TS en 14399 3 PDF

TÜRK STANDARDI
TS EN 14399-3
Ocak 2006
TS 1026-42 ISO 7414:1996, TS 1026-40 ISO 4775:1996, TS ISO 7412:1998 yerine
ICS 21.060.10; 21.060.20
Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları - bölüm 3:

Hr sistemi - Altı köşe cıvata ve somun takımları
High-strength structural bolting assemblies for preloading - Part 3: System HR - Hexagon bolt
and nut assemblies
Boulonnerie de construction métallique à Hochfeste planmäßig vorspannbare

haute résistance apte à la précontrainte - Schraubenverbindungen für den Metallbau -
Partie 3 : Système HR - Boulons à tête Teil 3: System
hexagonale (vis + écrou) HR - Garnituren aus Sechskantschrauben und
-muttern
EN 14399-3:2005 Standardının Türkçe Tercümesidir.
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
ASiL CiVATA SAN.VE TiC.A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 23.12.2014
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
ICS 21.060.10; 21.060.20 TÜRK STANDARDI TS EN 14399-3 : 2006-01
EN 14399-3:2005
Milli Önsöz
- Bu standard; CEN tarafından onaylanan ve Ocak 2006 tarihinde TS EN 14399-3:2006 numaralı Türk standardı
olarak kabul edilen EN 14399-3:2005 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü Makina İhtisas Kurulu 'na
bağlı TK18: İmalat Makineleri ve Takımları Teknik Komitesi marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş, TSE Teknik
Kurulu'nun 13.04.2010 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
- Bu standard yayımlandığında TS 1026-42 ISO 7414:1996, TS 1026-40 ISO 4775:1996, TS ISO 7412:1998 yerini
alır.
- CEN/CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.
- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının
belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.
TS EN 14399-3 : 2006 standardı, EN 14399-3:2005 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Rue de Stassart, 36
B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır.
Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye
ülkelerine aittir. TSETÜRK STANDARDLARININ
kanalıyla TELiF
CEN'den yazılı izin HAKKI TSE'YE
almaksızın AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
çoğaltılamaz.
EN, ISO, IEC Adı TS No1) Adı
vb. No (İngilizce) (Türkçe)
EN 493 Fasteners – Surface discontinuties - TS 5384 EN Bağlama elemanları - Somunlar - Yüzey
Nuts 493 süreksizlikleri
EN 10045-1 Metallic materials — Charpy impact test TS EN 10045-1 Metalik Malzemeler - Charpy vurma deneyi -
— Part 1: Test method (V and U Bölüm 1: Deney metodu
notches) (V-ve U-çentikleri)
EN 14399-1 High-strength structural bolting TS EN 14399-1 Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal

assemblies for preloading — Part 1: cıvatalama takımları – Bölüm 1: Genel
General requirements özellikler
assemblies for preloading — Part 2: cıvatalama takımları - Bölüm 2: Ön yükleme
Suitability test for preloading. için uygunluk deneyi
assemblies for preloading — Part 4: cıvatalama takımları – Bölüm 4: HV sistemi –
System HV — Hexagon bolt and nut Altıköşe cıvata ve somun takımları
assemblies
assemblies for preloading — Part 5: cıvatalama takımları – Bölüm 5: Düz rondelalar
Plain washers
assemblies for preloading — Part 6: cıvatalama takımları – Bölüm 6: Pahlı düz
Plain chamfered washers. rondelalar
EN 20898-2 Mechanical properties of fasteners — TS 3611 EN Ön yüklemeli, yüksek mukavemetli yapısal
Part 2: Nuts with specified proof load 20898-2 civatalama birleşimleri - Bölüm 6: Düz havşalı
values — Coarse thread (ISO 898- rondelalar
2:1992)
EN 26157-1 Fasteners —Surface discontinuities — TS EN 26157-1 Bağlama elemanları – Yüzey süreksizlikleri –
Part 1: Bolts, screws and studs for Bölüm 1: Genel amaçlı cıvata, vida ve
general requirements saplamalar
(ISO 6157-1:1988)
EN ISO 898- Mechanical properties of fasteners made TS 3576 EN Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri –
1, of carbon steel and alloy steel — Part 1: ISO 898-1 Karbon çeliği ve alaşımlı çelikten imal edilmiş -
Bolts, screws and studs (ISO 898- Bölüm 1: Cıvata, vida ve saplamalar
1:1999)
EN ISO 3269 Fasteners — Acceptance inspection TS EN ISO Bağlama elemanları – Kabul muayenesi
(ISO 3269:2000) 3269
EN ISO Tolerances for fasteners - Part 1: Bolts, TS 3699 EN Bağlama elemanları - Toleranslar – Bölüm1:
4759-1 screws, studs and nuts - Product grades ISO 4759-1 Cıvata, saplama ve somunlar – Mamul kalitesi
A, B and C (ISO A,B ve C
4759-1:2000)
EN ISO Fasteners - Hot dip galvanized coatings TS EN ISO Bağlama elemanları – Sıcak daldırma galvaniz
10684 (ISO 10684:2004) 10684 kaplamalar
ISO 148 Steel — Charpy impact test (V-notch).
ISO 261 ISO general-purpose metric screw TS ISO 261* Bağlama elemanları - Vidalar - ISO metrik ,
threads — General plan genel amaçlar için vida dişleri - Genel plan
ISO 965-2 ISO general purpose metric screw TS ISO 965-2* ISO Genel amaçlı metrik vida dişleri -Bölüm 2:
threads — Tolerances — Part 2: Limits Genel amaçlı, iç ve dış vida dişleri, orta kalite
of sizes for general için boyut sınırları
purpose external and internal screw
threads — Medium quality
ISO 965-5 ISO general purpose metric screw TS 61-31 ISO ISO metrik vidalar - Genel amaçlı – Toleranslar
threads — Tolerances — Part 5: Limits 965-5 – Bölüm 5: Galvanizlenmeden önce h tolerans
of sizes for internal screw alanının en büyük ölçüsüne sahip, sıcak
threads to mate with hot-dip galvanized daldırma ile galvanizlenmiş dış vidalarla
external screw threads with maximum uyumluluğunu sağlamak için boyut sınırları
size of tolerance position h before
galvanizing.
1)TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numaraları ve Türkçe adları 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar
bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
AVRUPA STANDARDI
EUROPEAN STANDARD
NORME EUROPÉENNE TS EN 14399-3 : 2006-01
EUROPÄISCHE NORM EN 14399-3:2005
ICS 21.060.10; 21.060.20
Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları - bölüm 3:

Hr sistemi - Altı köşe cıvata ve somun takımları
High-strength structural bolting assemblies for preloading - Part 3: System HR - Hexagon bolt
Boulonnerie de construction métallique à haute Hochfeste planmäßig vorspannbare

résistance apte à la précontrainte - Partie 3 : Système Schraubenverbindungen für den Metallbau - Teil 3:
HR - Boulons à tête hexagonale (vis + écrou) System
HR - Garnituren aus Sechskantschrauben und
-muttern
Bu Avrupa standardı CEN tarafından 30 Nisan 2004 tarihinde kabul edilmiştir.
CEN/CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren
koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel
listeler ve bibliyografik atıflar, CEN/CENELEC Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN/CENELEC üyesine
başvurarak elde edilebilir.
Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile
tercümesi, CEN/CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN /CENELEC
Yönetim Merkezi’ne bildirilir.
CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya,
Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg,
Kıbrıs, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan'ın millî standard
kuruluşlarıdır.
AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION
COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION
EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG
Yönetim Merkezi : Rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels
©2005 CEN Dünya genelinde herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CEN ulusal üyelerine aittir.
Ref No:EN 14399-3:2005
İçindekiler
Önsöz................................................................................................................................................................ 3
Giriş ................................................................................................................................................................ 4
1 Kapsam .................................................................................................................................................. 5
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .........................................................................................5
3 Cıvatalar................................................................................................................................................. 6
4 Somunlar ............................................................................................................................................. 11
5 Cıvata/somun takımının kısa gösterilişi............................................................................................13
6 İlgili rondelalar .................................................................................................................................... 14
7 Cıvata/somun/rondela takımının işlevsel karakteristikleri ..............................................................14
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 16
ICS 21.060.10; 21.060.20 TS EN 14399-3 : 2006-01
EN 14399-3:2005
Önsöz
Bu doküman (EN 14399-3:2005), DIN’in sekreteryası altında, CEN/TC 185 “Diş çekilmiş ve diş çekilmemiş bağlama
elemanları ve eklentileri" Teknik Komitesi tarafından hazırlanmıştır.
Bu Avrupa Standardına en geç Eylül 2005 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu yayınlayarak
ulusal standart statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standartlar en geç Eylül 2005 tarihine kadar yürürlükten
kaldırılmalıdır.
Bu doküman Kaynaklar içerir.
CEN/CENELEC İç Yönetmeliğine göre, aşağıda verilen ülkelerin milli standard kuruluşları bu Avrupa Standardını
uygulamakla zorunludur: Almanya, Avusturya, Belçika, Büyük Britanya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya,
Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi),
Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan.
3
ICS 21.060.10; 21.060.20 TÜRK STANDARDI TS EN 14399-3:2006-01
EN 14399-3:2005
Giriş
Yapısal cıvatalama konusundaki bu standard, cıvata/somun/rondela takımlarında gerekli sünekliği elde
etmek için iki ayrı teknik çözümün bulunduğu Avrupa’daki durumu yansıtmaktadır. Bu çözümlerde
cıvata/somun/rondela takımlarına ait farklı sistemler (HR ve HV) kullanılmaktadır (Çizelge1’e bk.). Her iki
sistem de onaylanmış olup, hangisinin kullanılacağı, yapısal cıvatalamalardan sorumlu olan uzmanların
tercihine bırakılmıştır.
Bununla birlikte, cıvata takımı performansı için her iki sisteme ait elemanların karıştırılmasından
kaçınılmalıdır. Bu nedenle her iki sistemdeki cıvata ve somunlar, bu standardda tek bir bölüm halinde
standartlaştırılmış olup aynı sisteme ait elemanların işaretlenmesi birbirleriyle uyumlu olmalıdır.
Çizelge 1 - Cıvata/somun/rondela takım sistemleri
HR sistemi HV sistemi
cıvata/somun/rondela takımları cıvata/somun/rondela takımları
Genel kurallar EN 14399-1
Cıvata/somun takımı EN 14399-3 EN 14399-4
İşaretleme HR HV
Mukavemet sınıfı 8.8/8 10.9/10 10.9/10
Rondela/rondelalar EN 14399-5 veya EN 14399-6 EN 14399-5 veya EN 14399-6
İşaretleme H H
Önyüklemeli uygunluk
EN 14399-2 EN 14399-2
deneyi
Ön yüklemeli cıvatalama takımları imalat ve yağlamadaki farklılıklara karşı çok hassastır. Bu yüzden
cıvatalama takımlarının, takımın işlevinden sorumlu olan tek bir imalatçı tarafından tedarik edilmesi
önemlidir.
Aynı sebeple, cıvatalama takımının kaplaması tek bir imalatçı tarafından yapılması da önemlidir.
Elemanların mekanik özelliklerinin yanı sıra, cıvatalama takımı uygun bir yöntemle sıkılırsa, cıvatalama
takımının işlevi, özellikleri belirlenmiş ön yüklemenin gerçekleştirilmesine bağlıdır. Bu amaçla, elemanların
yüklemeye uygunluğu için cıvatalama takımının görevini yapıp yapamayacağını gösterecek bir deney
yöntemi geliştirilmiştir.
ISO 272 ile mukayese edildiğinde M12 ve M20 için anahtar ağzı genişliklerinin (büyük seriler) sırasıyla 22
mm ve 32 mm’ye değiştirildiği vurgulanmaktadır. Bu değişiklikler aşağıdaki sebeplerle izah edilir.
Yapısal cıvatalamanın özel koşulları altında, özellikle rondela cıvata eksenine eksenden kaçık şekilde
takılırsa M12 ölçüleri için somun veya cıvata başının maruz kaldığı sıkma gerilmeleri 21 mm genişlikteki
anahtar ağzıyla aşırı derecelere çıkabilir.
M20 ölçüsü için, 34 mm’lik anahtar ağzı genişliğini sağlamak çok zordur. 32 mm’ye değişim esasen
ekonomik nedenlidir, fakat 32 mm’lik anahtar ağzı genişliğinin Avrupa’da hala yaygın olarak kullanıldığı
bilinmektedir.
Halihazırda, sadece EN 14399-3 ilâ EN 14399-6 arasındaki ürün standartları EN-14399-1’in genel kuralları
ile ilgili Avrupa Standardlarıdır. Bununla birlikte;
- Alıştırma cıvataları,
- Havşa başlı cıvatalar ve
- Yük belirten rondelâlar
hakkındaki ilave ürün standardları, yüksek dayanımlı ön yüklemeli yapısal cıvatalamada kullanılmak üzere
hazırlık safhasındadır.
4
EN 14399-3:2005
1 Kapsam
Bu standard, EN 14399 -1 standardıyla birlikte, vida dişi ölçüsü M12 ila M36 ve mukavemet sınıfı 8.8/8 ve
10.9/10 olan, geniş anahtar ağızlı ön yüklemeli bağlantılarda HR sistemine uygun yüksek dayanımlı yapısal
cıvatalama ve somun takımlarının kurallarını kapsar.
Bu standarda ilişkin cıvata ve somun takımları ENV 1993-1-1 (Eurocode 3)’e göre en az 0,7 fubxAs 1)‘lik ön
yüklemeyi sağlamak ve ağırlıklı olarak cıvatanın plastik uzamasıyla süneklik elde etmek için tasarımlanmıştır.
Bu amaç için elemanlar aşağıdaki karakteristiklere sahip olmalıdır:
- Tip 1’e göre somun yüksekliği (EN ISO 4032),

- ISO 888’e göre cıvatanın vida uzunluğu.
Bu standarda ilişkin cıvata ve somun takımları EN 14399-5 veya EN 14399-6’ya göre rondelaları kapsar
(yalnızca somunun altındaki rondelalar).
Not – Yeterli sonuç elde edilirse, cıvataların doğru şekilde kullanımının sağlanması konusuna dikkat
edilmelidir. Geçerli uygulama ile ilgili tavsiyeler için ENV 1090-1’e atıfta bulunulmuştur.
Ön yüklemeye uygunluk için deney yöntemi EN 14399-2’de belirtilmiştir.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin
içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra
yapılan tadil ve revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf
yapılan standardın tarihini belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır.
EN 493, Fasteners – Surface discontinuties – Nuts (Bağlama elemanları - Somunlar - Yüzey süreksizlikleri)
EN 10045-1, Metallic materials — Charpy impact test — Part 1: Test method (Metalik Malzemeler-Charpy
Vurma Deneyi- Bölüm 1: Deney Metodu (V-ve U-Çentikleri))
EN 14399-1, High-strength structural bolting assemblies for preloading — Part 1: General requirements (Ön
yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları – Bölüm 1: Genel özellikler)
EN 14399-2, High-strength structural bolting for preloading — Part 2: Suitability test for preloading (Ön
yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları - Bölüm 2: Ön yükleme için uygunluk deneyi)
EN 14399-4, High-strength structural bolting for preloading — Part 4: System HV — Hexagon bolt and nut
assemblies (Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları – Bölüm 4: HV sistemi – Altıköşe
cıvata ve somun takımları)
EN 14399-5, High-strength structural bolting for preloading — Part 5: Plain washers (Ön yüklemeli yüksek
dayanımlı yapısal cıvatalama takımları – Bölüm 5: Düz rondelalar)
EN 14399-6, High-strength structural bolting for preloading — Part 6: Plain chamfered washers (Ön
yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları – Bölüm 6: Pahlı düz rondelalar)
EN 20898-2, Mechanical properties of fasteners — Part 2: Nuts with specified proof load values — Coarse
thread (ISO 898-2:1992) (Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 2 Deney yükü değerleri
belirlenmiş somunlar – Normal adımlı)
EN 26157-1, Fasteners —Surface discontinuities — Part 1: Bolts, screws and studs for general requirements
(ISO 6157-1:1988) (Bağlama elemanları – Yüzey süreksizlikleri – Bölüm 1: Genel amaçlı cıvata, vida ve
saplamalar)
EN ISO 898-1, Mechanical properties of fasteners made of carbon steel and alloy steel — Part 1: Bolts,
screws and studs (ISO 898-1:1999) (Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 1: Civata ve
saplamalar)
5
EN 14399-3:2005
EN ISO 3269, Fasteners — Acceptance inspection (ISO 3269:2000). (Bağlama elemanları – Kabul
muayenesi)
EN ISO 4759-1, Tolerances for fasteners - Part 1: Bolts, screws, studs and nuts - Product grades A, B and C
(ISO 4759-1:2000) (Bağlama elemanları - Toleranslar – Bölüm1: Cıvata, saplama ve somunlar – Mamul
kalitesi A,B ve C)
EN ISO 10684, Fasteners - Hot dip galvanized coatings (ISO 10684:2004) (Bağlama elemanları – Sıcak
daldırma galvaniz kaplamalar)
ISO 148, Steel — Charpy impact test (V-notch)
ISO 261, ISO general-purpose metric screw threads — General plan (Bağlama elemanları - Vidalar - ISO
metrik , genel amaçlar için vida dişleri - Genel plan)
ISO 965-2, ISO general purpose metric screw threads — Tolerances — Part 2: Limits of sizes for general
purpose external and internal screw threads — Medium quality.
ISO 965-5, ISO general purpose metric screw threads — Tolerances — Part 5: Limits of sizes for internal
screw threads to mate with hot-dip galvanized external screw threads with maximum size of tolerance
position h before galvanizing (ISO metrik vidalar - Genel amaçlı – Toleranslar – Bölüm 5: Galvanizlenmeden
önce h tolerans alanının en büyük ölçüsüne sahip, sıcak daldırma ile galvanizlenmiş dış vidalarla
uyumluluğunu sağlamak için boyut sınırları)
3 Cıvatalar
3.1 Cıvataların boyutları
Şekil 1 ve Çizelge 2’ye bk.
6
EN 14399-3:2005
Not - lg ve ls arasındaki fark ,1,5 P’den daha az olmamalıdır.
Açıklama
a Tamamlanmamış vida dişi u  2P
b 150 ila 300
Şekil 1 – Cıvataların boyutları
Çizelge 2 – Cıvataların boyutlarıa

Ölçüler mm’dir.
Vida dişi d M12 (M14)b M16 (M18)b M20
Pc 1,75 2 2 2,5 2,5
b d 30 34 38 42 46
(ref.) e - 40 44 48 52
f - - - - 65
c en büyük 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
en küçük 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4
da en büyük 15,2 17,2 19,2 21,7 24,4
ds en büyük 12,70 14,70 16,70 18,70 20,84
en küçük 11,30 13,3 15,30 17,3 19,16
dw en büyük g g g g g
en küçük 20,1 22 24,9 27,7 29,5
e en küçük 23,91 26,17 29,56 32,95 35,03
k anma 7,5 8,8 10 11,5 12,5
en büyük 7,95 9,25 10,75 12,4 13,40
en küçük 7,05 8,35 9,25 10,6 11,60
kw en küçük 4,9 5,85 6,5 7,42 8,1
r en küçük 1,2 1,2 1,2 1,5 1,5
s en büyük 22 24 27 30 32
en küçük 21,16 23,16 26,16 29,16 31
7
EN 14399-3:2005
Çizelge 2 (devam)
Ölçüler mm’dir
Vida dişi d M12 (M14)b M16 (M18)b M20

l ls ve lg h,j
ls lg ls lg ls lg ls lg ls lg
anma en en en en en en en en en en en en
küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük
35 33,75 36,25 6 11,25
40 38,75 41,25 6 11,25 8 14
45 43,75 46,25 6,25 15 8 14 10 17,5
50 48,75 51,25 11,25 20 7 13 8 14 10 17,5
55 53,5 56,5 16,25 25 11 21 8 14 10 17,5
60 58,5 61,5 21,25 30 16 26 12 22 9 16,5 10 17,5
65 63,5 66,5 26,25 35 21 31 17 27 10,5 23 10 17,5
70 68,5 71,5 31,25 40 26 36 22 32 15,5 28 11,5 24
75 73,5 76,5 36,25 45 31 41 27 37 20,5 33 16,5 29
80 78,5 81,5 41,25 50 36 46 32 42 25,5 38 21,5 34
85 83,25 86,75 46,25 55 41 51 37 47 30,5 43 26,5 39
90 88,25 91,75 51,25 60 46 56 42 52 35,5 48 31,5 44
95 93,25 96,75 56,25 65 51 61 47 57 40,5 53 36,5 49
100 98,25 101,75 61,25 70 56 66 52 62 45,5 58 41,5 54
110 108,25 111,75 66 76 62 72 55,5 68 51,5 64
120 118,25 121,75 76 86 72 82 65,5 78 61,5 74
130 128 132 80 90 76 86 69,5 82 65,5 78
140 138 142 90 100 86 96 79,5 92 75,5 88
150 148 152 100 110 96 106 89,5 102 85,5 98
160 156 164 110 120 99,5 112
170 166 174
180 176 184
190 186 194
200 196 204
Çizelge 2 (devam)
Ölçüler mm’ dir.
Vida dişi d M22 M24 M27 M30 M36
Pc 2,5 3 3 3,5 4
b d 50 54 60 66 78
(ref.) e 56 60 66 72 84
f 69 73 79 85 97
c en büyük 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
en küçük 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4
da en büyük 26,4 28,4 32,4 35,4 42,4
ds en büyük 22,84 24,84 27,84 30,84 37,00
en küçük 21,16 23,16 26,16 29,16 35,00
dw en büyük g g g g g
en küçük 33,3 38,0 42,8 46,6 55,9
e en küçük 39,55 45,20 50,85 55,37 66,44
k anma 14 15 17 18,7 22,5
en büyük 14,90 15,90 17,90 19,75 23,55
en küçük. 13,10 14,10 16,10 17,65 21,45
kw en küçük 9,2 9,9 11,3 12,4 15,0
r en küçük 1,5 1,5 2,0 2,0 2,0
s en büyük 36 41 46 50 60
en küçük 35 40 45 49 58,8
8
EN 14399-3:2005
Çizelge 2 (devam)
Ölçüler mm’dir
Vida dişi d M22 M24 M27 M30 M36

l ls ve lg h,j
ls lg ls lg ls lg ls lg ls lg
anma en en en en en en en en en en en en
küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük küçük büyük
30 28,95 31,05
35 33,75 36,25
40 38,75 41,25
45 43,75 46,25
50 48,75 51,25 11 18,5
55 53,5 56,5 11 18,5 12 21
60 58,5 61,5 11 18,5 12 21 13,5 22,5
65 63,5 66,5 11 18,5 12 21 13,5 22,5
70 68,5 71,5 11 18,5 12 21 13,5 22,5 15 25,5
75 73,5 76,5 12,5 25 12 21 13,5 22,5 15 25,5
80 78,5 81,5 17,5 30 12 21 13,5 22,5 15 25,5
85 83,25 86,75 22,5 35 16 31 13,5 22,5 15 25,5 18 30
90 88,25 91,75 27,5 40 21 36 15 30 15 25,5 18 30
95 93,25 96,75 32,5 45 26 41 20 35 15 25,5 18 30
100 98,25 101,75 37,5 50 31 46 25 40 16,5 34 18 30
110 108,25 111,75 47,5 60 41 56 35 50 26,5 44 18 30
120 118,25 121,75 57,5 70 51 66 45 60 36,5 54 22 42
130 128 132 61,5 74 55 70 49 64 40,5 58 26 46
140 138 142 71,5 84 65 80 59 74 50,5 68 36 56
150 148 152 81,5 94 75 90 69 84 60,5 78 46 66
160 156 164 85 100 79 94 70,5 88 56 76
170 166 174 95 110 89 104 80,5 98 66 86
180 176 184 105 120 99 114 90,5 108 76 96
190 186 194 115 130 109 124 100,5 118 86 106
200 196 204 125 140 119 134 110,5 128 96 116
Not - ls,en küçük ve lg,en büyük.uzunlukları en çok kullanılan uzunluklar olarak tanımlanmıştır.
a Sıcak daldırma galvanizli cıvatalar için galvanizlemeden önceki boyutlar uygulanır.
b Tercih edilmeyen ölçüler.
c P, vida adımı.
d l
anma ≤ 125 mm olan uzunluklar için
e 125 mm < l
anma ≤ 200 mm. olan uzunluklar için
f l
anma > 200 mm olan uzunluklar için
g d
w,en büyük. = sgerçek
h l ,
g en büyük= lanma – b
ls,en küçük = lg,en büyük – 5P
j h’deki bağıntıyla hesaplandığında, l
s,en küç’ün değeri 0,5d’den daha az olduğunda, ls,en küçük 0,5 d ve
lg,en büyük = ls,en küçük +3P olmalıdır.
Vida diş uzunluğu kısaltılmış cıvatalar koyu kademeli çizginin üzerinde gösterilmişlerdir.
9
EN 14399-3:2005
3.2 Cıvata özellikleri ve referans standardlar

Çizelge 3 - Cıvata özellikleri ve referans standardlar
Malzeme Çelik
Genel özellikler EN 14399-1
Vida Tolerans 6ga
İlgili standardlar ISO 261, ISO 965-2
Mukavemet sınıfı 8.8 veya 10.9
Mekanik özellikler İlgili standard EN ISO 898-1
Değer Kv,en küçük = – 20o C’ta 27 J
Darbe dayanımı Deney parçasıb ISO 148
Deney EN 10045– 1
Mamül kalite sınıfı c ve r ölçüleri hariç C
Toleranslar Uzunluklar için tolerans ≥ 160 mm: ± 4.0 mm
İlgili standard EN ISO 4759-1
Normal İşlem görmüş haliyled
Yüzey son işlemi c Sıcak daldırma galvaniz EN ISO 10684
Diğerleri Anlaşmaya bağlıe
Yüzey süreksizliği EN 26157-1’de belirtildiği gibi yüzey süreksizliği
için sınırlar
Kabul edilebilirlik Kabul edilebilirlik işlemleri için EN ISO 3269’a bk.
a Belirtilen tolerans sınıfı sıcak daldırma galvanizlemeden önce uygulanır. Sıcak daldırma galvanizli
cıvatalar büyük ölçülü konik vida dişli somun takımlar için tasarlanmıştır.
b Cıvatadaki Charpy V- çentik deney parçalarının konumu EN ISO 898-1 de belirtildiği gibi olmalıdır.
cUygun bir yüzey işlemi (örneğin, temizleme ve kaplama) seçildiği zaman, 10.9 mukavemet sınıfındaki
cıvatalar söz konusu olduğunda hidrojen kırılganlığı riskinin mevcut olduğuna dikkat çekilir. İlgili kaplama
standartlarına bakılır.
d “İşlem görmüş haliyle” ince yağ tabakası ile kaplanarak imalattan çıkan normal yüzey anlamına gelir.
e Mekanik özellikleri veya işlevsel karakteristikleri bozmaması şartıyla diğer kaplamalar alıcı ile imalatçı
arasında görüşülebilir. Kadmiyum veya kadmiyum alaşımları ile kaplamaya müsaade edilmez.
3.3 Cıvataların işaretlenmesi

Bu standarda göre yüksek dayanımlı yapısal cıvatalar aşağıdaki şekilde işaretlenmelidir:
a) Mukavemet sınıfı işaretlemesi EN ISO 898-1’e uygun olarak ve HR harfleri ile
Örnek 1 10.9 HR
b) Takım imalatçısının tanıtım işareti
İşaretlemenin cıvata başının üst yüzeyinde kabartma veya oyma olmasına müsaade edilir.
Örnek 2 - Cıvata işaretlemesi
Açıklama
1 Takım imalatçısının tanıtım işareti
10
EN 14399-3:2005
4 Somunlar
4.1 Somun boyutları
Şekil - 2 ve Çizelge - 4’e bk.
Müsaade edilebilir alternatif şekiller
Açıklama
a 15 den 30 ye kadar

b 110 den 130 ye kadar
Şekil 2 – Somun boyutları
Çizelge 4 – Somun boyutlarıa

Ölçüler mm’dir
Vida dişi d M12 (M14)b M16 (M18)b M20 M22 M24 M27 M30 M36
Pc 1,75 2 2 2,5 2,5 2,5 3 3 3,5 4
da en büyük 13 15,1 17,3 19,5 21,6 23,7 25,9 29,1 32,4 38,9
en küçük 12 14 16 18 20 22 24 27 30 36
dw en büyük d d d d d d d d d d
en küçük 20,1 21,86 24,9 27,70 29,5 33,3 38,0 42,8 46,6 55,9
e en küçük 23,91 27,12 29,56 32,95 35,03 39,55 45,20 50,85 55,37 66,44
m en büyük 10,8 12,8 14,8 15,8 18 19,4 21,5 23,8 25,6 31
en küçük 10,37 12,1 14,1 15,1 16,9 18,1 20,2 22,5 24,3 29,4
mw en küçük 8,3 9,7 11,3 12,1 13,5 14,5 16,2 18,1 19,5 22,4
c en büyük 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
en küçük 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4
s en büyük 22 24 27 30 32 36 41 46 50 60
en küçük 21,16 23,16 26,16 29,16 31 35 40 45 49 58,8
t 0,38 0,42 0,47 0,52 0,58 0,63 0,72 0,80 0,87 1,05
a Sıcak daldırma ile galvanizlenmiş somunlar için galvanizlemeden önceki yukarıdaki boyutlar
uygulanır.
b Tercih edilmeyen ölçüler.
c P, vida diş adımı
d d
w en büyük = sgerçek
11
EN 14399-3:2005
4.2 Somun özellikleri ve referans standardlar
Çizelge 5 - Somun özellikleri ve referans standardlar
Malzeme Çelik
Genel özellikler EN 14399-1
Vida Tolerans 6H veya 6AZ
İlgili standardlar ISO 261, ISO 965-2, ISO 965-5
Mukavemet sınıfı 8a veya 10a
Mekanik özellikler İlgili standard EN 20898-2
Ürün kalite sınıfı m ve c ölçüleri hariç B

Toleranslar İlgili standard EN ISO 4759-1b
Normal İşlem görmüş haliylec

Yüzey son işlemi Sıcak daldırma galvanizli EN ISO 10684
Diğerleri Anlaşmaya bağlıd
Yüzey süreksizliği EN 493’de belirtildiği gibi yüzey süreksizliği için
sınırları
Kabul edilebilirlik Kabul işlemi için EN ISO 3269’a bk.
a Deneme yük değerleri için Madde 4.3’e bk. Diğer bütün mekanik özellikler, EN 20898-2’de belirtildiği
gibidir.
b Yatak yüzeyinin dikeyliği’ne ait tolerans hariç olmak üzere, Çizelge 4’deki t toleransına bk.
c “İşlem görmüş haliyle” ince bir yağ tabakası ile kaplı olarak imalattan çıkan normal son işlem anlamına
gelir.
d Mekanik özellikleri veya işlevsel karakteristikleri bozmaması şartıyla diğer kaplamalar alıcı ile imalatçı
arasında görüşülebilir. Kadmiyum veya kadmiyum alaşımları ile kaplamaya müsaade edilmez.
4.3 Somunların deneme yük değerleri
Çizelge 6 – Somunların deneme yük değerleri
Vida dişi Standard deney Mukavemet sınıfı

d mandrelinin anma 8 10
gerilmesi alanı Tolerans sınıfı Tolerans sınıfı
As 6H veya 6AZ 6H veya 6AZ
mm2 Deney yükü ( As x Sp), N
M12 84,3 84 300 97 800
(M14) 115 115 000 133 400
M16 157 157 000 182 100
(M18) 192 192 000 222 700
M20 245 245 000 284 200
M22 303 303 000 351 200
M24 353 353 000 409 500
M27 459 459 000 532 400
M30 561 561 000 650 800
M36 817 817 000 947 700
Not - Deneme yük değerleri, deneme yükü altında aşağıdaki gerilme değerleri esas alınarak verilmiştir.
- Mukavemet sınıfı 8: 1000 N/mm2 olan somunlar için
- Mukavemet sınıfı 10: 1160 N/mm2 olan somunlar için
Somunların sertlik değerleri esasına göre kabul edilmesi gerektiği durumlarda, Çizelge 7’de verilen değerler
uygun sınırlardır.
12
EN 14399-3:2005
Çizelge 7 – Somunların sertlik değerleri, belirtilmişse
Somun Sertlik sınırları

Mukavemet sınıfı 8, tolerans sınıfı 6H Mukavemet sınıfı 8 için EN 20898-2 de belirtildiği gibi
Mukavemet sınıfı 10, tolerans sınıfı 6H veya 6AZ Mukavemet sınıfı 10 için EN 20898-2 de belirtildiği gibi
Mukavemet sınıfı 8, tolerans sınıfı 6AZ, sıcak 260 HV ila 353 HV (24 HRC ila 36 HRC)
daldırma galvanizli
4.4 Somun dişinin karbonunun giderilmesi

EN ISO 898-1 de verildiği gibi dış vida dişlerine olan benzerlik ölçüldüğünde, somun dişinin karbonunun
giderilmesi G= 0,015 mm’ yi aşmamalıdır.
4.5 Somunların işaretlenmesi

Bu standarda göre yüksek dayanımlı yapısal somunlar aşağıdaki şekilde işaretlenmelidir:
a) EN 20898-2’ye uygun olarak, HR harfleri ile mukavemet sınıfı işaretlemesi.
Örnek 1 10 HR
b) Takım imalatçısının tanıtım işareti.
İşaretleme, pahlı somunların herhangi bir oturma yüzeyinde oyma ve rondela yüzlü somunların oturmayan
yüzeyinde oyma veya kabartma olarak yapılmalıdır.
Örnek 2 Somunun işaretlenmesi
Açıklama
1 Takım imalatçısının tanıtım işareti
5 Cıvata/somun takımının kısa gösterilişi

Örnek 1 - Mukavemet sınıfı 10 ve M16 vida dişli, geniş anahtar ağızlı bir altıköşe başlı somun ve mukavemet
sınıfı 10.9 ve anma boyu l = 80 mm, M16 vida dişli, geniş anahtar ağızlı bir altıköşe başlı cıvatadan oluşan
HR sistemi ön yüklemesi için yüksek dayanımlı yapısal cıvatalamaya ait cıvata ve somun takımının kısa
gösterilişi
Cıvata/somun takımı EN 14399-3 – M16x80 – 10.9/10 – HR
İşlem görmüş durumunun dışında yüzey son işlemi gerekliyse, belirtilen yüzey son işlemi kısa gösterime
dahil edilmelidir. Örneğin, sıcak daldırma galvanizleme (tZn)
Cıvata/somun takımı EN 14399-3 – M16x80 – 10.9/10 – HR – tZn
Diğer amaçlar için bu standarda göre altıköşe başlı cıvatalar gerekliyse, örneğin, vida dişli kör deliklerdeki
kullanım için, ayrı olarak sipariş edilebilirler ve aşağıdaki gibi kısa gösterilmelidir.
Örnek 2 - Anma boyu l = 80 mm ve mukavemet sınıfı 10.9, M16 vida dişli HR sistem ön yüklemeye ait
yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama için geniş anahtar ağızlı altıköşe başlı cıvatanın kısa gösterilişi
Altıköşe başlı cıvata EN 14399-3 – M16x80 – 10.9 – HR
13
EN 14399-3:2005
Diğer amaçlar için bu standarda göre altıköşe başlı somunlar gerekliyse, örneğin, saplamalı kullanım için ayrı
olarak sipariş edilebilir ve sonra aşağıdaki gibi kısa gösterilebilir.
Örnek 3 - Mukavemet sınıfı 10, M16 vida dişli, HR sistem, önyüklemeye ait yüksek dayanımlı yapısal
cıvatalama için geniş anahtar ağızlı altıköşe bir somunun kısa gösterilişi
Altıköşe somun EN 14399-3 – M16 – 10 – HR
6 İlgili rondelalar
Bu standarda göre cıvata ve somun takımları EN 14399-6 veya (yalnızca somun altında) EN 14399-5’e
uygun olarak rondelalarla birlikte kullanılmalıdır.
7 Cıvata/somun/rondela takımının işlevsel karakteristikleri
7.1 Genel
EN 14399-3’e uygun olarak deneye tabi tutulduğunda cıvata/somun/rondela takımı Madde 7.2 ila Madde
7.5’e göre işlevsel karakteristikleri sağlanmalıdır.
Somunun oturma yüzeyi ile gövdenin diş açılmamış kısmı arasında (vida diş bitimine ilaveten) dört tam diş
açıklık kalmalıdır.
Not - Bu işlevsel karakteristikler hususunda ilave temel bilgiler için EN 14399-2’ye bk.
Teslim edildiği şekliyle, takımı sıkarken vida dişleri arasında kitlenmenin meydana gelmemesini ve gerekli ön
yüklemeyi sağlamak için somunlarda veya cıvatalarda ve rondelalarda yeterli miktarda uygun yağlayıcı
olmalıdır.
7.2 Sıkma deneyi esnasındaki cıvata kuvvetinin en büyük münferit değeri (Fbi en
büyük)
Aşağıdaki bağıntı uygulanır:
Fbi en büy. ≥ 0,9 fub x As
Burada;
fub anma çekme dayanımı (Rm)
As cıvatanın anma gerilim alanı
7.3 Fbi en büyük, (Δθ1)’ye ulaşıncaya kadar 0,7 fub x As’lik bir ön yüklemeden
başlayarak somunun (veya cıvatanın) döndürülmesi gereken açı
Çizelge 8’de belirtilen değerler yalnızca bilgi içindir.
Çizelge 8 - Δθ1 için değerler
Sıkma uzunluğu Δθ1

∑ ta en küçük
∑ t < 2d 90o
2d ≤ ∑ t < 6 d 120o
6d ≤ ∑ t ≤ 10d 150o
a ∑ t rondela/rondelalar dahil olmak üzere sıkılan parçaların toplam kalınlığı
7.4 Fbi , tekrar 0,7 fub x As (Δθ2)’e düşünceye kadar 0,7 fub x As‘lik bir ön yüklemeden
başlayarak somunun (veya cıvatanın) döndürülmesi gereken açı
Çizelge 9’ da belirtilen Δθ2 değerleri uygulanır.
14
EN 14399-3:2005
Çizelge 9 – Δθ2 için değerler
Sıkma uzunluğu Δθ2

∑ ta en küçük
∑ t < 2d 210o
2d ≤ ∑ t < 6 d 240o
6d ≤ ∑ t≤ 10d 270o
a ∑ t rondela/rondelalar dahil olmak üzere sıkılan parçaların toplam kalınlığı
7.5 k-faktör (ki)’nin münferit değerleri, k-faktör (km)’nin ortalama değeri ve k-faktör
(VK)’nın değişim katsayısı.
7.5.1 k-sınıfı K1 için k-faktör (ki)’nin münferit değerleri

ki değerleri gerekli olduğunda, 0,10 ≤ ki ≤ 0,16 aralığında olmalıdır.
7.5.2 k-sınıfı K2 için k-faktör (km)’nin ortalama değeri ve k-faktör (Vk)’nın değişim katsayısı
k-faktörün ortalama değeri aşağıdaki bağıntı ile elde edilir.
ile
Burada;
Mi uygulanan momentin münferit değeri
Fp belirtilen ön yükleme
d cıvatanın anma çapı
k-faktör değişim katsayısı (Vk) için aşağıdaki bağıntı uygulanır.
Burada
sk standart sapma
km ve Vk gerekli ise, aşağıdaki değerler uygulanır:
0,10 ≤ km ≤ 0,23
Vk ≤ 0,10
15
EN 14399-3:2005
Kaynaklar
1] ENV 1090-1, Execution of steel structures — Part 1: General rules and rules for buildings.
[2] ENV 1993-1-1, Eurocode 3: Design of steel structures — Part 1-1: General rules and rules for buildings.
[3] EN ISO 4032, Hexagon nuts, style 1 - Product grades A and B (ISO 4032:1999).
[4] EN ISO 4753, Fasteners - Ends of parts with external ISO metric screw thread (ISO 4753:1999).
[5] ISO 272, Fasteners - Hexagon products - Widths across flats.
[6] ISO 888, Bolts, screws and studs — Nominal lengths, and thread lengths for general purpose bolts.
16

TS en 14399 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

TS en 14399 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS en 14399 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

TS 1026-42 ISO 7414:1996, TS 1026-40 ISO 4775:1996, TS ISO 7412:1998 yerine

ICS 21.060.10; 21.060.20

Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları - bölüm 3:

Boulonnerie de construction métallique à Hochfeste planmäßig vorspannbare

EN 14399-3:2005 Standardının Türkçe Tercümesidir.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.

EN 14399-1 High-strength structural bolting TS EN 14399-1 Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal

ICS 21.060.10; 21.060.20

Ön yüklemeli yüksek dayanımlı yapısal cıvatalama takımları - bölüm 3:

Boulonnerie de construction métallique à haute Hochfeste planmäßig vorspannbare

Bu Avrupa standardı CEN tarafından 30 Nisan 2004 tarihinde kabul edilmiştir.

AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

Yönetim Merkezi : Rue de Stassart, 36 B-1050 Brussels

Bu doküman Kaynaklar içerir.

Çizelge 1 - Cıvata/somun/rondela takım sistemleri

- Tip 1’e göre somun yüksekliği (EN ISO 4032),

Ön yüklemeye uygunluk için deney yöntemi EN 14399-2’de belirtilmiştir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

ISO 148, Steel — Charpy impact test (V-notch)

Not - lg ve ls arasındaki fark ,1,5 P’den daha az olmamalıdır.

Şekil 1 – Cıvataların boyutları

Çizelge 2 – Cıvataların boyutlarıa

Vida dişi d M12 (M14)b M16 (M18)b M20

Vida dişi d M22 M24 M27 M30 M36

3.2 Cıvata özellikleri ve referans standardlar

3.3 Cıvataların işaretlenmesi

a) Mukavemet sınıfı işaretlemesi EN ISO 898-1’e uygun olarak ve HR harfleri ile

b) Takım imalatçısının tanıtım işareti

Örnek 2 - Cıvata işaretlemesi

Müsaade edilebilir alternatif şekiller

a 15 den 30 ye kadar

Şekil 2 – Somun boyutları

Çizelge 4 – Somun boyutlarıa

4.2 Somun özellikleri ve referans standardlar

Çizelge 5 - Somun özellikleri ve referans standardlar

Ürün kalite sınıfı m ve c ölçüleri hariç B

Normal İşlem görmüş haliylec

4.3 Somunların deneme yük değerleri

Çizelge 6 – Somunların deneme yük değerleri

Vida dişi Standard deney Mukavemet sınıfı

Çizelge 7 – Somunların sertlik değerleri, belirtilmişse

Somun Sertlik sınırları

4.4 Somun dişinin karbonunun giderilmesi

4.5 Somunların işaretlenmesi

a) EN 20898-2’ye uygun olarak, HR harfleri ile mukavemet sınıfı işaretlemesi.

b) Takım imalatçısının tanıtım işareti.

Örnek 2 Somunun işaretlenmesi

5 Cıvata/somun takımının kısa gösterilişi

Cıvata/somun takımı EN 14399-3 – M16x80 – 10.9/10 – HR

Cıvata/somun takımı EN 14399-3 – M16x80 – 10.9/10 – HR – tZn

Altıköşe başlı cıvata EN 14399-3 – M16x80 – 10.9 – HR

Altıköşe somun EN 14399-3 – M16 – 10 – HR

7 Cıvata/somun/rondela takımının işlevsel karakteristikleri

Fbi en büy. ≥ 0,9 fub x As

fub anma çekme dayanımı (Rm)

As cıvatanın anma gerilim alanı