Noli Me Tangere

(Papasok nang nakayuko si Pilosopo Tasio habang bitbit ang kanyang baston, uupo sa upuan at unti-
unting haharap sa mga manonood.)

PILOSOPO TASIO: Sa panahong ito, sina na ba talaga ang dapat na nasusunod... ang Diyos o ang mga
naghahari-harian? Ano na ba talaga ang mas mahalaga, buhay ng tao o ari-arian? Nakapagbibigay ba
talaga ang relihiyon? O inhustisya lamang ang dala nito sa tao?

(Lights off)Mga pangarap, mga liwanag at dilim. Sa kapanahunan ng kadiliman, marami ang
nagdurusa, marami ang nananahimik ngunit napapahamak. Oo, naninirahang takot at
naghihinagpis, hihintayin ko ang araw na itong lahat ay lilipas, malayo sa kabiguan at pang-aapi.
Kaya kayong mga kalaban ko, mga dayuhan, huwag niyo akong salingin.(Lights on)

Scene 1:

Manggagamot: (tinitignan kung buntis si donya pia alba:hmm… pagpaumanhin niyo senyorita
ngunit hindi po kayo buntis.

Tiyago: Aking asawa, ano ang sabi ng manggagamot?

Pia: Hindi pa daw ako nagdadalang tao sa aking sinapupunan.

Tiyago: Anim na taon na tayong nagsasama sa iisang bubuong aking iniirog ngunit hindi parin
tayo nabiyayaan ng isang sipling. ako pari'y umaasa na magkaroon ng isang buong pamilya.
Pia: pagpaumanhin mo aking mahal kung Hindi ko maibigay ang iyong munting hiling.

Tiyago: hindi pa siguro dumating ang tamang araw sa atin para magkaroon ng isang sipling
kung iyon ang gusto ng birhen, talagang wala tayong magagawa (Ngumiti)

Pia: salamat aking asawa

Tiyago: ako muna'y aalis ng saglit para makakuhaha ng pagkain na ating kakainin.

(Darating si Padre Damaso habang nakangiti.

Hindi na sila Makita sa stage at pawang sigaw at awa lamang ang maririnig ng mga tagapanood)

Pia Alba: ahhh!! Tulong! Maawa ka Padre Damaso, tulong! Tumigal ka!

(Nasa gilid si Pia at ito’y makikita ni tiago)

Tiyago : (biglang makikita niya ai Padre Damaso)

: Padre Damaso, anong sadya mo rito? (matataranta)

Padre Damaso: hmmm. Ako’y aalis na bagama’t marami pa akong gagawin

(pupunta si tiago kay pia na umiiyak at papatak ang kanyang luha)

Tiyago : Pia, anong nangyari sayo? Pia?

( si pia’y nangaganak)

Manggagamot: senyorito! Isang babae ang inyong ineng! At ito’y napakaganda.

Pia: maria…. (Mawawalan ng malay)

Tiyago: aking asawa? Pia? Pia! Pia!!!

Scene 2:

(Tahimik si Maria Clara habang binabasa ang mga sulat na ipinadala ng kanyang minamahal na
Crisostomo Ibarra noon.)

KAPITAN TIYAGO: (lalapit) Anak ko, hindi ka ba nagsasawa sa pagbabasa sa mga sulat ni
Crisostomo Ibarra?

MARIA CLARA: Hindi po. Pwede akong mamuhay araw-araw na ito lang ang aking binabasa.
Ang

kanyang mga sulat, para sa akin, ay parang tinapay. Binubusog nito ang aking puso’t kaluluwa.
Kailan kaya siya babalik ulit? (malulungkot)

KAPITAN TIYAGO: Anak ko, huwag ka sanang mabibigla sa aking ibabalita.

MARIA CLARA: Ano po iyon?

KAPITAN TIYAGO: Si Ibarra, babalik na sa Pilipinas!

MARIA CLARA: (magugulat) Ha?! Talaga?! Kurutin niyo po ako Ama! Sampal-sampalin niyo
na din ako para malaman kong hindi lang ito isang matamis na panaginip!

KAPITAN TIYAGO: Hindi ka nananaginip, anak, hindi ka nananaginip. (nakangiti)

MARIA CLARA: Angsaya-saya ko, Ama. Mas masaya pa kaysa sa mga ibong nagsisikantahan
tuwing umaga! Kailan po siya babalik?

KAPITAN TIYAGO: Sa susunod pa na linggo. Maghahanda ako ng salu-salo para sa kanyang

pagbalik.

MARIA CLARA: (uupo at mapapaiyak) ...

KAPITAN TIYAGO: O anak, huwag ka namang malulungkot.

MARIA CLARA: Hindi po, ama. Natutuwa lamang po ako. Nakapaghintay na ako ng pitong
taon para sa kanya, ano pa kaya ang pitong araw lang?

KAPITAN TIYAGO: Masaya ako para sa iyo, anak.

Scene 3:

Babae 1:Oy, alam mo ba, kumare? Isang pagdiriwang daw ang magaganap sa bahay nina Kapitan Tiyago!

Babae 2: Aba, kina Kapitan Tiyago nga ba, ine? Hmmm.. Naturalmente lamang na ito’y magiging
magarbo!

Babae 1i: Aba siyempre, ano! Paniguradong magdaratingan ang mga donya’t don sa tahanan ng mga
Santiago De Los Santos!

Babae 2: Ay, tama ka diyan! Pasosiyalan na naman ito

(Sa handaan)

Tiya Isabel: Buenos Tardes, mga seniora, senior! Maligayang pagdating sa tahanan ng mga
Santiago De Los Santos!

(Mga lalaki) (mga babae)

Mga Babae: magandang gabi, tiya Isabel!

Tiya Isabel: magandang gabi din mga dilag! Magtipon muna kayo habang nag-aantay ng mga
bisita. (fake smile)

lalaki: talagang napakaganda ng tahanan ng mga delos santos. Ang daming palamuti!

Pari Salvii: Oh, nasaan ang Kapitan Tiyago?

Tiya Isabel: Siya’y hindi pa dumarating.

(may mababasag na pinggan: sound effect)

Tiya Isabel: Ipagpaumanhin ninyo ngunit ako muna’y pupunta sa kusina. Hesusmaryosep!
Maghintay lang kayo, mga bulagsak! (siya ay aalis na para bang nagmamadali)

Pari Damaso: Kahit kailan ay mapagwalang-bahala ang mga Indiyo! Mahigit dalawampung
taon akong nanilbihan sa bayan ng San Diego. Ang buhay ko bilang pari’y nasubaybayan nila
ngunit nang ako’y madestino sa ibang lugar, kakaunti lamang ang naghatid saakin! mga walang
modo, walang pasasalamat!

Paisano: Totoo ba iyan, Padre Damaso?

Pari Sibyla: “Pari Damaso, mag hulos- dili ka! Tayo’y na sa ilalim ng bubong ng isang Indiyo at
hindi ka naman siguro naghahamon ng ayaw, hindi ba? Sapagkat maaaring masaktan mo ang
kapitan.
Padre Damaso: Hmp!Matagal nang ipinagpalagay ni Tiago na siya’y hindi isang Indio. Inuulit
ko, wala nang makatatalo sa kamangmangan ng mga Indio!

Pari Damaso: at isa pa, Kung di naman dahil sa nagmamagaling na tenyente heneral natin ay
hindi ako madedestino sa iba. Siya lang ang bukod tanging naniniwala na ang taong iyon ay
hindi makasalanan! Aba’y hindi nag- iisip.! Maski sa pagpapalibing sa masamang tao, hindi ako
kinunsulta!”

Paisano: OO nga!

Tenyente Guevarra: padre damaso, sa pagkakaalam ko sa mga tunay na nangyari, ay wala kayo
sa San Diego noon kaya inilibing na ang bangkay ng napakamarangal na tao!
Paisano: padre damaso, napakasakit naman ang mga binibitiwan mong salita, parang hindi mo
matalik na kaibigan si Kapitan Tiago, at, ninong ka naman ng anak nyang si Maria Clara. Hindi
ba kaibigan mo din yung yumao na si Don Raph. . .

(sumabad si Padre Damaso)

Padre Damaso: Tumigil ka!Para kang kung sinong nagmamarunong!
(biglang natigil ang usapan)

Kapitan Tiyago: magandang gabi sa inyo mga padre ganun dijn sa inyo mga ginoo at binibini,
masaya akong pinaunlakan ninyo ang aking imbitasyon (saglit na napatigil at titingin kay Ibarra)
ikinararangal kong ipakilala sa inyo si Don Crisostomo Ibarra, anak ng kaibigan kong yumao na
si Don Rafael Ibarra. Siya ay galing sa Europa.
Ibarra: ikinagagalak kong Makita kayong lahat. Ah, Reberensya, Nandito pala ang matalik na
kaibigan ng aking yumaong ama, si padre Damaso! Ipagpatawad ninyo kung ako’y nagkamali

Padre Damaso: hindi ka nagkakamali ginoo, ako nga si padre Damaso ngunit kailanman ay
hindi ko nagging kaibigan ang iyong ama. (aalis si tiago)

Tenyente Guevarra: maligayang pagbabalik Don Crisostomo, ayon sa aking pagkakaalam dahil
sa nakasama at nakilala ko ng tunay ang iyong ama’y masasabi kong tunay siyang marangal at
nararapat lamang na siya ay kilalanin.

Ibarra: ginoo, maraming salamat sa inyong papuri dahil sa inyong sinambit ay tila ba’y
nabunutan ako ng tinik sa dibdib. Sandaling mawala ang aking pagaalinlangan s akanyang
sinapit.

Katulong: magandang gabi po sa inyo mga ginoo at binibini. Nakahanda nap o ang hapag
kainan.
Scene 4:

(isa isa ay pupunta sa hapagkainan at naapakan ng tinyente ang saya ni Victorina)

VICTORINA: (nabwisit) Ay, ano ba? Ganyan ba ang tamang trato sa isang meztisa? Bulag ka ba?

TINYENTE: Hindi naman ako bulag. Sa katunayan, mas malinaw pa ang akin mata.
Pinagmamasdanko lang kasi iyang buhok mong kulot.

VICTORINA: Ay! Alam kong maganda ako. Pero hindi ibig sabihin ay pwede mo nang binyagan
ang

mamahaling saya ko!

(nagkasabay si sibyla at damaso sa isang kabisera ng lamesa)

Padre Sibyla: ang upuang ito ay nakalaan sa inyo padre Damaso. Higit kayong nakatatanda,
mataas na katungkulan at kapangyarihan (hawak-hawak parin ang upuan)

Padre Damaso: hindi naman ako ganoon katanda. Sa tingin ko’y ikaw ang para sa upuang ito
sapagkat ikaw na ang kura ng bayang ito.

Padre Sibyla: sadyang sumusunod ako sa inyong pinagi-uutos padre.

Padre Damaso: hindi ko ipinag-uutos! (galit at siya ay kumuha na lang ibang upuan)

Ibarra: kapitan Tiago, halina at saluhan ninyo kami, ditto ka na maupo sa aking upuan.

Kapitan Tiago: naku! Huwag ka ng tumindig. Ang salo-salung ito ay sadya kong pinaghanda
bilang pasasalamat sa birhen sa inyong pagdating.

(ininda na ang makakain at sila’y nanalangin)

Padre Sibyla: Maraming salamat po sa biyayang aming natanggap.

Padre Damaso: ano ba itong ibinigay saaking pagkain! Ang laman ng aking tasa ay mapayat na
leeg at pakpak ng manok!

Donya Victorina: Don Crisostomo, ilang taon kayong nawala sa pilipinas?

Crisostomo Ibarra: Pitong taon na po…

Donya Victorina: hindi moo ba nakalimutan ang pilipinas? Matagal-tagal din ang pitong taon.

Ibarra: hindi mangyayari iyon, marahil ako ang nalimutan ng aking bayan. Pero ako, lagi kong
aalalahanin ang lupang aking sinilangan.

Padre Sibyla: marunong ba kayong magsalita ng ingles?

Ibarra: nanirahan po ako sa Inglatera ng isang taon. At doon ay ingles lamang ang ginagamit.
Padre Damaso: Yun lang ba ang iyong natutunan? Nag-aaksaya ka ng salapi sa inyong
paglalakbay kahit bata ay alam ang iyong sinasabi at bakit ka pumarito?

Ibarra: Nais ko pong mas makilala ang bansang aking sinilangan at ibig kong malaman kung
bakit at paano yumao ang aking ama.

Padre Damaso: upang makilala ang bayang ito? Alam nating lahat, na mga Indio ang nakatira sa
lupaing ito, Napakaliit na bagay ang sinadya mo rito, walang mahalaga sa bayang ito!
Ibarra: Reberensya, huwag po kayong magsalita ng ganyan, mayaman itong bayang Pilipinas
tulad ng Inang Bayang Espanya!
Padre Damaso: Ha! Ganito na ba ang mga binata ngayon? Nagmamarunong! Walang asal,
parang matalino kung magsalita!
Ibarra: ipagpatawad ninyong lahat kung inaakala ng padre Damaso’y ako’y musmos pa rin
kagaya ng dating madalas silang nagsalo ng aking ama. Patawad, ngunit kailangan ko nang
umalis.
Tiyago: kararating mo ay aalis ka muli. Maghintay ka muna ng mga ilang oras, siguro ay nandito
na si maria clara, sinundo na siya ni Isabel.
Crisostomo Ibarra: Salamat po sa inyong pagtanggap sa akin dito, ngunit, sadyang may
kailangan akong dalawin ngayon na hindi maaaring ipagpaliban, pupunta ako dito bukas na
bukas din. (aalis si Ibarra)

Padre Damaso: nakita na ninyo? Hindi matanggap na napagsaitaan ng isang kura. Akala mo
kung sinong makaasta. Ito ba ang bunga ng pagaaral sa Europa? Kung ako ang masusunod ay
dapat ipagbawal na ang pagaaral ng mga batang indio sa Europa.

(Close curtain: Clear the area)

Scene 5:
tinyente: Señor Ibarra.
Ibarra: Tinyente, kayo pala. Ako po’y inyong ginulat.
Tinyente: Mag-ingat kayo, Señor. Nawa’y nagsilbing aral sana sa inyo ang sinapit ng inyong
ama.
Ibarra:Tila may nalalaman po kayo tungkol sa pagkamatay ng aking ama. Maaari ba ninyong
ikwento sa akin?
Tinyente: hindi niyo pa rin ba nalalaman? Batid ng lahat ang nangyari sa inyong ama. Namatay
ang iyong ama sa loob ng bilangguan.
Ibarra: ang aking ama, Sa bilangguan?! Nakulong po ang aking ama? Hindi kaya kayo’y
nagkakamali lamang?
Tinyente: Hindi ako maaaring magkamali. Ang iyong ama ay namatay sa bilangguan. Si Rafael
Ibarra, siya na pinagbintang erehe at pilibustero ni Padre Damaso.
Ibarra: Maaari ba ninyong isalaysay sa akin ang buong pangyayari? At ang puno’t dulo kung
bakit siya ay nakulong?

Tinyente: Noon ay mayroong isang Kastilang mangmang at masama ang ugali na naging
kolektor ng buwis na dating artilyero. Nang siya’y nangongolekta, minsan siyang

napagkatuwaan ng mga bata…

(sound effect) (aalis sa set ang dalawa)

Flashback:
*off stage voice TINYENTE: Naglalakad ang kolektor dala-dala ang isang lapis at papel.
Pinagtatawanan siya ng mga bata.
(magbubulungan ang mga bata, at sesenyales ang isa ng 1 2 3)

Mga bata: Ba-be-bi-bu-bo! Ha Ha Ha!

KOLEKTOR: Tigilan n’yo ko! Baka kung ano ang magawa ko sa inyo!
BATA 2: Hindi ba’t hindi siya marunong magsulat? Para saan kaya ang lapis niyang dala? Ha ha
ha!
KOLEKTOR: Ano’ng sabi n’yo?
(Hinabol ng kolektor ang mga bata. Hinagisan niya ng baston ang isang bata at ito’y natamaan.
Nahuli niya ito at kanyang sinaktan. )
KOLEKTOR: Ikaw, ano’ng sabi mo?!
BATA 1: Aray! Tama na po, nagbibiro po kami. Ahh--
RAFAEL IBARRA: Bitawan mo sila!
(Tinulak ni Don Rafael ang kolektor ng buwis at ito’y nawalan ng balanse.)
RAFAEL IBARRA: Hindi ako makakapayag na basta-basta mong saktan ang mga bata!
*offstage voice* TINYENTE: Sa kasamaang palad ay ilang minuto lamang ay namatay ang
kolektor. Dahil dito’y hinuli ang iyong ama at ikinulong. Tinakwil siya ng lahat, at
pinagbintangan ng erehe at filipbustero at kung anu-ano. Dahil sa kabiguan niyang makalaya,
nasira ang kanyang kalusugan at sa bilangguan na namatay.
*offstage voice* IBARRA: Kaya pala... Kaya pala hindi saakin sinabi ng Kapitan Tiyago ang
sanhi ng pahgkamatay ng aking minamahal na ama.. Ama ko...
(maglalakad si Ibarra at uupo at nakatingin sa langit)

Scene 6:

( set: bahay ni tiago)

Ibarra: Masaklap ang aking dinanas na karanasan, ang aking ama’y pinagbintangan ng
kasalanang hindi naman niya ginawa. Ngunit hindi ang paghihiganti ang agad kong naisip kundi
ang ipagpatuloy ang mga magagandang pangarap aking ama.

(Nanahi si Maria, nagbabasa ng papeles si tiago)

Maria Clara: Hay, Tiya! Napakaganda po ng araw ko ngayon. Sapagkat ay bibisitahin ako ng
pinakamamahal kong nilalang sa buong sandaigdigan, si Crisostomo Ibarra.

Tiya Isabel: Hay nako, totoo yan, hija.

Maria Clara: Hindi ko nga po maintindihan kung bakit labis na kabado ako eh. Samantalang
magkababata naman kami. Buti pa noon sa beateryo, maaari niya akong bisitahin at hindi ako
nanginginig.

(-music ng isang sasakyan)

Kapitan Tiyago: Nandito na siya!

Maria Clara: haa?! (matataranta) Naku po!!

(-tatakbo paalis.)

(Hindi mapakali ang dalaga, kaya’t to ay nagtago sa may silid- dasalan habang nabablisa
naririnig ang tinig ng binata.)

(At sa may salas,)

Kapitan : Crisostomo! Mabuti naman at naisipan mong bisitahin ang aking anak.

Tiya Isabel: Hay nako, kung alam mo lang kung gaano ka aligaga iyang si Maria Clara sa
kaaantay sa iyo.

Crisostomo: Naku, nakakatuwa nman iyan. Nasaan na nga po ba siya?

Kapitan Tiyago: OO nga, nasaan na ba si Maria Clara?

Tiya Isabel: Mukhang alam ko kung nasaan ang batang iyon, sandali lang, ha?

(-lalabas ng pinto . Hahatakin si Maria Clara) Eto na siya, oh!

Crisostomo Ibarra: Kamusta ka, Maria Clara?

Maria Clara: Mabuti naman, Crisostomo! Kay tagal din nating hindi nagkita, ano?

Crisostomo Ibarra: OO nga eh, talagang napakatagal na nung huli tayong nagtagpo.

Kapitan Tiyago: Sige, magpahangin muna kayong dalawa doon sa labas.

Crisosomo: Opo, kapitan Tyago.

(Lumabas ang dalawa)

Maria Clara: mabuti naman at naisipan mong dumalaw. sa aking palagay ay akoy iyong
nakalimutan, pakiramdam ko ay may nakita ka nang ibang babae sa bansang iyong pinuntahan.
Crisostomo Ibarra: hinding-hindi kita makakalimutan Maria. Ultimong sa aking panaginip ay
ikaw ang aking nakikita. Hindi ka kailanman nawala sa isip at puso ko. Maria, ikaw lang ang
magiging laman ng puso ko. Sa bawat babae na nakikita ko, ikaw ang tanging naaalala ko. Sa
bawat tanawin, ang kamay mo ang aking gustong hawakan. Kaya ko bang umibig ng ibakung
ikaw na ang bumighani ng aking puso't isipan?

Maria Clara: totoo ba ang mga sinabi mo?

Ibarra: kahit kalian ay hindi ako nagsisinungaling sa iyo. Lalo na’t ang mga binibitiwan kong
mga salita sa iyo ay mula sa puso.

Maria Clara: (matatawa ng kunti) kahit kalian talaga ay napakabolero mo. Ah! Heto parin at
tago-tago ko pa ang iyong mga sulat.

Ibarra: iyan ba ang aking mga sulat ng ako ay umalis?

(kinuha ni Ibarra ang mga sulat kay Maria)

Maria Clara: Oo, ibarra

Ibarra: maria Clara, ipagpatawad mo ngunit kailangan ko nang umalis, sapagkat bukas ay araw
ng mga patay.
Maria Clara: heto ang bulaklak, ialay mo ito sa libingan ng iyong mga magulang. Crisostomo,
mag-ingat ka.

(sementeryo)

Scene 7 :
CRISOSTOMO: Nasaan nga ba ang puntod ng aking ama?
ALALAY: pasensya na po at hindi ko masyadong nadalaw ang libing ng inyong ama sapagkat
ako po ay nagkasakit. Tinamnan ko po ng bulaklak at nilagyan ng malaking krus ang kanyang
puntod. Nandun!... Banda rito po. Nasaan na?

CRISOSTOMO: Dito ba?

ALALAY: Ngunit… dito po ang natatandaan ko. Sandali, Ang mabuti ay magtanong na tayo
doon sa supolturero.
(Nilapitan ng alalay ang naghuhukay at nagtanong. )
ALALAY: Alam mo ba kung saan ang malaking krus na itinirik dito?
LALAKI: Ah, yung malaking krus? Sinunog ko na iyon.
ALALAY: Ano? Bakit mo naman ginawa iyon?
LALAKI: sapagkat ito ang sabi ng kurang malaki, yung kurang namamalo, si padre Garote.
CRISOSTOMO: kung ganoon ay nasaan na ang puntod ng aking ama? (nagwawala)
LALAKI: Sinabi sa akin ng malaking kura na dalhin ko raw ito sa libingan ng mga Intsik ngunit
dahil nga malakas ang ulan ng gabing iyon ay… (hinawakan sa bisig ni Ibarra)
CRISOSTOMO: At ito naman ay inyong ginawa?!
LALAKI: huwag po kayong magalit, senyor. Naisipan kong itapon na sa ilog ang bangkay
dahil sa masyadong mabigat kesa mapasama sa mga intsik

CRISOSTOMO: Itinapon?! Isa kang sawimpalad!

(pinuntahan niya si padre salvi at ito’y tatakbo at mahuhuli)

Ibarra: Ikaw! Hindi ba ikaw ang Pari ng bayan! Anong ginawa mo sa bangkay ng aking ama?!
Anong karapatan mong ipahukay ang bangkay ng aking ama!
Padre Salvi: wala akong kinalaman. Baka ang kurang pinalitan ko na si padre damaso ang
tinutukoy niyong may nagawang masama sa inyong ama.

Crisostomo Ibarra: Hindi…hindi maaari…hindi ako makapaniwala!

(Si Crispin at Basilio sa may kampanerya ng simbahan))

CRISPIN: kuya, ayoko na dito natatakot na ako. Umuwi na tayo. Sa bahay ay hi ndi ako
natatakot, doon ay hindi ako sasaktan at doon ay hinding-hindi ako pagbibintangang
magnanakaw… ganito naba tayo., kuya? Sana pagkauwi natin ay magkasakit na lamang ako para
aalagaan ako ni inay at hinding-hindi na niya ako pababalikin nang gutom. Ikaw din kuya, sana
magkasabay tayong magkasakit.

Basilio: huwag! Mas mahihirapan tayo kung magkakasakit tayo. Mamamatay sa sama ng loob si
inay at tayo naman ay sa gutom.

Crispin: magkan ang sweldo mo ngayon buwan? Bayaran mo kaya kuya!

Basilio: ano naloloko kana ba? Dalawang piso ang sweldo ko dahil sa malaki ang nabawas dahil
sa ilang beses na multa. CRISPIN: sabi ng sacristan mayor ay papatayin niya ako sa
amamagitan ng palo kapag hindi ko nailabas ang kwarta, kuya kung nasa akin man iyon ay sana
matagal ko ng isinauli. Ang kinakatakot ko ay baka malaman ito ng inay.
(Naputol ang kanilang pag-uusap nang dumating ang Sakristan-Mayor.)
SAKRISTAN: Basilio, may multa kang dalawang piso dahil sa hindi tamang pagpapatunog ng
kampana…At ikaw Crispin, hindi ka maaaring umuwi hanggang hindi mo isinasauli ang
ninakaw mo!
CRISPIN: Ngunit wala po talaga akong ninakaw.
SAKRISTAN: Magsisinungaling ka pa!

Basilio: may pahintulot na po kaming makauwi. Hinihintay na po kami ng aming ina.

Sakristan: hindi! mamayang alas diyes ka pa makakaalis!

Basilio: ginoo, alas nuwebe po ay hindi maaaring maglakad sa daan siguradong mahuhuli kami
ng guardiya sibil. At bukod doon ay malayo ang aming bahay.

Sakristan: aba’t inuutusan mo ba ako?! (hihilain papalapit sa kanya) baka nakakalimutan mo

mas mataas ang aking posisyon kaysa sa inyo! Naiintindihan mo?!

crispin: kuya! (Hinawakan ng sakristan sa braso si Crispin at hinila ito. Ngunit nakahawak rin si
Basilio sa kapatid)

BASILIO: Crispin… tama na po!

(lalabas sa curtain: Close Curtain) (ihahanda ang bahay ni sisa)

(Sasaaktan ng sakristan-mayor si Basilio hanggang sa ito’y hindi na halos makatayo. Muli
niyang hinila si Crispin at ito’y kakaladkarin.)
CRISPIN: Kuya, tulungan mo ako! Papatayin nila ako!
BASILIO: Crispin…

basilio: crispin!.. babalikan kita crispin pangako.

Scene 8:

(Abala si Sisa sa paghahanda ng pagkain para sa mga anak.)

SISA: Marahil ay gutom na gutom na ang mga anak ko, sigurado ako na magugustuhan nila ang
hinanda ko para sa kanila.. nasaan na ba sila?
(Biglang kakatok ang lasing na si Pedro.)
sisa: oh! Ikaw pala!

Pedro: sino pa ang inaasahan mo! Haisst! Tabi!

Sisa: para sana sa mga bata ang aking sinaing.

PEDRO: peste naman o! kung ganoon ay hindi ako kakain!? Yun ba ang iyong kagustuhan?!
(hahawakan ng mahigpit si sisa)
SISA: hindi naman sa ganoon. Sige heto kumain ka na.

PEDRO: haisst! Tabi! Daldal ng daldal ibibigay lang pala!

(Kinain ni Pedro ang lahat ng pagkain.)
SISA: Wala nang natira? Ngunit paano na ang mga anak mo?

PEDRO: ano ba ipina kain mo pagkata… haisst!! Buwisit (itutulak si sisa) (Nakita ni Sisa na
paalis na ang asawa.)

SISA: Sandali, hindi mo ba sila hihintayin?

PEDRO: Pakialam ko sa mga anak mo?! bigyan mo ako ng isang piso.
(hindi na muli nagsalita si sisa at umalis si Pedro. )
SISA: Kawawang mga anak ko. Magsasaing na lamang ako ulit.
(Ilang minuto lamang ay dumating si Basilio.)
BASILIO: Inay! Inay! Buksan niyo po ang pinto!
SISA: Basilio! Anak ko! Ano ang nangyari sa’yo? Bakit ka umiiyak? Bakit may mga sugat ka?

BASILIO: Tumakas po ako sa kumbento. Takot na takot na po ako. At si Crispin po--

SISA: Bakit, ano ba ang nangyari kay Crispin? Nasaan na ang iyong kapatid?
BASILIO: Naiwan po siya sa kumbento, Inay. Hindi po siya pwedeng umuwi bagama’t
pinagbintangan siyang nagnakaw.
SISA: Ano? Inakusahan ang mabait kong anak na si Crispin? Dahil ba sa mahirap lang tayo,
kailangan nating magdusa?
BASILIO: Inay…
SISA: Bakit, Basilio? Nagugutom ka? Halika ka, heto…heto ang kanin at tawilis. Kumain ka,
anak ko.

(Tumungo si Sisa sa kumbento dala-dala ang isang bakol na puno ng mga gulay. Nakita siya at
kinausap ng utusan.)

Scene 9:
UTUSAN: Para saan ang mga iyan ale?
SISA: Para sa kura, nais ko sana siyang makausap.
UTUSAN: May sakit ang kura ngayon, tungkol saan ba ito?
SISA: Hindi pa kasi umuuwi ang anak kong si Crispin.
UTUSAN: Crispin? Kung gano’n, ikaw ang ina ng magnanakaw? Aba’y matapos magnakaw ng
batang iyon, ay tumakas rin! Inutusan pa nga ako ng mga kura na magpunta sa kwartel at
magsuplong. Sa katunayan ay papunta na ang mga guardia civil sa inyong tahanan upang hulihin
ang mga magnanakaw mong anak.
SISA: Hindi…hindi magnanakaw ang mga anak ko.
KUSINERA: Hoy! Ina ng mga magnanakaw! ‘Wag mong iyakan ang iyong mga anak! Wala
kang mapapala sa kanila dahil nagmana sila sa kanilang ama!Huwag kang iiyak dito! Umiyak ka
sa labas!

(Lalabas siya at makikita siya ng isang gwardya)

GWARDYA: Sabihin mo ang totoo at kung hindi’y itatali ka namin sa puno at babarilin ka namin.

SISA: (Pagmamasdan ang puno) ...

GWARDYA: Ikaw ang ina ng mga magnanakaw.

SISA: Ina ng mga magnanakaw?

GWARDYA: Nasaan na ang perang ninakaw ng anak mo kagabi?

SISA: Hindi nagnanakaw ang aking mga anak, kahit sila’y nagugutom. Hindi por que mahirap
kami ay kami na agad ang iyong pagbibigtangan! Hindi lahat ng mahirap, magnanakaw!

GWARDYA: Sumama ka sa amin!

SISA: Ah, ah! Bitiwan niyo ako! (pinakawalan ang sarili mabilis na tumungo si Sisa sa kanyang
bahay.

SISA: Crispin! Basilio! Nasaan kayo? (haharap sa ibang side) Crispin! Basilio! ... (haharap sa ibang
side) Crispin! Basilio!

(May makikita siyang telang duguan)

SISA: Ito... Ito iyong... damit ni Basilio. (hahagulhol, iiyak) Hindi, hindi ito maaari! (sisigaw ng
malakas)

Hindi! Hindi pwede! Basilio! (patuloy sa pag-iyak, manginginig na lilingon sa ibang side) ...

(maya-maya’y magsisimula na siyang tatawa) (tatawa na siya ng tatawa) (maya-maya’y

magsasabay ang kanyang iyak at tawa)

(tatawa tas iiyak ito’y lalabas sa curtain habang set: pangisdaan)

(pupunta sa kabilang stage)(close half curtain se: palaisdaan)

Sisa: crispin! Basilio! Mga anak ko nawawala! Hahaha.. nawawala ang aking mga anak.. mga
anak kong makasalanan.. mga magnanakaw.. huhuhu! Ako.. ako’y ina ng mga magnanakaw..
ikaw! ikaw! Ikaw ilabas mo ang aking mga anak! Mabait sila… mabait na .. magnanakaw
hahaha!! Mga anak ko! Ikaw ilabas niyo akng aking anak huhu! Nagugutom sila parang awa
niyo na!.

(may makikitang bata at kanyang pupuntahan)

Sisa: anak! Anak ko andyan ka lang pala! Nasaan ang iyong kapatid? Ha? Kumain ka na ba?

Ale: baliw! Huwag salingan ang aking anak, baka siya’y iyong mahawaan (kukunin ang kanyang
anak)

(palaisdaan)

Scene 10:
Victoria: Maria Clara, kumusta na kayo ni Ibarra?
MARIA CLARA: Kami ni Ibarra? Anong “kami” ni Ibarra?
Sinang: Hindi ba’t kararating lamang niya?
MARIA CLARA: Oo…sa katunayan ay papunta na siya dito ngayon at sabay kaming
mangingisda…
MGA KAIBIGAN: Uuuuuyy…
MARIA CLARA: O, nandito ka na pala, Crisostomo.
IBARRA: Maaari na ba tayong umalis?
MARIA CLARA: Kung iyan ang nais mo…

(At silay sumakay ng bangka)

MARIA CLARA: Mahal kong Crisostomo, masaya talaga ako. Hindi ko ito inasahan na yayayain mo akong
mangisda.

Ibarra:: (busy sa pangingisda) Ikaw ang mahal ko, sino pa nga ba ang yayayain ko kung hindi ikaw?

MARIA CLARA: Siguro para sa iyo, ako’y isang tubig. Tubig na kapag hindi mo ininom ay hindi
momakakanayan.

IBARRA: Ganon na nga, mahal ko.

Leon: ano iyon?

Pedro: baka isang piraso ng kahoy.

Leon: kahoy? Ngunit parang isang.. buwaya?!

Victoria: Isang buwaya! (Titili)

Sinang: Buwaya nga! Tulong! (Titili din)

Iday: masyado akong maganda para makain ng isang buwaya!

(tatalon si elias)

Leon: huwag kayong mabahala, ang binatang iyon ay kilala sa kanyang husay sa paghuli ng
isang buwaya.

(ilang sandal ay tumalon din si Ibarra)

MARIA CLARA: Ibarra!!

Iday: huminahon ka maria, walang mangyayaring masama

(nailigtas ni Ibarra si ilias at sila’y bumalik sa Bangka)

Leon: ligtas sila!

Ibarra: ginoo.. (tapik sa pisnge ni elisa) ginoo..

ELIAS:ahem.. aham..salamat sa inyo ginoong Ibarra. Utang na loob ko sa inyo ang aking buhay.

Ibarra: hindi karapat-dapat ang inyong ginawa.. huwag kang padalos-dalos sa iyong mga
desisyon. Mabuti na lamang at walang nangyari sa inyong masama.

Elias: opo, maraming salamat ulit at inyong tandaan balang araw, sa panahong kailangan ninyo
ng tulong, nakahanda po akong tumulong sa inyo.

Maria Clara: ikaw din Crisostomo? Paano kung ika’y napahamak?

Ibarra: walang masamang mangyayari sa akin maria.

Sinang: hmmm.. ang mabuti ay umuwi na tayo.

Scene 11 :

(Sa bahay ni Pilosopo Tasio. Papasok si elias sa bahay ng Pilosopo at maaabutan siyang
nagsusulat.)

IBARRA: Magandang gabi. Nais ko po sanang humingi ng payo sa inyo tulad ng ginawa rin ng

aking yumaong tatay noon. Nais ko po sanang magpatayo ng paaralan at gusto kong malaman
kung sino ang lalapitan ko para rito.

PILOSOPO TASIO: Pangarap ko rin iyan noon. Isa iyang pangarap ng baliw, kaya ang payo ko sa
iyo ay huwag mo na akong tatanungin kailanman.

IBARRA: Pero...

PILOSOPO TASIO: Magkunwari kang sumusunod sa payo ng madla at simbahan nang sa gayon
ay 'di ka pag-isipang baliw o ng kahit na anong masama.

IBARRA: Sige, iyan ay aking susundin. Maraming salamat po.

(Scene 12:

(namamasya sila ng Makita ang matandang naggigitara)

Maria:sino ang kahabag-habag na taong iyon?

Iday:ah! Apat na taon na siyang ganyan. Naninirahan sa libingan ng mga intsik. Ang sabi ng iba
ay nahaa siya sa sakit ng kanyang ina, ang sabi ng iba ay nakuha niya sa loob ng bilangguan.
Lumalayo siya sa mga tao ngunit minsa’y pinapalo siya ng kapitan.

Maria: at bakit siya’y pinapalo?

Iday: may iniligtas daw siyang isang batang nahulog sa kanal. Ang sabi ng kapitan ay mas
mabuti pang mahulog ang bata sa kanal kaysa magkaroon ng ketong.

(ibinigay ni maria ang kanyang kwentas sa matanda)

Victoria: bakit mo ginawa iyon maria?

Maria: bagama’t wala akong maibigay sa kanya, kundi iyon.

(darating si sisa at hahawakan ang kamay ang ketong matanda)

Sisa: tara, magdasal tayo sa simbahan hahaha.. alam mo may mga anak ako.. dalawa, dalawa sila
at sadyang mababait hahaha!

(magsasayaw si sisa na parang baliw)

Maria: crisostomo akala ko’y may ginawa ka para matulungan ang babaeng iya?

Ibarra: sa ngayon ay wala pa akong nagagawa. Pero nakausap ko ang kura at handa niya akong
tulungn.

(mapapansin niyang hinihila si sisa ng guardiya sibil)

Ibarra: ano ang inyong ginagawa?

Guardia sibi: malinaw na malinaw ginoo na siya’y nanggugulo kaya siya’y aming huhulihin.

(umalis sila)

Scene 13:

(Pupwesto si Pilosopo Tasio sa labas ngsimbahan. Titingin siya sa madla at tatampalin ang kaniyang noo.)

PILOSOPO TASIO: Dalawang-daan at limampung piso kada ao para sa isang sermon? Hay nako! Sinasabi
ko na nga ba eh, ginagawang negosyo ang debosyon! Pinagkakakitaan lang kayo ng mga pari. Ang bayad
ng isang tao'y katumbas ng tatlong gabing sweldo ng isang actor! Nagsasayang lamang sila ng pera!

(Bubuntung-hininga ang Pilosopo at aalis sa kinaroroonan.)

Padre damaso: ang iginagawad mo sa kanila ang mabuting kalooban upang palaganapin ang
pangaral, hindi mo binaw I ang biyaya ng salita sa kanilang bibig at sa halip ay binibigyan ng
tubig upang maawi ang kanilang mga uhaw.

(namingha ang lahat)

Padre Damaso: ang mga salita ng diyos ang magpapaunlad sa inyo, kaya’t kayong
makasalanan masdan niyo siya ng buong paggalang at pagsisisi. Tingnan niyo si Gideon, ang
matapang na si David, ang matagumpay na si Roldan, ang guardiya sibil ng kalangitan na lalong
marahas kesa sa lahat ng mga sibil.

(aalis si alperes ng biglang banggitin ni damaso)

Padre damaso: ikaw ginoong alperes, diba’t higit na matapang at makapangyarihan ng krus
kaysa sa kahit anong sandata.

(nainip ang lahat dahil sapagsesermon at nagpatuloy parin)

Padre Damaso: mga kapatid, nararapat na isabuhay niyo ang mga salita ng diyos. Dapat ay
sinasaulo noinyo ang banal na kasulatan para hindi ko na kayo pagsabihan pa.

(biglang may lalapit kay Ibarra si elias)

Elias: magiingat ka kaibigan. Sa iyong pinatayo na paaralan ay huwag kayong lalapit unang
batong ihuhugos at huwag kayong lalayo sa kura.

Ibarra: ngunit, bakit?

Elias: may nagaambang panganib po a inyo. Basta’t huwag po kayong magtanong at ito’y
sundin niyo po, ito’y para sa inyo.

(umalis si elias)

Padre Damaso: dapat niyong malaman ang mga mahahalaga at kailangang bagay ngunit marami
sa inyo ang nakakalimot kaya namamatay ng di nagsisisi. Nasasabi nga sa bibliya na “kung
meron kayong isang bahagi ng katawan na nagtutulak sa inyo sa pagkakasala, putulin iyon at
itapon sa apoy” mga kaibigan, magsipagtayo po tayong lahat a sabay-sabay na awitin ang ama
namin.

( set: paaralan)

Scene 14:
(Ang Panghugos : Maraming tao sa paligid dahil ito ang araw ng pagbabaon ng panulukang-bato
ng bahay paaralan na itatayo ni Ibarra.)

ALKADE: Mga butihing mamamayan ng San Diego, sabay-sabay nating purihin ang Ginoo
saaking tabi sa pagpapatayo ng kaniyang sariling paaralang handog lamang para sa inyo.
Pasalamatan natin ang Diyos, ang mga butihingmga padre, at ang ating gobyerno at
InangBayang walang sawang sumusuporta at gumagabay sa proyektong ito. Para sa lahat ng
kanyang isinakripisyo, isinasakripisyo at isasakripisyo pa para sa atin. Pormal ko nang inaaunsyo
at inululunsad ang pagpapatayo ngpaaralang ito!Maglalagay ang Alkalde ng halo sa rabaw at
magpapalakpakan ang lahat.
(nagtumbahan ang mga bagay at lumikha ng alikabok).

(tinulungan ng alkalde si Ibarra.)

Alkalde: don Crisostomo, ayos lang ba kayo? Hindi ba kayo nasaktan? Iakukulong ko ang
nangangasiwa nito.

Ibarra: mabuti naman ako ginoo, at hindi mo na kailangang ipakulong ang nangangasiwa ditto
sapagkat hindi naman natin sigurado kung sino ang may sala. At isa pa hindi natin maibabalik
ang buhay ng lalaking ito.
(close curtain)
(Ang Pananghalian : Sa isang malaking hapag, nananghali sina Crisostomo, Maria Clara at ang
ibang mga panauhin. Biglang dumating si Padre Damaso at binati siya ng lahat maliban kay
Ibarra.)

(open curtain)

Scene 15:
IBARRA: maria, nagustuhan mo ba ang pagkakagawa ng itinayo kong paaralan?
MARIA CLARA: oo, crisostomo

(Sa kabilang bahagi ng hapagkainan nagdadabog ang galit na kura.)

DAMASO: Hindi man lamang niya ko binati sa aking pagdating?! Talagang tumaas na ang
tingin niya sa kangyang sarili! Nakapunta lamang siya sa Europa, aba’y akalain mong sino kung
umasta!
MARIA CLARA: huwag mo na lamang pansinin ang kanyang sinasabi, mahal ko.
IBARRA: Kung alam mo lamang kung ganoo ako nagtitimpi sa kurang iyan.

DAMASO: Katulad lamang siya ng kayang ama! Akalain mong isang desente ngunit hindi rin
marunong gumalang sa batas ng simbahan…
IBARRA: Patawarin mo ako Maria Clara, pero hindi ko na ito matitiis pa!
DAMASO: ...tama lamang na siya’y pinarusahan na mamatay sa kulungan at--
(Hindi na natuloy ni Padre Damaso ang kanyang sasabihin dahil sinunggaban siya ni Ibarra na
hawak-hawak ang isang patalim.)

IBARRA: Hahayaan ko kayong insultuhin ako ngunit huwag na huwag ninyong babastusin ang
alaala ng aking ama!
KABABAIHAN: Maghunos-dili ka Ibarra. Alagad ng Diyos ang kinakalaban mo.
IBARRA: Alagad ng Diyos? Paano ninyo nasabing siya ay alagad ng Diyos? Ang taong ito ang
naghatid sa aking ama sa kabiguan, na naging dahilan ng kanyang pagkamatay. At ngayon,
nagawa pa niyang bastusin ang alala nito. Ganito ba ang gawain ng isang alagad ng Diyos?
MARIA CLARA: Crisostomo! Pakiusap…alang-alang man lamang sa akin, huwag mong
saktan si Padre Damaso.
(Binitawan ni Ibarra ang takot na si Padre Damaso.)
IBARRA: Maria Clara, kung hindi lamang kita mahal, baka nakita niyo na kung may dugo ba
talagang dumadalo’y sa mga ugat ng taong iyan!

(Lumisan si Ibarra at iniwan ang umiiyak na si Maria Clara.)

(Si Consolacion at Sisa: Narininig ni Donya Consolacion si Sisa na umaawit kaya ipanatawag
niya ito sa mga guardia civil.)

Scene 16:

Sisa: lalalalalala~

(Kinuha ng mga guardia civil ang baliw na si Sisa.)

GUARDIA CIVIL: Narito na po siya, Señora.
CONSOLACION: vamos magcantar cau!
GUARDIA CIVIL: Hoy ikaw! Tumigil ka daw sa pagkanta mo.
CONSOLACION: (tatakpan ang tenga) arg! Tumahimik ka! Nabibingi ako sayo.

GUARDIA CIVIL: sus, marunong naman palang magtagalog naiinarte pa.

CONSOLACION: baila! Baila! (Sumayaw ang donya.)
SISA: Ha! Ha! Ha! Sumasayaw ang matandang baliw!
CONSOLACION: Hoy! Hindi ako ang baliw! Ikaw!
SISA: Ako? Ako ang baliw? Ha! Ha! Ha! Ako ang baliw!
CONSOLACION: Oo. Ikaw nga! At inuutusan kitang sumayaw!
SISA: Ayoko. Ayokong sumayaw! Baliw lang ang sumasayaw. Ha! Ha! Ha!

CONSOLACION: (hagupit ng latigo) ikaw, sumayaw ka!

(hindi parin sumasayaw si sisa kay hinita ng latigo sa paa)

CONSOLACION: ano ba? Magsasayaw k a ba, o hindi? Sayaw!

(dumating si alperes ng hindi lumikibo at patuloy parin)

CONSOLACION: hindi mo ba ako babatiin ng magandang gabi?

Alperes: marta! Marta!

Marta: bakit po?

Alperes: bihisan mo ang babaeng ito, pakainin siya at gamutin ang kanyang mga sugat. Huwag
niyong hayaan na masaktan siyang muli. At bukas na bukas din ay ihatid kay ginoong crisostomo
Ibarra. Consolasion mag-usap tayo.

CONSOLACION:bakit nanaman? Ano nanamang ginawa ko?

Alperes: sa kuwarto tayo mag-usap.
(Close: Open Curtain set: bahay ni tiago)

Scene 17:

(darating sa bahay ng Santiago sina linares)

TIYAGO: O Doña Victorina, mabuti naman at dumating kayo.
VICTORINA: Magandang araw, Kapitan Tiyago at Isabel.
TIYAGO: Mukhang may kasama kayo—
VICTORINA: Ah, oo nga pala. Ikinagagalak kong ipakilala sa inyo si alfonso linares.
ALFONSO: ikinararangal kop o kayong makilala kapitan
TIYAGO: ako di hijo. Oh siya mabuti pang dalhin ko na kayo kay maria upang siya’y inyong
magamot kaagad.
(Nagtungo sila sa silid ni Maria Clara. Nandoon si padre salvi, tiya Isabel at ang kanyang mga
kaibigan)

ALFONSO: Doña Victorina, siya po ba si Maria Clara?

VICTORINA: Oo, Alfonso.
ALFONSO: Tunay nga po talagang napakaganda niya.
TIBURCIO: (pinulsahan at tinignan ang kanyang dila at umiling)

ALFONSO: padre, alam nyo ba kung saan ko makikita si padre damaso?

Padre Salvi: maswere ka at nandito si padre damaso sasan diego, at siguro at mayamaya ay
narito na siya.

ALFONSO:maraming salamat po.

Kapitan tiago: malala po ang kanyag sakit?

Tiburcio: ito’y magagamot pa, basta iinumin niya ang kanyang resetang gamot.

(Biglang dumating ang matabang kura na si Padre Damaso.)

Padre Salvi: ginoong linares.. ginong linares..

ALFONSO: (nakatulala kay maria) ha? Ano poi yon?

Padre Salvi: gusto ko lang po sanbihin nnaa nandyan si padre damaso.

TIYAGO: Magandang araw po, Padre Damaso.
DAMASO: maria? Hija? Ano ang nangyari sa iyo? Nag aalala ako ng lubos ng aking malaman
na ika’y nagkasakit.

Tiya Isabel: (hahawakan sa balikat ang pari) maayos naman daw ang kanyang kalagayan,
kailanagn niyang inumin ang mga gamot na nireseta sa kanya at sapat na pahinga.
Victorina: kapitan tiago, kam’y lilinsan na bagama’t maraming mabagay pa kaming data
asikasuhin.
TIYAGO: maraming salamat sa inyo.
(Close curtain) (ihanda ang bahay Ibarra at alperes)

Scene 18:
(Ang Dalawang Donya: Naglalakad na magkahawak-kamay ang mag-asawang de Espadaña
kasama si Linares hanggang sa napadaan sila sa tahanan ni Doña Consolacion.)
VICTORINA: Pwe! Ano ba naman iyan! Ang papangit naman ng dumadaan!, amoy! Amoy
mahihirap.

CONSOLACION: ako ba ang pinaririnigan mo?

VICTORINA: paano mo nasabi na para sa iyo ang mga binibitiwan kong salita?hahaha! alam
ko naman kasi na isang hamak na labandera ka dati hahaha!
CONSOLACION: ano’ng sinabi mo? Labandera? Gusto mo labhan ko iyang kulot mong
buhok? Baka naman gusto mo plantiyahin ko pa?
VICTORINA: Hoy matandang mangkukulam, kung makapagsalita ka, akala mo kung sino kang
maganda!
tiburcio: tama na, ang mabuti ay umuwi na tayo.

VICTORINA hindi kailangang matuto ang babaeng ito kung saan siya lulugar ikaw!, hindi mob
a kao kilala? Hindi mob a alam na ako’y nakatira sa maynila? Hindi nakakapasok sa loob ng
aking tahanan ang alperes dahil hanggang pintuan lamang sila!
CONSOLACION: ah talaga? Hanggang pintuan sila? Pero pwedeng pumasok ang mga pilay
kaatulad ng asawa mo! Hahaha!
VICTORINA: talagang
(nagsabunutan at amagitan si don Tiburcio sa kanilang labanan.)
ALPERES: Pwede bang tumigil na kayong dalawa, para kayong mga bata!

VICTORINA: Alperes, pagsabihan mo iyang asawa mong mukhang mangkukulam!

ALPERES: Kung hindi ka lang isang babae—
TIBURCIO: Tayo na Victorina, wala tayong mapapala sa mga iyan.
CONSOLACION: Ang kapal ng mukha mo, pilay na pekeng manggagamot!

(umalis sila)
VICTORINA: Tiburcio, bakit hindi mo man lamang hinamon ang mayabang na alperes na
‘yon?!
TIBRUCIO: Mukha ba akong may laban sa kanya?
VICTORINA: Ikaw Alfonso! Binabalaan kita, kapag hindi mo sila hinamon, hindi ka
maikakasal kay Maria Clara, at malalaman ng lahat ang tunay mong pagkatao!

(Open half curtain)

Scene 19 :

Alperes: mabuti naman at napadalaw ka padre sibyla. Pupuntahan ko sana kayo ngayon
bagama’t ang inyong mga kambing ay sinra an gaming bakod. Sa susunod na ito’y magyari ulit
at hindi na magdadalawang isip ko na ito’y aking barilin.

Padre Sibyla: ngunit hindi po iyon ang ang aking pinuntahan dito.narito ako upang ipahiwatig
sa inyo na nanganganib ang buhay ng marami. Mamayang gabi ay magaganap ang alsa.

Alperes: sino sa kanila.? Ito’y aking pauulanan ng bala!

Padre Sibyla: huminahon kayo at saaki’y makinig ng mabuti. May sapat na panahon tayo
hanggang ikawalo ng gabi. Nalaman ko ang pag-aalsa sa kumpisalan ng isang babae na
nagsabing sasalakayin nila ang kwartel, ang kumbento, kukunin ang palwa ng mga guawrdiya
sibil at papatayin ang mga kastila.

Alperes: kung gayo’y kailangan nating humingi ng tulog galing sa ibang pangkat.

Padre Sibyla: iyan ay isang mainam na gawin.

Alperes:Makakaasa kayo padre.

Padre Sibyla: maraming salamat ginoo. Magiingat kayo sapagkat mamayang ikawalo ng gabi
ay uulan ng bituin at krus. Aalis na ako. Hanggang sa muli.

(Close ihanda ang lawa: open half curtain bahay ni Ibarra)

Scene 20:
(Ang Pagdakip kay Ibarra : Natungo si Elias sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.)

(sa Bahay ni Pilosopo Tasyo. Hihiga si Pilosopo Tasyo na parang naghihina. Tatayo lamang si Don
Filipo.)

PILOSOPO TASYO: Hindi dapat bumibitaw sa kanilang puwest kung may digmaan.

DON FILIPO: Alam ko, ngunit wala akong magagawa kung hindi tapat ang heneral.

PILOSOPO TASYO: Iba rin ang pag-iisip ng tao, Filipo. Hindi na maaring sugpuin ang kilusan. Ang

mga diyos-diyosan ay mawawala na.Hihinga nang malalim si Tasyo

PILIOSOPO TASYO: Pahiga na ako sa huling hantungan, pero kayo. Papunta palang kayo
sadigmaan.

(Lilipas ang limang-segundong katahimikan.)

DON FELIPO: Gusto niyo po ba ng gamot?

PILOSOPO TASYO: Ang gamot ay para laman sa matitira. Sabihin mo kay Ibarra na nais ko
siyang makita, may mahalaga akong sasabihin sa kaniya.

(Tatayo si Don Filipo at aalis na mukhang malungkot.)

(Papasok si Elias sa silid-aklatan ni Ibarra, kung saan magbabasa siya ng libro.)

ELIAS: Sunugin ninyo lahat ang ng mga bagay na puwedeng magpahamak sa inyo. Umalis na rin
kayo rito. May mag-aalsa at kayo ang sinasabing lider ng ng lahat!

IBARRA: Pag-aalsa?! Sinong may kagagawan nito?

ELIAS: Hindi ko masasabi.

IBARRA: Diyos ko!

ELIAS: Umalis ka na. Ngayon din! Magtago ka sa likod ng may kapangyarihan upang hindi ka
mapagbintangan na kasama sa kilusan.

IBARRA: Paano kung tumulong ako sa pagtigil ng pag-alsa?

ELIAS: Sasabihin lang nila na ikaw ay isang duwag at taksil.

)Tutulong si Elias sa paghahanap ng sulat namaaring makapahamak kay Ibarra. Mapapatigil si

Elias dahil sa isang sulat.)

ELIAS: Kaano-ano mo ba si Ginoong Pedro Eibarramendo?

IBARRA: Nuno ko siya sa tuhod, ngunit ano ang kinalaman niya sa iyo?

ELIAS: Siya ang taksil na nagpahirap sa aking nuno! Kay tagal ko nang hinahanap angapelyido na
iyan para mabayran nila ang ginawa niya sa aking nuno! Ngayong inihandog na sa aking harapan
ang isa sa kanila, ibabalik ko na sa kaniya ang lahat ng sakit.

(Kukunin ni Elias ang isang kutsilyo at sasaksakin dapat si Ibarra. Ngunit bibitawan niya ito at
aalissa kanilang bahay.)

(umalis siya di nagtagal ay bumalik siya at wala don si Ibarra inayos niya ng lahat)

(set:lawa)

Iday: balitang balita sa ating bayan na may ginawa si ibarrang isang kasalanan.
Lalaki: tama! At mas malala pa doo'y siya daw ang nagpasimuno nito. at talagang hindi
karapat-dapat sa kanya si maria.

Iday: ang bilis naman na kumalat ang balita.

lalaki: Hindi ako makapaghintay sa kanilang kasal ni Linares at maria.

(Lawa: Bangka at tubig)

(si maria ay nagtungo sa Asotea at pinagmasdan ang ilog. At nakita niya ang isang bangkang
paparating.)
MARIA CLARA: Crisostomo…?
IBARRA: Mahal ko...tinulungan ako ni Elias na makatakas.
MARIA CLARA: Patawarin mo ako, mahal ko.
IBARRA: Hindi masama ang loob ko sa Iyo. Ako ang patawarin mo...dahil kailangan ko nang
lumayo sa Iyo...sa lugar na ito...
MARIA CLARA: Hindi. Hindi ka dapat humingi ng tawad, dahil nasisiguro ko, mag-
aalinlangan ka sa akin kapag nalaman mong…
IBARRA: Nalaman kong ano?
MARIA CLARA: ...ang tunay kong ama ay ang kinasusuklaman mong si Padre Damaso...
IBARRA: Paano—
MARIA CLARA: Basta lagi mong tandaan, kahit nasaan ka man, ikaw lamang ang iibigin ko,
Crisostomo.
IBARRA: Paalam, Maria Clara... (Umalis na si Ibarra at napaiyak na lamang si Maria Clara.)
ELIAS: making kayo sa akin ginoong Ibarra, ito ang aking plano. Dadalhin ko kayo sa bahay ng
isa sa mga kaibigan ko sa mandaluyong, pagkatapos ay ihahatid ko sa inyo ang inyong mga
salapi na naitago ko. Maaari ninyo iyong gamitin upang makapagngibang bansa. (paliwanag
habang namamangka)
IBARRA: mangingibang bansa?

: elias dalawang ulit mo ng niligtas ang aking buhay sa kabila ng kasawian ng iyong
angkan sa aking angkan. Karapat-dapat lamang na isauli ko sa inyo ang yaman ninyo. Sumama
ka sa akin sa ibang bansa at duo’y manirahan na para bang magkapatid. Pareho tayo na sadyang
sawimpald sa sarili nating bayan.
ELIAS: ipagpatawad ninyo ginoo bagama’t hidi po ako makakasama sa inyo. Hindi ako
magiging maligaya sa ibang lupain. Ditto ko nais magtiis at mawalan ng buhay.
IBARRA: ngunit, bakit mo ako pinapayuhan na mangibang bansa?
ELIAS: sa ibang bansa’y hindi kayo makakadanas ng hirap. Maari kayong magtagumpay doon.
Kung daranasin ninyo ang hirap ditto ay baka dumating ang panahon na kasusuklaman ninyo ang
inyong bayan.
IBARRA: hindi totoo iyan! Kahit kailann ay hindi ko magagawa ang itakwil ang sarili kong
bayan. Wala akong inisip kung hindi ang makakabuti sa aking bayan.
ELIAS: may katwiran ka.aaminin ko na ako’y nagakamali umayon lamang ako sa takbo ng
mundo. Ngayon ay malinaw na ang lahat sa akin, may kanser an gating lipunan na kailanga
nating gamutin at sugpuin. Ako na nagtaanggol sa sarili kong bayab ay isang pilibustero.tatlong
daang taon silang nagpasasa sa atin habang tayo ay nagging sunod-sunuran lamang. Ngayon ay
halos nawawalan tayo ng pag-asa… unti-unti na tayong nawawalan ng pag-asa. Wala ng natitira
sa atin kung hindi ang ating lakas at karapatan.

:mahiga kayo upang matakluban kayo ng mga dmo, mukhang natuklasan nila ang inyong
pagtakas

Gwardya : sandali… saan ka nagmula ginoo?

Elias: galling po ako ng maynila, nirarasyunan kop o ng damo ang kura at ang hukom sa
maynila.

Gwardya: ah, ganun ba? Sige ika’y maaari ng magpatuloy sa inyongpaglalakbay. Huwag kang
magsasakay ng kahit na sino sa iyong Bangka sapagkat may isang bilanggo na nakatakas at
ngayo’y pinaghahanap.

Elias: makakaasa kayo, ako’y mauuna nap o ginoo.p

(ilang sandali ay sinundan sila at sinalubong ng mga bangkang lulan ng mga guardia civil.)
ELIAS: crisostomo tayo’y hinahabol ng mga guardia sibil. Kayo ang mamangka at ako’y
tatalon. Ililigaw ko sila.

(tatalon n asana ng hawakan ni Ibarra sa kanyang balikat)

Ibarra: huwag na kayong utumalon, lumaban tayo.

ELIAS: hindi tayo mananalo sa kanila saagkat wala tayong sandata. Magkita na lamang tayo sa
noche Buena sa libingan ng inyong mga ninuno. Mauna na kayo ginoo, paalam!
(Tumalon si Elias at sa tuwing siya Ay lilitaw, nakatanggap siya ng mga putok. Nabahisan ng
kanyang dugo ang ilog.)

(lights off set:ihanda ang Noche Buena: on)

Scene 21 :

(Ang Paliwanag ng Pari : Nakatitig kay Maria Clara sa pahayagang naglathala ng kamatayan ni
Crisostomo.)

PADRE DAMASO: Alam mo ba, galing pa ako sa lalawigan para masaksihan ang iyong kasal.Iiyak si Maria
Clara.

PADRE DAMASO: Bakit anak? Nagtagpuan ba kayo ni Linares? Tutuloy pa rin ang pag-iyak ni Maria Clara.
PADRE DAMASO: Anak, ako ang nasasaktan sa ginagawa mo.

MARIA CLARA: Totoo ba, itay? Kung ganoon, tulungan niyo ako na patigilin ang kasal. Mahal ko si Ibarra!
Ang aking buhay ay umiikot sa kanya. Ang bawat segundo ay nakatayo na parang patay na puno simula
noong namatay siya. Ngayon, wala na akong iba pang ibig puntahan kundi ang kumbento o libingan.

PADRE DAMASO: Ako ang rasonkung bakit ka naghihirap ngayon. Patawarin mo ako. Ikaw ay napamahal
na sa akin na parang isang anak.

(Mapapaiyak si Padre Damaso.)

MARIA CLARA: Kaya sige nap po, tulungan niyo

nalang po akong magmadre.

PADRE DAMASO: Magmadre ka na! Basta huwag kang magpakamatay.

(Aalis si Padre Damaso sa kuwarto.)

PADRE DAMASO: Diyos ko, ako ang iyong paghigantian. Ngunit, iligtas ninyo ang anak ko.

Scene 22 : (Noche Buena : Nagkita muli sina Basilio at Sisa.)

BASILIO: Inay! Inay.. sandali (hahabulin si sisa)
sisa: habulin mo ko!

BASILIO: Inay! ako po ito. Si basilio

SISA: Sino ka! Hindi ikaw ang aking anak. Mga anak ko nasaan na kayo.. kailangan ko nang
maghain gutom na sila.
BASILIO: Inay, si Basilio po, ang inyong anak!
SISA: hoy! Tumigil ka…Ha! Ha! Ha! Anak? Hindi kita anak…hindi kita kilala.
BASILIO: Inay, huwag po kayong matakot sa akin. Inay!
SISA: Basilio?
BASILIO: Opo inay, ako nga po.
SISA: Anak ko— (Biglang nawalan ng malay si Sisa.)
BASILIO: Inay! Inay! Bakit niyo po ako iniwan, Inay. Inay!
ELIAS: Anak ka ba ng babaeng 'yan?

BASILIO: Opo. Tuulungan nyo po akong ilibing ang aking ina.

ELIAS: Hindi na kita matutulungan, nanghihina na ako. Kumuha ka ng panggatong at sunugin

mo ang punong ito kasama kami ng nanay mo. Kapag walang pumuntang lalaki, maghukay ka at
mahahanap mo ang maraming ginto. Gamitin mo iyon para sa pag-aaral mo.

(Susunugin ni Basilio ang puno kasama sina Elias at ang kaniyang nanay. Maiiyak si
Basiliohabang ginagawa iyon)
ELIAS: Mamamatay akong hindi man lang makikita ang bukang-liwayway sa mahal kong bayan.
Kayong mga nakasaksi nito, batiin niyo siya at huwag sanang kalimutan kaming mga namatay at
nagtanggol sa inang bayan. (Tumingala si Elias sa langit at nawalan na ng buhay)