You are on page 1of 8

g]t[Tj / sd{rf/L aLrsf] ;DaGw (Leadership & Employee Relation) M

>d;DaGwsf] cjwf/)ff (Concept of Labor Relation) M

;fdfGo cy{df >lds / >dbftfaLrsf] ;DaGwnfO{ >d;DaGw elgG% . jf:tljs cy{df >d;¤u ;DalGwt ;a} kIf
h:t}M >lds (Labor), >dbftf jf /f]huf/bftf (Employer) tyf ;/sf/ (Government) aLrsf] lq–k>Lo ;DaGwnfO{
>d;DaGw elgG% . oL tLg kIfaLrsf] c;n ;DaGwn] dfq} ;+u&gsf] sfo{ jftfj/)f ;ÒdwÒ/ agfpg ;lsG% kmn:j?k,
sd{rf/L, Joj:yfkg / lgofds lgsfoaLrsf] ;DaGw ;w} cfTdLo aGb% . c;n >d;DaGwn] sd{rf/Lsf] sfo{ ;GtÒli^
a(fp¤% . sfo{;GtÒli^ a(fP/ sd{rf/Lsf] pTkfbsTj a(fpg ;lsg] ePsfn] ;du| ;+u&gsf] pTkfbsTj g} a(\% . cyf{t\
c;n >d;DaGwn] ;+u&gsf] ;kmntfdf cxd eÒldsf v]Nb% . >d;DaGwnfO{ cf}Bf]lus ;DaGw (Industrial Relation)
tyf sd{rf/L ;DaGw (Employee Relation) klg elgG% .

>d;DaGwsf p@]Zo (Objectives of Labor Relation) M

>d;DaGwn] ;+u&gdf plrt sfo{ jftfj/)f :yfkgf ug{ dxTjkÒ)f{ eÒldsf v]Nb% . >d;DaGwsf s]xL dxTjkÒ)f{ p@]Zo
lgDgfgÒ;f/ pNn]v ul/Psf] % M

;ÒdwÒ/ ;DaGw (Harmonious Relation) M sd{rf/Ln] sd k|oTgdf klg a(L k|ltkmnsf] cfzf /fv]sf xÒG%g\ eg]
Joj:yfksn] sd nfutdf a(L k|ltkmnsf] ck]Iff ub{%g\ . k/:k/ km/s ck]Iff ug]{ oL bÒO{ kIfsfaLrdf ;ÒdwÒ/
;DaGw :yfkgf u/L ;+u&gnfO{ ultzLn, k|efjsf/L tyf pTkfbgzLn agfpg] p@]Zo >d;DaGwn] lnPsf] xÒG% .
c;n sfo{ jftfj/)f (Quality Working Condition) M >d;DaGwn] sd{rf/L / Joj:yfksaLrdf ljZjf;,
;bfrf/ / ;b|efj sfod ug{ ;xof]u ub{% . Pscfk;df cfb/ ug]{, sfdsf] ;Ddfg ug]{ tyf Pscsf{df ;b\efj
sfod ug{ >d;DaGw cTofjZos xÒG% . sfo{lhDd]jf/L;¤u} clwsf/ k|Tofof]hg ug{ Joj:yfks tof/ xÒG%g\ eg]
dftxtsf sd{rf/L k|fKt clwsf/sf] plrt k|of]u ub}{ sfo{;Dkfbg ug{ tof/ xÒG%g\ .
cf}Bf]lus zflGt (Industrial Peace) M >d;DaGwdfkm{t Joj:yfkg / sd{rf/L tyf >d oÒlgog;¤u ;ÒdwÒ/ ;DaGw
sfod xÒG% . >d;DaGwdf sd{rf/LnfO{ GofokÒ)f{ Jojxf/ ul/G% . kmn:j?k, pgLx? cGofo jf lk/dsf{df k/]sf]
dxzÒ; ub}{gg\ . >d;DaGwn] sd{rf/LnfO{ ;GtÒi^ agfpg] sfddf e/dUbÒ/ k|of; ub{% . o;}n] sd{rf/L sÒg} klg
lsl;dsf k|bz{g, ljjfb, em}–emu*f jf $G$sf lglDt cfs{lif{t xÒ¤b}gg\ . o;af^ ;+u&gdf ;b\efj, ;bfrf/, ;dGjo /
zflGt sfod xÒG% .
k|efjsf/L ;~rf/ (Effective Communication) M >d;DaGwsf] csf]{ dxTjkÒ)f{ p@]Zo ;+u&gdf k|efjsf/L ;~rf/
sfod ugÒ{ klg xf] . gLlt lgod tyf sfo{ k|ult ;DaGwL ;dfrf/ sÒg} afwf c*\rg ljgf g} ;~rf/ ug{ ;lsG% .
cyf{t c;n >d;DaGw :yflkt u/]/ k|efjsf/L ;~rf/ sfod ug{ ;lsG% .
;xeflutfdf a[l$ (Improving Participation) M sd{rf/L ;xeflutf ljgf sÒg} klg gLlt ltod tyf sfo{qmd nfuÒ
ug{ ;lsb}g . c;n >d;DaGw sfod u/]/ sd{rf/L / Joj:yfksaLrsf] bÒ/L sd ug{ ;lsG% . kmn:j?k sd{rf/L
;+u&gn] lgwf{/)f u/]sf gLlt, lgod tyf sfo{qmdnfO{ ;kmn agfpg ;xefuL xÒG%g\ . sd{rf/Lsf] ;xeflutf j[l$ u/L
x/]s sfo{qmd ;kmntfkÒj{s sfof{Gjog ug]{ jftfj/)f >d;DaGwdfkm{t\ ;+ej xÒG% .
pTkfbsTjdf a[l$ (Increase in Productivity) M >d;DaGwdfkm{t\ ;+u&gsf] pTkfbsTj a(fpg] csf]{ cxd\ nIo
lnO{Psf] xÒG% . >d;DaGw c;n ePsf ;+u&gdf sd{rf/L tyf Joj:yfkg l;h{gfTds xÒG%g\ . ;+u&gn] to u/]sf
;a} sfo{qmd sfof{Gjog ug{sf lglDt ;dGjofTds eÒldsf v]Nb%g\ . kmn:j?k, ;+u&gsf] pTkfbsTj a[l$ xÒG% .
kl/jt{g Joj:yfkg (Change Management) M ;do;¤u} /fhgLlts, sfgÒgL, cfly{s, ;fdflhs, k|ljlwh:tf kIfdf
kl/jt{g cfp¤% . Joj:yfkgn] oL kl/jt{gnfO{ ;dofg} c+lusf/ ug{ ;SgÒkb{% . o;sf lglDt >ldssf] eÒldsf
dxTjkÒ)f{ xÒG% . Joj:yfkgn] ug]{ x/]s lsl;dsf kl/jt{gnfO{ sd{rf/Ln] l:jsf/ ug]{ jftfj/)f jg]g eg] Joj:yfkg
c;kmn xÒG% . c;n >d;DaGw :yfkgf u/]/ sÒg} klg lsl;dsf kl/jt{gnfO{ Joj:yflkt ug{ ;lsG% .
sfgÒgL ;DaGw (Legal Relationship) M /fli^«o tyf cGt/f{li^«o d~rdf >ldssf xslxt tyf clwsf/sf af/]df
lgs} rrf{ rln/x]sf %g\ . pgLx?sf clwsf/ ;ÒlglZrt ug]{ sfo{ eO{/x]sf %g\ . To;} cgÒ?k ;+u&gn] klg sfgÒgL
cfwf/ :yfkgf ugÒ{kb{% . c;n >d;DaGw sfod u/]/ sfgÒgL ;DaGw :yfkgf ug]{ nIo ;d]t kÒ/f ug{ ;lsG% .

sd{rf/L uÒgf;f] cjwf/)f (Concept of Employee Grievances) M

hÒg;Òs} tx jf lhDd]jf/Ldf sfd ul//x]sf] eP klg x/]s sd{rf/Ln] dfgjLo Jojxf/sf] ck]Iff /fV%g\ . sÒg} klg
lsl;dsf cdfgjLo tyf cGofkÒ)f{ Jojxf/, pkoÒQm pTk|]/)fsf] sdL, cgfjZos / cj}!flgs lgoGq)f k|)ffnL, lgik|efjL
g]t[Tj cflbsf sf/)fn] sd{rf/Ldf uÒgf;f] pTkGg xÒG% . sÒg} sd{rf/Ldf ljBdfg gLlt, lgod, sfo{ljlw jf Jojxf/k|ltsf]
c;GtÒli^ uÒgf;f]sf sf/)f xÒg . sd{rf/Lsf] c;GtÒli^sf] tx a(\b} uPdf pgLx?n] cfkm\gf c;GtÒli^nfO{ lnlvt ?kdf
Joj:yfkg;dIf /fVb%g\ . ;f]xL lnlvt phL/LnfO{ sd{rf/L uÒgf;f] (Employee Grievances) elgG% . sd{rf/L
uÒgf;f]n] ;+u&gdf gsf/fTds c;/ kfb{% . o;nfO{ ;dodf g} ;Daf]wg ug{ ;lsPg jf ;dfwfg ug{ ;lsPg eg]
sd{rf/Ln] ljleGg lsl;dn] x*\tfn, wgf{, tfnfaGbL ub}{ ;+u&g aGb ug]{;Ddsf lqmofsnfkdf ;xefuL aGb%g\ .

Hofnf tyf tna ;do ;fk]If gxÒgÒ, ;Òkl/j]Ifssf] s&f]/ / cdfgjLo Jojxf/ xÒgÒ, sfo{ jftfj/)f plrt gxÒgÒ,
?lrcgÒ;f/sf] sfd ug{ gkfpgÒ, ;]jf ;Òljwfdf j[l$ gxÒgÒ, ;xsdL{;u
¤ sf] Jojxf/ g/fd|f] xÒgÒ, JolQmut ljsf; gxÒgÒ, h:tf
sf/)fn] sd{rf/Ldf uÒgf;f] pTkGg u/fp¤%g\ . JolQmut :jefj, cgÒeÒtL tyf ck]Iffsf sf/)f sd{rf/L uÒgf;f] km/s km/s
xÒg] ub{% .

sd{rf/L uÒgf;f]sf sf/)f (Causes/Reasons of Employee Grievance) M

sd{rf/L uÒgf;f]n] sd{rf/L / ;+u&gsf] pTkfbsTj #^fpg]dfq} geP/ ;+u&gsf] cl:yTj ;d]t ;+s^df kfg{ ;Sb% .
To;}n] uÒgf;f] ;dod} ;dfwfg ugÒ{kb{% . o;sf nflu uÒgf;f]sf sf/)f klzrfg ugÒ{ kb{% . uÒgf;f]sf s]xL k|dÒv sf/)f
lgDgfgÒ;f/ xÒg ;Sb%g\ M

kIfkftkÒ)f{ Joj:yfkg (Unfair Management) M sd{rf/Ln] Pscsf{nfO{ ;dfg Jojxf/ u?g\ eGg] rfxG%g\ . t/
Joj:yfkgn] ;dfg:t/sf] sfo{;Dkfbg ug]{ sd{rf/LnfO{ ;dfg tna, ;Òljwf tyf Jojxf/ u/]gg\ eg] c;dfg
Jojxf/ Joxf]g]{ sd{rf/Ldf uÒgf;] pTkGg xÒG% .
v/fj ;~rf/ (Poor Communication) M bf]x/f] / vÒnf ;~rf/n] sd{rf/LnfO{ pTk|]l/t ub{% . gLlt lgb]{zg, ;Òrgf
jf cGo vj/ x/]s sd{rf/Ln] kbLo bfloTjsf cfwf/df ;dfg?kn] kfpgÒkb{% . t/ ;~rf/ lgolGqt / Psxf]/f]
ePdf sd{rf/Ldf lxgtfjf]w pTkGg xÒG% . o;af^ sd{rf/L / Joj:yfkgaLrdf c;dembf/L pTkGg xÒG% .
sd{rf/Ldf c;GtÒli^ pTkGg ePdf lj:tf/} uÒgf;f]df kl/)ft xÒG% .
km/s cy{ (Different Interpretation) M sd{rf/L / Joj:yfkgaLrdf aÒemfO{sf] leGgtfn] klg sd{rf/Ldf uÒgf;f]
pTkGg u/fp¤% . Joj:yfkgn] a]nf df}sfdf lgwf{/)f ug]{ gLlt, lgod, zt{, lgb]{zg tyf dfu{bz{gnfO{ sd{rf/Ln]
km/s (+un] aÒem] eg] pgLx? Joj:yfkg / l;ª\uf] ;+u&gk|lt g} gsf/fTds xÒG%g\ . lgik|efjL ;~rf/ k|)ffnL ePdf
;+u&gdf o; lsl;dsf] uÒgf;f] pTkGg xÒg] ;+efjgf xÒG% .
JolQmut cfr/)f (Personality Traits) M sltko sd{rf/Ldf ;fgfltgf sÒ/fdf klg uÒgf;f] ug]{ afgL xÒG% .
pgLx?n] clt ;dfGo sdhf]/L jf uNtLdf klg cGo sd{rf/LnfO{{ pS;fpg] tyf rsf]{ :j/n] s/fpg] ub{%g\ .
;+u&gsf] ;+:s[lt (Culture of Organization) M sltko cj:yfdf ;+u&gsf] v/fj ;+:s[ltn] ;d]t sd{rf/Ldf
uÒgf;f] pTkGg u/fp¤% . v/fj ;+:s[ltn] sfo{ jftfj/)f g/fd|f] agfp¤% . g/fd|f] sfo{ jftfj/)f ePsf ;+u&gsf
sd{rf/L c;GtÒi^ xÒG%g\ . pQm c;GtÒi^L a(\b} uP/ uÒgf;f]df kl/)ft xÒG% .
sdhf]/ g]t[Tj (Weak Leadership) M g]t[Tj sdhf]/ ePsf] cj:yfdf sd{rf/L lg/fz xÒG%g\ . sltko cj:yfdf
sdhf]/ g]t[TjnfO{ sd{rf/Ln] j]jf:t fug]{, lbPsf lgb]{zg gdfGg], ;xof]u gug]{, ulDe/ cgÒzf;gxLg sfo{ ug]{ h:tf
lqmofsnfk ub{%g\ . o;af^ klg sd{rf/Ldf uÒgf;f] pTkGg xÒG% .
JolQmTjsf] ^s/fj (Personality Clash) M sltko cj:yfdf cfkmÒ;¤u} sfd ug]{ ;xsld{, Joj:yfks jf cGo
JolQmsf] ljrf/, wf/)ff jf sfo{z}nLsf sf/)f sd{rf/Ldf JolQmTjsf] ^s/fj l;h{gf xÒG% . cfkm\gf ljrf/ cdfGo
ePsf] cj:yfdf sd{rf/Ln] abnfsf] efjgf lnG%g\ . cx+sf] efjgfn] sd{rf/Ldf l/;, g}/fZo jf ljt[i)f pTkGg xÒG% .
o;af^ klg uÒgf;f] pTkGg xÒG% .

sd{rf/L uÒgf;f]sf] ;dfwfg (Handling of Employees Grievances) M

sd{rf/L uÒgf;f] ;dfwfgsf ug{sf lglDt lgDgfgÒ;f/ tl/sf cjnDag ug{ ;lsG% M

vÒnf$f/ gLlt (Open Door Policy) M sÒg} klg c;GtÒli^ tyf uÒgf;fnfO{ l;w} pRr Joj:yfkg;Dd kÒ/\ofpg kfpg]
gLltnfO{ vÒnf$f/ gLlt elgG% . of] ljlw ;/n / k/Dk/fut ljlw xf] . o; ljlwdf sd{rf/Ln] l;w} pRr
Joj:yfkg;dIf cfkm\gf uÒgf;f /fVg kfpg] ePsfn] pRr Joj:yfksn] uÒgf;f]sf] k|s[lt tyf cj:yf cWoog u/]/
plrt ;dfwfg lgsfN%g\ . ;f] ;dfwfg ;DalGwt sd{rf/L;+u a;]/ %nkmn ul/G% / cfk;L ;xdtLdf kÒluG% . of]
ljlw ;a}eGbf l%^f] uÒgf;f] ;dfwfg ug]{ ljlw xf] . t/ of] ljlw ;a} ;+u&gdf Ps}gf;n] pkoÒQm xÒ¤b}g . of] ljlw s]jn
yf]/} sd{rf/L ePsf ;fgf ;+u&gdf dfq} pkoÒQm xÒG% . ;fgf ;+u&gdf pRr Joj:yfkgn] ;a} sd{rf/LnfO{
glhsaf^ lrGg] / sd sfo{If]qsf sf/)f sd{rf/Lsf uÒgf;f ;dfwfg ug{sf lglDt kof{Kt ;do lbg;Sg] ePsf]n] of]
ljlw pkoÒQm ePsf] xf] . t/ &Ònf ;+u&gdf w]/} tx, PsfO{ jf ljefudf w]/} sd{rf/L xÒg] ePsfn] pRr Joj:yfkgn]
;a} sd{rf/LnfO{ lrGg g;Sg] tyf of]hgf tyf /)fgLlt lgdf)f{df Jo:t xÒgÒkg]{ ePsfn] ;fgfltgf uÒgf;f ;dfwfg
ug{ ;do xÒ¤b}g .
e/\ofª\ tx ljlw (Step Ladder Procedure) M uÒgf;f] pTkGg ePsf] txb]lv qmdzM dflyNnf txdf txut ?kdf
uÒgf;f] ;dfwfg ug]{ ljlwnfO{ e¥ofª\ tx ljlw elgG% . cyf{t\ uÒgf;f] ;dfwfg geP;Dd txut ?kdf dflyNnf
txdf k&fpg] ljlw g} e¥ofª\ ljlw xf] . o; ljlwdf uÒgf;f] Ps} k^s dflyNnf] txdf kÒUb}g . of] ljlwdfkm{t uÒgf;f
;dfwfg ubf{ lgDgfgÒ;f/ r/)f jf txut k|lqmof ckgfO{G% M
 ;Òkl/j]Ifs (Supervisor) M sd{rf/LnfO{ sÒg} lk/dsf{ k/]df jf sd{rf/Lsf sÒg} uÒgf;f ePdf cfkm\gf
;Òkl/j]IfsnfO{ df}lvs ?kdf /fVb%g\ . ;Òkl/j]Ifsn] sd{rf/Lsf uÒgf;f k|fyldstfsf;fy ;ÒGgÒkb{% / ;dfwfg
ug{sf lglDt plrt sbd rfNgÒkb{% . ;Òkl/j]Ifssf] txdf uÒgf;f] ;dfwfg eP cuf*L a(fpgÒ kb}{g cGoyf
uÒgf;f] lnP/ sd{rf/L dflyNnf] txdf hfG%g\ .
 ljefluo k|dÒv (Department Chief) M sd{rf/Ln] cfkm\gf ;Òkl/j]Ifsaf^ uÒgf;f ;dfwfg gePsf] v)*df
ljefluo k|dÒv ;dIf lnlvt phÒ/L lbG%g\ . ljefluo k|dÒvn] pQm lnlvt phÒ/Lsf] cWoog–ljZn]if)f ub{%g\ /
uÒgf;f ;dfwfg ug{sf lglDt plrt ljsNk vf]Hb%g\ . pQm ljsNk sfof{Gjog u/L ;d:of ;dfwfg xÒg] ck]Iff
/flvG% . olb ljefluo k|dÒvn] klg ;d:of ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf uÒgf;f] lnP/ ;DalGwt sd{rf/L
dflyNnf] txdf kÒUb%g\ .
 uÒgf;f] ;dfwfg ;ldlt (Grievance Handling Committee) M vf;u/L &Ònf ;+u&gdf sd{rf/L uÒgf;f
;dfwfgsf lglDt ljleGg ljifodf ljz]if!tf xfl;n u/]sf lj! ;dfj]z u/L uÒgf;f] ;dfwfg ;ldlt agfO{Psf]
xÒG% . ljefuLo k|dÒvn] ;dfwfg ug{ g;s]sf ;d:of jf uÒgf;f of] ;ldlt ;dIf k]z ul/G% . of] ;ldltn]
uÒgf;f] ;dfwfg ug{sf lglDt ljleGg ljsNk klxrfg ub{%g\ . cfjZostf k/]sf] cj:yfdf gLlt tyf
lgodfjnLdf kl/dfh{g ug{sf lglDt ;d]t ;DalGwt lgsfonfO{ ;ldltn] l;kmfl/; ub{% .
 sfo{sf/L k|dÒv (Chief Executive) M uÒgf;f] ;dfwfg ;ldltn] ;dfwfg ug{ g;s]sf ;d:of jf uÒgf;f] sfo{sf/L
k|dÒv ;dIf k]z ul/G% . sfo{sf/L k|dÒvn] ;+u&gsf P]g, gLlt, lgod, tyf lgb]{zgleq /x]/ ;fwg ;|f]tn]
Eofo;Dd sd{rf/Lsf ;d:of tyf uÒgf;f ;dfwfg ug{sf lglDt k|oTg ub{%g\ . sfo{sf/L k|dÒvn] uÒgf;f ;dfwfg
ug{ g;s]sf] cj:yfdf uÒgf;f] ;+u&gsf] lgoGq)f aflx/ hfg] ePsfn] pgn] ;s];Dd nrs eP/ ;d:of
;dfwfgsf lglDt k|oTg ub{%g\ .
 dWo:tstf{ (Arbitrator) M sfo{sf/L k|dÒvn] klg ;d:of jf uÒgf;f] ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf uÒgf;f]n]
ulDe/ df]* lnG% . o;nfO{ ;dfwfg ug{sf lglDt ;+u&g / sd{rf/L bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg] u/L ljZjfl;nf] /
:jtGq JolQm jf ;+:yf jf ;ldltnfO{ ;ÒlDkG% . pQm JolQm, ;+:yf jf ;dLltnfO{ dWo:tstf{ elgG% .
dWo:tstf{ ;dIf pQm phÒ/L k]z ePkl% dWo:tstf{n] phÒ/Lsf cfwf/df ;d:ofnfO{ uxg cWoog ljZn]if)f
ub{%g\ . dWo:tstf{n] phÒ/Lstf{ / Joj:yfkgnfO{ cnUu} e]^\%g\ / ;d:ofsf sf/)f / ;dfwfgsf ;Defljt
pkfodf %nkmn ub{%g\ . ljleGg r/)fsf %nkmnkl% bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg] ljsNk klxrfg ub{%g\ .
;fdfGotof, dWo:tstf{n] klxrfg u/]sf] pkfo bÒa} kIfn] l:jsf/ ub{%g\ .
 >d cbfnt (Labor Court) M dWo:tstf{n] klg sd{rf/Lsf ;d:of jf uÒgf;f ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf
phÒ/L >d cbfnt;Dd kÒUb% . >d cbfntdf phÒ/L dÒ@fsf] ?kdf btf{ xÒG% . Joj:yfkg tyf sd{rf/L bÒj}
kIfn] cf–cfkm\gf] kIfaf^ jlsn lgoÒQm ub{%g\ . sfgÒlg Joj:yf, jlsnn] k]z u/]sf k|df)f tyf ts{sf cfwf/df
GofowLzn] dÒ@f pk/ km};nf ub{%g\ . o;/L cbfntn] u/]sf] km};nf bÒj} kIfn] dfGg} kg]{ jfWotf xÒG% .

>dljjfbsf] cjwf/)ff (Concept of Labor Disputes) M

>d xÒg] :yfg jf pBf]u Joj;fodf xÒg] ljjfbnfO{ >dljjfb elgG% . >dljjfb sÒg} klg ;+u&gdf sfo{/t >lds,
sd{rf/L, Joj:yfks tyf /f]huf/bftf ;+u&gsf aLrdf pTkGg xÒg] ljjfb xf] . ;dfTotof, ;+u&gsf nIo / >lds
sd{rf/Lsf nIodf leGgtf xÒG% . /f]huf/bftf ;+u&gn] dÒgfkmf, ahf/ lj:tf/, pTkfbsTj, u|fxssf] ;GtÒli^, k|ljlw
lj:tf/ h:tf ljleGg nIo /fv]sf xÒG%g\ eg] sd{rf/Ln] pRr tnj, Hofnf, JolQmut ljsf;, sl/c/ ljsf;, kbf]GgtL,
>d ;Ò/Iff, clwsf/ k|flKt, xslxtsf] /Iff, cflb nIo /fv]sf xÒG%g\ . oL bÒO{ nIosf aLrdf leGgtf xÒG% . kmn:j?k
Ps csf{sf nIo xfl;n xÒg ;Sg] cj:yf l;h{gf x¤Òb}g / >dljjfb l;h{gf xÒG% . >dljjfbdf >ldssf] k|ltlglwTj
>lds ;+u&gn] ub{%g\ eg] /f]huf/bftfsf] k|ltlglwTj pRr Joj:yfkgn] ub{% .

>dljjfb a(\b} uP/ sltko cj:yfdf >ldsn] x*\tfn, #]/fp, tfnfaGbL tyf ;+u&g g} aGb xÒg] l:ylt cfpg ;Sb% .
t;y{, >dljjfb l;h{gf xÒgf;fy o;sf] ;dfwfgsf lglDt k|oGt ugÒ{kb{% .

>dljjfbsf k|dÒv sf/)f (Major Causes/Reasons of Labor Disputes) M

>dljjfbsf s]xL dxTjkÒ)f{ sf/)f lgDgfgÒ;f/ xÒg ;Sb%g\ M

kfl/>lds (Compensation) M sd{rf/Ln] lhjgofkgsf lglDt >djfkt\ kfpg] /sd jf dÒNonfO{ kfl/>lds elgG%
. kfl/>lds ;dofgÒsÒn kl/dfh{g xÒgÒkb{% ;fy} k|lt:kwL{ xÒgÒkb{% . dÒb|fl:kmltsf sf/)fn] k};fsf] dÒNo sd xÒg]
ePsfn] sd{rf/Lsf] qmozlQm sdhf]/ xÒ¤b} hfG% . To;}n] ;do ;dodf kfl/>lds a[l$ ugÒ{kb{% . ;dfg:t/sf]
sfo{;Dkfbgsf lglDt ;dfg kfl/>lds k|bfg ugÒ{kb{% . o;f] xÒg ;s]g eg] sd{rf/Ldf c;GtÒli^ l;h{gf xÒG% .
h;sf sf/)f >dljjfb pTkGg xÒG% .
sfo{ jftfj/)f (Working Condition) M v/fj sfo{ jtfj/)f >dljjfbsf] csf]{ dxTjkÒ)f{ sf/)f xf] . vfg]kfgL,
k|ofKt k|sfz, vÒnf xfjfsf] Joj:yf, vÒnf sfo{ jftfj/)f, cfwÒlgs cf]hf/, ;Òljwfhgs kmlg{r/, ;Ò/Iff, vfhf ;do,
cflb sfo{ jftfj/)fsf tTj xÒg\ . oL tTj sd{rf/L d}qL ePgg\ eg] sd{rf/Ldf c;GtÒli^ l;h{gf xÒG% . h;sf sf/)f
>dljjfb pTkGg xÒg ;S% .
;Òljwf tyf k|f]T;fxg (Facilities & Incentives) M ljleGg lsl;dsf ;Òljwf h:t}M kfls{é, rfx] cgÒ;f/sf] sfo{
;do, clu|d eÒQmfgL cflb tyf sfo{;Dkfbgsf cfwf/df k|f]T;fg h:t}M dx+uL eQf, af]g;, nfef+zdf ;xeflutf,
cflbn] sd{rf/LnfO{ pTk|]l/t ub{% . t/ oL sÒ/fsf] cefj eof] eg] jf c;dfgtf eof] eg] sd{rf/Ldf c;GtÒli^
pTkGg xÒG% . o;n] Joj:yfkg / sd{rf/LaLrdf tyf JolQm–JolQmdf ljjfb l;h{gf xÒg ;Sb% .
cgÒzf;glxgtf (Indiscipline) M sd{rf/Lx?aLrsf] zlQm ;+#if{, Joj:yfksaLrsf] zlQm ;+#if{ tyf ljleGg sd{rf/L
oÒlgogaLrsf] zlQm ;+#if{ cflbn] ;+u&gdf cgÒzf;glxgtfsf] l:ylt l;h{gf xÒG% . To;}u/L, sdhf]/ g]t[Tj ePdf
sd{rf/LnfO{ lgoGq)f ug{ sl&g xÒG% . pgLx?n] dgf]dfgL ug{ yfNb%g\ / cgÒzf;glxgtf l;h{gf xÒG% . of] klg
>dljjfbsf] sf/)f xÒg ;Sb% .
kl/jt{gsf] afws (Resistivity to Change) M k|ljlwdf ePsf kl/jt{gcgÒ;f/ ;+u&gn] klg k|ljlwdf ;dfof]hg jf
kl/jt{g ugÒ{kb{% . o;cgÒ;f/ ;dfof]hg xÒgsf lglDt sd{rf/Ln] go¤f ;Lk, cgÒej tyf of]Uotf a(fpgÒkb{% . To;}n]
sd{rf/L kl/jt{gk|lt ;sf/fTds xÒ¤b}gg\ . Joj:yfkgn] hjh{:tL u/]sf kl/jt{gn] klg >dljjfb lgDTofpg ;S% .
>lds lg:sf;g (Employee Dismissal) M clws sd{rf/L ePsf] cj:yfdf jf cGo sÒg} sf/)fn] ;+u&gaf^
sd{rf/L lgisfzg ug{ ;lsG% . t/ ljgf sÒg} pkoÒQm sf/)f >ldsnfO{ lgisfzg ubf{ >lds oÒlgog tyf cGo
sd{rf/Lsf] ;xof]udf tL sd{rf/Ln] >dljjfb l;h{gf ub{%g\ .
sd{rf/L oÒlgognfO{ dfGotf glbg] (Non-Recognition of Employee Union) M clxn]sf] /fhgLlts cj:yfdf x/]s
;+u&gdf sfo{/t sd{rf/Ln] cfkm\gf] xslxtsf lglDt oÒlgog vf]Ng] lta| O{R%f /fVb%g\ . >lds oÒlgog vf]Ng kfpg]
clwsf/ sfgÒgn] klg ;Ò/lIft ul/lbPsfn] >lds o; sfo{df cu|;/ ePsf xÒG%g\ . t/ olb Joj:yfkgn] >lds
oÒlgog vf]Ng glbPdf jf sd{rf/Ln] u&g u/]sf] oÒlgognfO{ dfGotf glbPdf klg >dljjfb l;h{gf xÒg ;S% .
sd{rf/L uÒgf;f] ;dodf g} ;dfwfg gxÒgÒ (Not solving Employee Grievance) M ljleGg sf/)fn] sd{rf/Ldf
c;GtÒli^ l;h{gf xÒG% h;n] sd{rf/L uÒgf;f] pTkGg ub{% . olb tL uÒgf;f ;dodfg} ;dfwfg ePg eg] >dljjfb
l;h{gf xÒG% .
c;dfg Jojxf/ (Unfair Behavior) M Joj:yfkgn] sd{rf/Ldf c;dfg Jojxf/ u/]df klg >dljjfb l;h{gf xÒg
;S% . %gf}^, kbf]GgtL, :yfgfGt/)f, Joj:yfkgdf ;xeflutf, cflbdf xÒg] c;dfg Jojxf/ klg >dljjfbsf] sf/)f
xÒg;S% .
/fhgLlts bafa (Political Pressure) M /fhgLlts bafasf sf/)f >lds oÒlgogn] ;fdÒlxs df]ndf]nfO{df a(L an
kfp¤% . kmn:j?k, Joj:yfkg / >d oÒlgogaLrdf ;d:of ;dfwfg ug{ emg} sl&g agfp¤% . o;n] Joj:yfkgdf
k|ltzf]wsf] efjgf pTkGg u/fp¤% . kmn:j?k, >d ljjfb pTkGg xÒG% .

>dljjfb /f]syfd (Prevention of Labor Disputes) M

>dljjfbn] ;+u&gdf ;w} gsf/fTds cj:yf l;h{gf ub{% . >dljjfb l;h{gf eO{;s]kl% ;dfwfg u/L lgld^\ofGg kfg{
sl&g xÒG% . To;}n] >dljjfb ;Ò? xÒg] cj:yf cfpg lbgÒxÒ¤b}g . >dljjfb /f]syfd ug{sf lglDt >dljjfbsf ;+efljt
sf/)f pTkGg gxÒg] cj:yf l;h{gf ugÒ{kb{% . >dljjfb /f]syfdsf lglDt lgDgfgÒ;f/ pkfo cjnDag ug{ ;lsg%M

kof{Kt tna tyf Hofnf (Adequate Salary or Wage) M >dljjfbsf] k|dÒv sf/)f ckof{Kt tna jf Hofnf xÒgÒ
xf] . t;y{, ;dofgÒsÒn tnj tyf Hofnfsf] Joj:yf u/]/ o;af^ l;h{gf xÒg] >dljjb /f]syfd ugÒ{kb{% . dÒb|fl:kmtL
hÒg b/n] a(L /x]sf] % . slDtdf ;f]xL b/n] sd{rf/Lsf] tna Hofnfdf kl/dfh{g ub}{ hfgÒkb{% . cGo ;+u&gn]
k|bfg ul//x]sf] tna;¤u a/fa/ jf a(L xÒgÒkb{% . dxª\uL a(\bf tna a(fpg g;lsg] eP klg dxª\uL eQf k|bfg
ugÒ{kb{% . o;f]ubf{ sd{rf/L ;GtÒi^ xÒG%g\ / >dljjfb l;h{gf xÒg] cj:yf g} cfp¤b}g .
pkoÒQm sfo{jftfj/)f (Suitable Working Condition) M :j:y, ;kmf, vÒnf, pHofnf], Gofgf] sfo{sIf, ;ÒljwfoÒQm
kmlg{r/ tyf pks/)f cflbn] sfo{ jftfj/)f pkoÒQm agfpg ;lsG% . sfo{jtfj/)fn] klg sd{rf/LnfO{ ;GtÒli^
lbnfp¤% . o;/L sfo{jftfj/)f pkoÒQm agfP/ klg >dljjfb /f]Sg ;lsG% .
k|efjsf/L g]t[Tj (Effective Leadership) M sd{rf/LnfO{ GofokÒ)f{ Jojxf/, ljj]sL lgb]{zg, plrt cj;/ cflbn]
pTk|]l/t ug{ ;lsG% . o;af^ pgLx?nfO{ Pscsf{df l/;, em}emu*f, $G$, g}/fZotf, cflbaf ^f*f /fVg ;lsG% . oL
;a} sÒ/fsf lglDt g]t[Tj k|efjsf/L xÒgÒkb{% . cyf{t k|efjsf/L g]t[Tj sfod ubf{ >dljjfb l;h{gf xÒg kfp¤b}g\ .
cgÒzf;g (Discipline) M clwsf+z cj:yfdf cgÒzf;gsf] cefjdf jf cgÒzf;g sfod ug{ g;Sbf >dljjfb
l;h{gf xÒG% . olb ;+u&gdf sfo{/t ;a} Joj:yfks tyf sd{rf/Ln] cfkm\gf] cfkm\gf] kbLo bfloTj, lhDd]jf/L tyf
clwsf/ >]qleq /x]/ sfo{;Dkfbg u/]df sÒg} klg kIfnfO{ c;xh xÒ¤b}g / >dljjfb l;h{gf xÒ¤b}g . o;/L ;+u&gdf
cgÒzf;g :yflkt u/]/ klg >dljjfb /f]syfd ug{ ;lsG% .
>lds oÒlgognfO{ /fhgLlt dÒQm agfP/ (Making Union Free From Politics) M >lds oÒlgogn] lglZrt
/fhgLlts kf^L{sf] em)*f tyf dÒ$f af]s]/ lx*]sf] cj:yfdf Joj:yfkg / oÒlgogsf nIo tyf p@]ZoaLrdf km/s
kb{% . kmn:j?k, oÒlgog / Joj:yfkgsf aLrdf dgdÒ^fj pTkGg xÒG% . o;n] lj:tf/} >dljjfbsf] cj:yf l;h{gf
xÒG% . t/ olb oÒlgog ljzÒ$ ?kdf sd{rf/L / ;+u&gsf] lxtdf sfd ug]{ cj:yf l;h{gf ePdf o;f] xÒ¤b}g . ctM
>lds oÒlgognfO{ /fhgLltaf^ cnu /fVg ;s]df klg ;+efljt >dljjfb /f]syfd ug{ ;lsG% .
sd{rf/Lk|lt ;sf/fTds b[li^sf])f (Positive Attitude Towards Employees) M Joj:yfkg sd{rf/Lk|lt
;sf/fTds ePsf] cj:yfdf klg >dljjfb /f]syfd ug{ ;lsG% . sd{rf/Lsf plrt ;Òemfj cjnDag u/]/,
sd{rf/LnfO{ lg)f{ lgdf{)f k|lqmofdf ;xefuL agfP/ tyf sd{rf/Lsf] JolQmut ljsf;sf plrt cj;/ k|bfg u/]/
sd{rf/LnfO{ ;GtÒi^ agfpg ;lsG% . sd{rf/L ;GtÒi^ ePdf >dljjfb pTkGg xÒg] ;Defjgf g} xÒ¤b}g .

>dljjfb ;dfwfg (Settlement of Labor disputes) :

>dljjfb x/]s ;+u&gsf lglDt k|ToÒTkfbs xÒG% . o;n] ;+u&gsf sd{rf/LnfO{ x*tfn, tfnfaGbL ug{ tyf ;+u&gnfO{
:yfoL ?kdf g} aGb u/fpgsf lglDt an kÒUb% . t;y{, >dljjfb ;dodf g} ;dfwfg ugÒ{kb{% . >dljjfb ;dfwfg
ug{sf lglDt lgDgfgÒ;f/ ljlw cjnDag ug{ ;lsG% M

 ;fdÒlxs df]ntf]n (Collective Bargaining) M ;fdfGotof, >dljjfb tna, Hofnf, af]g;, pkfbfg, cf}ifwL, pkrf/,
oftfoft ;Òljwf, cfjf; ;Òljwf, sfo{:yn ;Òljwf, :jf:Yo tyf lzIff ;Òljwf, hflu/sf] Uof/])^L, cflb;¤u ;DalGwt
xÒG%g\ . o;k|sf/sf >dljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt ;a}eGbf k|rlnt ljlw ;fdÒlxs df]df]nfO{ xf] . o; ljlwdf
sd{rf/Lsf tkm{af^ oÒlgog k|ltgLlw tyf ;+u&gsf tkm{af^ pRr Joj:yfkg k|ltlglwn] Pscfk;df %nkmn u/L
cfk;L ;dembf/Ldf bÒj} kIfnfO{ dfGo ;dfwfg lgsfNb%g\ . o; ljlwdfkm{t\ bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg] ljGbÒdf cfpgsf
lglDt bÒj} kIfn] s]xL uÒdfpg] tyf s]xL kfpg] ub{%g\ . of] ljlw cfwÒlgs / k|hftflGqs ljlw xf] . ;fdÒlxs df]ntf]n
ljlwdfkm{t lgsflnPsf] ;dfwfgdf bÒj} kIfsf] ;xdlt xÒg] ePsfn] >dljjfb ;dfwfg xÒg] sÒ/fdf ljZjf; ug{ ;lsG%
 uÒgf;f] lgoGq)f k|lqmof (Grievance Handling Procedure) M >dljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt uÒgf;f] lgoGq)f
k|lqmof klg cjnDag ug{ ;lsG% . uÒgf;f] lgoGq)f k|lqmofdf ljleGg 6 r/)fdfkm{t sd{rf/Lsf uÒgf;f ;dfwfg ug{
;lsG% .
 d]nldnfk (Conciliation) M of] ljlwdf >dljjfbdf k|ToIf ?kdf ;+nUg gePsf] t];|f] kIfnfO{ ;xhstf{sf] ?kdf
lgoÒQm ul/G% . ;xhstf{n] Joj:yfkg / >dljjfbdf ;+nUg sd{rf/L jf oÒlgognfO{ jftf{sf lglDt ;xh jftfj/)f
l;h{gf ub{% . ;xhstf{sf] kxn / ;lqmotfdf >dljjfbsf bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg] ldng ljGbÒ vf]Hg ;lhnf] xÒG% .
t/ ;xhstf{n] lg)f{o k|lqmofdf eg] x:tIf]k ub}{gg\ . %nkmndf ljutdf sÒg kIfaf^ s] ulNt eof] eGg] af/]df
%nkmn xÒG% / ulNt dxzÒ; ul/G% . km]l/ ;f]xL ulNt gbf]xf]l/g] k|ltj$tfsf;fy >dljjfb ;dfwfg ul/G% .
;xhstf{ >dljjfbdf ;+nUg bÒa} kIfnfO{ l:jsfo{ JolQm xÒgÒkb{% .
 dWo:ytf (Mediation) M >dljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt dWoo:ytf ljlw klg k|dÒv ljlwdWo] Ps xf] . of] ljlwdf
klg bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg] t];|f] kIfnfO{ dWo:ystf{sf ?kdf lgoÒlQm ul/G% . pQm dWo:ystf{n] >dljjfbsf bÒj}
kIf;¤u w]/} k^s cnu cnu aftf{ / %nkmn ub{%g\ . ;d:ofsf] ulDe/ cWoog ub{%g\ / bÒj} kIfnfO{ dfGo xÒg;Sg]
ljleGg ljsNk klxrfg ub{%g\ . plrt ljsNk klxrfg u/L ;s]kl% bÒj}kIfnfO{ cfdg] ;fdg] xÒg] u/L %nkmndf
/fVb%g\ . ljutdf s;n] s] ulNt uof}{eGbf klg cj s;/L ;dfwfg lgsfNg] eGg]df %nkmn s]lGb|t xÒG% . o;/L
dWo:tstf{sf] pkl:yltdf ljleGg r/)fdf jftf{ ePkl% lgisif{ lgsfNg ;lsG% .
 >d cbfnt (Labor Court) M x/]s b]zsf ;/sf/n] >d;DaGwL ljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt >d cbfntsf]
:yfkgf u/]sf xÒG%g\ . dfly pNn]lvt sÒg} klg ljlwdfkm{t\ >dljjfb ;dfwfg ePg eg] lkl*t kIfn] Gofosf lglDt
>d cbfntdf phÒ/L lbG% . ljBdfg sfgÒg, dfgljo ;+j]bgf tyf k|fs[lts Gofosf] l;$fGtsf cfwf/df cbfntn]
km};nf lbG% . o;/L cbfntn] u/]sf] km};nfnfO{ bÒj} kIfn] clgjfo{ dfGgÒkb{% . cbfntsf] km};nfnfO{ gdfGg] kIfnfO{
sfgÒg adf]lhd ;hfo xÒG% .

g]kfndf ljjfb ;dfwfg ug]{ k|lqmof (Dispute Settlement Process in Nepal) M

>dljjfb ;dfwfg u{sf lglDt g]kfndf >d P]g 2049 sf] Joj:yf ul/Psf] % . o;df lgDgfgÒ;f/ k|fjwfgsf] Joj:yf
ul/Psf] xÒG% M

;fdÒlxs ljjfb (Collective Bargaining) M cf}Bf]lus k|lti&fgdf ;fdÒlxs ljjfb ;dfwfg ug{ lgDgfgÒ;f/ sfgÒgL
k|fjwfgsf] Joj:yf ul/Psf] % M
 Joj:yfks ;dIf phÒ/L (Complaint to Manager) M ;a} sd{rf/Lsf] xs, lxt / ;Òljwfdf cj/f]w cfPdf jf
k|ltsÒn cj:yf l;h{gf ePdf ;a} sd{rf/L ;fdÒlxs ljjfbdf cfp¤%g\ . o:tf] cj:yfdf ;a} sd{rf/L ;+Vofsf]
slDtdf 51 k|ltzt sd{rf/Ln] x:tfIf/ u/]/ Joj:yfks ;dIf lnlvt phÒ/L ub{%g\ . phÒ/L k|fKt ePsf] a(Ldf
21 lbgleqdf Joj:yfksn] phÒ/Ldf ePsf] ;d:of ;dfwfg ug{ plrt sbd rfNb%g\ . cfjZos k/]sf]
cj:yfdf Joj:yfksn] sd{rf/L k|ltlglw;+u klg %nkmn ub{%g\ .
 >d sfof{no (Labor Office) M Joj:yfksn] phÒ/Ldf ePsf ;d:of ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf sd{rf/Ln]
>d sfof{nodf phÒ/L lbO{G% . >d sfof{non] Joj:yfks / sd{rf/L k|ltlglwaLrdf %nkmn u/fp% / ;femf
ldng ljGbÒ klxrfg ug{ ;xof]u ub{% . phÒ/L k|fKt ePsf] a(Ldf 15 lbgleqdf >d sfo{non] ljjfb ;dfwfg
ul/;SgÒkb{% .
 dWo:ystf{ (Mediator) M >d sfo{nosf] kxndf klg ljjfb ;dfwfg ug{ g;lsPsf] cj:yfdf sd{rf/Lx?n]
x*tfn, wgf{, hÒnÒ; k|bz{g, aGbh:tf lj/f]w sfo{qmddfkm{t\ Joj:yfkgnfO{ bafa lbG%g\ . o; cj:yfnfO{
sfaÒdf /fVgsf lglDt Joj:yfkgn] sÒg} dWo:ystf{sf] kxndf ljjfb ;dfwfg ug{ k|oTg u%{ . sd{rf/L k|ltlglw
tyf Joj:yfkg bÒa} kIfnfO{ dfGo xÒg] lgikIf / :jtGq dWo:Yostf{sf] rot u/L ljjfb ;dfwfg ug{ cgÒ/f]w
ul/G% . dWo:ystf{ ljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt of]Uo tyf cgÒejL JolQm jf ;ldlt xÒg;Sb%g\ . dWo:tstf{n]
ljfbsf] cj:yf, k|s[lt tyf uxgtfsf] cWoog u/L phÒ/L k|fKt ePsf] ldltn] 15 lbgleqdf plrt ;dfwfgsf
ljsNk klxrfg ugÒ{kb{% . bÒj} kIfnfO{ ljsNk d~hÒ/ ePdf ljjfb ;dfwfg xÒG% t/ sÒg} klg kIfn] dWo:Ystf{n]
;ÒemfPsf ljsNk dfGg} kb{% eGg] xÒ¤b}g .
 >d cbfnt (Labor Court) M dWo:ystf{n] klg ljjfb ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf ljjfb ;dfwfgsf
lglDt >d cbfntdf phÒ/L lbgÒkb{% . k|rlnt sfgÒgnfO{ cfwf/ dfg]/ >d ljjfb ;dfwfg ul/G% . >d
cbfntn] phÒ/L k|fKt ePsf] 60 lbgleqdf ;dfwfg ul/ ;SgÒkb{% . >d cbfntn] lbPsf] km};nfnfO{ bÒj} kIfn]
clgjfo{ ?kdf kfngf ugÒ{kb{% .
JolQmut ljjfb (Individual Disputes) M JolQmut ljjfb ;dfwfg ug{sf lglDt lgDgfgÒ;f/ ljlw cjnDag ul/G%M
 Joj:yfks ;dIf phÒ/L (Complaint to Manager) M sÒg} sd{rf/Lsf] xs, lxt / ;Òljwfdf cj/f]w cfPdf jf
k|ltsÒn cj:yf l;h{gf ePdf JolQmut ljjb pTkGg xÒG% . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt sd{rf/Ln] Joj:yfks
;dIf lnlvt phÒ/L ub{%g\ . phÒ/L k|fKt ePsf] a(Ldf 15 lbgleqdf Joj:yfksn] phÒ/Ldf pNn]v ePsf] ;d:of
;dfwfg ug]{ ;DalGwt sd{rf/L;¤u %nkmn ub{%g\ .
 >d sfof{no (Labor Office) M Joj:yfksn] phÒ/Ldf ePsf] ;d:of ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf sd{rf/Ln]
>d sfof{nodf phÒ/L lbG%g\ . >d sfof{non] Joj:yfks / sd{rf/L k|ltlglwaLrdf %nkmn u/fp¤% / ;femf
ldng ljGbÒ klxrfg ug{ ;xof]u ub{% . phÒ/L k|fKt ePsf] a(Ldf 15 lbgleqdf >d sfof{non] ljjfb ;dfwfg
ul/;SgÒkb{% .
 >d cbfnt (Labor Court) M dWo:ystf{n] klg ljjfb ;dfwfg ug{ g;s]sf] cj:yfdf ljjfb ;dfwfgsf lglDt
>d cbfntdf phÒ/L lbgÒkb{% . k|rlnt sfgÒgnfO{ cfwf/ dfg]/ >d ljjfbsf] ;dfwfg lgsflnG% . >d cbfntn]
phÒ/L k|fKt ePsf] 60 lbgleqdf ;dfwfg u/L ;SgÒkb{% . >d cbfntn] lbPsf] km};nfnfO{ bÒj} kIfn] clgjfo{
?kdf kfngf ugÒ{kb{% .

You might also like