NOLI ME TANGERE (BUOD)

MARIA CLARA: (yayakapin ulit si Kapitan Tiyago

MGA TAUHAN: ng mahigpit) Angsaya-saya ko, Ama. Mas masaya
 IBARRA, pa kaysa sa mga ibong nagsisikantahan tuwing
umaga! Kailan po siya babalik?
 MARIA CLARA,
 PADRE SALVI,
KAPITAN TIYAGO: Sa susunod pa na linggo.
 PADRE DAMASO, Maghahanda ako ng salu-salo para sa kanyang
 PADRE SIVYLA, pagbalik.
 KAPITAN TIYAGO,
 TINYENTE GUEVARA, MARIA CLARA: (uupo at mapapaiyak) ...
 DOÑA VICTORINA,
 SISA, KAPITAN TIYAGO: O anak, huwag ka namang
 BASILIO, malulungkot.
 ALALAY,
 ALALAY2, MARIA CLARA: Hindi po, ama. Tears of joy po
 GWARDYA, ito. Nakapaghintay na ako ng pitong taon para sa
 ELIAS, kanya, ano pa kaya ang pitong araw lang?
(yayakapin ulit si Kapitan Tiyago) Masaya po talaga
SCENE 1 ako, Papa. Masayang-masaya.
Tahimik si Maria Clara habang binabasa ang mga
sulat na ipinadala ng kanyang minamahal na KAPITAN TIYAGO: Masaya din ako para sa iyo,
Crisostomo Ibarra noon. anak.

MARIA CLARA: Mahal kong Maria Clara. Hay, SCENE 2

nakakakilig!
KAPITAN TIYAGO: (lalapit) Anak ko, hindi ka ba
nagsasawa sa pagbabasa sa mga sulat ni Crisostomo
Ibarra?
MARIA CLARA: Hindi po, Papa. Pwede akong
mamuhay araw-araw na ito lang ang aking binabasa.
Ang kanyang mga sulat, para sa akin, ay parang
tinapay. Binubusog nito ang aking puso’t kaluluwa.
Kailan kaya siya babalik ulit? (malulungkot)
KAPITAN TIYAGO: Anak ko, huwag ka sanang
mabibigla sa aking ibabalita.
MARIA CLARA: Ano po iyon, Papa?
Sa isang salu-salo na na inihanda ni Kapitan Tiago
para kay Ibarra, nakatayo sina Padre Damaso at
Padre Sivyla, nag-uusap.
PADRE DAMASO: Tch! Mga mangmang talaga
ang mga Indiyo! At pinatunayan iyon ng aking
dalawampung na paglilingkod sa bayan ng San
Diego. Wala silang modo at nakakabwisit! Tch!
Makasalanan sila at hindi man lang nila alam
mangumpisal!
PADRE SIVYLA: Padre Damaso, tayo’y nasa bahay
ng isang Indiyo.
PADRE DAMASO: Bah! Ano naman ngayon?
Totoo naman talaga na mga mangmang sila! Tch!

KAPITAN TIYAGO: Si Ibarra, babalik na sa
Pilipinas!
MARIA CLARA: (magugulat) Ha?! Talaga?! (titili,
yayakapin si Kapitan Tiyago ng mahigpit) Kurutin
niyo po ako Ama! Sampal-sampalin niyo na din ako
para malaman kong hindi lang ito isang matamis na
panaginip!
KAPITAN TIYAGO: Hindi ka nananaginip, anak,
hindi ka nananaginip. (nakangiti)
Darating sina Kapitan Tiyago at Crisostomo Ibarra.
KAPITAN TIYAGO: Magandang gabi sa inyo.
(magmamano sa mga padre) Ikinagagalak kong
ipakilala sa inyong lahat ang anak ng aking yumaong
kaibigan. Siya si Crisostomo Ibarra!
IBARRA: Magandang gabi po sa inyong lahat.
(makikipagkamay sa lahat) (makikilala si Damaso)
Ah! Padre Damaso! Isang matalik na kaibigan ng
aking ama!
KAPITAN TIYAGO: (hindi sasagot, nakasimangot)
IBARRA: (inulit) Isang matalik na kaibigan ng
aking ama!
PADRE DAMASO: Hindi ako bingi! ... Narinig ko
ang iyong mga sinabi pero nagkakamali ka! Hindi ko
naging kaibigan ang iyong ama!
IBARRA: Ah, paumanhin po.
TINYENTE: (lalapit kay Ibarra) Ikaw ang anak ni
Don Rafael Ibarra?
IBARRA: Hindi po kayo nagkakamali.
TINYENTE: Maligayang pagbabalik galing sa
Europa. Kilala ko ang iyong ama.
KAPITAN TIYAGO: (lalapit) Tama na muna ang
pag-uusap dahil nakahanda na ang inyong hapunan.
(aalis)
DOÑA VICTORINA: (dadaan sa harap ni Ibarra) ...
IBARRA: Ano ba naman si Kapitan Tiyago... Hindi
lang ako ipakilala sa mga babae. (lalapitan si Doña
Victorina) Magandang gabi. Ako si Crisostomo
Ibarra.
DOÑA VICTORINA: (ngingiti lang, maflaflatter,
tuloy sa pagpaypay) ...
TINYENTE: (maglalakad at maaapakan ang palda ni
Doña Victorina)
DOÑA VICTORINA: (nabwisit) Ay, ano ba?
Ganyan ba ang tamang trato sa isang meztisa? Bulag
ka ba?
TINYENTE: Hindi naman ako bulag. Sa katunayan,
mas malinaw pa ang akin mata. Pinagmamasdan ko
lang kasi iyang buhok mong kulot.
DOÑA VICTORINA: Ay! Alam kong maganda ako.
Pero hindi ibig sabihin ay pwede mo nang binyagan
ang mamahaling saya ko!
Uupo sina Ibarra, Doña Victorina at Kapitan Tiyago.
Uupo na sana si Padre Sivyla sa isang silya pero
lumapit din si Padre Damaso sa silyang iyon.
PADRE SIVYLA: Ah, Padre Damaso. Sige, dito ka
na maupo.
PADRE DAMASO: Hindi, ituloy mo na ang iyong
planong umupo sa silyang iyan.
PADRE SIVYLA: Sige na, matatanggap ko naman
kahit ikaw ang umupo dito.
PADRE DAMASO: Hindi, ikaw ang nararapat kaya
ikaw ang maupo diyan.
PADRE SIVYLA: Ikaw ang mas malapit sa Pamilya
Santiago. Sige na, maupo ka na’t huwag ka nang
mahiya.
PADRE DAMASO: Pero ikaw ang padre sa lugar na
ito.
PADRE SIVYLA: Ay, umalis ka na nga at ako na
nga lang ang uupo! (uupo)
PADRE DAMASO: Tch! (uupo sa ibang silya)
PADRE SIVYLA: (Kay Ibarra) Kailan ka ba
pumunta sa Europa?
IBARRA: Pitong taon pong nakakaraan.
PADRE SIVYLA: Nakalimutan mo na siguro ang
tungkol sa ating bansa.
IBARRA: Sa totoo lang, lagi kong iniisip ang
Pilipinas. Ako yata ang nakalimutan na ng bansang
ito. Ilang buwan na akong hindi nakatanggap ng
balita. Hindi ko tuloy alam kung paano namatay ang
aking ama.
DOÑA VICTORINA: Ano naman ang
pinagamandang lugar na nabisita mo?
IBARRA: Pinag-aralan ko ang bawat bansa at
nalaman kong may pagkapareho ang tema ng
kabuhayan, pulitiko at relihiyon at nalaman kong
ang kalayaan o ang pagkaalipin ng isang bansa ang
nagdidikta ng kasaganahan o paghihikahos nito.
PADRE DAMASO: Iyan lamang ang nalaman mo?
Sinayang mo lang pala ang iyong pera sa pagpunta
sa mga walang kwentang lugar! Kung itatanong ang
mga bata’y siguradong alam din nila iyan.
IBARRA: (tatayo) Mauuna muna ako. Kakarating ko
lang kanina at may mga bagay pa akong kailangang
asikasuhin.
KAPITAN TIYAGO: Hindi ako papayag! Malapit
nang dumating si Maria Clara.
IBARRA: Pupuntahan ko siya ng umaga bukas.
Pakisabi na lang po sa kanya. (magbobow at aalis)
PADRE DAMASO: Nakita niyo ba iyon? Nakita
niyo? Ganyang kabastusan ang mapag-aaralan niyo
kapag pupunta din kayo sa Europa. Kung hawak ko
lang ang gobyerno, ipagbabawal ko ang magpunta
doon! Tch!
SCENE 3
Naglalakad si Ibarra sa isang kalye. Pagmamasdan
niya ang paligid-ligid.
IBARRA: Hay, pitong taon akong nawala at wala
man lang masyadong nagbago dito! Nakakalungkot.
May biglang magpapatong ng kamay sa kanyang
balikat.
IBARRA: (magugulat at mapapalilingon) !
TINYENTE: Binata, naging kaibigan ako ng iyong
ama.
IBARRA: Mukhang kilala niyo nga aking ama.
Pwede ko bang itanong kung paano siya namatay?
TINYENTE: Hindi mo alam? Alam mo naman
siguro kung saan siya namatay.
IBARRA: Hindi ko din po alam.
TINYENTE: Wala man lang bang nagsabi sa iyo na
namatay siya sa bilangguan?
IBARRA: Sinong namatay sa bilangguan?
TINYENTE: Ang iyong ama!
IBARRA: (sobrang magugulat) ! Ano?! Anong
sinasabi niyo?! Inaasar niyo ba ako? (hihinahon)
Nagkakamali po siguro kayo. Kilala niyo ba ama ko?
(hahawakan ang braso ni Tinyente)
TINYENTE: Hindi ba sabi mo kanina’y ikaw ang
anak ni Don Rafael Ibarra?
IBARRA: Ba... Bakit siya namatay sa bilangguan?
TINYENTE: Kahit marangal ang iyong ama,
nagkaroon din siya ng mga kaaway. Merong isang
artilyero na humabol sa mga batang nang-aasar sa
kanya. Kamalasan, nakialam ang iyong ama. Maya-
maya’y namatay ang artilyero dahil nadapa ito at
tumama ang ulo sa bato. Napagbigtangan ang iyong
ama. Dahil sa kanyang mga kaaway, hindi siya
nakalaya. At sa kasamaang palad, sa bilangguan na
siya namatay.
IBARRA: (hihingal, makakaramdam ng sobrang
galit) Bakit ngayon ko lang ito nalaman?
TINYENTE: Nakikiramay ako.
IBARRA: (iiwanan si Tinyente)
SCENE 4
Sa sumunod na araw, nagkita muli sina Ibarra at
Maria Clara. Ito ang una nilang pagsasama simula
noong nagbalik siya sa Pilipinas. (Nakaupo sila.)
MARIA CLARA: Crisostomo, mahal ko. Sa dinami-
rami ng mga babaeng nakilala mo sa iba’t ibang
bansa, hindi mo ba ako nakalimutan?
IBARRA: Makakalimutan ba kita? (pagmamasdan
ang mga mata ni Maria Clara) Wala akong
kapangyarihan na ika’y hindi isipin. Hindi ka kalian
man nawala sa isip at puso ko. Naalala ko pang
minsan akong pinagalitan ng aking kompensor,
sinabi nya na kalimutan na kita. Ngunit ikaw pa rin
ang sinisigaw ng puso ko.
MARIA CLARA: Lagi din kitang naiisip. Kahit na
ipilit kong alisin ka sa aking isip ay hindi ko
magawa. Naaalala ko iyong mga oras na nag-aaway
tayo. Naalala mo nung isang araw na nagalit ka?
Naglagay ng koronang kahel na bulaklak sa ibabaw
ng aking ulo. Pero kinuha iyon ng nanay mo at
pinagdidikdik para gawing gogo. Umiyak ka nun
pero tumawa ako kaya nagalit ka sa akin...
IBARRA: (hahalikan si Maria Clara sa pisngi)
MARIA CLARA: Noong inihatid mo ako sa amin,
naglagay ako ng korona ng dahon sa ibabaw ng
iyong ulo. Natuwa ka’t nagpasalamat. Kaya iyon,
nagbati na tayo ulit!
IBARRA: (ngingiti) May ipapakita ako sa iyo.
(bubuksan ang kanyang libro at kukunin ang papel
na may mga dahon-dahon. Tuyo na ang mga dahon
pero mabango pa rin) ...
MARIA CLARA: ?
IBARRA: Ito ang mga dahong inilagay mo sa
ibabaw ng ulo ko.
MARIA CLARA: (na-touch) Ay, tinago mo pa pala
iyon. Siguro nga’y napakaimportante ako sa iyo.
Ako nga din eh, saulado ko pa rin iyong sulat na
pamamalam na binigay mo sa akin noon. Nakasulat
doon... Mahal kong Maria Clara, ikinalulungkot ko
na kailangan ko nang umalis. Sinabi kasi ng...
(napatigil dahil mukhang kanina pa naiinip si Ibarra)
Naiinip ka na ba sa akin?
IBARRA: Pasensya ka na, mahal ko. Dahil sa iyo,
nakalimutan ko ang aking tungkulin. Kailangan kong
puntahan ang puntod ng aking ama. (tatayo)
MARIA CLARA: (sigh) Ah, ganon ba? (magpupulot
ng bulaklak at tatayo) Eto, ilagay mo iyan sa puntod
ng iyong ama. (yayakapin ng mahigpit si Ibarra.
Pagkatapos ay, pinagmasdan nila ang isa’t isa.)
MARIA CLARA: Mag-ingat ka.
IBARRA: Mag-iingat ako para sa iyo, mahal ko.
(aalis)
MARIA CLARA: (mapapaupo at malulungkot) ...
Pitong taon na nga kaming hindi nagsama tapos...
itong pag-uusap namin... hindi lang niya pinatagal
ng pitong minuto. (iiyak)
(Darating si Damaso)
PADRE DAMASO: Maria Clara, umiiyak ka ba?
MARIA CLARA: (tatayo, pupunasan ang luha) Ah,
hindi po, Padre Damaso.
KAPITAN TIYAGO: (lalapit) Padre Damaso,
nandito ka pala.
PADRE DAMASO: Santiago, kailangan nating
mag-usap sa loob ng iyong opisina.
KAPITAN TIYAGO: (kakabahan) Uh... O sige...
MARIA CLARA: (pagmamasdan lang sila, hindi
naintindihan kung ano ang talagang nangyayari)
SCENE 5
Sa sementeryo ng San Diego, may isang lalakeng
humuhukay. Lalapit si Ibarra at ang kanyang alalay.
ALALAY: Nandiyan ang puntod ng iyong ama, sa
likod ng malaking krus, Señor.
(Pinagmasdan ng alalay ang puntod sa likod ng krus
at medyo nalito)
ALALAY: Naalala ko dito iyon pero nasira na ang
lupa.
IBARRA: (galit na titingin sa alalay) !
ALALAY: (medyo natakot, titingin sa
manghuhukay) Nasaan iyong puntod na may
markang krus na katulod nito. May mga bulaklak
ding tumutubo doon.
MANGHUHUKAY: (kakamutin ang ulo) Ah, iyong
krus na sinunog ko.
ALALAY: Sinunog? Bakit?!
MANGHUHUKAY: Dahil inutos iyan ng padre.
IBARRA: (maiinis, ituturo ang noo ng
manghuhukay) Maipapakita mo naman siguro sa
amin ang puntod.
MANGHUHUKAY: (kaswal) Wala na doon ang
bangkay.
IBARRA: (magugulat) Ano? (bubuga ng hangin)
Anong sinabi mo?
ALALAY: Wala pang isang taon lumipas simula
noong inilibing iyon!
MANGHUHUKAY: Inutusan lang ako ng padre.
Sabi niya’y dalhin ko daw sa sementeryo ng mga
Intsik. Ini—
IBARRA: (biglang hahawakan ang braso ng
manghuhukay, galit) Ginawa mo iyon?!
MANGHUHUKAY: Huwag kayong magalit, Señor.
Hindi ko iyon inilibing sa sementeryo ng Intsik.

IBARRA: (bibitawan ang manghuhukay) Buti
naman at hindi mo iyon ginawa.
MANGHUHUKAY: Umuulan kasi nun kaya
tinapon ko na lang sa ilog.
IBARRA: (magagalit) Ano?! Napakalaki mong
inutil! (itutulak ang manghuhukay) Leche!
(Aalis sina Ibarra at ang kanyang alalay, parehong
galit ang mukha. Makikita ni Ibarra si Padre Salvi)
IBARRA: (sisigaw, hahawakan ang padre sa braso)
Walang hiya ka! Anong karapatan mong gawin iyon
sa akin ama?
PADRE SALVI: Bitiwan mo ako! Hindi ako ang
nagpakulong sa kanya.
IBARRA: Hindi iyon! Ipinahukay mo siya at
ipinalipat sa ibang sementeryo!
PADRE SALVI: Ano? Hindi ako ang gumawa nu’n.
IBARRA: Kung hindi ikaw, sino?!
PADRE SALVI: Wala nang iba kundi si Padre
Damaso.
(Bibitiwan ni Ibarra si Padre Salvi at tuluyan ng
lumayo.)
SCENE 6
Sa isang simpleng bahay, kumakanta si Sisa habang
hinihintay ang mga anak.
SISA: (naiiyak) “Ang dapat na kainin ng mga anak
ko ay kinain na ng asawa ko. Inubos lahat niya,
wala man lang siyang tinira.”
(May kumatok sa pinto)
BASILIO: Inay, inay!
SISA: (bubuksan ang pinto, matutuwa) Ang anak
ko!
BASILIO: Huwag kayong matakot, inay. Nasa
simbahan si Crispin.
SISA: Anong ginagawa niya doon? (mapapansin ang
mga sugat sa ulo ni Basilio) Ah! (yayakapin si
Basilio at hahalikan ang ulo nito) Anong nangyari sa
iyo, anak ko? Nadapa ka ba?
BASILIO: Binaril po ako ng gwardya.
SISA: (yayakapin ulit si Basilio) Buti na lang at
naligtas ka! ... Bakit pala nasa simbahan si Crispin?
BASILIO: Pinagbigtangan po siyang nagnakaw ng
dalawang onsa
SISA: Nagnakaw? Mabait si Crispin. Hindi por que
mahirap tayo ay tayo na dapat ang kanilang
pagbibigtangan!
BASILIO: Inay, paano kaya kung kausapin ko iyong
anak ni Ibarra para matulungan tayo? Ayaw ko nang
maging sakristan. Magiging pastol ako ng baka’t
kalabaw. Kapag malaki na ako, hihiling ako kay
Ibarra ng lupa. Pag-aaralin din natin si Crispin sa
Manila. Aahon din tayo sa hirap, Inay.
SISA: (natutuwa) Oo, oo, Anak.
SCENE 7
Pumasok si Sisa sa simbahan, may dalang basket ng
mga gulay.
SISA: Saan ko pwedeng ilagay ito?
ALALAY2: Kahit saan!
SISA: (ibababa ang basket ng mga gulay) Nandito
ba si Crispin?
ALALAY2: Ah, si Crispin? Nandito siya kanina
pero tumakas siya kasama ang kanyang mga
ninakaw. Papunta na siguro sa bahay niyo ang mga
gwardya.
SISA: (ibubuka ang bibig pero wala siyang nasabi)
ALALAY2: Hanapin mo na ang mga anak mo.
Palibhasa kasi, barumbado ang kanilang ama.
SISA: (maiiyak)
ALALAY2: Huwag kang iiyak dito! Umiyak ka sa
labas!
(Lalabas siya at makikita siya ng isang gwardya)
GWARDYA: Sabihin mo ang totoo at kung hindi’y
itatali ka namin sa puno at babarilin ka namin.
SISA: (Pagmamasdan ang puno) ...
GWARDYA: Ikaw ang ina ng mga magnanakaw.
SISA: Ina ng mga magnanakaw?
GWARDYA: Nasaan na ang perang ninakaw ng
anak mo kagabi?
SISA: Hindi nagnanakaw ang aking mga anak, kahit
sila’y nagugutom. Hindi por que mahirap kami ay
kami na agad ang iyong pagbibigtangan! Hindi lahat
ng mahirap, magnanakaw!
GWARDYA: Sumama ka saakin!
SISA: Ah, ah! Bitiwan niyo ako! (dadalhin sya ng
gwardya sa likod ng entablado. Mamamatay ng ilang
Segundo ang ilaw at magbubukas muli. Lalabas si
Basilio at makikita sya ng gwardya )
Basilio: (Uuwi sa dampa) Inang! Inang! Nandyan ba
kayo, Inang? Inang! (sumilip sa bangin malapit sa
bahay)
Gwardya: Hoy! Ikaw yung hinahanap naming bata
ah. Huwag kang gagawa ng masama!
( Sa takot ni Basilio ay napatakbo siya at di
sinasadyang napunit ang tela ng kanyang damit na
may bahid na ng dugo at nasabit sa sanga ng isang
malagong halaman.)
(lalabas si Sisa mula sa likod ng entablado na
magulo ang damit)
SISA: Crispin! Basilio! Nasaan kayo? (haharap sa
ibang side) Crispin! Basilio! ... (haharap sa ibang
side) Crispin! Basilio!
(May makikita siyang telang duguan)
SISA: Ito... Ito iyong... damit ni Basilio.
(hahagulhol, iiyak) Hindi, hindi ito maaari! (sisigaw
ng malakas)
Hindi! Hindi pwede! Basilio! (patuloy sa pag-iyak,
manginginig na lilingon sa ibang side) ...
(maya-maya’y magsisimula na siyang tatawa)
(tatawa na siya ng tatawa) (maya-maya’y
magsasabay ang kanyang iyak at tawa)
SCENE 8 REVISED
Nakasakay sa bangka sina Ibarra, Maria Clara at
Elias. Nangingisda si Ibarra at nagmamaneho si
Elias. Nakaupo lang si Maria Clara at pinaglalaruan
ang tubig.
MARIA CLARA: Mahal kong Crisostomo, masaya
talaga ako. Hindi ko ito inasahan na yayayain mo
akong mangisda.
IBARRA: (busy sa pangingisda) Ikaw ang mahal ko,
sino pa nga ba ang yayayain ko kung hindi ikaw?
MARIA CLARA: Siguro para sa iyo, ako’y isang
tubig. Tubig na kapag hindi mo ininom ay hindi mo
makakanayan.
IBARRA: Ganon na nga, mahal ko.
MARIA CLARA: (mapapansin ang lungkot ni
Ibarra) Bakit, mahal ko? (hahawakan ang dibdib ni
Ibarra) Masama ba ang pakiramdam mo?
IBARRA: May mga naaalala lang ako, mahal ko.
MARIA CLARA: Tungkol ba sa ginawa ni Padre
Damaso sa iyong ama? (tatango si Ibarra) Nakausap
mo na ba si Padre Damaso? (paglalaruan ang tubig)
IBARRA: Para saan pa. Ang nangyari ay nangyari
na at hindi na iyon babalik pa.
MARIA CLARA: Maghihiganti ka ba?
IBARRA: Bakit pa? Kapag maghihiganti ako’y
hindi na maibabalik ang dati. Tuloy lang ako sa
aking plano. Tuloy pa rin ako sa pagpapatayo ng
eskwelahan para sa aking ama.
MARIA CLARA: (may mahahawakang magaspang
sa tubig, titingin siya at malalaman niyang ulo ng
buwaya pala ang kanyang hinahawakan, sobra
siyang magugulat) Ah, ah, ah! BUWAYA! (tatayo)
(Magkakagulo! Aaatakehin sila ng buwaya. Papalu-
paluin ni Elias ang buwaya gamit ang sagwan.)
MARIA CLARA: (yayakapin si Ibarra ng mahigpit)
Mahal ko, natatakot ako! Sobra akong nagulat na
katulad ng paggugulat ko sa panonood ng isang
nakakatakot na palabas!
IBARRA: Huwag kang matakot, mahal ko! Basta’t
nandito ako, wala nang ibang makakahawak sa iyo.
MARIA CLARA: O, Crisostomo!
IBARRA: Maria Clara!
(Mahuhulog si Elias galing sa bangka, pati na din
ang sagwan! Aatakehin na siya ng buwaya!)
MARIA CLARA: (nakayakap pa rin) Mahal ko!
Ahhh! Ano nang gagawin natin? (ituturo si Elias)
Pakiramdam ko’y aatakehin na ang aking puso!
IBARRA: Huwag kang matakot, mahal ko. Ililigtas
ko siya. (bibitawan si Maria Clara)
(Kukuha si Ibarra ng kutsilyo. Sisisid siya at
isasaksak-saksak niya ang buwaya. Mamamatay ang
buwaya. Kinuha niya ang kamay ni Elias at bumalik
sila sa bangka)
MARIA CLARA: (mapapaupo, maiiyak) Mabuti na
lang, mabuti na lang, nailigtas mo siya, mahal ko!
Natakot talaga ako!
IBARRA: (Kay Elias) Ayos ka lang ba?
ELIAS: Ayos lang ako, Señor Ibarra. Maraming
salamat talaga. Utang ko sa iyo ang buhay ko.
IBARRA: Sa susunod ay mas mag-ingat ka, Elias.
Hindi naman sa araw-araw ay nakakasama kita kaya
hindi kita matutulungan sa tuwing ika’y
mapapahamak. Ingatan mo ang sarili mo, okay?
ELIAS: Kung wala ka ay siguro’y napatay na ako ng
buwaya. Maraming salamat ulit. Sa susunod na ikaw
naman ang mapahamak, ay ikaw din naman ang
aking tutulungan.
IBARRA: Sige, Elias, tulungan natin ang isa’t isa.
Huwag kang mahiyang lumapit sa akin kung
sakaling balang araw, kakailanganin mo muli ako.
ELIAS: Ganon din ako sa iyo. Tawagin mo lang ako
kapag ako naman ang kailangan mo.
(Magyayakapan sila.)
SCENE 9
Maya-maya’y nagpipiknik sina Ibarra, Maria Clara,
Tinyente Guevara at Padre Salvi. Nakaalis na si
Elias.
IBARRA: (haharap kay Tinyente at Padre Salvi)
Kumain lang po kayo, Tinyente at Padre Salvi.
Maraming salamat at tinanggap niyo ang aking alok
na dumalo sa aking maliit na salu-salo.
PADRE SALVI: Ibarra, nalaman mo ba iyong
tungkol sa kriminal na umatake kay Padre Damaso
kahapon?
IBARRA: Sinong kriminal?
PADRE SALVI: Iyong umatake kay Padre Damaso
kahapon!
(Lahat magugulat!)
TINYENTE: Inatake si Padre Damaso?
PADRE SALVI: Oo... Nagpapahinga pa rin siya sa
kama. Ang sinabing gumawa nun ay si Elias.
IBARRA: (magugulat) Sino? Si Elias?!
Nagkakamali kayo siguro.
MARIA CLARA: (Kay Ibarra) Si Elias na
nagmaneho sa bangka natin kanina?
PADRE SALVI: Kasama niyo siya kanina?
Malaking katangahan ang ginawa niyo!
MARIA CLARA: Hindi ko naisip na kriminal pala
iyong kasama namin kanina. Mukha kasing hindi.
TINYENTE: Mabuti’t hindi kayo nasaktan!
(Dadaan si Sisa)
SISA: (kumakanta) ...
IBARRA: Pakainin natin siya.
SISA: Madilim ang gabi at wala ang mga anak.
IBARRA: Sisa ang pangalan niya, ‘di ba?
TINYENTE: Iyan iyong ina ng lalakeng
pinagbigtangan ng magnanakaw. Ngayo’y hindi niya
pa rin mahanap ang kanyang mga anak.
MARIA CLARA: Kawawa naman siya.
(Aalis si Sisa)
MARIA CLARA: (tatayo, may ylang-ylang sa ulo)
Sige Crisostomo at sasamahan ko na ang aking mga
kaibigan. Maliligo na din ako.
IBARRA: Sige, mahal ko, maligo kang mabuti.
MARIA CLARA: (titingin sa iba) Maiwan ko na
muna kayo.
TINYENTE: Sige, sige.
PADRE SALVI: (tatayo din) Kailangan ko na ding
umalis.
Nagsimulang maghubad si Maria Clara. Higit sa
kanyang kaalaman, pinagmamasdan siya ni Padre
Salvi.
(pinagmamasdan ni Padre Salvi mula sa likod ng
puno si Maria Clara nang may pagnanasa)
SCENE 10
Muntikan nang namatay si Ibarra pero salamat kay
Elias ay hindi iyon nangyari. Umuwi siya ng bahay
para magbihis. Noong tapos na siya’y nagbihis,
lumapit ang kanyang alalay.
ALALAY: (lalapit) Señor Ibarra, may bisita po
kayo.
IBARRA: Papasukin mo.
ALALAY: (magbobow at aalis)
(Darating si Elias, magugulat si Ibarra.)
IBARRA: Elias?
ELIAS: Niligtas mo ang buhay ko noon kaya niligtas
ko din ang sa iyo. Pero... kalahati pa lang ang
nabayaran kong utang sa iyo kaya’t huwag mo muna
akong pasalamatan. May ipapagawa ako sa iyo.
IBARRA: Magsalita ka!
ELIAS: (pagmamasdan ang mga mata ni Ibarra)
Huwag mong sasabihin sa iba ang tungkol sa mga
babalang sasabihin ko sa iyo.
IBARRA: Huwag kang mag-alala. Alam kong gusto
ka nilang hulihin pero hindi kita ipapahuli.
ELIAS: Hindi ko iniisip ang sarili ko... Ikaw ang
iniisip ko.
IBARRA: ? ... Anong... ibig mong sabihin?
ELIAS: Meron kang nakaraan. Ang iyong lolo at
iyong ama’y may mga kaaway.
IBARRA: Kilala mo ang mga kaaway ko?
ELIAS: May kilala akong isa. Huwag mong
kakalimutan ang mga sinabi ko. Iligtas mo ang iyong
sarili para sa kapakanan ng bansa. (magsisimulang
aalis)
IBARRA: Kailan tayo ulit magkikita?
ELIAS: Kung kailan mo gusto. Basta kung
kailangan mo ako, nandito lang ako para sa iyo. Para
sa iyo, gagawin ko ang lahat para iligtas ka!
Babayaran ko ang utang ko sa iyo hanggang sa aking
kamatayan.
IBARRA: Ganon din ako sa iyo, Elias!
SCENE 11
Nanananghalian sina Ibarra, Maria Clara, Kapitan
Tiyago, Tinyente Guevara, Padre Salvi, Padre Sivyla
at Doña Victorina.
PADRE SALVI: Maitatawag niyo bang trabaho ang
pagsesermon?
DOÑA VICTORINA: Aba’y oo naman!
KAPITAN TIYAGO: Paano mo naman nasabi?
DOÑA VICTORINA: hindi niyo ba napapansin si
Padre Damaso? Sa tuwing siya’y sumisigaw at
nagdadabog, siya’y tumataba!
Biglang darating si Padre Damaso kahit patapos na
ang tanghalian. Lahat ay gulat pero lahat pwera si
Ibarra ay bumati sa kanya.
(Lahat pwera si Ibarra ay bumati kay Padre Damaso)
PADRE DAMASO: (nakangiti pero biglang
manenerbyos noong makitang magkatabi sina Ibarra
at Maria Clara, uupo siya sa isang bakanteng silya sa
tabi ni Ibarra) May pinag-uusapan ba kayo kanina?
Ituloy niyo!
PADRE SIVYLA: Nabanggit lang kasi ni Señor
Ibarra ang tungkol sa pagpapatayo niya ng paaralan
noong—
PADRE DAMASO: Ah, tungkol diyan pala! Wala
akong alam tungkol sa arkitektura.
PADRE SIVYLA: Kapag paaralan kasi ang pinag-
uusapan, kailangan natin ng ekspe—
PADRE DAMASO: Eksperto?! Wala na talagang
mas tatanga sa mga Indiyo! Hindi ba nila alam kung
paano magtayo ng apat na dingding at maglagay ng
bubong? Ano pa bang kailangan sa isang paaralan?
(Lahat titingin kay Ibarra.)
IBARRA: (medyo mahihiya kaya tumingin na lang
kay Maria Clara) Mahal ko, ang ganda mo talaga.
MARIA CLARA: (matotouch) Salamat, mahal ko.
Ang aking kagandahan ay parang bituin. Walang
kupas ang ningning.
PADRE DAMASO: Alam mo kasi, ang mga Indiyo,
kapag may napag-aralan na sila, meron na silang
titulo.
IBARRA: (titingin ng masama kay Padre Damaso)
PADRE DAMASO: Pero pupunta pa rin sila sa
Europa para lang sayangin ang pera. Ang Diyos na
ang bahala sa kanila. Ang ama ng isa sa mga ahas na
ito ay pinarusahan na ng Diyos. Siya ay namatay sa
bilangguan at saka— Ah!
(Napatigil si Padre Damaso dahil itinulak siya ni
Ibarra. Natumba si Padre Damaso patalikod! Nagulat
ang lahat!)
IBARRA: (mga mata’y nanggigigil) Walang lalapit!
(kukuha ng kutsilyo)
(Magugulat ang lahat!)
MARIA CLARA: Mahal ko!
(Dahan-dahang tatayo si Padre Damaso. Hihilain ni
Ibarra ang leeg nito pataas hanggang ito’y
nasuportahan na ng mga tuhod nito.)
(Lahat mapapasigaw ng Señor Ibarra pero walang
gumalaw. Magpapanic ang lahat.)
(Itututok ni Ibarra ang kutsilyo sa leeg ng padre.)
PADRE DAMASO: Nagsasabi lang ako ng totoo!
(lilingon kay Ibarra)
IBARRA: Hindi mo man lang nirespeto ang aking
ama! Padre, ang bunganga mo’y puno ng kabanalan
pero ang puso mo’y puno ng pagmamalabis!
(Lalapit na sana ang iba pero—)
IBARRA: Huwag kayong lalapit! Akala niyo’y
dudumihan ko ang aking kamay? (Lilingon kay
Padre Damaso) Akala mo ba, Padre, mas mataas ka
sa ibang tao kaya may karapatan kang husgahan
sila? Ang ama ko ay marangal. Sinakripisyo niya
ang kanyang sarili para sa akin at para sa kapakanan
ng bansa! Puro mabubuti ang kanyang ginawa...
(Lilingon sa mga audience) Para sa taong ito,
binuksan ng ama ko ang kanyang pinto, pinaupo
niya ito sa sariling lamesa, trinato niya itong
kaibigan!
Pero anong ginawa ng taong ito? Pinagbigtangan
niya ang aking ama, hinabol niya, pinakulong niya,
pinalipat niya ang bangkay, binastos niya ang ala-ala
ng aking ama!!
(Biglang itataas ni Ibarra ang kanyang kamay para
saksakin si Damaso pero agad sumingit si Maria
Clara sa pagitan nina Ibarra at Padre Damaso.)
MARIA CLARA: (naiiyak, yayakapin si Ibarra)
Huwag mo itong gawin, mahal ko!
(Galit na pagmamasdan ni Ibarra si Maria Clara at
unti-unting lalambot ang kanyang mga kamay.
Hinayaan niyang mahulog ang kutsilyo. Habang
tinatakpan ang sariling mukha, iiwanan niya ang
eksena.)
SCENE 12
Dahil sa nangyaring gulo sa pagitan nina Ibarra at
Padre Damaso, hindi na natuloy ang pagpapatayo ni
Ibarra ng paaralan at nakapagpasya si Kapitan
Tiyago na iurong na ang kasal nina Ibarra at Maria
Clara.
KAPITAN TIYAGO: Para magkaroon tayo ng
kapayapaan, iuurong ko na ang kasal niyong dalawa
ni Señor Crisostomo Ibarra.
MARIA CLARA: (naiiyak) Ama, huwag niyo po
itong gawin sa akin! Mahal na mahal ko po si
Crisostomo!
KAPITAN TIYAGO: Hindi na magbabago ang akin
pasiya. Pero huwag kang mag-alala, anak ko, dahil
ikakasal ka pa rin.
MARIA CLARA: Ama!
(Maglalakad palapit sina Doña Victorina at Padre
Damaso.)
PADRE DAMASO: Gusto kong pakasalan mo ang
pinsan ng aking bayaw. Pamangkin ni Don Tiburcio
de Espadaña, si Alfonso Linares!
MARIA CLARA: Padre Damaso!
DOÑA VICTORINA: Bakit? Nag-aarte ka?
Napakaswerte mo na dahil pumayag ang pamangkin
kong pakasalan ang isang babaeng hindi man lang
nahigitan ang aking ganda!
MARIA CLARA: Doña Victorina!
DOÑA VICTORINA: (ituturo ang noo ni Maria
Clara) Ikaw! Huwag mong tatanggihan si Linares
kung ayaw mong magkaroon ng gulo!
PADRE DAMASO: Maria Clara, iha, siya ang gusto
kong pakasalan mo!
MARIA CLARA: Tumahimik kayong lahat! Anong
karapatan niyong diktahan ang akin puso? Ang puso
ko’y nilikha para lang kay Ibarra! Si Ibarra lang at
wala nang iba!
DOÑA VICTORINA: Sinisigawan mo ba kami?!
MARIA CLARA: Oo! Dahil hindi niyo lang
pinahalagahan ang puso ko!
DOÑA VICTORINA (sasampalin si Maria Clara)
MARIA CLARA: (matutumba) !
DOÑA VICTORINA: Napakabastos mong babae
ka!
PADRE DAMASO: (uupo) Iha, makinig ka sa akin.
Si Linares ang gusto kong pakasalan mo. Kung hindi
ka magpapakasal sa kanya, magmamadre ka! Anong
pipiliin mo?
MARIA CLARA: (naiiyak) Anong karapatan niyong
pagpiliin ako?!
(aalis si Maria Clara at tutungo sa kanyang silid)
SCENE 13
Narrator: Patuloy na kumakatok si Kapitan Tiago sa
pintuan ng silid ngunit ayaw itong pagbuksan ng
dalaga. Tumayo siya at pumunta sa asotea, nakita
ang bangka malapit sa kanilang bahay at nagulat siya
ng makita ang isang lalaking papalapit sa kanya.
Ma.Clara: Crisostomo!
Ibarra: Ako nga. Sa bangkay ng aking ina ay
nangako akong paliligayahin kita anuman ang aking
maging kapalaran. Nagpunta ako rito para tuparin
ang pangakong iyon bagama’t ikaw ay hindi
tumupad sa ating sumpaan. Palalayain na kita.
Ma.Clara: Patawarin sana ako ng alaala ng aking ina
sa sasabihin ko sayo. Natuklasan ko sa gitna ng
aking karamdaman ang aking tunay na pagkatao.
Ang kinikilala kong ama ay hindi ko tunay na ama.
Hindi ako maaaring magpakasal sa iyo sapagkat
ibubunyag ang lihim na iyan. Matutuklasan ang
naging kataksilan ng aking ina at masisira ang
dangal ng kinikilala kong ama.
Ibarra: Kailangan mo ng katibayan.
Ma.Clara: Totoo ang lahat ng aking sinabi. May
sulat na iniwan ang aking ina. Ibinigay sa akin ng
taong nakakabatid ng aking lihim ang sulat na ito
kapalit ng sulat mo sa akin. Totoong pinagtaksilan
kita. Ngunit alang-alang sa alaala ng aking ina,
napilitan akong ipagpalit ang sulat mo nang hindi ko
nalalaman kung saan nila iyon gagamitin. Wala
akong maaring gawin kundi ang magtiis upang
patuloy na maitago ang lihim ng aking pagkatao.
Kailangan kong makipag-isang dibdib upang hindi
maibunyag ang aking lihim. Ngayon, magagawa mo
pa kaya akong libakin?
Ibarra: Maria, isa kang anghel.
Clara: Maligaya akong marinig na pinaniniwalaan
mo na ako.
Ibarra: Ikakasal ka na.
Clara: Oo. Iyon ang gustong mangyari ng kinikilala
kong ama. Minahal at inalagaan niya ako kahit hindi
niya tungkulin kaya’t bilang ganti ay kailangang
sundin ko siya. Ngunit hindi ko malilimot ang
naging sumpaan natin.
Ibarra: Ano’ng ibig mong mangyari?
Clara: Madilim ang hinaharap. Ngunit gusto kong
malaman mo na minsan lamang ako umibig at hindi
na ito maaangkin ninuman. Ano ang manyayari sa
iyo?
Ibarra: Tumakas lang ako, Maria. Hindi magtatagal
malalaman nila ito.
Clara: Paalam, Crisostomo.
(Ayaw niyang iwan ng kasintahan ngunit kailangan
na niyang umalis. Nagbalik na siya sa bangka kung
saan naghihintay si Elias para itakas siya.)
SCENE 14
Sa tulong ni Padre Salvi, pinagbigtangan si Ibarra sa
krimeng hindi niya naman ginawa. Tinulungan siya
ni Elias tumakas. Nasa barko sila ngayon at nag-
uusap.
ELIAS: (nagsasagwan) Señor, makinig ka. Itatago
kita muna ngayon sa bahay ng kaibigan ko sa
Mandaluyong.
IBARRA: Para mamuhay kasama ang mga
estranghero?
ELIAS: Para mamuhay kang mapayapa. May
kaibigan ka sa Espanya.
IBARRA: Elias, naghirap ka dahil sa aking pamilya.
At dalawang beses mong niligtas ang buhay ko.
Malaki ang utang na loob ko sa iyo... Pinayuhan mo
akong umalis ng bansa. Kung ganon, sumama ka sa
akin. Mamuhay tayo na parang magkapatid.
ELIAS: (iiling) ...
IBARRA: (malulungkot) Totoong hindi ako
magiging masaya sa aking bansa, pero pwede akong
mamuhay at mamatay sa Espanya para sa aking
bansa.
ELIAS: Señor, nandito tayo noong isang buwan... at
nasa ilalim din tayo ng parehong buwan. Pero
ngayon ka lang nasabi ng ganyan sa akin.
IBARRA: Nag-iiba ang tao, Elias. Bulag ako noon
pero ngayon alam ko na ang katotohanan.
(May maririnig silang paparating)
ELIAS: Señor Ibarra, humiga ka!
(Hihiga si Ibarra. Tatakpan siya ni Elias ng bayong.)
ELIAS: Lilituin ko sila. Hahabulin nila ako. At
ikaw, iligtas mo ang sarili mo.
IBARRA: Hindi... dito ka lang.
ELIAS: Magkikita tayo sa puntod ng lolo mo sa
bisperas ng Pasko.
(Titingin si Elias sa paparating. Makikita siya ni
Padre Salvi at Gwardya Civil)
PADRE SALVI: Hayun siya! Barilin mo na siya
para mapasaakin na si Maria Clara!
GWARDYA: (babarilin si Elias)
Tumayo si Elias at tumalon sa dagat sabay sikad sa
bangka. Sa tuwing siya ay lilitaw, pinapuputukan
siya. Pagkatapos ng kalahating oras, may bahid ng
dugo na lumitaw sa tubig ng baybayin ng pampang.
SCENE 15
Nakatunganga lang si Maria Clara habang
nakatingin sa isang dyaryong naglalahad na patay na
si Ibarra
(Maglalakad palapit si Padre Damaso. Mabibigla si
Maria Clara.)
Padre Damaso: Natakot ka ano? Hindi mo inaasahan
ang aking pagdating. Nandito ako para masaksihan
ang kasal mo. (Inabot ang kamay para hagkan ng
dalaga) May sakit ka na naman ba, anak? Bakit
namumutla ka?
[Walang imik si Maria Clara]
Padre Damaso: Wala ka na bang tiwala sa akin na
inaama mo? Sabihin mo sa akin kung ano ang
nangyayari sa’yo.
Maria Clara: Mahal pa ba ninyo ako? (lumuhod sa
harap ni Padre Damaso) Tulungan ninyo ang aking
ama para di matuloy ang aking kasal! Noong buhay
si Ibarra, gusto kung lumaban, umasa at manalig.
Ibig kong mabuhay para marining kahit paano ang
mga bagay tungkol sa kanya pero ngayon patay na
siya. Bakit pa ako mabubuhay at magtitiis?
Padre Damaso: Hindi hamak na nakahihigit si
Linares kay…
Maria clara: Maaari akong magpakasal kaninumang
noong nabubuhay pa si Crisostomo. Wala namang
gusto ang ama ko kundi malalaking ugnayan sa mga
nasa poder. Pero ngayong patay na siya, walang
sinumang tatawag sakin ng asawa. Kumbento o
sementeryo lamang ang aking pagpipilian.
Padre Samaso: Anak ko patawad. Hindi ko
sinasadya ang kalungkutan mong ito. Ibig ko lang
mabigyan ka ng mabuting kinabukasan, ng
kaligayahan. Ito’y dahil mahal kita.
Maria Clara: Mahal mo palay ako’y wag mong
hayaang ako’y malungkot habambuhay. Patay na
siya. Ibg ko na ring mamatay o maging madre.
Padre Damaso: Isang madre! Isang Madre! Hindi mo
lamang alam, anak ko, ang buhay na misteryong
nakakubli sa mga pader ng kumbento. Matanda na
ako, Maria. Hindi na kita mapangangalagaan, pati ng
kaligayahan mo. Humiling ka ng iba pa. Mahalin
ang binata kahit sino man sya.. wag lang ang
kumbento..
Maria Clara: Ang kumbento o ang kamatayan!
Padre Damaso: Diyos ko! Diyos ko! Pinarurusahan
mo ako. Pagpalain mo ang anak ko! (sigaw ni Padre
Damaso) Ayokong mamatay ka… magmamadre ka!
Diyos ko! Talagang narito ka nga nagpaparusa ka.
(umalis nang malungkot)
Scene 16
Noche Buena
Nagkitang muli sina Basilio at Sisa.
(paika-ikang naglalakd si Basilio patungo sa
kanilang tahanan. Nasasabik na syang Makita ang
kanyang ina. Habang naglalakad siya ay may
napansin na isang babae na pamilyar sa kanya.
Nakalugmok ito sa tabi ng puno)
BASILIO: Inay! SISA: Sino ka?
BASILIO: Inay, si Basilio po, ang anak n’yo!
SISA: Ha! Ha! Ha! Anak? Hindi kita anak…hindi
kita kilala.
BASILIO: Inay, ‘wag po kayong matakot sa akin.
Inay!
(lalayo kaunti si Sisa kay Basilio. Lalapit naman si
Baslio)
Basilio: inay ako po Ito
(Pinagmasdan ni Sisa ang mukha ng bata at natigilan
siya nang makilala ito. Napasigaw si Sisa at nagbalik
ang alaala.)
SISA: Basilio?
BASILIO: Opo inay, ako nga po.
SISA: Anak ko—
(Biglang nawalan ng malay si Sisa. Nagbalik ang
ulirat ni Basilio at nakita ang inang pinanawan ng
malay. Kumuha ng tubig si Basilio at winisikan sa
mukha ang ina. Idinikit niya ang tainga sa dibdib
nito hanggang sa sinakmal ng matinding
pagkasindak si Basilio. Patay na si Sisa. Niyakap ni
Basilio ang malamig na bangkay ng ina.)
BASILIO: Inay! Inay! Bakit n’yo po ako iniwan, Inay. Inay!
(matapos ang ilang sigundo, papasok si Elias sa eksana.
Pag-angat ng ulo ni Basilio nakita niya si Elias.)
ELIAS: Iho…
BASILIO: Sino po kayo?
ELIAS: Ano’ng gusto mong gawin sa inay mo?
BASILIO: Gusto ko po siyang ilibing sa sementeryo...ngunit
wala po akong pera.
ELIAS:Kumuha ka na lamang ng panggatong. Malapit na
rin ang kamatayan ko, iho. At sa sandaling mangyari iyon,
sunugin mo ang aming mga katawan hanggang sa maging
abo. Pagkatapos, maghukay ka at may makikita kang
kayamanan, gamitin mo ito sa iyong kinabukasan.
Naiintindihan mo ba?
BASILIO: Opo, ginoo.
ELIAS: Mamamatay akong…hindi masisilayan…ang
pagsikat ng araw...sa aking bayan. Tumingala si Elias sa
langit at nawalan na ng buhay...
 
End of Scene.