Professional Documents
Culture Documents
Araling Panlipunan
Modyul para sa Mag-aaral
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon, 2014
ISBN: 978-971-9601-67-8
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa
Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-
halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o
tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang
nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa
isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-
may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga
tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD
Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral
Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C.
Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C.
Manalo,at Kalenna Lorene S. Asis
Mga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace
Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M.
Pascual, Jeremias E. Arcos
Book Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.
Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor
2
Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao
3
Panimulang Pagtataya
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya ang tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o kultural?
A. lokasyon C. paggalaw
B. lugar D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na pinakamaa-
gang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na kasangkapan
at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong Pleistocene ?
A. Mesolitiko C. Neolitiko
B. Metal D. Paleolitiko
3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng
kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan, relihiyon,
mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng pagsulat?
A. imperyo C. kalinangan
B. kabihasnan D. lungsod
4. Ano ang tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni Nebuchadnezzar
para sa kaniyang asawa at kabilang sa Seven Wonders of the Ancient
World?
A. Alexandria C. Pyramid
B. Hanging Gardens D. Ziggurat
5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.
4
Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng Indonesia?
A. Tropikal na klima C. Buong taon na nagyeyelo
B. Maladisyertong init D Nakararanas ng apat na klima
5
Batay sa mapa, ano ang pagkakatulad ng mga sinaunang kabihasnang
umunlad sa Mesopotamia, Egypt, Indus, at China?
A. Magkakatulad ang kanilang relihiyon at sining.
B. Nanirahan ang mga sinaunang tao sa tabi ng ilog.
C. Umunlad sa isang kontinente ang mga nabanggit na kabihasnan.
D. Itinatag sa gitna ng disyerto ang mga sinaunang kabihasnan.
A. w at z C. y at z
B. x at y D. z at w
6
12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng mga
sinaunang tao?
A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa mga
kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kaya’t kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang
mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang mak-
agawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar bilang
isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya?
A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
14. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod ng iba’t
ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang mga paniniwala?
A. Huwag pansinin ang mga taong may ibang relihiyon.
B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang reli-
hiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may magkakaibang
relihiyon.
15. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang agrikultura na
pinasimulan ng mga sinaunang tao noong Panahong Neolitiko?
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon tayo
ng sapat na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao
na magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan ng
pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.
7
16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na napaki-
kinabangan pa rin sa kasalukuyan?
A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
D. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.
8
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng mahusay
na pamayanan sa kabila ng mga hamon ng kapaligiran sa kanilang
buhay.
20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang ini-
handog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon?
A. Limitado ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa pagnakaw ng
mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang naim-
bento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat maging
asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
9
ARALIN 1
HEOGRAPIYA NG DAIGDIG
Sa araling ito pagtutuunan mo ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daig-
dig. Tatalakayin dito ang malaking bahaging ginampanan ng heograpiya sa
paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong sinaunang panahon.
Halina at simulang tuklasin ang pisikal at kultural na heograpiya ng daigdig.
ALAMIN
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng modyul na
ito, pagtutuunan mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong
interes. Bukod dito, ipakikita sa mga gawaing ito ang iyong dati nang alam
tungkol sa heograpiya, gayon din ang antas ng kahandaan ng bawat isa
sa mga paksang nakaloob dito. Simulan mo na.
GAWAIN 1: GEOpardy!
10
GAWAIN 2: Graffiti Wall 1
Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa ibaba.
Masasagot ito sa anyo ng pangungusap o guhit. Gawain ito sa sagutang papel.
PAUNLARIN
Matapos ang pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa
daigdig, sisimulan ngayon dito ang pagtalakay sa mga konsepto at
klasipikasyon ng heograpiya bilang asignatura. Bukod dito, tatalakayin
ang katangiang heograpikal ng daigdig bilang planeta at tirahan ng
lahat ng organismo, kabilang ang tao. Sasagutan mo rin ang mga
mapanghamong gawaing magbibigay ng karagdagan at wastong
kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.
11
Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang heograpi-
kal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng Asso-
ciation of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing mas
madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng agham
panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan ng tao
ang daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na diyagram.
12
Diyagram 1.2 – Limang Tema ng Heograpiya
Kapaligiran bilang
pinagkukunan ng
Interaksiyon ng Tao at Kapaligiran: pangangailangan ng tao;
ang kaugnayan ng tao sa pisikal gayon din ang pakikiayon
na katangiang taglay ng kaniyang ng tao sa mga pagbabagong
kinaroroonan nagaganap sa kaniyang
kapaligiran
13
GAWAIN 3: Tukoy - Tema - Aplikasyon
Lugar
Lokasyon Rehiyon
Napiling
Bansa
Interaksiyon ng
Paggalaw
tao at kapaligiran
14
? Pamprosesong mga Tanong
1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang
napili ayon sa limang tema nito.
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral
ng katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa
heograpiya ng isang bansa?
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang Daigdig sa solar system? Ano ang iyong ma-
sasabi sa posisyon ng Daigdig sa solar system?
15
ng Araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Sa-
mantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat
ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa Daigdig ay masasabing dulot ng tiyak
na posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis
at ang paglalakbay paikot sa Araw bawat taon.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.
16
Talahanayan 1.1: Ilang Mahahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig
17
Longitude at Latitude
West East
(+) (+)
ht claa
ttpp ssss/
m
:/:/ /GG
/ww lolos
ww ss
ww
.le srayr.
.aler hy.t
a
naer hmtl
rn.oe ml
rrg.
o/jrn
go/
rjtnh
o/tr
mth
//
Prime
tm
/
meridian
http://images.yourdictionary.com/
international-date-line
18
http://www.avontrail.ca/
coordinates.html
http://2012books.lardbucket.org/books/regional-ge-
ography-of-the-world-globalization-people-and-plac-
es/s04-01-geography-basics.html
Tinatawag na latitude Ang equator ang humahati Ang Tropic of Cancer ang
ang distansiyang angular sa globo sa hilaga at timog pinakadulong bahagi ng
sa pagitan ng dalawang hemisphere o hemispero. Northern Hemisphere na
parallel patungo sa hilaga o Ito rin ay itinatakdang zero direktang sinisikatan ng
timog ng equator. degree latitude. araw. Makikita ito sa 23.5°
hilaga ng equator.
19
GAWAIN 4: KKK GeoCard Completion
K
Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
K 4. pagligid sa Araw
G
5. longtitude at latitude
E
A
K
R
20
Ang Klima
Ako si ________________________.
Narito ako sa _________________________
______________________________________
_______________________
21
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa iba’t ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan
sa lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman
sa pag-unlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?
22
May mga kontinenteng nagtataglay ng marami at kaunting bansa. May pi-
tong kontinente ang daigdig – Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America,
at South America, at Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama
sa Australia ay ang Oceania na tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia,
Melanesia, at Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga kon-
tinente ng daigdig.
23
Ang Australia ay isang bansang kinikilala ring
kontinenteng pinakamaliit sa daigdig. Napalili-
butan ito ng Indian Ocean at Pacific Ocean, at
inihihiwalay ng Arafura Sea at Timor Sea. Dahil
sa mahigit 50 milyong taong pagkakahiwalay
ng Australia bilang isang kontinente, may mga
bukod tanging species ng hayop at halaman na
sa Australia lamang matatagpuan. Kabilang dito
ang kangaroo, wombat, koala, Tasmanian devil,
platypus, at iba pa.
24
Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng daigdig,
ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng South Amer-
ica at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daan-daang bulkan sa
rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
25
GAWAIN 6: Three Words in One
Rocky
Egypt
Mountains
3. 4.
Andes
Cape Horn K-2 Lhotse
Mountains
Argentina Tibet
5. 6.
Tasmanian Iberian Balkan
Kangaroo
Devil Peninsula Peninsula
Micronesia Italy
26
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o rehiyon.
Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop sa kanilang
kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang kabihasnan ng
daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito ang mga lambak
ng Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog ng Nile sa Africa.
Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng maliit na
populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong daigdig
ay matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29 028 talampakan o 8 848 metro).
Sa Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19 340 talampakan o 5 895 metro) at
sa Europe, ang Elbrus sa Russia (18 510 talampakan o 5 642 metro). Tingnan
ang Talahanayan 1.3.
27
Talahanayan 1.4: Mga Karagatan sa Daigdig
Pacific Ocean 155 557 000 12 926 Mariana Trench, 35 840 talam-
pakang lalim
Atlantic Ocean 76 762 000 11 730 Puerto Rico Trench, 28 232 ta-
lampakang lalim
28
GAWAIN 7: Illustrated World Map
Punan ang mapa ng mga natatanging anyong lupa at tubig ng daigdig na nasa
loob ng kahon. Gamitin ang sumusunod na simbolo: (Talain o ixerox ang mapa.)
bundok disyerto
dagat, look,
golpo
bulubundukin ilog
Source: phillipriley.comswiki.wikispaces.net
29
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at anyong tubig na makikita
sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na
kanilang pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng
kabuhayan ng tao?
KL
YL
YL YL
H
KL
YL
KL
30
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo
at tao? Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligi-
ran at sa heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Heograpiyang Pantao
Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng wika,
relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Wika
Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng pagka-
kakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7, 105 buhay
na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6 200 000 000 katao. Nakapaloob
ang mga wikang ito sa tinatawag na language family o mga wikang magkakaug-
nay at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family sa buong
daigdig. Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba pang wikang
ginagamit sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa talahanayan 1.5 ang
ilan sa mga pangunahing pamilya ng wika sa daigdig.
Talahanayan 1.5 Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig
31
Austronesian 1 221 5.55 Brunei, Cambodia, Chile, China, Cook
Islands, East Timor, Fiji, French Polynesia,
Guam, Indonesia, Kiribati, Madagascar,
Malaysia, Marshall Islands, Mayotte,
Micronesia, Myanmar, Nauru, New
Caledonia, New Zealand, Niue, Northern
Mariana Islands, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa, Solomon
Islands, Suriname, Taiwan, Thailand,
Tokelau, Tonga, Tuvalu, United States,
Vanuatu, Viet Nam, Wallis at Futuna
Indo-European 436 46.77 Afghanistan, Albania, Armenia, Austria,
Azerbaijan, Bangladesh, Belarus, Belgium,
Bosnia and Herzegovina, Brazil, Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech Republic,
Denmark, Fiji, Finland, France, Germany,
Greece, Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia, Lithuania,
Luxembourg, Macedonia, Maldives,
Myanmar, Nepal, Netherlands, Norway,
Oman, Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation, Serbia,
Slovakia, Slovenia, South Africa, Spain, Sri
Lanka, Suriname, Sweden, Switzerland,
Tajikistan, Turkey, Ukraine, United
Kingdom, United States, Vatican State, at
Venezuela
Niger-Congo 1 524 6.91 Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso,
Burundi, Cameroon, Central African
Republic, Chad, Comoros, Congo, Côte
d’Ivoire, Cuba, Democratic Republic of
the Congo, Equatorial Guinea, Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau,
Kenya, Lesotho, Liberia, Malawi, Mali,
Mayotte, Mozambique, Namibia, Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone,
Somalia, South Africa, South Sudan,
Sudan, Swaziland, Tanzania, Togo,
Uganda, Zambia, at Zimbabwe
Sino-Tibetan 456 20.34 Bangladesh, Bhutan, China, India,
Kyrgyzstan, Laos, Myanmar, Nepal,
Pakistan, Thailand, at Viet Nam
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
32
Relihiyon
33
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race
o lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayundin
ang pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat. Maraming eksperto ang bu-
muo ng iba-ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang
nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito
ng maraming diskriminasyon.
Sa kabilang banda, ang salitang “etniko” ay nagmula sa salitang Greek na eth-
nos na nangangahulugang “mamamayan.” Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon
kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
sa pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
34
GAWAIN 9: Crossword Puzzle
1 2
3 4
5 6
7 8
10
Pahalang Pababa
1. Kaluluwa ng kultura 2. Relihiyong may pinaka-
3. Sistema ng mga paniniwala maraming tagasunod
at ritwal 4. Pamilya ng wikang may
7. Pagkakakilanlang bayolohi- pinakamaraming taong
kal ng pangkat ng tao gumagamit
9. Pamilya ng wikang Filipino 5. Salitang-ugat ng relihiyon
10. Matandang relihiyong 6. Salitang Greek ng mama-
umunlad sa India mayan
8. Pangkat ng taong
may iisang kultura at
pinagmulan
35
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Kabuuan 25
36
? Pamprosesong mga Tanong
1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?
2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang
dula?
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya
at pamumuhay ng tao?
4. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa pisikal na
katangian ng daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes?
Bakit naging interesante ito para sa iyo?
37
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga impormasyon, simbolo, at bagay na
makikita sa kasuotan sa lahi, relihiyon, at wika ng napiling bansa?
2. Paano mailalarawan ang mga mamamayang naninirahan sa bansang
pinili ng iyong kapangkat?
3. Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa napil-
ing bansa batay sa gawain?
4. Bakit dapat pahalagahan ang heograpiyang pantao ng mga bansa?
5. Sa paanong paraan maipakikita ang paggalang sa ibang tao?
38
ARALIN 2
apoy bato
kahoy banga
buto ng hayop
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-F Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.
39
GAWAIN 2: Initial-Refined-Final Idea (I-R-F) Chart
PAUNLARIN
Pagkatapos masabi ang alam mo ngayon tungkol sa paksa, ay maaari nang
magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito, inaasahang
iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga sinaunang
tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizers, at mga gawaing
higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.
Australopithecine –
tinatayang ninuno ng Homo habilis, Homo
Ape – sinasabing
Chimpanzee – pina- makabagong tao; Ape erectus, at Homo sapi-
pinagmulan ng
palagay na pinaka- na may kakayahang ens – mga pangkat ng
tao
malapit na kaanak tumayo nang tuwid homo species
ng tao, ayon sa mga
siyentista
Lucy – pinakatanyag na
Australopithecus afarensis
http://www.thejunglestore.com/ape
na natuklasan ang mga
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10/121026-australopithe-
labi noong 1974
cus-afarensis-human-evolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
40
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo habilis
noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang Panahong
Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao.
Panahong Paleolitiko
dakong 2 500 000 – 10 000 BCE
41
Mga Tanyag na Prehistorikong Tao
Ang Homo sapiens ang pinakahuling species na ebolusyon ng tao, ang Homo
sapiens neanderthalensis (circa 200000 - 30000 CE). Higit na malaki ang utak
ng Homo sapiens kung ihahambing sa mga naunang species kaya nangangahu-
lugan higit ang kanilang kakayahan sa pamumuhay at paggawa ng kagamitan.
May mga patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa paglilibing samantalang
ang Cro-Magnon ay lumikha ng sining ng pagpipinta sa kuweba.
Homo sapiens
neanderthalensis Cro-Magnon
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Homo_ http://en.wikipedia.org/wiki/
sapiens_neanderthalensis.jpg File:Cro-Magnon.jpg
42
• Ang huling bahagi ng Pana- • Kilala ang panahong ito sa
hong Bato ay tinatawag na paggamit ng makikinis na
Panahong Neolitiko (Neo- kasangkapang bato, perma-
lithic Period) o Panahon ng nenteng paninirahan sa pa-
Bagong Bato (New Stone mayanan, pagtatanim, pagga-
Age) na wa ng palayok at paghahabi.
• Hango sa mga salitang Greek na • Naganap sa panahong ito ang
neos o bago at lithos o bato. Rebolusyong Neolitiko o siste-
• Ang terminong neolitiko ay matikong pagtatanim.
ginagamit sa arkeolohiya • Isa itong rebolusyong
at antropolohiya upang agrikultural sapagkat natustusan
italaga ang isang antas ng na ang pangangailangan sa
ebolusyong pangkalinangan pagkain.
o pagbabago sa • Ito rin ang nagbigay-daan sa
pamumuhay at teknolohiya. permanenteng paninirahan sa
isang lugar upang alagaan ang
mga pananim.
Panahong Neolitiko
dakong 10 000 – 4 000 BCE
43
Panahon ng Tanso Panahon ng Bronse
• Naging mabilis ang pag-un- • Naging malawakan na noon
lad ng tao dahil sa tanso ang paggamit ng bronse nang
subalit patuloy pa rin ang matuklasan ang panibagong
paggamit sa kagamitang paraan ng pagpapatigas dito.
yari sa bato.
• Pinaghalo ang tanso at lata
• Nagsimulang gamitin ang (tin) upang makagawa ng higit
tanso noong 4000 BC sa na matigas na bagay,
ilang lugar sa Asya, at 2000
BCE sa Europe at 1500 BCE • Iba’t ibang kagamitan at armas
naman sa Egypt. ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
• Nalinang na mabuti ang kutsilyo, punyal, martilyo, pana,
paggawa at pagpapanday at sibat,
ng mga kagamitang yari sa
tanso. • Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook.
Panahong Metal
4 000 BCE – Kasalukuyan
44
GAWAIN 3: I-Tweet Mo!
@Paraan ng Pamumuhay
___Tweet:_______________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Komento
@Paraan ng Pamumuhay
___Tweet:_______________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Komento
45
GAWAIN 4: Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto ng
pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon. Gawin ito sa kuwaderno.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
46
GAWAIN 5: Ano Ngayon Chart
Paggamit
ng apoy
Pagsasaka
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
Paggamit ng
mga kasangkapang
metal
47
Pagtatayo ng
mga permanenteng
tirahan
Pag-aalaga
ng mga hayop
Kabuuan 20
48
PAGNILAYAN at UNAWAIN
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t ibang bahagi ng daigdig na kasa-
lukuyang naghuhukay sa Catal Hüyük. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na
natagpuan ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet 1, suriin ang bawat artifact na nahukay sa Catal Hüyük. Tingnan
ang pisikal na katangian, gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hüyük sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey. Sinasabing umunlad ang sinaunang pa-
mayanan na ito 9000 taon na ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hüyük sa pampang ng Ilog Carsamba.
49
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hüyük?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hüyük ay lumitaw noong pana-
hong Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay
sa Catal Hüyük at sa kasalukuyang pamumuhay?
Kabuuan 25
50
Mural Painting Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College http://users. Louis Community College http://users.
stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html. stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
51
Pagkatapos talakayin ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong ito, ilagay ang sagot
sa huling kolum na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat
ng iyong kasagutan sa tatlong kolum ng chart.
52
ARALIN 3
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat isa.
Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng larawan mula sa salitang
inilaan ng guro sa bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang tumutukoy
sa mga naguhit na larawan.
53
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang “kabihasnan?”
W Q F
54
PAUNLARIN
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may kaugnayan
sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan
ng salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/ http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=2818140
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient- http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-forever/
egypt-hieroglyphics-on-wall.html
55
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang bahaging
ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong pang-
kabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong
kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig, partikular
sa Asya, Africa, at America?
56
Impluwensiya ng Heograpiya sa Pag-unlad ng mga Sinaunang
Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan
ang mapa ng bituin (✩) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
57
Heograpiya ng Mesopotamia
58
Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang
mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang
kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng India.
Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga ninuno
subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar ang
mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
59
Sa kasalukuyan, isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit
kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng si-
naunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
60
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt na
nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia ay
mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging matatag ang kabihasnang
yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod bilang isang estado pag-
sapit ng 3100 BCE at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
bago pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol
sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng
mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog ng kanlurang
bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon na
ang paninirahang bago pa sumapit 8000 BCE Sinasabing maaaring ang mga
kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula
sa kabihasnang Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya ng Egypt
61
Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw ng Nile ay nagbigay daan
upang makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak-ilog. Ang tubig-baha ay
nagdudulot ng halumigmig sa tuyong lupain at nag-iiwan ng matabang lupain
na mainam para sa pagtatanim. Ang mga magsasaka ay kaagad nagtatanim
sa pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng ilog ay unti-unting naiipon sa
bunganga ng Nile sa hilaga upang maging latiang tinatawag na delta. Ang lugar
na ito ay naging tahanan ng mga ibon at hayop. Maaari ring gamitin ang tubig
mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga sinaunang
Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng mga kanal
upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang ganitong mga
proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga manggagawa, sapat na
teknolohiya, at maayos na mga plano. Ang pagtataya ng panahon kung kailan
magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing mahusay
na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong mapag-ugnay
ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. Ang pagkaka-
roon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay
ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. Dahil
dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang mapayapa at masagana sa
loob ng mahabang panahon.
Heograpiya ng Mesoamerica
62
Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations/
mesoamerica.html
63
GAWAIN 3: Triple Matching Type
A B C
64
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong pangkat.
Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa manila paper) sa tulong
ng sumusunod na panuto:
Isulat ang kabihasnang
nakatalaga sa pangkat
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
65
? Pamprosesong mga Tanong
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan
ng daigdig ang may malaking pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal
ang mga sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng
mga sinaunang tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
66
Mga Sinaunang
Mga SinaunangKabihasnan sa Daigdig
Kabihasnan sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga ta-
ong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang
kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Ang Kabihasnang
Ang KabihasnangMesopotamia
Mesopotamiasa Kanlurang Asya Asya
sa Kanlurang
Sumer (3500 - 2340 BCE) •• Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing
Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga
sakahan ng
lupaing lambakng
sakahan ilog.
lambak ilog.
•• Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash, Uruk,
Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish,
at Ur) na pinamunuan
Lagash, Uruk, at Ur) ng
naisang hari.
pinamunuan ng isang hari.
•• Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing tahanan
Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing
at templo at
tahanan ng templo
mga patron o diyos
ng mga na makikita
patron o diyossa na
bawat
lungsod. sa bawat lungsod.
makikita
•• Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may
anthropomorphic o maykatangian at pag-uugaling
katangian tao.
at pag-uugaling
• tao.
Cuneiform (hugis-sinsel) ang paraan ng pagsulat na
• Cuneiform stylus at clay oang
ginamitan ng(hugis-sinsel) luwad na lapida
paraan ng pagsulat na
Ziggurat • ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida
Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
http://www.bible-archaeology.
http://www.bible-archaeology. • • Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at
Madalas ang tunggalian ng mga lungsod estado tungkol
baboy.
sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag na
info/ziggurats.htm
info/ziggurats.htm
• pamahalaan
Madalas ang ang mga Sumerian.
tunggalian ng mga lungsod estado
tungkol sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang
matatag na pamahalaan ang mga Sumerian.
Akkad (2340 - 2100 BCE) • Sinakop ni Sargon I (2334 - 2279 BCE) ang mga lung-
sod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
Akkad (2340 - 2100 BCE) • sa daigdig.ni Sargon I (2334 - 2279 BCE) ang mga lung-
Sinakop
• sod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopota-
sa daigdig.
mia sa lungsod-estado ng Akkad o Agade.
•• Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopota-
Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
mia
Naram sa Sin
lungsod-estado ng Akkad o Agade.
(2254 - 2218 BCE)
•• Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Noong 2100 B.C.E. panandaliang nabawi ng lung-
Naram Sin ng
sod-estado (2254 - 2218
Ur ang BCE)
kapangyarihan nito at pina-
• munuan ang Sumer
Noong 2100 B.C.E.atpanandaliang
Akkad. nabawi ng lung-
• sod-estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pina-
Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga
Sargon I munuan
Amorite atang Sumer
Hurrian at Akkad. Sa loob ng su-
sa Mesopotamia.
• munod
Bumagsakna tatlong siglo, ang mga
ang dinastiyang Ur lungsod-estado
sa pagsalakay sang mga
Sargon I katimugan,
Amorite atpartikular
Hurrian saangMesopotamia.
Isin at Larsa, ay Sa
nagtung-
loob ng su-
http://en.wikipedia.org/wiki/Sar-
http://en.wikipedia.org/wiki/Sar- galian upang
munod makontrol
na tatlong angang
siglo, rehiyon.
mga lungsod-estado sa
gon_of_Akkad
gon_of_Akkad katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay nagtung-
galian upang makontrol ang rehiyon.
67
Babylonian (1792 - 1595 • Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Baby-
BCE) lon, ang Mesopotamia.
• ang Babylon ay naging kabisera ng Imperyong Baby-
lonia.
• Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Ham-
murabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
• Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak
ang kaharian ng Babylon.
• Noong 1595 BCE sinalakay ng mga Hittite Anatolia
ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga
lungsod-estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga
Code of Hammurabi dayuhang pinuno.
• Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang-
http://commons.wikimedia.org/
silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan sa
wiki/File:Code-de-Hammurabi-1.jpg
Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
Assyrian (1813 - 605 BCE) • Noong 1120 BCE, nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114
- 1076 BCE) ang mga Hittite at naabot ng puwersa
ang baybayin ng Mediterranean at itinatag ang
imperyong Assyrian.
• Noong ika-9 na siglo BCE, nagpadala sila ng
mga ekspedisyong militar pakanluran upang
mapasakamay ang mahahalagang rutang
pangkalakalan at makatanggap ng tributo.
• Isa si Ashurbanipal (circa 668 - 627 BCE) sa mga haring
kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang
panahon.
• Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang
Ashurbanipal pag-aalsa.
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Kinadshburn.JPG
68
Persian (539 - 330 BCE) • Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga
Persian na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa
Persia (kasalukuyang Iran) and sentro ng imperyong
ito.
• Sa ilalim ni Cyrus the Great (559 - 530 BCE)
nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim
nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at
Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
• Darius the Great (521 - 486 BCE) – umabot ang sakop
hanggang India.
• Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Per-
sian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga
lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador
o satrap.
• Nagpagawa rin dito ng isang Royal Road na
tinatayang may habang 1677 milya o 2699 na
kilometro mula Sardis hanggang Susa.
Cyrus the Great • Napatanyag din ng mga Persian ang pagsulong ng
http://en.wikipedia.org/wiki/Cyrus_ relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.
the_Great
5. ___ ___ T ___ ___ ___ – Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
69
3. Sa panahon ni Hammurabi naganap ang _____________________
_________________________________________________.
70
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro sa
mga lambak ng Indus River. Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang ban-
sang India at Pakistan. Sa nasabing ilog umunlad ang kambal na lungsod ng
kabihasnang Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod
na diyagram.
71
mangangalakal. May mga bahay ring may tatlong
palapag. Maaaring katibayan ito ng pagkakahati-hati
ng lipunan sa iba’t ibang uri ng tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng Arabian
Sea. Ang mga mangangalakal ay naglakbay sa mga
baybayin patungong Persian Gulf upang dalhin ang
kanilang mga produkto tulad ng telang yari sa bulak,
mga butil, turquoise, at ivory. Natagpuan din sa
Sumer ang selyong Harappan na may pictogram na
representasyon ng isang bagay sa anyong larawan.
Sewer System
Dahil dito, inaakalang ginamit ang selyong ito upang
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistory/
IndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChan- kilalanin ang mga paninda. Patunay lamang ang
nelPic_large.jpg kalakalan sa pagitan ng dalawang kabihasnan noon
pa mang 2300 BCE. Kapuna-punang wala ni isa
mang pinuno mula sa sinaunang kabihasnang Indus ang kilala sa kasalukuyan.
Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan ng mga iskolar ang sistema
ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa ang mga naiwang tala.
Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong 2000
BCE subalit matapos ang isang milenyong pamamayani sa Indus, ang kabihasnan
at kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at bumagsak.
May iba’t ibang paliwanag tungkol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at
pagbabago sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o pagsabog ng bulkan.
May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta
sa pagtatapos ng kabihasnang Harappa noong 1900 BCE
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohen-
jo-Daro at Harappa ay nawasak dahil sa paglusob
ng mga pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang
Asya, kabilang ang mga Aryan. Walang malinaw na
ebidensiya na naglabanan nga ang mga Dravidian at
Aryan na nagdulot ng wakas sa kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula
sa steppe ng Asya sa kanluran ng Hindu Kush at
nakarating sa Timog Asya sa pamamagitan ng pag-
daan sa Khyber Pass. Sila ay mas matatangkad at
mapuputi kung ihahambing sa mga naunang taong
nanirahan sa lambak ng Indus. Dumating ang mga
Steatite Seal
Aryan sa panahong mahina na ang kabihasnang
http://phys.org/news168539680.html
Indus.
72
Ang Panahong Vedic (1500 - 500 BCE)
73
Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita ng pagpapangkat
ng mga tao.
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian, inapo
ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
74
B. Itala sa unang kolum ng tsart ang mga ambag ng kabihasnang Indus at
Panahong Vedic. Sa pangalawang kolum, itala ang kapakinabangan nito sa
kasalukuyan.
75
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 BCE - 500 CE)
76
Mahihinuhang pagod na ang mga tropa at maaaring tinamaan sila ng sakit o ng
sakuna. Bukod dito, kulang na ang pantustos sa kanilang mga pangangailangan.
Sa pagkamatay ni Alexander noong 323 BCE, ang bahagi ng hilagang-kanlurang
India ay naiwang walang mahusay na pinuno.
Pagkatapos nito, iba’t ibang mga imperyo ang naitatag sa India. Tunghayan
ang kasunod na diyagram.
Imperyong Maurya
Pagkatatag
• Noong 322 BCE, nasakop
ni Chandragupta Maurya
ang dating kaharian ng
Magadha at tinungo
ang mga naiwang lupain
ni Alexander. Sakop ng
imperyo ang hilagang India
at bahagi ng kasalukuyang Mahalagang Pangyayari
Afghanistan. • Ang kabisera ay nanatili sa
Pataliputra.
• Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra. Naglala-
man ito ng mga kaisipan hinggil
sa pangangasiwa at estratehi-
yang politikal.
• Ang imperyo ay pinamunuan ni
Ashoka o Asoka (269-232 BCE)
ang kinikilalang pinakamahusay
na pinuno ng Maurya at isa sa
mahuhusay na pinuno sa kasay-
sayan ng daigdig. Matapos ang
Lions of Sarnath
kaniyang madugong pakikibaka
http://en.wikipedia.org/wiki/Em- sa mga kalinga ng Orissa noong
blem_of_india 261 BCE na tinatayang 100,000
katao ang nasawi, tinalikdan
niya ang karahasan at sinunod
Pagbagsak ang mga turo ni Buddha.
• Nagsimulang humiwalay sa
imperyo ang ilang mga es-
tadong malayo sa kabisera.
Sa pagbagsak ng Imperyong
Maurya noong ikalawang
siglo BCE nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga
estado ng India. Sa sumunod
na limang siglo, ang hilaga
at gitnang India ay nahati
sa maliliit na kaharian at
estado.
77
Imperyong Gupta
Pagkatatag
• Ang pangalan nito ay
hango mula sa pangalan ng
naunang imperyo. Itinatag
ito ni Chandragupta I (Circa
319-335 CE)
Mahalagang Pangyayari
• Chandragupta II (Circa 376 - 415 CE).
Nakontrol uli ang hilagang India.
Muli, ang kabisera ng imperyo ay
nasa Pataliputra.
• Itinuturing itong panahong klasikal
ng India.
• Naging epektibo ang pangangasiwa
samantalang ang panitikan, sining,
at agham ay yumabong.
• Maunlad ang mga larangan ng
Astronomiya, Matematika, at
Siruhiya (surgery) sa panahong ito.
• Si Kalidasa, ang kinikilalang
pinakamahusay na manunulat at
Si Reyna Kumaradevi makata ng India, ay nabuhay sa
at Chandragupta I panahong ito bagama’t hindi alam
ang eksaktong petsa. Ang dulang
http://commons.wikimedia.org/ Sakuntala na tinatayang isinulat niya
wiki/File:Queen_Kumaradevi_ noong ikaapat o ikalimang siglo CE
and_King_Chandragupta_I_on_a_ ay hango mula sa kaisipang Hindu.
coin_of_their_son_Samudragup-
ta_350_380_CE.jpg
Pagbagsak
• Sa pagsapit ng ikaanim na
siglo CE, nagsimulang humi-
na at bumagsak ang Gupta
sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga White
Hun, na maaaring mga Ira-
nian o Turk mula sa Gitnang
Asya.
78
Imperyong Mogul
Pagkatatag
• Itinatag ang Mogul nang
masakop ni Babur ang
hilagang India at Delhi
noong 1526.
Mahalagang Pangyayari
• Narating ng imperyo ang tuga-
tog ng kapangyarihan sa ilalim
ni Akbar na namuno sa kabuuan
ng hilagang India mula 1556
hanggang 1605.
• Nagpatupad siya ng kalayaan
sa pananampalataya at
makatarungang pangangasiwa.
Taj Mahal
• Ilan pang magagaling na pinuno
http://commons.wikimedia.org/ ang humalili kay Akbar tulad
wiki/File:Taj_Mahal_2012.jpg nina Shah Jahan na nagpatayo
ng Taj Mahal at Aurangzeb
na nagbawal ng sugal, alak,
prostitusyon, at sati (suttee)
o pagsunog ng buhay sa mga
Pagbagsak
biyuda.
• Sa pagsapit ng ikaanim na
siglo CE, nagsimulang humi-
na at bumagsak ang Gupta
sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga WHite
Hun, na maaaring mga Ira-
nian o Turk mula sa Gitnang
Asya.
• Labis na humina ang Mogul
dahil na rin sa pagdating ng
makapangyarihang English
sa India.
79
GAWAIN 7: Empire Diagram
• • •
• • •
• • •
• • •
• • •
• • •
Aral na Natutuhan:
80
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin,
at dagat ang nagbigay daan sa pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga
sinaunang Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng halos 3000
taon. Suriin ang kasunod na diyagram:
Kabihasnang Tsino
Xia (2000 - 1570 BCE) • Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang
kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng
Huang Ho.
• Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa
kawalan ng matibay na ebidensiyang arkeolohiya.
Zhou o Chou (1045 - 221 BCE) • Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o
“Basbas ng Kalangitan” na ang emperador ay
namumuno sa kapahintulutan ng langit. Pinili
siya dahil puno siya ng kabutihan. Kapag siya ay
naging masama at mapang-abuso, ay babawiin
ng kalangitan sa anyo ng lindol, bagyo, tagtuyot,
peste, o digmaan.
• Umusbong noon ang mahahalagang kaisipang
humubog sa kamalayang Tsino kabilang ang:
– Confucianism – Layuning magkaroon ng
Confucius isang tahimik at organisadong ; ipunan sa
pamamagitan ng pagpapabuti sa sarili at
pagpapahalaga sa ugnayan ng mga tao sa
lipunan.
– Taoism – Hangad ang balanseng sa kalikasan
at daigdig at pakikiayon ng tao sa kalikasan.
– Legalism – Ipinanganak ang tao na masama
http://en.wikipedia.org/wiki/File- at makasarili. Subalit sila ay maaaring
Confocius_Tang_Dynas mapasunod sa pamamagitan ng mahigpit na
batas at marahas na kaparusahan.
81
Q’in o Ch’in (221 - 206 BCE) • Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng
dinastiyang Zhou.
• Sa ilalim ng Ying Zheng ng Qin o Ch’in, nagawang
pag-isahin ang mga nagdidigmaang estado at
isinailalim sa kaniyang kapangyarihan ang iba’t
ibang rehiyon sa China. Inihayag niya ang sarili
bilang “Unang Emperador” ng China at kinilala
bilang si Shi Huangdi o Shih Huang Ti (221 - 210
BCE)
• Ang hinahangaang Great Wall of China ay itinayo
Confucius upang magsilbing tanggulan laban sa mga tribong
nomadiko na nagmula sa hilaga ng China. May
haba itong 2400 kilometro o 1500 milya.
• Humina ang dinastiya nang mamatay si Shih
http://en.wikipedia.org/wiki/
Huangdi at napalitan ng dinastiyang Han nang
File:The_Great_Wall_of_China_at_
mag-alsa si Lui Bang.
Jinshanling.jpg
Han (202 BCE - 200 CE) • Ito ang kauna-unahang dinastiyang yumakap sa
Confucianism.
• Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang
napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.
T’ang (618 - 907 CE) • Li Yuan – dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban
sa dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag
niya ang dinastiyang T’ang.
• Itinuturing na isa sa mga dakilang dinastiya ng
China sapagkat nagkaroon muli ng kasaganaan
ang lupain at mabilis na mga pagbabago sa
larangan ng sining at teknolohiya.
• Ang Buddhism na naging dominanteng relihiyon
sa mga panahong ito ay tinangkilik ng mga
dugong bughaw at mga karaniwang tao.
• Ibinalik ang civil service examination system na naging
mahalga sa pagpili ng opisyal ng pamahalaan. Ang
pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han
subalit pinagbuti pa sa panahong T’ang.
Mapa ng China sa ilalim ng T’ang
• Bumagsak ang dinastiya dahil sa samu’t saring
pag-aalsang naganap sa China.
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Tang_Dynasty_circa_700_CE.png
82
Song (960 - 1127 CE) • Itinayo ng isang hukbong imperyal ang dinasti-
yang ito.
Yuan (1279 - 1368 CE) • Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa
unang pagkakataon para sa mga Tsino, ang ka-
buuang China ay pinamunuan ng mga dayuhang
barbaro.
Ming (1368 - 1644 CE) • Ang malaking bahagi ng Great Wall ay itinayo sa
ilalim ng dinastiyang ito. Naitayo rin ang Forbid-
den City sa Peking na naging tahanan ng empera-
dor.
83
Qing o Ch’ing (1644 - 1911) • Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang
Dinastiyang Ming ng mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino
na barbarong dayuhan.
Mapa ng China sa ilalim ng T’ang • Sa pagkatalo ng China, nagkaloob ito ng mga konsesyon
sa mga dayuhan, kabilang ang pagkakaloob ng lupain
http://www.inquirer.net/ tulad ng Hong Kong sa mga British. Pinagkalooban din
sila ng karapatang pakinabangan at pamunuan ang
ilang teritoryo sa China bilang sphere of influence o mga
rehiyon kung saan nangingibabaw ang kapakanang
pang-ekonomiya ng nanalong bansa.
84
GAWAIN 8: Maramihang Pagpili sa Tsart
Kabihasnang Tsino
1. Nakasulat sa mga oracle bone ang mga naiwang kasulatan ng mga sinaunang
Tsinong nabuhay sa dinastiyang ito
2. Unang dayuhang dinastiyang namahala sa China
3. Huling dinastiya sa China
4. Yumaong sa dinastiyang ito ang kaisipang humubog sa kamalayang
Tsino tulad ng Confucianism, Taoism, at Legalism
5. Ipinagawa ang Grand Canal sa ilalim ng dinastiyang ito
6. Sa dinastiyang ito nagsimula at lumaganap ang kaisipang Mandate of
Heaven
7. Ipinatayo ang Forbidden City sa Peking sa dinastiyang ito
85
Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga panahong
batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong pinuno
at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay ang mga lihim
ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang
nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh
ang lahat ng aspekto ng pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang
sa kaniyang mga tungkulin ang pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa
kalakalan, pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa
kaayusan ng Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga
Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng
Egypt sa sumusunod na pagpapanahon:
86
Nangingibabaw ang bawat dinastiya hangga’t hindi ito napatatalsik o walang
tagapagmana sa trono. Ang mga petsa ng mga pangyayari sa kasaysayan ng
Egypt ay patuloy pa ring paksa ng mga pananaliksik kaya di pa maitakda ang
tiyak na petsa.
Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng
sinaunang kasaysayan ng Egypt.
3 5 7
1 2 4 6 8 9
http://en.wikipedia.org/wiki/
Hieroglyphics
87
3 5 7
1 2 4 6 8 9
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Matandang Kaharian
Great Pyramid Khufu Seven Wonders Pepi II
88
Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt. Ang
mga kahanga-hangang pyramid o piramide ng Egypt na itinayo sa panahong
ito ay nagsilbing mga monumento ng kapangyarihan ng mga pharaoh at huling
hantungan sa kanilang pagpanaw. Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng estruk-
tura ay nangailangan ng husay mula sa mga arkitektong nagdisenyo at sakripisyo
naman mula sa libo-libong taong nagtayo nito. Ang ilan sa halimbawa nito ay
ang Great Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na naitayo noong 2600 BCE. Ito
ay may lawak na 5.3 ektarya at may taas na 147 metro.
Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang pagtatayo ng mga piramide.
Sa kabuuan, tinatayang may 80 lokasyon ang pinagtayuan ng mga piramide sa
Egypt subalit ang karamihan sa mga ito ay gumuho na. Ang mga piramide ang
tanging estrukturang Egyptian na nananatili sa kasalukuyang panahon. Kabilang
ito sa tinaguriang Seven Wonders of the Ancient World na itinala ng mga Greek
na pinakamagandang arkitektura sa mundo.
Bagama’t natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng mga
pharaoh ang panahon sa iba pang mga pampublikong gawain. Kabilang dito ang
paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at nang mapabilis
ang kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng mga latian sa Nile
Delta upang maging bagong taniman.
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90
BCE). Pinaniniwalaang tumagal ng 94 na taon ang kaniyang pamumuno na
nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa kasay-
sayan. Anim na taong gulang lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay
siya sa edad na 100. Bumagsak ang Old Kingdom sa kaniyang pagkamatay. Ang
kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap na taggutom at mahinang
pamamahala. Nagsimulang hamunin ng ilang mga opisyal ng pamahalaan ang
kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang lupain sa kaguluhan sa
loob halos ng dalawang siglo.
89
Anong estruktura ang nasa larawan?
http://en.wikipedia.org/wiki/
gizapryramid
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Gitnang Panahon
Mentuhotep I Itjtawy Amenemhet II Hyksos
90
Hyksos noong 1670 BCE at kanilang napasailalim ang Egypt sa loob ng isang
siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga chariot ay natutuhan din ng
mga Egyptian. Nang lumaon, dahil sa kawalan ng kontrol sa kabisera, nagsimula
ang panibagong panahon sa kasaysayan ng Egypt.
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Ibscha.jpg
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose Hatsheput Akhenaton Rameses II
91
Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng kabi-
hasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan ng Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito
bilang Empire Age. Naitaboy ni Ahmose (1570 - 1546 BCE) ang mga Hyksos mula
sa Egypt noong 1570 BCE. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pha-
raoh mula sa Thebes at namayani mula sa Delta hanggang Nubia sa katimugan.
Panahon din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa kamay ng
malalakas na mga pharaoh. Ang kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia
sa katimugan hanggang sa Euphrates River sa Mesopotamia, sa lupain ng mga
Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503 - 1483 BCE), asawa ni Pharaoh Thutmose II (1518
- 1504 BCE), ay kinilala bilang isa sa mahusay na babaing pinuno sa kasaysayan.
Siya ay nagpagawa ng mga templo at nagpadala ng mga ekspedisyon sa ibang
mga lupain. Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig ni Thutmose III (1504
- 1450 BCE), anak ni Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo BCE ay si Amenophis IV
o Akhenaton (1350 - 1334 BCE). Tinangka niyang bawasan ang kapangyarihan ng
mga pari sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng mga
tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya ang bagong relihi-
yon na nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na sinasagisag ng araw.
Sa kasamaang-palad, hindi tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka.
Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang kaniyang sinimulan. Siya ay
pinalitan ni Tutankhamen (1334 - 1325 BCE) na noon ay siyam na taong gulang
pa lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293 - 1291 BCE).
Siya ay sinundan nina Seti I (1291 - 1279 BCE) at Rameses II (1279 - 1213 BCE).
Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa loob ng
20 taon, kinalaban niya ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting pu-
mapasok sa silangang bahagi ng Egypt. Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite
nang lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis
III, ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa
pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan ng daigdig. Pinaniniwalaang ang
Exodus ng mga Jew mula Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli na
namang humina ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang pagpanaw.
92
nito ay si Shoshenq I (946 - 913 BCE) na isang heneral sa ilalim ng nagdaang
dinastiya. Sa mga panahong ito, maraming mga nagtutunggaliang pangkat ang
nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan. Humantong ito sa pagbuo ng Ika-23
Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang prinsipe ang kumontrol sa Lower
Nubia. Nang lumaon, isang nagngangalang Piye ang sumalakay pahilaga upang
kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot ang kaniyang kapangyarihan
hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang kaniyang katunggaling si
Tefnakhte subalit pinayagan siyang mamuno sa Lower Egypt. Sinimulan niya
ang Ika-24 na Dinastiya na hindi naman nagtagal.
3 5 7
1 2 4 6 8 9
Huling Panahon
Psammetichus Alexander the Great Cleopatra VII
93
ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa kapangyarihan ang mga Persian
at itinatag ang Ika-31 Dinastiya.
Noong 332 BCE, sinakop ni Alexander The Great ang Egypt at ginawa itong
bahagi ng kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang saklaw ng kaniyang
imperyo na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia, Mesopotamia
hanggang Indus Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay noong 323 BCE, naging
satrap o gobernador ng Egypt ang kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Noong 305 BCE, itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang sarili bilang hari ng Egypt
at pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay naghari
sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna ng
dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 BCE.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig
ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82
Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan 8. Tauhan
2. Bagay 7. Bagay
94
1. Nagpagawa ng Great Pyramid na pinakamalaki sa buong daigdig
95
Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica
96
likhang ito at maging ang paniniwalang Olmec ay may malaking impluwensiya
sa kultura ng mga sumunod na kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.
Kulturang Olmec
Lilok ng anyong ulo Ang mga Olmec ay kilala rin sa paglilok ng mga
mula sa mga bato anyong ulo mula sa mga bato. Ang pinakamalaking
ulo ay may taas na siyam na talampakan at may bigat
na 44 libra. Maaari diumanong ang mga lilok na ito
ay hango sa anyo ng kanilang mga pinuno. Sila rin ay
nakagawa ng mga templong hugis piramide sa ibabaw
ng mga umbok na lupa. Ang mga estrukturang ito
ay nagsilbing mga lugar-sambahan ng kanilang mga
diyos.
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga
lugar na ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong
mineral tulad ng jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong
lugar tulad ng Costa Rica.
Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang Olmec
ay humina at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba pang
mga pangkat na sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang taong
sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.
97
Ang mga Teotihuacan
Teotihuacan • Sa pagsapit ng 200 BCE, ang ilan sa mga lugar sa
(250 BCE - 650 CE) lambak ng Mexico ay naging mas maunlad dahil sa
ugnayang kalakalan at pagyabong ng ekonomiya
• Isa sa mga dakila at pinakamalaking lungsod sa
panahong ito ay ang Teotihuacan na nangangahu-
lugang “tirahan ng diyos”
• Pagsapit ng 150 CE, ito ay naging isang lungsod na may
halos 12.95 kilometro kuwadrado na mahigit sa 20,000
katao
• Sa pagitan ng 150 CE at 750 CE, ang populasyon
nito ay minsang umabot sa 120,000
98
GAWAIN 10: Tracing the Beginning Chart
99
GAWAIN 11: Pagbuo ng K-Web Diagram
Mesopotamia Egypt
Tsino
100
Batay sa mahahalagang impormasyon tungkol sa mga sinaunang kabi-
hasnan sa daigdig, ituon ang isipan sa pagsisimula, paglago, at tuluyang
pagbagsak ng bawat kabihasnan. Makatutulong ang susunod na gawaing
tatalakay pa rin sa kasaysayan ng mga sinaunang kabihasnan.
101
Rubric sa Pagmamarka ng K-Pathway Diagram
Kabuuan 25
1. Unawain ang mga panuntunan sa paglahok sa gawaing ito. Pumili ang pangkat
ng isang pinunong binanggit sa nakaraang aralin.
2. Planuhin ang paggawa ng isang human statue ng napiling pinuno. Isaalang-
alang ang kasunod na mga panuntunan:
a. Pumili ng isang kapangkat na magsisilbing “estatuwa” na kakatawan sa
piniling pinuno.
b. Ihanda ang posisyon ng “estatuwa” ayon sa katangian at nagawa ng piniling
pinuno.
c. Dikitan ng papel (o manila paper) na may simbolo o mga salitang
maglalarawan sa pinuno ang katawan ng “estatuwa.”
d. Itanghal sa klase ang mga “estatuwa.” Magtalaga ng 1-2 kapangkat na
magpapaliwanag tungkol sa estatuwa.
102
? Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang mahalagang katangian ng napiling pinuno?
2. Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan?
3. Maipagmamalaki ba ng inyong pangkat ang piniling pinuno? Ipali-
wanag.
4. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang katangiang dapat taglayin
ng isang pinuno? Ipaliwanag.
Kabuuan 25
103
Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay nag-iwan ng kani-
kanilang mga pamana sa sangkatauhan. Ang mga ito ay nagpapakita ng kadakilaan,
husay, at talento ng mga sinaunang tao sa iba’t ibang larangan at aspekto. Hindi
natin napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating ginagamit araw-araw ay
maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang kasaysayan ng iba’t
ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay maaaring tuntunin
sa mga sinaunang kabihasnang ito. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, ikaw ba ay
may nalalamang ambag o kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan
na kanilang ipinamana sa kasalukuyang panahon?
Mesopotamia
104
Epic of Gilgamesh Sa larangan ng literatura, itinuturing ang
Epic of Gilgamesh bilang kauna-unahang
akdang pampanitikan sa buong daigdig.
Ito ay kuwento ni Haring Galgamesh ng
lungsod-estado ng Uruk sa Sumeria noong
ikatlong siglo BCE. Ang isa sa mga kabanata
ng epikong ito ay kahalintulad sa The Great
Flood ng Bibliya.
Indus
105
Ramayana at Mahabharata Ang dalawang epikong pamana ng India sa
larangan ng panitikan. Ang Mahabharata ay isang
salaysay hinggil sa matinding tunggalian ng
dalawang pamilya na magkakamag-anak – ang
mga Pandava na kumakatawan sa kaguluhan
at kasamaan. Ang Ramayana naman ay isang
salaysay tungkol sa buhay ni Prinsipe Rama at
ang pagsagip niya kay Prinsesa Sita, ang kaniyang
asawa, na sapilitang kinuha ni Ravana, isang
demonyong hari.
Tsino
106
Feng Shui Ang paniniwala sa Feng shui o Geomancy ay
nagmula rin sa China. Ang kaisipang ito ay ukol
sa tamang pagbalanse ng yin at yang upang
makapagdulot ng magandang hinaharap
sa sinuman. Ang yin ay sumisimbolo sa
kababaihan—malambot at kalmado. Samantala
ang yang ay tumutukoy sa kalalakihan—matigas
at masigla.
• Kalendaryo
• Star map
• magnetic compass
• seismograph
• wheel barrow
• water clock
• sundial
• chopsticks
• abacus
• pamaypay
• payong
Egypt
107
Mummification Ang katawan ng isang yumao ay sumasailalim sa
isang preserbasyon bago ito tuluyang ilibing. Sa
isang prosesong tinatawag na mummification,
ang mga Egyptian ay gumagamit ng kemikal
upang patuyuin ang bangkay. Matapos nito,
ang isang mummy o embalsamadong bangkay
ay pinipintahan, binabalutan ng linen, at
pinapalamutian ng alahas.
108
GAWAIN 14: K-A-K Organizer
109
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Kabuuan 25
110
GAWAIN 16: Maimpluwensiyang Kabihasnan
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya sa Pilipinas
111
ILIPAT AT ISABUHAY
112
Bansang nakatalaga sa pangkat: __________________________
National Committee on the Preservation of Cultural Heritage
UNANG BAHAGI:
a. Pamagat ng proyekto: __________________________________________
b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto: _________________________
c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng proyekto: __________
d. Halagang gugugulin sa proyekto: _______________________________
IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong
paraan?)
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit
ng proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyek-
to?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga si-
naunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)
113
c. Talakayin ng iyong pangkat ang bubuuing panukala.
d. Kumpletuhin ang template para sa gagawing panukala.
e. Iulat sa klase ang ginawang panukala.
3. Gamitin ang mga pamantayan sa pagmamarka ng gawaing ito.
Kraytirya 4 3 2 1
Nilalaman ng Kumpleto ang May 1-2 ang Mahigit sa 50% Mahigit sa 50%
Panukalang nilalaman ng nawala sa ang nawala sa ang nawala sa
Proyekto panukalang panukalang panukalang nilalaman ng
proyekto; proyekto; hindi proyekto; panukalang
100% na wasto bababa sa mahigit sa 50% proyekto;
ang itinala 75% ang may ang hindi wasto mahigit sa 50%
sa panukala; wastong itinala sa mga itinala ang hindi wasto
makatotohanan sa panukala; sa panukala; sa mga itinala sa
ang lahat ng makatotohanan may 50% sa panukala; hindi
sagot sa tanong; ang mahigit 75% nilalaman ng maka-totohanan
may kabuluhan sagot sa tanong; panukala ay hindi ang panukala;
ang gawang may kabuluhan makatotohanan; hindi maipakita
panukala; ang gawang may pag- ang kaugnayan
mahusay ang panukala; aalinlangan sa ng guhit sa
iginuhit sa mahusay ang kabuluhan panukala
magiging bunga iginuhit sa ang gawang
ng proyekto magiging bunga panukala;
ng proyekto na hindi gaanong
may 1-2 aspekto malinaw ang
ng guhit ang guhit
kailangang
isaayos
114
Presentasyon Mahusay ang Maayos ang Karaniwan ang Hindi malinaw
ng Panukalang paglahad sa paglahad sa paglahad sa ang paglahad sa
Proyekto presentasyon; presentasyon; presentasyon; presentasyon;
malinaw at may ilang maikli at hindi hindi
malakas ang kinabahan at binigyan ng naipaliwanag
boses ng mahinang boses; pansin ang ang maraming
tagapagsalita; naipaliwanag maraming bahagi bahagi ng
lubos na ang higit sa 75% ng panukala; panukala; hindi
naipaliwanag ng kabuuang hindi gaanong maunawaan
ang bawat aytem aytem sa maunawaan ang pagsasalita;
sa panukala panukala ang pagsasalita; kaunti
mahigit sa lamang ang
50% ang hindi naipaliwanag
naipaliwanag sa
panukala
Tinalakay sa modyul na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw nito
tulad ng mga anyong lupa at tubig, klima, at likas na yaman ay tunay na may
malaking impluwensiya sa paghubog ng kasaysayan ng mga sinaunang tao.
Nakasalalay ang pamumuhay ng mga prehistorikong tao sa kanilang mahusay
na pakikiayon sa idinikta ng kanilang kapaligiran.
Ang kanilang talino at kakayahan ang naging instrumento upang maging
matagumpay sila sa mga hamon ng buhay. Ito rin ang nagbigay-daan upang
higit na mapabuti ang kanilang pamumuhay hanggang nakapagtatag sila ng
mga mauunlad na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng politi-
ka, relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay lubos
na may kapakinabangan hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa lahat ng
panahon.
Sa susunod na modyul, pag-aaralan mo ang mga dakilang kabihasnang
klasikal ng Greece at Rome. Idagdag pa rito ang pakikipagsapalaran ng mga
Europeo noong Gitnang Panahon, ang mga kabihasnan sa iba pang panig ng
daigdig hanggang sa pagbubukang-liwayway ng Makabagong Panahon.
115
TALASALITAAN
Core – pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core; halos 1380
milya ang kapal ng outer core
Hominid – miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo sa dalawang paa
kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee, at orangutan
Khanate – estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang bansa sa gitnang
Asya)
Mantle – binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya ang kapal
Oracle bone – tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang mabatid ang
mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino
116
Pacific Ring of Fire – rehiyong nakapaligid sa Pacific Ocean na katatagpuan ng mga aktibong
bulkan
Terra-cotta – anumang bagay (tulad ng banga, pigurin o estatwa) na yari sa pinainitang luwad
Vedas – sagradong aklat para sa mga Hindu; binubuo ng mga himnong pandigma, ritwal at mga
salaysay.
SANGGUNIAN
A. Aklat
B. Module
117