatova paccayo, amlavcitt devadattena ktoti na hoti,
tadatthppattiy. Varatthya baddho vrattiko, yasiko, psiko, suttiko. Ghatena abhisakhata
sasaha v ghtika, goika, dadhika, mrcika. Jlena hato hantti v jliko, blisiko.
Akkhehi jita akkhika dhana, slkika, tindukiko, ambaphaliko. Akkhehi jayati dibbati v
akkhiko. Khaittiy khanatti khittiko, kuddliko. Devadattena jita, aguly khanatti na hoti,
tadatthnavagam. Uumpena taratti oumpiko, uumpikoti iko. Kulliko, gopucchiko, nviko.
Sakaena caratti skaiko, rathiko. Parappikoti iko. Khandhena vahatti khandhiko. Asiko, ssikoti
iko. Vetanena jvatti vetaniko, bhatiko, kayiko, vikkayiko, kayavikkayikoti iko.
30. Tassa savattati
Catutthyant savattatti asmi attheiko hoti. Punabbhavya savattatti ponobbhaviko,
itthiya ponobbhavik. Lokya savattatti lokiko. Suhu aggoti saggo, saggya savattatti
sovaggiko, sasso+vaka tadamindph. Dhanya savattatti dhaa.
31. Tato sambhta+mgata
Pacamyant sambhta+mgatanti etesva+tthesu iko hoti. Mtito sambhta+mgatav+ti
ettha mtito ca bhaginiyacchoti mtitoti bhgena ussa imhi vkya, rassadvittesu mattika,
pettika. ya+riyaa+ryapaccaypi dissanti. Surabhito sambhta sorabhya. Yamhi thaa.
Ubhayattha lopo+vai+vanati lopo. Riyaa-pituto sambhto pettiyo, mtiyo,
rnubandhe+ntasardissti ulopo, mattiyo. Ryamhi-ulopo, cavaggapubbarpni, macco v.
32. Tattha vasati vidito bhatto niyutto
Sattamyant vasattvevamdsva+tthesu iko hoti. Rukkhamle vasatti rukkhamliko,
raiko, rjagahiko, mgadhiko, sosniko. Loke vidito lokiko. Catumahrjesu bhatt
ctummahrjik. Dvre niyutto dovriko, dassoka tadamindiph. Bhagriko. Ikenavakammiko, dikammiko. Kiye-jtikiyo, andhakiyo.
33. Tassi+da
Chahiyant ida+micca+smi atthe iko hoti. Saghassa ida saghika, puggalika,
sakyaputtiko, naputtiko, jenadattiko. Kiye-sassa ida sakiyo, parakiyo. Niyeattaniya. Ke-sako,
rao ida rjaka bhaa.
34. o
Chahiyant ida+micca+smi atthe o hoti. Kaccyanassa ida kaccyana, bykaraa,
sogata ssana, mhisa masdi.
35. Gavdhi yo
Gavdhi chahiyantehi ida+micca+smi atthe yo hoti. Gunna ida gabya, avaa,
masdi. Ilope kabba. Duno ida dabba.
36. Pitito bhtari reyyaa
Pitito mtitoti tena tena suttanipteneva ussa i. Pitusadd tassa bhtari reyyaa. Pitu bht
www.tipitaka.org
petteyyo.
37. Mtito ca bhaginiya ccho
Mtuto ca pituto ca tesa bhaginiya ccho hoti. Mtu bhagini mtucch, pitu bhagini pitucch.
Katha mtu bht mtuloti, mtulditvnti niptan lapaccayo.
38. Mtpitsv+maho
Mtpithi tesa mtpitsv+maho hoti. Mtu mt mtmah, mtu pit mtmaho. Pitu
mt pitmah, pitu pit pitmaho. Na yathsakhya paccekbhisambandhato visu visu
mtpitusaddehi tesa mtpitunna atthe paccayo hoti.
39. Hite reyyaa
Mtpithi hite reyyaa hoti. Mtu hito matteyyo, petteyyo.
40. Nind+ta+ppa paibhga rassa day sasu ko
Ninddsva+tthesu nmasm ko hoti. Nindya-nindito muo muako, eva samaako,
paitako, brhmaako, veyykaraako. Ate-kass+ya asso assako, payogasmatthiy
sambandhivisesnvagamo+vagamyate. Appatthe-appaka tela telaka, ghataka. Paibhgatthehatth viya hatthiko, assako, balbaddhako. Ime no hatthik ass, balbaddh ca no imetydiphe
lopoti kapaccayalopena v abhedopacrena v dahabba, ime ca drudhi katarpni.
Rasserasso mnuso mnusako, rukkhako, pilakkhako. Dayya-dayito=nukampito putto puttako,
vacchako. Saya-moro viya morako, katako, bhatako.
41. Ta+massa parima iko ca
Pahamant asseti asmi atthe iko hoti ko ca, tace pahamanta parima bhavati.
Dodna parimitavhdna karaatt parimyantya+nenti parimanti hoti. Doo
parima+massti doiko vhi, khrasatiko, khrasahassiko, stiko vayo, upahakyo
parima+massa upahakyika bimbohana. Pacaka, chakka.
42. Ya+te+tehi+ttako
Ydhi pahamantehi asseti chahyatthe ttako hoti, tace pahamanta parima bhavati.
Ya parima+massa yattaka, tattaka, etassea ttaketi etassa ea, ettaka. vatake-ya
parima+massa yvatako, tvatako.
43. Sabb c+vantu
Sabbato pahamant ydhi ca asseti chahyatthe vantu hoti, tace pahamanta parima
bhavati. Sabba parima+massa sabbvanta, aa napusaketi a. Yvanta, tvanta.
44. Kimh rati+rva+rvataka+rittak
Kimh pahamant asseti chahyatthe rati+rva+rvataka+rittak honti. Kisakhyna
parima+mesa kati, rnubandhatt ibhgalopo. Kva, kvataka, kittaka. Rvanto sabhvato
asakhyo.
45. Sajta trakditvi+toti
Sajtatthe ito. Trak sajt assa trakita gagana, pupphni sajtni assa pupphito
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
54. Ch ha+hamti
Chasadd praatthe ha+ham. Channa prao chaho, chahamo. Itthiya chah,
chaham. Catutthadutiyesve+sa tatiyapahamti niptan praatthe dvito tiyo dvissa du ca,
ticathi tissa a, tiya+tth ca yathkkama, dutiyo tatiyo, catuttho.
55. Ek k+kya+sahye
Sati byabhicre visesana stthakati y sakhyto visesetu asahyeti vutta.
Ekasm asahyatthe ka+k honti v. Ekova ekako, ekk, eko v.
56. Vacchdhi tanutte taro
Vacchdna sabhvassa tanutte=kicimattvasese taro hoti. So=sako bhvo sabhvo
attaniyapavattinimitta. Susuttassa tanutte vacchataro, itthiya vacchatar. Yobbanassa tanutte
okkhataro. Okkh=dutiyavayahagoo. Assabhvassa tanutte assataro. Gvoti jtismatthiyassa
tanutte usabhataro. Ettha tanutta appabalat.
57. Kimh niddhrae ratara+ratam
Kisadd niddhrae ratara+ratam honti. Ko evti kataro bhavata devadatto, kataro
bhavata kaho. Katamo bhavata devadatto, katamo bhavata kaho. Bhradvjna katamo+si
brahme.
58. Tena datte li+yti
Datte+bhidheyye la+iy honti bahuldhikr manussasaya. Devena datto devalo deviyo,
brahmalo brahmiyo. Svalo sviyo sissa dgho. Deva+brahma+sivti tannmak manuss.
(Rattamiccdianekatthataddhita).
59. Tassa bhvakammesutta+t+ttana+ya+eyya+i+ya+iy
Chahiyant bhve kamme ca ttdayo honti bahula. Na sabbe paccay sabbato honti
aatratta+thi. Bhavanti etasm buddhisaddti bhvo saddapavattinimitta. Vuttaca
Hontya+sm saddabuddhti, bhvo ta saddavuttiy;
Nimittabhta nmaca, jti dabba kriy guoti.
Nlassa paassa bhvo nlatta nlatti guo bhvo. Ettha nlaguavasena pae nlasaddassa
vuttiy paabuddhiy nimitta bhvo nma. Nlassa guassa bhvo nlatta nlatti nlaguajti,
ettha nlaguajti nimitta hutv nlasaddassa guavuttiy nlaguajti nimitta. Gotta gotti
gojti, ettha jtisaddna dabbavuttiy sati jti nimitta. Pcakassa bhvo pcakattati
kriysambandhitta bhvo, ettha pacanakriysambandhitta bhvo. Daitta visitta
rjapurisattati daa+visa+rjadabbna sambandhitta bhvo, datydisaddapavattiy
nimittatt.
Devadattassa bhvo devadattatta, candatta, sriyattati tadavatth visesasmaa,
devadattassa blatdiavatthbhedo, candassa kaldiavatthabhedo ca, sriyassa
mandapautdiavatthbhedo ca smaa, tadettha nimitta. Ettha vijjamnapadatthna
visayabhtasasaddna pavattinimitta vutta. ksatta abhvattati, tattha
ghaksa+pharksa, pabhva+ghabhvdin upacaritabhedasmaa bhvo.
Ttana-puthujjanattana. Vedanya bhvo vedanattana, rasso. Eva jyattana, jrattana.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Ete sadd nipaccante nubandhe. Kustassa bhvoti bhve yo hoti, imin ssa akre ca tassa je
ca kate yassa pubbarpa, kosajja. Ujuno bhve ajjavati o, imin ussa atta, uvaass+vaa
sareti avaadese jassa dvitta. Parissu sdhti vkye yo tattha sdhti yo, imin jgamo ca,
byajane dgharassti ssa rasse ca kate jassa pubbarpa, prisajjo. Imin kamena vkyeneva
saddasiddhi veditabb. Suhadayova suhajjo, tassa bhvo sohajja, imin ayalopo. Muduno bhvo
maddava, imin ussa atta. Isino ida bhvo v rissa, yapaccaye imin ragame
lopo+vai+vanati antaikralopo ca. Usabhassa ida bhvo v sabha, imin ussa .
jnyassa bhvo jaa, imin yalope lopo+vai+vanati kralopo. Thenassa bhvo
theyya, imin nassa yakro. Bahussutassa bhvo bhusacca, imin ussa akro sayogdilopo.
(Bhvataddhita).
64. Tara+tami+ssiki+yi+h+tisaye
Atisaye vattamnato honte+te paccay. Atisayena ppo ppataro ppatamo ppissito ppiyo
ppiho, itthiya ppatar iccdi. Atisayappaccayantpi atisayappaccayo, atisayena ppiho
ppihataro ppihatamo. Eva pautaro pautamo, paissiko, paiyo, paiho, varataro iccdi
patataro iccdi ca.
135. Jo vuddhassi+yi+hesu
Vuddhassa jo hoti iyaihesu. Atisayena vuddho jeyyo jeho, jdese pubbasaralope lutt sar
issa ekre ca yassa dvitta.
136. Bha+ntika+pasatthna sdha+neda+s
Iyaihesu bha+ntika+pasatthna sdha+neda+s honti yathkkama. Atisayena bho
sdhiyo sdhiho. Atisayena antiko nediyo nediho. Atisayena pasattho seyyo seho, pubbeva sare
lutte issa e dvittaca.
137. Kaa+kana+ppa+yuvna
Iyaihesu appayuvna kaa+kan honti yathkkama. Atisayena appo kaiyo kaiho.
Atisayena yuv kaniyo kaniho.
138. Lopo v+mantu+vantnanti
Iyaihesu v+mantu+vantna lopo. Atisayena medhv medhiyo medhiho. Atisayena satim
satiyo satiho. Atisayena guav guiyo guiho. Ettha yathkkama mantvatthe v+mantu+vantu
hoti.
65. Tannissite llo
Llapaccayo hoti dutiyant tannissitatthe. Veda nissita vedalla. Duhu nissita duhulla.
Vedanti tuhi. Ille sakhra nissita sakhrilla.
66. Tassa vikrvayavesu a+ika+eyya+may
Pakatiy uttara+mavatthantara vikro. Chahiyant nmasm vikre+vayave ca dayo honti
bahula. a-ayaso vikro yasa bandhana, sakgamo. Udumbarassa avayavo vikro v
odumbara bhasma paa v. Kpota masa satti v. ika-kappsassa vikro kappsika
vattha. eyya-eissa vikro+vayavo v eeyya. Kosna vikro koseyya vattha. Mayatina vikro tiamaya, drumaya, naamaya, mattikmaya, suvaamayo ratho,
rpiyamaya. Aasmiti mayo, gunna karsa gomaya.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
76. Dakkhiy+raheti
Arahatthe eyyo. Dakkhia arahatti dakkhieyyo.
77. Ryo tumantti
Arahatthe tumant ryo v. Ghtetu arahatti ghtetya, rnubandhe+ntasardissti
ulopo. Jpetya, pabbjetya. Vti ki, ghtetu. (Sakiataddhita).
78. Ta+mettha+ssa+tthti mantu
Pahamant ettha assa atthti etesva+tthesu mantu hoti. Gvo ettha dese assa v purisassa santti
gom, gomanto iccdi guavantusama.
Atthti vattamnaklopdnato bhthi bhavissanthi v gohi na gom. Katha gom si, gom
bhavissatti. Tadpi vattamnhiyeva gohi gom, si bhavissatti padantar klantara. Itisaddato
visayaniyamo. Vuttahi
Pahte ca pasasya, nindyac+tisyane;
Niccayoge ca sasagge, honti+me mantudayoti.
134. yuss+yasa mantumhi
Mantumhi yussa yasdeso hoti. yu assa atthti yasm. Go assoti jtisaddna
dabbbhidhna- smatthiy mantvdayo na honti, tath guasaddna seto paoti. Yesa tu
guasaddna dabbbhidhnasmatthiya natthi, tehi honteva, buddhi assa atthti buddhim.
Vantva+vati vantumhi rpav rasav gandhav saddav. Daditvi+ka vti ika+, ras
rasiko, rp rpiko, gandh gandhikoti.
79. Vantva+vati
Vantu. Pasattha sla+massa atthti slav. Pahut pasatth v pa assa atthti paav.
80. Daditvi+ka+ vti
Ika+ honti v mantatthe. Bahulavidhn kutocisaddato dve honti, kuto ce+kamekava.
Niccayutto dao assa atthti daiko da. Gandhiko gandh. Vtveva, daav.
Uttamieva dhan ikoti gaasuttena iko dhaniko. Ao dhan dhanav.
Asannihite atth asannihito attho assa atthti atthiko atth. Sannihite atthav. Tadant ca
puattho assa atthti puatthiko puatth.
Vaant yeva. Brahmavaa assa atthti brahmava, devava.
Hatthadantehi jtiya. Hattha+massa atthti hatth, dant. Aatra hatthav dantav.
Vaato brahmacrimhi. Vao assa atthti vaiko brahmacr.
Pokkhardito dese. Pokkhara jala paduma v assa atthti pokkhar, yuvaehi nti
nmhi gharaydayoti ssa atta, nassa o ca, pokkhara, uppalin, kumudin, bhisin, mullin,
slukin.
Kvac+desepi. Paduma+massa atthti padum padumin paduminpaa. Desato+atra
www.tipitaka.org
pokkharav hatth.
Nvyi+ko nviko. Sikh, bl, sl, bal.
Sukhadukkh . Sukh dukkh. Bal bhrupubb ca. Bhubal, rubal.
81. Tapdhi ssti
Ss. Tapo assa atthti tapass, yasass, tejass, manass, payass. Vtveva, yasav.
82. Mukhdito roti
Ro. Nindita mukha+massa atthti mukharo. Susi=chidda assa atthti susiro.
so=khramattik asmi atthti saro. Madhuro guo, madhur sakkhar, madhura khra.
Kha=gvya vivara assa atthti kharo gadrabho. Kujo=hanu assa atthti kujaro. Nagaro.
Dantassa ca unnatadanteti gaasuttena dantassa u ca, unnata danta+massa atthti danturo.
83. Tuhydhi bhoti
Bho v. Tuhi assa atthti tuhibho, slibho, vlibho.
84. Saddhditva
Iti v a hoti. Atisay saddh assa atthti saddho, pao, paav, saddh ka, saddha kula.
85. o tapti
o, tpaso, sakgamo. Tpas.
86. lva+bhijjhdhiti
lu v. Abhijjh assa atthti abhijjhlu, stlu, dhajlu, daylu, dayv. Abhijjhlu eva
abhijjhluko.
87. Picchditvi+loti
Ilo v. Piccha+massa atthti picchilo, picchav. Pheilo, jailo, tuilo. Nindit vc assa atthti
vcloti parassaralopo.
88. Sldito voti
Vo hoti v. Slavo, slav. Kesavo, kesav.
A nicca aavo. Garjhi saya ga=measiga assa atthti gava
dhanu, rjva pakaja.
89. My medhhi vti
V. Myv, medhv pum. Nmhi medhvin. Medhv kula, ekavacanayosva+ghonati
simhi rasso. Eva myv.
90. Si+ssare myu+vm
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
6. Tydikaa
Atha tydayo kriyvchi dhthi vuccante.
Kriya cikkhatti khytanti kriypadassa pubbcariyasa. Kla+kraka+purisaparidpaka
kriylakkhaa tydyanta aligaca, vuttampi ce+ta
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Akkharaniyamo chanda,
Garulahuniyamo bhave vutti;
Dgho sayogdipubbo,
Rasso garu lahu tu rasso.
Gacchare gacchanti. Tva gacchasi, tumhe gacchatha. Aha gacchmi, maya gacchma.
Cchdesbhvapakkhe lasseti ekre gameti. Paralope gamenti. Gamesi, gametha. Gamemi,
gamema. Paracchakkepi so gacchate, gacchare gacchante. Gacchase, gacchavhe. Gacche,
gacchmhe.
Pure adhammo dibbati, pur marmti ca tasampe tabbohrpacrena vattamnavacana.
Vuttahi
raddh+nihita kicca, vattamnanti vuccati;
Vattamnasampaca, vattamnanti vuccati.
Kimiva te
Gagca tasampaca, yato gagti yate;
Gagya ptu+mgaccha, ghoso gagya+mityapi.
Mukhy+mukhyatthabhedena, vattamna tato dvidh;
Mukhyahi ruhi+mpanna, ta+drop amukhyatti.
Pure+pursaddehi v angatat gamyate, tad tassa vattamnatt. Klabyattayo v eso,
bhavantyeva hi klantarepi tydayo bhulak santesu parighmi kyassa bhed
abhisamparya, sahabyata gacchati vsavassa ativela namassissati. Kuto nu tva
gacchasi, rjagahato gacchmtidsu pana paccuppannasampe vattamnavacana.
5,175. Gama vada dna ghamma vajja dajj
Gamdna ghammdayo v honti nta+mna+tydsu. Ghammati, ghammanti iccdi.
Kamme
Upasaggavas koci, akammopi sakammako;
Yath+bhibhyate rgo, tpasena mahiddhinti
Vuttatt akammakato kammani anupubb bhdhtuto tydayo honti.
5,17. Kyo bhvakammesva+parokkhesu mna+nta+tydsu
Bhvakammavihitesu parokkhvajjitesu mna+nta+tydsu paresu kyo hoti kriyatth.
Kakro+nubandhakriyattho. Na te knubandha+ngamesti paisedh okrbhvo. Anubhyati
sukha devadattena.
Ettha ca
khytena avuttatt, kattuto tatiy na tu;
Dutiy hoti kammassa, vuttatt pahampi+dha.
Anubhyanti sampattiyo tay. Anubhyasi tva devadattena. Anubhyatha tumhe. Aha
anubhymi, tay maya anubhyma. Dvitte anubhuyyati+ccdi. Eva paracchakke.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
12. Sambhvane v
Sambhvane gamyamne dhtun vuccamne ca eyydayo honti vibhs. Api bhava gilita
psa paceyya udaraggin, sambhvemi saddahmi bhava paceyya, bhava pacissati, bhava
apaci.
9. Paha+patthan+vidhsu
Pahdsu kriyatthato eyydayo honti.
Pah sapucchana, ih-sisana ycana duve;
Patthan, bhattiy v+tha, na v bypra vidhi.
Pahe-ki so bhatta paceyya, udhu byajana. Patthanya-aho vata so paceyya ce.
Vidhimhi-bhava patta paceyya. (Eyydipaccayanayo).
10. Tu antu hi tha mi ma ta anta ssu vho e mase
Pahapatthanvidhisve+te honti kriyatthato. sisanatthe-so sukh bhavatu, te sukhit
bhavantu.
48. Hissa+to lopo
Ato parassa hissa v lopo hoti. Tva sukh bhava bhavhi, himhi dgho. Eyythdin vhoka,
tumhe sukhit bhavathavho bhavatha. Aha sukh bhavmi, maya sukhino bhavma. Paracchakketath bhavata, bhavanta. Bhavassu, bhavavho. Bhave bhavmase. Kamme-tay anubhyatu,
anubhyantu iccdi. Bhve-bhyatu, bhyata.
attiya-devadatto dni odana pacatu, pacantu iccdi. Kamme-tena odano paccatu iccdi.
Tath so gma gacchatu iccdi. lasseti lasse+kre gametu, gamentu iccdi. Ghammdese
ghammatu, ghammantu iccdi. Kamme-gacchyatu iccdi. Tath gamyatu iccdi.
Vidhimhi-lassa lope lutte vuddhi, idha pabbato hotu.
Nimantane-adhivsetha tumhe bhante bhagav bhojana, vasatissa curdito ti imhi ass
nubandheti , yuvana+meo paccayeti e ca hoti. Idha nissdatu bhava, sadassa
jara+sadna+mma vti ma, manubandhatt antasarato ma.
Ajjhesane-desetu bhante bhagav dhamma, ettha curditt purimasama.
Anumatiya-puccha vsava ma paha, pavisatu bhava. Ettha pucchato hissa lopo. Eva
nisda.
Patthan=ycan, tatra-dada=dne, dadhi me gmavarni paca, dto lassa ekre ca eka me
nayana dehi.
Pattakle-sampatto te klo kaakarae, kaa karotu bhava. Ettha tanditvoti o.
Tvd eyydayo vatta-mn sampati,+ngate;
Bhavissati, parokkhdi-cattro+ttaklik.
5,173. Gama yami+s+sa disna v cchaa
Etesa v cchaa hotinta+mna+tydsu. So sagga gacchati gameti, gacchanti iccdi.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
assti utta. Vahissati, vuyhissati. Avahi, avuyhittha, avuhi. Avahiss, vuyhss iccdi.
Vaheyya, vuyheyya. Vahatu, vuyhatu iccdi.
Jara=jrae,
5,174. Jara marna+myaa
Jara marna yaa v hoti mna+nta+tydsu. Jyati. Jara sadna+mmati magamo lo ca,
jrati. Kamme-jryati jyyati. Eva jyissati jrissati, jyyissati jryissati. Ajyi ajri, ajyyi ajryi.
Ajyiss ajriss, ajyyiss ajryiss ajyiss ajryiss iccdi. Mara=pacge, yaa, myati marati,
myanti maranti iccdi.
Disa=pekkhane,
5,124. Disassa passa dassa dasa da dakkhti
Ete des disassa v honti. Anekavaatt sabbdeso. Passati passanti, dakkhati dakkhanti.
Kamme-kye pubbarpo, dissati dissanti, vipassyati dakkhyati iccdi.
6,69. Dakkha+kha+heti+hohti lopo
Dakkhdhi desehi parassa ssassa lopo v hoti. Dakkhati dakkhissati. Apassi passi, apassisu
passisu apasso passo, apassittha passittha. Apassi passi, apassimha passimha. Tath adass
dass, adassisu dassisu iccdi. Anajjatane dasdeso, addas addasa. Add adda iccdi. Apassissa
dakkhissa iccdi. Passeyya dakkheyya, passatu dakkhatu iccdi.
Sada=visaraagatyvasdandnesu, nipubbo, jarasadna+mma vti magamo. Nisdati,
nisdanti iccdi. Bhve-nisajjati, nisajjate.
Yaja=devapjsagatikaraadnesu, yajati, yajanti iccdi. Kamme
5,113. Yajassa yassa i+yti
Yajassa yassa i+y honti knubandheti bahuldhikr tydivisayepi kye pubbarpe ca ijjati
yijjati may buddho. So yajissati, tena ijjissate yijjissate. So yaj, tena ijji yijji. So yajiss, tena ijjiss
yijjiss. So yajeyya, tena ijjeyya yijjeyya. So yajatu, tena ijjatu yijjatu iccdi.
Vada=vacane, gamavad din vadassa vajjdeso v, lassa lasseti kvaci e ca, vajjati
vadeti vadati, vajjenti vadenti iccdi. Kamme kyassti a, vajjyati vajjati vadyati, vajjyanti
vajjanti vadyanti. Vadissati, vadissanti. Avad vad, avadisu vadisu. Avadissa vadissa. Vajje
vajjeyya vade vadeyya, vajjeyyu vadeyyu. Vajjetu vadetu vadatu iccdi yathgama eyya.
Kamu=padavikkhepe, parokkhyacti caggahaena kama kama iti dvitte
andibyajanalope lavikarae kavaggah din kassa ce niggahtgame ca kate cakamati kamati
iccdi. Cala=kampane, cacalati. Jala+dala=dittiya, dvitte daddallati iccdi.
(Savuddhikabhvdinayo).
H+bh=sattya, tydsu kattari loti lo, tassa lope yuvana+meo paccayeti okro. So
hoti, te honti. Hosi, hotha. Homi, homa iccdi. Bhve-tena hyati hyate.
31. Hssa he+hehi+hohi ssatydo
Hssa hedayo honti ssaccdo. Hessati hehi ssati hohissati.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
=avabodhane,
5,120. ssa ne j
dhtussa j hoti nakre. Vijnti.
61. ssa sanssa nyo timhi
Sanssa ssa nyo v hoti timhi. Nyati, vijnti iccdi. Kamme-viyati iccdi. Kye sse
cti ettha sseti yogavibhg ssa e hoti, yassa dvitte eyyati, eyyanti iccdi. Vijnissati,
vijnissanti. Kamme kyassa sseti kyalope rasse ca kate ssati, ssanti, viyissati,
payissati.
65. Ssassa hi kamme
to parassa ssassa hi v hoti kamme, payihiti, payihinti. Agame samajni, sajni,
sajnisu. Samaj- nisu. Kamme-payi, payisu. Ajnissa. Kamme-ayissa.
63. Eyyassi+y v
to parassa eyyassa iy+ honti v. Jniy.
62. mhi ja
dese sanssa ssa ja v hoti. Ja, jneyya, jneyyu. Kamme-payeyya,
payeyyu. Vijntu, vijnanthu. Kamme-viyatu iccdi.
M=mne, ssdna byajanassia iti iaiti yogavibhg igame pubbasaralopo, minti,
minanti. Kamme-myati iccdi. L=chedane, kknsu rassoti dhtussa rasso, lunti, lunanti.
Kamme-lyati iccdi. Dhu=kampane, dhunti iccdi. (Jydinayo).
K=dabbavinmaye,
24. Kydhi k
Kydhi lavisaye k hoti. Kknsu rassoti rasse kiti, kianti iccdi. Kamme-vikkyati,
vikkyanti. Vikkiissati, vikkiissanti. Vikkyissati, vikkyissanti. Akii, vikkii, vikkyi. Akiissa,
vikkiissa. Vikkie vikkieyya.
Vikkye. Vikkyeyya. Vikkitu, vikkiantu, vikkyatu, vikkyantu iccdi. Su=savane, suti,
suanti iccdi.
Saka=sattiya,
5,121. Sak+pna kuka+ku e
Saka+pna kuka+kuiccete gam honti e. Sakkuti, sakkuanti. Sakkunti, sakkunanti.
53. Sse v
Sakasm kssa kkho v hoti sse. Sakkhissati, sakkhissanti.
58. Sak kssa kha do
www.tipitaka.org
Sakasm kssa kho v hoti dsu. Asakkhi sakkhi, sakkhisu. Asakkhissa, asakkhissasu.
Sakkue sakkueyya. Sakkutu, sakkuantu.
Apa=ppuane, papubbo, sak+pna kuka+ku eti kukate sampatti pputi, ppuanti
iccdi. Kammeppyati, ppyanti. Ppuissati, ppuissanti. Kamme-ppyissati, ppyissanti.
Ppui, ppuisu. Kamme-ppyi, ppyittha. Appuissa. Kamme-appyissa. Ppue, ppueyya.
Kamme-ppyeyya. Pputu, ppuantu. Kamme-ppyatu iccdi. (Kydinayo).
Su=savane,
25. Svdhi ko
Sudhi lavisaye ko hoti. Knubandhatt na vuddhi. Dhamma suoti. Parassaralope suonti.
Kamme-kye dghe syati, syanti. Dvitte suyyati suyyanti+ccdi. Igame suissati, suissanti.
Kamme-kyalope vuddhi. Sossati, sossanti iccdi. Asui sui, asuisu suisu.
60. Tesu suto ko+kna roa
Tesu dsu suto paresa ko+kna roa v hoti. Rakro anubandho. o sabbdesattho. Ussa
lope dvitta ssa si ca. Assosi, assosisu. Issa ca siati yogavibhg sia, assosisu,
paccassosu. Asuyi, asuyittha. Asuissa, tena asuyissa. Sue sueyya, sueyya. Tena sye
syeyya. Sutu, suantu. Syatu, syantu iccdi.
Gi=sadde, gioti. Gianti. Tva giosi. Giissati, giissanti. Agiissa. Gieyya. Giotu iccdi.
Vu=savarae, vuoti, vuanti. vuosi iccdi. Sesesupi yojetabba. (Svdinayo).
Tana=vitthre,
26. Tanditvo
Tandito kattari lavisaye o hoti. Kitti tanoti, tanonti iccdi.
76. Ovikaraassu paracchakke
Ovikaraassa u hoti paracchakkavisaye. Tanute, tanvante. Tanuse, tanuvhe. Tanve, tanvamhe.
Kamme
5,138. Tanass v
Tanassa v hoti kye. Papubbo, patyati. Pataati, patyare patyanti pataare
pataanti+ccdi. Tath vikaraalope igame ca tanissati, tanissanti. Patyissati. Atani, atanisu.
Atanissa. Patyissa. Taneyya, taneyyu. Tanotu, tanontu iccdi.
Kara=karae,
5,177. Karassa sossa kubba+kuru+kayir
Karassa sa okrassa kubbdayo v honti nta+mna+tydsu. Kubbati, kubbanti. Karoti, karonti.
Karosi, karotha.
23. Karassa sossa ku
Karassa sa okrassa ku v hoti mimesu. Kummi karomi. Kumma karoma. Paracchakke kurute
kubbate, kubbante iccdi. Kayirati, kayiranti iccdi. Kamme-kyassa dvitte ssa rasso, kariyyati,
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
5,5. yo kamm
Icchkammato icchya+matthe yapaccayo hoti. Putta+micchatti yapaccaye ydivuttitt
ekatthatyati vibhattilopo. Puttyati, puttyanti+ccdi.
5,6. Upamn+cre
Kammato upamn cratthe yo hoti. Putta+miv+carati puttyati sissa, puttyanti+ccdi.
5,7. dhrti
yo hoti. Kuiya+miv+carati kuyati psde. Psdev+carati psdyati kuiya,
psdyanti+ccdi.
5,8. Kattut+yo
Kattuto+pamn cratthe yo hoti. Pabbato iv+carati sldiguayogatoti pabbatyati yog,
pabbatyadhtuto tydayo.
5,9. Cyatthe
Kattuto abhtatabbhve yo hoti bahula. Bhusoti pahamantato abhuso bhuso bhavatti
bhusyati, bhusyanti iccdi. Vicchbhikkhaesu dveti bhikkhaatthe dvitte apaapa
paapa bhavatti ye paapayati, paapayanti+ccdi. Alohito lohito bhavati lohityati.
5,10. Sadddni karoti
Sadddhi dutiyantehi karotti asmi atthe yo hoti. Sadda karoti saddyati. Eva veryati,
kalahyati, dhpyati+ccdi.
5,11. Namotva+sso
Namoiccasm karotti asmi atthe asso hoti. Namo karotti asmi atthe assapaccaye tydayo
honti, tathgata namassati, namassanti iccdi.
5,12. Dhtvatthe nmasmi
Nmasm dhtvatthe bahula+mi hoti. Hatthin atikkamatti ipaccaye
lavikaraa+ekra+aydesesu katesu atihatthayati. Eva vya upagyati upavyati, vinaya
daha karoti dahayati, visuddh hoti ratti visuddhyati, kusala pucchati kusalyati+ccdi.
5,13. Saccdh+pi
Saccdhi dhtvatthe pi hoti. Sacca+mcikkhatti pimhi tydipaccaye i+py+dhi vti
lavikaraa+e+aydes. Saccpayati, saccpeti iccdi. Attha+mcikkhati atthpayati. Eva
vedpayati. Sukkha karotti sukkhpayati sukkhpeti iccdi.
5,16. Payojakabypre pi ca
Kattra yo payojeti, tassa bypre kriyatth i+p honti bahula.
ipaccayo uvaant, to peva hoti+ha;
Dve dve+ko hoti v sese, bahulatyanuvuttiy.
www.tipitaka.org
7. Khdikaa
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
30. Vaddhi yo
Vaddhi kriyatthehi yo hoti bahula bhvakammesu. Vada=vacane, vadana vajjatti v
vajja. Mada=ummde, madana majjate anenti v majja. Gamana gammateti v gamma.
Gada=vacane, gajjate gadanya vti gajja. Pada=gamane, pajjanya pajja gth.
Ada+khda=bhakkhane, khajjatti khajja khdanya. Dama=damane, dammateti dammo
damanyo.
Bhuj+nneti gaasuttena anne vattabbe yapaccayo.
83. Lahussupantassati
Lahubhtassa upantassa iyuvaassa eo honti yathkkama. Yassa pubbarpe bhujitabboti
bhojjo odano, bhojj ygu.
31. Kicca ghacca bhacca bhabba leyy
Ete sadd yapaccayant nipaccante. Kara=karae, imin niptan ye kicdese ca kate
pubbarpa, kattabba kicca. Hana=hisya, ghaccdesdimhi kate hanana haateti v
ghacca. Bhara=bharae, bhaccdesdimhi kate bharayo bhacco. Bh=sattya, yamhi okre
imin avdese bhavatti bhabbo. Liha=assdane, yamhi imin hassa yakre lehitabba leyya,
ekravuddhi.
32. Guhdhi yaka
Guhdhi kriyatthehi bhvakammesu yaka hoti. Guha=savarae, lahussupantassti
sampattassa okrassa na te knubandhangamesti paisedho. Hassa vipallsoti vipallse
guhana guhitabba guyha. Duha=paprae, dohana duyhatti v duyha. Ssa=anusihiya
117. Ssassa sisa v
Ssassa sisa v hoti knubandhe. Pubbarpa, ssyatti sisso.
Siddh eve+te tabbdayo pes+tisagga+ppattaklesu gamyamnesupi, smaena vidhnato.
Pesana kattabba+mida bhavatti pana ajjhesanaca. Atisaggo nma ki+mida may
kattabbati puhassa po na hantabbotidin paipattidassanamukhena kattabbassa anu.
Pattaklo nma sampattasamayo. Yo kiccakaraasamaya upaparikkhitv karoti, tassa
samayrocana, na tattha ajjhesana+matthi. Bhot khalu kao kattabbo karayo kriyo kicco eva
tvay kao kattabbo, bhoto hi patto klo kaakarae.
Eva uddhamuhuttepi vattamnato pesdsu siddh eva. Tath arahe kattari sattivisihe ca
patyamne, vassak+dhamatvisihe ca bhvdo siddh. Uddha muhuttato-bhot kao
kattabbo. Bhot rajja ktabba, bhava araho. Bhot bhro vahitabbo, bhava sakko. Bhot
avassa kao kattabbo. Bhot nikkho dtabbo.
33. Kattari ltu+k
Kattari krake kriyatth ltu+k honti. Kara=karae, pararpe ltu+pitdna+m simhti
silopo ca. Karotti katt. Eva bharatti bhatt. Haratti hatt. Bhidatti bhett, ekro, mhi bhedit.
Chindatti chett. Bhojanassa dt bhojanadt. Sandhtti sandht. Vacatti vatt. Okrapararpesu
bhujatti bhott. Paddna kvacti yukgamo, bujjhatti bujjhit. Jntti t. Chindatti chet.
Sutti sot. +lasseti ssa ekre gahtti gahet. Bhavatti bhavit. Saratti sarit. Manna
niggahtati massa niggahte vaggante ca gacchatti gant. Nakrantnampi niggahta, khanatti
khant. Sanatti sant. Maatti mant. Pletti playit plet, ettha curditt i.
www.tipitaka.org
ipsu-bhvayatti bhvayit bhvet. Eva srayit sret, dpayit dpet, hpayit hpet,
nirodhayit nirodhet, bodhayit bodhet, payit pet, svayit svet, ghayit ghet, krayit
kret, krpayit krpet iccdi.
kapaccaye-akro vuddhyattho. Ratha karotti rathakrako, ass nubandheti
amdisamso ca. Anna dadtti annadyako. Adhtussa k+sydito ghe+ssti ghe pare assa
ideso, annadyik, annadyaka kula. ss+pimhi yuka itipito+atra yuka. Loka
netti lokanyako, ekre y+v nubandheti ydeso. Eva vinetti vinyako.
Akammupapade-karotti krako, eva dyako nyako, okre vdese sutti svako. Pure viya
ikre svik. Luntti lvako. Pu=pavane, puntti pvako. Bhavatti bhvako, upsatti upsako.
Gahtti ghako pvako, yjako. Vadha=hisya, vadhetti vadhako, aatrpti
vuddhipaisedho. Hanassa ghto nubandheti ghtdeso, hanatti ghtako. Ma v
rudhdnati ma, rundhako, gurutt na vuddhi. Tath bhujatti bhujako. yassa rasse kitti
kayako. Pletti plako. Pjetti pjako.
Khdsu-titikkhatti titikkhako. Vmasatti vmasako iccdi. Panudatti pandako,
byajaneccdin dgho. Bhtv+nakoti ettha nakoti yogavibhg nako, ssa rasse
nakrgame ca ssa ne jti jdeso, jnanako. pimhi
Aa-iti daakadhtu, petti pako. Tath sapako, patihpako. Sa+pa pubbo
pa=ppuane, nibbna samppetti nibbnasamppako. Krpako, krpik iccdi.
Bahulavidhn kammepi-pdehi haryatti pdahrako. Cupa=mandagamane, gale cuppatti
galacopako.
Siddhova ltu arahdsu bhava khalu kaya pariggahrahoti (pariggahit). Slattheupdnasloti updt. Sdhu gacchatti gant. Muanadhamm muancrti muayitro, ettha
dhtvatthe nmasmti imhi game e+aydese muayitusaddamhi radese ca kate yossa o.
34. v
Kriyatth v hoti bahula kattari. Disassa passa+dassa=dasa+da+dakkhti dassdeso,
bhaya passatti bhayadassv. Nmhi bhayadassvin. Bhayadassvi citta.
Appavisayatpanattha bhinnayogakaraa. Smaavihitatt sldsu ca hoteva.
35. sisya+mako
sisya gammamnya kriyatth ako hoti kattari. Jva=padhrae, jvatti jvako.
Nanda=samiddhiya, nandatti nandako. Bhavatti bhavako.
36. Kar ano
Karato kattari a no hoti. Karotti kraa. Kattarti ki, karoti anenti karaa.
37. Hto vhi+klesu
Hto vhismi kle ca ano hoti. sstydin yuka, jahanti udakati hyan vhayo. Jahti
bhve padattheti hyano savaccharo. Vhiklesti ki, jahtti ht.
38. Vid k
Vidasm k hoti kattari. Kakro ktoti visesanattho. Vidatti vid, lokavid.
www.tipitaka.org
39. Vito to
Vipubb icca+sm k hoti kattari. Vijntti vi.
40. Kamm
Kammato par icca+sm k hoti kattari. Sabba jntti sabba. Eva matta,
dhamma, attha kla, kata iccdi. (Bhikkhti pana bhardi vdisuttena siddha).
41. Kvacaa
Kammato par kriyatth kvaci aa hoti kattari. Kumbha karotti kumbhakro, amdisamso.
Itthiya kumbhakr. Eva kammakro, mskro, kahakro, rathakro suvaakro, suttakro,
vuttikro, kkro. Sara luntti saralvoti o+avdes. Mante ajjhyatti manthajjhyo,
i=ajjhenagatsu, adhipubbo, e+aydes, adhino issa yakra+cavaggdayo ca.
Bahuldhikr iha na hoti dicca passati, himavanta suoti, gma gacchati. Kvacti
ki, kammakaro, ettha apaccayo.
42. Gam r
Kammato par gam r hoti kattari. Rnubandhatt amabhgalopo. Veda gacchatti vedag,
eva prag.
Smaavidhnato sldsupi hoti. Bhavapra gacchati slenti bhavaprag. Antagamanaslo
antag, eva addhag.
43. Samna+a+bhavanta+ydit+pamn dis kamme r+rikkha+k
Samndhi ydhi co+pamnehi par dis kammakrake r+rikkha+k honti. Sydi
sydine+katthati samse rnubandhe+ntasardissti disassa isabhgalope rrikkhakesti
samnassa sdese ca samno viya dissatti sad, sadikkho. Ke na te knubandhangamesti
ettbhvo, sadiso.
125. Samn ro r+rikkha+kesu
Samnasaddato parassa disassa ra hoti v r+rikkha+kesti pakkhe dassa rdese sar, sarikkho,
sariso.
3,86. Sabbdna+m
R+rikkha+kesu sabbdna+m hoti. Ao viya dissatti ad, adikkho, adiso.
3,87. Nta+ki+mi+mna +k+
R+rikkha+kesu nta+ki+imasaddna +k+ honti yathkkama. akr sabbdesatth.
Bhavd bhavdikkho bhavdiso, kd kdikkho kdiso, ayamiva dissatti d dikkho diso. kre
yd ydikkho ydiso, tyd tydikkho tydiso iccdi.
3,88. Tumhmhna tme+kasmi
R+rikkha+kesu tumhmhna tm honte+kasmi yathkkama. Tva viya dissati, aya
viya dissatti td md iccdi. Ekasminti ki, tumhdiso amhdiso.
www.tipitaka.org
3,89. Ta+ma+maatra
Rrikkhakantato+asmi uttarapade tumhmhna+mekasmi ta+ma honti yathkkama.
Tva dpo esa, aha dpo esati aapadatthe tadp madp. Tva saraa+mesa, aha
saraa+ mesanti tasara masara. Tay yogo tayyogo, may yogo mayyogoti amdisamse
niggahtalopo.
3,90. Ve+tasse+a
R+rikkha+kesu etassa ea v hoti. Ed etd, edikkho etdikkho, ediso etdiso.
44. Bhvakrake sva+ghaa gha k
Bhve krake ca kriyatth a ghaa gha k honti bahula.
Apaccayo-paggahana paggaho, eva niggaho, dhamma dhretti dhammadharo, eva
vinayadharo. Tath ta karotti takkaro, dvitta. Eva hitakaro, divasakaro, dinakaro, divkaro,
niskaro, dhanu gahti dhanuggaho. Eva kavacaggaho. Dada=dne, sabbakma dadtti
sabbakmadado, sabbadado. to parokkhyacti caggahaena dvitte rasso pubbassti rasse
ca anna dadtti annadado, eva dhanado. Sapubbo dh=dhrae, sabba sandhahatti
sabbasandho. N=ppane, vipubbo, vinesi vineti vinessati etena etthti v vinayo, e+aydes.
Nayana nayo. Si=sevya, nipubbo, nissyatti nissayo. Si=saye, anusayi anuseti anusessatti
anusayo. I=gatimhi, patipubbo, paicca etasm phala+metti paccayo. Sa+upubbo, dgame
samudayo. Ci=caye, vinicchayate+nena vinicchayana v vinicchayo, nito cissa choti cissa cho.
Uccayana uccayo, sacayo. Khi=khaye, khayana khayo. Ji=jaye, vijayana vijayo, jayo.
K=dabbavinmaye, vikkayana vikkayo, kayo. L=silesane, allyanti etthti layo, layo.
(Ivaant).
suantti assav, ssa rasso. Paissavana paissavo. Su=passavane, bhavagg savantti
sav. Ru=saddo ravatti ravo. Bhavatti bhavo. Pabhavati etasmti pabhavo. L=chedane, lavana
lavo. (Uvaant).
Cara=carae, sacaraa sacaro. Dara=vidrae, darana daro. gacchati gamanati v
gamo. Sappa=gamane, sappatti sappo. Dibbatti devo. Pakkamana pakkamatti v pakkamo,
eva vikkamo. Cara=carae, vana caratti vanacaro. Kmo avacarati etthti kmvacaro loko,
kmvacar pa, kmvacara citta. Gvo caranti etthti gocaro. Pdena pivatti pdapo. Eva
kacchapo. Sirasmi ruhatti siroruho, manditt o. Guhya sayatti guhsaya citta, eva
kucchisay vt. Pabbate tihatti pabbataho puriso, pabbatah nad, pabbataha bhasma.
Eva thalaha jalaha.
Kicchatthe dumhi akicchatthe su+sa+sukha upapadesu-dukkhena karyati karaa v
dukkara. Eva dussayo, dukkhena bharyatti dubbharo mahiccho. Eva durakkha citta,
duddaso dhammo, duranubodho dhammo. sa sayatti sasayo, eva sukhasayo. sa karyatti
sakkara kamma. Sukhena karyatti sukara ppa blena. Eva subharo appiccho, sudassa
paravajja, subodha+miccdi. Sabbattha pdiamdisams.
Ghaa-bhavatti bhvo, o+vdes. Aya=iti daakadhtu, ayati itoti yo, haratti hro.
Upahanatti upaghto, hanassa ghto nubandheti ghtdeso. Rajatti rgo, kag cajna
ghnubandheti jassa go. Rajanti anenti rgo. Ass nubandheti , pajjate+nenti pdo.
Tuda=byathane, patujjate+nenti patodo. Jaryati anenti jro, eva dro. Bhajyatti bhgo. Eva
bhro. Labbhatti lbho. Vi+opubbo, voharyatti vohro. Diyyatti dyo, yuka. Vihaati etasmti
vighto. Viharanti etthti vihro. ramanti etasminti rmo. Pacana v pko, cassa ko. Cajana
cgo. Yajana ygo. Rajana rgo.
www.tipitaka.org
127. Ana+ghaasv+parhi o
+parhi parassa dahassa o hota+na+ghaasu. Paridahana pariho. Eva dho. Bhajana
sago. Eva sago. Sakharana sakhro, karotissa khoti kassa kho. Eva parikkhro.
Purasmti karassa kho, purekkhro, etta tadamindiph. Eva upakro, gho.
Gha-vacatti vako. Sica=paggharae, secana seko. Eva soko, eovuddhiyo. Yujana yogo.
Ka-p=tappane, pnetti pyo, knubandhatt na vuddhi, yuvana+miyauvaa sareti iyaa.
Khipa=perae, khipatti khipo. Bhujantya+nenti bhujo. Yudha=sampahre yujjhanti anenti
yudha.
45. Ddhtvi
Ddhto bahula+mi hoti bhvakrakesu. D=dne, diyattidi. Eva updi. Dh=dhrae,
udaka dadhtti udadhi, saya+mudo+dakassti udakassa uddeso. Jala dhiyate asminti
jaladhi. Vlni dhyanti asminti vladhi. Sandhyati sandhtti v sandhi. Dhyatti dhi. Vidhyati
vidhti vidhna v vidhi. Samm sama v citta dadhtti samdhi.
46. Vamdhya+thu
Vamdhi bhvakrakesva+thu hoti. Vama=uggirae, vamana vamyatti v vamathu.
Vepa+kampa=calane, vepana vepathu.
47. Kvi
Kriyatth kvi hoti bahula bhvakrakesu. Kakro knubandhakriyattho.
159. Kvissa
Kriyatth parassa kvissa lopo hoti. Sambhavatti sambh. Eva vibhavatti vibh, abhibh,
sayambh. Tath dhu=kampane, sandhuntti sandhu. Vibhtti vibh. Pabhtti pabh. Sagamma
bhsanti etthti sabh, kvimhi lopo+ntabyajanassti antabyajanassa lopo. Bhujena gacchatti
bhujago. Eva urago. Tura=sgha gacchatti turago. Khena gacchatti khago. Vihyase
gacchatti vihago, tadamindiph vihdeso. Na gacchatti nago. Eva ago, nago v+ppinti
vikappena naasamse desanisedho. Jana=janane, kammato jtoti kammajo, amdisamso,
kammajo vipko, kammaj paisandhi, kammaja rpa. Eva cittaja, utuja, hraja. Attajo
putto, vrimhi jto vrijo. Eva thalajo. Pakaja. Jalaja. Aaja. Sarasija, upapadasamse
bahulavidhn vibhatyalope mandhtidin sideso. Dvikkhattu jto dvijo, tadamin din
kkhattulopo. Pacch jto anujo. Sajntti sa. Pajntti pa. Eva patihtti patih.
Jh=cintya, parasampatti abhijjhyatti abhijjh. Hitesita upahpetv jhyatti upajjh. So
eva upajjhyo, sakattheti yo. Samm jhyanti etthti sajh. Kvidant dhtvattha na jahanti,
ligattha paipdayanti.
48. Ano
Kriyatth bhvakrakesu ano hoti. Nanda=samiddhiya, bhve-nandiyate nandana. Kammeanandyittha nandyati nandyissati nanditabbanti v nandana vana. Gahana gahanya v
gahaa, tathanar din nassa o. Gahana, niggahtassa no. Caritabba caraa. Bhuyate
bhavana. Huyate havana. Rundhitabba rundhana rodhana v. Bhujitabba bhujana
bhojana v. Bujjhitabba bujjhana, paddna kvacti yuka. Bodhana v. Suti suyyati v
savana. Ppyatti ppuana, sakpna kuka+kti yogavibhg kugame ngame ca tassa o
ca. Plyatti plana iccdi.
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
50. Jhhi ni
J=vayohnimhi, h=cge, imehi itthiya ni hoti. Jna=vayaparipko jni. Hna hni.
51. Kar ririyo
Karato ririyo hoti+tthiya. Rnubandhatt aralope karaa kiriy. Kriyti
tutyeccdimhi kriyyati yogavibhg riyaramhi aralopo, rikro kakre+nubandho hoti.
52. I+ki+t sarpe
Dhtussa sarpe+bhidheyye ete honti. Vacaicca+ya dhtu eva vaci. Eva yudhi. Karotissa
khoti vikaraassa pitatt kattari loti lo, pacati. Akro kakroti ghaantena krasaddena
chahsamso.
53. Sl+bhikkha+vassakesu
Kriyatth hoti sldsu. Sasa=pasasane, piyapubbo, piya pasasati slenti piyapasas
rj. Atha v piya pasasati slena v dhammena v tasmi sdhu vti piyapasas,
piyapasasan, piyapasasi kula, vuddhimhi tath saccavd, dhammavd. Sghayyti
ass+pimh yuka iti yuka. Ppakr, mlakr iccdi. Uha bhujati slenti uhabhoj,
lahussupantassti okro.
bhikkhae-punappuna khra pivatti khrapy, yuka. Avassa karotti avassakr. Sydi
sydine+katthati samse vibhattilope ca kate lopoti niggahtalopo. Satandyti ettha
bahulavidhn vibhattialope amdisamsapaisedhe ca kate vagganta.
Aasmi atthepi ti yogavibhgena siddha. Sdhukr, brahmacr, assaddhabhoj.
Paita attna maatti paitamn, bahussutadhr iccdi.
Sdhukaraa sdhukro, so assa atthti sdhukrti ghaant .
54. Thvari+ttara bhagura bhidura bhsura bhassar
Ete sadd nipaccante sle gamyamne. Imin niptan varapaccayo ca thssa tho ca, tihati
slenti thvaro. I=ajjhenagatsu, ttarapaccayo, gacchati slenti ittaro. Bhaja=omaddane, bhajjate
sayameva bhajjati v attan attnanti bhaguro, kamme kattari v gurapaccayo. Bhijjate sayameva
bhindati v attnanti bhidro, ettha krapaccayo, kakro+nubandho. Parabhajanavisayesupi
udharaesu na hoti. Tatthpi keci dosandhakrabhidroti ida sandhya icchanti. Bhsati
dippatti bhsuro, urapaccayo. Sarapaccaye bhassaro, byajane dgharassti rasso.
(Teklikappaccay).
55. Kattari bhte ktavantu+ktv
Bhte atthe vattamnato kriyatth ktavantu+ktv honti kattari. Vijinti vijitav vijitv,
knubandhatt na vuddhi. Guavantu daisama. Hu=havane, aggi ahavti hutav hutv,
hutvin hutavn. Bhteti yva hratthti adhikro.
56. Kto bhvakammesuti
Bhve kamme ca bhte kto hoti. Asana sita bhavat, i. Karyitthti kato kao bhavat,
gamdirna tydin ralopo. Eva+muparipi.
57. Kattari c+rambhe
www.tipitaka.org
Kriyrambhe kattarikto hoti yathpattaca, pakarti pakato bhava kaa. Pakaryitthti pakato
kao bhavat. Pasupti pasutto bhava. Pasupyitthti pasutta bhavat, pararpa.
58. h+sa vasa silisa s ruha jara janhi
hdhi kattari kto hoti yathpattaca. Upahsti upahto bhava guru. Upahyitthti
upahito guru bhot, hssti hssa i. Eva upsti upsito. Upsyitthti upsito. i
byajanassti i. Anuvusi anuvusyitthti v anuvusto. Assti assa ukro. pubbo
silisa=ligane, silesi silesyitthti v siliho. Snantarassa tassa hoti he pararpa
pahamakkharaca. Adhisayi adhisyitthti v adhisayito khaopika bhava, adhisayit khaopik
bhot. Eva ruhi ruhyitthti v ruho rukkha bhava, ruho rukkho bhot, ruhdhi ho a
cti tassa hakro pubbahakrassa ca o. Anujri anujryitthti v anujio vasali bhava,
anuji vasal bhot, tardhi rioti ktassa rideso rnubandhetydin arabhgassa lopo
ca. Anvajyi anvajyitthti v anujto mavako mavika, anujt mavik mavakena,
janissti nassa .
59. Gamanatth+kammak+dhre ca
Gamanatthato akammakato ca kriyatth dhre kto hoti kattari ca yathpattaca. Y=ppuane,
ytavanto asminti yta hna. Ytavanto yt, yna yta. Ettha santampi kamma
anicchita. Yyitti yto patho. Ye gatyatth, te buddhyatth. Ye buddhyatth, te gatyatthti
vuttatt tathalakkhaa ythvato gato abhisambuddhoti tathgato itipi hoti. sitavanto asminti
sita. sitavanto sit. sana+msita.
60. hratth
Ajjhohratth dhre kto hoti yathpattaca. Bhuttavanto+sminti bhutta. Eva pta,
gpna+mti . Bhujana bhutta pna pta. Bhujyitthti bhutto odano. Eva pta
udaka. Akattattha bhinnayogakaraa. Bahuldhikr kattaripi apivisti pt gvoti hoteva.
Sida=pke, passijjti passanno, gamanattha din kto, bhid din tassa no pararpaca.
Amaitthti mato. Icchyitthti iho. Abujjhitti buddho, dho dhahabhehti tassa dho.
Pjyitthti pjito, curditt i. Eva slyitthti slito. Rakkhyitthti rakkhito. Khamyitthti khanto,
massa niggahta. Akkocchyitthti akkuho, ssa rasso. Rusa=rose, arosti ruho, gamanatth
din kattari kto. imhi rusito. Hara=harae, abhi+ vi+pubbo, abhibyharyitthti abhibyhao.
Daya=dnagatihisdnesu, adayyitthti dayito. Hasa=likye, ahasti haho. Kmyitthti kanto,
ipna testi ettha ipnati yogavibhg curdiilopo. Sayamti sayato.
Naapubbo, na marti amato, naasamse nassa o.
Kaha dukkha pannoti phalabhte dukkhe kahasaddassa vattanato phalassa bhvitt
bhteyeva kto. Kasa=gatihisvilekhanesu, akasi=histi kaha.
150. Bhiddito no kta+ktavantna
Bhiddhi paresa kta+ktavantna tassa no hoti. katigao+ya. Kto bhvakammesti
kamme upari sabbattha kto. Bhijjitthoti bhinno, tassa ne pararpa. Abhindti bhinnav, kattari
bhte ccdin ktavantu. Eva+muparipi. Chijjitthti chinno. Achindti chinnav. Chada=apavrae,
chdyitthti channo. Achdayti channav, curditt i, tassa ipna testi ettha i iti
yogavibhg lopo. Khida=asahane, khijjti khinno khinnav, kattari. Eva+muparipi. Uppajjti
uppanno uppannav. Sida=pke, asijjti sinno sinnav. Sada=visaraagatya vasdandnesu, sidti
sanno sannav. Pnti pno pnav. S=pasave, snti sno. Pasavti snav. D=khaye, dyti dno
dnav. +l=ksagamane, yti no nav. Lyi leyi alyti lno lnav. Aluyti lno lnav.
151. Dtvi+nno
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
5,172. Na nta+mna+tydna
Rantato paresa nta+mna+tydna nassa o na hoti. Karotti karonto kurumno,
tanditvoti o.
5,173. Gama yami+ssa disna v cchaa
Etesa v cchaa hoti nta+mna+tydsu. a-nubandhatt antassa hoti, gacchanto gacchamno.
Yama=uparame, yacchanto yacchamno. Icchanto icchamno. sa=upavesane, acchanto acchamno,
byajaneccdin rasso. Disa=atisajjane, dicchanto dicchamno. Vavatthitavibhsatt vsaddassa
aapaccayesu ca kvaci, icchyatti icchitabba, icchana icch, itthiya+ma din appaccayo.
Icchita, icchitabba, icchitu. Aesaca yogavibhg, pavecchanto.
174. Jara+marna+myaa
Etesa+myaa v hoti nta+mna+tydsu. Jyanto. Jarasad diccdin ma. Jranto. Jyamno
jramno. Myanto maranto, myamno maramno.
175. hpna tihapiv
hpna tihapiv honti v ntdsu. Tihanto, tihamno. Pivanto pivamno.
176. Gama+vada+dna ghamma+vajja+dajj
Gamdna ghammdayo v honti ntdsu. Ghammanto gacchanto, vajjanto vadanto, dajjanto
dadanto.
177. Karassa sossa kubba kuru kayir
Karassa saokrassa kubbdayo v honti ntdsu. Kubbanto kayiranto karonto, eva kubbamno
iccdi. Aatra mnassa massti mnassa massa lope karo. Sossti vuttatt kattariyeva.
178. Gahassa gheppo
Gahassa v gheppo hoti ntdsu. Gheppanto gheppamno.
179. o niggahtassa
Gahassa niggahtassa o hoti, ma v rudhdnati ma, gahitabba, gahitu,
gahanto.
130. Nta+mna+nti+yi+yusv+dilopoti
dilopo. Asa=bhuvi, bhavatti santo samno.
131. Pdito hssa v haho kvaciti
hssa pdsu haho. Sahahanto. Santihanto.
(Vattamnapaccayantanayo).
61. Tu tye tave bhve bhavissati kriyya tadatthya
Bhavissatiatthe vattamnato kriyatth bhve tumdayo honti kriyya tadatthya
www.tipitaka.org
www.tipitaka.org
Ye nantatantaratankaramanthanena,
Manthcalollasitaavarena laddh;
Srmat+tisukhit sukhayanti ca+e,
Te me jayanti guravo guravo guehi.
2.
3.
Paramappicchat+neka-santospasamesina;
Sucisalekhavuttna, sad+raanivsina.
4.
Ssanujotakrna+mceratta+mupgata;
Udumbaragirkhyt+yatana yatipugava.
5.
6.
7.
8.
Moggallnabykaraa-payogakkamasdhak;
Ettvat kat es, payogasiddhi nihit.
9.
www.tipitaka.org
Cgavikkamasaddhnu-sampannaguasmino;
Parakkamanarindassa, shaindassa dhmato.
2.
Atrajen+nujtena, bhplakulaketun;
Disantapatthaodra-vikkamena yasassin.
3.
4.
Jambudoti vikhyt
Vse nivasato sato;
Sumagalamahatthera
Smino sucivuttino.
5.
5.
Appicchdigupeto, jinassanammako;
Vaneratamahatthero, medhakarasamavhayo.
6.
7.
www.tipitaka.org