Mod Birleştirme Yöntemi - 2017 PDF

BÖLÜM 5 (MBY-ZTAHY)
BÖLÜM 5
4.8.2. Mod Birleştirme Yöntemi (MBY) ile Deprem Hesabı (2 sayfa DY2017 den)
4.8.2.1 – Mod Birleştirme Yöntemi’nde, verilen bir deprem doğrultusunda deprem tasarım spektrumu’ndan yararlanılarak gözönüne
alınan her bir titreşim modunda davranış büyüklüklerinin enbüyük değerleri modal hesap yöntemi ile hesaplanır. Yeteri kadar titreşim
modu için hesaplanan, ancak eşzamanlı olmayan enbüyük modal davranış büyüklükleri daha sonra istatistiksel olarak birleştirilerek
enbüyük davranış büyüklükleri’nin yaklaşık değerleri elde edilir. Yöntemin ayrıntıları EK 4B’de verilmiştir.
4B.1. MODAL HESAP PARAMETRELERİ
4B.1.1 – Aşağıda tanımlanan modal hesap parametreleri, deprem verisinden bağımsız olarak, sadece gözönüne alınan deprem
doğrultusuna ve taşıyıcı sistemin serbest titreşim hesabından elde edilen bilgilere göre hesaplanan ve aşağıda 4B.2 ve 4B.3’te
açıklanan her iki modal hesap yöntemi’nde de kullanılan büyüklüklerdir.
4B.1.2 – Modal hesap parametreleri, aşağıda sadece (X) yatay deprem doğrultusu için tanımlanmıştır. Aynı parametreler (X)’e dik (Y)
deprem doğrultusu için de benzer şekilde tanımlanabilir.
4B.1.3 – Modal hesap parametrelerinin tanımında taşıyıcı sistemin serbestlik dereceleri olarak: (a) Kat döşemelerinin rijit diyafram
olarak modellenmesi durumunda, herhangi bir i’inci kat döşemesinin kütle merkezinde x ve y yatay doğrultularında tanımlanan
yerdeğiştirmeler ile kat kütle merkezinden geçen düşey eksen etrafındaki dönme dikkate alınmış ve bu serbestlik
derecelerine karşı gelen kat kütlesi mi ile kat kütle eylemsizlik momenti miθ tanımlanmıştır. (b) Kat döşemelerinin rijit diyafram olarak
alınmaması ve 4.5.6.2’ye göre kendi düzlemleri içindeki yerdeğiştirmelere ilişkin serbestlik derecelerini içermek üzere iki boyutlu levha
(membran) sonlu elemanlar ile modellenmesi durumunda, mi kat kütleleri yerine sonlu eleman düğüm noktalarındaki m(j s ) kütleleri
gözönüne alınacaktır.
4B.1.4 – Verilen (X) deprem doğrultusu için, n’inci tireşim moduna ait modal katkı çarpanı Γ (n x ) ile binanın x ekseni doğrultusundaki
taban kesme kuvveti modal etkin kütlesi m(txn

x)
, Denk.(4.29) ile tanımlanır:
N
∑ mi Φ i(x)n
N
i =1
Γ(x)
n = N
; m(x) (x)
txn = Γn ∑ mi Φixn (4B.1)
2 2 i =1
∑ mi Φixn + mi Φ iyn + mi Φi2θn
i =1
4B.1.5 – Verilen (X) deprem doğrultusu için tipik bir n’inci titreşim modunda, yukarıda 4.8.1.3’te tanımlanan serbestlik derecelerine
ait kat modal etkin kütleleri Denk.(4.31) ile tanımlanır:
m(x) (x)
ixn = mi Φ ixn Γn m(x) (x)
iyn = mi Φ iyn Γn m(x) (x)
iθn = miθ Φ iθn Γn (4B.2)
4B.1.6 – Verilen (X) deprem doğrultusu için tipik n’inci titreşim modunda herhangi bir davranış büyüklüğüne (yerdeğiştirme, göreli kat
(x)
ötelemesi, iç kuvvet bileşeni) karşı gelen tipik birim modal davranış büyüklüğü rn yukarıda Denk.(4B.2) iletanımlanan kat modal etkin
kütleleri’nin kendi doğrultularında yük olarak etki ettirildiği bir statik hesapla elde edilir.
4B.2. MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİ İLE DEPREM HESABI
4B.2.1 – Mod Birleştirme Yöntemi, aşağıda (X) deprem doğrultusu için açıklanmıştır. (X)’e dik (Y) deprem doğrultusu için de benzer
şekilde hesap yapılacaktır. 4B.2.2 – Yatayda (X) ve (Y) deprem doğrultuları için ayrı ayrı elde edilen enbüyük davranış büyüklüklerine
4.4.2’ye göre doğrultu birleştirmesi uygulanacaktır. 4B.2.3 – Verilen (X) deprem doğrultusu için tipik bir n’inci titreşim modunda,
Yayındır çoğaltılamaz 157 http://mizan.ogu.edu.tr/

herhangi bir davranış büyüklüğüne (yerdeğiştirme, göreli kat ötelemesi, iç kuvvet bileşeni) karşı gelen tipik enbüyük modal davranış
(x)
büyüklüğü rn max , Denk.(4B.3) ile hesaplanır:
(x)
rn(x)max = rn SaR (Tn ) (4B.3)
(x)
Burada rn 4B.1.6’da tanımlanan tipik birim modal davranış büyüklüğü’nü, SaR (Tn ) ise tipik n’inci doğal titreşim periyodu
Tn için Denk.(4.9)’dan elde edilen azaltılmış tasarım spektral ivmesi’ni göstermektedir.
4B.2.4 – İç kuvvet bileşenleri, yerdeğiştirme ve göreli kat ötelemesi gibi davranış büyüklüklerinin her biri için ayrı ayrı uygulanmak
üzere, her bir titreşim modu için 4B.2.3’e göre hesaplanan ve eşzamanlı olmayan enbüyük modal katkılar, aşağıda açıklandığı üzere
istatistiksel olarak birleştirilecektir:
(a) En genel mod birleştirme kuralı olarak Tam Karesel Birleştirme (TKB) Kuralı Denk.(4B.4)’te verilmiştir.
(x) YM YM (x) (x)

rmax = ∑ ∑ rm,max ρmnrn,max (4B.4)
m=1n =1
(x) (x)
Burada rn,max ve rm,max , tipik m’inci ve n’inci titreşim modları için 4B.2.3 ile hesaplanan enbüyük modal davranış büyüklükleri’ni, ρmn
ise bu modlara ait çapraz korelasyon katsayısı’nı göstermektedir.

(b) Yukarıda Denk.(4B.4)’te yer alan çapraz korelasyon katsayısı Denk.(4B.5a)’da verilmiştir:
8 ξm ξn ( βmn ξm + ξn ) β3/2
mn Tm
ρmn = ; βmn = (4B.5a)
( ) ( ) ( )
2
1 − β2mn + 4 ξmξnβmn 1 + β2mn +4 ξ2m + ξn2 β2mn Tn
Burada βmn gözönüne alınan m’inci ve n’inci doğal titreşim periyotlarının oranını, ξm ve ξn ise aynı modlara ait olan ve birbirinden
farklı alınabilen modal sönüm oranları’nı göstermektedir. (c) Modal sönüm oranlarının bütün modlarda aynı olduğunun varsayılması
durumunda çapraz korelasyon katsayısı Denk.(4B.5b)’de verildiği üzere sadeleştirilebilir:
8 (1 + βmn ) β3/2
mn
ρmn = ; (ξm = ξn = ξ) (4B.5b)
(1 − β ) 2 2
mn + 4 ξβmn (1 + βmn )
2
(d) Gözönüne alınan tüm modlar için βmn≤0.80 koşulunun sağlanması durumunda, Denk.(4B.4)’te verilen birleştirme kuralı yerine
Denk.(4B.6)’da verilen Karelerin Toplamının Karekökü (KTKK) Kuralı kullanılabilir.
( )
(x) YM (x) 2
rmax = ∑ rn,max (4B.6)
n =1
Bu birleştirme kuralı Denk.(4B.4)’te ρmn=0 (m≠n) ve ρmn=1 (m=n) alınması özel durumuna karşı gelmektedir.
4B.2.5 – Verilen (X) deprem doğrultusu için tipik bir n’inci titreşim modunda, taşıyıcı sistemin x ekseni doğrultusunda enbüyük modal
(x)
taban kesme kuvveti Vtxn,max ve buna karşı gelen enbüyük taban devrilme momenti M(x)
oxn,max Denk.(4B.7) ile hesaplanır:
(x) (x) N N
Vtxn,max = ∑ fixn = m(x)
txn SaR (Tn ) M(x) (x)
oxn,max = ∑ fixn Hi (4B.7)
i =1 i =1
Bu büyüklüklere ait mod katkılarının birleştirilmesi de 4B.2.4’e göre yapılacaktır.

5. YAPILARIN DEPREM HESAP YÖNTEMİNİN BELİRLENMESİ

Yapıların deprem hesaplarındaki temel amaç;
1. Bir bölgede belirli bir seviyenin üstünde Deprem Tehlikesi oluşma olasılığına karşı,
2. Bölgede beklenen Deprem Riski sebebi ile can-ekonomik kayıp oluşma karşı,
deprem yüklerini belirlemektir. Örneğin Erzincan yüksek tehlike ve düşük riske sahip iken İstanbul hem yüksek tehlike hem de yüksek
riske sahip olmasından dolayı bu bölgeler için deprem yüklerinin belirlenmesinde bu kriterlere uyulur. Hesaplara esas olan deprem
yükleri DY aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır.
2.2.2.1–Binalara etkiyen deprem yüklerinin belirlenmesi için, bu bölümde aksi belirtilmedikçe, 2.4’te tanımlanan Spektral İvme
Katsayısı (Sa) ve 2.5’te tanımlanan Deprem Yükü Azaltma Katsayısı(Ra) esas alınacaktır.
2.2.2.2 –Bu yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, deprem yüklerinin sadece yatay düzlemde ve birbirine dik iki eksen doğrultusunda
etkidikleri varsayılacaktır. Göz önüne alınan doğrultulardaki depremlerin ortak etkisine ilişkin hükümler 2.7.5’te verilmiştir.
2.2.2.3 –Deprem yükleri ile diğer yüklerin ortak etkisi altında binanın taşıyıcı sistem elemanlarında oluşacak tasarım iç kuvvetlerinin
taşıma gücü ilkesine göre hesabında kullanılacak yük katsayıları, bu yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, ilgili yapı yönetmeliklerinden
(TS500) alınacaktır.
1. Deprem yükleri ile rüzgar yüklerinin binaya aynı zamanda etkimediği varsayılacak
2. Yapı elemanının boyutlandırılmasında, deprem ve rüzgar için hesaplanan büyüklüklerin elverişsiz olanı boyutlandırmada kullanılır.
3. Ancak, rüzgardan oluşan büyüklüklerin daha elverişsiz olması durumunda bile; elemanların boyutlandırılması, detaylandırılması ve
birleşim noktalarının düzenlenmesinde, bu yönetmelikte belirtilen koşullara uyulması zorunludur.
Deprem sonucu oluşan yer hareketleri, yapıyı tabanında etkileyen, yapıda atalet kuvvetlerinin doğmasına neden olan ani ve ivmeli
titreşim hareketleridir. Ülkemizde, yapının belirli bir yer hareketinde modal etkilerinin bulunarak bunların belirli bir şekilde süperpoze
edilmesi yoluyla yapılan hesapların hepsine Dinamik hesap denilmektedir. Modal etkilerin eş zamanlı toplanması suretiyle yapılan
hesap Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemi (ZTAHY), modal etkilerin maksimumlarının (spektral değerlerinin) belirli bir yöntemle
birleştirilmesi suretiyle yapılan hesap ise Mod Birleştirme Yöntemi (MBY) (Spektral Hesap) adını alır. Bu durumda deprem
spektrumları devreye girer. Deprem spektrumları, deprem etkisine maruz TSD (tek serbestlik dereceli) sistemin davranışının (hız, ivme,
yer değiştirme) serbest titreşim periyoduna bağlı olarak gösterildiği eğrilerdir. 2007 Deprem Yönetmeliği’nde esas olarak iki hesap
yöntemi tanımlanmıştır. Bunlar, hiçbir kısıtlama olmaksızın tüm taşıyıcı sistemlere uygulanabilen MBY ile bu yöntemin özel hali olarak
nitelendirilebilecek olan ve bazı kısıtlamalarla belirli tür sistemlere uygulanabilen Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’dir (EDYY). Bunların
dışında çok daha seyrek olarak, özel durumlarda ve özellikle taşıyıcı sistemin doğrusal olmayan (nonlineer) davranışını göz önüne
almak üzere kullanılan ZTAHY de Yönetmelikte yer almaktadır. Deprem hesabında uygulanacak hesap yönteminin seçim kriterleri
Yönetmelik 2.6’da belirtilmiştir. Buna göre, MBY ve ZTAHY Yöntemleri, yönetmelik kapsamındaki tüm binalarda kullanılabilir.
Yapıların genel olarak deprem hesap yöntemi,
1. Yapının yüksekliği (bina türü), açıklığı (köprüler) ve özelliği (kabuk)

2. Yapının bulunduğu bölgenin deprem aktivitesi
3. Yapının planında ve yüksekliğinde bulunan düzensizlikler
4. Projelendirilen yapının mevcut ve/veya yeni yapılacak olması
dikkate alınarak;

1. Dinamik (Tüm yapılar için)

a. Mod Birleştirme
b. Zaman Tanım Alanında Hesap
2. Statik(Bazı yapılar için)

a. Eşdeğer Deprem Yükü
Yöntemlerinden hangisiyle yapılacağı belirlenir. Her yapının deprem hesabı dinamik yöntemlerden biriyle yapılabilir. Ancak yapıların
deprem hesabının statik olarak yapılması için 6. bölümde belirlenen bazı şartları sağlaması gerekir. Yapımı planlanan yapıların deprem
hesabı yukarıda sayılan kriterlerin sınır durumlarına göre statik veya dinamik yöntemlerden hangisi ile yapılacağı aşağıdaki tabloda
belirtilmiştir.
1o. ve 2o. DEPREM BÖLGESİ
25 < HN ≤ 40 m HN > 40 m
HN ≤ 25 m
B2 KONTROLÜ VAR DİNAMİK
B2 KONTROLÜ YOK [MOD-ZAMAN]
A1 [ηbi] KONTROLÜ ηki ≤ 2.0 ηki > 2.0

ηbi <1. 2 1.2<η
ηbi ≤ 2 ηbi >2 A1 [ηbi] KONTROLÜ DİNAMİK
2. Kat
[MOD-ZAMAN]
1. Kat HN
[e=±0.05] [e=±0.05D] DİNAMİK ηbi <1. 2 ηbi ≤ 2 ηbi >2
1.2<η
[MOD-ZAMAN]
STATİK [e=±0.05] [e=±0.05D] DİNAMİK Zemin
[EŞDEĞER] [MOD-ZAMAN]
STATİK Bodrum
[EŞDEĞER]
3o. ve 4o. DEPREM BÖLGESİ
HN ≤ 40 m HN > 40 m
3x13=39 m
A1 [ηbi] KONTROLÜ DİNAMİK

3x30=90 m
[MOD-ZAMAN]
ηbi ≤ 2 ηbi >2
ηbi <1. 2 1.2<η
[e=±0.05] [e=±0.05D] DİNAMİK

[MOD-ZAMAN]
STATİK
[EŞDEĞER]
Şekil 5.1. Yapıların deprem hesabı yönteminin seçimi
MEVCUT VE YENİ YAPILACAK YAPILAR

Mühendisliğin inceleme alanı mevcut ve yeni planlanan yapılardan oluşmaktadır. Mevcut yapıların deprem yüklerinden hasar görmesi
halinde veya yapının kullanım amacının değişmesi (konuttan işyerine dönüşüm gibi) durumunda yapı istenilen performans düzeyine
getirmek için mühendislik müdahale yapılır. Nasıl bir canlının sağlıklı yaşamı için bakım gerekli ise yapılar içinde bakım gerekir. Eğer
incelemeye esas olan yapı MEVCUT yapı ise deprem hesabı (performans);
1. Doğrusal elastik hesap yöntemleri (DY-7.5)
• Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi (EDYY)
• Mod Birleştirme Yöntemi (MBY)
2. Doğrusal olmayan (Nonlineer) yöntemleri (DY-7.6)
• Artımsal Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi

• Artımsal Mod Birleştirme Yöntemi

• Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemi (ZTAHY)
Yöntemlerden biri ile yapılır. Bu yöntemler yönetmeliğin 7. bölümünde açıklanmaktadır. Depremin bilinmeyen bir zamanda ortaya
çıkması yapının fonksiyonunda, ekonomisinde ve diğer özelliklerinde değişimi zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle yapının bu belirsiz
deprem hareketi karşısında istenilen performans düzeyinde olması depreme dayanıklı düşünen teknik heyetin temel görevlerini
oluşturur. Aşağıdaki şekilde depreme maruz yapının servis ömrü süresinde kendisinden beklenen performansı ne ölçüde
karşılayacağının bir grafiği görülmektedir.
Yatay Deprem Kuvveti
Göçme Öncesi Performans Düzeyi

Hemen Kullanım Performans Düzeyi
Gçöçme
Can Güvenliği Performans Düzeyi

Öncesi Göçme
Can Güvenliği Performans Bölgesi
Performans Bölgesi Bölgesi
Hemen Kullanım CG GÖ
Performans Bölgesi
HK
Yer değiştirme
Şekil 5.2. yapıların performans düzeyleri
Bu grafikteki aşamaları,
(a) Hemen Kullanım Performans Düzeyi (HK) yapısal ve yapısal olmayan elemanlar hemen hemen hiç hasar görmezler veya oluşabilecek
hasar çok sınırlı ve hemen onarılabilecek veya onarımına gerek olmayacak düzeyde kalır. Şekilde de görüldüğü üzere, taşıyıcı sistemin
davranışı doğrusal (lineer) sınırı çok az aşabilir. Bina depremden sonra kontrol edilerek hemen kullanılabilir. Bu bölgede kalan veya
kalması istenen yapılar depremden sonra kullanılması kaçınılmaz olan hastane, itfaiye, haberleşme ve ulaşım yapılarıdır.
(b) Can Güvenliği Performans Düzeyinde (CG) yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda oluşabilecek hasarın can güvenliğini tehlikeye
atmayacak ölçüde sınırlı ve çoğunlukla onarılabilir düzeyde kalır. Taşıyıcı sistemin davranışı doğrusal olmayan (nonlineer) davranış
bölgesinde olmasına rağmen taşıyıcı sistem davranışı göçme konumundan yeteri kadar uzaktadır. Bu durumda bina kendisinden
beklenen davranışı kullanımı engellemeyecek şekilde yaparak büyük bir enerjiyi tüketmiştir. Bu durumdaki yapılar aynı zamanda
ekonomik olarak da kendisinden bekleneni yerine getirmiş kabul edilir.
(c) Göçme Öncesi Performans Düzeyi (GÖ): Bu performans düzeyinde yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda ileri derecede hasar
meydana gelmiştir. Taşıyıcı sistemin doğrusal olmayan (nonlineer) davranışı göçme konumuna yakınlaşmıştır. Bina hala göçmemiştir,
ancak can güvenliği bakımından sakıncalıdır ve büyük olasılıkla yıkılması gerekecektir. Bu düzeydeki yapılar depremden sonra
boşaltılması için ön güçlendirme gerekebilir. Deprem artçılardan yapının göçebilmesi tehlikesine karşı dikkatli olunmalıdır.
2.2. DEPREM YER HAREKETİ DÜZEYLERİ (DY2017)

Bu Yönetmelik kapsamında aşağıda belirtilen dört farklı deprem yer hareketi düzeyi tanımlanmıştır.
2.2.1. Deprem Yer Hareketi Düzeyi-1 (DD-1) DD-1 Deprem Yer Hareketi, spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığının %2 ve
buna karşı gelen tekrarlanma periyodunun 2475 yıl olduğu çok seyrek deprem yer hareketini nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi,
gözönüne alınan en büyük deprem yer hareketi olarak da adlandırılmaktadır. 2.2.2. Deprem Yer Hareketi Düzeyi-2 (DD-2) DD-2
Deprem Yer Hareketi, spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığının %10 ve buna karşı gelen tekrarlanma periyodunun 475 yıl
olduğu seyrek deprem yer hareketini nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi, standart tasarım deprem yer hareketi olarak da
adlandırılmaktadır.

2.2.3. Deprem Yer Hareketi Düzeyi-3 (DD-3) DD-3 Deprem Yer Hareketi, spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığının %50 ve
buna karşı gelen tekrarlanma periyodunun 72 yıl olduğu sık deprem yer hareketini nitelemektedir.
2.2.4. Deprem Yer Hareketi Düzeyi-4 (DD-4) DD-4 Deprem Yer Hareketi, spektral büyüklüklerin 50 yılda aşılma olasılığının %68
(30 yılda aşılma olasılığı %50) ve buna karşı gelen tekrarlanma periyodunun 43 yıl olduğu çok sık deprem yer hareketini
nitelemektedir. Bu deprem yer hareketi, servis deprem yer hareketi olarak da adlandırılmaktadır.
15.7 ŞEKİLDEĞİŞTİRME SINIRLARI

15.7.1. Betonarme ve Önüretimli Betonarme Elemanların Kesit Birim Şekildeğiştirme Sınırları
15.7.1.1 – Beton ve donatı çeliğinin 15.5.4’e veya 15.6.2’ye göre elde edilen birim şekildeğiştirme talepleri, aşağıda tanımlanan birim
şekildeğiştirme kapasiteleri ile karşılaştırılarak, kesit düzeyinde taşıyıcı sistem performansı belirlenecektir.
15.7.1.2 – Şekildeğiştirme hesabı yapılan betonarme elemanların boyuna donatıları nervürsüz (düz) donatı çeliği ile düzenlenmişse,
donatı çeliği birim şekildeğiştirme talebi 1.5 ile çarpılarak arttırılacaktır.
15.7.1.3 – Plastik şekildeğiştirmelerin meydana geldiği betonarme sünek kiriş ve kolon elemanlarında, çeşitli kesit hasar sınırlarına
göre izin verilen şekildeğiştirme üst sınırları (kapasiteleri) aşağıda tanımlanmıştır.
(a) Kesit Minimum Hasar Sınırı (MN) için kesitin en dış lifindeki beton basınç birim şekildeğiştirmesi ile donatı çeliği birim
şekildeğiştirmesi üst sınırları:
(εcu )MN = 0.0035 ; (εs )MN = 0.010 (15.2)

(b) Kesit Güvenlik Sınırı (GV) için etriye içindeki bölgenin en dış lifindeki beton basınç birim şekildeğiştirmesi ile donatı çeliği birim
(εcg )GV = 0.0035 + 0.01 (ρs / ρsm) ≤ 0.0135 (εs )GV = 0.040 (15.3)
(c) Kesit Göçme Sınırı (GÇ) için etriye içindeki bölgenin en dış lifindeki beton basınç birim şekildeğiştirmesi ile donatı çeliği birim
(εcg )GÇ = 0.004 + 0.014 (ρs/ρsm) ≤ 0.018 (εs )GÇ = 0.060 (15.4)
Gözönüne alınan enine donatıların 7.2.8’e göre “özel deprem etriyeleri ve çirozları” olarak düzenlenmiş olması zorunludur.
ρs hesabında 90 derece kapalı etriyelerin %30’u hesaba dahil edilebilir.
Ve
15.7.1.4 – Şekildeğiştirme hesabı yapılan betonarme kesitin kesme kuvveti oranı < 0.65 ise 15.7.1.3’e göre hesaplanan
bwdfctm
şekildeğiştirme üst sınırları geçerlidir. Kesme kuvveti oranı 1.30’dan büyük ise 15.7.1.3’e göre hesaplanan şekildeğiştirme üst sınırları
0.50 ile çarpılarak azaltılacaktır. Ara değerler için doğrusal enterpolasyon uygulanacaktır.
Tablo 7.7 - Binalar İçin Farklı Deprem Etkileri Altında Hedeflenen Performans Düzeyleri
Binanın Kullanım Amacı Depremin 50 yılda Aşılma Olasılığı
ve Türü %50 %10 %2
Deprem Sonrası Kullanımı Gereken Binalar: Hastaneler, sağlık tesisleri, itfaiye binaları, haberleşme ve enerji tesisleri, ulaşım
- HK CG
istasyonları, vilayet, kaymakamlık ve belediye yönetim binaları, afet yönetim merkezleri, vb.
İnsanların Uzun Süreli ve Yoğun Olarak Bulunduğu Binalar: Okullar, yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri kışlalar, cezaevleri,
HK - CG
müzeler, vb.
İnsanların Kısa Süreli ve Yoğun Olarak Bulunduğu Binalar: Sinema, tiyatro, konser salonları, kültür merkezleri, spor tesisleri - CG GÖ
Tehlikeli Madde İçeren Binalar: Toksin, parlayıcı ve patlayıcı özellikleri olan maddelerin bulunduğu ve depolandığı binalar - HK GÖ
Diğer Binalar: Yukarıdaki tanımlara girmeyen diğer binalar (konutlar, işyerleri, oteller, turistik tesisler, endüstri yapıları, vb.) - CG -

DY 1.3.2.1. Mevcut Binalar için Değerlendirme/Tasarım Depremleri Yönetmelik Bölüm 7’de, 50 yılda aşılma olasılıkları %50, %10 ve
%2 olan üç farklı düzeyde deprem tanımlanmıştır:
(a) D1 Deprem Düzeyi [SERVİS (KULLANIM) DEPREMİ]: Kullanım depremi olarak tanımlanan bu deprem düzeyi, dönüş periyotları
incelendiğinde binanın ömrü boyunca maruz kalma olasılığının göreli olarak yüksek olduğu bir deprem olarak kabul edilebilir. Bu deprem
düzeyi, binaların servis ömürleri boyunca meydana gelebilmesi olasılığı fazla olan, göreli olarak sık ancak şiddeti çok yüksek olmayan
deprem yer hareketlerini ifade etmektedir. (D1) düzeyindeki depremin 50 yılda aşılma olasılığı %50, buna karşı gelen dönüş periyodu
ise 72 yıldır. Yönetmelik 7.8.1’e göre (D1) depreminin ivme spektrumunun ordinatları, (D2) depremi için Yönetmelik 2.4’de tanımlanan
spektrumun ordinatlarının yaklaşık yarısı olarak alınacaktır. DY’de yeni yapılacak binalar için esas alınan tasarım depremi, dönüş
periyodu 475 yıl olan, diğer deyişle bir yılda meydana gelme olasılığı 1/475=0.0021 olan ”seyrek deprem”dir.
“7.8. BİNALAR İÇİN HEDEFLENEN DEPREM PERFORMANS DÜZEYLERİ
2.4’de tanımlanan ivme spektrumu, 1.2.2’ye göre 50 yılda aşılma olasılığı %10 olan deprem etkisini esas almaktadır. 50 yılda aşılma
olasılığı %50 olan depremin ivme spektrumu 2.4’de tanımlanan spektrumun yaklaşık olarak yarısı, 50 yılda aşılma olasılığı %2 olan
depremin ivme spektrumu ise 2.4’de tanımlanan spektrumun yaklaşık 1.5 katı olarak kabul edilmiştir. Mevcut veya güçlendirilecek
binaların deprem güvenliğinin belirlenmesinde esas alınacak deprem etkileri ve hedeflenecek performans düzeyleri Tablo 7.7’de
verilmektedir.”
ATC 40, Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete Buildings, ATC 40, V.1, Applied Technology Council, Washington, DC., USA, (1996).
FEMA, NEHRP Commentary on the Guidelines for the Seismic Rehabilitation of Buildings, FEMA 356, Federal Emergency Management Agency, Washington, DC. USA, (2000).
S (T)
4.0
50 yılda %2
DY 1.5 KATI
3.0
2.0
50 yılda %10
DY ESAS
1.0
50 yılda %50
DY YARISI
0.0
Eğilme moment
T(s)
1.0 2.0 3.0
D2 depremi D3 depremi
D1 depremi
Şekil değiştirme (Eğrilik)
Şekil 5.3. Deprem spektrum eğrisinin ve düzeylerinin şekil değiştirmeye dayalı sınırları
Dönüş periyodu 50 yılda deprem ihtimali (%) Deprem

DEPREM TÜRÜ
(yıl) FEMA 356 DY-2007 ATC 40 Etkisi
72 50 50 50 ∼0.5 Kullanım Depremi
225 20 - - -
474 10 10 10 1.0 Tasarım Depremi
975 - - 5
2475 2 2 - 1.5 En büyük Deprem
Performansa dayalı değerlendirme ve tasarımda göz önüne alınmak üzere, farklı düzeyde üç deprem hareketi (50 yılda %2, %10 ve
%50) tanımlanmıştır. Bu deprem hareketleri genel olarak, 50 yıllık bir süreç içindeki aşılma olasılıkları ile ve benzer depremlerin
oluşumu arasındaki zaman aralığı (dönüş periyodu) ile ifade edilirler.

D1 D2 D3
Đvme
D2 T
Đvme
D3 T
Şekil : Deprem düzey haritaları

(b) D2 Deprem Düzeyi [TASARIM DEPREMİ] (Yeni konut binaları için göz önüne alınan deprem): Bina önem katsayısı I=1 olan
yeni konut binaları için göz önüne alınan deprem etkisine karşı gelmektedir. Bu deprem düzeyi, binaların servis ömürleri boyunca
meydana gelebilmesi olasılığı çok fazla olmayan, seyrek ancak şiddetli deprem yer hareketlerini ifade etmektedir. (D2) düzeyindeki
depremin 50 yılda aşılma olasılığı %10, buna karsı gelen dönüş periyodu ise 475 yıldır. (D2) depreminin ivme spektrumunun
ordinatları, Yönetmelik 2.4’de tanımlanmıştır. Bu deprem düzeyinde binanın ömrü boyunca maruz kalma ihtimali düşük bir etkidir.
(c) D3 Deprem Düzeyi [MAKSİMUM DEPREM] (Yeni toplumsal önemli binalar için göz önüne alınan deprem): Maksimum
Deprem’in yeni projelendirilen ve toplumsal açıdan önemli binalar için göz önüne alınan deprem etkisine belirli bir yaklaşıklıkla karşı
geldiği söylenebilir. Bu deprem düzeyi, binaların maruz kalabileceği en şiddetli deprem yer hareketini ifade etmektedir. (D3) düzeyindeki
bu çok seyrek depremin 50 yılda aşılma olasılığı %2, buna karşı gelen dönüş periyodu ise 2475 yıldır. Önemli ve tehlikesi yüksek olan
nükleer santral ve barajlar için bu deprem öngörülerek hesap yapılır. Bu depremin ülke çapında tanımlanması için yürütülmekte olan
bilimsel çalışmalar sonuçlandırılıncaya kadar, Yönetmelik 7.8.1’e göre (D3) depreminin ivme spektrumunun ordinatları, (D2) depremi
için Yönetmelik 2.4’de tanımlanan spektrumun ordinatlarının yaklaşık 1.5 katı olarak alınacaktır. Performans seviyeleri verilen bir yapı
için, öngörülen bir deprem etkisi altında beklenen hasar miktarının sınır durumlarıdır. Bu sınır durumlar,
1. Binadaki yapısal ve yapısal olmayan elemanlardaki hasarın miktarına,
2. Bu hasarın can güvenliği bakımından bir tehlike oluşturup oluşturmamasına,
3. Deprem sonrasında binanın kullanılıp kullanılmamasına
4. Hasarın neden olduğu ekonomik kayıplara
bağlı olarak belirlenmektedir. Yapısal performans seviyesi, yapısal ve yapısal olmayan elemanların performans seviyelerinin birlikte
değerlendirilmelerinden oluşmaktadır.

5.1. MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİ (MBY) [DİNAMİK]

Tüm yapıların çözümünde kullanılabilen bu dinamik çözümleme yöntemi, sistemin davranışının, her bir serbest titreşim
modunun deprem hareketine olan etkisini ayrı ayrı elde edilmesinden sonra birleştirilmesi ile bulunabileceği esasına
dayanır. Mod şekil vektörleri lineer bağımsız özelliğe sahiptir. Buda ortagonalik özelliğinden kaynaklanır. Mod şekil vektörleri, n
boyutlu bir vektörel uzayı oluşturmaktadır ki analizde, “modal uzay” olarak tanımlanır. Bu uzayın esas vektörleri sistemin titreşim
modlarıdır. Şekil fonksiyonlarını kullanarak genlik vektörleri ile mod şekil vektörleri arasındaki bağıntı dan dolayı “mod birleştirme
yöntemi” de denilir. Veya dinamik olan bu hesap yöntemi, yapının kütlesinin kat seviyesinde bulunduğunu kabul ederek yapının her
mod için davranışının ayrı ayrı belirleyerek sonradan bunların toplanması sonucuna dayanır. Yapıların 3 önemli dinamik özelliği vardır.
Bunlar periyot, sönüm ve mod şekil vektörleridir. Yapının periyot ve sönümü yapıya gelen yatay yük düzeyine bağlıdır. Bir deprem
sırasındaki deprem yatay yük düzeyi ve yapının hasarına ya da plastik davranışına ve ötelenmelerine bağlı olan yapı periyodu ve
sönüm oranında olan değişmeler yapıya deprem sırasında yatay yük düzeyini ve yapının hasarını belirleyici olarak bir karşılıklı
etkileşim içindedir. Yapı periyodu ve sönümünde deprem sırasında olan değişmeler yapının deprem davranışı ve deprem hasarını
açıklamakta kullanılabilir. İlk etapta yapının kütlesine bağlı olarak periyotlar belirlenir. Katların kütleleri etkisiyle öteleme ve dönme
yapmasına müsaade edilerek düzensizliklerin hesaba katılması sağlanır. Öteleme hareketinden dolayı yanal rijitlik ve dönmelerden
dolayı oluşacak burulma düzensizliği kontrol edilir. Bu durumda hesaba katılacak mod sayısı artar. Bu metotta önemli adımlardan
birisi en az mod ile yapının gerçek davranışının elde edilmesinin sağlanmasıdır. Bu durum deprem yönetmeliğin de hesaba katılacak
mod sayısına bir sınırlama getirmektedir. Bunun için yapının deprem hesabı öncesi aşamalarda mümkün olduğunca düzensizlik
oluşturmayacak şekilde projelendirilmesi gerekir. Hesaba katılan modlar sonucu bulunan modal kütlelerin toplamı yaklaşık yapının
kütlesinin %90 civarında olması gerekir. Yöntemin hesap tekniği tamamen elastik davranışa dayanır (DY 2.8.3.1). DY’nin daha
önceki yönetmeliklere göre en önemli ilkelerden biri olmasına rağmen EDYY ile de karşılaştırılmalıdır (DY 2.8.5). Yapılar deprem
esnasında aşağıda şekillerden birisiyle hasar görme ve/veya göçme durumuna ulaşır. Tasarımcının temel amacı yapının bu kırılma
durumları olmayacak şekilde tasarlamak olmalıdır.
Zeminden
Kesmeden
Temelden Eğilmeden
Faylanma
Toptan
P P P P
Toptan
Eğilme Kesme Betonarme kayma
Kayma
Bir sistemin kendi ağırlığı ve taşıdığı yüklerden dolayı bir kütlesi bulunmaktadır. 1. modda tek kütle, n modda ise n kütle
bulunmaktadır. İdeal kütle dağılımı ve davranışı çok kısa aralıkla kütleler almak yani bir tespih halinde olanıdır. Ancak çok sayıda
kütle ve buna karşı gelen mod durumu sistemin çözümünü zorlaştırdığı gibi ileri seviyedeki modların etkisi oldukça az olur. Bu nedenle
yapı düzenli olmak şartı ile ilk modların etkisi çok olur. Örnek 10 katlı yapıda ilk 6 mod yeterli olabilir.
(g+q) kN/m
m m
m
L 3.mod 6.mod
2.mod
1.mod
Şekil: Mod şekilleri

“Mod Sayısı=Kütle sayısı” örnek 2.modun bulunması “2 kütle=2 mod” olarak hesaplanır. VEYA
“Mod Sayısı=1+kirişi-kolonu kesme sayısı” örnek 3.modun bulunması “1+2 kesim=3 mod” hesaplanır.
Buradan etkin olan modun 1. mod olduğu görülmektedir. MBYnde, maksimum iç kuvvetler, yer değiştirmeler, kesme kuvvetleri ve
momentler, yapıda yeterli sayıda doğal titreşim modunun her biri için hesaplanan maksimum katkılarının,
1.Kareleri toplamının karekökü kuralı (SRSS) (Square Root of Sum of Squares)
2.Tam karesel birleştirme (CQC) (Complete Quadratic Combination)
3. Mutlak değer (ABSSUM) (Sum of the Absolute Value)
4. Modal kombinasyon (GMC) (General or Gupta Modal Combination)
gibi istatistik yöntemler kullanılır. Toplam kütlenin %80-90‘ına ulaşıncaya kadar yeterli sayıda mod katkısı hesaba katılmalı.
5.2. TEK SERBESTLİK DERECELİ SİSTEMLER (Tek Katlı Yapılar)

Kütlesi taşıyıcı elemanlar boyunca yayılı bulunan sistemlerin çözümü her noktanın atalet kuvvetleri sonucu şekil değiştirme
büyüklüklerinin belirlenmesi ile mümkündür. Bu çözüm sonuçlarının oldukça kompleks olması ve basitleştirici çözüm sonuçları ile de
çok farklı olmaması tasarımcıyı sistemi basit modele indirgemeye yöneltmektedir. Bu tür basit bir model uygun görülmez ise yayılı
kütleli sistemlerin çözüm fonksiyonları gerçek sonuçları olumsuz yönde etkilemeyecek parametrelerle çarpılarak da yapılabilir. Böylece
sistemin yayılı olan kütlesi modelde davranışı temsil eden uygun noktalarda toplanmaya müsade etmektedir. Oluşturulan model ile
sistemin davranışı kütlelerin toplandığı noktaların davranış sayısına indirgenmiş olur ve bu davranış sayısına serbestlik derecesi denir.
Veya hareket halindeki bir sistemin elemanlarının durum ve konumlarını belirleyen parametrelere koordinat denir. Bir sistemin bütün
parçalarının herhangi bir zamanda konumlarının tamamen belirli olması için gerekli birbirinden bağımsız minimum koordinat sayısına
serbestlik derecesi denir. Bir sistemin serbestlik derecesi ne kadar çok sayıda alınırsa gerçek çözüme o denli yakın sonuçların
bulunacağı unutulmamalıdır. Serbest titreşim hareket denklemi aşağıdaki grafikteki gibi çizilir. Bu grafikte statik bir binaya bir yer
değiştirme etkisi uygulanmış ve sistem kendi halinde serbest titreşim yapmaktadır. Bu harekette sönüm (c≠0) sıfır olmadığından yapı
harekete kendi periyodu ile devam etmektedir. Bu basit bir harmonik harekettir. Yapının pek rastlanmasa da periyodik olarak hareketi
şekildeki gibi yaklaşık kabul edilebilir.
Harmonik SERBEST TİTREŞİMDE
Periyodik
2π = ω T
2π=ωT
A
t
A
Sönümlü
Sönümsüz
Yapıların deprem hesabı çözüme uygun yapı modellerinin ideal yükler altında çözümü olarak ele alınır. Yapı sistemleri kendi
ağırlıklarından dolayı kütle dağılımları sürekli olmasından dolayı SONSUZ SERBESTLİK DERECESİNE sahiptir. Ancak değişimin çok
küçük ve çözümün uzun olmasından dolayı az sayıda serbestlik için çözüm yapılabilir. Yapı sistemlerinin düşey, yatay ve zamanla
değişen yükler altındaki şekil değiştirmelerinin belirlenmesi için sistemin boyut ve malzeme özelliklerini içeren basit ve ayrıntılı bir
model oluşturularak yapı elemanları ve dolaysıyla sistemler bu modele göre incelenmesi yapı sisteminin çözümünü kolaylaştırır. Çok
katlı sistemlerde bu modele ilave denge ve uygunluk denklemleri ile çözülür. Tek katlı veya yaylı yani değişkenlik parametresi bir olan
sistemin çözümü ile n katlı sistemin çözümü arasında sadece ilave denklemler bulunması yaklaşık olarak yeterli olmaktadır. Bir yapı
sisteminin serbestlik derecesi, birim kabul edilen model sayısı kadardır. Örneğin 5 katlı bir yapının serbestlik derecesi, birim tek katlı

olduğuna göre 5 olmaktadır. Bu yaylı sistemler içinde geçerlidir. Tek serbestlik dereceli sistemler kat bazında veya yay bazında eşit ve
tek deplasman yaptıran tek kütleli sistemlerdir (Şekil 5.3).
EI=∞ EI EI=∞
m m m
k k
k k k k k x
Kesme Normal c1
çerçevesi çerçeve
P(t)
P(t) k P(t)
P(t) P(t) x
θ x
c1 P(t
Dönme hareketi Yaylı sistem
)
Düşey hareket
xg x xg x xg x
xt = xg + x xt = xg + x xt = xg + x
Şekil 5.3.
Burada, xg zeminin hareketi, x çerçevede kolonun deplasmanı, m çerçevenin kütlesi, I kirişin atalet momenti, c sönüm değeri ve k
rijitliktir. Tek serbestlik dereceli sistemlerin davranışının gerçeğe yansıtması, gerçek modellenme ile mümkündür. Zorlanmış (F(t)
tarafından harekete zorlanan) sönümlü sistemin genel hareket denklemi aşağıdaki şekilde yazılır.
mxɺɺ(t) + cxɺ (t) + kx(t) = F (t) [Fkütle = mxɺɺ ] + [Fsönüm = cxɺ ] + [Frijitlik = kx ] = [Fdeprem ] ….......................................................…...(5.1)
Sistem rijit diyafram kabul edilerek (kesme çerçevesi) yatay kuvvetlere göre boyutlandırılır. Ancak yapının deprem esnasındaki
davranışı kütle ve zemin ivmesine göre belirlendiği için kesme çerçevesinin sönümlü zorlanmış (zemin ivmesi tarafından) hareket
denklemi aşağıdaki gibi olur.
m(ɺɺ x g, zemin ) + cxɺ + kx = 0

x kütle + ɺɺ ɺɺkütle + cxɺ + kx = mx
mx ɺɺ g, zemin …............................................…...(5.2)
∞)
5.3. KESME ÇERÇEVELERİ (I=∞
Yapılar yatay yüklere maruz kaldığında yapının kirişleri döşemelerle birlikte diğer yapı elemanı kolonlara göre oldukça rijit kalmaktadır.
Bundan dolayı rijit diyafram kabulü yapılır ve çerçeve kesme çerçevesi kriterlerine göre çözüme katılır. Kirişlerin rijitliğini kolon
rijitliğinden çok büyük olduklarından sonsuz kabul ederek (kirişlerin deformasyon yapmadığını kabul ederek) kolonların kirişlere
ankastre bağlı (ϕ=0) alınmaktadır (Şekil 5.4). Kabul edilen bu çerçevelere kesme çerçeveleri denir. Kesme çerçevesinde bilinmeyen
sayısı yatay deplasman sayısına inmektedir. Çünkü kolonlar kirişlere ankastre bağlı olduğu kabul edildiği için buralardaki dönüş açıları
sıfır (ϕ=0) olmaktadır.

ϕ5 ϕ10
δ5 I5 δ5
Ikiriş =∞ ϕ4 ϕ9
δ4 I4 δ4
Ikiriş = normal Kesme çerçevesi
Klasik çerçeve ϕ3 ϕ8
δ3 15 bilinmeyen I3 δ3
5 bilinmeyen
[5 δ, 10 ϕ]
ϕ2 ϕ7
δ2 [5 δ [veya katsayısı kadar]] I2 δ2
ϕ1 ϕ6
Ikiriş =∞
δ1 Ι tüm kirişler=∞ I1 δ1
Normal Çerçeve Kesme Çerçeve
M
M M
Şekil 5.4
Rijit kabulünün hesaplarda getirdiği kolaylıklar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

1. Döşeme diyaframları dış yükler altında bir ‘’rijit cisim‘’ hareket yapacağından, kat kütleleri bu diyaframın kütle merkezinde
tanımlanabilmektedir. 2. Bilinmeyen sayısı büyük ölçüde azalacağından, çözüm kolaylaşmaktadır. 3. Döşemelerin varlığının hesaba
katılması sağlanmaktadır. Aksi takdirde döşemlerin üç boyutlu kabuk elemanı kullanılarak sonlu elemanlar yöntemi ile sisteme dahil
edilmesi gerekir ve çözümü karmaşık hale getirir.
Rijit diyafram kabulü sistem dinamik serbestlik derecesini azaltmasından dolayı oldukça önemlidir. Bu kabul ile kat döşemesi (plak)
üzerindeki her noktanın plak düzlemini belirleyen iki eksene göre doğrusal yer değiştirmesi ve plak düzlemine dik doğrultudaki açısal
yer değiştirmesi, bu düzlem içerisinde kalan bağımsız bir noktanın yer değiştirmeleri cinsinden ifade edilebilecektir. Bu durumda, anılan
eleman için toplam serbestlik derecesi 3 olacaktır. Örneğin 5 katlı, döşeme sistemi plak ve her iki doğrultuda eşit olmak üzere toplam
9 adet kolonu bulunan kolon-kiriş çerçeve sistemde, rijit diyafram kabulü ile döşemeye bağlanan diğer noktaların da (kolon-kiriş) iki
eksen etrafında döneceği ve düşey doğrultuda yer değiştireceği düşünülür ise toplam dinamik serbestlik derecesi (9×3+3)×5=150
olur (Rijit diyafram kabulü yapılmasaydı bu kez (9×6)×5=270 olacaktı). Ayrıca döşeme yatay yükler altında rijit cisim hareketi
yaptığı için kat kütleleri döşeme kütle merkezinde iki ötelenen ve bir dönen kütle şeklinde tanımlanır. Bu halde kütle matrisi ile yer
değiştirme vektörü eşit boyutlara çekilebilmesi için statik daralma yöntemi ile 150 olan serbestlik derecesi 15’e düşürülebilir. Ayrıca
rijit diyafram kabulü aşağıdaki şekilde yapı temeline ve katlarına düzenlenerek sönümleyiciler ile kontrol altına alınabilir.
Şekil 5.5. Kesme ve klasik çerçevenin yatay kat yer değiştirmeleri
Çerçeve sistemlerin şekil değiştirmesinde kiriş rijitliklerinin etkisi aşağıdaki şekilde görülmektedir.
F ∞
EI=∞ F F
EI=0 EI

P P(t)
Dinamik M
Statik yükleme
Eğilme M
Dinamik yük
Atalet kuv.
Kayma kiriş Perde Perde çerçeve etkileşimi
Şekil 5.6. Kiriş rijitliğin çerçeve davranışına etkisi

Döşemeleri Rijit Diyafram Olarak Çalışmayan Yapılar; döşeme süreksizliliğinin (A2 düzensizliği) ve planda çıkıntıların bulunması
(A3 düzensizliği) halinde rijit diyafram modeli yanlış sonuçlar verebilmektedir. Bu durumda döşemenin düzlem içi davranışının göz
önüne alınması gerekmektedir. İzlenecek yol, döşemenin yeterli sayıda üç boyutlu kabuk elemanlara bölünerek oluşturulacak sonlu
elemanlar modelinin statik veya dinamik analizinin yapılmasıdır. Bu döşemelerin sonlu elemanlar olarak alınması boşluk ve çıkmanın
kenarındaki noktanın diğer noktalardan ayrı davrandığının çözüme yansıtılması bakımından önem kazanmaktadır. Modelde kat
kütlelerinin döşeme düğüm noktalarına uygun bir tarzda dağıtılması gerekmektedir.
ɺɺ + cxɺ + k x = -P(t)
5.3.1. Kolon Rijitliklerinin [k] Hesabı mx
Kesme çerçevelerinde kolonların rijitlikleri Yapı Statiği derslerinden de hatırlanacağı üzere kolonlardaki deplasmanlara karşılık gelen
kesme kuvvetleridir. Kolon rijitlikleri kolonun mesnet durumuna göre aşağıdaki şekilde hesaplanır.
δ 1 h  h3
3
1 12EI δ δ
= δ= k= = 3 h3 1 3EI
IKİRİŞ=∞ 2 3EI  2  12EI δ h IKİRİŞ=∞ δ=
3EI
k= = 3
δ h
h/2
δ/2
EI h h
h EI EI
Kesme çerçevesinin
kolon rijitlikleri
EI h/2 h/2
k
i δ i k
δ
_ Mk = 6EI δ Mi = −
6EI
δ+
6EI 3EI
δ=− 2 δ
2
L L2 2L2 L _ Mk = 6EI δ − 6EI δ = 0
2 2
6EI L L
Mi = 2 δ +
L  6EI 6EI  +
 2 δ + 2 δ  3EI 
L
Qi = Q k = 
L  12EI
= 3 δ  δ
Qi = Qk =  L  = 3 δ
L L
3EI
L L
Şekil 5. 8. [a]: iki ucu ankastre [b]: bir ucu ankastre diğer ucu mafsallı çubuklarda k
12EI
k= i k (iki ucu ankastre)................................................5.7
h3 L
3EI
k= i L k (bir ucu mafsallı diğer ucu ankastre)....................5.8
h3
veya iki ucu ankastre k çubuklarında δ ile uç deplasmanları arasındaki ilişkiden de k rijitlikleri aşağıdaki şekilde (Şekil 5.11 (a)) elde
edilir. Bir k çubuğun bir ucuna bir deplasman verildiği zaman uçlarda oluşan moment ve kesme kuvvetleri bulunur. Uç moment
değerlerinden kolon uç kesme kuvvetleri;
6EI 6EI M + Mk 12EI 1 12EI Mi + Mk 3EI 3EI 1 3EI
Mi =− δ Mk = − 2 δ Qi = Qk = i = 3 δ k= = 3 Qi = Qk = = 3 δ+0 = 3 δ k= =
L2 L L L δ L L L L δ L3
olarak elde edilir. Bir ucu moment taşıyan k’ çubuğunda (Şekil 5.11 (b)) δ ile uç deplasmanları arasındaki bağıntıdan k rijitliği yine iki
ucu rijit çubuk kabul ederek çubuk uçlarında oluşan moment bulunur. Burada çubuğun mafsallı ucundaki momentin sıfır olması için bu
noktaya ters yönde ve eşit şiddette bir moment çubuğun her iki ucuna uygulanır. Sonuçta mafsallı uçta moment sıfır diğer uçta ise
yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi bir moment bulunur. Buna göre çubuğun rijitliği iki ucu ankastre çubuktaki gibi hesaplanır.

Sistemlerin k rijitlikleri
q P P
ϕ δ ϕ δ
δ δ
qL4 k=
384EI 5qL4 k=
384EI PL3 192EI PL3 48EI
δ= δ= δ= k= δ= k=
384EI qL4 384EI q5L4 192EI PL3 48EI PL3
q
P
P
δ P
δ δ
L δ
L L
qL4 k=
8EI PL3 3EI PL EA PL3 12EI
δ= δ= k= δ= k= δ= k=
8EI qL4 3EI PL3 EA PL 12EI PL3
P
P(t) q
δ P(t) q m m GIP
m R
B C I 2h k=
I h 3I ≡ 16.5EI P(t) L
12EI 3I k=
k= 12(3EI) ≡ 48EI A 3E(3I) h3 Ip=Polar atalet m.
(h)3 k= k= k= r
PL3 3EI (h)3 h3 3 G=Kayma modülü
δ= k= 3 A 12EI (2h)
3EI PL D k= R=Yarıçap
(h)3
r=atalet yarıçapı
İZOSTATİK SİSTEMLERİN PERİYODU (T=?)

Periyot (T);
1. Yinelenen bir olayın ya da onu temsil eden bir işlevin, kendini yenileme süresi
2. Esnek bir cismin titreşiminde ya da herhangi bir cismin deviniminde, denge durumu çevresindeki tam bir salınımın saniye
olarak süresi (örneğin bir çerçevenin veya sarkacın, denge konumundan hareket edip yine aynı noktaya gelişinin süresi, bu
titreşim ise her titreşimden biri, dolaysıyla titreşen sistemlerin periyodu çok sayıda olabilmektedir).
3. Yapıların deprem hesabında;
3.1. MBY
3.2. ZTAH
3.3. EDYY
yöntemi ile periyodun belirlenmesi temel işlemlerin başında gelir. Bir yapının periyodu ne denli gerçekçi belirlenirse boyutlandırmanın o
denli gerçek olmasına yakından bağlıdır. AA. Büyük kaya parçası üzerinde duran tam rijit yapının periyodu sıfırdır. Bu yapı zemin
hareket ettiği aynı ivme ile hareket eder, yani zeminle yapı arasında göreli (farklı) bir deplasman oluşmaz.BB. Tam esnek yapının
periyodu ise sonsuzdur. Zemin hareket ettiği zaman yapıda oluşacak ivme sıfır olur. Yapı ile zemin arasındaki göreli deplasman zeminin
deplasmanına eşit olur. CC. Gerçek yapılar ne tam rijittir ne de tam esnektir. Gerçekteki yapıların periyodu (T=0-∞) sıfır ile sonsuz
arasında maksimum ivme ile göreli deplasman depremin bir fonksiyonu olarak incelenir.
Uygulama: Şekildeki kirişin t=? (u:genlik, ω: açısal hız, k: rijitlik). (kesit 600x600 mm, EI=30000000 kNm2)
y=(g+q) kN/m
Çözüm: Kiriş üzerindeki yayılı yükün kirişin ortasında toplanan M=yL olan bir yük olduğu kabul edilerek titreşime tabi tutulur. Titreşim
sonucu ortadaki yığılı kütlenin davranışı aşağıdaki şekilde olur (4.Bölüm).

Mω2u sinωt
k u sinωt
M=yL
M=yL düşey denge
k u sinωt k u sinωt
Yukarıdaki şekilde düşey denge yazılırsa, ku sinωt =M ω2 u sinωt ω2 = k ω= k olur. Burada k bilinmemektedir (k=1/δ).
M M
Aynı kirişin orta noktasındaki birim yüklemeden dolayı oluşan k değeri aşağıdaki şekilde hesaplanır.
1 y=(g+q) kN/m
MM
δ= ∫ 1 1 dL = L k= 1⇒k= 48EI
3
L
1 EI 48EI δ L3 L
2
m kN-sn /m
M1
ML 3
Tekil yükolması ωtekil = k = 48EI Ttekil =2 π=2 π
L/4 M ML3 ω 48EI L
5ML4 2 ML4
Yayılı kütleli olması durumunda; k= 1⇒k=384EI ω= k = 5EI 4 T=2 π=2 π ≅
δ 5L4 M 384ML ω 384EI π EI
Uygulama: Kütlesi (m) uç noktasına toplanmış konsol bir kirişin T=?

m
M=mL
m kN-sn2/m
L3 3EI
EI, L
EI
EI δ δ= k= 3
1 3EI L
L L
Uç noktasındaki deplasman
Çözüm: Konsol sistem daha önceki derslerden uç Noktasındaki deplasman ve k rijitliği aşağıdaki şekilde bulunmuştu. Buna göre
kütlenin çubuğun uç noktasına toplanması durumunda periyot daha büyük olacağından aşağıdaki şekilde hesaplanır. Buradaki bazı
ifadeler 4. bölümde çıkarılmıştı. Kütlenin çubuğun uç noktasında toplanması durumunda kütleden oluşan eylemsizlik kuvvetini kolonun
rijitliği karşılayacağı için aşağıdaki şekilde yatay denge yazılır.
δ=u sinωt M
M M ω2 u sinωt (4.bölüm 4.4)
k u sinωt
∑Fx =0 kusinωt−Mω2 usinωt =0 kusinωt −Mω2 usinωt =0 ω2 = k = k T =2π daha önce bulunmuştu.
M mL ω
3
Yukarı bağıntıdaki δ = L k = 3EI T = 2π = 2π mL
4
olduğundan ω = k = 3EI3 = 3EI3
3
3EI L M M⋅L mL⋅L ω 3ÊI
mL 4
Yayılı kütleli olması durumunda; T= 1
0.56 EI
Uygulama: Verilen çerçevenin doğal frekans ve periyodunun bulunması.[ m=20 kNs2 /m EI= 3.105 kNm2 ]
δ
δ δ
Ikiriş = ∞ T
12EI 12E(3I) 4.5EI C T
k AB = kN/ m k CD = = 3 kN/ m B
L3 (2L)3 L L=3m
I 3I t
2L
A
12EI 4.5EI 16.5EI
k AB + k CD = + 3 = kN/ m
L3 L L3 D
k 16.5 x 3.105 2π 2π 95.74

ω= = = 95.74 s−1 T = = = 0.07 s f = = 15.23rad / s
m 20x33 ω 95.74 2π

Uygulama: T=? (E C20 =28.106 kN/m2 EC50=37.106 kN/m2 LBC= LCF=5m LFJ=6m IAB=45000 cm4 IDC=28800 cm4 IEF=IGJ=184320 cm4)
50kN/m
F J Kütle; m=[16⋅50]/9.81=81.55 kNs2 /m
B 800 t C
5m 800/9.81=81.55 5m 5m Rijitlik k = kAB + kDC + kFE + kGJ
7m
A EC 3EIAB 12EIDC 3EIEF 12EIGJ

G k= + 3 + 3 + 3
l3AB lDC lEF lGJ
D
  3 ⋅ 45000 12 ⋅28800 3 ⋅184320 12 ⋅184320  
k = 28.106C50 ⋅ 10 −8  3
+ + +  = 6777.67 kN / m 
  5 73 53 53  
 
C20 için  
 
 ω= k = 6777.67 = 9.11s −1 2π ω 1 1
T= = 0.69s f= = = = 1.45 r / s 

 m ( 800 9.81 ) 9.11 2 π T 0.69 
 T20 > T50
 −8  3 ⋅ 45000 12 ⋅ 28800 3 ⋅184320 12 ⋅184320  
k = 37.10C50 ⋅ 1 0 
6
3
+ 3
+ 3
+ 3  = 8956.21 kN / m 
  5 7 5 5  
 
C50 için  F (kN)
  0.5
 ω= k = 8956.21 = 10.48s −1 2π ω 1 1 
T= = 0.60s f= = = = 1.67 r / s 

 m ( 800 9.81 ) 10 .48 2 π T 0.6 
t (s)
0.2
F 0.5
t = 0.2 s ise deplasman u=? Deplasman u= (1− cos ω t ) = (1− cos9.44 x0.2 ) = 0.000055 m
k 7261.79
F 0.5
Hız v = ( ω sin ω t ) = (9.44 sin9.44 x 0.2 ) = 0.000021m / s
k 7261.79
Uygulama: Şekilde özellikleri verilen çerçevenin periyot ve frekansının bulunması.

20kN/m
1. Yöntem (Kesme çerçevesi (kolon kesitleri 0.3x0.6 kiriş 0.3x0.545 m)) B D
5m
3EI 12EI  3 ⋅ [0.3 ⋅ 0.6 3 /12] 12 ⋅ [0.6 ⋅ 0.3 3 /12] 
∑ k = 3 AB + 3 CD = 28500000 ⋅  +  = 7387.2kN / m
h AB hCD  53 53  C
A
5m
k 7387.2 2π 26.92
ω= = = 26.92 s −1 T = = 0.23 s f= = 4.28 s −1
m [20 ⋅ 5] / 9.8 1 26.92 2π
2. Yöntem: Çerçevenin T=? Kolon 0.3x0.6m IAB = 0.0054m4 IBD = 0.00405 m4 ICD = 0.00135m4 E = 28500000kN / m2
20kN/m B moment dengesi 2 (1.2+1.2) ϕB + 1.2ϕD -(2x1.2/5)u1=0 ϕB ϕD u1

B 3I k=1.2 D K12
m
D moment dengesi 2 (1.2+0.4) ϕD + 1.2ϕB -(3x0.4/5)u1=0 K11
ΣMB 4,8 1,2 -0,48
4I 5
k=1.2 I
k=0.4 Yatay (-2x1.2/5) ϕB+(-3x0.4/5) ϕD+[(2x1.2+6x0.4)/52)]u1=0 ΣMD 1,2 3,2 -0,24
A C K21
5m İndirgenmiş matristen −1
K = EI ⋅ [K 22 − K 21[K K 12 ]]
11 ΣX1 -0,48 -0,24 0,192 K22
−1 K12
K11
0,230 -0,086 -0,480
−1
K = EI ⋅ [K 22 − K 21[K11K12 ]] = EI ⋅ ( 0.192 − 0.053 ) = 0.139EI
-0,086 0,345 -0,240
-0,480 -0,240 -0,090 -0,041 0,053 ω = [0.139EI / (20q ⋅ 5L / 9.81)]0.5 = 22.91 T = 0.274 s
−1 −1
K 21 K 21 ⋅ K11 [K 21[K11K12 ]]
3. Yöntem (Eşdeğer) : Vt=1 kabul ederek açı metodu denklemlerinden kat deplasmanı bulunur ve Rayleigh bağıntısı kullanılarak
periyot hesaplanır.

ϕB ϕD u1=δtek katlıda A(ϕδ)=Sabitler

1 B D
ΣMB 4,8 1,2 -0,48 x ϕB = 0 ϕB = 0,645
5m
ΣMD 1,2 3,2 -0,24 x ϕD = 0 ϕD = 0,298
A C
5m ΣX1 -0,48 -0,24 0,192 x u1=δ = 1 u1=δ = 7,192
Denklem sisteminin çözümünden kat deplasmanı (u) ve yapının periyodu aşağıdaki gibi hesaplanır.
Kat Vt= Fi Wi mi= W / 9.81 ui miui2 Fiui T (s)

0.5
1 1 20x5=100 10.19 7.192/EI 564.05 7.192/EI T = 2π (mu ) / (Fu)
2
= 0.274 s
Görüldüğü gibi klasik (Ikiriş≠∞) çerçeve çözümünden bulunan periyot ile aynı değer bulunmuştur. Bu durum 6. bölümde 3
katlı çerçevenin periyot hesaplarında daha geniş bir şekilde açıklanacaktır.
Uygulama: Sınıfta kesme çerçevesi olarak çözülen tek katlı çerçevenin Tkesme=? Tklasik=? (E=32.106 kN/m2) Kiriş 25x50cm
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8
k=0.5 k=0.6 k=0.8 k=0.5 k=0.7 k=2

k=2 4m
30/60
30/60
1 2 30/60 3
30/604
6.43m 4.82m 5.51m
Kesme kerçevesi (Ikiriş=∞ ) durumu için T=?

I (10-3m4) E (kN/m2) h (m) k = 12EI / h3 (kN / m) ∑k Wi (kN) Kütle
B1 1.35 8100 31.605+0.3⋅7.59)⋅6.43+(26.9 k 81000
ω= = = 41.79s −1
B2 5.40 32400 35+0.3⋅6.35)⋅4.82+(16.725+ 455.03/9.81= m 46.38
32.106 4 ∑ k1 = 81000 0.3⋅3.63)⋅5.51=
B3 1.35 8100 46.38 T=
2π 2 ⋅ 3.14
= = 0.15 s
455.03 ω 41.79
B4 5.40 32400
T≠∞ için çözüm EI=32.106x0.33x0.6/12=43200 kNm2
Kat düğüm momentleri 5d 2.2 ϕ5 + 0,6ϕ6 -0.375u1=0 6d 6.8ϕ6 + 0,6ϕ5 +0.8ϕ7 -1.5u1 =0 7d 4ϕ7 + 0,8ϕ6 +0.7ϕ8 -0.375u1=0
8d 5.4 ϕ8 + 0,7ϕ7-1.5u1=0 YD -0.373(ϕ7+ϕ5)-1.5(ϕ6+ϕ8)+1.875 u1=0
ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 u1 0,4660 -0,0421 0,0086 -0,0011 -0,375

−1
ΣM5 2,2 0,6 0 0 -0,375 -0,0421 0,1545 -0,0316 0,0041 -1,5 K = EI ⋅ [K22 − K21[K11 K12 ]] =
−1 K12
K11
ΣM6 0,6 6,8 0,8 0 -1,5 0,0086 -0,0316 0,2623 -0,0340 -0,375 EI ⋅ (1.875 − 0.775 ) = 1.1EI
ΣM7 0 0,8 4 0,7 -0,375 -0,0011 0,0041 -0,0340 0,1896 -1,5 ω = [1.1EI / (46.38)]0.5 = 32 T = 0.209 s
−1
ΣM8 0 0 0,7 5,4 -1,5 K 21 ⋅ K11 -0,1131 -0,2102 -0,0032 -0,2774 0.775
−1
ΣX1 -0,375 -1,5 -0,375 -1,50 1,875 [K 21[K11K12 ]]
KLASİK ÇERÇEVE (I≠∞ ) KESME ÇERÇEVESİ (I=∞ )

ω=
1.1⋅ 43200
46.38
−1 2π
= 32s T = = 0.20s
32
> ω=
k 81000
=
m 46.38
−1
= 41.79s T = =
2π 2 ⋅ 3.14
ω 41.79
= 0.15 s
Not: Açı yöntemiyle hesaplanan yani kiriş rijitliğinin sonsuz olmaması durumunda yapının periyodu artmaktadır. Yani kesme çerçevesinde
rijit düğüm sayısı fazla olmasından dolayı yapının periyotu daha düşük olmaktadır.

5.4. ÇOK SERBESTLİK (ÇOK KATLI) DERECELİ SİSTEMLER

5.1’de tek serbestlik dereceli sistemlerde açıklandığı üzere çok serbestlik dereceli sistemlerin davranışının tam olarak belirlenmesi için
yazılacak denklem sayılarıdır. Sistemin çözümü için yazılacak denklem sayısı sistemin serbestlik derecesine eşittir. Sistemin serbestlik
derecesini belirleyen, yatay kuvvetler, sönüm kuvvetleri, kat kütleleri ve atalet kuvvetleridir.
Çok katlı çerçevelerin yatay yükler altındaki şekil değiştirmeler aşağıdaki gibi olmaktadır.
q2 m2/2
q2.L/2=m2/2 m2
l=∞ F2(t) F2(t)
k2 Σ k2
q1 m1/2
≡ q1.L/2=m1/2 ≡ m1 ≡
l=∞ F1(t) F1(t)
k1 Σ k1
L
xg x1 x2 x2 x1 xg
xt(deplasman) = xg(zemin)dep.+x(1.kat)dep.+x(2.kat)dep. xt = xg+x1+x2
Şekil 5.10.: Çok katlı yapıların yatay yükler altındaki davranışı [Eğilmeye çalışan sistemler]
Newton’un hareket yasası F=ma ise her kat için bu eşitliği sağlayan yatay kuvvet F ve karşı koyan ma dengesini yazılır. Bu yatay
denge sistemin şekil değiştirmiş hali üzerinde ( kesme çerçevesi) yazılır.
A. Rijit sistemlerde kolon rijitlikleri ve kütlelerinin davranışı
Sönümsüz sistemlerin rijitlikleri ve kütleleri kat sevilerinde toplandığı kabul edilirek denge denklemleri yazılır.
A: Çok Katlı Yapılar δ2
m2 ∆2
F2(t) m2ɺxɺ2 2. katta yatay denge, x1
x1 x2 x2
m2
F2(t) Σ k2 m2 ɺɺx 2 + k 2 x 2 = F2 (t )
k2 x2
Σ k2 x2
k2 x2
m1 δ1
F1(t) Σ k2 ∆1
m1 m1ɺxɺ1
Σ k1 F1(t)
Σ k1 k1 x1 1. katta yatay denge, Eğilmeli sistemde şekil
x1 x2 m1 ɺɺx1 + k 1 x1 −k 2 x 2 = F1(t ) değiştirme hali (kiriş I≠0 ∞)
x1 x2
Şekil 5.11. Çok katlı yapıların kat seviyelerindeki rijitlik ve kütleleri
m2=M2/2 x1
ÇOK SERBESTLIK DERCELİ
ÇOK SERBESTLIK DERCELİ
M2 k k1
M1 m=M/2 k x c k2 x2
M1 m=M1+M1/2 ɺɺ
x M1 M2
k ɺɺ
x M c1
c c2
ɺɺ [ZEMİN]
x c ɺɺ [ZEMİN]
x k
c
m=M/2 Seri
m1=M1/2
Seri
paralel
Şekil 5.9. Yaylı sistemlerin yatay yükler altındaki davranışı

Yaylı sistemlerin denge denklemleri ise aşağıdaki şekilde elde edilir.
F1(t) m1 F2(t) m2
1. yayda yatay denge,
B: Yaylı sistemler k1 k2 m1ɺxɺ1 + k1 x1 - k2 x2 = F1(t)
F1(t) x1 F2(t) x2
2. yayda yatay denge,
k1 x1 k2 x2 k2 x2 m2ɺxɺ2 + k2 x2 = F1(t)
m1ɺxɺ1 m2ɺxɺ2
Burada 1. ve 2. katın yatay dengelerinden, x 2 + k 2 x 2 = F2 (t)

m2 ɺɺ x1 + k1 x1 − k 2 x 2 = F1(t ) diferansiyel
m1 ɺɺ
denklemleri elde edilir. Çok katlı yapılarda bu denklemlerin çözümlerinin matris formatında düzenleyerek çözümü ve bilgisayara
uyarlanması sağlanır. Yatay deprem yüklerine maruz yapıda etkili olan [M]: Sistem kütle matrisi, [C]: Sistem sönüm matrisi [K]:
Sistem rijitlik matrisi ve {r}T= {1,1,1…..1} deprem yönünde kat deplasmanlarını tanımlayan bir vektör matris formatında,
ɺɺ + [C]{x}
[M]{x} ɺ + [K]{x} = -F(t) …............................................................…...(5.5)
sönümlü zorlanmış genel hareket denklemi şeklinde yazılır. Sistemin rijit diyafram olarak (kesme çerçevesi) deprem esnasındaki
davranışı kütle ve zemin ivmesine göre belirlendiği için kesme çerçevesinin sönümlü zorlanmış hareket denklemi elde edilir.
[M]{ɺɺxkat kütlesinden +ɺɺx g, zemin }+ [C]{x} ɺ + [K]{x}=− [ M]{rmatrishaliiçin }{ɺɺx g, zemin }

ɺ + [K]{x}= 0 [M]{xɺɺkat kütlesinden }+ [C]{x}
ɺɺ} + [C]{xɺ } + [K]{x} = -[M]{r} x

[M]{x ɺɺ g …............................................................…...(5.6)
m4 Kesm e çerçevesi (Ikiriş = ∞ ) zorlanm ış sönüm lü genel hareket d enklem i

k4 m3 δ4
k3 m2 δ3 m 1 0 0  ɺɺx 1  c 1 + c 2 − c 2 0 0   xɺ 1  k 1 + k 2 − k 2 0 0   x 1  m 1 0 0  1 ɺɺx g 

δ2
0 m 0  ɺɺx   − c c + c − c 0   xɺ   − k k + k − k 0   x  0 m 0  1 ɺɺx 
k2 m1
 2  2+  2 2 2 2
 2 +  2 2 2 2
 2 = − 2    g
k1 Ikiriş = ∞ δ1 : : :  :   : : : :  :   : : : :  :  : : :  :  : 
Kesme              
çerçevesi 0 0 m n  ɺɺx n   0
 0 − c c n   xɺ n   0 0 − k k n  x n  0 0 m n  1 ɺɺx g 

n n
r zem in.ivm e
kü tle
iv m
e
sö nüm hız sönüm depl.
k ütle
ÇER Ç EV E
Klasik çerçevenin (I kiriş Ikolon ile kıyaslandığında çok büyük değil) genel hareket den klem i
m4
ϕ8 δ4
k4
ϕ4
m3 Ι m 11 m 12 ... m 1n  ɺɺx 1   c 11 c 12 ... c 1n   xɺ 1  k 11 k 12 k 13   x 1   m 11 m 12 ... m 1n  1 ɺɺx g 
k3
ϕ3 Ι ϕ7
δ3 m m ... m  ɺɺx   c c ... c   xɺ  k k k   x  m m ... m  1 ɺɺx 
   g
m2
ϕ2 Ι ϕ6 δ  21 22 2n  2 
 +  21 22 2n  2 
 +  21 22 23   2  = −  21 22 2n
k2 m1 2
 ... . .. ... ...  :   ... ... ... .. .  :  : : :  :   ... ... ... ...  :  : 
k1
ϕ1 Ι ϕ5
δ1              
Klasik m n
1
m n 2 ... m nn  ɺɺx n   c n 1 c n 2 ... c nn   xɺ n  k n 1 k n 2 k nn   x n 
m n1

m n 2 ... m nn  1 ɺɺx g 

çerçevesi
r zem in ivm e
kütle
iv m e
sönüm
h ız
rijitlik
depl.
k ütle
ÇER Ç EVE
Sistemin tabandan gelen sarsmaya göre tepkisi, o sistemin tabanının sabit olduğu ve kütlenin de − mx
ɺɺ g dış yüklemesine maruz
kaldığı durumdaki tepkiye eşdeğerdir. 5.10 genel hareket denkleminde 4.38 bağıntısındaki sönüm
c =2ωζ→c=2ωξm ω2 = k →k =ω2 m (ξ=sönüm oranı) değerleri yazılır ve kütle [her terim kütleye [m] bölünür]
m m
kısaltması yapılırsa,
[M] {ɺɺx}+2 ωξ [M] {xɺ }+ω2 [M] {x}=- [M] {r}xɺɺ {x}
g ɺɺ +2 ωξ{x}
ɺ +ω2 {x}=-{r}xɺɺg ……........................... (5.7)
[M] [M ] [M] [M]

bağıntısı elde edilir. Bu denklem her hangi bir sayısal çözümleme yöntemi ile çözülürse, zamana bağlı olarak değişen yer ivmesi
{x}(t)
ɺɺ altında oluşacak yer değiştirme {x}(t) ve sabit sönüm oranı için bulunabilir.
1999 Marmara depremi yer

değiştirme spektrumu (Kocaeli-
Ambarlı)
Yukarıdaki ivme kaydından görüldüğü gibi Marmara depreminde maksimum yer ivmesi (Peak ground acceleration-PGA) 0.25g olarak
ölçülmüştür. Tasarımında yapıya etkiyen yüklerin zamana bağlı olarak değişiminden ziyade bu yüklerin en büyük değeri kullanılır.
Yukarıdaki şekilde verilen grafikte yer değiştirme-zaman değişiminden ziyade bu zaman aralığında yer değiştirmenin aldığı en büyük
değer önemlidir. Yer değiştirme spektrumları;
1. Belirli bir yer hareketi etkisinde,

2. Sabit bir sönüm oranı için,
3. Periyotları farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin
yapacağı en büyük yer değiştirme değerlerini gösterirler. Bu spektrum eğrisinden, periyoda bağlı olarak okunacak yer değiştirmeye
Spektral Yer Değiştirme (spectral displacemen-SD) denir. Yer değiştirme en büyük değerini aldığı anda yapıda oluşan iç kuvvetleri
veren bağıntı,
F = k ⋅ x = k ⋅ u = k ⋅ SD 5.8
olur. F kuvvetinin yapıya statik olarak etkidiği varsayılıp, statikten bilinen yöntemlerle iç kuvvetler hesaplanabilir. Bu şekilde bulunan
iç kuvvetler, yer hareketi etkisinde oluşan en büyük iç kuvvetler olarak kabul edilip tasarımda kullanılabilirler. 5.12 denklemi yatay
deprem kuvvetlerinin hesabında kullanılan bağıntıda aşağıdaki şekilde kullanılır.
2
F = k ⋅ x = k ⋅ SD = k
(ω2 =m/k ) ⋅ SD = m ⋅ ωivme
⋅ SD

5.9
5.13, yer değiştirmenin en büyük değerine ulaştığı anda yapıya etkiyen kuvvetin, eylemsizlik kuvveti cinsinden ifadesi olarak
tanımlanabilir. Newton kanunu gereği, bir cisme etkiyen kuvvet cismin kütlesi ile ivmesinin çarpımına eşittir (F=ma). Spektral yer
değiştirmesi belirli bir sistem için ivme değeri, sistemin spektral yer değiştirmesi (SD) ile açısal frekansının karesinin (ω2) çarpımı ile
bulunabilir. Bu ivme değeri 5 denkleminin çözümü ile elde edilebilir. Toplam ivme olan yapının ivmesi ile yer ivmesi değeri 5.11
denkleminin çözümünden aşağıdaki şekilde bulunur.
ɺɺ +{ɺɺxg}(t)=2ωξ{x}(t)-
{x}(t) ɺ ω2 {x}(t) SD yerine yazılırsa ɺɺ +{ɺɺxg}(t)=2ωξ{x}(t)-
{x}(t) ɺ ω2SD 5.10
Yer değiştirmenin en büyük değere ulaştığı an, hız sıfır olacağından 5.10 denklemi,
ɺɺ +{ɺɺ
{x}(t) xg}(t)= - ω2SD 5.11

olur. İç kuvvetlerin eylemsizlik kuvveti cinsinden hesabında denk. 5.9, toplam ivmenin en büyük değeri yerine kullanılan bu ivmeye
( ω2SD), sözde ivme veya yalancı ivme (pseudo acceleration), periyotları farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin sözde ivme değerlerini
gösteren spektruma da sözde ivme davranış spektrumu (pseudo acceleration spectra) denir. Yer değiştirme spektrumu elde edildikten
sonra, her bir periyot değeri için ω2SD değeri hesaplanarak sözde ivme davranış spektrumu elde edilir. Bu spektrumdan, belirli bir
periyot için okunacak ivme değeri de sözde spektral ivme (pseudo spectral acceleration–PSA) olarak adlandırılır. Sözde spektral
ivmeyle spektral yer değiştirme arasındaki ilişki,
PSA =ω2 SD 5.11
denkleminde verilmiştir. Şekilde, Ambarlı kaydı için elde edilen sözde ivme davranış spektrumu gösterilmiştir. Şekil 5’te verilmiş olan
sistemlerin sözde spektral ivmeleri de davranış spektrumu üzerinde işaretlenmiştir. Örneğin, periyodu 0.5s olan tek serbestlik dereceli
sistem için, 5.11 denklemi kullanılarak,
ω2 =2 π T=0.5sn ise ω2 = 2 π =157.75 (1/s2 ) PSA =ω2SD=157.75⋅0.043= 6.78m/s2 = 0.678g

T 0.5
Normalize edilmiş sözde ivme

davranış spektrumu (1999
Depremi-Anbarlı kaydı)
Şekil 5 (Los Angeles Obregan Park istasyonunda, 1987 Whittier ve 1994 Northridge depremlerinde)
Yatay eksen tek serbestlik dereceli sistemlere ait periyotları, düşey eksen ise bu defa yer çekimi ivmesi (g) cinsinden sözde spektral
ivmeleri göstermektedir. Burada unutulmaması gereken nokta, şekilde verilen sözde ivme davranış spektrumunun sadece bir depremin,
belirli bir bölgeden alınmış kaydı için çizildiğidir. Dolayısıyla, sadece o yer kaydı için geçerlidir. Farklı yer hareketleri için çizilmiş
davranış spektrumları birbiriyle karşılaştırabilmek için, sözde ivme değerleri geçerli oldukları yer hareketine ait maksimum yer
ivmesiyle (PGA) normalize edilir ve normalize edilmiş sözde ivme davranış spektrumları çizilir. Yukarıdaki şekilde verilen sözde ivme
davranış spektrumunun normalize edilmiş hali gösterilmiştir. Ambarlı kaydının en büyük yer ivmesi (PGA) değerinin 0.25g olduğu ve
periyodu 0.5s olan tek serbestlik dereceli sistem için sözde ivme değeri 0.678g olarak bulunmuştu. Bu durumda, söz konusu sistem
için maksimum normalize ivme; S(T)= PSA = 0.678 =2.712 olur. Örneğin T=1.0 s için normalize ivme değeri
PGA 0.25
S( T)= PSA = 0.45 =1.80 olur.

PGA 0.25
Buraya kadar yapılan açıklamalar yapı davranışının doğrusal elastik olduğu varsayımına dayanmaktadır. Tasarım spektrumları ise yeni
yapıların tasarımında kullanılacak deprem yükünü belirlemekte kullanılır. Başka bir deyişle, tasarım spektrumu, kaydedilmiş bir deprem
için değil, gelecekte ortaya çıkması olası depremler için belirlenir. Doğaldır ki, bir bölgede, gelecekte ortaya çıkması olası depremlere
ilişkin bir tasarım spektrumu hazırlamak için, aynı bölgede geçmişte ortaya çıkmış depremlerden yararlanılır. Eğer, o bölgede, geçmişte
yeteri kadar kayıt elde edilememişse, bu durumda benzer özelliklere sahip (deprem odağının kayıt yerinden olan uzaklığı, fay
mekanizması, sismik dalgaların yayıldığı zemin cinsi ve yerel zemin koşulları gibi) başka bir bölgede elde edilmiş kayıtlardan

yararlanılır. Görüldüğü gibi spektrumlar genel karakteristikleri itibarıyla birbirinden farklı ve oldukça kırıklıdır. Bu farklılıklar nedeniyle,
örneğin, periyodu 0.5s olan tek serbestlik dereceli sistem için bir birinden çok farklı değerler almaktadırlar. Ayrıca, maksimum
değerlerine de farklı periyotlarda ulaşmaktadırlar. Bu durumda, aynı bölgede kaydedilmiş olmalarına rağmen, bu depremlerin hiç biri
tek başlarına, gelecekte gerçekleşmesi olası depremleri temsil etmezler. Zaten gelecekte gerçekleşmesi olası depremler için böylesine
kırıklı bir spektrum tahmin etmek olanaklı değildir. Ancak, bu bölge için bir tasarım spektrumu elde etmekte kullanılabilirler. Tasarım
spektrumları, genelde, o bölgede kaydedilmiş çok sayıda deprem için çizilmiş spektrumların istatistik yöntemlerle değerlendirilmesi
sonucu elde edilirler. Kimi zaman, her periyot değeri için, farklı spektrumlarda elde edilen değerlerin ortalaması kullanılır. Bazı
durumlarda ise ortalama yerine, ortalamaya standart sapmanın eklenmesiyle (ortalama+1standart sapma) elde edilen spektrum
tasarım spektrumu olarak kabul edilir. Bazen de, eldeki bütün spektrumları içine alan zarf spektrumu tasarım spektrumu olarak
kullanılabilir. Şekil 5.11’de, sözü edilen istasyonda, 1987 Whittier, 1991 Sierra ve 1994 Northridge depremlerinde alınmış 8 farklı
kayıt için çizilen spektrumlar, ortalama spektrum ve ortalama+1standart sapmaya karşılık gelen spektrum gösterilmiştir.
Şekil 5.11
İstatistik değerlendirmenin sonucunda, şekil 5.11’de de görüldüğü gibi daha düzgün ve yumuşak spektrumlar elde edilir. Göz önüne
alınan yer hareketi sayısı arttıkça, istatistik değerlendirmeyle elde edilen eğrilerin kırıklığı azalır. Bu nedenle, yönetmelikler de verilen
spektrumlar, tek bir yer hareketi için çizilmiş spektrumlara göre çok daha düzgündür. DY’de elastik deprem yükünü hesaplamakta
kullanılacak, normalize edilmiş elastik tasarım spektrumu, yerel zemin sınıflarına bağlı olarak verilmiştir. Bu spektrum genel haliyle
deprem yönetmelinde gösterilmiştir. Bu şekilde verilmiş olan spektrumun yatay ekseninde yapı periyodu, düşey ekseninde ise S(T) ile
gösterilen yapı periyoduna bağlı spektrum katsayısı verilmiştir. Spektrum katsayısı terimi, yukarıdaki şekilde verilen normalize
edilmiş spektrumda gösterilmiş olan (PSA/PGA) parametresine karşılık gelir. Elastik deprem yükünün hesabı için spektrum katsayısının
verilmiş olması yeterli değildir. Sözde spektral ivmenin belirlenebilmesi için maksimum yer ivmesi (PGA) değerine ihtiyaç vardır.
Maksimum yer ivmesi, DY’de etkin yer ivmesi katsayısı (A0)’na bağlı olarak verilmiştir. Tablo 1’de, deprem bölgesine bağlı olarak
kullanılması gereken etkin yer ivmesi katsayıları verilmiştir.
Deprem analizinde basitleştirilmiş modeller dikkate alınır. Halbuki, gerçek binanın deprem anındaki davranışı bazı sebeplerden dolayı
bu modellerden farklıdır. Bu nedenle pratik olarak yapının deprem anındaki davranışının tahmin edilebilmesi için küçük çaplı titreşimler
anındaki dinamik özelliklerinin incelenmesi gerekir. Diğer yandan yapıların küçük ve büyük çaplı titreşimlerde farklı dinamik özellikleri
gösterdiği için bu farkın dikkate alınması gerekmektedir. Periyot ve sönüm arttıkça yapıya gelen deprem yükü azalabilir. Bu nedenle
periyot ve sönüm deprem yer hareketinin spektrumuna bağlı olarak yapıya deprem süresi içinde etkiyen yatay yük düzeyini de belirler.
Yapıların dinamik özellikleri deprem yer hareketinin spektrumuna bağlı olduğu sebepten dolayı, deprem analizinde kullanılan önemli
yöntem olarak bilinen tepki spektrum için yapıların dinamik özelliklerinin değişimi bu yönteme dayalıdır.
Maksimum yer ivmesi ile etkin yer ivmesi katsayısı arasında ilişki; PGA=Aog

Böylece, elastik deprem kuvvetini hesaplamak için gerekli olan sözde spektral ivme S(T)Aog olarak bulunur.
Yerel Spektrum karakteristik periyotları

 
Deprem Ao=etkin yer Zemin
  Bölgesi ivme katsayısı Sınıfı TA (s) TB (s)
 
PSA =  PSA PGA⇒A0 g(deprembölgesinebağlı) = S(T)A0 g 1 0.4 Z1 0.10 0.30
 PGA
 2 0.3 Z2 0.15 0.40
 S(T) 

Yerelzeminsınıfınabağlı 3 0.2 Z3 0.15 0.60
 
4 0.1 Z4 0.20 0.90
Böylece, her bir yerel zemin sınıfı ve deprem bölgesi için, elastik deprem yükünü hesaplamakta kullanılacak olan sözde ivme spektrumu
tanımlanmış olmaktadır. Aşağıdaki şekilde (a) her bir yerel zemin sınıfı için spektrum katsayıları gösterilmiştir. Şekil (b)’de ise yerel
zemin sınıfı 1 için, 1.,2.,3. ve 4. derece deprem bölgelerinde kullanılacak olan sözde ivme spektrumu gösterilmiştir. Bir yapının
tasarımına esas alınacak elastik deprem yükü, eğer tasarımda kullanılmak üzere hazırlanmış bir sözde ivme spektrumu varsa,
(F=m(PSA)) denklemiyle bulunabilir. 1. derece deprem bölgesinde, ağırlığı 2000 kN, periyodu 0.5s. olan bir yapının tasarımında
kullanılacak elastik deprem yükünü, zemin sınıfı 4 için hesaplayalım. Yapı 1.derece deprem bölgesinde yer aldığı için etkin yer ivmesi
katsayısı (A0) 0.40, başka bir deyişle, en büyük yer ivmesi (PGA) 0.40g olacaktır. (F=m(PSA)) denklemi, sözde spektral ivme yerine,
maksimum yer ivmesine göre normalize edilmiş ivme cinsinden yeniden yazılacak olursa elastik deprem kuvveti (13) denklemi elde
edilir.
AoS(T)g
S(T)   TB 
0.8
(TB < T) ⇒ S(T) = 2.5  1.0
  T 
2.5  (b)
(TA < T < TB ) ⇒ S(T) = 2.5 0.8

(0 < T < TA ) ⇒ S(T) =1+1.5T/TA Yerel zemin sınıfı
 0.6 1. DB Z1 için ivme

spektrumları
Z4 2. DB
0.4
1.0 Z3 3. DB
(a)
Z2 0.2
4. DB
Z1
0.3 0.4 0.6 0.9 T=1.4 T(s) 0.5 1.0 1.5 2.0 T(s)
Yukarıda verilen spektrum eğrisinin incelenmesinden;
1. T1 periyodu yapının kat yüksekliği ile orantılı olarak arttığı ve bunun sonucunda daha sağlam zeminleri temsil eden eğriler
üzerinde deprem ivmesinin azaldığı bölgede kaldığını, ancak zayıf zeminde (Z4) yüksek katlı binaların periyotlarının bile
halen yüksek deprem ivmesinin oluştuğu bölgede kaldığını görürsünüz. Bir başka deyişle, zayıf zeminde 3 kattan daha
yüksek binalar depremi mutlaka yüksek bir ivme ile hissedecektir.
2. Sağlam zeminlerin (1.) maksimum ivme değerleri zayıf zemine göre bir miktar daha fazladır. Ancak sağlam zeminlerde
maksimum ivmelerin görüldüğü periyot aralığı kısadır: 0.1 saniye ile 0.4 saniye aralığında maksimum ivme oluşur ve 0.5
periyodundan sonra hızla düşerek etkisini kaybeder. Eğer binanın periyodu 1 sn civarında ise, sağlam zeminde deprem
ivmesi yarı yarıya daha az hissedilir. Bu da binanızın depremden büyük bir hasar almadan kurtulmasını sağlayabilir.
3. Zayıf zeminlerin (Z4 ile gösterilen eğridir) maksimum ivme değerleri sağlam zemine göre daha az olmasına karşın maksimum
ivmelerin görüldüğü periyot aralığı çok daha uzundur: 0.3 saniye ile 1.3 saniye aralığında maksimum ivmeler oluşur. Bu
nedenle zayıf zeminde sadece az katlı binalara izin verilmelidir. Kat yüksekliğini azalttığınızda T1 periyodunun düşük bir
değerde kaldığını ve zayıf zemin ivme eğrisi üzerinde de, ivmenin düşük olduğu bölgede kaldığını görülür.

( )
Fel =m PSA PGA
PGA
5.17
(5.17) denklemi eldeki veriler yerine konulduğunda aşağıdaki halini alır.
( ) ( )
Fel =m PSA 0.40g=W PSA 0.40=W PSA A01.derece
PGA PGA PGA ( )
Bu aşamada, elastik deprem kuvvetinin hesabı için PSA oranının belirlenmesi gereklidir. Bu oranın, yönetmelikte spektrum katsayısı
PGA
(S(T)) olarak tanımlandığı daha önce belirtilmişti. Ayrıca, bu oranın, sözde ivme spektrumu değerinin maksimum yer ivmesiyle
normalize edilmesi sonucu elde edilebileceği de açıklanmıştı. Bu durumda yukarıdaki denklem,
Fel = WS(T)Ao (5.18)
halini alır. DY, yapıların tasarımında kullanılacak olan elastik deprem yükünün (14) denklemiyle hesaplanmasını öngörmektedir.
Bununla beraber, bu elastik deprem yükü, konut, işyeri ve oteller gibi yapıların tasarımında kullanılacak deprem yüküdür. Kamu
binaları, okullar, yurtlar, askeri kışlalar, hastaneler, enerji üretim ve dağıtım tesisleri, depremden hemen sonra kullanılması gereken
yapılar ve halkın kısa süreli de olsa yoğun olarak bulunduğu tiyatro, sinema ve spor salonları gibi yapılar için kullanılacak deprem yükü,
(5.18) de kullanılacak değerin 1’den büyük bir sayı ile çarpımıyla bulunur. Buna yapı önem katsayısı (I) denir.
Fel = WS(T)AoI (5.18)
Şekil a’ya göre tasarım deprem kuvveti F=2000x2.5x0.40x(I=1)=2000 kN olur.
Şekil b’ye göre tasarım deprem kuvveti F=2000x1x(I=1)=2000 kN olur.
Geçmiş deprem kayıtlarından spektrum özellikleri incelendikten sonra mod hesabına geçilir.
[M] {ɺɺx}+2 ωξ [M] {xɺ }+ω2 [M] {x}=- [M] {r}xɺɺ →→ {x}
ɺɺ +2 ωξ{x}
ɺ +ω2 {x}=-{r}xɺɺg ……........................... (5.19)
g
[M] [M ] [M] [M]
Bu denklem her hangi bir sayısal çözümleme yöntemi ile çözülürse zamana bağlı olarak değişen yer ivmesi {x}(t)
ɺɺ altında oluşacak
yer değiştirme {x}(t) ve sabit sönüm oranı için zamana bağlı olarak bulunabilir. Başlangıç şartları, deplasman
hız x(0)
ɺ ve deplasman x(0) için 5.19 denkleminin çözümü,
1t
X(t) = x g ( τ)e −ξϖ (t −τ ) sin ϖ (t − τ)dτ ............................................................(5.20)
∫ ɺɺ
ϖ0
bu denkleme Duhamel entegrali denir. Denklemin maksimum değerine “Deprem Hız Spektrumu” denir.
t
x g ( τ)e −ξϖ ( t −τ ) sin ϖ (t − τ)dτ ...........................................................(5.21)
Spv = max ∫ ɺɺ
0
buna göre yapıda meydana gelen maksimum deplasman;
Spv Spa
xmax = = = Sd ................................................................................................(5.22)
ω ω2
olarak hesaplanır. Burada, Spa=deprem ivme spektrumunu Sd=deprem deplasman spektrumunudur. Spv den görüleceği gibi deprem
spektrumları, tek dereceli sisteme ait sönüm oranı (ξ) ve tabii frekansı (ω) ye bağlı olarak verilmektedir.

2π
Spa = Spa (ω, ξ) = Spa (T, ξ) T= ................................................................(5.23)
ω
Dolayısı ile değişik sönüm oranları için değişik deprem ivme spektrumu periyot grafikleri elde edilebilir. Deprem Yönetmeliğinde verilen
deprem ivme spektrum grafiği %5 sönüm oranı kullanılarak elde edilmiştir. MBY’nde ilk adım serbest titreşim analizi yapılarak yapının
doğal frekansı ve modlarının bulunmasıdır. Sönümsüz bir sistemin genel hareket denklemi,
ɺɺ i-mod + [K]{x}φi-mod = 0
[M]{x}φ
Deprem hareketinin zamana bağlı periyodik olduğu kabul edilerek xi = sin(ωi t + θ) olur (4. bölüm). Bu bağıntının iki defa türevi
alınarak yukarıdaki hareket denkleminde yerine yazılır ise,
- ωi2 [M]sin(ωi t + θ)φi + [K]sin(ωi t + θ)φi = 0 

2 2
2
 [-ωi [M] + [K]] φi = 0.................... Kφi = ωi [M]φi 5.23a
[-ωi [M]sin(ωi t + θ)ϕi + [K]sin(ωi t + θ)ϕi ] / [sin(ωi t + θ)] = 0 
bağıntısı elde edilir. Bu bağıntının bilinmeyenleri {φi} genlik vektörünün elemanları olan bir homojen (ikinci tarafı sıfır olan) lineer cebir
denklem takımıdır ve bizim için anlamsızdır; {φi} nin sıfırdan farklı anlamlı çözümleri olabilmesi için, denklem takımının bütün
denklemleri bağımsız olmamalı, en az iki denkleminin arasında lineer ilişki bulunmalıdır; bu, matematikte, kısaca “denklem takımının
katsayılar matrisi sıfır olmalıdır” şeklinde ifade edilir. Buna göre bağıntıda determinantı sıfır yapan açısal hızlar ( ω),
det[[K] - ω2 [M]] = 0…………………….…..……………........................................(5.24)
bağıntısından elde edilir. Elde edilen açısal hızlar denklem 5.23a’da yerine yazılarak modlar hesaplanır. Böylece mod birleştirmeye
adını veren modlar bulunur. Genel hareket denkleminde deplasmanlar moda eşitlenirse,
[M]{x}
ɺɺ + [C]{x} ɺ + [K]{x} = -[M]{r}xɺɺg

  T
 φT [M]φ = M  φ [m]φ = m
  T  T
x = φxmod φT [M]φɺɺxmod + φT [C]φxmod
ɺ + φT [K]φx mod = -φT [M]{r}xɺɺg φ [C]φ = C  φ [c]φ = c
  T 
 φ [K]φ = K  φT [k]φ = k
 
[m]{x}
 ɺɺ + [c]{x} ɺ + [k]{x} = -φT [M]{r}xɺɺg denklem 5.19 olur.
değerleri elde edilir. M, C ve K sırasıyla genel kütle, sönüm ve rijitlik matrisi veya değerleridir. Mod (φ)=Sistemin ω açısal hızıyla
yaptığı serbest titreşim anında kütlenin ordinatlarına denir. Fiziksel açıdan φ serbest titreşim anında alabileceği şekli gösterir.
Sistemin aldığı şekil sabit kalır ama titreşim genliği değişir. φ; “mod şekil” vektörü denilir. Birinci moddan sonuncu moda kadar, mod
şekil vektörleri bir matriste dizilirse, “modal matrisi” (Modal Matrix) elde edilmiş olur. Mod şekil vektörleri lineer bağımsız özelliğe
sahiptir. Buda ortogonalik özelliğinden kaynaklanır. Mod şekil vektörleri, n boyutlu bir vektörel uzayı oluşturmaktadır ki analizde,
“modal uzay” olarak tanımlanır. Bu uzayın esas vektörleri sistemin titreşim modlarıdır. Şekil fonksiyonlarını kullanarak genlik
vektörleri ile mod şekil vektörleri arasındaki bağıntı aşağıdaki gibi kurulabilir ki “MBY” de denilir. Modların Ortogonal Özelliği ve
Normalizasyonu, genel özdeğer problemi çözümü sonucunda bulunan özvektörler çeşitli amaçlar için değişik formlarda ifade
edilmektedir. Bu değiştirme işlemine normalizasyon denilmektedir. Bu tip normalizasyon, aynı zamanda kütle ve rijitlik matrislerine göre
ortogonalite şartları da denmektedir [i=j {φi }T [M]{φi}= [1] i≠j {φi }T [M]{φj}= 0].
Mod vektörlerin, ortogonalite özelliklerinden biride her moda ait, titreşim enerji bağımsızlığıdır. Yani titreşim enerjisi bir moddan
diğerine geçemez. Buda her moda ait enerjiyi, diğer modlardan bağımsız olarak incelemesine olanak sağlanması demektir. Bu

denklemin serbestlik derecesi olan n adet ω2 pozitif kökü vardır; bunlar, problemin “özel değerleri” (eigen values) olarak anılır. Yani
bu denklemin,
n-adet pozitif “+ ω ” kökü,

n-adet negatif “ - ω ” kökü
vardır; n-serbestlik derecesi, “+ω” lar ise serbestlik derecesi sayısınca farklı olmak üzere çözüm vektörlerinin açısal frekanslarını
gösterir. Yine n-serbestlik derecesi sayısı kadar olan “-ω” köklerin ise fizik bir anlamı yoktur. Yani burada kullanılacak anlamlı
değerler “+ ω” değerleridir.
ω1 ω2 ω3
Bulunan açısal frekanslara karşı gelen modları bulmak için yazılan denklem homojen olacağı için modlardan birine genellikle birincisine
(φ1N) bir değer verilerek diğerleri buna bağlı olarak bulunur.
φ2
φ1 φ3
ω1 {φ11 φ21 φ31 φ41 φN1}
ω2 {φ12 φ22 φ32 φ42 φN2} φ1 φ2 φ3
ω3 {φ13 φ23 φ33 φ43 φN3}
φ1 φ2 φ3
: :
ωN {φ1N φ2N φ3N φ4N φNN}
1.mo 2.mo 3.mo
φ’ler de yine titreşimin özel değerlerindendir ve sayıları yine n-adettir; bunlara “genlik vektörleri”, “doğal titreşim modları”, “mod
vektörleri” yada kısaca “modlar” (natural modal vectors) denir. Yani her açısal hıza karşı serbestlik derecesi kadar mod bulunur.
Beş katlı bir yapının ilk iki açısal hızına karşı her bir açısal hıza 5 tane olmak üzere 10 tane mod hesaplanır. Yapıların periyotları
sonsuz kabul edilebilinir. Mod vektörleri genellikle;
{φi }T [M] {φi } = Mi = 1...........................................................................................(5.7)
olacak şekilde normalize edilmektedir. Yapılan işlemlerin kontrolü bakımından modların normalize edilmesi kontrol imkanı
sağlamaktadır. Yapıya ait deplasmanlar, titreşim modları cinsinden;
{x} = {φ1} Y1 + {φ2} Y2 + ………………….+ {φN } YN…………………..……….......(5.8)
olur. Buradan modal matris ve deplasman aşağıdaki gibi ifade edilerek (5.8) denklemi düzenlenirse;
[φ] = [{φ1}{φ2}{φ3}…………..{φN}]: modal matris {Y}T = {Y1 Y2 ...YN} : modal deplasman
{x} = [φ] {Y } …………………………………………………………………...……(5.14)
olur. (5.14) denklemi (5.9) denkleminde yerine konur ve soldan [φ]T ile çarpılırsa;

[φ]T[M][φ] {Y} + [φ]T[C][φ] {Y} +[φ]T[K][φ] {Y} = [φ]T[M][r] xg …...........................(5.15)
denklemi elde edilir. Bu denklemdeki terimler matris formunda aşağıdaki şekilde tanımlanır.
α1  ω12 0 0 
m1 0 0  1 0 0    2ξ1ω1 0 0 
  T  α     
M = 0 m2 0  [φ] [M][ φ]=0 1 0 =[I] [φ] T [M][r]= 2  [φ] T [C][φ]=0 2ξ2ω2 0  [ φ] T [K][ φ]=0 ω22 0 
0 0 m3 
....
  .
0  
0 0 1 0 2ξ3ω3  2
α 
 N 0 0 ω3 
αI = {φr }T [M] {φr } : i’inci modal kütle çarpan olduğundan r’inci mod için;
Yr + 2 ξr ωr Yr + ωr2 Yr = - αr xg ……………………..…………………...………………….…(5.16)
olur. Ayrıklaştırılmış hareket denkleminin normal koordinatlar bulunmuş olur. 5.16 denklemi tek serbestlik dereceli sistem için verilen
5.1 denklemi ile karşılaştırılırsa;
x ...........................Yr ξ............................ξr
ϖ...........................ϖr -xg.........................-αrxg
olduğu görülür. Buna göre r’inci moda ait maksimum yer değiştirme;
Spa (Tr ξ )
(Yr )max = α ...........................................................................................(5.17)
ωr2
şeklinde normal koordinatlarda elde edilir. Buradan {x} deplasmanlarına her moddan gelen max. katkı;
{x}max = {φi} (Yi )max...............................................................................................(5.18)
bağıntısıyla hesaplanabilir. Her moddan gelen maksimum katkı aynı anda meydana gelmediği için bu katkıların üst üste eklenmesi
doğru değildir. Bu katkıların ancak tam karesel birleştirme veya karelerinin toplamının karekökü şeklinde birleştirilmesi daha uygundur.
5.5. KESME ÇERÇEVELERİNİN SERBEST TİTREŞİM DENKLEMLERİ
Herhangi bir yatay kuvvet uygulamaksızın yani sadece kendi kütlesiyle serbest titreşim yapan kesme çerçevelerinde titreşim genel
diferansiyel denklemini,
ɺɺ nx1 + [C]nxn {x(t)}

[M]nxn {x(t)} ɺ nx1 + [K]nxn {x(t)}nx1 = 0 …....................................................(5.19)
şeklinde yazmak mümkündür. Yukarıdaki denklemi kullanarak sistemin titreşim denklemini istenilen moda göre elde edebiliriz. Buna
göre mod vektörlerinin ortagonel özelliğinden yararlanıp istenilen mod, örneğin r. modun transpozunu (5.19) denklemine soldan
çarparak r. mod hariç, diğer modlar elenir.
[M]nxn [φ]nxn {x(t)}

ɺɺ nx1 + [C]nxn [φ]nxn {x(t)}
ɺ nx1 + [K]nxn [φ]nxn {x(t)}nx1 = 0
……………….……….5.20
[φr ] T [M][φ]{x(t)}
ɺɺ + [φr ] T [C][φ]{x(t)}
ɺ + [φr ] T [K][φ]{x(t)} = 0
denklemi r. modda, çok serbestlik dereceli sistemin denklemi olarak tek serbestlik dereceli sistem denkleminin benzeridir. Bundan
dolayı çok serbestlik dereceli bir sistem, tek serbestlik dereceli bir sistem gibi düşünülebilir. Bu denk iki sistem her t zamanında aynı
enerjiye sahiptir (Paz, 1989). Yukarıda yapılan işlemin aynısı, her mod için uygulanarak (5.20) denklemine benzer n adet denklem elde

edilir. Sonuç olarak eğer n serbestlik dereceli bir sistem yalnız bir modunda titreşim yaparsa matematiksel analizi açıdan tek serbestlik
dereceli bir sistem gibi davranmış olur.
5.19 denkleminde her kat için yatay hareket; [xi]= [φ ] sin ( ωt-ϕ) (i=1, 2, 3.....n)
İle ifade edilir ve yukarıdaki genel denklemde yerine yazılırarak düzenlenirse,
-ω2 [M] [ φ] sin{ωt-ϕ} + ω [C] [ φ] cos{ωt-ϕ} + [K] [ φ]sin{ωt-ϕ} = 0
olur. Sönümsüz kabul edilirse bu homojen denklem sistemi, -ω2 [M] [ φ] sin{ωt-ϕ} + [K] [ φ] sin{ωt-ϕ} = 0 bağıntısı haline dönüşür.
Bu denklem sisteminin sıfır genel çözümü yanında sıfırdan farklı bir çözümü olması için denklemim sol yanındaki katsayılar matrisinin
determinantının sıfır olması gerekir. Yani sıfırdan farklı çözüm için her iki taraf sin{ωt-ϕ} bölünürse,
[[K] - ω2 [M]] {φ}=0 ........................................................................................(5.21a)
olur. Bu durumda sistemin sınır şartlarından birisi yatay yük olmadığı durumda yani sistemin sabit (modun dolayısı ile deplasmanın
sıfır) olması durumunda,
{φ}= [[K] - ω2 [M]]-1⋅ 0=0 ........................................................................................(5.21b)
olur. Yani [[K] - ω2 [M]]-1=0 sistem sabittir hareket olduğu sıfır olmaması gerekir. Sistem titreşim esnasında modların yukarıdaki gibi
sıfır olmaması için,
det[[K] - ω2 [M]]=0 ........................................................................................(5.21c)
olması gerekir. Yani hareket özdeğer problemine dönüşmüş olur. Mod vektörü (φ), sistemin açısal hızla (ω) serbest titreşim
yapmış olduğu anadaki kütlelerin koordinatlarına denir. Fiziksel açıdan modlar sistemin maksimum titreşimlerindeki
konumunun koordinatlarıdır. Bu koordinatlar yatay ve dönüş (burulma) şeklinde olur. Hareket ve problem özdeğer vektör
haline dönüştürülürse 5.21c’den sistemin serbestlik derecesi kadar olan mod şekli (φ) vardır. Bu denklem sisteminde n tane (kat sayısı
kadar) ω ve buna bağlı olarak her ω için de n tane φ mod bulunur. 9 katlı bir yapı için genelde 9 tane açısal hız ve her bir açısal için de
9 tane mod olmak üzere toplamda n2 (9⋅9=81 tane) kadar da mod bulunur. Bu daha sonra yönetmelik kriterlerinegöre azaltılır.
Köklerden birine (ω) bağlı olarak bulunacak mod şekilleri için ilk mod 1 kabul edilerek diğerleri bulunur. Ortogonal olması durumu için,
φij φij
φij = φij = .............................................(5.22)
( )
T n
φj [M](φ j ) 2
∑ mk φkj
k =1
denklemleri ile elde edilir. Bu denklemler sonucu bulunan modlar arasında ([c]=[2ωξ]),
i=j {φi }T [M] {φi } =[1] i≠j {φi }T [M] {φj }=0
i=j {φi }T [K] {φi } = [1] i≠ j {φi }T [K] {φj }=0 (2 modun ortogonal (normal, dik) olması)
i=j {φi }T [C] {φi } = [1] i≠ j {φi }T [C] {φj }=0
şekilde normalize edilmektedir ve bu bağıntılara ortogonallik bağıntıları denir. İşlemlerin kontrolü bakımından modların normalize
edilmesi kontrol imkanı sağlar. Ancak normalize edilmemiş modlar için geçerli değildir.

5.6. RİJİTLİK MATRİSİNİN ELDE EDİLİŞİ [Kesme çerçeveli yapılarda Ikiriş=∞]
Kesme çerçevelerinin rijitlik matrisi, katlara birim yüklemeler yapılarak i’inci katın altındaki ve üstündeki kolon rijitlikleri aşağıdaki
şekilde düzenlenmesi sonucu elde edilir.
m4 k4
Σk4 2.adım k4 k4
m3 k3+k4
Kirişlerin I= ∞ Σk3 1.adım k3
k3 4.adım
m2
k2+k3
Σk2 k2 k22 3.adım
m1 k1+k2
Σk1 k1
u1=1 u2=1 u3=1 u4=1
 ∑ k 1 .K A T + ∑ k 2.K A T − ∑ k 2 .K A T 0 0  → 1 .kat
− k 
 ∑ 2.K A T ∑ k 2 .K A T + ∑ k 3 .K A T − ∑ k 3.K A T 0  → 2 .kat
[K ] = 
0 − ∑ k 3.K A T ∑ k 3 .K AT + ∑ k 4 .K A T − ∑ k 4 .K A T  → 3 .k a t
 
 0 0 − ∑ k 4.K A T ∑ k 4 .K A T  → 4 .kat
u=1 ise F=k⋅u= k⋅1=k olacağından döşemelerin yatay yükler altında sonsuz rijit kabul edilmesiyle kiriş rijitlikleri sonsuz (I=∞)
alınabilir. Bu çerçevelere kesme çerçeveleri ve elde edilen matrise de rijitlik matrisi denir.
Rijitlik matrisi, a. 3’lü bant (köşegen) b.Diyagonal i. katın altındaki ve üstündeki “k”ların toplamı c.-ki ki+kj -kj gibi devam eder.
ÖRNEK 5.7: Özellikleri verilen çerçevenin rijitlik matrisi [Ikiriş=∞, EC20=28.106 kN/m2, 5. kat ilave]
k5=44800 3m Σk5
bh3 0.8x0.33 bh3 0.3x0.63
k4=179200 3m Σk4 IA = IC = = = 0.0018m4 IB = ID = = = 0.0054m4
12 12 12 12
3m Σk3
k3=179200
3m Σk2
k2=179200 3EIA 12EIB 12EIC 3EID
A B C D 5 m
Σk1
k1 = kA + kB + kC + kD = + 3 + 3 + 3 =
k1=24192 h3 h h h
6  3 ⋅ 0.0018 12 ⋅0.0054 12 ⋅0.0018 3 ⋅0.0054 
60/30
30/80
60/30 k1 = 28.10  + + +  = 24192 kN / m

30/80
 53 53 53 53
12E 12 ⋅28.106
k 2 = k 3 = k 4 = k A + kB + k C + kD = [IA + IB + IC + ID ] = [2 ⋅ [0.0018 + 0.0054]] = 179200 kN / m
h3 33
3E 3 ⋅ 28.106
k 5 = k A + kB + k C + kD = [I
3 A
+ IB + IC + ID ] = [0.0018x2 + 0.0054 x2] = 44800kN / m
h 33
Kat RİJİTLİK MATRİSİ [K]
1 k1+k2 -k2 0 0 0 24192+179200=203392 -179200 0 0 0
2 -k2 k2+k3 -k3 0 0 -179200 2x179200=358400 -179200 0 0
3 0 -k3 k3+k4 -k4 0 = 0 -179200 2x179200=358400 -179200 0
4 0 0 -k4 k4+k5 -k5 0 0 -179200 179200+44880=224000 -44880
5 0 0 0 -k5 k5 0 0 0 -44880 44880
5.7. YAPILARIN KÜTLESİ (m)
Kütle, bir cisimdeki madde miktarının ölçüsüdür. Aynı zamanda cismin hareket etmeye karşı gösterdiği direnç olarak da
adlandırılabilir. Kütle her yerde aynı değere sahip olup birimi kilogramdır. Dünya üzerinde nerede, hatta hangi uydu veya gezegende
olursa olsun, neyin etrafında dönüyor, ne kadar hızlı veya yavaş gidiyor olursak olalım, yanımızda taşıdığımız “bir kilo”nun kütlesi
daima 1 kg olarak kalacak ve çivi çakmak gibi kinetik enerjisinin kullanıldığı işlerde daima aynı derecede işimize yarayacaktır. Kütle,

bir maddenin değişmez kimliğidir. Maddenin korunumu kütlenin değişmemesi ile eşdeğerdir. Her maddenin, küçük veya büyük olsun,
kendine özel bir kütlesi vardır. Bu yüzden madde yerine kütle de denebilir.
Maddeler (kütleler) birbirini çeker. Çekim kuvvetini belirleyen uzaklık, iki cismin kütle merkezleri arasındaki uzaklıktır. Dünya ve
üzerindeki topu alırsak bu uzaklık Dünya’nın ortalama yarıçapından çok az farklıdır (6371 km). Onun için, deniz seviyesinde veya
yükseklerde, ekvatorda veya kutuplarda olmak pek fazla değiştirmez Dünya’nın bize uyguladığı çekim kuvvetini. Yaklaşık olarak 1 kg
kütleye bu ortalama uzaklıkta 9,83 N (Newton) etki eder. Benim kütleme göre İstanbul’da, örneğin 700 N kuvvetle çekiliyorsam,
Antarktika kıyılarında ancak 5 N daha fazla, Everest zirvesinde 2 N daha az bir çekim kuvvetine maruz kalacaktım. Kütlesel çekim
kuvveti de, cisimler arasındaki uzaklık aynı kaldığı sürece değişmeyen bir büyüklük. Yani 240 km yüksekte bulunduğum sürece, bana
etki eden yerçekimi kuvveti daima 650 N olarak kalacaktı; ister orada duruyor olayım, ister dairesel bir yörüngede hareket ediyor
olayım, hep 650 N ile çekiliyor olacaktım.
Ağırlık ve kütle, çoğu zaman birbiri ile karıştırılan veya alışkanlıkla birbiri yerine kullanılan iki farklı kavramdır. Yakın bir geçmişe
kadar kütle ve onun ağırlığı aynı skalada gösterilmeye çalışılmış, yine de, birine kg-kütle ötekine kg-kuvvet gibi isimler bile verilse,
mekanik öğrenenlerin kâbusu olmaktan kurtulamamıştır. Hâlâ hiç kimse (fizikçiler dahil) size ağırlığından söz ederken “700 Newton
çekiyorum” demez; “72 kiloyum” der. “Nedir bu 72 kilo?” sorusuna hiç kimseden “Kütlem” cevabını alamazsınız, isterseniz deneyin.
Dünya üzerinden fazla ayrılmadıkça ağırlık da pek değişmiyor; ha kütle ha ağırlık. Fakat konu ağırlıksız olmaya dayanınca daha
dikkatli olmak gerek. Çünkü ağırlıksız olunduğu söylenilen durum ve şartlarda artık neyin kütle, neyin çekim kuvveti veya ağırlık
olduğunu açık seçik bilmekten başka çare yok. Kütlenin hiç değişmediğini, çekim kuvvetinin ise, kütleler arası uzaklık aynı kaldığı
sürece değişmemektedir. Ayrıca, uzaklık arttıkça çekim kuvvetinin hızla küçüldüğünü, fakat asla sıfır olmadığını da biliniyor. Örneğin
tramplenden havuza atlarken, ayaklarımız trampleni terkettiği andan suya ilk dokunduğumuz ana kadar, (hava ile sürtünmeyi ihmal
edersek) hiçbir yerden destek almadan sadece yerçekimi altındayızdır. Önce yükselir, bir noktada bir an durur, sonra aşağı doğru
gittikçe hızlanarak düşeriz. Bu sırada bir ağırlığımız olduğunu bize hissettirecek başka hiçbir kuvvet yoktur. Halbuki, ayakta dururken
(veya otururken) her bir parçamız, yerçekiminden dolayı düşmesini önleyecek belli bir kuvvetle yukarı itilerek dengelenir. Bu kuvvetleri
ise biz toptan ağırlığımız olarak algılanır: En çok ayaklarımızla, en az başımızla (tepe üstü durduğumuz zaman da tersine en çok
başımız, en az ayaklarımızla). Asansörle çıkıyor veya iniyorsak ağırlığımız değişir. Kabine girip çıkış düğmesine basıncaya kadar
hareket etmeyiz. Yerçekimi, döşemeden ayaklarımızı yukarı iten kuvvetle (hemen hemen) dengededir ve bu itme kuvvetini biz normal
ağırlığımız olarak algılarız. Düğmeye basınca, döşeme bizi daha büyük bir kuvvetle yukarı iterek hızlandırır, bunun için de kendimizi
daha ağır hissederiz. Kabin hızı sabit ivme sıfır değerini alınca ağırlığımız yine normale döner. Duracağımız kata yaklaşırken kabin
yavaşlar, döşeme kuvveti azalır, kendimizi daha hafif hissederiz (biraz boşlukta gibi). Durduktan sonra her şey normal değerine döner.
İnişte olay ters yönde tekrarlanır: Önce hafifleme, sonra normal, sonra ağırlaşma ve nihayet normale dönüş. Çabuk hızlanan veya
halatı kopan bir kabinde neler hissedeceğimiz belli artık. Birincide daha çok ağırlık, ikincide neredeyse sıfır ağırlık.
Yerçekimi İvmesi; Newton’un meşhur ikinci (hareket) kanunu, bir kütleye bir kuvvet etki ettiğinde onun bu kuvvet doğrultusunda
kuvvetin büyüklüğü ile orantılı, fakat kendi kütlesi ile ters orantılı şekilde hızlanacağını (yani mevcut hızına, zamanla o oranda artan
hız katacağını) söyler. Hızlanma mekanik dilinde “ivme”dir. Tenis topunu elimizden bıraktıktan sonra, hava direncini ihmal ederseniz,
yerçekimi ona etki eden tek kuvvettir ve aşağı doğrudur. Bıraktığımız anda sıfır olan hızı, her saniye başına saniyede 9,81 m gibi artar
ve top hızlanarak yere düşer. Hava direnci gerçekten yoksa (örneğin havası tamamen boşaltılmış bir odada) tenis topu, kuş tüyü ve
değirmen taşı hep aynı ivmeyle hızlanır; çünkü birim kütleye etki eden kuvvet olan ivme aynı kalır, bütün cisimler için. İşte bu birim
kütleye etki eden yerçekimi kuvvetine yerçekimi ivmesi denir. Uygulanma yeri çoğunlukla Dünya yüzeyi olduğu ve orada kaldığı sürece
değeri pek fazla değişmediği için sabit bir ortalama değeri olduğu kabul edilebilir. go=9,83 N/1 kg=9,83 (m/s)/s 9,83 m/s2. Öte yandan,

bir cismin hareketi incelenirken, çoklukla bu hareketin Dünya’ya göre tanımlanması istenir. Böyle olunca da mutlak hareketi (yani
uzayda sabit kabul edilebilecek bir referansa göre hareketi) düzenleyen yerçekimi ivmesi değil, Dünya’ya göre hareketi verecek olan
ağırlık ivmesi daha uygun bir büyüklük olur. Onun da standart değeri g=9,81m/s2’dir. Bundan farklılıklar doğuran yükseklik ve enlemin
etkileri çoğu zaman ihmal edilir. Dünya’nın simetrik olmaması, zamanla şeklinin değişmesi gibi nedenlerden gelebilecek düzeltmeler ise
çok daha küçüktür. Kuvvet, kütlesi 1 kN olan cismin, deniz seviyesinde ve 450 enlemdeki ağırlığıdır. Yani 1 kN lık kütleye dünyanın
uyguladığı kuvvettir. Serbest düşen bir cismin ivmesi (a) 9.81 m/s2 olduğundan 1 kg lık kuvvetin, 1 kN lık kütleye 9.81 m/s2 bir ivme
vermektedir. F=ma dan m=F/a olmaktadır. Örneğin 10 kN lık bir cismin kütlesini bulmak ister isek 10/9.81 = 1.1 kN s2/m olur.
1 kN W kN
1 kütle birimi= = 1 kNs2 / m 1 teknik kütle birimi=1 kNs2/m=9.81 kNs2/m m = = = kNs2 / m
1 m / s2 g m / s2
Örnek: Rijitlik ve kütle matrisinin kurulması (W =100 kN W =80 kN W =60 kN W =50 kN W =40 kN) [Ikiriş=∞, EC10=1.106 kN/m2]
1 2 3 4 5
4m Σ k5 bh3 0.4 ⋅ 0.63 bh3 0.4 ⋅0.63 bh3 0.6 ⋅ 0.43

IB = = = 0.0072m4 IA = = = 0.0072m 4 IC = = = 0.0032m4
m 12 12 12 12 12 12
4 Σ k4
m
4 Σ k3
m
12EIA 3EIB 12EIC 1.106
Σ k2
+ 3 + 3 = 3 [12 ⋅ 0.0072 + 3 ⋅ 0.0072 + 12 ⋅ 0.0032] = 1171.2 kN / m
4
k1 =
5
m
h3 h h 5
A C Σ k1 kA kB kC
B
12EI 12EI 12EI 12 ⋅ 1.106
40/60
60/40 60/40
k2 = k3 = k 4 = k5 = 3 A + 3 B + 3 C = [0.0072 + 0.0072 + 0.00320 = 3300kN / m
h h h 43
kA kB kC
w1 100 w2 80 w3 60 w4 50 w5 40
Kütleler (kNs2/m) m1 = = =10.194 m2 = = = 8.15 m3 = = = 6.12 m4 = = = 5.10 m5 = = = 4.08
g 9.81 g 9.81 g 9.81 g 9.81 g 9.81
Oran (4.08) 10.194/4.08=2.5 8.15/4.08=2.0 6.12/4.08=1.5 5.10/4.08=1.25 4.08/4.08=1.0
İşlemlerin sadeliği açısından kütlelerin oranları alınarak kütle matrisi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
2.5 0 0 0 0 4471.2 -3300 0 0 0

Rijitlik matrisi
Kütle Matrisi
0 2 0 0 0 -3300 6600 -3300 0 0

[4.08 k =
m = kNs2/m]
0 0 1.5 0 0 0 -3300 6600 -3300 0
0 0 0 1.25 0 0 0 -3300 6600 -3300
0 0 0 -3300 3300
0 0 0 0 1
det [ K – m ω2 ] ω1=±10.3888
ω2
4471.2-2.5xω -3300 0 0 0 φ11 = 1,000 0.260
-3300 ω2
6600-2xω -3300 0 0 φ12 = 1,273 0.332
0 -3300 ω2
6600-1.5xω -3300 0 φ13 = 1,463 0.381
0 0 -3300 ω2
6600-1.25xω -3300 φ14 = 1,581 0.412
0 0 0 -3300 ω2
3300-ω φ15 = 1,634 0.426
ω1=±10.3888 ω2=±31.5618 ω3=±54.4999 ω4=±73.4559 ω5=±92.7275 normal normalize
1.38895 × 1017 − 1.51502 × 1015 w2 + 2.21947 × 1012 w4 − 1.00124 × 109 w6 + 169392. w8 − 9.375 w10
Uygulama: Kesme çerçevesinin det[[K] - ω2 [M]] =0 denklemini oluşturunuz E C 30/37 = 31800000 kN / m2 n = 0.3
G=40 kN/m
Q=10 kN/m Ia = 1.35x10−3 m 4 k1 = 8049.4 ∑ K1 = 80493.8 M1 = 73.46
12 13 15
G=40 kN/m
Q=10 kN/m 3.2 m Ib = 5.4x10−3 m 4 k2 = 32197.5 ∑ K2 = 94328.5 M2 = 49.31
k3 = 15721.4 ∑ K3 = 78607.1 M3 = 28.18
9 10 11 k4 = 62885.7
G=40 kN/m
m
Q=10 kN/m 3.2
8
5 6 7 det[[K] - ω2 [M]] = 0
m
4 ω2
174822.3-73.46ω -94328.5 0
30/60
172935.6-49.31ω2
30/60
-94328.5 -78607.1
cm
cm
1 2 30/60 3
30/60 4 0 -78607.1 ω2
78607.1-28.18ω
6.43
m
4.82
m
5.51m

Uygulama: Verilen çerçevenin yatay deprem kuvvetlerinin (Dinamik-MOD) hesaplanması.
m3
13 14 15 1
3.2
m kB1+ kB2+kB3+ kB4
11
m2
9 10 1
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m kB1+ kB2+kB3+ kB4
m1
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m7 G=16.725 kN/ 8
m
4 kB1+ kB2+kB3+ kB4
30/60
30/60
1 2 30/60 3
30/60
4
m
6.43m 4.82m 5.51 MODEL
Döşeme zati ağırlığı g=25x 0.3=7.50 kN/m2 K103 kirişi G yükü
D101
D103

7.5 ⋅ 4.2  3 1  7.5 ⋅ 5  3 1 
q= −
 2 2(6.43 / 4.2)2  +  −  + 0.25 ⋅ 0.5 ⋅ 25 = 31.60 kN / m D101 D103
3   3  2 2(6.43 / 5)2 
Döşeme hareketli yükü q=2 kN/m2 K103 kirişi Q yükü

 D101

D103
 2 ⋅ 4.2  3 1  2 ⋅5  3 1  D101 D103
ΣQ q =   − 
2 
+ 
 − 2 
 = 7.59 kN / m
 3  2 2(6.43 / 4.2)  3  2 2(6.43 / 5)  
 
 
Döşeme zati ağırlığı g=25x 0.3=7.50 kN/m2 K104 kirişi G yükü

D102
D104

7.5 ⋅ 4.2  3 1  7.5 ⋅ 4.82
q=  −
 +
2 
+ 0.25 ⋅ 0.5 ⋅ 25 = 26.935 kN / m D102 D104
3  2 2(4.82 / 4.2)  3
Döşeme hareketli yükü q=2 kN/m2 m2 K104 kirişi Q yükü

D102
D104

2 ⋅ 4.2  3 1  2 ⋅ 4.82 D102 D104
ΣQ q =  −  + = 6.35 kN / m
3  2 2(4.82 / 4.2)2  3
D102

7.5 ⋅ 5  3 1 
Döşeme zati g=25x 0.3=7.50 kN/m2 K104 G yükü q =  −  + 0.25 ⋅ 0.5 ⋅ 25 = 16.73 kN / m D105
3  2 2(5.51/ 5)2 
D102

2 ⋅5  3 1  D105
Döşeme hareketli yükü q=2 kN/m2 m2 K104 kirişi Q yükü q=  −  = 3.63 kN / m
3  2 2(5.51/ 5)2 
Çözüm: Çerçevenin kirişlerini birbirine bağlayan kütlesiz kolonlarından ve yapı kütlesini döşeme seviyesinde toplayan basit bir modeli
oluşturulur. Modelde kolonların yatay yer değiştirme yaparken düşey yer değiştirme yapmadığı kabul edilir. Her kirişin kendi ağırlığı ve
döşemelerden gelen yükler hesaplanır. Döşeme yükleri tüm katlarda eşit olup tabloda hesaplanmıştır.
Çerçeve Kiriş L Kirişin kendisi Döşemelerden Toplam G Q nQ=0.3Q G+nQ L(G+nQ)
B-B K103 6.43 3.125 (.25x.5x2.5) 28.48 (D101-103 trapez) 3.125+28.48=31.605 7.59 2.28 31.605+2.28=33.88 6.43x33.88=217.86
1., 2. 3. K104 4.82 3.125 (.25x.5x2.5) 23.81(D102-104 trapez) 3.125+23.81=26.935 6.35 1.91 28.84 4.82x28.84=139.01
kat K105 5.51 3.125 (.25x.5x2.5) 13.6 (D105 trapez) 3.125+13.6=16.725 3.63 1.09 17.81 5.51x17.81=98.16
Σ 455.03
Bir çerçevenin mod birleştirme yöntemi (MBY) ile çözüm aşamaları

Sıra Açıklama
KESME ÇERÇEVESĐ (Ikiriş =∞ )

k çubuğu

k' çubuğu
KLASĐK ÇERÇEVE (Ikiriş ≠∞ )

1 12EI 3EI
k = 3 k = 3 ve/veya K =[K 22 −K 21[K11−1K12 ]] ile çerçevenin rijitlik matrisi oluşturulur.
h h
2 Çerçevenin her katının kütlesi hesaplanarak sistemin kütle matrisi oluşturulur (m=(G+nQ)L/9.81)
3 1. ve 2. maddede bulunanlardan çerçevenin det = [K − ω2M] denklemi oluşturulur.
det = [K − ω M]2
Periyotlar T=?
Stodola
4 Çerçevenin açısal hızları yöntemlerinden birisi ile hesaplanır. Her bir ω için
Rayleigh Modlar φ=?
Mizan

5 DY’nin 2.8.3 maddesine göre hesapta dikkate alınacak mod sayısı hesaplanır.
A(Ti ) g
6 A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = (yapının ve bölgenin sismik özelliklerine göre)
R(Ti )
7 Modal Kütle Çarpanı Hesabı [Modal Katılım Faktörü] α1 ={φi }T [M] {r }
8 Maksimum yer değiştirmeler [Yi ]max =  αiSpa ( Ti )  / ωi2
φi}(Yi)max]
9 Yer değiştirmelerinden x deplasmanlarına modlardan gelen katkı; [{x}i = {φ
DY 2.8.4 KRİTERLERİNE GÖRE
x deplasmanlarından hız ve ivme hesaplanır ; {x} ɺɺ = -ω2 {x}
ɺ hız = - ω{x} {x}

SSRS → x 2 2 2 2
 max s = ∑ x i.mod = x 1 + x 2 + :::::: + x n
10 
 N N N 
0.5 
GMC,CQC → xmax s =  ∑ X2jo + ∑ ∑ κij XioX jo  
  j = 1 i =1j =1  i≠ j 
Çekme Basınç
KAT KUVVETLERİ Fi = mωxɺi = ωi2 m xi = ma = mxɺɺi =α1Spa1 [M]
DY 2.8.4 KRİTERLERİNE GÖRE

SSRS → F 2 
 max s = ∑ Fi.mod
2
= F1
2
+ F2
2
+ :::::: +Fx n 
11 hızdan deplasmandan ivmeden spekrumdan 
 N N N 
0.5 
GMC,CQC → Fmax s =  ∑ Fjo2 + ∑ ∑ κijFioFjo  
  j=1 i=1j =1 i ≠ j 
Çerçevenin rijitlik ve kütle matrisi aşağıdaki şekilde elde edilir.

B-B çerçevesinin rijitliklerinin hesabı
Depremin X-X Yönünde Etkimesi Halinde Çerçevenin Periyodunun (T) Hesaplanması
KAT AKS I (10-3m4) E (kN/m2) h (m) k = 12EI / h3 (kN / m) ∑k Wi (kN) m=

W
9,81 (
kN − sn2 / m )
B1 1.35 8100 31.605+0.3⋅7.59)⋅6.43+(26.9
B2 5.40 32400 35+0.3⋅6.35)⋅4.82+(16.725+
1 B-B 32.10 6
4 ∑ k1 = 81000 0.3⋅3.63)⋅5.51= 455.03/9.81=46.38
B3 1.35 8100
455.03
B4 5.40 32400
B1 1.35 15820,3
B2 5.40 32.106 63281,3 ∑ k 2 = 158203.2
2 B-B 3.2 455.03 455.03/9.81=46.38
B3 1.35 15820,3
B4 5.40 63281,3
B1 1.35 15820,3
B2 5.40 32.106 63281,3 ∑ k 3 = 158203.2
3 B-B 3.2 455.03 455.03/9.81=46.38
B3 1.35 15820,3
B4 5.40 63281,3
Yapı depreme maruz kaldığında şekildeki gibi deformasyon yaparak deprem enerjisini sönümler veya taşıma gücüne ulaşır.
Çerçeve det =[K −ω M] hesabı

2

 ∑ k1.KAT + ∑ k2.KAT − ∑ k2.KAT 0  81000 + 158203.2 = 239203.2 −158203.2 0 
  
[ ]B −B 
K = − ∑ k2.KAT ∑ k 2.KAT + ∑ k 3.KAT − ∑ k 3.KAT   − 158203.2 2 i158203.2 = 316406.4 −158203.2 
 0 − ∑ k3.KAT ∑ k3.KAT   

0 −158203.2

158203.2 

B −B AKSI RİJİTLİK MATRİSİ
− Mω ]
det[K
2
239203.2 − 46,38ω2 −158203.2 0 

 46,38 0 0   

m= 0 46,38 0  det K − Mω2  =  −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2 
   
 0
0 46,38   0 −158203.2 158203.2 − 46,38ω2 
 
KÜTLE MATRİSİ
det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0
NOT 1: Şekilde kütleleri, kat kütlesine eşit olan sistem her katın kütlesinin birbirine yay katsayıları (kat kolon rijitliklerinin toplamı
olmak üzere) ile bağlandığı kabul edilerek sistem rijitlik matrisi aynı çerçevelerdeki gibi elde edilir.
F1(t) m1=46.38 F2(t) m2=46.38 F2(t) m3=46.38
k1 k2 k3
k1=81000 kN/m k2=158203.2 kN/m k3=158203.2kN/m

NOT 2: det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0 bu denklem çeşitli nümerik çözüm
yöntemlerinden birisi ile çözülebilir. Burada determinant arama yöntemi ile çözüm yapılacak ve ve MSSN.MAT ile kontrol edilecek.
Aşağıda örnek bir çerçevenin çözüm sonuçları verilmiştir.
ω1= ω1= ω1= ω1=

ω2= ω2= ω2= ω2=
ω3= ω3= ω3= ω3=
det[[K]-ω2[M]]=0 bağıntısından elde edilen determinant denklemi çözülür. Determinant hesaplanırken elde edilen fonksiyonun derecesi
serbestlik derecesinin iki katı olur. Çerçeve 3 katlı olduğundan dolayı açısal hızlar [[ω1 -ω1], [ω2 -ω2], [ω3 -ω3]] 6 tane olup bunların
artı değerde olan 3 tanesi [[ω1], [ω2], [ ω3]] çözümlerde kullanılır. Bu tür denklemlerin çözümleri çok pratik olmamaktadır. Bunun için
küçükten büyüğe doğru artan değerler verilerek bir iterasyon uygulanır. Bu şekildeki çözümdeki genel yaklaşım, açısal hızın değerlerine
(0’dan başlayarak alınan değerler çünkü -ω değeri çözüm için anlamsızdır) göre –det ve +det değerleri hesaplanarak bu arada det=0
yapan açısal hızı bulma üzerinedir. Bunun için aşağıdaki adımlar izlenir.
1. Ordinatı determinant (det.) ve apsisi açısal hız (ω2) olan bir eksen takımı çizilir.
ω2 için ω2 için
+det 1 2 ω2 için
3
ω’ye bir değer verilerek
ω’ye bir değer verilerek

determinant hesaplanır
determinant hesaplanır
2 değer arasında
ω2] ω -ω
[ω ω 2 3
arasında bir noktada

determinantı sıfır yapan [ ω1] ω3] ω3-ω
[ω ω4
[+]
[+]
bulunur bulunur
arasında bir
noktada bulunur
x’ ω2 y y’ z ω4 ω2
ω 1 x ω3 z’
verilerek determinant
ω’ye bir değer
ω’ye bir değer

hesaplanır [-]
ω1] ω1-ω
ω2 arasında
determinant
hesaplanır [-]
[ω
verilerek
bir noktada bulunur 2 değer arasında determinantı sıfır 2 değer arasında determinantı sıfır
yapan [ ω2] bulunur yapan [ ω2] bulunur
-det
ω1 için ωx=? ise 2. açısal hız (ω2) bölgesi 3. açısal hız (ω3) bölgesi
-det ωz ise
ωx ise ωz’ ise
ωx’ ise ωz’’ ise
A +det
ω3
+det
+det
+det ωx’’ ise
ω1 ω2 +det +det
SIFIRDAN BAŞLANIRSA
+det
B C D
x x’ x” y y’ y’’ z z’ z” ω
ω2 için ωy=? ise
-det
-det
ωy’’ ise ω3 için ωz=? ise

ωy’ ise
ωy ise -det -det
-det
ω1 için ωx=? ise -det
-det
ω3 için ωz=? ise
ω2 için ωy=? ise
1. açısal hız (ω1) bölgesi -det
-det
ωy ise
ω1 ωy’ ise
+det
-det ωy’’ ise

-det -det ω3
DEĞERDEN BAŞLANIRSA
ω2
B
A
x x’ x” y y’ y’’
C
z z’ z”
D
ω
ω1 için ωx=? ise ω3 için ωz=? ise
-det -det
-det
ωx’’ ise ω2 için ωy=? ise

ωx’ ise +det ωz’’ ise
-det ωz’ ise
ωx ise +det ωz ise +det
+det
ω1 için ωx=? ise +det +det
-det
ω2 için ωy=? ise
-det
ω3 için ωz=? ise
-det

2. İlk önce ω=0 değeri denklem 1’de yerine yazılarak determinant değeri det (A) hesaplanır (bu değer denklem 1’deki sabit
terime karşılık gelir) ve det-ω grafiği üzerine işaretlenir (genellikle bu +det olur).
3. Sonra açısal hıza (ω) küçükten başlamak üzere –det elde edinceye kadar değer-değerler verilerek –det (B) değeri elde edilir
[mümkün olduğunca küçük değerden başlanmalıdır aksi durumda 1. açısal hız değeri geçilerek 2. veya 3. açısal hız değerleri
sınırları içine geçilebilinir] ve det- ω grafiği üzerine işaretlenir.
4. 2. maddede bulunan +det (A) değeri ile 3. maddede bulunan –det (B) değeri [det değerlerinin işaretleri ters olabilir, yani ilk
önce –det değeri sonra +det değeri bulunarak ta çözüm yapılabilir] birleştirilerek yatay ekseni kesen bir açısal hız değeri
( ωx) bulunur.
a. +det ile –det arasında bulunan ωx değeri 1’de fonksiyonda yerine yazılarak yeni bir –det veya +det değeri hesaplanır.
b. 4.1.’de bulunan -det ise +det (A) ile birleştirilerek yeni bir açısal hız değeri ( ωx’) bulunur veya
c. 4.1.’de bulunan +det ise -det (B) ile birleştirilerek yatay ekseni kesen yeni bir açısal hız değeri ( ωx’) bulunur.
d. 4.2 veya 4.3’ten hangisi kullanıldı ise bu durumdaki açısal hız ve buna karşı gelen determinant değeri (( ωx’) hesaplanır.
4.3. Eğer son hesaplanan det değeri sıfıra yakın ise işleme son verilir,
4.4. Değilse son bulunan bu det değeri ( ωx’) -det ise +det (A) ile veya +det ise –det (B) birleştirilerek tekrar bir
açısal hız ( ωx’’) ve buna karşı gelen det değeri hesaplanarak sıfıra yakınlığı kontrol edilir. ωx’’ değeri denklemde
yerine yazılarak det değerinin sıfıra yakınlığı kontrol edilir.
5. Genelde bu işlemlerde 3-4 adımdan sonra gerçeğe yakın (( ω) değer bulunur.
6. 2. açısal hız değerini bulmak için,
6.1. 1. açısal hız değerinin hesabında bulunan –det (B) değeri alınır.
6.2. Sonra açısal hıza 1. açısal hızdan (ω1) daha büyük üzere +det elde edinceye kadar değer- değerler verilerek +det (C) değeri
elde edilir [mümkün olduğunca küçük aralıkta değerden başlanmalıdır aksi durumda 2. açısal hız değeri geçilerek 3. açısal hız
değerleri sınırları içine geçilebilinir] ve det- ω grafiği üzerine işaretlenir.
6.3. B ile C arasında 1. açısal hızın hesabında yapılan işlemlerin aynısı yapılarak ω2 hesaplanır.
7. 3. ve-veya 4.açısal hız değeri yukarıdaki açısal hızların hesabındaki yol izlenerek bulunur.
8. Açısal hızların giderek ω1 < ω2 < ω3 < ω4 < ωn attığının bilinmesi çözümü daha kolaylaştırır.
det
det
Gerçeğe Gerçeğe
1. [ω1] en yakın 2. 3. [ω3] Gerçeğe 2. [ω2] en yakın 3.
açısal hız en yakın 1. açısal hız
açısal hız
ω
ω
Gerçeğe
Gerçeğe 3. [ω3]
en yakın 1. 2. [ω2]
Gerçeğe
en yakın 3.
1. [ω1] en yakın 2.
açısal hız
açısal hız açısal hız
-det -det
+ det. değer vererek başlanması - det. değer vererek başlanması
NOT: ω= ω2 det= − 99768.2ω3 + 1.53549x109 ω2 − 5.26543x1012 ω + 2.02729x1015 = 0 ile de çözüm yapılabilir ancak burada
det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0 den hesaplanmıştır. Elektronik ortamda hassas çözüm
yapılır. Ancak çözümünden haberdar olmak için el hesabı tercih edilmiş ve ω’ların hesabı adım adım açıklanmıştır.
det= − 99768.2ω3 + 1.53549x109 ω2 − 5.26543x1012 ω + 2.02729x1015 = 0 için çözüm;

1. Açısal hız için önce ω=0 tahmini yapılarak det=2.02729x1015 bulunmuş olsun. Sonra ω değerler verilerek –det değerine
karşı gelen bir ω aranır. Çünkü +det ile –det birleştirilerek ω ekseni kestirilerek bir yaklaşım elde edilir ve sonra bu değer
hasaslaştırılarak aranan ω değeri bulunur. Bu işlemler aşağıda yapılmıştır.
det[k−mω ] 
2

ω = 0 ise det = 2.027.1015 
239203.2 − 46,38ω2 −158203.2 0  
  ω = 10 ise det = 1.975.1015 
2 
det =  −158203.2 316406.4 − 46,38ω −158203.2  = 0 15  2
 2 ω = 50 ise det = 1.770.10 çoksayı denendi 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38ω   
13
ω = 450 ise det = −2.2125.10 

2. Aranan açısal hız 0-450 arasında bir noktada olduğu görülmektedir.
Tam açısal hız değerini bulmak için ω=0 +det ile ω=450 -det birleşimi sonucu eksenini kesen değer (ωx) hesaplanır.
1. adım 2.adım 3.adım
ω=0 için
det=2.027.10 ω’’=444.36
15
+det det=-5.11.1011 ω’=445.04
det=-3.123.1012 ω=450 için
13
ω=444.26 ω=449.41 det=-2.2125.10 4.adım
det=-8.86.1010 det=-1.99.1013 450 2

ω 2.027.1015 ⋅ 444.36
ω''' = = 444.25
ω’’’=444.25 (2.027.1015 + 5.11.1011 )
-det
ω’’=444.36
ω’=445.0
ω=449.41
2.027.1015 ⋅ 450 2.027.1015 ⋅ 449.41 2.027.1015 ⋅ 445.04

ω= = 449.41 ω′ = = 445.04 ω '' = = 444.36
(2.027.10 + 2.2125.10 )
15 13
(2.027.10 + 1.99.10 )
15 13
(2.027.1015 + 3.123.1012 )
2π 2π
Buna göre yapının 1. periyodu T= = = 0.30 sn
ω 444.25 çinkü ω2 kısaltması yapılmıştır
det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0 için çözüm
3. Açısal hız için önce ω=0 tahmini yapılarak det=2.027x1015 bulunmuş olsun. Sonra ω=10 için det=-1.516x1015
bulunarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir (unutulmamalı ki 2, 4, 6 veya 8 alınarak ta determinant hesaplanır ancak
hepsinde de +det değeri elde edildiği için anlamı olmaz çünkü burada +det değeri mevcut olduğu için ω eksenini kesmesi
için –det değeri gerekli).
det[k−mω ] 
2

ω = 0 ise det = 2.027.1015 
239203.2 − 46,38ω2 −158203.2 0  
  15 
 ω = 10 ise det = 1.516.10 
det =  −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2  = 0  2
14
   ω = 20 ise det = 1.604.1 0 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38ω2  
15 
ω = 30 ise det = −1.5406.10 

4. Aranan açısal hız 0-30 arasında bir noktada olduğu görülmektedir.

Tam açısal hız değerini bulmak için ω=0 +det ile ω=30 -det birleşimi sonucu eksenini kesen değer (ωx) hesaplanır. Aşağıdaki çözüm
adımlarından görüldüğü gibi açısal hızlardaki değişim minimum olduğu için işlemlere son verilir ve ω1=20.97 olarak alınır.
+det ω=0 için 15 ω=17.045 için

det=2.027.10 det=0.6247.10
15
ω=17.045+3.738 için
det=0.03148.1015 ω=17.045+3.74+0.185=20.97 ise det=3.022.1011
30
ω ω’ ω” ω
-det
det=-1.54061015
2.027 ⋅ 30 0.6247 ⋅ (30 − 17.045) 0.03148 ⋅ (30 − 17.045 − 3.74)

ω= = 17.045 ω' = = 3.74 ω'' = = 0.185
(1.5406 + 2.027) 0.6247 + 1.5406 0.03148 + 1.5406

2π 2π
Buna göre yapının 1. periyodu T = = = 0.30 sn yukarıdaki değerin aynısı bulunur.
ω 20.97çinkü ω2 kısaltması yapılmamıştır
ω2 açısal hızın [[K] - ω2 [M]]-1=0 bağıntısı ile kontrolü.

K ω2 M [[K] - ω2 [M]] [[K] - ω2 [M]]-1≠0 uygun
239203,2 -158203 0 46,38 0 0 218808,02 -158203,2 0 0,0529 0,0732 0,0834
-158203 316406,4 -158203
0 -158203 158203,2
- 439,35 0
0
46,38
0
0
46,38
= -158203,2
0
296011,22 -158203,2
-158203,2 137808,02
0,0732
0,0834
0,1012
0,11615
0,1162
0,1334
NOT: ω1 = −20.97 ise yine aynı sonuç bulunur. Çünkü denklem sisteminin içine çift dereceden kuvveti girmektedir.
ω2 açısal hızın hesabı için 30 değerine karşı gelen –det mevcut. Bundan daha büyük bir değer alınarak +det değeri veren bir açısal
hız tahmin ile (mümkün olduğunca küçük artırım yapılarak) hesaba başlanır.
ω = 40 ise det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0 det = −2.875.1015
ω = 60 ise det = −1.683.1015 (−uygun değil) ω = 65 ise det = −0.33.1015 (−uygun değil) ω = 70 ise det = 1.356.1015 (+uygun)
ω2=70 alındığı zaman det=+5.068.1015 bulunmakta ve bu değer çözüm için uygun. 2. açısal hız 30 ile 70 arasında bir noktada
bulunduğu aşağıdaki grafik üzerinde tespit edilmiştir.
2. açısal hız için çözüm ( ω2)
+det ω=0 için ω=17.045 için
det=2.027.1015 det=0.6247.1015 det=5.068.1015
ω=17.045+3.738 için
ω=30+21.275+12.917+1.736=65.93
det=0.03148.1015
ise det=-0.039.1013
30
x x’ x” y y’ y’’
y’’’ 70
ω
ω=30+21.275+12.917+1.736=65.93Đçin
ω=17.045+3.74+0.185=20.97 det=-0.043.1015
ise det=3.022.1011 ω=30+21.275 için ω=30+21.275+12.917 için
-det det=-1.54061015 det=-3.016.1015 det=-0.578.1015
1.5406 ⋅ (70 − 30) 3.016 ⋅ (70 − 30 − 21.275) 0.578.1015 ⋅ (70 − 21.275 − 12.917 − 30)
y= = 21.275 y' = = 12.917 y" = = 1.736
(1.5406 + 1.356) 3.016 + 1.356 0.578.1015 + 1.356.1015
0.0388.1015 ⋅ (70 − 21.275 − 12.917 − 30 − 1.745)
y"' = = 0.04
0.0388.1015 + 1.356.1015
ω2 açısal hızı bulunduktan sonra ω3 açısal hızın hesabı için 70 değerine karşı gelen +det mevcut. -det değeri veren bir açısal hız
aşağıdaki gibi bulunur.
ω = 80 ise det= − 99768.2ω6 + 1.53549x109 ω4 − 5.26543x1012 ω2 + 2.02729x1015 = 0 det = 5.07.1015

ω = 90 ise det = 7.10.1015 
 (−değer uygun değil çünkü + değer gerekli)
ω = 100 ise det = 3.15.1015 
ω = 105 ise det = −3.08.1015 buna göre ω3 70 − 105 arasında bulunmaktadır.
3. açısal hız için çözüm ( ω3)

1. adım 2. adım 3. adım
ω=30+21.275+12.917+1.745+0.04=65.98
ω=0 için
15 ω=17.045 için ise det=-2.605.1013 ω=70+10.692 için ω=70+10.692+15.369 için
det=2.027.10 det=0.6247.1015 det=5.301.1015 det=5.793.1015
ω=17.045+3.738 için
+det
ω=70+10.692+15.369+5.835=101.896 için
det=0.03148.1015 det=1.217.1015
30 105
x x’ x” y y’ y’’ z z’ z” ω
70 15 ω3=70+10.692+15.369 +5.835+0.88=102.78
det=1.356.10
ω=17.045+3.74+0.185=20.97 ise det=5.18.1010
-det
ise det=3.022.1011 ω=30+21.275 için ω=30+21.275+12.917 ω=105 için

için 15
det=-1.540610
15 det=-3.016.1015 det=-3.083.10
15
1.356 ⋅ (105 − 70) 5.301⋅ (105 − 70 − 10.692) 5.793 ⋅ (105 − 70 − 10.692 − 15.369) 1.217 ⋅ (3.104)
z= = 10.692 z' = = 15.369 z'' = = 5.835 z''' = = 0.88
(1.356 + 3.083) 5.301 + 3.083 5.793 + 3.083 1.217 + 3.083

Bilgisayar ve el ile yapılan çözümler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

det[[K] - ω2 [M]] = 0 El (klasik) çözümü
239203.2 − 46,38ω2 −158203.2 0  ω1 = 20.97 ω2 = 65.93 ω3 = 102.78
2
 2

det[k − mω ] =  −158203.2 316406.4 − 46,38ω −158203.2  =0 Bilgisayar çözümü
 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38ω2  ω1 = 20.97 ω2 = 66.06 ω3 = 102.89
Kütle ve kuvvetlerin işaretleri değiştirilmesi (ters) durumunda El (klasik) çözümü
 46,38ω2 − 239203.2 158203.2 0  ω1 = 20.97 ω2 = 65.94 ω3 = 103.30
 
det[mω − K] = 
2
158203.2 2
46,38ω − 316406.4 158203.2  =0 Bilgisayar çözümü
 
2
 0 158203.2 46,38ω − 158203.2  ω1 = 20.97 ω2 = 66.06 ω3 = 102.89
 
Bu determinantın sonucu bulunan açısal hızların fonksiyonu aşağıdaki şekildeki gibi olmaktadır.
ω3=102.80
ω1=20.97
ω2=66.06
20.972=
66.062= 102.82=
MODLARIN (ÖZ VEKTÖR) HESABI
[-ωi2 [M] + [K]] φi.mod = 0 denkleminde [-ωi2 [M] + [K]] = 0 çözümünden bulunan açısal hızlar (ω) (öz değerler) denklemde
yerine yazılarak her bir açısal hıza (öz değere) sistem serbestlik derecesi sayısı kadar (öz vektör) karşı gelen modlar hesaplanır. Yani
herbir açısal hıza karşı katsayısı kadar mod hesaplanır. Yapımız 8 katlı ise +8 tane açısal hız ve herbir açısal hıza karşı 8 adet olmak
üzere toplam 82 kadarda mod hesaplanır. Her bir açısal hıza karşı gelen değerler,
[-ω12 [M] + [K]] φ1.mod = 0

[-ω22 [M] + [K]] φ2.mod = 0
[-ω23 [M] + [K]] φ3.mod = 0
bağıntısıyla bulunur. 1. açısal hız [-ω2i [M] + [K]] φi.mod = 0 denkleminde yerine yazılarak modlar hesaplanır.
239203.2 − 46,38 ⋅ 20.972 −158203.2 0   φ  0 

   11   
ω1 = 20.97 ⇒ [K] − [M]ω1  φi ⇒ 
2 2
−158203.2 316406.4 − 46,38 ⋅ 20.97 2
−158203.2   φ21  = 0 
 2   φ  0 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38 ⋅ 20.97   31   
[3 hom ojen denklem ] 

φ11 =1 
1. denklemden

 218808.02i1 − 158203.2φ = 0 → φ = 218808.02i1 / 158203.2 = 1.383 
218808.02φ11 − 158203.2φ21 + 0.00φ31 = 0 [1]   21 21 
  
φ11 =1 φ21 =1.383
  

 
−158203.2φ11 + 296011.22φ21 − 158203.2φ31 = 0 [2]   −158203.2i1 + 296011.22i1.383 − 158203.2φ31 = 0 → 2. denklemden φ31 = 1.588 
  
  

φ11 =1 φ21 =1.383

0.00φ11 − 158203.2φ21 + 137808.02φ31 = 0 [3]   0.00i1 − 158203.2i1.383 + 137808.02φ31 = 0 → 3. denklemden φ31 = 1.588 
 
 

NOT: Bilinmeyen sayısı n olan bir homojen lineer denklem sisteminde, (φ11, φ21, ..., φn1 ) = (0, 0, ...,0) her zaman bir çözümdür. Bu
çözüme homojen sistemin aşikar çözümü veya sıfır çözümü denir. Ayrıca, homojen bir sistemin sıfır çözümünden farklı çözümleri de
olabilir. Yukarıda bulunan ω1 modları kullanılarak normalize modlar hesaplanır.
NORMALİZE MODLAR

2 2 φij 1 1
ω1 = 20.97 ⇒ ϕ11 = = = = 0.063 φ21 = 0.087 φ31 = 0.10
T
[ φ j ] [M][φ j ]  46.38 0 0  1  25 2.049
[1 1.383 1.588]  0 46.38 0  1.383 
 0 0 46.38 1.588 
φij 1 1
VEYA ω12 = 20.972 ⇒ φ11 = = = = 0.063 φ21 = 0.087 φ31 = 0.100
[M][φ j ]2 46.38[12 + 1.3832 +1.5882 ] 252.049
1. açısal hıza ( ω1) karşı gelen normal ve normalize mod sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
φ11=1 için çözüm Normal Mod (Modal vektör) Normal Mod (Modal vektör)
218808,02 -158203,2 0 φ11 0 φ11 = 1 φ11 = 0.063

ω12 = 20.97 2
-158203,2 296011,22 -158203,2 φ21 = 0 φ21 = 1.383 φ21 = 0.087
0 -158203,2 137808,02 φ31 0 φ31 = 1.588 φ31 = 0.100
NOT: Modları hesaplarken φ11=1 alınması homojen denklem sisteminin bağımlı çözümünden biridir. İlk değere keyfi φ11=19 gibi bir
değer verilmesinde normal modların değiştiği ve hesaplarda esas olan normalize modların değişmediği görülür.
φ11 = 19 KABUL edilir ise 3 denk. − 158203.2φ12 + 218808.02x19 = 0 → φ12 = 26.28
  2. denk. − 158203.2x19 + 296011.22x26.28 − 158203.2φ13 = 0 φ13 = 30.17
 
φ11 = 19  ise 
  
φ12 = 26.28  3. denk. − 158203.2 ⋅ 26.28 + 137808.02φ13 = 0 φ13 = 30.17
Normal Mod Normal Mod

φ11=19 alınarak yapılan çözüm [Uğurlu sayınızı alabilirsiniz] (Modal vektör)
Normalize Mod
(Modal vektör)
Normalize Mod
218808.02 -158203.2 0 φ11 0 φ11 = 19 φ11 = 0.063 φ11 = 1 φ11 = 0.063

ω12 = 20.97 2
-158203.2 296011.22 -158203.2 x φ21 = 0 φ12 = 26.28 φ12 = 0.087 φ21 = 1,383 φ21 = 0.087
0 -158203.2 137808.02 φ31 0 φ13 = 30.17 φ13 = 0.100 φ31 = 1,588 φ31 = 0.100
19 19
ω12 = 20.972 ⇒ φ11 = = = 0.0.063 φ12 = 0.087 φ13 = 0.100
 46.38 0 0  19  90991.41
[19 26.28 30.17]  0 46.38 0  26.28 
 0 0 46.38  30.17 
19 19
VEYA kat m'leri eşit ise ω12 = 20.972 ⇒ φ11 = = = 0.0.063 φ12 = 0.087 φ13 = 0.100
2 2
48.38[19 + 26.28 + 30.17 ] 2 90991.41
Yukarıda görüldüğü üzere φ11=1 ve φ11=19 alınmasının normalize mod değeri değişmemektedir.
NOT: ω1’re karşı gelen normal modları bulmak için yapılan değer atama değişimleri;
1. φ11=1 alınarak çözüm yapılabildiği gibi φ12=1 veya φ13=1 alınarak da çözümler
2. φ11=19 alınarak çözüm yapılabildiği gibi φ12=19 veya φ13=19 alınarak da çözümler
3. 1. ve 2. maddedeki işlemler diğer açısal hızlar ( ω2 ve ω3) içinde aynı çözümler
yapılabilir. Normalize modlarda herhangi bir değişim olmaz.
φ31 = 19 KABUL edilir ise 3 denk. − 158203.2 φ12 + 13780.37 ⋅19 = 0 → φ12 = 16.55
φ12 = 16.55 ise 1 denk. 218808.02φ11 − 158203.2 ⋅16.55 = 0 φ11 = 11.97

φ31=19 alınarak yapılan çözüm [Uğurlu sayınızı alabilirsiniz] Normal Mod Normalize Mod
218808.02 -158203.2 0 φ11 0 φ11 = 11.97 φ11 = 0.063
ω12 = 20.97 2
-158203.2 296011.22 -158203.2 φ21 = 0 φ21 = 16.55 φ21 = 0.087
0 -158203.2 137808.02 φ31 0 φ31 = 19 φ31 = 0.100
19 11.97
ω12 = 20.972 ⇒ φ11 = = = 0.063 φ12 = 0.087 φ13 = 0.100
 46.38 0 0  11.97  36092,15
AYNI NORMALİZE MODLAR BULUNUR
[11.97 16.55 19]  0 46.38 0  16.55 
 0 0 46.38   19 
19 11.97
VEYA kat m'leri eşit ise ω12 = 20.972 ⇒ φ11 = = = 0.063 φ12 = 0.087 φ13 = 0.100
46.38 11.97 + 16.55 + 19 
2 2 2 36092,15
ω2 ve ω3 karşı gelen normal ve normalize modlar ω1 için yapılan çözümlerin aynısı yapılarak aşağıdaki şekilde bulunur.
ω2 için normal ve normalize modlar
φ12=1 alınarak yapılan çözüm Normal Mod Normalize Mod
36804,42 -158203,2 0 φ12 0 φ12 = 1 φ12 = 0.111
ω22 = 66.062 -158203,2 114007,6 -158203,2 x φ22 = 0 φ22 = 0,233 φ22 = 0.026
0 -158203,2 -44195,58 φ32 0 φ32 = -0,834 φ32 = -0.093
-251791,81 -158203,2 0 φ13 0 φ13 = 1 φ13 = 0.073
ω23 = 102.892 -158203,2 -174588,61 -158203,2 x φ23 = 0 φ23 = -1,592 φ23 = -0.115
0 -158203,2 -33198,71 φ33 0 φ33 = 0,757 φ33 = 0.055
NOT: Yapının her katının kütlesinin eşit olması ve artması durumunda açısal hızın azaldığı ve periyodu arttığı görülemektedir. Buna
karşın yapının modları aynı kalır. Çünkü mod bir orandır.
239203.2 − 46,38 ⋅ 20.972 −158203.2 0   φ  0 
   11   
ω12 = 20.97 ⇒ [K] − [M]ω12  φi ⇒ −158203.2 316406.4 − 46,38 ⋅ 20.97 2
−158203.2   φ21  = 0 
 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38 ⋅ 20.972  φ31  0 
m=46.38 m=2x46.38 m=6x46.38 m=10x46.38

Kütle değişim (m)
ω1=20.97 ω1=14.83 ω1=8.56 ω1=6.63
1xk 2xk 6xk 10xk
Rijitlik değişimi (k)
ω1=20.97 ω1=29.66 ω1=51.37 ω1=66.32
MODLAR
φ11 = 1
φ21 = 1.383
φ31 = 1.588
NOT: Tüm açısal hızlar için modlar aynı olur (kat kütleleri eşit olmak şartı ile).
Hesaplanan modların konrolü aşağıdaki şekilde kontrol edilir.
Beklenen sıfır olması ama farklardan dolayı sıfır olmamaktadır.

239203.2 − 46,38 ⋅ 20.972 −158203.2 0   1   12.99 
    
ω1=20.97 → [K − ω2i M]φi = 0 →  −158203.2 316406.4 − 46,38 ⋅ 20.972 −158203.2  1.383  =  −46.37 
 0 −158203.2 158203.2 − 46,38 ⋅ 20.97  1.588   44.11 
2

[φ j ]T [M][1] N
KONTROL: Normal modların kontrolü, qi = T
olmak üzere ∑ qi = 1 bağıntısı kullanılarak yapılır.
[φj ] [M][ φ j ] i=1

 46.38 0 0  1 
 
[1 1.383 1.588]  0 46.38 0  1 
[φ ]T [M][1]  0 0 46.38 1 184.175 
q1 = 1T = = = 0.73 
[φ1 ] [M][φ1 ]  46.38 0 0   1  252.049 
[1 1.383 1.588]  0 46.38 0  1.383  

 0 0 46.38 1.588  N
 ∑ qi = 1 = 0.73 + 0.23 + 0.04 = 1
 46.38 0 0  1  i =1
[1 0.233 −0.834]  0 46.38 0  1 

q2 =  0 0 46.38  1
=
18.506
= 0.23 q3 = 0.04 

 46.38 0 0  1  81.158 
[1 0.233 −0.834]  0 46.38 0   0.233  
 0 
0 46.38  −0.834  
n
∑ [m][ φi ] 
[1 + 1.383 + 1.588][46.38] 
q1.mod = n j
= 2 = 0.73 
∑ [m][ φi ]
2 [1 + 1.383 2
+ 1.5882
][46.38]
j


[1 + 0.233 − 0.834][46.38] 
VEYA (m1=m2=m3) q2.mod = 2 = 0.23  ∑ 0.73 + 0.04 + 0.23 = 1
[1 + 0.233 + 0.834 ][46.38]
2 2

n

∑ [m][φi ] 
[1 − 1.592 + 0.757][46.38]
q3.mod = n j = 2 = 0.04 
∑ [m][ φi ] [1 + 1.592 + 0.757 ][46.38]
2 2 2

j 
Modların etki oranları incelendiğinde 1. modun çok etkili olmasına karşın diğer modların etkisinin az olduğu görülmektedir.
Kontrol [M] φ1}

{φ
46,38 0 0 0,063 0,111 0,072
φ1}T [M] {φ
{φ φ1} = M1 = [I] 0 46,38 0 0,087 0,026 -0,115
0 0 46,38 0,100 -0,093 0,055
0,063 0,087 0,1 2,92194 4,03506 4,638 0,998932 -0,00209 0,00436
0,111 0,026 -0,093 5,14818 1,20588 -4,31334 -0,00209 1,003941 -9,3E-05
0,073 -0,115 0,055 3,38574 -5,3337 2,5509 0,00436 -9,3E-05 1,000834
{φ1}T {φ1}T [M] {φ1}T[M] {φ1}=Mi = [I]
Deprem anında bu modlar ayrı ayrı veya belli bir sıra ile oluşmazlar çünkü çok kısa bir süre içinde farklı yönlerden farklı karakterde
hareketler aynı anda yapıya etkir. Önemli olan deprem anında zemin periyodu ile yapı dinamik davranışına büyük etkisi olan modların
titreşim periyotlarının çakışmamasıdır. Çünkü böyle bir durumda rezonanstan yapıya depremden daha çok zarar verebilir. Bulunan
modlar kullanılarak bazı kontroller yapmak mümkündür. Bu kontrollerden en önemlisi modların ortogonalliğidir ve (Dikliği-Betti Karşıtlık
Teoreminden, AT=A-1 ise A ortogonal matris ve Tüm ortogonal matrislerin determinantı ±1'dir. Simetrik k matrisinin açısal hızlarına
karşılık gelen modları ortogonaldir (diktir)) kontrolü aşağıdaki şekilde yapılır. Genel hareket denklemi [-ωi2 [M] + [K]] φi = 0 dir.
Burada açısal hızı bulmak için ωi2 [M]φi = [K]φi almak dikliği sağlamadığı için yeterli değildir.
φ1 M φ1
0,063 46,38 0 0 0,063
0,087 0 46,38 0 0,087
K 0,1 ω2 0 0 46,38 0,1
239203,2 -158203 0 1306,141 439,35 0 0 20377,053 0 0 1283,754
-158203 316406,4 -158203 1740,268 0 439,35 0 0 20377,05 0 1772,804
0 -158203 158203,2 2056,659 0 0 439,35 0 0 20377,05 2037,705
Bunun için yani dikliği sağlamak için ωi2 [M]φi = [K]φi ifadesini ωi2 φiT  [M]φi = φiT  [K]φi şeklinde alınması gerekir. Aşağıda yapılan
hesaplamalarda modların ortagonal (dik) olması ve diğer kontroller bu durum dikkate alınmıştır. 2 modun çarpımı (skaler, 2 mod
arasındaki açının cos değeri alınır (90o) i.i=0) sıfır olması modların ortagonal olduğunu gösterir.

Kontrol [k] φ1 φ2 φ3
239203,2 -158203 0 0,063 0,111 0,073
φTi  [K][ φi ] = ω2i -158203 316406,4 -158203 0,087 0,026 -0,115
 
0 -158203 158203,2 0,1 -0,093 0,055
0,063 0,087 0,1 1306,123 1740,235 2056,642 ω12 = 439.35 -1,04188 8,335234
0,111 0,026 -0,093 22438,27 5378,909 -18826,2 -1,04188 ω22 = 4381.335 -16,0206
0,073 -0,115 0,055 35655,2 -56636,7 26894,54 8,335234 -16,0206 ω32 = 10595.26
{φ }T {φi }T [k]  φiT  [k ][ φi ] = ωi2

 

1
ω2i  φiT  [M]φi = ω2i
φT m
0,063 0,087 0,100 46,38 0 0 0,063 0,111 0,073
0,111 0,026 -0,093 0 46,38 0 0,087 0,026 -0,115
ω2 0,073 -0,115 0,055 0 0 46,38 0,100 -0,093 0,055
439,35 0,000 0,000 27,679 38,223 43,935 1283,754 1772,804 2037,705 438,881 -0,917 1,915
0,000 4381,34 0,000 486,328 113,915 -407,46 22555,901 5283,364 -18898,19 -9,144 4398,604 -0,406
0,000 0,000 10595,26 773,454 -1218,46 582,739 35872,796 -56511,94 27027,449 46,192 -0,983 10604,097

  239203.2 −158203.2 0  0.063 

 [0.063 0.087 0.10]  −158203.2 316406.4 −158203.2  0.087 
  φT  [K ][ φ1 ]  
ω2 =   1  0 −158203.2 158203.2  0.100  439.35
= = ω2İ = 439.35 uygun
 İ  φT  [ m][ φ ]   46.38 0 0  0.063  1
  1 1 
 [0.063 0.087 0.100]  0 46.38 0  0.087 

  0 0 46.38  0.100 


 ω22 = 66.062 ⇒ φ1T  [K ][ φ1 ] = ω2 φ1T  [m ][ φ1 ]



  239203.2 −158203.2 0  0.111   46.38 0 0  0.111 
 [ 0.111 0.026 − 0.093]  −158203.2 316406.4 −158203.2  0.026  = 66.062 [ 0.111 0.026 − 0.093]  0 46.38 0  0.026 
      
  0 −158203.2 158203.2   −0.093   0 0 46.38   −0.093 

 4381.335 = 4359.265
φ2 φ1  0.111 
 
Modların ortagonal olması 0,111 Modların ortagonal (dik) olması 0,063 φ21 =  0.026 
x2
0,026 0,087  −0.093 
-0,093 0,100
0.063 
0,063 0,087 0,100 -0,000045 0,111 0,026 -0,093 -0,000045
 
φi1 = 0.087 
φ1T φ1T φ2 φT2 φT2 φ1 0.100 
 [-ω2 [M] + [K]] φ = 0 
 x

i i
 46.38 0 0    23920.32 −15820.321 0 
 φ ortagonallikten φT  20.972 0.063 0.087 0.1  0   
 i i
  [ ]  46.38 0  = [ 0.063 0.087 0.1 ]  −15820 .32 31640.64 − 15820.32 
 değilse çarpılamaz   0 0 46.38    0 −15820.32 15820.32  
 2 T T   
 [-ωi [φi ][M] + [φi ][K]] = 0 
 2 T T   [1284.897 1774.38 2039.52] = 1306.123 1740.235 2056.642
 [ωi [φi ][M] = [φi ][K]] 

 ω12 = 20.972 ⇒ φ1T  [K ][ φ1 ] = ω2  φ1T  [m ][ φ1 ]

 ⇓

  239203.2 −158203.2 0  0.063   46.38 0 0  0.063 
  −158203.2 316406.4 −158203.2  0.087  = 6.6322 0.063 0.087 0.100  0
[ 0. 0 63 0.087 0.10 ]   [ ] 46.38 0  0.087 
  0 −158203.2 158203.2  0.100   0 0 46.38 0.100 

 439.35 = 439.27


Modların kontrolü yapıldıktan sonra çerçevenin titreşim özellikleri tablo halinde gösterilmiştir.
Yapı deplasmanı her bir moddaki deplasmanın birleşimi şeklinde ifade edilir. Her modda yapı tek dereceli bir sistem gibi analiz edilir,
elde edilen kuvvet ve deplasman modların katılımı (ağırlığı) oranında birleştirilir.
Açısal hızlar, frekanslar, periyotlar ve modlar
Kat ω (rad/s) f=ω/2π (Hz) T=2π/ω (s) {φ1} {φ2} {φ3} Hesapta
Kullanılan
1 ω1= ±20.97 f1=3.33 T1=0.30 0.063 0.111 0.073
Deprem
2 ω2=±
± 66.06 f2=10 T2=0.10 0.087 0.026 -0.115 Yükleri
3 ± 102.89
ω3=± f3=16.67 T3=0.06 0.100 -0.093 0.055
ω1 < ω2 < ω3 < ω4 < ωn
T1 > T2 > T3 > T4 > Tn
f1 < f2 < f3 < f4 < fn 1. mod şekli 1. modda deprem yükü 2. mod şekli 2. modda deprem yükü 1. mod şekli 2. modda deprem yükü
1.mod 2.mod 3.mod Sonuç
Modlara karşı gelen ivme değerleri çözümü yapılan çerçeve için gerçek değerler olmayıp deprem kayıtlarından alınan yaklaşık ivmeleri
değerlerini göstermektedir.
φ23
φ13 φ33
φ12 φ22 φ32
φ11 φ21 φ31
1.mod 2.mod 3.mod

6.0 2.0 0.2
0.0 0.0 0.0
-6.0 -2.0 -0.2

T(sn) 7.sn 7.sn 7.sn
T(sn) T(sn)
Uygulama: Çözümü yapılan çerçevenin açısal hızı det[ [K]–ω2 [M]]=0 veya det[[M]-1[K]–ω2[I]]=0 bağıntısı ile hesaplanabilir.
k det=[K-mωω2]
2
239203,2 -158203 0 5157,464-ω -3411,02 0
-158203 316406,4 -158203 -3411,02 6822,044-ω2 -3411,02
0 -158203 158203,2 0 -3411,02 3411,022-ω2
0,021561 0 0 5157,464 -3411,02 0 Açısal Hız Periyot Frekans
0 0,021561 0 -3411,02 6822,044 -3411,02 ω1=20.97 s-1 f1=3.33 T1=0.30
0 0 0,021561 0 -3411,02 3411,022 ω2=66.06 s-1 f2=10 T2=0.10
M-1 M-1k ω3=102.89 s-1 T3=0.152 s f3=6.58 s-1

Normalize bina yüksekliği
1. mod 2. mod 3. mod
Normalize mod şekli
HESAPTA GÖZ ÖNÜNE ALINACAK MOD SAYISI
Mod birleştirme ve zaman tanım alanında hesap yöntemi ile yapılan deprem hesabında,
1. Modların her birinin deprem yüklerine etkisi aynı ağırlıkta olmayıp ilk moddan son moda doğru gittikçe azalması,
2. Orta ve şiddetli bir depremde yapı sisteminin elastik ötesi bir davranış göstermesi kapasitesinin az da olsa bulunması,
3. Sismik parametrelerin (ivme spetrum değerleri, sönüm) gerçek davranışının tam bilinememesi ile yapılan kabuller,
4. Taşıyıcı sistemdeki (çerçeve geometrik özellikleri) ve deprem etkilerindeki (zemin sınıfındaki davranışı) belirsizlik,
5. Hesap hacminin büyümemesi,
gibi nedenlerden dolayı tüm modların katkısının alınarak kesin hesap yapılamasına gerek kalmayabilir. Yapıların modların üst
katlardaki şekil değiştirmelere dolaysı ile kesit tesirlerine etkisi alt katlara olan etkisinden daha yüksek olmaktadır. Bu durum ileride 1,
3 ve 6 katlı çerçeve için yapılan karşılaştırmadan görülmektedir. Ayrıca rijit kirişli (kolonlara göre) yapılarda daha az modun hesaba
katılması yeterli olabilmektedir. Bu sebeplerden dolayı mod sayısı kısıtlaması yönetmeliklerde yer almakta ve bizim DY’de bu kontrolü
aşağıdaki şekilde dikkate alınmasını öngörmektedir.
“2.8.3. Hesaba Katılacak Yeterli Titreşim Modu Sayısı
2.8.3.1 - Hesaba katılması gereken yeterli titreşim modu sayısı, Y, göz önüne alınan birbirine dik x ve y yatay deprem doğrultularının her birinde, her
bir mod için hesaplanan etkin kütle’lerin toplamının, Denk.(2.16)’da belirtildiği üzere, hiçbir zaman bina toplam kütlesinin %90’ından daha az
olmaması kuralına göre belirlenecektir. Ayrıca göz önüne alınan deprem doğrultusunda etkin kütlesi, bina toplam kütlesinin %5’inden büyük olan
bütün titreşim modları göz önüne alınacaktır. “
Y Y L2xn N Y Y L2yn N
∑ Mxn = ∑ ≥ 0.90 ∑ mi ∑ Myn = ∑ ≥ 0.90 ∑ mi (DY 2.14)
r =1 n =1 Mn i =1 r =1 n =1 Mn i =1
Denk.(2.14)’de yer alan modal kütle Mr ile Lxn ve Lyn ifadeleri, kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalar için aşağıda verilmiştir:
N N N
L xn = ∑ miφxin L yn = ∑ miφyin Mn = ∑ [miφ2xin + miφ2yin + mθiφ2θin ] (DY 2.15)
i =1 i =1 i =1
2.8.3.2 - Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin
yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binaların hesabında. sadece bodrum katların üstündeki katlarda etkin olan titreşim
modlarının göz önüne alınması ile yetinilebilir. Bu durumda. Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi için verilen 2.7.2.4’ün (a) paragrafının
karşılığı olarak Mod Birleştirme Yöntemi ile yapılacak hesapta. bodrumdaki rijit çevre perdeleri göz önüne alınmaksızın Tablo
2.5’ten seçilen R katsayısı kullanılacak ve sadece üstteki katların kütleleri göz önüne alınacaktır. 2.7.2.4’ün (b). (c) ve (d)
paragrafları ise aynen uygulanacaktır.
DY hesapta göz önüne alınacak mod sayısı kriterinin verilen çerçeveye uygulanması aşağıdaki gibidir.

Modal vektör Normalize modlar ile hesaba katılacak mod sayısının belirlenmesi
2
L2ri =  ∑ [miφi ] 
2
Normalize Modlar Mi = ∑ miφi (m) DY1998
N
M3 N
φ1 φ2 φ3 0.90 ∑ mi
i =1
M1 (1.mod ) M2 (2.mod)
(3.mod)
L2r1 (1.mod) L2r2 (2.mod) L2r3 (3.mod) 0.05 ∑ mi
i =1
0.063 0,111 0,073

(46.38x3)x0.9=
1.00 134.444 4.165 0.364 0.05[3x46.38]=
0,087 0,026 -0,115
125.226 46.38[0.0632+0.0872+0.12]
1.00 1.00 [46.38x(0.063+0.087+0.10)]2
[46.38x(0.111+ [46.38x(0.073+0. 6.96
0.026-0.093)]2 055-0.115)]2
0,100 -0,093 0,055
KONTROL
 L2r1 L2r2 L2r3 N 134.444 4.165 0.364 
N  + + > 0.90∑ mi + + > 125.226 
0.90∑ mi  M1 M2 M3 i=1 1 1 1 
i=1
 
 134.444 + 4.165 + 0.364 > 125.226 İLK MOD YETERLİ 

Tüm modlar dikkate alındığında etkin ağırlıkların yapı ağırlığına eşit olması koşulu aşağıda kontrol edilmektedir.
L21 134.444 L22 4.165 

W1 = g= 9.81= 1318.90 kN W2 = g= 9.81= 40.86 kN 
M1 1 M2 1 
Etkin ağırlıkların hesabı  ∑ 1363.33 kN
L23 0.364 
W3 = g= 9.81= 3.57 kN 
M3 1 
Yapının etkin ağırlığı ile başlangıçtaki ağırlığının eşit olması hesaplamaların doğruluğunu göstermektedir.
W1 1318.90 W1 40.86 W1 3.57 

Kontrolün sağladığı görülmektedir. n1 = = = 0.97 + n1 = = = 0.03 + n1 = = = 0.003 ∑1
∑ W 1365.09 ∑ W 1365.09 ∑ W 1365.09 
Modal vektör Normal modlar ile hesaba katılacak mod sayısının belirlenmesi
2
Normal Modlar Mi = ∑ miφi2 (m) L2ri =  ∑ [miφi ]  DY1998
N N
φ1 φ2 φ3 0.90 ∑ mi
i =1
M1 (1.mod ) M2 (2.mod) M3 (3.mod) L2r1 (1.mod) L2r2 (2.mod) L2r3 (3.mod) 0.05 ∑ mi
i =1
1 1 1
(46.38x3)x0.9= 125. 252.05 33920.42 342.46 61.34 0.05[3x46.38]=
1,383 0,233 -1,588 46.38[12+1.3832+1. 81.16 189.92 [46.38x(1+1.383+1.588) [46.38x(1+0.23 [46.38x(1+0.757- 6.96
226 5882] ]2 3-0.834)]2 1.588)]2
1,588 -0,834 0,757
KONTROL
 L2r1 L2r2 L2r3 N 33920.42 342.46 61.34 
N  + + > 0.90∑ mi + + > 125.226 
0.90∑ mi  1M M 2 M 3
i =1 252.05 81.16 189.92 
i=1
 134.578 + 4.22 + 0.32 > 125.226 İLK MOD YETERLİ 
 
Modların yatay deprem yüklerine katkı oranları hesaplanarak tablo halinde gösterilmiştir.
 ∑n W φ 
2

i=1 i i
 
[9.81 ⋅ 46.38 ⋅ [0.063 + 0.087 + 0.10]]2
12938.37 
g  ∑ Wiφ2i 
n

1. Mod katkı Mi =  i=1  = 9.81 ⋅ [9.81 ⋅ 46.38 ⋅ [0.063 2
+ 0.087 2
+ 0.102
]] = 96.13 = 0.97 = %97 
∑M 3 ⋅ 46.38KAT KÜTLELERİ EŞİT 3 ⋅ 46.38 




[9.81⋅ 46.38 ⋅ [0.111 + 0.026 − 0.093]]2 20.02  ∑ 100
%04
2. Mod katkı M2 = [9.81 ⋅ 46.38 ⋅ [0.111 + 0.026 + 0.093 ]] = 96.62 = 0.015 = %1.5
2 2 2 2
%1.5 
3 ⋅ 46.38KAT KÜTLELERİ EŞİT 3 ⋅ 46.38 


%97 
[9.81⋅ 46.38 ⋅ [0.073 − 0.115 + 0.055]] 2
5.91 
[9.8 1 2
⋅ 46. 38 ⋅ [0.073 2
+ 0.115 2
+ 0.055 2
]] 
3. Mod katkı M3 = = 96.32 = 0.0044 = %0.44 
3 ⋅ 46.38KAT KÜTLELERİ EŞİT 3 ⋅ 46.38 

DY’nin 2.8.3 maddesine göre hesapta dikkate alınacak mod sayısı hesaplanır.
A(Ti ) g
6 A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = (yapının ve bölgenin özelliklerine göre)
Ra (Ti )
7 Modal Kütle Çarpanı Hesabı [Modal Katılım Faktörü] α1 ={φi}T [M] {r}
αiSpa ( Ti )
8 Maksimum yer değiştirmeler [Yi ]max =
ω2i
9 φi}(Yi)max]
Yer değiştirmelerinden x deplasmanlarına modlardan gelen katkı; [{x}i = {φ
10 F1.mod dan = ω12 m x1 F2.mod dan = ω22 m x 2 Fn.mod dan = ωn2 m xn

0.5
Fi = [F1i.moddan ] + [F2i.moddan ] + [F3i.moddan ] + [Fni.moddan ] 
2 2 2 2
11  
Çekme Basınç
MODLARI BİLİNEN ESKİŞEHİR’DEKİ BİR YAPININ YATAY DEPREM YÜKLERİNİN HESABI

Bir yapının yatay deprem yüklerini bulmak için,
1. Statik ve dinamik tüm yöntemlerde önce yapının sismik parametreleri (periyodu (T=0.403 s), ivmesi ) hesaplanır.
2. Yapının sismik parametreleri ile yapının bulunduğu bölgenin sismik değerlerine geçiş yapılır (2. derece DB, Z3 zemin sınıfı
(TA=0.15 s TB=0.60 s Ao=0.30)) Yapı önem katsayısı (I=1.4) belirlenir.
3. Yapının betonarme, yığma ve diğer özelliklerine göre yapı davranış katsayısı (R=6) belirlenir.
Etkin yer ivme kat sayısı (Ao)
Etkin yer ivmesi, deprem esnasında oluşacağı ve yapıya etkiyeceği düşünülen deprem hareketinin ivmesidir. Bu ivme yer çekimi
ivmesinin (9.81 m/s2) bir oranı olarak dikkate alınır. Bu oran deprem yönetmeliğinde her deprem bölgesi için ayrı ayrı verilmiştir. Örnek
olarak 1. derece deprem bölgesi için,
Đvme (cm/sn2)
Ao/2
1. Etkin yer ivme katsayısı=0.4
2. Etkin yer ivmesi=0.4g
olarak alınır. T (sn)
Deprem Bölgesi Ao=etkin yer ivme katsayısı Yerel Zemin Sınıfı TA (s) TB (s) R yapı davranış
1 0.4 Z1 0.10 0.30 katsayısı olup
2 0.3 Z2 0.15 0.40
3 0.2 Z3 0.15 0.60 DY-Tablo 2.5
4 0.1 Z4 0.20 0.90
Binanın Kullanım Amacı veya Türü Bina Önem Katsayısı I
1. Deprem sonrası kullanımı gereken binalar ve tehlikeli madde içeren binalar
a) Deprem sonrasında hemen kullanılması gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, sağlık ocakları, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve diğer
haberleşme tesisleri, ulaşım istasyonları ve terminalleri, enerji üretim ve dağıtım tesisleri; vilayet, kaymakamlık ve belediye yönetim 1.5
binaları, ilk yardım ve afet planlama istasyonları)
b) Toksik, patlayıcı, parlayıcı, vb özellikleri olan maddelerin bulunduğu veya depolandığı binalar
2. İnsanların uzun süreli ve yoğun olarak bulunduğu ve değerli eşyanın saklandığı binalar
a) Okullar, diğer eğitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri kışlalar, cezaevleri, vb. 1.4
b) Müzeler
3. İnsanların kısa süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalar
1.2
Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonları, vb.
4. Diğer binalar
Yukarıdaki tanımlara girmeyen diğer binalar (Konutlar, işyerleri, oteller, bina türü endüstri yapıları, vb) 1.0
Tablo 3.1 – Bina Kullanım Sınıfları (BKS) ve Bina Önem Katsayıları (I) (DY2017)
Bina Kullanım Sınıfı Binanın Kullanım Amacı Bina Önem Katsayısı (I)
Deprem sonrası kullanımı gereken binalar, insanların uzun süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalar,
değerli eşyanın saklandığı binalar ve tehlikeli madde içeren binalar,
a) Deprem sonrasında hemen kullanılması gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, sağlık ocakları, itfaiye bina ve
tesisleri, PTT ve diğer haberleşme tesisleri, ulaşım istasyonları ve terminalleri, enerji üretim ve dağıtım tesisleri;
BKS=1 vilayet, kaymakamlık ve belediye yönetim binaları, ilk yardım ve afet planlama istasyonları) 1.5
b) Okullar, diğer eğitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri kışlalar, cezaevleri, vb.
c) Müzeler
d) Toksik, patlayıcı, parlayıcı, vb özellikleri olan maddelerin bulunduğu veya depolandığı binalar
İnsanların kısa süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalar
BKS=2 Alışveriş merkezleri, spor tesisleri, sinema, tiyatro, konser salonları, ibadethaneler, vb. 1.2
BKS=3 Diğer binalar;Yukarıdaki tanımlara girmeyen diğer binalar (Konutlar, işyerleri, oteller, bina türü endüstri yapıları, vb) 1.0

SPEKTRUM EĞRİSİ (S(T))
Spektrum, bir deprem yer hareketi etkisinde, sabit bir sönüm oranında, tek serbestlik dereceli sistemlerin, o deprem yer hareketine
verdiği tepkinin (ivme, hız, yer değiştirme) en büyük değeri olarak tanımlanır. Tasarım spektrumları ise yeni yapıların tasarımında
kullanılacak deprem yükünü belirleme aşamasında kullanılır. Tasarım spektrumu, kaydedilmiş bir deprem kaydı olmayıp yeni
tasarlanan yapıya gelecekte etkiyecek deprem-depremler için belirlenir. Tabi ki gelecekte olması belirlenen tasarım spektrumunun
hazırlanması aynı bölgede geçmişte ortaya çıkmış deprem kayıtlarından yararlanmadan mümkün değildir. Hatta aynı bölgede deprem
kaydı olmaması durumunda benzer özelliklere sahip (deprem merkezinin kayıt yerinden olan uzaklığı, fay mekanizması, sismik
dalgaların yayıldığı zemin cinsi ve yerel zemin koşulları gibi) başka bir bölgede elde edilmiş kayıtlardan yararlanılır.
Davranış spektrumu, göz önüne alınan bir deprem yer hareketinin etkisi altında, doğal titreşim periyodu T olan lineer elastik tek
serbestlik dereceli bir sistemde meydana gelen yapısal yer değiştirme veya toplam ivme büyüklüğünün T’ye bağlı olarak ifade edildiği
bir fonksiyon olarak tanımlanabilir. Davranış Spektrumu, yer hareketi etkisindeki TekSerbestlikDereceli Sistemlerin hareket
denkleminin çözümünden elde edilmektedir. Deprem etkilerinin yön değiştirebilen özelliğinden dolayı spektrum eğrilerinin
hazırlanmasında büyüklüklerin işaretleri dikkate alınmaz. Yapının yer hareketine tepkisi ,x, türetilerek hız ve ivme fonksiyonları da
elde edilebilir. Yapının tepkilerinin hangi zaman kesitinde ne değer aldığından ziyade, bunların mutlak maksimum değerleri önemlidir.
Boyutlandırmada bile betonun kırıldığı ve çeliğin aktığı nokta dikkate alınır. Çeliğin kopma noktası hesaplarda dikkate alınan değerin
yaklaşık on katı olduğu halde dikkate alınmaz. Bu tepkilerde mutlak maksimum değerlere spektral değer (Sd:Spektral yer değiştirme
Sv:Spektral hız, Sa:Spektral ivme) denir. Davranış spektrumları, belirli bir deprem için çizilmektedir. Ancak, yapı hesabı açısından, göz
önüne alınan bir bölgeyi veya yapı yerini etkilemiş bir deprem, bu bölgeyi etkilemiş diğer bütün depremleri temsil etmez. Bir yapı yeri
veya bölge için birden çok deprem göz önüne alınarak, her biri için spektral spektrumlar çizilip; sonra da bütün bu spektrum eğrilerini
dikkate alarak bir zarf eğrisi geçirilir de hesapta bu zarf eğrisi göz önüne alınırsa daha isabetli olacağı açıktır. Aşağıdaki tabloda
deprem yönetmeliğinin önerdiği tasarım spektrumu bulunmaktadır. Elastik deprem yüklerinin belirlenmesi için kullanılan ivme
spektrumu, depremden depreme ve yerel zemin sınıfları arasında farklılıklar gösterir. Bu nedenle, istatistiksel çalışmaların sonucu
olarak deprem yönetmeliklerinde spektrum eğrisinin biçimi genellikle standart hale getirilir ve spektral ivmeler birtakım deprem
parametrelerine bağlanarak analitik olarak ifade edilir. Genel anlamda deprem tehlikesi, herhangi bir yerde veya coğrafi bölgede, göz
önüne alınan belirli bir zaman diliminde, depremi tanımlayan bir parametrenin belirli bir büyüklüğe ulaşma olasılığı olarak tanımlanabilir.
Deprem tehlikesi olasılıksal (probabilistik) veya kesinsel (deterministik) olarak incelenebilir. Olasılıksal (probabilistik) deprem tehlikesi
analizinde esas alınan temel girdiler;
1. Göz önüne alınan coğrafi bölgeyi etkileyen tüm deprem kaynakları (bölgenin tektonik yapısı, bölgeyi etkileyebilecek aktif
faylar ve fay mekanizmaları),
2. Deprem oluşum özellikleri (bölgenin depremselliği, geçmiş depremlerin büyüklükleri ve sıklığı)
3. Tipik bir yer hareketi parametresini (örneğin en büyük yer ivmesi veya spektral ivme), deprem büyüklüğüne ve faya olan
mesafeye bağlı olarak hesaplamak üzere geliştirilen azalım ilişkileri
olarak dikkate alınan bu bilgiler bir istatistiksel olasılık modeli çerçevesinde işlenerek, göz önüne alınan coğrafi bölgede belirli bir
zaman dilimi içinde tipik yer hareketi parametresinin belirli bir büyüklüğe ulaşma olasılığı, diğer deyişle deprem tehlikesi hesaplanır.
Öte yandan, göz önüne alınan yeri veya bölgeyi birinci planda etkileyeceği öngörülen belirli bir deprem kaynağı ve azalım ilişkileri
dikkate alınarak kesinsel (deterministik) deprem tehlikesi analizi de yapılabilir. Deprem yönetmeliğinde spektrum eğrisinin sınırları;
Spektrum Katsayısı; 

DY2.2
S(T) {(0≤Tbulunan ≤TA ) ise S(T)=1+1.5Tbulunan /TA (TA<Tbulunan ≤TB ) ise S(T)=2.5 (Tbulunan>TB ) ise S(T)=2.5(TB /Tbulunan )0.8 

bağıntısı ile verilmektedir. Deprem yüklerinin belirlenmesi için esas alınacak olan Spektral İvme Katsayısı (A(T),
A(T) = A o I S(T) ile hesaplanır. 2. DDB ve Z3 için DY 2.2. ile spektrum (S(T)) katsayıları eğrisi tabloda çizilmiştir.
Z3 için Spektrum Grafiği (Tüm deprem bölgeleri için aynı)

T(sn) S(T) AZ KATLI yapıların periyodunun düşük
T=0 1 olmasından dolayı deprem yükleri çok katlı
T=0.10 2.0 yapıya oranla fazla ORANDA çıkar
TA=0.15 2,5
ÇOK KATLI yapıların periyodunun
TA < T1 ≤ TB ise
T=0.45 2.5 yüksek olmasından dolayı depremyükleri
TB=0.60 2,5 az katlı yapıya oranla DÜŞÜK çıkar
S(T)=2.5
0,7 2,21
S(T)=1+1.5T1/TA
0,8 1,99
S(T)
0,9 1,81
1.0 1,66 T1 > TB ise S(T)=2.5(TB/ T1)0.8
1,2 1,44
1,4 1,27 Neden 1’den başlıyor? Çünkü
1,6 1,14 zeminin ivmesi kabul ediliyor.
1,8 1,04
TA TB
2.0 0,95
Problemin çözümü için gerekli olan yapı davranış katsayısı (R),
(0≤Tbulunan ≤TA ) ise Ra (T)=1.5+(R-1.5)Tbulunan /TA 

DepremYükü AzaltmaKatsayısı; Ra (T)  DY2.3
(Tbulunan >TA ) ise Ra (T)=R 
bağıntısı ile hesaplanır. Aşağıda tabloda aynı deprem bölgesi ve zemin sınıfı için Ra (Ra; R’nin periyoda göre düzenlenmiş hali ve 6.
bölümde ayrıntılı olarak incelenecektir.) deprem yükü azaltma katsayısının grafiği çizilmiştir. Yapıların dinamik davranışını incelemede
ve analizinde ivme spektrum tercih edilir. Her depremin kendine özgü bir ivme spektrumu vardır. Bir binanın dinamik analizde belirli bir
depremin ivme spektrumu kullanılabileceği gibi büyük depremler incelenerek genelleştirilmiş bir ivme spektrumu da kullanılabilir.
Z3 için Yapı Davranış Katsayısı Ra=6 için (Deprem bölgesinden bağımsız zemin sınıfına bağlı)
T(sn) Ra(T)
T=0 1,5
TA=0.10 4.5
TA=0.15
TB=0.60
0,7
0,8
0,9 6
1
1,2
TA 1,4
1,6
Azaltılmış Deprem Spektrumları

Tek serbestlik dereceli basit bir dinamik sistem eğer kuvvetli deprem etkisi altında elastik kalmayacaksa tek çaresi elastik sınır
ötesine geçmek, yani plastik deformasyon yapmaktadır. Böyle bir sistemin doğrusal olmayan yatay kuvvet-deplasman ilişkisi şekilde
gösterilen ideal elasto-plastik yapı modeli ile temsil edilebilir. Aynı şekil üzerinde doğrusal elastik sistemin yatay kuvvet-deplasman
ilişkisi de gösterilmiştir. Aynı yer hareketi etkisi altında doğrusal elastik sisteme ait dayanım talebini Ve olsun. Elasto-plastik sisteme
ait dayanım talebi ise yer hareketinden bağımsız olarak Vy ile sınırlıdır, çünkü dayanım kapasitesi bu kadardır. Bir yer hareketi etkisi
altında doğrusal elastik sisteme ait dayanım talebinin doğrusal olmayan sistemin dayanımına oranı R=Ve/Vy olarak tanımlanır.
Doğrusal elastik ve doğrusal olmayan sistemlerin aynı deprem yer hareketi altındaki maksimum deformasyonları şekilde sırasıyla ue ve

um olarak gösterilmiştir. Doğrusal olmayan tek serbestlik dereceli sistem için um/uy oranı, süneklik oranı µ=umax/uy olarak tanımlanır. R
katsayısı sadece basit elasto-plastik yapı modelindeki süneklik oranına bağlı değildir. Yapıların gerçek yatay yük dayanımları, taşıyıcı
olmayan elemanların katkısı, tasarımda kullanılan yük ve malzeme faktörleri, minimum boyut ve donatı sınırlamaları gibi nedenlerle
tasarımda göz önüne alınan dayanımlarından daha fazladır. Deprem Yönetmeliğindeki R faktörü süneklik ve fazla dayanım unsurlarının
ortak katkısının ifadesidir. Süneklik ve fazla dayanımdan kaynaklanan R faktörleri aşağıda grafiksel olarak gösterilmektedir. Bu
şekilde Vd yapının tasarım dayanımını, Vy gerçek dayanımını, Ve ise doğrusal elastik yatay yük talebini göstermektedir.
Vt
Ve Eşlenik
umax= ue
ise Ra=R
R=Ve/Vd
Vy Nonlineer
Vd
u
ud uy umax= ue
Yapı türüne göre yapıların süneklik özellikleri arttıkça R artar ve deprem tasarım yükleri azalır, yani bir anlamda tasarım ödüllendirilir.
Tersi durumda ise R azalır ve tasarım daha yüksek deprem yükleri ile cezalandırılır. Ancak depreme dayanıklı tasarımda kullanılan R
faktörünün kesin bir yapı hesabına bağlı olmadığını bilmemiz gereklidir.
Azaltılmış ivme spektrum değerleri,

1. DY’nin 2.2 bağıntısı ile verilen bağıntılar kullanılarak tasarım spektrum eğrisi elde edilir.
2. Elde edilen tasarım spektrum eğrisindeki değerler etkin yer ivmesi katsayısı (Ao) ile çarpılarak azaltılmış elastik tasarım
(ivme spektrumu) değerleri elde edilir.
3. 2. madde de elde edilen elastik tasarım değerleri yapı davranış katsayısına (Ra) bölünerek azaltılmış tasarım spektrumu elde
edilir (en alttaki eğriler).
4. Yapı davranış katsayısı R artıkça yapı sünek azalması durumunda ise gevrek olur.
5. R aynı zamanda yapıların süneklik düzeyine yakından bağlıdır.
Aşağıdaki şekilde 2. DB’sindeki Z3 zemindeki bir yapı için doğrusal elastik ivme tasarım spektrumu oluşturulmuştur.
T(sn) S(T) S(T)Ao A(T)/R(6) 2. DD Bölgesi Z3 zemin sınıfı için ivme spektrum eğrisi (Her deprem bölgesi ve zemin sınıfı için farklı)
T=0 1 0,3 0.2 R=1.5 0,9
Spektral ivme katsayısı
T=0.10 2.0 0.60 0.13R=4.5

TA TB
TA=0.15 2,5 0.75 0.125R=6 0,75 Elastik tasarım spektrumu
Z3 2oDD
T=0.45 2.5 0.75 0.125R=6
0,6 2,5
TB=0.60 2,5 0.75 0.125R=6 2
0,7 2,21 0,663 0.111R=6 0,45

1,5
0,8 1,99 0,596 0.100R=6 Ao 0,5
0,9 1,81 0,542 0.09R=6 0,3 0 0,15 0,3 0,45 0,6 0,75 0,9 1,05 1,2 1,35 1,5
R=8 R=6
1 1,66 0,5 0.083R=6 Gevrek Yapı Azaltılmış (R) tasarım spektrumu
0,15
1,2 1,44 0,432 0.072R=6
R=1.5 Sünek Yapı
1,4 1,27 0,381 0.064R=6 0
0 0,15 0,3 0,45 0,6 0,75 0,9 1,05 1,2 1,35 1,5 T(s)
1,6 1,14 0,342 0.057R=6

Z3 ZEMĐNĐ
Periyot T (s)
Şekildeki azalım oranları (R=6) sadece basit elasto-plastik yapı modelindeki süneklik oranına bağlı değildir. Yapıların gerçek yatay yük
dayanımları, taşıyıcı olmayan elemanların katkısı, tasarımda kullanılan yük ve malzeme katsayıları, minimum boyut ve donatı
sınırlamaları gibi nedenlerle tasarımda göz önüne alınan dayanımlarından daha fazladır. Deprem Yönetmeliğindeki R katsayısı süneklik
ve fazla dayanım unsurlarının ortak katkısı sonucu ortaya çıkan bir değerlerdir.
Ülkemizde en yakın tarihte olan büyük depremlerden Van depremi kayıtları aşağıdaki şekilde verildiği gibi gerçekleşmiş bulunmaktadır.
NOT: Spektrum grafikleri incelendiğinde,

1. Depremin ilk etkidiği anda yapı üzerinde hissedilen ivme deprem bölgesine bağlı olarak 0.1-0.4 değerinden daha büyük olur.
Buna karşı yapıya etkiyen kuvvette artar.
2. Büyük bir depremde yapı ilk etapta büyük bir ivmeye maruz kalırken kesitlerde oluşan hasarlar (betonda kırılma, çelikte
akma, kesitlerde plastik mafsal oluşumu gibi) sonucunda ivme değeri düşer ve deplasman değeri artar.
3. Aynı depremin bir yapıya tekrar etkimesi veya hasarlı bir yapıya etkimesi durumunda 2. maddedeki ilk ve devamındaki ivme
değerleri düşerken deplasman değerleri daha da artacaktır.
4. Yüksek periyotlu yapılar (sünek) büyük deplasmanlar sayesinde depremden gelen ivme değerini düşürerek deprem enerjisini
yapı göçmeden tüketebilmektedir. Düşük periyodlu yapılarda ise bunun tam tersi bir davranış ve sonuç elde edilir.
5. Az katlı yapıların periyodu (T) küçük olacağından (Tyaklaşık=0.1⋅Nkatsayısı) deprem kuvvetlerinin hesabında etkili olan A(T) tepe
sahanlık bölgesinde olacağından deprem kuvvetleri buna bağlı olarak büyük olur.
6. Çok katlı yapıların periyodu (T) büyük olacağından (Tyaklaşık=0.1⋅Nkatsayısı) deprem kuvvetlerinin hesabında etkili olan A(T)
tepe sahanlık bölgesinin solunda olacağından deprem kuvvetleri buna bağlı olarak az katlı yapılara göre küçük olur.
7. Yönetmelikler, zemin taşıma gücü azaldıkça (Z1-2-3-4) yapıya gelen deprem kuvvetlerinin artacağı ilkesine göre önlemler
almaktadır.

8. Zemin davranışlarının (dayanımlarının) deprem kuvvetlerine etkisi yapı periyodu artıkça azalmaktadır. Örneğin sahanlık
bölgesindeki T=0.5 sn civarındaki değişim çok farklıdır.
9. Bir veya birkaç farklı deprem yer hareketi kullanarak deprem tasarım kuvvetlerini belirlemek pek güvenilir olamaz. Eğer aynı
tür zeminlerde kaydedilmiş pek çok yer hareketi kullanılır ve bunların sonuçları istatistiksel güvenlik sınırlamaları
gözetilerek birleştirilirse, basitleştirilmiş deprem tasarım spektrumları elde edilebilir. Dünyada kabul görmüş deprem
yönetmeliklerinde spektrum eğrisi kriterleri aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi kullanılmamaktadır. Ülkemizdeki DY’nin bu
yönetmeliklerden yararlanılarak hazırlandığı söylenebilir. Çünkü bu yönetmelikler depremlerin daha sık olduğu birçok ülke ve
deprem araştırma merkezlerinin ortak çalışmaları sonucu elde edilmiş değerleri içermektedir.
Van depremine ait ivme spektrum eğrilerinin incelenmesinden,

1. Van depreminde oluşan ivme spektrum değerleri deprem yönetmeliğinde verilen ivme spektrum değerlerinden daha düşük
olmasına rağmen hasarın büyük olması yapı stoğu kalitesinin yönetmelik easalarına göre yapılmadı,
2. Yapı malzemelerinin uygun olmadığı,
3. Bölgedeki yapıların lokal zemin davranışının gerçek olarak belirlenmediği,
gibi temel sebepelerden dolayı hasarın büyük olduğu söylenebilir. Aksi halde ivme spektrum eğrilerine bakıldığında hasarın bu denli
olmaması gerekir. Yapı ile ildiği teknik ve yönetmelik bakımından yakın olduğumuz ülkelerin yönetmeliklerinde spektrum eğrilerinin
kullanımı aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. DY değerleri çok farklı olmayıp ayrıntı bakımından farklılıklar bulunmaktadır.
DY 2016 buna göre

düzenlenmektedir.
%5 sönüm oranı için tanımlanan Elastik İvme Spektrumu’nun ordinatı olan Elastik Spektral İvme, Sae(T), Spektral İvme Katsayısı ile
yerçekimi ivmesi g’nin çarpımına karşı gelmektedir ve aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır.
Sae (T) = A(T) g

2.3. DEPREM YER HAREKETİ SPEKTRUMLARI
2.3.1. Tanım Deprem yer hareketi spektrumları, belirli bir deprem yer hareketi düzeyi için referans zemin koşulları esas alınarak %5
sönüm oranı için, aşağıda 2.3.2 – 2.3.5’te açıklandığı üzere harita spektral ivme katsayıları’na, faya yakınlık katsayısı’na ve yerel
zemin etki katsayıları’na bağlı olarak standart biçimde veya 2.4.1’e göre sahaya özel deprem tehlikesi analizleri ile özel olarak
tanımlanırlar.
2.3.2. Harita Spektral İvme Katsayıları ve Tasarım Spektral İvme Katsayıları
2.3.2.1 – Yukarıda 2.2’de tanımlanan dört farklı deprem yer hareketi düzeyi için Deprem Tehlike Haritaları, iki spektral ivme değerini
tanımlayan Spektral İvme Haritaları olarak düzenlenmiştir. Boyutsuz olarak tanımlanan harita spektral ivme katsayıları aşağıda
belirtilmiştir:
(a) Kısa periyod bölgesi için harita spektral ivme katsayısı SS
(b) 1.0 saniye periyod için harita spektral ivme katsayısı S1
Birbirine dik iki yatay doğrultudaki deprem etkilerinin geometrik ortalamasına karşı gelen harita spektral ivme katsayıları, belirli bir
deprem yer hareketi düzeyi için referans zemin koşulu [(VS)30= 760 m/s esas alınarak %5 sönüm oranı için Deprem Tehlike
Haritaları’nda (www.deprem.gov.tr/) verilen harita spektral ivmeleri’nin yerçekimi ivmesine bölünmesi ile boyutsuz katsayılar olarak
tanımlanmıştır.
2.3.2.2 – 2.3.2.1’de tanımlanan harita spektral ivme katsayıları SS ve S1 , aşağıdaki şekilde tasarım spektral ivme katsayıları SDS ve
SD1 ’e dönüştürülür:
SDS = SS FS SD1 = S1 γF F1 (2.1)
Burada γF 2.3.3’te tanımlanan faya yakınlık katsayısı’nı, FS ve F1 ise 2.3.4’te tanımlanan yerel zemin etki katsayıları’nı
göstermektedir.
2.3.2.3 – Denk.(2.1) ile elde edilen tasarım spektral ivme katsayıları’ndan yararlanılarak, yatay ve düşey elastik tasarım
spektrumları, sırası ile, 2.3.5 ve 2.3.6’da tanımlanmıştır.
2.3.3. Faya Yakınlık Katsayısı Sadece DD-1 ve DD-2 deprem yer hareketi düzeylerinde Denk.(2.1)’de SD1 ’e uygulanmak üzere, aktif
fay düzlemlerine 25 km ve daha az mesafedeki konumlar için faya yakınlık katsayısı γF Denk.(2.2) ile tanımlanmıştır:
LF ≤ 15 km → γF = 1.2 15 km < LF ≤ 25 km → γF = 1.2 − 0.02(LF − 15) (2.2)
DD-3 ve DD-4 deprem yer hareketi düzeyleri için γF=1.0 alınacaktır. Denk.(2.2)’de LF fay düzlemine olan mesafeyi [km]
göstermektedir ve ilgili her konum için www.deprem.gov.tr/ adlı internet sitesinde verilmiştir.
2.3.4. Yerel Zemin Etki Katsayıları

2.3.4.1 – 16.4’te tanımlanan yerel zemin sınıfları’na bağlı olarak yerel zemin etki katsayıları FS ve F1, sırası ile, Tablo 2.1 ve Tablo
2.2’de verilmiştir. Tablolarda harita spektral ivme katsayılarının ara değerleri için doğrusal enterpolasyon yapılabilir. 2.3.4.2 – Tablo
2.1 ve/veya Tablo 2.2’ye göre ZF yerel zemin sınıfına giren zeminler için sahaya özel zemin davranış analizleri 16.5’e göre
yapılacaktır.

Yerel zemin sınıfı Kısa periyod bölgesi için Yerel Zemin Etki Katsayısı FS 1.0 saniye periyod için Yerel Zemin Etki Katsayısı F1
SS≤0.25 SS=0.50 SS=0.75 SS=1.00 SS=1.25 SS≥1.50 S1≤0.10 S1=0.20 S1=0.30 S1=0.40 S1=0.50 S1≥0.60
ZA 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
ZB 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
ZC 1.3 1.3 1.2 1.2 1.2 1.2 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.4
ZD 1.6 1.4 1.2 1.1 1.0 1.0 2.4 2.2 2.0 1.9 1.8 1.7
ZE 2.4 1.7 1.3 1.1 0.9 0.8 4.2 3.3 2.8 2.4 2.2 2.0
ZF Sahaya özel zemin davranış analizi yapılacaktır (Bkz.16.5).
2.3.5. Yatay Elastik Tasarım Spektrumu

2.3.5.1 – Gözönüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için yatay elastik tasarımivme spektrumu’nun ordinatları olan
yatay elastik tasarım spektral ivmeleri Sae(T) doğal titreşim periyoduna bağlı olarak yerçekimi ivmesi [g] cinsinden Denk.(2.3)’te
tanımlanmıştır (Şekil 2.1):
Burada SDS ve SD1 yukarıda 2.3.2.2’de tanımlanan tasarım spektral ivme katsayıları’nı, T ise doğal titreşim periyodunu
göstermektedir. Yatay tasarım spektrumu köşe periyodları TA ve TB aşağıdaki Denk.(2.4) ile SDS ve SD1’e bağlı olarak tanımlanır: Sabit
yerdeğiştirme bölgesine geçiş periyodu TL=6 s alınacaktır.
2.3.5.2 – Gözönüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için yatay elastik tasarım yerdeğiştirme spektrumu’nun ordinatları
olan yatay elastik tasarım spektral yerdeğiştirmeleri Sde(T), doğal titreşim periyoduna bağlı olarak metre [m] cinsinden Denk.(2.5) ile
tanımlanır (Şekil 2.2):
Yatay Elastik Tasarım Spektrumu Yatay Elastik Tasarım Yerdeğiştirme Spektrumu Düşey Elastik Tasarım
Sae(T) SaeD(T)
SDS Sde(T) 0.8SDS
SD1 Sabit T2
S Sde (T) = gSae (T)
0.4SDS Sae (T) = D1 Deplasman 4 π2
T
Sabit SD1TL 0.32SDS
Sae (T) = TBD
Đvme T2 SaeD (T) = 0.8SDS
Sabit T
hız
T T T
TA TB 1.0 TL=6s TA TB TAD TBD
TL=6s
Deklem 2.3 Deklem 2.4
Deklem 2.5

 T SD1 SD1  T 
TA = 0.2 TB = 0.2 SaeD (T) =  0.32 + 0.48  SDS (0 ≤ T ≤ TAD )
Sae (T) =  0.4 + 0.6  SDS (0 ≤ T ≤ TA ) SDS SDS  TAD 
 T A 
SaeD (T) = 0.8SDS (TAD ≤ T ≤ TBD )
Sae (T) = SDS (TA ≤ T ≤ TB )
T
SD1 SaeD (T) = 0.8SDS BD (TBD ≤ T ≤ TLD )
Sae (T) = (TB ≤ T ≤ TL ) T
T
Deklem 2.7
SD1TL T T T
Sae (T) = 2 (TL ≤ T TAD = A ; TBD = B ; TLD = L
3 3 2
T
2.3.6. Düşey Elastik Tasarım Spektrumu

Gözönüne alınan herhangi bir deprem yer hareketi düzeyi için düşey elastik tasarım ivme spektrumu’nun ordinatları olan düşey elastik
tasarım spektral ivmeleri SaeD(T), yatay deprem yer hareketi için tanımlanan kısa period tasarım spektral ivmesi katsayısına ve doğal
titreşim periyoduna bağlı olarak yerçekimi ivmesi [g] cinsinden Denk.(2.6) ile tanımlanır (Şekil 2.3): Denk.(2.6)’da yer alan TAD ve TBD
düşey spektrum köşe periyodları ile TLD periyodu Denk.(2.7)’de verilmiştir.
2.4. SAHAYA ÖZEL DEPREM YER HAREKETİ SPEKTRUMU
2.4.1. Sahaya Özel Elastik İvme Spektrumu; 2.4.1.1 – Bazı özel durumlarda, sahaya özel deprem tehlikesi analizleri ile sahaya özel
deprem yer hareketi spektrumları’nın tanımlanması gerekli olabilir. Bu spektrumlar istenirse her durumda kullanılabilir. 2.4.1.2 –
Sahaya özel deprem yer hareketi spektrumlarının ordinatları, hiçbir zaman 2.3.5’te tanımlanan tasarım spektrumu ordinatlarının %
90’ından daha küçük olmayacaktır.

2.4.2. Sahaya Özel Zemin Davranış Analizleri

16.4’e göre yapılan yerel zemin sınıflandırmasında ZF sınıfı olarak tanımlanan zeminlerde 16.5’e göre sahaya özel zemin davranış
analizleri yapılacaktır. Bu tür analizler, istenirse diğer sınıflardaki zeminlerde de yapılabilir.
LF

1964 ADET 1:25.000 ÖLÇEKLİ TEMEL DİRİ FAY HARİTALARI
59 ADET 1:250.000 ÖLÇEKLİ TÜRKİYE DİRİ FAY HARİTA SERİSİ
SPEKTRAL İVME T = 0.2S – 475 YIL (%10/50 YIL) KONTUR HARİTALARI SPEKTRAL İVME T = 1.0S – 475 YIL (%10/50 YIL)
1.0
Bursa 40
Bursa Eskişehir Eskişehir
1.0 40
0.9 35 0.9 35
Spektral Deplasman (cm)
Spektral Desplasman (cm)
0.8 0.8
30 30
Spektral Đvme (g)
0.7
Spektral Đvme (g)
0.7
0.6 25 25
0.6
0.5 20 0.5 20
0.4 15 0.4 15
0.3 0.3
10 10
0.2 0.2
0.1 5 0.1 5
0.0 0 0.0 0
0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10
Periyot (s) Periyot (s) Periyot (s) Periyot (s)


İvme spektrumu
T = 2π / ω [TA=0.15 TB=0.60] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) Spa = [Sae = A(Ti )g] / [R(Ti )]
S(T) S(T2 ) = 2.5

T1=0.30
T1 > TA
0.75 A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81

Spa = = 1.72
(grafikten) 1.05 6
(Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R = 6
R
1.5T2 1.5 ⋅ 0.10

S(T)
S(T2 ) = 1+ = 1+ =2
T2=0.10
T2 < TA
TA 0.15 0.6 A(TĐ ) = 2 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 0.84 ⋅ 9.81

Spa = = 1.83
(grafikten) 0.84 4.5
(T2 <TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.10/0.15 = 4.5
R
1.5T3 1.5 ⋅ 0.06

T3=0.06
T3 < TA
S(T)
S(T3 ) = 1+ = 1+ = 1.6 A(TĐ ) = 1.6 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 0.672 ⋅ 9.81

TA 0.15 0.48 Spa = = 2.00
(T2 <TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.06/0.15 =3.3
R
ɺɺ max = (q1⋅ φ11 ⋅Sa1 ) +(q2⋅ φ21 ⋅Sa2 ) +(q3⋅ φ31 ⋅Sa3 ) = (0.73⋅11.05
⋅ ⋅9.81) +(0.23⋅10.84 ⋅9.81) +(0.04⋅10.672⋅9.81) =7.76
2 2 2 2 2 2
(x) ⋅ ⋅
n
∑[m][ φi ]
n
∑[m][ φi ] 
j [1+1.383 +1.588][46.38] j [1+0.233−0.834][46.38] 
q1.mod = n = 2 = 0.7 3 q2.mod = = = 0.23 
∑[m][ φi ]2
[1 +1.3832 +1.5882 ][46.38] n
∑[m][ φi ]2
[12 +0.2332 +0.8342 ][46.38]

j j 
∑1.00olmaktadır.
n
∑[m][ φi ] 
j [1−1.592 +0.757][46.38] 
q3.mod = n = 2 = 0.04 
∑[m][ φi ]2 [1 +1.5922 + 0.7572 ][46.38]
j

Çözümü yapılan çerçevenin spektrum değerleri,

1. Deprem yönetmeliğinde verilen bağıntılar kullanılarak tablodaki gibi,
2. DY verilen spektrum eğrisinin ölçekli olarak çizilmesi sonucu elde edilen eğriden,
Bulunan periyot değeri yatay eksen üzerine işaretlenerek spektrum eğrisin kestiği nokta bulunur.Spektrum eğrisini
kesen noktadan yatay gidilerek S(T) değeri bulunur.
3. İvme spektrum değerleri de 2. maddedeki gibi ivme spektrumu eğrisinden aşağıdaki şekilde bulunur.
o
1
TA=0.15
[TA ] ≤ [Ti ] ≤ [TB ]

S(T)⋅Ao S(T1)=2.5 2.5 S(Ti ) = 2.5
o [Ti ] ≤ [TA ]
2 S(T2)=2
0.75 0.8
S(Ti ) = 2.5 [[TB ] / [Ti ]]
TB=0.60
S(T3)=1.62
0.60 1.0
o 0 ≤ [Ti ] ≤ [TA ] 0.10 R
3
1.5Ti
S(Ti ) = 1 +
[TA ]
0.30
Rijit Yapı Esnek Yapı

0.1
0.0 T(sn)
1.8
1.2
o
4
T3=0.06 T1=0.3
0.1 0.30 T2=0.10
Yatay Deprem Kuvveti F = k ⋅ x aşağıdaki 3 bağıntıdan birisi ile hesaplanır

 i  3.bağıntı
{αi }T [M] {r }  A(T)g
1.bağıntı 2.bağıntı

αi Spa ( Ti )   
 R(T)i  = m ⋅ [ϕ] ⋅ {α }T M r   A(T)g
i 
F = ω2 ⋅ m ⋅ x = ω2 ⋅ m ⋅ [ϕ] ⋅ Ymax = ω2 ⋅ m ⋅ [ϕ] ⋅ 2
= ω2 ⋅ m ⋅ [ϕ] ⋅  i [ ]{ }   
ωi 2
ωi  R(T)i 

T=0.55 s
Spektral ivme (g)
T=1.05 s
T=2.05 s
T (s)
Zeminin ivmesi
1. Modal Kütle Çarpanı Hesabı [Modal Katılım Faktörü] α1 ={φi }T [M] {r }

[M] r
αİ ={φi }T [M] {r } 46,38 0 0 1
0 46,38 0 1
0 0 46,38 1
0,063 0,087 0,1 2,92194 4,03506 4,638 α1=11,601.moddan oluşan
0,111 0,026 -0,093 5,14818 1,20588 -4,31334 α2=2,0402.moddan oluşan
0,073 -0,115 0,055 3,38574 -5,3337 2,5509 α3=0,6033.moddan oluşan
{φ1 } T
{φ1 } [M] T
αİ
n
∑ φij mi
[ φi ] T [M][q] [0.063 + 0.087 + 0.100][46.38]
VEYA αi = T T
= nj = 2
= 11.607 α2 = 2.04 α3 = 0.603
[φi ] [M][φi ] 2
∑ φij mi [0.063 + 0.0872 + 0.1002 ][46.38]
j
 11.60 ⋅1.72 2.04 ⋅ 1.83

 [Y1 ]max = = 0.0454 [Y2 ]max = = 0.00086
 αiSpa ( Ti )  20.972 66.062
2. Maksimum Yer Değiştirmeler [Yi ]max = 
 ω2i  0.603 ⋅ 2
 [Y3 ]max = 102.892 = 0.00011

4. Yer değiştirmelerin etkisiyle mod seviyelerinde oluşan x deplasmanları; [{x}i = {φi}(Yi)max]
Lr Spa (T)i
[x1 ] = [ Y ]max φi  [x1 ] = Ai φi = ϕimod
Mr ω12
Kat deplasmanların [x] hesabı
0.063  2.8602   1  2.858

Lr Spa (Ti ) 33920.420.5 1.72 
ω12 = 20.972 → [x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.0454 0.087 = 10−3 3.9498  [x1 ] = Ai φi = ϕimod = 1.383  = 10−3 3.953 
Mr ω12 252.05 20.972 
1.588  4.539
0.100  4.5400
 0.111   9.546   1   9.562 
Lr Spa (Ti ) 342.460.5 1.83 
ω22 = 66.062 → [x2 ] = [ Y ]max φi  = 0.00086  0.026  = 10−5  2.236  [x2 ] = Ai φi = 2
ϕimod = 2  0.233  = 10−5  2.228 
Mr ω2 81.16 66.06
 −0.093  −7.998  −0.834   −7.975
 0.073   8.03   1   7.791 

Lr Spa (Ti ) 61.340.5
ω23 = 102.892 → [x3 ] = [ Y ]max3 φ3  = 0.00011 −0.115 = 10−6 −12.65
2 
[x3 ] = Ai φi = 2
ϕimod = 2  −1.588 = 10−6  −12.372 
Mr ω3 189.92 102.89
 0.055   6.05   0.757   5.898 
Bir kata her üç moddan gelen katkıların birleştirilmesi hesaplanan deplasmanların “Kareleri toplamının karekökü (SRSS) (Square Root
of Sum of Squares)” kuralına göre yapılır. Bu tür birleştirme işlemi daha sonra detaylıca incelenmektedir.

Kat Mod Mod 1 (10-3) Mod 2 (10-5) Mod 3 (10-6) xmax= [ x 12 + x 22 + x 23 ]0.5 1. modun katkısı %97
olduğu için max.
1 x1 2.8602 9.546 8.03 (x1)max =[10-6 (2860.22 + 95.462 + 8.032 )]0.5 = 0.00286 deplasmanlar 1. mod
değerlerine eşit
2 x2 3.9498 2.236 -12.65 (x2)max = 0.00395
çıkmaktadır.
3 x3 4.5400 -7.998 6.05 (x3)max = 0.00454
Yukarıdaki tablodaki deplasmanlar incelendiği zaman sadece 1. moddan dolayı olan deplasmanların daha etkili diğerlerinin etkisinin çok
az olduğu görülmektedir. Bu genelde bütün sistemlerde ilk açısal hızlardan gelen katkının büyük diğerlerinin ise gittikçe küçülen oranda
etkidiği görülür. Bu durum dünya deprem veya yapı yönetmeliklerinde hesapta göz önüne alınacak mod sayısına bir sınır getirilmesi
şeklinde bir azaltıma gidilmesine sebep olmuştur. DY göre hesapta göz önüne alınacak mod sayısı hesabı ileride yapılmaktadır.
Hesaplanan deplasmana (x) ve ivme ( ɺxɺ ) değerlerinin kontrolü aşağıda yapılmıştır. Sönüm etkisi olmayan bir çerçevenin serbest
titreşim hareketinin denge denklemi,
ɺɺ + [K] {x} = 0
[M] {x} ɺɺ = -ω2 {x}
{x} -ω2 [M] {x} + [K] {x} = 0
olur. Yapıların deprem hesaplarında esas olan ivme değerleri aşağıdaki şekilde hesaplanır.
 1.258 
 2.8602   
[xɺɺ1 ] = 20.972 3.9498  10−3 = 1.737 
     [x]
ɺɺ = [ ɺxɺ12 + ɺɺx22 + ɺɺx32 ]0.5 
F 2    4.5400  2.000   
rijitlik = kx = ω mx  
   2 2 2 0.5
    [xɺɺ1 ] = [ 1.258 + 0.417 + 0.085 ] = 1.328 
Fkütle = mxɺɺ    9.546 
0.417   
      
2  10−5 = 0.098 
4. Fkütle = Frijitlik =[x
ɺɺ 2 ] = 66.06  2.236   
      [xɺɺ2 ] = [ 1.7372 + 0.0982 + 0.1342 ]0.5 = 1.745 

 − 7.998 
  −0.349 
m/ ɺɺx = ω2 m/ x    
    
 ɺɺ 2   0.085   
{x} = -ω {x}    8.03     2 2 2 0.5 
[xɺɺ ] = 102.892  −12.65  10−6 =  −0.134   [x3 ] = [ 2 + 0.349 + 0.064 ] = 2.031
ɺɺ 
 3    
  6.05  0.064 

∑ ni=1 mi φin 46.38 ⋅ (0.063 + 0.087 + 0.10) 11.595
β1 = = = = 11.595
∑ ni=1 mi φin 46.38 ⋅ (0.0632 + 0.0872 + 0.102 )
2
1
∑ ni=1 mi φin 46.38 ⋅ (0.111 + 0.026 − 0.093) 2.04

β2 = = = = 2.04
∑ ni=1 mi φin 46.38 ⋅ (0.1112 + 0.0262 + 0.0932 )
2
1
∑ ni=1 m i φin 46.38 ⋅ (0.073 − 0.115 + 0.055) 0.60

β3 = = = = 0.60
∑ ni=1 m i φin 46.38 ⋅ (0.0732 + 0.1152 + 0.0552 )
2
1
VEYA
( β1φ11Saω1 ) = (11.595 ⋅ 0.063 ⋅1.72 ) + ( 2.04 ⋅ 0.111⋅1.83 ) + ( 0.60 ⋅ 0.073 ⋅ 2 ) = 1.326 m / s2

2 2 2 2
ɺɺx1 =
( β2φ11Saω1 ) = (11.595 ⋅ 0.087 ⋅1.72 ) + ( 2.04 ⋅ 0.026 ⋅1.83 ) + ( 0.60 ⋅ 0.115 ⋅ 2 ) = 1.743 m / s2
2 2 2 2
ɺɺx2 =
(β3φ11Saω1 ) = (11.595 ⋅ 0.10 ⋅1.72 ) + ( 2.04 ⋅ 0.093 ⋅1.83 ) + ( 0.60 ⋅ 0.055 ⋅ 2 ) = 2.025 m / s2
2 2 2 2
ɺɺx3 =

 2.8602  0.060 
   −3    [ xɺ ] = [ xɺ12 + xɺ22 + xɺ23 ]0.5 
[ x1 ] = 20.97 3.9498  10 = 0.083 
ɺ  
  4.5400  0.095   
  2 2 2 0.5 
  [ xɺ1 ] = [ 0.060 + 0.00631 + 0.00083 ] = 0.06034 
  
  9.546  0.00631   
ɺ hız = -ω{x}=[xɺ2 ] = 66.06  2.236  10−5 = 0.00148 
4. {x}  [ xɺ ] = [ 0.083 + 0.00148 + 0.0013 ] = 0.083 
2 2 2 0.5
     2


  −7.998   −0.00528  
  2 2 2 0.5 
  [xɺ 3 ] = [ 0.095 + 0.00528 + 0.00062 ] = 0.095 
  8.03  0.00083   
[ xɺ ] = 102.89  −12.65 10−6 =  −0.0013   
 3     [ xɺ ] = [0.060342 + 0.0832 + 0.0952 ]0.5 = 0.14m / s 
 
  6.05  0.00062 
 [M]{x}
ɺɺ φi + [K]{x}φi = 0  2.8602   239203.2 −158203.2 0  2.8602 
   −3   
  GENEL HAREKET DENKLEMİ  −20.97 [ 46.38]10 3.9498 +  −158203.2
2
316406.4 −158203.2  10−3 3.9498  = 0
   4.5400  0 −158203.2 158203.2   4.5400
 
 -ω [M]{x} + [K]{x} = 0 ⇒ 
2 deplasman deplasman
 
KONTROL   
 
  1.258   239203.2 −158203.2 0  2.8602 
 -[M]{ɺxɺ} + [K]{x} = 0 ⇒  − [ 46.38] 1.737  +  −158203.2 316406.4 −158203.2  10 3.9498  = 0
 −3 
    
  2.000  0 −158203.2 158203.2  
4.5400
  

  ivme deplasman
1. Yatay deprem kuvvetlerin hesabı;

birim
2
1  kNsn2   m 
F=k ⋅ x =ω2 ⋅ m ⋅ x = ω2   ⋅ m   ⋅ x   = kN
 sn   m  1
birim

2
 kN 
2 k  m  m 
F=m ⋅ ɺɺx =[k/ω ] ⋅ ɺɺx = 2   ⋅ ɺɺx   = kN
ω  1   sn2 
 sn2 
birim
 m 
W ⋅ ɺxɺ ɺɺx  ɺɺx   sn2 
F= =W ⋅   = W [kN] ⋅     = kN NOT : a = g olduğu zaman Fdeprem = Wyapı ağırlığı olur.
g  g  sismik katsayısı g  m 
 sn2 
Yukarıda kontrol edilen hesapta göz önüne alınan mod sayısı 1 için yatay kat deprem kuvvetleri hesaplanır.
  46.38 ⋅2.8602  58.33 

1. YOL Fi.moddan = ω2i m xi  F1.mod = ω12 m x1 = 20.972  46.38 ⋅3.9498  10−3 = 80.56  kN

DEPLASMANDAN   46.38 ⋅ 4.5400  92.59 

0.060  58.36 
2. YOL Fi.moddan = mωxɺi = 20.97 ⋅ 46.38 0.083  = 80.72  kN

HIZDAN 0.095  92.40 
  46.38 0 0  1.258  58.34 


3. YOL Fi.moddan = ma = mxɺɺi =  F1.mod = ma = mxɺɺ1 =  0 46.38 0  1.737  = 80.56  kN

İVMEDEN
  0 0 46.38  2.000  92.76 


0.063  58.30  F3=92.76

4. YOL F1 = α1Spa1 [M][ φ1 ] = 11.60 ⋅ [1.72 ] ⋅ 46.38 ⋅ 0.087  =  80.51 kN
F2=80.56
0.100  92.54 
F1=58.34
 239203.2 −158203.2 0 
 −158203.2 316406.4 −158203.2  Đlk mod hesaba katılırsa
F1.kat    1.258  59.39 

2    0 −158203.2 158203.2     
5. YOL F1.mod = m ⋅ɺɺx=[k/ω ] ⋅ ɺɺx = F2.kat  = 2 1.737  = 77.71  kN
20.9 7
F3.kat  2.000 94.62 

k/ ω2   
ɺɺx F1.mod
Tüm modlar hesaba katılması sonucu oluşan deprem kuvvetleri.
 2.8602  58.33 
 2 2   −3  
 F1.mod = ω1 m x1 = 20.97 ⋅ 46.38 3.9498  10 = 80.56  kN
  4.5400 92.59 



  9.546   19.32  F =92.593
 F = ω 2
m x = 66.06 2
⋅ 46.38  2.236  10−5 =  4.53  kN
 2.mod 2 2     F =80.57
  −7.998  −16.19 2

 F =58.33
1
  8.03   3.94 
 2 2   −6   Sadece 1. mod hesaba katılırsa
 F3.mod = ω3 m x3 = 102.89 ⋅ 46.38  −12.6510 =  −6.21 kN

Fi.moddan = ω2i m xi   6.05   2.97 F =94.04
3
DEPLASMANDAN 


  F1.KAT
  ( )
 58.332 + 19.322 + 3.942 0.5  61.57 
  
F =80.93 2
  0.5   
  F = F
( )
F =61.57 1
  =  80.562 + 4.532 + 6.212  = 80.93  kN

 2.KAT
  
   
F3.KAT   92.592 +16.192 + 2.972 0.5   


 ( )  94.04 
Her 3 mod hesaba katılırsa

  1.Mod katkısı = 58.33 + 80.56 + 92.59 = 0.965 2.Mod katkısı = 0.032 3.Mod katkısı = 0.003
 58.33 + 80.56 + 92.59
 
 ∑ 19.32 + 4.53 − 16.19
 3.94 − 6.21 + 2.97
  
 1.258  58.35 
    
 F1.mod = ma = mx1 = 46.38 1.737  = 80.56 
ɺɺ
 2.000 92.76 



 0.417   19.34 
(   )
 58.352 + 19.342 + 3.942 0.5  61.60 

    
Fi.moddan = ma = mxɺɺi =  F2.mod = ma = mxɺɺ2 = 46.38 0.098  =  4.55 ( )
0.5
F =  80.562 + 4.552 + 6.222  = 80.93  kN
   
  −0.349  −16.19  

( 2 0.5 
)
İVMEDEN
 2 2
  92.76 +16.19 + 2.97  94.21 

 0.085   3.94 
 F = ma = mxɺɺ3 = 46.38  −0.134  =  −6.22 
 3.mod

 0.064   2.97

 0,063  58.64  
     
F1 = α1Spa1[M][φ1] = 11.60 ⋅ [1.72] ⋅ 46.38 ⋅ 0,087  =  80.51 
 0,100 92.54  
 
   61.75 

 0,111   19.22   
( 2 2
  58.54 + 19.22 + 4.08 )
2 0.5 
  
   
 
   
(
Fi = αiSpai [M][ φi ] = F2 = α2Spa2 [M][ φ2 ] = 2.04 ⋅ [1.83 ] ⋅ 46.38 ⋅  0,026  =  4.50   F =  80.51 + 4.50 + 6.43
2 2
)
2 0.5
 = 80.89
  
 -0,093   −16.10     

 (

 
92.54 2
+ 16.10 2
+ 3.08 )
2 0.5 
 93.98
 
  0,073   4.08  
F = α S [M][φ ] = 0.603 ⋅ [2] ⋅ 46.38 ⋅ -0,115 =  −6.43  
3 3 pa3 3     
  0,055   3.08  
Bulunan yatay deprem yüklerinden dolayı oluşan kesme kuvveti ve devrilme momenti hesaplanır.
  1 1 1 58.33  231.48  
  
V1.moddan = [I]üstüçgen Fİi  0 1 1 ⋅ 80.56  kN = 173.15  kN  
( )231.61
0.5 
  0    231.482 + 7.662 + 0.702   
 
0 1 92.59    
 92.59    

KESME
   
( )
0.5
  V =  173.152 +11.662 + 3.242  = 173.57 kN
     
   
(
1 1  19.32   7.66     92.592 +16.192 + 2.972 )
0.5 
 1
KAT      
 
 94.04 
 V = V2.moddan = [I]üstüçgen Fİi  0 1 1 ⋅  4.53  =  −11.66  kN  
KESME    0
94.04
0 1  −16.19  −16.19  

KESME
 
  173.57
 
  1 1 1  3.94   0.70  
  
V3.moddan = [I]üstüçgen Fİi  0 1 1 ⋅  −6.21 =  −3.24  kN  231.61
Her 3 mod için KESME
  0 
  
0 1  2.97  2.97   

KESME
 
 V11  V11.kat + V12.kat + V13.kat  58.33 + 80.56 + 92.59 231.48 

VEYA V1.mod =  V21  =  V12.kat + V13.kat  =  80.56 + 92.59  = 173.15  kN
    
 V31   V13.kat   92.59   92.59 
  58.33  1776.288   1777.25 

  4

7.2 10.4 
    
80.56  = 850.368  kNm  
(
 )
 1776.2882 + 58.482 + 1.942 0.5  


M
1.moddan = [h]üstüçgen Fİi   0 3.2 6.4    
 
       
 M =  850.3682 + 89.122 + 0.872 0.5  = 855.03  kNm


moment


0 0 3.2  92.59  296.288   (
 )   
     
 0.5 



 4 7.2 10.4  
19.32   −58.48 

 ( 2 2
 296.288 + 51.81 + 9.50

2
) 

 300.93 

        
M = M2.moddan = [h]üstüçgen Fİi   0 3.2 6.4  ⋅  4.53  =  −89.12  kNm  
  0      300.93
0 3.2  
  −16.19  −51.81 
moment
 
   855.03
 

10.4  
 3.94  1.94  
  4 7.2
     

M3.moddan = [h]üstüçgen Fİi   0 3.2 6.4  ⋅  −6.21 = -0.87  kNm  1777.25
Her 3 mod için MOMENT
        
0 0 3.2  
   2.97  9.50  
moment
  

GENEL HAREKET DENKLEMİ
ɺɺ + [K]{x} = 0 halini alır. Burada [M]

Yukarıda yazılan 5.9 genel hareket denkleminden zemin ve sönüm etkisi çıkarılır ise, [M]{x}
genelleştirilmiş kütle [K] ise genelleştirilmiş rijitlik matrisleri olup aşağıdaki şekilde hesaplanır. Normal modlarda i=j halinde kütle
[ φTi ][M][ φi ] = [Mi ] ve rijitlik [ φTi ][K][ φi ] = [Ki ] ile hesaplanır.
m φ1 φ2 φ3
NORMAL MODLAR 46,38 0 0 1,000 1,000 1,000
0 46,38 0 1,383 0,233 -1,592
0 0 46,38 1,588 -0,834 0,757 MODAL KÜTLE
[φ1T ][M][φ1] = [M1] φ1T = 1,000 1,383 1,588 46,380 64,144 73,651 252,0 -0,1 0,0 M1 = 252,0
[φT2 ][M][φ2 ] = [M2 ] φ2T = 1,000 0,233 -0,834 46,380 10,807 -38,681 -0,1 81,2 -0,1 M2 = 81,2
[φT3 ][M][φ3 ] = [M3 ] φ3T = 1,000 -1,592 0,757 46,380 -73,837 35,110 0,0 -0,1 190,5 M3 = 190,5
[φiT ][M][φi ] = [Mi ] bağıntısında normalize modlar kullanılması durumunda [φiT ][M][φi ] = [I] elde edilir.
m φ1 φ2 φ3
NORMALİZE MODLAR 46,38 0,00 0,00 0,063 0,111 0,073
0,00 46,38 0,00 0,087 0,026 -0,115
0,00 0,00 46,38 0,1 -0,093 0,055
[φ1T ][M][φ1] = [M1] φ1T = 0,063 0,087 0,1 2,92 4,04 4,64 1,0 0,0 0,0 M1 = 1
[φT2 ][M][φ2 ] = [M2 ] φ2T = 0,111 0,026 -0,093 5,15 1,21 -4,31 0,0 1,0 0,0 M2 = 1
[φT3 ][M][φ3 ] = [M3 ] φ3T = 0,073 -0,115 0,055 3,39 -5,33 2,55 0,0 0,0 1,0 M3 = 1
[K] φ1 φ2 φ3
NORMAL MODLAR 239203,2 -158203 0 1,000 1,000 1,000
-158203 316406,4 -158203 1,383 0,233 -1,592
0 -158203 158203,2 1,588 -0,834 0,757 MODAL RİJİTLİK
[φ1T ][K][φ1] = [K1] φ1T = 1 1,383 1,588 46,380 64,144 73,651 110856,6 -78,3 127,6 K1 = 110856,6
[φT2 ][K][φ2 ] = [K 2 ] φ2T = 1 0,233 -0,834 46,380 10,807 -38,681 -78,3 354181,8 -999,7 K2 = 354181,8
[φ3T ][K][φ3 ] = [K 3 ] φ3T = 1 -1,592 0,757 46,380 -73,837 35,110 127,6 -999,7 2016815,2 K3 = 2016815,2
[F]
NORMAL MODLAR 58,35 19,34 3,94
80,56 4,55 -6,22
92,76 -16,19 2,97 MODAL KUVVET
[φ1T ][F] = [F1] φ1T = 1 1,383 1,588 317.07 0 0 F1 = 317.07
[φT2 ][F] = [F2 ] φ2T = 1 0,233 -0,834 0 33.90 0 F2 = 33.09
[φ3T ][F] = [F3 ] φ3T = 1 -1,592 0,757 0 0 16.09 F3 = 16.09
Genel hareket denklemi aşağıdaki şekilde elde edilir. Genel hareket denkleminin kontrolü, K n = ω n2 Mn bağıntısıyla yapılır. Her üç
açısal hız için K değerinin kontrolü aşağıdaki şekilde yapılır.
ɺɺ + [C1 ]{x}
[M1 ]{x} ɺɺ + [110856.6]{x} = 0
ɺ +[K1 ]{x} = 0 [252]{x} K1 = ω12 M1 = 20.972 ⋅ 252 = 110814.71kN / m
ɺɺ + [C2 ]{x}+
[M2 ]{x} ɺ [K 2 ]{x} = 0 ɺɺ + [354181.8]{x} = 0
[81.2]{x} K2 = ω22 M2 = 66.062 ⋅ 81.2 = 354350.60 kN / m
ɺɺ + [C3 ]{x}+
[M3 ]{x} ɺ [K 3 ]{x} = 0 ɺɺ + [2016815.2]{x} = 0
[190.5]{x} K3 = ω32 M3 = 102.892 ⋅ 190.5 = 12016700.07 kN / m
Mod vektörlerin, ortogonalite özelliklerinden biride her moda ait, titreşim enerji bağımsızlığıdır. Yani titreşim enerjisi bir moddan
diğerine geçemez. Buda her moda ait enerjiyi, diğer modlardan bağımsız olarak incelemesine olanak sağlanması demektir (Chopra,
1995). Genelleştirilmiş hareket denklemi aşağıdaki şekilde elde edilir.

[M]nxn [φ ]nxn {x}

ɺɺ nx 1 + [C][φ ]nxn {x}
ɺ nx 1 + [K][φ ]nxn {x} nx 1 = F(t)nx 1
Yukarıdaki hareket denkleminin modların ortagonelik özelliği kullanılarak istenilen moda göre elde edilmesi mümkündür. Örneğin
yukarıdaki genel hareket denklemini 2. moda göre elde etmek için denklem terimlerini soldan 2. modun transpozu ile çarparak yapılır.
Diğer 1. ve 3. mod değerleri elenir. Çünkü [φ2 ] T [M] 2 [φ1 ]=0 [φ2 ] T [K][φ3 ] = 0 olmaktadır.
[φ2 ]T [M]2 [φ2 ]{x}

ɺɺ 2 x 1 + [φ2 ]T [C][φ ]2 {x}
ɺ 2 x 1 + [φ2 ]T [K][φ2 ]{x}2 x 1 = [φ2 ]T F(t)2 x 1
ɺɺ + [ C ]{x}+[K
[M]{x} ɺ ]{x} = F(t) [Modal]
2. modda, çok serbestlik dereceli sistemin denklemi olarak tek serbestlik dereceli sistem denkleminin benzeridir. Bundan dolayı çok
serbestlik dereceli bir sistem, tek serbestlik dereceli bir sistem gibi düşünülebilir. Bu denk iki sistem her t zamanında aynı enerjiye
sahiptir (Paz, 1989). Yukarıda yapılan işlemin aynısı, her mod için uygulanarak yukarıdaki modal denklemine benzer n adet denklem
elde edilir. Sonuç olarak eğer n serbestlik dereceli bir sistem yalnız bir modunda titreşim yaparsa matematiksel analizi açıdan tek
serbestlik dereceli bir sistem gibi davranmış olur. Yukarıdaki modal denklemde, 2. mod için aşağıdaki tarifler yapılmaktadır.
F(t)
K 2 =ω22 M2 C 2 =2ξ 2 ω 2 M2 ɺɺ + 2ξ 2 ω 2 {x}+ω
{x} ɺ 2
2
{x} =
M2
“2.7.3. Gözönüne Alınacak Yerdeğiştirme Bileşenleri ve Deprem Yüklerinin Etkime Noktaları

2.7.3.1 – Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her katta iki yatay yerdeğiştirme bileşeni ile düşey
eksen etrafındaki dönme, bağımsız yerdeğiştirme bileşenleri olarak gözönüne alınacaktır. Her katta 2.7.2’ye göre belirlenen eşdeğer
deprem yükleri, ek dışmerkezlik etkisi’nin hesaba katılabilmesi amacı ile, gözönüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat
boyutunun +%5’i ve −%5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalara ve ayrıca kat kütle merkezine uygulanacaktır.”
Binanın herhangi bir i’inci katında Tablo 2.1’de tanımlanan A1 türü düzensizliğin bulunması durumunda, 1.2 < ηbi ≤ 2.0 olmak
koşulu ile, 2.7.3.1 ve/veya 2.7.3.2’ye göre bu katta uygulanan ±%5 ek dışmerkezlik, her iki deprem doğrultusu için Denk.(2.10)’da
verilen Di katsayısı ile çarpılarak büyütülecektir.
Bx Bx
ex=0.05Bx ejx=0.05Bx
 η 2 ey=0.05By
Di =  bi  (2.10) ex ex
y deprem yönü
1.2  x deprem yönü By

Boş
ey
ejx ejx
y deprem yönü
[a]
[b] [c]
Şekil 2.7
Yukarıdaki kriterler dikkate alınması halinde X-X yönündeki kat kuvvetleri ve burulma momentleri tabloda hesaplanır.
Kat hi Fi=[Vt-∆FN] wihi/Σwihi Eksantrisite [ex=0.05By] Mz=Fxex (kNm)

3 10,4 0,481x233.51=112.32+5.38∆FN 117.70x0.46=54.14
2 7,2 0,334x233.51=77.99 ex=0.05x(5.0+4.2)= 0.46 77.99x0.46=35.88
1 4 0,185x233.51=43.20 43.20x0.46=19.87

Uygulama: 1. katın burulma rijitlik matrisi ve periyodunun hesabı.
XR=1.10m 0.79m
-4.21m C-C B-B A-A

xg=7.39m
Tüm kolonlar 30⋅60 cm

10.15m yg=5.30m
YR=8.41m
Tüm kirişler 25⋅50 cm

Tüm perdeler 30⋅210 cm
h1=4m
Bir yapıda burulma düzensizliğinin ortaya çıkması için, yapının kütle merkezi ve rijitlik merkezi arasında bir eksantrisite bulunması
gerekir. Bu tür yapılar x ve y doğrultularında ötelenme hareketine ek olarak, yapı düşey ekseni etrafında dönme davranışı da
gösterirler. Eksantrisitenin ve yapıya etkiyen dinamik yüklerin derecesine bağlı olarak bu dönme davranışı, yapının büyük hasar
almasına, hatta yıkılmasına bile sebebiyet verebilir. Bu yüzden birçok çağdaş deprem yönetmeliğinde burulma davranışının göz önüne
alınması için yaptırımlar vardır. DBYYHY (2007)’de A1 burulma düzensizliği (madde 2.3.2.1), birbirine dik iki deprem doğrultusunun
herhangi biri için, herhangi bir katta en büyük göreli kat ötelemesinin o katta aynı doğrultudaki ortalama göreli ötelemeye oranını ifade
eden burulma düzensizliği katsayı ηbi<1.2 olması durumu olarak belirtilir. Göreli kat ötelemelerinin hesabı, ± %5 ek dışmerkezlik
etkileri de gözönüne alınarak yapılır.
1. KAT RİJİTLİK ÖZELLİKLERİ

Aks Kolon xi Ix (m4) 10-3 (xi ⋅Ix) 10-3 xi-xr xi-xr⋅Ix10 -3
[xi-xr]2⋅Ix10-3
yi Iy (m4) 10-3 (yi⋅Iy) 10-3 yi-yr yi-yr⋅ Iy10 -3 [yi-yr]2⋅Iy10-3
A1 0 231,525 0 -1,1 -254,68 280,15 0 4,725 0 -8,41 -39,38 334,19
A A2 6.43 1,35 8,68 5,33 7,20 38,35 0 5,400 0 -8,41 -45,41 381,93
A3 11.25 1,35 15,19 10,15 13,70 139,08 0 5,400 0 -8,41 -45,41 381,93
B1 0 5,40 0 -1,1 -5,94 6,53 4.2 1,350 5,67 -4,21 -5,68 23,93
B2 6.43 1,35 8,68 5,33 6,53 38,35 4.2 5,400 22,68 -4,21 -22,73 95,71
B
B3 11.25 5,4 60,75 10,15 54,81 556,32 4.2 1,350 5,67 -4,21 -5,68 23,93
B4 16.76 1,35 22,63 15,66 21,14 331,07 4.2 5,400 22,68 -4,21 -22,73 95,71
C1 0 5,4 0 -1,1 -5,94 6,53 9.2 1,350 12,42 0,79 1,07 0,84
C2 6.43 5,4 34,72 5,33 28,78 153,41 9.2 1,350 12,42 0,79 1,07 0,84
C
C3 11.25 4,725 53,16 10,15 47,96 486,78 9.2 231,53 2130,08 0,79 182,91 144,50
C4 16.76 5,4 90,51 15,66 84,56 1324,27 9.2 1,350 12,42 0,79 1,07 0,84
268,65 294,32 -1,88 3360,84 264,605 2224,04 -0,9 1484,35
∑Ix i xi 294.32 ∑Iy iyi 2224.04
IxA=0.3⋅2.13/12=0.231525 m4 xr = = =1.10m IyA=0.33⋅2.1/12=0.004725 m4 yr = = =8.41m
∑Ix 268.65 ∑Iy 264.605
Burulma tesirlerini anlayabilmek için en az iki ötelenme ve bir dönmeden oluşan üç serbestlik dereceli bir model kullanılması gerekir.
Hesap kolaylığı bakımından, x ile y düzlemlerindeki ötelenmeler ve z ekseni etrafındaki dönme haricindeki serbestlikler ihmal edilebilir.
Kütle merkezinin x doğrultusunda ötelenmesi ∆x, y doğrultusunda ötelenmesi ∆y, ve kütle merkezinden geçen z ekseni etrafındaki
dönmesi ∆θ olan modele ait kütle ve rijitlik matrisleri en genel halde sırasıyla aşağıda verilmiştir.
X YÖNÜ Kxx − kx1 − kx2 − kx3 − kx4 = 0 → Kxx = ∑ kxx Kxy = 0 Kθx − y1kx1 − y2kx2 − y3kx3 − y 4 kx4 = 0 → Kθx = ∑ yikxi
Y YÖNÜ Kyy − ky1 − ky2 − ky3 − ky4 = 0 → Kyy = ∑ kyy K yx = 0 Kθy − x1ky1 − x2ky2 − x3ky3 − x 4ky4 = 0 → Kθy = ∑ xikyi
DÜŞEY Kxθ + y1kx1 + y2kx2 + y3kx3 + y 4kx 4 = 0 → Kxθ = −∑ yikxi Kyθ − x1ky1 − x2ky2 − x3ky3 − x 4ky4 = 0 → K yθ = ∑ xikyi
Kθθ − x12ky1 − x22ky2 − x23ky3 − x24 ky4 − y12kx1 − y22kx2 − y23kx3 − y24 kx4 = 0 → Kθθ = ∑ x2i kyi + y2i kxi

x2 = [ xi − xr ] y2 = [ yi − yr ]
2 2
x = xi − xr y = y i − yr
 N
∑ Iy 0
N
− ∑ [yi − yr ] ⋅ Iy 
 
Kxx Kxy Kxθ  i =1 i =1
  12E  N N


K = Kyx Kyy Kyθ  → [K]= 3 0 ∑ Ix ∑ [xi − xr ] ⋅ Ix
h  i =1 i =1 
Kθx Kθy Kθθ   N 
  N N 2 2
 − ∑ [yi − yr ] ⋅ Iy ∑ [xi − xr ] ⋅ Ix ∑ [xi − xr ] ⋅ Ix + [yi − yr ] ⋅ Iy 
 i=1 i =1 i =1 
Yukarıda kurulan rijitlik matrisinde değerler yerine yazılarak sistemin burulma rijitlik matrisi.
264.605 0 0.90  1587630 0 5400 

12 ⋅ 32 ⋅106   
[K]=10 −3
3  0 268.65 −1.88  = 0 1611900 11280 
4
 0.90 −1.88 3360.84 + 1484.35   5400 11280 29071140
 Mxx Mxy Mxθ  m 0 0 

   a2 + b2   
M =  Myx Myy Myθ  Mxy ;Mxθ ;Myx ;Mθy ;Myθ ;Mθx  ihmal edilir ve Iθ = m  →M = 0 m 0 
 12 
Mθx Mθy Mθθ   0 0 Iθ 

Yukarıda kurulan rijitlik matrisinde değerler yerine yazılarak sistemin burulma rijitlik matrisi.
A-A, B-B ve C-C Deprem X-X Yönünde 1-1, 2-2, 3-3 ve 4-4 Deprem Y-Y Yönünde
W (kN
h Birleşimlerin hepsi rijit
Birleşimlerin hepsi rijit
m=
KAT AKS Iy (m4) 10-3 ∑k AKS Ix (m4) 10-3 Wi (kN) 9,81
(m) k = 12EI / h3 k = 12EI / h3
-sn2/m)
A1 4,725 28350 A1 231,525 1389150
A-A A2 5,400 4 32400 93150 1 B1 1,35 8100
A3 5,400 32400 C1 1,35 8100
B1 1,350 8100 A2 5,40 32400
B2 5,400 32400 2 B2 1,35 8100
1587630
1611900
B-B 4 81000
1 B3 1,350 8100 C2 5,4 32400 1642.39 167.42
B4 5,400 32400 A3 1,35 8100
C1 1,350 8100 3 B3 5,4 32400
C2 1,350 8100 C3 5,4 32400
C-C 4 1413480
C3 231,53 1389180 B4 4,725 28350
4
C4 1,350 8100 C4 5,4 32400
m 0 0  167.42 0 0 
a2 + b2 16.762 + 9.22   
Iθ = m = 167.42 = 5100 kNm2 M = 0 m 0  =  0 167.42 0 
12 12
 0 0 Iθ   0 0 5100 
1587630 0 5400  167.42 0 0 

[K-ω2m]=  0 1611900 11280  − ω2  0 167.42 0 
 5400 11280 29071140   0 0 5100 
1587630 − ω2167.42 0 5400 

2
 2

[K-ω m]=  0 1611900 − ω 167.42 11280  → {ω1=75.50}, {ω2=97.38}, {ω3=98.12}}
 2 
 5400 11280 29071140 − ω 5100 
Bu işlemler sadece tek katlı için yapılmıştır. Bulunan her bir açısal hız için modlar ve bu modlara karşı gelen burulma momentleri ve
eksenel kuvvetler bulunur. Bu işlemler sırası daha önce yatay yükler için yapılan sıra takip edilerek yapılır.
MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİNİN YETERLİLİK KONTROLÜ [DY 2.8.5]
MBY ile bulunan yatay deprem yükleri EDYY ile bulunan yatay deprem yükleri ile kontrol edilerek kullanılır.
2.8.5. Hesaplanan Büyüklüklere İlişkin Altsınır Değerleri

Göz önüne alınan deprem doğrultusunda, 2.8.4’e göre birleştirilerek elde edilen bina toplam deprem yükü VtB’nin, Eşdeğer Deprem
Yükü Yöntemi’nde Denk.2.4’ten hesaplanan bina toplam deprem yükü Vt’ye oranının aşağıda tanımlanan β değerinden küçük olması
durumunda (VtB <βVt), Mod Birleştirme Yöntemi’ne göre bulunan tüm iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri, Denk.(2.16)’ya göre
β V 
büyütülecektir. BD =  t  BB (2.16)
 VtB 
Tablo 2.1’de tanımlanan A1, B2 veya B3 türü düzensizliklerden en az birinin binada bulunması durumunda Denk.(2.16)’da β =0.90,
bu düzensizliklerden hiçbirinin bulunmaması durumunda ise β =0.80 alınacaktır.
EDYY ile hesaplanan;
F3=112.32+5.38∆F F3=94.21
F2=77.99 F2=80.93
F1=43.20 F1=61.60
Eşdeğer Her 3 mod hesaba katılırsa
WA(T1 ) 3kat ⋅455.03⋅1.05

1. Eşdeğer Vteşdeğer = = = Vt =238.89
Ra (T1 ) 6
2. MBY ile hesaplanan Vt mod = 61.60 + 80.93 + 94.21 = 236.74 kN olmak üzere V t B MOD
< β Vt ise mod
EŞDEĞER
birleştirme yöntemine göre bulunan değerler, DY 2.16 bağıntısıyla bulunan oranda artırılır. Bu bağıntıdaki β, değeri,
1. Yapımızda düzensizliklerden A1 veya B2 veya B3 var ise β = 0.90
2. Yapımızda düzensizliklerden A1 veya B2 veya B3 yok ise β = 0.80

olarak alınır. Buna göre eşitlik,
A1 veya B2 veya B 3 VAR İSE [Mod Vtmod ] ≤ 0.90[Eşdeğer Vteşdeğer ]

 
DÜZENSİZLİK 
A1 veya B2 veya B 3 YOK İSE [Mod Vtmod ] ≤ 0.80[Eşdeğer Vteşdeğer ] 
olarak belirlenir. DY 2.16’daki BB mod birleştirme yönteminde mod katkılarının birleştirilmesi sonucu bulunan bir büyüklük.
DÜZENSİZLİK VAR VtB < β Vt 236.74 < 0.90 ⋅ 238.89 = 215.00 236.74 > 215.00 ARTIRMAYA GEREK YOK
DÜZENSİZLİK YOK VtB < β Vt 236.74 < 0.80 ⋅ 238.89 = 191.11 236.74 > 191.11 ARTIRMAYA GEREK YOK
Buna göre mod birleştirmeden bulunan değerlerin artırılmasına GEREK YOKTUR. Çünkü MBY ile bulunan yatay deprem yükleri
eşdeğer ile bulunan yatay deprem yüklerinin düzensizlik katsayısı ile çarpımından daha büyüktür.
βV   0.90 ⋅ 238.89  

A1 − B2 − B3 düzensziliği VAR ise BD =  t  BB =   = 0.91 
 VtB   236.74  

1'den küçükolduğu artırmaya gerek YOK.

βV   0.80 ⋅ 238.89  
A1 − B2 − B3 düzensziliği YOK ise BD =  t  BB =   = 0.81
 VtB   236.74  

Yukarıda yapılan kontrollere göre MBY ile bulunan yatay deprem kuvvetleri aynı değerleri kullanılabilir. EDYY, yüksek mod etkilerinin
önemli olmadığı düzenli ve yüksek olmayan binalar için uygundur. MBY, EDYY’ne göre daha kesin bir yöntem olarak görülür. Ancak

taşıyıcı sistemin elemanlarının atalet momentlerinde, davranışlarındaki belirsizlikler yanında hesapta depremi temsil eden spektrum
eğrisindeki kabuller bu yöntemin de önemli bir yaklaşıklık içerdiğini gösterir. EDYY’nin kabullerinin daha az sayıda olması pek çok
durumda yönteme olan güveni artırdığı için deprem yönetmeliği MBY ile bulunan değerlerin EDYY ile bulunan değerlerle
karşılaştırdıktan sonra kullanılmasına izin vermektedir. Bununla birlikte MBY ve ZTAHY tüm bina ve bina türü yapının hesabında
herhangi bir koşula bağlı kalınmaksızın kullanılması bu iki yöntemi daha çok ön plana çıkarmaktadır. Deprem yüklerinin binaya
doğrudan etkitilerek hesap yapılması nedeniyle ZTAHY yapı davranışının en doğru şekilde modellendiği yöntemler olarak literatürde
kullanılmakta ve diğer iki hesap yöntemine göre kesin kabul edilmektedir. Hesaplanan kat kesme kuvveti ve momentleri kolon
rijitlikleri oranında kolonlara dağıtılır. Bu örnekte 2 değişik kesitte kolon olduğu için küçük kesitli kolonun rijitlik değeri birim alınarak
diğer kolonun rijitliği bu oranda artırılır ve cross dağıtımı yapılarak herbir kolon kesme kuvveti bulunur. Çerçevenin taban kesme
kuvveti ve devrilme momenti SRSS den hesaplanan kesme kuvvetleri kullanılarak aşağıdaki şekilde hesaplanır.
94.04
F3=94.04
80.93
F2=80.937. Mt=94.04x10.4+
94.04 80.93x 7.2+
61.57x4
F1=61.57
=1757.74 kNm
Her 3 mod hesaba katılırsa Vt=61.57+80.93+94.04=236.54 kN Taban Devrilme momenti

Taban kesme kuvveti
EĞİLME ÇERÇEVESİ KABULÜ (IKİRİŞ =0.25x0.53/12, Ikiriş≠∞) İLE YATAY DEPREM KUVVETLERİ
Eğilme çerçevesi kabulünde kirişlerin rijitlikleri hesaba katılır. Çerçevenin açı metodu denklemleri u cinsinden (δ göreli kat ötelemeleri
−1K ]] bağıntısıyla elde edilir. Açı metodu denklem
cinsinden değil) yazılarak indirgenmiş rijitlik matrisi krijitlik =[K22 −K21 [K11 12
takımları için kiriş ve kolon rijitlikleri şekil üzerinde hesaplanmıştır. Bu hesaplarda 1 ve 3 kolonu en küçük atalet momenti I alınarak
diğerlerine oranlanmıştır (Ibirim=13.5 dm4).
5d-δ→ 3.46 ϕ5 + 0,6ϕ6 +0.63ϕ9 - 0,375δ1 -0.591δ2 =0 EI=32.106x0.33x0.6/12=43200 kNm2

1. kat düğümleri
5d-u→ 3.46 ϕ5 + 0,6ϕ6 +0.63ϕ9 - 0,375u1 -0.591(u2-u1) =0 13 k=0.6 14 k=0.8 15 k=0.7

16
5d-u→ 3.46 ϕ5 + 0,6ϕ6 +0.63ϕ9 +0,216u1 -0.591u2=0 k=0.63 k=2.5 k=0.63 k=2.5 3.2m
6d 11.8ϕ6 + 0,6ϕ5 +0.8ϕ7 +2.5ϕ10 -1.5δ1 -2.344δ2 =0
7d 5.26ϕ7 + 0,8ϕ6 +0.7ϕ8 +0.63ϕ11 -0.375δ1 -0.591δ2 =0 12
9 k=0.6 10 k=0.8 11 k=0.7
8d 10.4 ϕ8 + 0,7ϕ7 +2.5ϕ12 -1.5δ1 -2.344δ2 =0
k=0.63 k=2.5 k=0.63 k=2.5
9d 3.72ϕ5 + 0.63ϕ5 +0.6ϕ10 +0.63ϕ13-0.591δ2 -0.591δ3 =0 3.2m
2. kat
düğümleri
10d 12.8ϕ10 + 2.5ϕ6 +0.6ϕ9 +0.8ϕ11+2.5ϕ14-2.344(δ2+δ3) =0

B-B
8
11d 5.52ϕ11+0.63ϕ7+0.8ϕ10+0.7ϕ12+0.63ϕ15-0.591(δ2 +δ3)=0 5 k=0.6 6 k=0.8 7 k=0.7
12d 11.4ϕ12 +2.5ϕ8 +0.7ϕ11 +2.5ϕ16 -2.344δ2 -2.344δ3 =0 k=0.5 k=2 k=0.5 k=2 4m
13d 2.46ϕ13 + 0.63ϕ9 +0.6ϕ14 -0.591δ3=0
3. kat
düğümleri
30/60
30/60
14d 7.8ϕ14 +2.5ϕ10 +0.6ϕ13 +0.8ϕ15 -2.344δ3=0 1 2 30/60 3

30/60 4
15d 4.26ϕ15 +0.63ϕ11 +0.8ϕ14 +0.7ϕ16 -0.591δ3=0 6.43m 4.82m 5.51m
16d 6.4ϕ16 +2.5ϕ12 +0.7ϕ15 -2.344δ3=0
10.düğüm 2(2.5 +2.5 +0.8+0.6)ϕ10 +0.6 ϕ9 +0.8ϕ11 +2.5 ϕ6 +2.5 ϕ14 −(3⋅2.5/3)(δ2 +δ3 )=0
2. kat için yatay denge örnek olarak yazılmıştır.

 3 ⋅0.63 3 ⋅2.5  6 ⋅0.63 6 ⋅2.5 
F2 =  − (ϕ5 + ϕ9 + ϕ7 + ϕ11) − (ϕ6 + ϕ10 + ϕ8 + ϕ12 ) + 2 2
(u3 − u2 ) + 2 2 (u3 − u2 )  
 3.2 3.2  3.2 3.2 
 3 ⋅0.63  3 ⋅2.5   6 ⋅0.63 6 ⋅2.5  V
− − (ϕ9 + ϕ13 ) + (ϕ11 + ϕ15 ) − 3.2 (ϕ10 + ϕ14 + ϕ12 + ϕ16 ) + 2 3.22 (u3 − u2 ) + 2 3.22 (u3 − u2 )   9-13 V10-14 V11-15 V12-16
 3.2  
F2 9 10 11 12
F2 = V2 − V3 =  −0.591(ϕ5 + ϕ9 + ϕ7 + ϕ11 ) − 2.344(ϕ6 + ϕ10 + ϕ8 + ϕ12 ) + 3.668u2 − 3.668u1 
V9-5 V10-6 V11-7 V12-8
+ 0.591 ϕ9 + ϕ13 + ϕ11 + ϕ15 ] + 2.344( ϕ10 + ϕ14 + ϕ12 + ϕ16 ) − 3.668u3 + 3.668u2  = 0
 
Düğümlerdeki moment dengesi ve kat seviyesinde yatay denge denklemleri yazılarak aşağıdaki gibi rijitlik matris oluşturulur.

ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 ϕ9 ϕ10 ϕ11 ϕ12 ϕ13 ϕ14 ϕ15 ϕ16 U1 U2 U3

3,46 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 0 0,216 -0,591 0
0,6 11,8 0,8 0 0 2,5 0 0 0 0 0 0 0,844 -2,344 0
0 0,8 5,26 0,7 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0,216 -0,591 0
0 0 0,7 10,4 0 0 0 2,5 0 0 0 0 0,844 -2,344 0
0,63 0 0 0 3,72 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0,591 0 -0,591
0 2,5 0 0 0,6 12,8 0,8 0 0 2,5 0 0 2,344 0 -2,344
K11 K12
0 0 0,63 0 0 0,8 5,52 0,7 0 0 0,63 0 0,591 0 -0,591
0 0 0 2,5 0 0 0,7 11,4 0 0 0 2,5 2,344 0 -2,344
0 0 0 0 0,63 0 0 0 2,46 0,6 0 0 0 0,591 -0,591
0 0 0 0 0 2,5 0 0 0,6 7,8 0,8 0 0 2,344 -2,344
0 0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,8 4,26 0,7 0 0,591 -0,591
0 0 0 0 0 0 0 2,5 0 0 0,7 6,4 0 2,344 -2,344
0,216 0,844 0,216 0,844 0,591 2,344 0,591 2,344 0 0 0 0 5,543 -3,668 0
K21 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 0 0 0 0 0,591 2,344 0,591 2,344 -3,668 7,336 -3,668 K22
0 0 0 0 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 0 -3,668 3,668
0,302 -0,017 0,003 0,000 -0,055 0,007 -0,001 0,000 0,015 -0,003 0,001 0,000
-0,017 0,091 -0,015 0,001 0,007 -0,020 0,005 -0,001 -0,003 0,007 -0,002 0,000
0,003 -0,015 0,197 -0,015 -0,001 0,005 -0,024 0,005 0,001 -0,002 0,004 -0,003
0,000 0,001 -0,015 0,103 0,000 -0,001 0,005 -0,025 0,000 0,000 -0,003 0,010
F=krijitlik udeplasman -0,055 0,007 -0,001 0,000 0,294 -0,018 0,003 0,000 -0,078 0,012 -0,003 0,000
−1K ]]u
−1
K11 = 0,007
-0,001
-0,020
0,005
0,005
-0,024
-0,001
0,005
-0,018
0,003
0,090
-0,015
-0,015
0,192
0,001
-0,015
0,012
-0,003
-0,030
0,008
0,008
-0,031
-0,001
0,009
F=[K 22 −K 21[K11 12 0,000 -0,001 0,005 -0,025 0,000 0,001 -0,015 0,103 0,000 -0,001 0,009 -0,041
0,015 -0,003 0,001 0,000 -0,078 0,012 -0,003 0,000 0,436 -0,038 0,008 -0,001
-0,003 0,007 -0,002 0,000 0,012 -0,030 0,008 -0,001 -0,038 0,144 -0,029 0,004
0,001 -0,002 0,004 -0,003 -0,003 0,008 -0,031 0,009 0,008 -0,029 0,250 -0,031
0,000 0,000 -0,003 0,010 0,000 -0,001 0,009 -0,041 -0,001 0,004 -0,031 0,176
0,034 0,030 0,027 0,028 0,127 0,180 0,049 0,215 -0,018 -0,058 0,018 -0,086 1,092 -0,509 -0,692
−1
K 21K11 = -0,139 -0,183 -0,058 -0,213 -0,002 -0,022 0,012 -0,037 0,169 0,293 0,020 0,379
−1
K 21K11 K 21 = -0,509 2,728 -1,552
0,016 0,027 -0,001 0,034 -0,115 -0,131 -0,066 -0,142 -0,151 -0,243 -0,033 -0,307 -0,692 -1,552 2,147
[K]=EI⋅[K
−1
22 −K21 ⋅K11 ⋅K12 ]

 5.543 −3.668 0   1,092 -0,509 -0,692  192296,8944 -136473,552 29888,784 
[K] = EI ⋅ [K22 − K21 ⋅ K11−1 ⋅ K12 ] = 43
200  −3.668 7.336 −3.668  − -0,509 2,728 -1,552  =  -136473,552 199055,6208 -91397,808 
EI 
0
 −3.668 3.668  -0,692 -1,552 2,147   29888,784 -91397,808 65721,7584 

K22 K21 ⋅K11−1 ⋅K12
MBY İLE PERİYOT HESABI (Ikiriş=0.25⋅0.5 /12, Ikiriş≠∞) 3
192296,8944-46.38ω2 -136473,552 29888,784 ω = 12.93 

   1
2
det[K − Mω ] =  -136473,552 199055,6208-46.38ω2 -91397,808  ⇒ ω2 = 44.34  rad / sn
  
 29888,784 -91397,808 65721,7584-46.38ω  ω3 = 87.88 
2

Açısal hızlar, frekanslar, periyotlar ve modlar KLASİK

Kat ω (rad/s) f=ω/2π (Hz) T=2π/ω (s) 1.mod {φ1} 2.mod {φ2} 3.mod {φ3}
1 ω1= ±12.93 f1=2.04 T1=0.486 1 0.045 1 0.104 1 0.094 ≠∞ )
(I≠
2 ω2=±
± 44.34 f2=7.14 T2=0.14 1,893 0.085 0,559 0.058 -1,117 -0.105
ÇERÇEVE
3 ω3=±
± 87.88 f3=14.29 T3=0.07 2,468 0.111 -0,833 -0.086 0,451 0.042
Kat ω (rad/s) f=ω/2π (Hz) T=2π/ω (s) {φ1} {φ2} {φ3}
KESME
1 ω1= ±20.97 f1=3.33 T1=0.30 0.063 0.111 0.073
2 ω2=±
± 66.06 f2=10 T2=0.10 0.087 0.026 -0.115 (I=∞)
3 ω3=±
± 102.89 f3=16.67 T3=0.06 0.100 -0.093 0.055 ÇERÇEVESİ
Stodola Yöntemi ile klasik çerçevenin periyodunun hesaplanması

[K ] = EI ⋅ [K 22 − K 21 ⋅ K 11 ⋅ K12 ]
−1
[M] 1.000 
2π
= 12.96s −1 a1.mod = 1.892  T1 =
1
192296,8944 -136473,552 29888,784 46,38 0 0 ω1 = = 0.485s
0.00595 12.96
-136473,552 199055,6208 -91397,808 0 46,38 0 2.469 
29888,784 -91397,808 65721,7584 0 0 46,38
1,86866E-05 2,46489E-05 2,57805E-05 0,000867 0,001143 0,001196 1 0,00321 1 0,00563 1 0,00595 1
2,46489E-05 4,64121E-05 5,33344E-05 0,001143 0,002153 0,002474 1 0,00577 1,7975 0,01061 1,8845 0,01126 1,892
2,57805E-05 5,33344E-05 7,76623E-05 0,001196 0,002474 0,003602 1 0,00727 2,2648 0,01380 2,451 0,01469 2,469
[K ] [K ]
−1 −1
[M] r 1.adım 2.adım 3.adım

EDYY GÖRE T=? (F=ku)
Hook malzemesi gereği F=ku bağıntısından kabul edilen (Vt=1) yatay deprem kuvveti katlara DY kriterlerine göre dağıtılmıştır.
Kat hi wi =gi+n qi m wi hi vt fi = Vt wi hi / Σwi hi Vi-kat fi = Vt hi / Σhi Vi-kat Kat kütleleri eşit

3 10,4 217.86+139.01+98.16= 455.03/9.81= 46 4732.31 0,481 0,481 0,481 0,481 olduğu zaman
455.03 1 fiktif kuvvetlerin
2 7,2 217.86+139.01+98.16 = 46.38 3276.22 0,334 0,815 0,334 0,815
KABUL hesabına
1 4 455.03
217.86+139.01+98.16 = 46.38 1820.12 0,185 1 8
0,185 1 katılmaz.
Toplam455.03 9828.65
   
  5.543 −3.668   u  0,185
  F1    0  1,091683 -0,508889 -0,691874    1    
 F2  = 43200   −3.668 7.336 −3.668 − -0,508889 2,728231 -1,552314    u2   = 0,334 
  
EI  
      
k u  F3  0
  −3.668 3.668  -0,691874 -1,552314 2,146663    u3   0,481 
  
−1  
F = k ⋅ u = EI ⋅ [K22 − K21 ⋅ K11 ⋅ K12 ] ⋅ u   K22 K21 ⋅K11−1 ⋅K12  u  F

 1  
F  192296,8944 -136473,552 29888,784  1
u   0,185   1 
u 2,41E-05 
 F  =   -136473,552 199055,6208 -91397,808  u   == 0,334  u  =  4,57E-05 
  2      2      2   
 F3    29888,784 -91397,808 65721,7584  u3   0,481  u3  5,99E-05 

 F
u deplasmanları bulunduktan sonra Rayleigh (1973 Lord Rayleigh) bağıntısı kullanılarak çerçevenin 1. periyodu hesaplanır.
EI KAT u F m 1/2
 N
∑46.38⋅[(2.41.10−5 )2 +(4.57.10−5 )2 +(5.994.10−5 )2 ] 
6 3 1 2,40894E-05 0,185 46,38  
EI=32.10 x0.3 x0.6/12 T=2π N i=1  = 0.49 s
=43200 kNm2
2 4,57143E-05 0,334 46,38 ⋅
∑[0.185(2.41.10 −5 )+0.334⋅(4.57.10−5 )+0.481(5.994.1
⋅ 0−5 )]
i=1 
3 5,99373E-05 0,481 46,38
Görüldüğü gibi çerçevenin 1. periyodu kirişlerin I≠∞ olması durumu için MBY ve EDYY ile aynı olmaktadır. Yani eşitliğin kirişlerin
rijitliğinin hesaba katılması durumunda gerçerli olduğu bilinmelidir. VEYA
DÖNÜŞ AÇILARI DEPLASMANLAR DEPREM (V=1 İÇİN ÇÖZÜM)

ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 ϕ9 ϕ10 ϕ11 ϕ12 ϕ13 ϕ14 ϕ15 ϕ16 δ1 δ2 δ3 E
5.d 3,46 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 0 -0,375 -0,591 0 = 0 ϕ5 = 0,197
6.d 0,6 11,8 0,8 0 0 2,5 0 0 0 0 0 0 -1,5 -2,344 0 = 0 ϕ6 = 0,260
7.d 0 0,8 5,26 0,7 0 0 0,63 0 0 0 0 0 -0,375 -0,591 0 = 0 ϕ7 = 0,088
8.d 0 0 0,7 10,4 0 0 0 2,5 0 0 0 0 -1,5 -2,344 0 = 0 ϕ8 = 0,303
9.d 0,63 0 0 0 3,72 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 -0,591 -0,591 = 0 ϕ9 = 0,168
10.d 0 2,5 0 0 0,6 12,8 0,8 0 0 2,5 0 0 0 -2,344 -2,344 = 0 ϕ10 = 0,197
11.d 0 0 0,63 0 0 0,8 5,52 0,7 0 0 0,63 0 0 -0,591 -0,591 = 0 ϕ11 = 0,097
12.d 0 0 0 2,5 0 0 0,7 11,4 0 0 0 2,5 0 -2,344 -2,344 = 0 ϕ12 = 0,216
13.d 0 0 0 0 0,63 0 0 0 2,46 0,6 0 0 0 0 -0,591 = 0 ϕ13 = 0,077
14.d 0 0 0 0 0 2,5 0 0 0,6 7,8 0,8 0 0 0 -2,344 = 0 ϕ14 = 0,113
15.d 0 0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,8 4,26 0,7 0 0 -0,591 = 0 ϕ15 = 0,027
16.d 0 0 0 0 0 0 0 2,5 0 0 0,7 6,4 0 0 -2,344 = 0 ϕ16 = 0,138
1.yd -0,375 -1,5 -0,375 -1,5 0 0 0 0 0 0 0 0 1,875 0 0 = 1 1.kat δ1 = 1,041
2.yd -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 0 0 0 0 0 3,668 0 = 0,805 2.kat δ2 = 0,934
3.yd 0 0 0 0 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 -0,591 -2,344 0 0 3,668 = 0,481 3.kat δ3 = 0,614
δ göreli kat deplasmanlarından katların tam deplasmanları (u) aşağıdaki şekilde de hesaplanır. u1 =δ1 u2 =δ1 +δ2 u3 =δ1 +δ2 +δ3
Bu değerler EI rijitliğine bölünerek gerçek değerleri tablodaki gibi bulunur.
Kat δgöreli ui=δi+δi+1 u/EI F m N

∑Fu
-5 i fi
0,185 =12.96 ⇒⇒T =2 π = 2 π =0.485 sn
1 1,041 1,041 2.410.10 46.38 i=1
ω=
2 0,934 1,975 4.572.10-5 0,334 46.38 N ω 12.96
∑mi u2fi
3 0,614 2,589 5.993.10-5 0,481 46.38 i=1
Yukarıda u cinsinden YANİ MOD BİRLŞETİRME YÖNTEMİNİN 1. AÇISAL HIZINDAN farklı olmadığı görülmektedir. Buna göre eşdeğer
deprem yükü yöntemindeki periyod değeri MBY’nin 1. açısal hızı kullanılarak yapılır.

Açısal hızlar, frekanslar, periyotlar ve modlar KLASİK

1 ω1= ±12.93 f1=2.04 T1=0.486 1 0.045 1 0.104 1 0.094 ≠∞ )
(I≠
2 ω2=±
± 44.34 f2=7.14 T2=0.14 1,893 0.085 0,559 0.058 -1,117 -0.105
ÇERÇEVE
3 ω3=±
± 87.88 f3=14.29 T3=0.07 2,468 0.111 -0,833 -0.086 0,451 0.042
Eskişehir’deki Z3 zemin sınıfı (TA=0.15 s TB=0.60 s Ao=0.30) Yapı önem katsayısı (I=1.4) (R=6) belirlenir.
T = 2π / ω [TA=0.15 TB=0.60] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = [Sae = A(Ti )g] / [R(Ti )]
T1=0.404
S(T)
S(T2 ) = 2.5
T1 > TA
0.75 A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81

Spa = = 1.72
(grafikten) 1.05 6
(Tbulunan > TA ) → Ra (T)=R =6
R
1.5T2 1.5 ⋅ 0.14

T2=0.088
S(T)
S(T2 ) = 1 + = 1+ = 2.40
T2 < TA
A(Tİ ) = 2.4 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 1.01 ⋅ 9.81

TA 0.15 0.6 Spa = = 1.738
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.14/0.15 =5.70
R
1.5T3 1.5 ⋅ 0.07

T3=0.03
T3 < TA
S(T)
S(T3 ) = 1 + = 1+ = 1.70 A(Tİ ) = 1.70 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 0.714 ⋅ 9.81

TA 0.15 0.48 Spa = = 1.946
4

(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.07/0.15 =3.60
R
[M] r
Modal Kütle Çarpanı Hesabı [Modal Katılım Faktörü] 46,38 0 0 1
αİ ={φi }T [M] {r } 0 46,38 0 1
0 0 46,38 1
0,045 0,085 0,111 2,087 3,942 5,148 α1=11.178.moddan oluşan
0,104 0,058 -0,086 4,824 2,690 -3,989 α2=3.5252.moddan oluşan
0,094 -0,105 0,042 4,360 -4,870 1,948 α3=1.4383.moddan oluşan
{φ1 } T T
{φ1 } [M] αİ
 11.178 ⋅1.72 3.525 ⋅ 1.738

 [Y1 ]max = = 0.115 [Y2 ]max = = 0.00312
 αiSpa ( Ti )  12.932 44.342
 ω2i  1.438 ⋅1.946
 [Y3 ]max = 87.882 = 0.000362

0.045  5175   0.104   324.48   0.094   34.03 

[x1 ] = [ Y]max φi  = 0.115 0.085 = 10−6  9775  [x2 ] = [ Y ]max φi  = 0.00312  0.058  = 10−6  180.96  [x3 ] = [ Y]max3 φ3  = 0.000362  −0.105 = 10−6  −38.01
 0.111 12765  −0.086   −268.32  0.042   15.20 
  5175   40.13 
 2 2 −6    
 F1.mod = ω1 m x1 =12.93 ⋅ 46,38 ⋅ 10  9775  = 75.80  kN
 12765  98.98 

  
( )
0.5  51.35 
  40.132 + 29.632 +12.192   
  324.48   29.63  F1.KAT  

     0.5   
Fi.moddan = ω2i m xi  F2.mod = ω22 m x2 = 44.372 ⋅ 46,38 ⋅ 10−6  180.96  =  16.52  kN
 F = F2.KAT

 ( 2 2
 = 75.80 +16.52 + 13.62
 
2
  )

= 78.77 kN
  
DEPLASMANDAN   −268.32   −24.50   0.5  
  




F3.KAT


(
98.982
+ 24.502
+ 5.44 2
)
 102.11
  
 
  34.03   12.19  F3=102.11
 F 2 2 −6    
= ω m x = 87.88 ⋅ 46.38 ⋅ 10  −38.01 =  −13.62  kN
 3.mod 3 3
  15.20   5.44  F2=78.77

F1=51.35

5.9. DİNAMİK MATRİSİN [D=d=K-1M] ELDE EDİLMESİ

ɺɺ + [K]{x} = 0 hareket denklemi her terimi [K] rijitlik matrisine bölünürse,
Sönümsüz sistemin genel [M]{x}
[K]-1 [M]{x}
ɺɺ + {x} = 0 ...........................................................................................(5.30)
halini alır. Burada, D=[K]-1[M] bağıntısına dinamik matris denir. [xi]= [φ ] sin ( ωt-ϕ) bağıntısı dikkate alınarak gerekli düzenlemeler
yapılır ise [I] birim matris olmak üzere aşağıdaki bağıntı elde edilir.
[φ ] = ω2 [D][φ ] det [1/ω2 [I]- [D] ] {φ}=0
Kat seviyelerinde birim yükleme yaparak esneklik matrisi elde edilir. u = 1 de F = k esneklik matrisi d=1/k=k-1 olur.
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
m4 u14 = u24 = + u34 = + + 1 u44 = + + +
k1 k1 k 2 k1 k 2 k 3 k1 k 2 k 3 k 4
k4 1 1 1 1 1 1 1
1 1
m3 u13 = u23 = + 1 u33 = + + u43 = + +
k3 k1 k1 k 2 k1 k 2 k 3 k1 k 2 k 3
1 1 1 1 1 1 1
m2 u12 = 1 u22 = + u32 = + u42 = +
k1 k1 k 2 k1 k 2 k1 k 2
k2 1 1
1 1
m1 1 u11 =
k1
u21 =
k1
u31 =
k1
u41 =
k1
k1
u11 u12 u13 u14 ......u1n  1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat 
 
u u u23 u24 ......u2n  1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat 
d =  21 22 = 
: : : : :  1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat + 1/ ∑ k3.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat + 1/ ∑ k3.kat 
   
un1 un2 un 3 un 4 ......unn  1/ ∑ k1.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat 1 / ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat + 1/ ∑ k3.kat 1/ ∑ k1.kat + 1/ ∑ k2.kat + 1/ ∑ k3.kat + 1/ ∑ k3.kat 
Kat seviyelerine yapılan birim yüklemelerden oluşan değerler matris formatında kolonların k değerleri aşağıdaki gibi yazılır.
 1 1 1 1 
k k1.kat k1.kat k1.kat 
 1.kat 
 1 1 1 1 1 1 1 
k + + + 
k1.kat k2.kat k1.kat k2.kat k1.kat k2.kat
d=  5.31
1.kat
 1 1 1 1 1 1 1 1 1 
 + + + + + 
 k1.kat k1.kat k2.kat k1.kat k2.kat k3.kat k1.kat k2.kat k3.kat 
 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 
 + + + + + + 
 k1.kat k1.kat k2.kat k1.kat k2.kat k3.kat k1.kat k2.kat k3.kat k4.kat 
Uygulama: Verilen çerçevenin K-1 matrisinin hesaplanması

G=30 kN/m Q=7.5 kN/m
16
13 14 15
B-B
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2m
12
9 10 11
m
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2
8
5 6 7
4m
30/60
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/60 4
6.43m 4.82m 5.51m
 12E  12 ⋅ 32.10  

6
 k1 =  3  I =   ⋅ 2 (0.6 ⋅ 0.3 /12) + (0.3 ⋅ 0.6 /12)  = 81000 kN / m

3 3
3
 h   4 
Çözüm: Kat kolon rijitlikleri hesaplanır. 
 k = k = 12 ⋅ 32.10  ⋅ 2 (0.6 ⋅ 0.33 /12) + (0.3 ⋅ 0.63 /12)  = 158203.125 kN / m
6
 2 3  3.23   
  

1 1 1  1 1 1 
   
 k1 k1 k1
  81000 81000 81000

1 1 1 1 1   1 1 1 1 1 
d = k −1 =  + + = + +
 k1 k1 k2 k1 k2   81000 81000 158203.2 81000 158203.2 
 
1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1 1 
 + + +  + + +
 k1 k1 k2 k1 k2 k3   81000 81000 158203.2 81000 158203.2 158203.2 
 1.235 1.235 1.235 

−1  −5 
d = k == 10  1.235 1.867 1.867 
 1.235 1.867 2.499 
 
81000 + 158203.2 = 239203.2 −158203.2 0   46,38 0 0 
Veya k =  −158203.2 158203.2 + 158203.2 = 316406.4 −158203.2  m =  0 46,38 0 


0 −158203.2

158203.2   0
0 46,38 

RİJİTLİK MATRİSİ KÜTLE MATRİSİ
Çerçevenin dinamik matrisi 2 değişik yoldan bulunmuştur. m

239203,2 -158203,2 0,00 0,00001235 0,00001235 0,00001235 46,38 0 0
Excel K = -158203,2 316406,4 -158203,2 K-1 = 0,00001235 0,00001867 0,00001867 0 46,38 0
0,00 -158203,2 158203,2 0,00001235 0,00001867 0,00002499 0 0 46,38
Kirişlerin rijitlik ve dinamik matrisinin elde edilmesi birim yükleme metodu olan virtüel iş ile örnek aşağıda verilmiştir.
m m/2 m/3
Uygulama: Şekilde verilen sistemin rijitlik matrisinin elde edilmesi.
L L L
Her kütleye virtüel birim yüklemeler yapılarak oluşan deplasmanlar bulunur (Kuvvet yöntemi).
d11 d12 d13 

  1 3L 1
d = d21 d22 d23  L 2L
1
d d32 d33 
 31
d dinamik matrisinde her bir eleman virtüel birim yüklemelerin kendi ve diğerlerinin içe çarpımları sonucu bulunur.
1 1 L3 1 1 5L3 1 1 4L3
d11 = L.L.L. = d21 = L.L.[L + 2.2L] = d31 = L.L.[2L + 2.3L] =
3 EI 3EI 6 EI 6EI 6 EI 3EI
1 1 14L3 1 1 8 L3 1 1 9L3
d32 = 2L.2L.[L + 2.3L] = d22 = 2L.2L.2L . = d33 = 3L.3L.3L . =
6 EI 3EI 3 EI 3EI 3 EI EI
1/ 3 5/6 4 / 3  240 − 138 36 

L3    
d= 5/6 8/3 14 / 3  k = d−1 = EI  −138 132 − 48 
EI 
 4 / 3 14 / 3 9   36 − 48 21
ÖRNEK 5.17: Çıkmalı kirişin titreşim spektrumlarını ve mod şekillerini bulunuz.

1 1
m 2m m 2m m
2m
m m
4 2
Kütlelerin toplandığı noktalara virtüel birim yüklemeler yapılarak birim momentler çizilir. Bu moment değerleri kullanılarak,
Mi Mj 1 1.3 − 2  1 0  1.3 −2  1 0 1.3 −4 
d=∑ ∫ bağıntısı ile rijitlik matrisi elde edilir. d =   m =   d.m =  =
EI EI  −2 8 0 2   −2 8  0 2   −2 16 

1.3 − ω2 −4 
det  2
= 0 2ω2 −18.6ω+ 12.8 = 0 dan ω12 = 0.775 ω22 = 16.52 T1 = 1.55s T2 = 7.14 s
 − 2 16 − 2ω 
1.3 − 0.7752 − 4   φ11   1  1.3 − 16.522 − 4  φ12   1 

 2 =    2 =  
 −2 16 − 0.775   φ21  0.13   −2 16 − 16.52  φ22   −3.74 
Modların ortogonalliği prensibinden yararlanılarak modların kontrolü yapılır.
N N 1
∑ φ1i φ2i m i = ∑ (1⋅1⋅1 + 2 ⋅ 0.13 ⋅ (-3.74)) = 0 φ11 = = 0.96 φ21 = 0.13 φ12 = 0.19 φ22 = −0.70
i=1 i=1
1 0   1 
[1 0.13]   
0 2   0.13 
Uygulama: Şekilde verilen konsol kirişin modlarının hesabı (EI=15390 tm2)

m= 4x4/9.81=1.63 ts2/m m=2x4/9.81=0.82 ts2/m
4 t/m A
A
8m 8m
Verilen konsol kirişin k rijitlik matrisi kütlelerin bulunduğu noktalara birim deplasmanlar verilerek ve Maxwell teoremi yani i noktasına
uygulanan kuvvetten dolayı k noktasında oluşan şekil değiştirme. k noktasına uygulanan aynı kuvvetten dolayı i noktasında oluşan
şekil değiştirmeye eşit olması kuralından aşağıdaki şekilde elde edilir. Sistemin kütle matrisi ise düğüm noktalarındaki kütlelere göre
belirlenir. Konsol ucundaki birim yükten dolayı oluşan deplasman aşağıda verilmektedir.
L3 L3 16 5
δ= δ=
3EI 48EI 5 2 
k = 1 = 3  2 − 5  =  412.23 −1030.58  m = 0.82 0  det[K − mω2 ] = 0 412.23 − 0.8ω −1030.58 2  ω1 = 9.657s−1 
48EI 2
δ 7L −5 16  −1030.58 3297.86  0 1.63  −1030.58 3297.86 −1.63ω  ω2 = 49.449s−1
Normal ve normalize modların hesabı ve çizimleri aşağıdaki şekilde yapılır.
412.23 − 0.8ω2 −1030.58  φ11 = 1  φ = φij

[ω1 = 9.657s−1] φ11 = 1 =1.012 φ11 = 1.012
 −1030.58 3297.86 −1.63ω  φ21 = 0.328 φ21 = 0.332
2 ij
(φj ) [M](φj ) T 0.8 0  1 
T
(10.328) 0 1.630.328
  
Mod şekilleri yandaki gibi A
φ21=0.328 (0.332)
φ11=1 (1.012)
412.23 − 0.8ω2 −1030.58  φ12 = 1  φij 1 φ12 = 0.486 
[ω2 = 49.449s−1] φij = φ12 = = 0.486
 −1030.58 3297.86 −1.63ω  φ22 =−1.498 [0.8x12 +1.63x1.4982 ] φ22 =−0.710
2 n
∑ mk φkj2
k=1
φ22=1.498 (0.710)
Kontrol; φ1T [M] φ2 = 0 [10.328]T 0.8 0  1  = 0.0014 ≅ 0 φ1T [M] φ1 =1 [10.328]T 0.8 0  1  = 0.975 ≅1
−1.498
0 1.63 0 1.630.328
 
[k] φ1 [k] φ2
[φTi ][k][φi] =ω2 412.23 -1030.58 1.012 [φTi ][k][φj] = 0 412.23 -1030.58 0.486
-1030.58 3297.86 0.332 -1030.58 3297.86 -0.71
1.012 0.332 75.0242 51.94256 0
1.012 0.332 75.0242 51.94256 93.16942
φ1T φ1T [k] φ1T [k] φ1
φ T
1 φ [k]
T
1 φ [k] φ1
T
1

STODOLA (MATRİS İTERASYON) YÖNTEMİ İLE AÇISAL HIZLARIN ve MODLARIN HESABI
[K ] − ω2 [M] {φ} = 0 denklemi ile her bir mod vektörü hesaplanır. [K ] − ω2 [M] = 0 frekans denklemi ile ω açısal hızları ve
 
buna karşı gelen mod vektörü bulunur Fakat çok serbestlik dereceli sistemlerde, pratik olarak modları bu denklemi kullanarak elde
etmek kolay değildir. Budan dolayı başka yöntemler örneğin Stodola ve Rayleigh yöntemleri kullanılır. MBY’de deprem yüklerinin
hesaplanması için modlara ihtiyaç vardır. Determinant arama yöntemi rijitlik ve kütle matrisi kullanılarak elde edilen determinantın
açılımından kat sayısı kadar frekans elde etmemizi sağlar. Bu denklemin çözümü pratik olarak çok kolay değildir. Bundan dolayı
gerçekte öz değer problemi olan modların bulunması için daha pratik olan ve istenilen kadar mod bulunmasına imkan veren çeşitli
algoritmalar geliştirilmiştir. Stodola bu yöntemlerden biri olup çözümü aşağıda adım adım açıklanmaktadır.
[K ] [d] − ω 2 [M] [d] = 0 denkleminin her iki tarafı [K ] ile çarpılır ise, [K ] [K ] [d] − [K ]−1 ω 2 [M] [d] = 0
−1 −1
bağıntısı elde
1 1
edilir. [F] [M] [d] = [d] (1) n n
2
özel vektör, [ d] = k [ d] = 2
[ d] seçilerek yerine yazılır ise,
ω ω
1
[F] [M] [d](1) = [d]( 2)
ω2
(2) 1 (3)
[F ] [ M ] [ d ] = 2
[ d]
ω
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
[F] [M] [d](n) = 12 [d](n+1)
ω
bu denklemin çözümünün devamında değişimi sıfıra yaklaştıran en küçük ω aranılan değer olup T periyodunun en büyük değerine karşı
gelir. STODOLA YÖNTEMİNDE İZLENEN YOL
1. 5.31 bağıntsından dinamik matrisi [d=k-1] ve bu dinamik matrisin kütle ile çarpımından [D=d m] matrisi elde edilir.
1 1 
1 5 
2. D matrisi kolon r =   veya r =   gibi değişik elemanlı matris ile çarpılarak [Dr=D r] matrisi elde edilir.
:  : 
  
1
 8 
e y o : 1  z1  1 
f   c / z = x 
ı w :  1 c 
Dr =  Dr1 = z1   matrisi elde edilir.
1
3. =
a d r : 1 d  d / z1 = y 
      
: : : :  :  :  : / z1 = b 
e y o:  1  z2  1  e y o :  1  zn  1 
c / z = k  c / z = k 
f ı w :  x  c  f ı w :  x  c 
Dr2 =  Dr2 = z2   ::::: Dr =  Drn = zn  
2 n
4. = =
a d r :   y  d   d / z2 = u  n
a d r :  y  d  d / zn = u 
             
: : : :  b  :  : /z2 = g  : : : :  b  :  : /zn = g 
işlemleri ile sonuçtaki değişim azaldığı hissedildiği zaman bu işleme son verilir [adım sayısı yaklaşık 4-5 olabilir].
0.5
 
5. Sonucun değişmediği veya çok az değişim gösterdiği son kolon matrisinin [zn] terimi ile ω1 =  1  ile hesaplanır.
[z ]  n 
1 
k 
6. Bu açısal hıza [ω1] karşı gelen modlar a1 =   olur.
u 
 
 g
S2

 m 
7. 2. açısal hızın ve modun hesabı D2 = DS2 = D [I] − a1 a1T T 
 [a1 m a ]
1 

S2

 m 
8. 3. açısal hızın ve modun hesabı D3 = DS3 = D [S2 ] − a2 a2T T 
 [a2 m a2 ] 
S4

 T m 
9. 4. açısal hızın ve modun hesabı D4 = DS4 = D [S3 ] − a3 a3 T 
 [a 3 m a ]
3 
 m 
10. n. mod ve açısal hızın hesabı Dn +1 = DSn = D [Sn−1] − an anT 
 [anT m an ] 
11. ω n2 a n = D −1a n = m −1 K matrisi elde edilerek ω1 çözümündeki adımlar aynen uygulanarak ω2 hesaplanır.
12. Diğer bir şekilde ikinci açısal hızı ve modları bulmak için ise D2 matrisi metodun verileri doğrultusunda,
a21 m2 a31 m3 an1 mn
S12 = − S13 = − Genel olarak S1n = − bağıntıları ile
a11 m1 a11 m1 a11 m1
0 S12 S13 S1n 
D2 = D. S1 S1 = arıtma matrisi= 0 1 0 0 

elde edilir.
0 0 1 1 

13. [D S1] matrisi elde edildikten sonra yukarıda ω1 bulunmasındaki hesaplamalar aynen yapılarak ω2 hesaplanır.
Uygulama: Rijitlik ve kütle matrisi verilen çerçevenin Stodola Yöntemi ile ω1 = ? ω2 = ? ω3 = ?

 239203.2 −158203.2 0 
13 14 15
16
k =  −158203.2 316406.4 −158203.2 
B-B
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2m  0 −158203.2 158203.2 

RİJİTLİK MATRİSİ
12
9 10 11
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2m  46,38 0 0 

m =  0 46,38 0 
8
5 6 7  0 0 46,38 

4m KÜTLE MATRİSİ
30/60
30/60
 12E   12 ⋅ 32.10 
6
cm
cm
3 3
1 2 30/60 3
30/60 4 k1 =  3  I =  3  2((.6 ⋅ .3 /12) + (.3 ⋅ .6 /12) = 81000
5.51m
h   4 
6.43m 4.82m
Çözüm: Çözümde kullanılacak çerçevenin dinamik (k-1) matrisi aşağıdaki şekilde elde edilir.
1 1 1   1 1 1 
   
 k1 k1 k1   81000 81000 81000
  1.235 1.235 1.235 
 1 1 1 1 1   1 1 1 1 1  = 10−5  1.235 1.867 1.867 
d = k −1 =  + + = + +  
k
 1 k1 k2 k1 k2   81000 81000 158203.2 81000 158203.2 
 1.235 1.867 2.499 
 
1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1 1   
 + + +   + + +
 k1 k1 k2 k1 k2 k3   81000 81000 158203.2 81000 158203.2 158203.2 

239203,2 -158203,2 0,00 0,00001235 0,00001235 0,00001235 46,38 0 0
Excel K = -158203,2 316406,4 -158203,2 K-1 = 0,00001235 0,00001867 0,00001867 0 46,38 0
0,00 -158203,2 158203,2 0,00001235 0,00001867 0,00002499 0 0 46,38
1. modun 3. kat değeri 1 alınarak yapılan çözüm

D=d m [r1] 1.adım [D] [r1] [r2] [D] [r2] [r3] [D] [r3] [r4]
0,00057259 0,00057259 0,00057259 1,0 0,00172 0,662 0,001458 0,633 0,001435 0,63 0,001432 0,630
0,00057259 0,00086576 0,00086576 1,0 0,00230 0,885 0,002011 0,873 0,001984 0,871 0,001981 0,871
0,00057259 0,00086576 0,00115893 1,0 0,00260 0,0026 1 0,002304 1 0,002277 1 0,002274 1
0.630 
2π
= 20.97s a1.mod = 0.871 
1 −1
ω1 = T1 = = 0.30s
0.002274 20.97
 1 

1. modun 1. kat değeri 1 alınarak yapılan çözüm

D=d m [r1] 1.adım [D] [r1] [r2] [D] [r2] [r3] [D] [r3] [r4]
0,00057259 0,00057259 0,00057259 1,0 0,00172 0,00172 1,0 0,00220 0,00220 1,0 0,00227 0,002270 1,000
0,00057259 0,00086576 0,00086576 1,33720 0,00304 1,38182 0,00314 Değişim
1,0 0,00230 1,383
minimum
0,00057259 0,00086576 0,00115893 1,0 0,00260 1,51163 0,00348 1,58182 0,00360 olduğu için 1,586
1.000 
2π
= 20.99s −1 a1.mod = 1.383 
1
ω1 = T1 = = 0.30s aynısı bulunduğu görülmektedir.
0.00227 20.99
1.586 
Yukarıdaki determinant arama yöntemi ile çözümde bulunan değerlerin aynısı olduğu görülmektedir.
 Çarpıma dikkat ediniz 
 m   m  olan matrisi elde edilerek
2. modun hesabı D2 =DS2 =D[I]−a1a1 T
T =D [I]− a1aT
 [a1 ma1 ]  1 M2 
 
birinci modun hesabında izlenen yol aynen izlenerek hesaplanır.
a1T M a1 M/[a1T ma1 ]= 46.38/251.755=0.184
a1 a1T 1,000 1,383 1,586 46,38 0 0 1,000 0.184 0 0
1,000 1,000 1,383 1,586 0 46,38 0 1,383 0 0.184 0
1,383 1,383 1,913 2,193 0 0 46,38 1,586 0 0 0.184
1,586 1,586 2,193 2,515 1 1.383 1.586 46,380 64,14354 73,55868 251,755
a1 a1 a1T a1T a1T m a1T ma1
1 0 0 1,000 1,383 1,586 0,184 0 0 0,81580 -0,25475 -0,29214

0 1 0 - 1,383 1,913 2,193 X 0 0,184 0 = -0,25475 0,64768 -0,40403
0 0 1 1,586 2,193 2,515 0 0 0,184 -0,29214 -0,40403 0,53666
[I] a1 a1T M/[a1T ma1 ] S2 = [I]−a1a1T [m/[a1T ma1 ]
3. açısal hızın hesabında başlangıçta modlar (4,4,4) alınarak hesaplara başlanmıştır.
D1=k-1 m S2 =D S2 [r1] 1.adım [D1] [r1] [r2] 2.adım [D1] [r2] [r3] 3.adım [D1] [r3] [r4] 4.adım [D1] [r4] [r5] 5.adım
0,0001540 -0,0000064 -0,0000913 4 0,000224072 1 0,000220025 1 0,000225181 1 0,000227462 1
-0,0000064 0,0000651 -0,0000525 4 2,35932E-05 0,10529 3,88121E-05 0,176398 4,66598E-05 0,20721 5,00874E-05 0,22
-0,0000920 -0,0000534 0,0001049 4 -0,0001637 -0,73048 -0,000174 -0,79188 -0,0001845 -0,819 -0,000189 -0,831
1 2π 66.30
ω2 = = 66.30s−1 a2.mod
T
= [1 0.22 − 0.831] T2 = = 0.10s f2 = = 10.55s−1
0.000227462 66.30 2π
 m   T m  matrisi elde edilerek ikinci modun hesabında izlenen
3.modun hesabı D3 =DS3 =D[S2 ]−a2 a2 T
T =D [S ] − a 2 a
[a2 ma2 ] 
2
 2 M2 
 
S3
yol aynen izlenerek hesaplanır.
aT2 M a2 M/[a2T m a2 ]= 46.38/81.03 =0.5724

T
aa
2 2 1 0,22 -0,831 46,38 0 0 1,000 0.575 0 0
1,000 1 0,22 -0,831 0 46,38 0 0,22 0 0.575 0
0,22 0,22 0,0484 -0,1828 0 0 46,38 -0,831 0 0 0.575
-0,831 -0,831 -0,1828 0,69056 1,00 0,22 -0,831 46,38 10,2036 -38,5418 80.653
a2 a2 aT2 aT2 aT2 m aT2 ma2
0,8158 -0,2548 -0,2921 1 0,22 -0,831 0,575 0 0 0,24077 -0,38129 0,1858
-0,2548 0,6477 -0,4040 - 0,22 0,0484 -0,18282 X 0 0,575 0 = -0,38129 0,62 -0,2991
-0,2921 -0,4040 0,5367 -0,831 -0,18282 0,690561 0 0 0,575 0,1858 -0,2991 0,1395
S2 a2 aT2 M/[aT2 ma2 ] S3 =[[S2 ]−a2 a2T [m/[a2T ma2 ]]
D=k-1 m=d m S3 D3=d m S3

0,00057259 0,00057259 0,00057259 0,24077 -0,38129 0,1858 0,000026 -0,000035 0,000015
0,00057259 0,00086576 0,00086576 x -0,38129 0,62 -0,2991 = -0,000031 0,000059 -0,000032
0,00057259 0,00086576 0,00115893 0,1858 -0,2991 0,1395 0,000023 -0,000028 0,000009
3. açısal hızın hesabında başlangıçta modlar (4,6,2) alınarak hesaplara başlanmıştır.

D3=D S3 [r1]1.adım [D1] [r1] [r2] 2.adım [D1] [r2] [r3] 3.adım [D1] [r3] [r4] 4.adım [D1] [r4] [r5] 5.adım 1 
ω3 = = 102.60s −1   1 
0.000095  
0,000026 -0,000035 0,000015 4 -0,000074 1,000000 0,000116 1,000000 0,000095 1,000000 0,000095 1,000000  a3.mod =  −1.638 
2π   0.808 
-0,000031 0,000059 -0,000032 6 0,000168 -2,270300 -0,000192 -1,655170 -0,000156 -1,642100 -0,000155 -1,638000 T3 = = 0.06s
102.60 
0,000023 -0,000028 0,000009 2 -0,000059 0,797300 0,000094 0,810345 0,000077 0,810500 0,000077 0,808000
Başlangıç modlarının keyfi değerler alınması sonuca etkisi olmazken sonuca ulaşmak için adım sayısını artırır. Bu yöntemde sistemin
rijitlik matrisini KESME ÇERÇEVESİ olarak kurmuş iseniz buna karşı gelen periyodu ve KLASİK ÇERÇEVESİ olarak kurmuş iseniz
aşağıda örnekte görüleceği üzere buna karşı gelen periyodu bulursunuz.
Stodola Yöntemi ile klasik çerçevenin periyodunun hesaplanması
[K ] = EI ⋅ [K 22 − K 21 ⋅ K 11 ⋅ K12 ]
−1
[M]
1.000 
2π
= 12.96s −1 a1.mod = 1.892  T1 =
192296,8944 -136473,552 29888,784 46,38 0 0 1
ω1 = = 0.485s
-136473,552 199055,6208 -91397,808 0 46,38 0 0.00595 12.96
2.469 
29888,784 -91397,808 65721,7584 0 0 46,38
1,86866E-05 2,46489E-05 2,57805E-05 0,000867 0,001143 0,001196 1 0,00321 1 0,00563 1 0,00595 1
2,46489E-05 4,64121E-05 5,33344E-05 0,001143 0,002153 0,002474 1 0,00577 1,7975 0,01061 1,8845 0,01126 1,892
2,57805E-05 5,33344E-05 7,76623E-05 0,001196 0,002474 0,003602 1 0,00727 2,2648 0,01380 2,451 0,01469 2,469
[K ] [K ]
−1 −1
[M] r 1.adım 2.adım 3.adım
NOT: Burada sayılar çok büyük değerlerde olduğu için hesaplarda fazla dikkat gerekebilir. Bunu ortadan kaldırmak için rijitlik
matrisinde tüm değerleri en küçük değere (29888.784) bölerek sadeleştirilir ve enson açısal hızın hesabında hesaba katılır.
[K] 46.38⋅⋅[M] r 1.adım 2.adım 3.adım 4.adım 1
ω1 = = 12.87s−1
1  
192296,8944 -136473,552 29888,784 1 0 0 1 1 1 1
3.892i(46.3 8)  / (2 9888 .784)

 Kütleden  En küçük değer
-136473,552 199055,6208 -91397,808 0 1 0 1 1,799 1,883 1,89 1,89
29888,784 -91397,808 65721,7584 0 0 1 1 2,265 2,446 2,461 2,462 T = 2 π = 0.488s
1
12.87
6,434 -4,57 1 0,563 0,745 0,780 0,563 0,745 0,780 2,089 3,671 3,875 3,892
-4,57 6,66 -3,06 0,745 1,401 1,610 0,745 1,401 1,610 3,757 6,914 7,323 7,357
1 -3,06 2,2 0,780 1,610 2,340 0,780 1,610 2,340 4,731 8,978 9,536 9,583
[k ] [k ]
−1 −1
Sade [k]=[K]/29888.784 [M]
Uygulama: m=167.42 kNsn2/m, Z2, R=8 için M4 bloğunun ilk 3 moduna karşı gelen deprem yüklerinin hesabı.
Deprem X-X Yönünde KESME ÇERÇEVELERİNİN KULLANILMASIYLA YAPININ TAMAMININ PERİYODUNUN HESABI
A-A, B-B ve C-C PERDESİZ A-A, B-B ve C-C PERDELİ KÜTLE
Wi m=
W (kN-sn2/m)
KAT AKS Ix-x (m4) 10-3 ∑k AKS Ix-x (m4) 10-3
(m) k = 12EI / h3 k = 12EI / h3 (kN) 9,81
A1 5,400 32400 A1 810 4860000
A-A A2 5,400 4 32400 97200 A-A A2 5,400 32400
A3 5,400 32400 A3 5,400 32400
B1 1,350 8100 B1 1,350 8100
B2 5,400 32400 B2 5,400 32400
9914400
234900
B-B 4 81000 B-B 164

B3 1,350 8100 B3 1,350 8100 167.42
1
2.39
B4 5,400 32400 B4 5,400 32400
C1 1,350 8100 C1 1,350 8100
C2 1,350 8100 C2 1,350 8100
C-C 4 56700 C-C
C3 5,400 32400 C3 5,400 32400
C4 1,350 8100 C4 810 4860000

A1 5,400 63281,3 A1 810 9492187,5

A-A A2 5,400 3,2 63281,3 189843,9 A-A A2 5,400 63281,3
A3 5,400 63281,3 A3 5,400 63281,3
B1 1,350 15820,3 B1 1,350 15820,3
19364062.7
458789.3
2, 3,4,5,6
B2 5,400 63281,3 B2 5,400 63281,3

B-B 3,2 158203,2 B-B 164
B3 1,350 15820,3 B3 1,350 15820,3 167.42
2.39
B4 5,400 63281,3 B4 5,400 63281,3
C1 1,350 15820,3 C1 1,350 15820,3
C2 1,350 15820,3 C2 1,350 15820,3
C-C 3,2 110742,2 C-C
C3 5,400 63281,3 C3 5,400 63281,3
C4 1,350 15820,3 C4 810 9492187,5
1 1 1 1 1 1 
1 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512 
 
1 1.512 2.024 2.024 2.024 2.024
X − X YÖNÜ D = d⋅m = m ⋅k −1 =167.42 /234900  şeklinde dinamik matris elde edilir.
1 1.512 2.024 2.536 2.536 2.536
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.048
 
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.56 
Dinamik matris=D r1 Dr1 r2 Dr2 r3 Dr3 r4 Dr4 r5

1 1 1 1 1 1 1 6,00 1,00 10,69 1,00 11,37 1,00 11,44 1,00 1
ω1 =
1 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1 8,56 1,43 15,66 1,46 16,69 1,47 16,79 1,47 (11.44 ⋅167.42 /234900)
D =167.42 /265781.30 = 1 1,512 2,024 2,024 2,024 2,024 1 10,61 1,77 19,89 1,86 21,25 1,87 21,39 1,87
ω1 =11.07sn−1
1 1,512 2,024 2,536 2,536 2,536 1 12,14 2,02 23,22 2,17 24,86 2,19 25,02 2,19
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,048 1 13,17 2,19 25,51 2,39 27,36 2,41 27,55 2,41 2π
T1 = = 0.57sn
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 1 13,68 2,28 26,67 2,49 28,64 2,52 28,83 2,52 11.07
[M] φ1 Normalize modlar

167,42 0 0 0 0 0 1,00 0,01591
0 167,42 0 0 0 0 1,47 0,02335
0 0 167,42 0 0 0 1,87 0,02974
0 0 0 167,42 0 0 2,19 0,03480
0 0 0 0 167,42 0 2,41 0,03830
0 0 0 0 0 167,42 2,52 0,04009
1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52 167,42 246,11 313,08 366,65 403,48 421,90 3949,79
φ1T φ1T [M] φ1T [M] φ1

 m   m  ile 1. modun hesabında izlenen yol aynen izlenir.
2. modun hesabı D2 =DS2 =D[I]−a1a1 T
T =D [I]− a1aT
 [a1 ma1 ]  1 M2 
 
[M]/167.42 a1
1 0 0 0 0 0 1 1/23,612=0,04235 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 1,47 0 0,04235 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 1,87 0 0 0,04235 0 0 0
0 0 0 1 0 0 2,19 0 0 0 0,04235 0 0
0 0 0 0 1 0 2,41 0 0 0 0 0,04235 0
0 0 0 0 0 1 2,52 0 0 0 0 0 0,04235
1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52 1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52 23,6124 m/ = [I]
a1T a1T [I] a1T [I]a1 [a1T m/ a1 ] [a1T [I]a1 ]
a1T 1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52
1 1,000 1,470 1,870 2,190 2,410 2,520 0,04235 0 0 0 0 0 0,042 0,062 0,079 0,093 0,102 0,107
1,47 1,470 2,161 2,749 3,219 3,543 3,704 0 0,04235 0 0 0 0 0,062 0,092 0,116 0,136 0,150 0,157
1,87 1,870 2,749 3,497 4,095 4,507 4,712 0 0 0,04235 0 0 0 0,079 0,116 0,148 0,173 0,191 0,200
x =
2,19 2,190 3,219 4,095 4,796 5,278 5,519 0 0 0 0,04235 0 0 0,093 0,136 0,173 0,203 0,224 0,234
2,41 2,410 3,543 4,507 5,278 5,808 6,073 0 0 0 0 0,04235 0 0,102 0,150 0,191 0,224 0,246 0,257
2,52 2,520 3,704 4,712 5,519 6,073 6,350 0 0 0 0 0 0,04235 0,107 0,157 0,200 0,234 0,257 0,269
m/
a1 a1a1T = [I] a1a1T [I]
[a1T m/ a1 ] [a1T [I]a1 ] [a1T [I]a1 ]
1 0 0 0 0 0 0,042 0,062 0,079 0,093 0,102 0,107 0,958 -0,062 -0,079 -0,093 -0,102 -0,107
0 1 0 0 0 0 0,062 0,092 0,116 0,136 0,150 0,157 -0,062 0,908 -0,116 -0,136 -0,150 -0,157
0 0 1 0 0 0 0,079 0,116 0,148 0,173 0,191 0,200 -0,079 -0,116 0,852 -0,173 -0,191 -0,200
- =
0 0 0 1 0 0 0,093 0,136 0,173 0,203 0,224 0,234 -0,093 -0,136 -0,173 0,797 -0,224 -0,234
0 0 0 0 1 0 0,102 0,150 0,191 0,224 0,246 0,257 -0,102 -0,150 -0,191 -0,224 0,754 -0,257
0 0 0 0 0 1 0,107 0,157 0,200 0,234 0,257 0,269 -0,107 -0,157 -0,200 -0,234 -0,257 0,731
[I]  
[I] - a1a1T = S2 = [I]−a1 a1T Tm 
[a1T [I]a1 ]  [a1 ma1 ]

S2 =[[I]−a1a1T [m/[a1T ma1 ]] r1 r2 r3 r4

0,958 -0,062 -0,079 -0,093 -0,102 -0,107 1 1 1 1
-0,062 0,908 -0,116 -0,136 -0,15 -0,157 1 0,910 1,038 1,078
-0,079 -0,116 0,852 -0,173 -0,191 -0,2 1 0,484 0,646 0,707
ω2 = 1/(1.217i167.42 / 234900 = 33.954 sn−1 → T2 = 0.185 sn
-0,093 -0,136 -0,173 0,797 -0,224 -0,234 1 -0,050 0,023 0,056
-0,102 -0,15 -0,191 -0,224 0,754 -0,257 1 -0,510 -0,579 -0,606
-0,107 -0,157 -0,2 -0,234 -0,257 0,731 1 -0,772 -0,942 -1,015
1 1 1 1 1 1 0,515 0,287 0,093 -0,063 -0,170 -0,224 0,438 1,084 1,181 1,217
1 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 0,288 0,466 0,181 -0,048 -0,205 -0,284 0,399 1,126 1,274 1,328
1 1,512 2,024 2,024 2,024 2,024 0,093 0,179 0,329 0,037 -0,163 -0,263 0,212 0,700 0,835 0,887
1 1,512 2,024 2,536 2,536 2,536 -0,062 -0,047 0,040 0,211 -0,023 -0,141 -0,022 0,024 0,066 0,084
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,048 -0,169 -0,205 -0,160 -0,024 0,231 0,102 -0,224 -0,628 -0,715 -0,748
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 -0,223 -0,285 -0,263 -0,143 0,100 0,476 -0,338 -1,022 -1,199 -1,268
D = k −1m =167.42/234900 D2 =DS2 167.42/234900 D2⋅r1 D2⋅r2 D2⋅r3 D2⋅r4
 
3.modun hesabı D3 =DS3 =D[S2 ]−a2 a2T T m  =D[S2 ]− a 2 a2T m  matrisi elde edilerek ikinci mod gibi hesaplanır.
 [a2 ma2 ]  M2 
S3
[M]/167.42 a2
1 0 0 0 0 0 1 4,06253=0,2462 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 1,078 0 0,2462 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 0,707 0 0 0,2462 0 0 0
0 0 0 1 0 0 0,056 0 0 0 0,2462 0 0
0 0 0 0 1 0 -0,606 0 0 0 0 0,2462 0
0 0 0 0 0 1 -1,015 0 0 0 0 0 0,2462
1 1,078 0,707 0,056-0,606-1,0151 1,078 0,707 0,056 -0,606 -1,0154,06253 m/ = [I]
a2T a2T [I] a2T [I]a2 [a2T m/ a2 ] [a2T [I]a2 ]
a2T 1 1,078 0,707 0,056 -0,606 -1,015

1 1,000 1,078 0,707 0,056 -0,606 -1,015 0,2462 0 0 0 0 0 0,2462 0,2654 0,1741 0,0138 -0,1492 -0,2499
1,078 1,078 1,162 0,762 0,060 -0,653 -1,094 0 0,2462 0 0 0 0 0,2654 0,2861 0,1876 0,0149 -0,1608 -0,2694
0,707 0,707 0,762 0,500 0,040 -0,428 -0,718 0 0 0,2462 0 0 0 0,1741 0,1876 0,1231 0,0097 -0,1055 -0,1767
x =
0,056 0,056 0,060 0,040 0,003 -0,034 -0,057 0 0 0 0,2462 0 0 0,0138 0,0149 0,0097 0,0008 -0,0084 -0,0140
-0,606 -0,606 -0,653 -0,428 -0,034 0,367 0,615 0 0 0 0 0,2462 0 -0,1492 -0,1608 -0,1055 -0,0084 0,0904 0,1514
-1,015 -1,015 -1,094 -0,718 -0,057 0,615 1,030 0 0 0 0 0 0,2462 -0,2499 -0,2694 -0,1767 -0,0140 0,1514 0,2536
m/
a2 a2a2T = [I] a2 a2T [I]
[a2T m/ a2 ] [a2T [I]a2 ] [a2T [I]a2 ]
0,958 -0,062 -0,079 -0,093 -0,102 -0,107 0,2462 0,2654 0,1741 0,0138 -0,1492 -0,2499 0,712 -0,327 -0,253 -0,107 0,047 0,143
-0,062 0,908 -0,116 -0,136 -0,150 -0,157 0,2654 0,2861 0,1876 0,0149 -0,1608 -0,2694 -0,327 0,622 -0,304 -0,151 0,011 0,112
-0,079 -0,116 0,852 -0,173 -0,191 -0,200 0,1741 0,1876 0,1231 0,0097 -0,1055 -0,1767 -0,253 -0,304 0,729 -0,183 -0,086 -0,023
- =
-0,093 -0,136 -0,173 0,797 -0,224 -0,234 0,0138 0,0149 0,0097 0,0008 -0,0084 -0,0140 -0,107 -0,151 -0,183 0,796 -0,216 -0,22
-0,102 -0,150 -0,191 -0,224 0,754 -0,257 -0,1492 -0,1608 -0,1055 -0,0084 0,0904 0,1514 0,047 0,011 -0,086 -0,216 0,664 -0,408
-0,107 -0,157 -0,200 -0,234 -0,257 0,731 -0,2499 -0,2694 -0,1767 -0,0140 0,1514 0,2536 0,143 0,112 -0,023 -0,22 -0,408 0,477
[I]  
[S2] - a1a1T = S3 = [S2 ]−a2 a2T T m 
[a1T [I]a1 ]  [a2 ma2 ]
S3 =[[S2 ]−a2 a2T [m/[a2T ma2 ]] r1 r2 r3 r4 r5

0,712 -0,327 -0,253 -0,107 0,047 0,143 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
ω2 = 1/(0.438i167.42 / 234900 = 56.60sn−1 → T2 = 0.111sn -0,327 0,622 -0,304 -0,151 0,011 0,112 1,000 -0,061 0,178 0,252 0,292
-0,253 -0,304 0,729 -0,183 -0,086 -0,023 1,000 -0,851 -0,723 -0,741 -0,744
-0,107 -0,151 -0,183 0,796 -0,216 -0,220 1,000 -0,763 -0,749 -0,854 -0,912
0,047 0,011 -0,086 -0,216 0,664 -0,408 1,000 -0,083 0,006 -0,028 -0,051
0,143 0,112 -0,023 -0,220 -0,408 0,477 1,000 0,510 0,736 0,825 0,879
1 1 1 1 1 1 0,215 -0,037 -0,120 -0,081 0,012 0,081 0,070 0,421 0,415 0,430 0,438
1 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 -0,039 0,111 -0,052 -0,068 -0,006 0,049 -0,004 0,075 0,105 0,126 0,137
1 1,512 2,024 2,024 2,024 2,024 -0,127 -0,059 0,172 0,023 -0,029 -0,040 -0,060 -0,304 -0,308 -0,320 -0,326
1 1,512 2,024 2,536 2,536 2,536 -0,084 -0,073 0,022 0,207 -0,009 -0,117 -0,053 -0,316 -0,355 -0,392 -0,413
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,048 0,013 -0,010 -0,033 -0,016 0,122 -0,082 -0,006 0,003 -0,012 -0,022 -0,028
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 0,086 0,047 -0,045 -0,129 -0,087 0,162 0,036 0,310 0,343 0,378 0,399
D = k −1m =167.42 /234900 D3 =DS3 167.42/234900 D3⋅r1 D3⋅r2 D3⋅r3 D3⋅r4 D3⋅r5
[M] 1.Normal Normalize 2.Normal Normalize 3.Normal Normalize

167,42 0 0 0 0 0 1,00 1/(3953,188)0.5=0,016 1 0,038 1,000 0,043
0 167,42 0 0 0 0 1,47 0,023 1,078 0,041 0,292 0,013
0 0 167,42 0 0 0 1,87 0,030 0,707 0,027 -0,744 -0,032
0 0 0 167,42 0 0 2,19 0,035 0,056 0,002 -0,912 -0,039
0 0 0 0 167,42 0 2,41 0,038 -0,606 -0,023 -0,051 -0,002
0 0 0 0 0 167,42 2,52 0,040 -1,015 -0,039 0,879 0,038
1.mod 1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52 167,42 256,49 333,33 394,78 436,80 458,56 3953,188
2.mod 1 1,078 0,707 0,056 -0,606 -1,015 167,42 188,68 128,08 14,73 - -175,29 680,1488
3.mod 1 0,292 -0,744 -0,912 -0,051 0,879 167,42 54,58 - - 102,29
-12,39 145,66 543,4095
122,72 155,87

[K] 1. mod 2.mod 3.mod

693689,3 -458789,3 0 0 0 0 0,016 0,038 0,043
-458789,3 917578,6 -458789,3 0 0 0 0,023 0,041 0,013
KONTROL φi  [K][ φi ] = ωi
T 2
  0 -458789,3 917578,6 -458789,3 0 0 0,03 0,027 -0,032
0 0 -458789,3 917578,6 -458789,3 0 0,035 0,002 -0,039
0 0 0 -458789,3 917578,6 -458789,3 0,038 -0,023 -0,002
0 0 0 0 -458789,3 458789,3 0,04 -0,039 0,038
1.mod 0,016 0,023 0,03 0,035 0,038 0,04 546,87 0,00 917,58 917,58 458,79 917,58 ω12 = 122,5297
2.mod 0,038 0,041 0,027 0,002 -0,023 -0,039 7549,83 7799,42 5046,68 0,00 -4129,10 -7340,63 ω22 = 1124,184
3.mod 0,043 0,013 -0,032 -0,039 -0,002 0,038 23864,38 6881,84 -17433,99 -20186,73 -1376,37 18351,57 ω23 = 3160,915
DB etkileri [TA=0.15 TB=0.40] İvme spektrumu Spa = [Sae = AoIS(T)g]

i / [R(Ti )]
S(T) (T1>TB ) ise S(T)=2.5(TB /T1 )0.8 =S(T)=2.5(0.4/0.57)0.8 =1.883 0.3 ⋅ 1.4 ⋅ 1.883 ⋅ 9.81
T1=0.57 T1 > TB Spa = = 0.97
R (T1 >TA ) ise Ra (T)=R =8 8
S(T) S(T2 ) = 2.5 0.3 ⋅ 1.4 ⋅ 2.5 ⋅ 9.81
T2=0.185 T2 < TB Spa = = 1.29
R (T2 > TA ) ise Ra (T)=R =8 8
S(T) S(T3 ) = 1 + [1.5T3 / TA ] = 1 + [1.5 ⋅ 0.111/ 0.15] = 2.11 0.3 ⋅ 1.4 ⋅ 2.11⋅ 9.81
T3=0.111 T3 < TA Spa = = 1.38
R (T3 < TA )⇒ Ra (T3 )=1.5+(8-1.5)⋅0.111/0.15 =6.31 6.31
[M] r r r
167,42 0 0 0 0 0 1 1 1
Modal Kütle Çarpanı 0 167,42 0 0 0 0 1 1 1
0 0 167,42 0 0 0 1 1 1
αİ ={φi }T [M] {r }
0 0 0 167,42 0 0 1 1 1
0 0 0 0 167,42 0 1 1 1
0 0 0 0 0 167,42 1 1 1
0,016 0,023 0,03 0,035 0,038 0,04 2,68 3,85 5,02 5,86 6,36 6,70 α1=30,47
0,038 0,041 0,027 0,002 -0,023 -0,039 6,36 6,86 4,52 0,33 -3,85 -6,53 α2=7.700
0,043 0,013 -0,032 -0,039 -0,002 0,038 7,20 2,18 -5,36 -6,53 -0,33 6,36 α3=3,52
 α S ( T )  30.47 ⋅ 0.97 7.70⋅ 1.29 3.52 ⋅ 1.38

Maksimum Yer Değiştirmeler [Yi ]max = i pa2 i  [Y1 ]max = = 0.2412 [Y2 ]max = = 0.00862 [Y3 ]max = = 0.001512
 ωi  11.072 33.9542 56.602
0,016 0,0038  0,0038  78,68  
        
 0,023   0,0056  0,0056  115,66  
0,030  0,0072   0,0072  147,14  
[x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.2412  =  → F1 = ω2i m xi = 11.072 ⋅ 167.42  =  
 0,035   0,0084   0,0084  172,31 
0,038 0,0092  0,0092  189,62  
        
0,040 0,0097  0,0097  198,28  
  78.682 + 63.802 + 34.792 
0,038  63,80     107.10
      115.662 + 68.772 + 10.162  134.94  

1 mod
0,041  68,77     

 
0,027   45,10    147.142 + 45.102 + 25.882  156.06   ∑ Vt = 901.70 kN
F2 = ω2i m [ Y ]max φi  = 0.00862 ⋅ 33.9542 ⋅ 167.42  =  F =  = 
 3 mod
0,002  3,57    172.312 + 3.572 + 31.732  175.24  

 −0,023   −38,66    193.53   ∑ V = 979.18 kN
      t
  189.622 + 38.662 + 1.772  
 −0,039   −64,75    212.31

  198.282 + 64.752 + 39.582 
0,043  34,79   
    
0,013  10,16  
 − 0,032   −25,88  
F3 = ω2i m [ Y ]max φi  = 56.602 ⋅ 167.42 ⋅ 0.001512  =  
 −0,039  −31,73  
 −0,002  −1,77  
    
0,038  30,58  

Uygulama: Herbir çerçevenin deprem yüklerinin hesaplanması.

Çözüm: Fsistem=Ksistem⋅usistem bağıntısından usistem=(Ksistem)-1 ⋅Fsistem hesaplanır. Fçerçeve=Kçerçeve⋅usistem ile herbir çerçeve yükleri hesaplanır.
[ΣK]
693689,3 -458789,3 0 0 0 0
-458789,3 917578,6 -458789,3 0 0 0
0 -458789,3 917578,6 -458789,3 0 0
0 0 -458789,3 917578,6 -458789,3 0
0 0 0 -458789,3 917578,6 -458789,3
0 0 0 0 -458789,3 458789,3
Her bir çerçevenin deprem yükünü hesaplamak için,

−1
1. F = ku → ∑ K sistem ⋅ usistem = ∑ Vt → usistem = ∑ K sistem ⋅ ∑ Vt bulunur
2. Herbir çerçeve için Fi = Ki ⋅ usistem ile kuvvetler hesaplanır.
1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1 1  107.10  u1 = 0,004168
1 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512  1 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512  134.94 u2 = 0,006069
      
1 1.512 2.024 2.024 2.024 2.024 1 1.512 2.024 2.024 2.024 2.024 156.06 u3 = 0,007676
Ksistem =1/234900 
−1
F = K ⋅u → u = K ⋅F =1/234900 
−1
⋅ =
1 1.512 2.024 2.536 2.536 2.536 sistem 1 1.512 2.024 2.536 2.536 2.536 175.24 u4 = 0,008943
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.048 1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.048 193.53  u5 = 0,009827
    
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.56  1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.56  212.31 u6 = 0,010290
[K]A usistem x = FA
287043,9 -189843,9 0 0 0 0,003773
0 -4,73
-189843,9 379687,8 -189843,9 0 0 0 0,005729 56,97
0 -189843,9 379687,8 -189843,9 0 0 0,007385 66,17
x =
0 0 -189843,9 379687,8 -189843,9 0 0,008693 74,46
0 0 0 -189843,9 379687,8 -189843,9 0,009609 83,06
0 0 0 0 -189843,9 189843,9 0,010087 90,77
[K]B x usistem = FB FA FB FC ΣV
239203,2 -158203,2 0 0 0 0 0,003773 -3,94 44,24 36,86 25,80 106,90
-158203,2 316406,4 -158203,2 0 0 0 0,005729 47,48 55,81 46,51 32,56 134,88
0 -158203,2 316406,4 -158203,2 0 0 0,007385 55,14 64,55 53,79 37,65 155,99
x = + + =
0 0 -158203,2 316406,4 -158203,2 0 0,008693 62,05 72,71 60,59 42,41 175,71
0 0 0 -158203,2 316406,4 -158203,2 0,009609 69,21 79,92 66,60 46,62 193,14
0 0 0 0 -158203,2 158203,2 0,010087 75,64 87,90 73,25 51,27 212,42
Σ 979,06
[K]C usistemx = FC
198323,5 -110742,2 0 0 0 0 0,003773 113,75
-110742,2 221484,4 -110742,2 0 0 0 0,005729 33,23
0 -110742,2 221484,4 -110742,2 0 0 0,007385 38,60
x =
0 0 -110742,2 221484,4 -110742,2 0 0,008693 43,43
0 0 0 -110742,2 221484,4 -110742,2 0,009609 48,45
0 0 0 0 -110742,2 110742,2 0,010087 52,95
Uygulama: Planı verilen yapıyı deprem bölgeleri ve zemin gruplarını değiştirerek deprem yüklerindeki değişimi gözleyiniz (R=8 I=1.4).
(Hatırlarsanız Eşdeğer deprem yükü konusunda 4DBx4Z=16 ADET bulmuştuk.)
1 1 1 1 1 1 
1 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512 
 
1 1.512 2.024 2.024 2.024 2.024
X − X YÖNÜ D = d⋅m = m ⋅k =167.42 /234900 
−1
şeklinde dinamik matris elde edilir.
1 1.512 2.024 2.536 2.536 2.536
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.048
 
1 1.512 2.024 2.536 3.048 3.56 

Dinamik matris=D r1 Dr1 r2 Dr2 r3 Dr3 r4 Dr4 r5

1 1 1 1 1 1 1 6,00 1,00 10,69 1,00 11,37 1,00 11,44 1,00 1
ω1 =
1 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1 8,56 1,43 15,66 1,46 16,69 1,47 16,79 1,47 (11.44 ⋅167.42 /234900)
1 1,512 2,024 2,024 2,024 2,024 1 10,61 1,77 19,89 1,86 21,25 1,87 21,39 1,87
D =167.42 /265781.30 = ω1 =11.07sn−1
1 1,512 2,024 2,536 2,536 2,536 1 12,14 2,02 23,22 2,17 24,86 2,19 25,02 2,19
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,048 1 13,17 2,19 25,51 2,39 27,36 2,41 27,55 2,41 2π
T1 = = 0.57sn
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 1 13,68 2,28 26,67 2,49 28,64 2,52 28,83 2,52 11.07
[M] φ1 Normalize modlar

167,42 0 0 0 0 0 1,00 0,01591
0 167,42 0 0 0 0 1,47 0,02335
0 0 167,42 0 0 0 1,87 0,02974
0 0 0 167,42 0 0 2,19 0,03480
0 0 0 0 167,42 0 2,41 0,03830
0 0 0 0 0 167,42 2,52 0,04009
1 1,47 1,87 2,19 2,41 2,52 167,42 246,11 313,08 366,65 403,48 421,90 3949,79
[M] φ1
167,42 0 0 0 0 0 0,01591
0 167,42 0 0 0 0 0,02335
Modların kontrolü 0 0 167,42 0 0 0 0,02974
0 0 0 167,42 0 0 0,3480
0 0 0 0 167,42 0 0,03830
0 0 0 0 0 167,42 0,04009
0,01591 0,02335 0,02974 0,03480 0,03830 0,04009 2,66 3,91 4,98 5,83 6,41 6,71 1,00
[M] r
167,42 0 0 0 0 0 1
0 167,42 0 0 0 0 1
0 0 167,42 0 0 0 1
α=φ1T [M][r] mod katılım faktörü 0 0 0 167,42 0 0 1
0 0 0 0 167,42 0 1
0 0 0 0 0 167,42 1
0,01591 0,02335 0,02974 0,03480 0,03830 0,04009 2,66 3,91 4,98 5,83 6,41 6,71 30,50
φ1T φ1T [M] α1
S(T) (T1>TB ) ise S(T)=2.5(TB /T1 )0.8 =S(T)=2.5(0.3/0.57)0.8 =1.496 Ao ⋅ I ⋅ S(T) ⋅ g 0.4 ⋅ 1.4 ⋅ 1.496 ⋅ 9.81
1.DB Z1 T1=0.57 Spa = = = 1.0273
R (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 Ra 8
0,01591  0,004069  0,004069  83,47 

0,02335  0,00597  0,00597  122,48
       
30.50 ⋅1.0273 0,02974  0,007604  0,007604  156,00 
[Y1 ]max = = 0.2557 [x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.2557 
  =
2 2
 → F1 = ωi m xi = 11.07 ⋅167.42  =  = ∑ Vt−xx = 955.77 kN
11.072 0,03480  0,008898  0,008898  182,55 
0,03830  0,009794  0,009794  200,93
       
0,04009  0,010252  0,010252  210,33 
1.DB Z2 T1=0.57 Spa = = = 1.293
R [TA=0.15 TB=0.40] (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 Ra 8
0,01591  0,00512  0,00512  105,05 

       
 0,02335   0,007513  0,007513 154,14 
30.50 ⋅1.293  0,02974   0,009569   0,009569  196,33 
[Y1 ]max = = 0.3218 [x1 ] = [ Y]max φi  = 0.3218  =  → F1 = ω2i m xi = 11.072 ⋅167.42  =  = ∑ Vt −xx = 1202.84 kN
11.072  0,03480   0,011198   0,011198  229,74 
0,03830  0,012325 0,012325 252,88
       
0,04009  0,012902  0,012902  264,71
1.DB S(T) Z4→ →[TA=0.15 TB=0.60] (T<

→[TA=0.20 TB=0.90] Z3→ 1 TB ) ise S(T)=2.5 Ao ⋅ I ⋅ S(T) ⋅ g 0.4 ⋅ 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 9.81
T1=0.57 Spa = = = 1.7168
Z3-Z4 R (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 Ra 8
0,01591  0,006799  0,006799 139,49 

       
0,02335  0,009976  0,009976 204,67 
30.50 ⋅1.7168 0,02974  0,012707  0,012707  260,69 
[Y1 ]max = = 0.4273 [x1 ] = [ Y]max φi  = 0.4273  =  → F1 = ωi2 m xi = 11.072 ⋅167.42  =  = ∑ Vt−xx = 1597.18 kN
11.072 0,03480  0,014869  0,014869 305,06
0,03830  0,016366  0,016366 335,78
       
0,04009  0,017132  0,017132 351,49 

2.DB T1=0.57 Spa = = = 0.97
R (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 Ra 8
0,01591  0,003841  0,003841 78,80 

       
0,02335  0,005636  0,005636 115,63 
30.50 ⋅ 0.97 0,02974  0,007178  0,007178 147,28 
[Y1 ]max = = 0.2414 [x1 ] = [ Y]max φi  = 0.2414  =  → F1 = ω2i m xi = 11.072 ⋅167.42  =  = ∑ Vt−xx = 902.31 kN
11.072 0,03480  0,0084  0,0084  172,34 
0,03830  0,009246  0,009246 189,70 
       
0,04009  0,009679  0,009679 198,57 
3.DB T1=0.57 Spa = = = 0.6465
R [TA=0.15 TB=0.40] (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 Ra 8
0,01591  0,00256  0,00256  52,53 

       
0,02335  0,003756  0,003756  77,07 
30.50 ⋅ 0.6465 0,02974  0,004785  0,004785  98,16 
11.072 0,03480  0,005599  0,005599  114,87 
0,03830  0,006163  0,006163  126,44 
       
0,04009  0,006451  0,006451  132, 35 
S(T) (T1>TB ) ise S(T)=2.5(TB /T1 )0.8 =S(T)=2.5(0.4/0.57)0.8 =1.883 Ao ⋅ I ⋅ S(T) ⋅ g 0.1⋅ 1.4 ⋅ 1.883 ⋅ 9.81
4.DB T1=0.57 Spa = = = 0.3233
Ra 8
R [TA=0.15 TB=0.40] (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8
0,01591  0,001281  0,001281  26,28 

       
0,02335  0,001879  0,001879  38,56 
30.50 ⋅ 0.3233 0,02974  0,002394  0,002394   49,11 
11.072 0,03480  0,002801  0,002801  57,47
0,03830  0,003083  0,003083  63,26 
       
0,04009  0,003228  0,003228  66, 22 
Uygulama: Yükleri eşit KESME çerçevesinin, h1=4 m, h2345678910=3.2 m ve E=32⋅106 kN/m2 ise T=? R=6 (TA=0.15 TB=0.60)
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

30/60
1 2 30/60 3
30/604
6.43m 4.82m 5.51m
KAT AKS I (10-3m4) E (kN/m2) h (m) k = 12EI / h3 (kN / m) ∑k Wi (kN) (

m = W / 9.81 kNsn2 / m )
Çerçevesinin rijitliklerinin
B1 1.35 8100 31.605+0.3⋅7.59)⋅6.43+(26.

B2 5.40 32400 935+0.3⋅6.35)⋅4.82+(16.72
1 B-B 32.106 4 ∑ k1 = 81000 5+0.3⋅3.63)⋅5.51= 455.03/9.81=46.38
B3 1.35 8100
hesabı
B4 5.40 32400 455.03

B1 1.35 15820,3
2.,3.,4.,5.,
B2 5.40 63281,3
6.,7.,8.,9., B-B 32.106 3.2 ∑ k2 = 158203.2 455.03 455.03/9.81=46.38
B3 1.35 15820,3
ve 10
B4 5.40 63281,3

D = k−1m = 46.38/ 81000 r1 r2 r3 r4 Normalize

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 1 24,547 1 26,924 1 0,0162
1 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1,512 1 14,608 1,461 36,60306 1,491 40,19709 1,493 0,0242
1 1,512 2,024 2,024 2,024 2,024 2,024 2,024 2,024 2,024 1 18,704 1,87 47,9111 1,952 52,70678 1,958 0,0317
1 1,512 2,024 2,536 2,536 2,536 2,536 2,536 2,536 2,536 1 22,288 2,229 58,26169 2,374 64,21706 2,385 0,0386
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,048 3,048 3,048 3,048 3,048 1 25,36 2,536 67,47103 2,749 74,51184 2,768 0,0448
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 3,56 3,56 3,56 3,56 1 27,92 2,792 75,38194 3,071 83,39914 3,098 0,0501
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 4,072 4,072 4,072 4,072 1 29,968 2,997 81,86335 3,335 90,71408 3,369 0,0545
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 4,072 4,584 4,584 4,584 1 31,504 3,105 86,8103 3,537 96,3215 3,577 0,0579
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 4,072 4,584 5,096 5,096 1 32,528 3,253 90,16748 3,673 100,118 3,719 0,0602
1 1,512 2,024 2,536 3,048 3,56 4,072 4,584 5,096 5,608 1 33,04 3,304 91,85913 3,742 102,0339 3,79 0,0613
ω= 1/(27.157⋅46.38/81000) = 8.05 T1 = 2π /8.02 = 0.78s Normalize modlar φi / [φ1TMφ1 ] 

 
239203.2-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0 
  8.015 
-158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0 
2
24.133 
0, -158203.2, 316406.4-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0   
   40.252 
0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0 
2  
  55.937 
0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0, 0, 0  70.652  2π
DET[K = RM − Mω2 ] =   → ωi =   ω1 = 8.02 s −1 → T1 = = 0.78s (BULUNMUŞTU)
0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0 
2
83.913  8.02
0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0   
  95.314 
0, 0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0 
2 104.524 
   
0, 0, 0, 0, 0, 0, 0 -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2 
2 111.287 
   
115.418 
0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 158203.2-46.38ω
2

46,38 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 46,38 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 46,38 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 46,38 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 46,38 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 46,38 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 46,38 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 46,38 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 46,38 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 46,38 1
0,0162 0,0242 0,0317 0,0386 0,0448 0,0501 0,0545 0,0579 0,0602 0,0613 0,751 1,122 1,470 1,790 2,078 2,324 2,528 2,685 2,792 2,843 α=20.384
φ1T φ1T [M] α1
)
S(T) (T1>TB ) ise S(T)=2.5(TB /T1 )0.8 =S(T)=2.5(0.4/0.78)0.8 =1.47
T1=0.78 T1 > TA 0.3 ⋅ 1.4 ⋅ 1.47 ⋅ 9.81
İvme spektrumu Spa = = 0.757
R [TA=0.15 TB=0.40] (Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R =8 8
0,0162  0,003856 0,003856  11,59

     0,00576  17,31
0,0242  0,00576    
0,0317  0,007545  0,007545  22,68
       
0,0386  0,009187  0,009187  27,61
20.384 ⋅ 0.757 0,0448  0,010662 0,010662  32,05
[Y1 ]max = = 0.238 → [x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.238  =  → F1 = ω2i m xi = 8.052 ⋅ 46.38  =  = ∑ Vt−xx = 314.38 kN
8.052 0,0501  0,011924  0,011924   35,84 
       
0,0545  0,012971  0,012971  38,98
0,0579  0,01378  0,01378  41,42
       
0,0602   0,014328  0,014328  43,06
0,0613  0,014589  0,014589  43,85
       
Uygulama: Stodola yöntemi ile yapının tamamının Tx-x=? Ve Ty-y=? (EC30=32.106kN/m2)
1 2 3 4
6.43m 4.82m 5.51m
K106 25/50 K108 25/50 C
K107 25/50
D103 D104 D105

d = 30 cm d=30cm d=30cm
K110 25/50
K115 25/50
K112 25/50
5.00m
K114 25/50
K103 25/50 B
K104 25/50 K105 25/50
K109 25/50

D102
K111 25/50
K113 25/50
4.20m
D101 d = 30 cm Tüm kirişler 25⋅50 cm
d = 30 cm
Tüm perdeler 30⋅210 cm
h1=4m h2-3=3.2m A
K101 25/50 K102 25/50

KESME ÇERÇEVELERİNİN KULLANILMASIYLA YAPININ TAMAMININ PERİYODUNUN HESABI

W (kN
m=
KAT AKS Ix-x (m4) 10-3 ∑k AKS Ix-x (m4) 10-3 Wi (kN) 9,81
(m) k = 12EI / h3 k = 12EI / h3
-sn2/m)
A1 4,725 28350 A1 231,525 1389150
A-A A2 5,400 4 32400 93150 1 B1 1,35 8100
A3 5,400 32400 C1 1,35 8100
B1 1,350 8100 A2 5,40 32400
B2 5,400 32400 2 B2 1,35 8100
1587630
1611900
B-B 4 81000
1 B3 1,350 8100 C2 5,4 32400 1642.39 167.42
B4 5,400 32400 A3 1,35 8100
C1 1,350 8100 3 B3 5,4 32400
C2 1,350 8100 C3 5,4 32400
C-C 4 1413480
C3 231,53 1389180 B4 4,725 28350
4
C4 1,350 8100 C4 5,4 32400
A1 4,725 55371,1 A1 231,525 3292800
A-A A2 5,400 3,2 63281,3 181933,7 1 B1 1,35 15820,31
A3 5,400 63281,3 C1 1,35 15820,31
B1 1,350 15820,3 A2 5,40 63281,3
3727858,83
B2 5,400 63281,3 2 B2 1,35 15820,31
3100840
B-B 3,2 158203,2
2, 3 B3 1,350 15820,3 C2 5,4 63281,3 1642.39 167.42
B4 5,400 63281,3 A3 1,35 15820,3
C1 1,350 15820,3 3 B3 5,4 63281,3
C2 1,350 15820,3 C3 5,4 63281,3
C-C 3,2 2760703,1
C3 231,53 2713242,2 B4 4,725 55371,10
4
C4 1,350 15820,3 C4 5,4 63281,3
KESME ÇERÇEVELERİNİN KULLANILMASIYLA YAPININ TAMAMININ PERİYODUNUN HESABI YENİSİ

W (k
m=
KAT AKS Ix-x (m4) 10-3 ∑k AKS Ix-x (m4) 10-3 Wi (kN) 9,81
(m) k = 12EI / h3 k = 12EI / h3
N-sn2/m)
A1 5,400 32400 A1 1,35 8100
A-A A2 5,400 4 32400 97200 1 B1 5,4 32400
A3 5,400 32400 C1 5,4 32400
B1 1,350 8100 A2 1,35 8100
265781,30
B2 5,400 32400 2 B2 1,35 8100

210600
B-B 4 81000
1 B3 1,350 8100 C2 5,4 32400 1642.39 167.42
B4 5,400 32400 A3 1,35 8100
C1 1,350 8100 3 B3 5,4 32400
C2 1,350 8100 C3 1,35 8100
C-C 4 87581,3
C3 5,400 63281,3 B4 1,35 8100
4
C4 1,350 8100 C4 5,4 32400
A1 5,400 63281,3 A1 1,35 15820,3
A-A A2 5,400 3,2 63281,3 189843,9 1 B1 5,4 63281,3
A3 5,400 63281,3 C1 5,4 63281,3
B1 1,350 15820,3 A2 1,35 15820,3
458789.3
411328,3
B2 5,400 63281,3 2 B2 1,35 15820,3

B-B 3,2 158203,2
2, 3 B3 1,350 15820,3 C2 5,4 63281,3 1642.39 167.42
B4 5,400 63281,3 A3 1,35 15820,3
C1 1,350 15820,3 3 B3 5,4 63281,3
C2 1,350 15820,3 C3 1,35 15820,3
C-C 3,2 110742,2
C3 5,400 63281,3 B4 1,35 15820,3
4
C4 1,350 15820,3 C4 5,4 63281,3
X − YÖNÜ İÇİN

1 1 1   1 1 1 
   1587630 1587630 1587630

 k1 k1 k1   
6.30 6.30 6.30 
   
d = k −1 = 
1 1
+
1 1
+
1
=
1 1
+
1 1
+
1  = 10−7 6.30 9.52 9.52 
k1 k2   1587630 1587630 3100840   
 k1 k1 k2 1587630 3100840
1 1 1 1 1 1   6.30 9.52 12.75
 + + +   1 1
+
1 1
+
1
+
1 
 k1 k1 k2 k1 k2 k3   1587630 1587630 3100840 1587630 3100840 3100840 

[m] Mod
167,42 0 0 1 1 1 1 1
0 167,42 0 1 1,341 1,38 1,38 1,382 1
X-X yönü için ω1 = = 49s −1
0 0 167,42 1 1,512 1,58 1,587 1,587 4186.287.10−7
6,3 6,3 6,3 1054,746 1054,75 1054,75 3164,238 4063,24 4174,685 4185,87 4186,287 2π
T1 = = 0.13 s
6,3 9,52 9,52 1054,746 1593,84 1593,84 4242,423 5600,92 5769,32 5786,22 5786,852 49
6,3 9,52 12,75 1054,746 1593,84 2134,61 4783,189 6418,36 6623,515 6644,20 6645,049
-1 -7 -7 -1
[K ] 10 D=10 [K ][m]
VEYA; gerekli sadeleştirme yapılarak aşağıdaki şekilde aynı değerler bulunur.

167.42 [M]tüm katlar eşit 1.adım 2.adım 3.adım 4.adım 5.adım
44
55 1 0 0 1 1 1 1 1
1
0 1 0 1 1,341 1,379 1,383 1,383 ω1 = = 48.87s −1
(3.97 ⋅167.42/1587630)
Sadeleştirilmiş 0 0 1 1 1,512 1,58 1,587 1,588 2π
T1 = = 0.129s
1 1 1  1 1 1 1 1 1 3 3,853 3,959 3,970 48.87
d = k −1 =
1 1 1.512 1.512 
1 1,512 1,512 1 1,512 1,512 4,024 5,314 5,474 5,491
1587630  
1 1.512 2.024  1 1,512 2,024 1 1,512 2,024 4,536 6,088 6,283 6,303
[1/1587630] k −1 167.42⋅⋅[1/1587630] k −1
Y − Y YÖNÜ İÇİN

1 1 1   1 1 1 
   1611900 1611900 1611900

 k1 k1 k1   
6.20 6.20 6.20 
−1
1 1 1 1 1   1 1 1 1 1 
 = 10−7 6.20 8.88 8.88 
d=k = + + = + +  
 k1 k1 k 2 k1 k 2   1611900 1611900 3727858.83 1611900 3727858.83 
1 1 1 1 1 1   6.20 8.88 11.56 
 + + +   1 1
+
1 1
+
1
+
1 
 k1 k1 k 2 k1 k 2 k 3   1611900 1611900 3727858.83 161190 0 3727858.83 3727858.83 
m Mod
167,420 0,000 0,000 1,000 1,000 1,000 1,000
0,000 167,420 0,000 1,000 1,288 1,316 1,318 1
ω1 = = 50.36s −1
0,000 0,000 167,420 1,000 1,432 1,483 1,487 3943.377.10−7
6,200 6,200 6,200 1038,004 1038,004 1038,004 3114,012 3861,375 3943,377 3949,605 2π
T1 = = 0.13 s
6,200 8,880 8,880 1038,004 1486,690 1486,690 4011,383 5081,800 5199,248 5208,168 50.36
6,200 8,880 11,560 1038,004 1486,690 1935,375 4460,069 5724,317 5864,649 5875,364
-1 -7 -7 -1
[K ] 10 D=10 [K ][m]
x-x yönü periyot hesabı

Kat ∑ ki Fi Vi δi = V ∑ k (10-9) ui = δi + δi+1 (10-9) mi m i .u i 2 (10-9) fi ⋅ ui (10-9) T (sn)
3 3100840 8 8 8/3100840=2579 15266 167.42 39 122128
∑
1/2
m u2 
N
2 3100840 4 12 12/3100840=3869 12687 167.42 26 50748 i=1 i i 

T=2π N  =0.12714 sn
1 1587630 2 14 14/1587630=8818 8818 167.42 13 17636
 ∑f i ui 
∑ 78 190512  i =1 
x-x yönü periyot hesabı

Kat ∑ ki Fi Vi δi = V ∑ k (10-5) ui = δi + δi+1 (10-5) mi m i .u i 2 (10-5) fi ⋅ ui T (sn)
3 3100840 300 300 300/3100840=9.675 63.592 167.42 6,77 0,1908
∑
1/2
m u2 
N
2 3100840 200 500 500/3100840=16.125 53.917 167.42 4,87 0,1078 i=1 i i 

T=2π N  =0.1283 sn
1 1587630 100 600 600/1587630=37.792 37.792 167.42 2,39 0.0378
 ∑f i ui 
∑ 14.03 0,3364  i =1 
  4688470 − 167.42ω2 −3100840 0  ω =48.87 → T=0.1286 sn 
   1 1
x − x yönü det = k − mω  = 
2
−3100840 6201680 − 167.42ω 2
−3100840  →  ω2=153.94 

  
  0 −3100840 3100840 − 167.42ω2   ω3=239.76 
y-y yönü periyot hesabı
∑ ki Fi Vi δi = V ∑ k (10 ) -9
ui = δi + δi+1 (10 ) -9
mi m i .u i 2 (10-9) fi ⋅ ui (10-9) T (sn)
3727858,83 8 8 8/3727858,83=2146 14050 167.42 33 112400 1/2
∑N
m u2 
3727858,83 4 12 12/3727858,83=3219 11904 167.42 23 47616 i=1 i i 
T=2π N  =0.123sn
1611900 2 14 14/1611900=8685 8685 167.42 12 17370
 ∑f i ui 
∑ 68 177386  i=1 

y-y yönü periyot hesabı

Kat ∑ ki Fi Vi δi = V ∑ k (10-5) ui = δi + δi+1 (10-5) mi m i .u i 2 (10-6) fi ⋅ ui T (sn)
3 3727858,83 300 300 300/3727858,83=8.05 58.683 167.42 57,65 0,176 1/2
∑N
m u2 
2 3727858,83 200 500 500/3727858,83=13.41 50.633 167.42 42,92 0,1013 i=1 i i 
T=2π N  =0.1246sn
1 1611900 100 600 600/1611900=37.223 37.223 167.42 23,20 0,0372
 ∑f i ui 
∑ 123,77 0,3145  i =1 
 5339758.83 − 167.42ω2 −3727858.83 0  ω =50.292 → T=0.1249 sn
   1 1
y − y yönü det = k − mω  = 
2
−3727858.83 7455717.66 − 167.42ω 2
−3727858.83  →  ω2=165.76 

  
  0 −3727858.83 3727858.83 − 167.42ω2   ω3=262.084 
Uygulama: İstanbula yapılacak olan (R=6, Z1, I=1.4) yapının deprem yüklerinin hesaplanması.
 

x−x yönü

 
   4688470 − 167.42 ω 2
− 3100840 0   φ  0 
  2
  11   
  −3100840 6201680 − 167.42ω −3100840   φ21  = 0 
  
  0 −3100840 3100840 − 167.42ω2  φ31  0 
 ω1=48.87 → T = 0.13 s   
 =
 det = k − mω2   

x−x yönü

  
   4688470 − 167.42 i 48.87 2
− 3100840 0  φ = 1  φ = 1 
    11   11
  −3100840 6201680 − 167.42i48.87 2
−3100840   φ21  → φ21 = 1.383 
  0 −3100840 2 φ
3100840 − 167.42i48.87   31  φ31 = 1.588
  
19 1
ω12 = 48.872 ⇒ φ11 = = = 0.033 φ12 = 0.046 φ13 = 0.053
167.42 0 0  1  909.8328
[1 1.383 1.588]  0 167.42 0  1.383 
 0 0 167.42  1.588 
 x−x yönü det= k−mω2 

Normal modlar Normalize modlar


  4688470 − 167.42i165.762
−3100840 0   φ = 1  φ = 1   φ = 0.0771 
   12
 
12
 
12

 ω2=165.76 →  −3100840 6201680 − 167.42i165.762 −3100840   φ22  →  φ22 = 0.0285  →  φ22 = 0.0022 
  2 φ
  0 −3100840 3100840 − 167.42i165.76   32  φ32 = −0.0590  φ32 = −0.00455
   


 x−x yönü det =k −mω2 

Normal modlar Normalize modlar


  4688470 − 167.42i262.084 2
−3100840 0   φ = 1  φ = 1   φ = 0.0303 
    13   13 13
 ω3=262.084 →  −3100840 6201680 − 167.42i262.0842 −3100840   φ23  →  φ23 = −2.200  →  φ23 = −0.0667 
  
  0 −3100840 3100840 − 167.42i262.0842   φ33   φ33 = 0.812   φ33 = 0.0246 


Modal vektör Normalize modlar ile hesaba katılacak mod sayısının belirlenmesi
Normalize Modlar Mi = ∑ miφi2 (m) L2ri = ∑ [miφi ]2

N
M3
φ1 φ2 φ3 0.90 ∑ mi
i =1
M1 (1.mod ) M2 (2.mod)
(3.mod)
L2r1 (1.mod) L2r2 (2.mod) L2r3 (3.mod)
0.033 0,0771 0,0303 156.62

(167.42x3)x0.9=4 1.00 488.385 3.903
0,046 0,0022 -0,0667 52.034 167.42[0.0332+0.0462+0. 1.00 1.00 [167.42x(0.033+0.046+ [167.42x(0.077 [167.42x(0.0303-
0532] 0.053)]2 1+0.0022- 0.0667+0.0246)]2
0,053 -0,00455 0,0246 0.00455)]2
KONTROL
 L2r1 L2r2 L2r3 N 488.385 156.62 3.903 
N  + + > 0.90 ∑ mi + + > 452.034 
0.90 ∑ mi  M1 M2 M3 i =1 1 1 1 
i =1  
 488.385 + 156.62 + 3.903 > 488.385 İLK MOD YETERLİ 

T = 2π / ω Z1 [TA=0.10 TB=0.30] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = [Sae = A(Ti )g] / [R(Ti )]
S(T)
S(T2 ) = 2.5
T1=0.13
T1 > TA
1.0 A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.4 = 1.40 1.4 ⋅ 9.81

Spa = = 2.289
(grafikten) 6
(Tbulunan > TA ) ise Ra (T)=R = 6
R

[M] r
αİ ={φi }T [M] {r } 167.42 0 0 1
0 167.42 0 1
0 0 162.42 1
0,033 0,046 0,053 5,52486 7,70132 8,87326 α1=22.09941.moddan oluşan
{φ1 }T {φ1 }T [M] αİ
 α S (T )  22.0994 ⋅ 2.289
Yer Değiştirmeler [Yi ]max = i pa2 i [Y1 ]max = = 0.021
 ωi  48.872 167.42 ⋅683  273.10 
0.033   693  1. MOD F1.mod = ω12 m x1 = 48.872 167.42 ⋅966 10−6 = 386.24  kN
ω12 = 48.872 → [ x1 ] = [ Y1 ]max [ φ1 ] = 0.021 ⋅ 0.046  =  966 10−6 167.42 ⋅1113   445.03 
0.053  1113 

modlar
Uygulama: Rijitlik, φ1T = [2,4,6] ve kütlesi verilen çerçevenin ise RAYLEIGH ile ω1 = ? φ11 = ? φ21 = ? φ31 = ?
16
 239203.2 −158203.2 0 
k =  −158203.2 316406.4 −158203.2 
13 14 15
B-B m
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2
 0

−158203.2 158203.2 
12 RİJİTLİK MATRİSİ
9 10 11
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2m

 46,38 0 0 
5 6 7
8 m =  0 46,38 0 
4m  0
0 46,38 

KÜTLE MATRİSİ
30/60
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/60 4
6.43m 4.82m 5.51m
Çözüm: Sistemin bilinmeyen [ ω12 ] karşı gelen modları ϕ1T =[ 2,4 ,6 ] kabul edilmiş olsun. Bu normal modları kabul yaparken daha önceki
çözümlerde bulunan değerler ile uyum içinde olmasına dikkat edilmesi yani artan değerler alınması sonuca ulaşmayı daha
kolaylaştıracaktır. Çözüm aşağıdaki maddeler halinde yapılır.
1. Kabul edilen φ1T = [2,4,6] modlara karşı gelen açısal hız ω 2 = k m bağıntısı ile hesaplanır.
 46.38 0 0  2  
 
T 
Genel kütle m = φ1 M φ1 = [2 4 6]  0 46.38 0   4  = 2597.28 
ω için   
  0 0 46.38  6  2 k 1589625.6
  ω1 = = = 612.03
   239203.2 − 158203.2 0   2   m 2597.28
1. adım 
Genel rijitlik k = φT K φ = [2 4 6]  −158203.2 316406.4 −158203.2  4  = 1589625.6 
 1 1    
  0 −158203.2 158203.2  6  
2. 1. madde de hesaplanan açısal hıza karşı gelen modlar tekrar hesaplanır (eğer yukarıda bulunan hız gerçek değer ise
hesaplanan modlar başta kabul edilen modların aynısı φ1T = [2,4,6] olur, değilse iterasyona devam edilir).
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1 0.0169  1.000

Kφ2 = gmr  0.00001235 0.00001867 0.00001867  0  1 = 0.0226  = 0.0169 1.341
 = 9.81  46.38 0      
φ2 = gK −1 mr 
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1 0.0255  1.512
3. 2. madde de yapılan hesaplardan yeni bulunan modların başta kabul edilen modlar ile aynısı olmadığı yani açısal hızın
gerçek değerde olmadığı görüldüğünden yeni bulunan modlar kullanılarak tekrar bir açısal hız hesaplanır.
  46.38 0 0  1  
 
T 
Genel kütle m = φ2 M φ2 = [1 1.341 1.512]  0 46.38 0  1.341  = 649.32 
 
  0 0 46.38  1.512  k 104022.05
ω için 2. adım   ω1 = = = 21.00
  239203.2 − 158203.2 0  1   m 235.82
   
Genel rijitlik k = φ K φ = [1 1.341 1.512] = −158203.2 316406.4 −158203.2 1.341 = 39740.64 
T
 2 2    
 −158203.2 158203.2  1.512 
 0 

4. Yukarıda hesaplanan açısal hızın bir önceki (1. madde) ile aynı olmadığından ve azalan bir eğilimde olduğundan bu değere
karşı gelen yeni modlar tekrar hesaplanır.
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1.000  0.002206  1.0000 
Kφ3 = mφ2    0  1.341  = 0.003043  = 0.002206 1.3794 
 = 0.00001235 0.00001867 0.00001867 46.38 0
φ3 = K −1 mφ2         
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1.512  0.003486  1.5802 
5. 4. madde de yapılan hesaplardan yeni bulunan modların 2. madde de hesaplanan edilen modlar ile aynısı olmadığı yani
açısal hızın gerçek değerde olmadığı görüldüğünden yeni bulunan modlar kullanılarak tekrar ω hesaplanır.
  46.38 0 0  1  
 T  0  1.3794  = 250.44 
 Genel kütle m = φ3 M φ3 = [1 1.3794 1.5802]  46.38 0   

  0 0 46.38 1.5802   k 110151.31
ω için 3. adım   ω1 = = = 20.97
  239203.2 − 158203.2 0  1   m 250.44
  
Genel rijitlik k = φ K φ = [1 1.3794 1.5802] = −158203.2 316406.4 −158203.2 1.3794 = 110151.31
T 
 3 3    
  0 −158203.2 158203.2  1.5802  
5. madde de hesaplanan açısal hızın bir önceki (3. madde) ile aynı olmadığından ve azalan bir eğilimde olduğundan bu değere karşı
gelen yeni modlar tekrar hesaplanır.
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1.0000  0.002267 1.000

Kφ4 = mφ3    0  1.3794  = 0.003135 = 0.002267 1.383
 = 0.00001235 0.00001867 0.00001867 46.38 0
φ4 = K −1 mφ3         
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1.5802  0.003598 1.587
6. 5. madde de yapılan hesaplardan yeni bulunan modların 4. madde de hesaplanan edilen modlar ile aynısı olmadığı yani
açısal hızın gerçek değerde olmadığı görüldüğünden yeni bulunan modlar için tekrar bir açısal hız hesaplanır.
 46.38 0 0  1 
Genel kütle m = φT4 M φ4 = [1 1.383 1.587]  0 46.38 0  1.383  = 251.90
 0 0 46.38 1.587 
 239203.2 −158203.2 0  1 
ω1 için 4. adım Genel rijitlik k = φT4 K φ4 = [1 1.383 1.587]  −158203.2 316406.4 −158203.2  1.383  = 110790.45
 0 −158203.2 158203.2  1.587 
1.000 
SONUÇ
= 1.383 
k 110790.45
Açısal hız ω1 = = = 20.97 Modlar φ1 
DEĞERLER m 251.90 GERÇEK
1.587 
7. Çözüm adımları incelendiğinde mod ve açısal hızdaki değişimler minimuma inmiş olduğu görüldüğünden burada çözüme son
verilir ve bulunan mod ve açısal hız kullanılarak deprem hesabına devam edilir. Görüldüğü gibi ω1 ve buna karşı gelen modlar
daha önce çözülen yöntemdekiler ile (Stodola, determinant) aynı değerler bulunmuştur.
VEYA;
Sadece modların değişimi incelenir ve değişimin minimum olduğu adımda k ve m değerleri bulunarak açısal hız hesaplanır.
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1 0.0169  1.000

Kφ2 = gmr  0.00001235 0.00001867 0.00001867  0  1 = 0.0226  = 0.0169 1.341
 = 9.81  46.38 0      
φ2 = gK −1 mr 
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1 0.0255  1.512
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1.000  0.002206  1.0000 

Kφ3 = mφ2 
 = 0.00001235 0.00001867 0.00001867  0 46.38 0  1.341  = 0.003043  = 0.002206 1.3794 
φ3 = K −1 mφ2 
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1.512  0.003486  1.5802 
0.00001235 0.00001235 0.00001235  46.38 0 0  1.0000  0.002267 1.000

Kφ4 = mφ3    0  1.3794  = 0.003135 = 0.002267 1.383
 = 0.00001235 0.00001867 0.00001867 46.38 0
φ4 = K −1 mφ3         
0.00001235 0.00001867 0.00002499  0 0 46.38 1.5802  0.003598 1.587

 46.38 0 0  1 

Genel kütle m = φ M φ4 = [1 1.383 1.587]  0
T
46.38 0  1.383  = 251.90
4
 0 0 46.38 1.587 
 239203.2 −158203.2 0  1 
ω1 için 4. adım Genel rijitlik k = φ K φ4 = [1 1.383 1.587]  −158203.2 316406.4 −158203.2 
T
4
 1.383  = 110790.45
 
 0 −158203.2 158203.2  1.587 
1.000 
SONUÇ
= 1.383 
k 110790.45
Açısal hız ω1 = = = 20.97  
Modlar φ1 
DEĞERLER m 251.90 GERÇEK
1.587 
Uygulama: Mod özellikleri verilen çerçevenin etkili kütle Mi*  ve yüksekliklerinin hi*  bulunması.
16
13 14 15
B-B m
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2
9 10
12  23920,32 −15820,32 0 
k =  −15820,32 31640,64 −15820,32 
11
Q=10 kN/m G=40 kN/m 3.2m

 0 −15820,32 15820,32 

8 RİJİTLİK MATRİSİ
5 6 7
4
m 1.MOD 2.MOD
3.MOD 

46,38 0 0  0.063 0.111 0.073 
 
m =  0 0 
30/60
30/60
46,38 0.087 0.026 −0.115 

cm
cm
1 2 30/60 30/60 4
3
 0
0 46,38  0.100 −0.093 0.055 
6.43m 4.82m 5.51m  
KÜTLE MATRİSİ  
Çözüm: Etkili kütle ve yükseklikler aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır.
 46.38 0 0  1
[0.063 0.087 0.10]  0 46.38 0  1

[11.60]
2
[φ1T m 1]2  0 0 46.38  1
M1 = T
*
= = = 134.56 M*2 = 4.16 M*3 = 0.36
[φ1 m φ1 ]  46.38 0 0  0.063  1
 0  0.087 
[ 0.063 0.087 0.10 ] 46.38 0   ∑ 134.56+ 4.16+0.36= 46.38x3
139.08=139.14
 0 0 46.38  0.100 
 46.38 0 0  0.063 
 0 0  0.087
[ 4 7.2 10.40 ] 46.38
[hT m φ ]2  0 0 46.38 0.100 [88.975]
h1* = T 1 = = = 7.67 h*2 = −7.64 h*3 = 2.77
[φ1 m 1]  46.38 0 0  1
11.60
[0.063 0.087 0.10]  0 46.38 0  1
 0 0 46.38 1
3
 46.38 0 0  1
∑1 m ⋅ h =[4 7.2 10.40]  0 46.38 0  1 = 1001.88 = 134.56 ⋅ 7.67 − 4.16 ⋅ 7.64 + 0.36 ⋅ 2.77 = 1001.29
*
i
*
i

 0 0 46.38  1
134.56 4.16
h1=7.67
h2=7.64
0.36
h3=2.77


m⋅φ11 ⋅  Yatay Deprem
F11 =M1* ⋅Spa ( T1 ) =[134.56⋅1.19] 46.38 0.063 = 40.35 F21 =55.73 F31 =64.05 
3 46.38⋅( 0.063 + 0.087 + 0.10) 
∑ m ⋅φi 1 Kuvvetleri
n=1 

m⋅φ12 46.38⋅0.111 Önce
F12 =M*2 ⋅Spa ( T2 ) =[4.16 ⋅1.72] =18.05 F22 = 4.23 F32 =−15.12
3 46.38⋅( 0.111+ 0.026 − 0.093 ) Bulunanlarla
∑ m ⋅φi 2
n=1 
Aynısı
m⋅φ13 46.38⋅0.073 
F13 =M*3 ⋅Spa ( T3 ) =[0.36 ⋅1.72] = 3.48 F23 =−5.48 F33 =2.62 Bulunmuştur .
46.38⋅( 0.073 − 0.115 + 0.055)

3
∑ m⋅φi 3
n=1 
−1
 kN 
Yatay deplasmanlar, Fi.mod=k ⋅ x x = ki−1 ⋅ Fi.mod =   ⋅ kN = m bağıntısı ile hesaplanır.
m
F1.mod F2.mod F3.mod

58,33 19,32 3,94
80,56 4,53 -6,21
k-1 94,059 -16,19 2,97
0,0000123 0,0000123 0,0000123 0,0028759 0,0000946 0,0000086
0,0000123 0,0000187 0,0000187 0,0039797 0,0000209 -0,0000118
0,0000123 0,0000187 0,0000250 0,0045742 -0,0000815 0,0000069
2.8602   9.5460   8.03 
Yukarıda hesaplanan [x1] = [ Y ]max φi  ω12 = 20.972 → [x1 ] = 3.9498  10−3 m ω22 = 66.062 → [x2 ] =  2.236  10−5 m ω32 = 102.892 → [x3 ] =  −12.65  10−6 m
 
4.5400   −7.998  6.05 
Yapılan hesaplardan da görülebildiği üzere daha önce bulunan büyüklüklerin aynısının bulunduğu görülmektedir. Yapının tamamının
özelliklerini içermesi şartıyla yapının tamamı yerine etkili mod ve yüksekliklerin alınmasıyla hesap yapılabilir.
5.2. DÜŞEY YÖNDEKİ DEPREM KUVVETLERİ
Ülkemizde ve dünyada meydana gelen depremler dikkate alındığında, deprem sırasında yeryüzünde yatay yerdeğiştirmeler yanında
düşey yerdeğiştirmelerin de oluştuğu görülmektedir. Genel olarak deprem hareketinin düşey bileşeninin yatay bileşenlere göre daha
yüksek frekansa sahip olduğu söylenebilir. Düşey bileşenlerin titreşim genlikleri yatay bileşenlerin titreşim genliklerinden farklı
karakterdedirler. Taşıyıcı sistemlerin düşey doğrultudaki titreşim modlarının frekansları da yatay titreşim modlarının frekanslarına
nazaran daha yüksektir. Düşey deprem etkisini temsil etmek üzere ivme kayıtlarının düşey bileşenlerinin kullanılması daha büyük
etkilerin oluşmasını sağlayabilir. Ayrıca deprem sırasında yapılara düşey doğrultuda ivme kayıtlarının düşey bileşeni etkimektedir. Bu
nedenle, yapıların deprem etkisindeki davranışını zamana bağlı olarak incelerken, düşey doğrultuda ivme kayıtlarının düşey bileşeninin
kullanılması yapının deprem sırasında maruz kaldığı gerçek etkilerin yansıtılması açısından önemlidir. Yatay deprem kuvvetlerine göre
tasarım çoğunlukla düşey deprem yüklerine karşı dayanımı sağladığından depremin düşey ivmeleri hesaplarda daha az dikkate
alınmaktadır. Pratikte “maksimum düşey ivme=2/3 maksimum yatay ivme” olduğu varsayılır. Bu durum aşağıda 17.09.2013
tarihinde meydana gelen Muş-Merkez Depreminin (ML= 5.1) ivme kaydından görülebilmektedir. Deprem hareketinin bu özelliği gereği
yapı elemanları özellikle kolon ve perde gibi düşey taşıyıcı elemanlar daha çok deprem esnasında ilave eksenel yüke maruz
kalabilmektedir. Bu durumda eksenel yük etkimesi hali için yapının analiz edilmesi gerekir.
Deprem hareketinin çok eksenli olma özelliğinden dolayı bir deprem sırasında yer kabuğunda yatay ve düşey titreşimler meydana gelir.
Buna bağlı olarak yapılar depremde eşzamanlı yatay ve düşey etkilere maruz kalırlar. Depreme dayanıklı yapı tasarımında depremin
düşey bileşeni,
1. Birincisi sismolojik orijinli olup düşey bileşenin çoğu zaman yatay bileşene göre daha zayıf (%65 gibi) olması
2. İkincisi yapısal özelliklerle ilgili olup uygun şekilde projelendirilip inşa edilmiş yapılarda düşey yüklere karşı büyük bir
güvenlik faktörünün mevcut olduğu (betonun çekmeye karşı dayanımı basınca karşı dayanımın %10 mertebesinde olması),
3. Üçüncüsü ise malzeme ve yük katsayılarının 1.5 civarında olması,

gibi sebeplerden dolayı ihmal edilmekte veya yetersiz düzeyde gözönüne alınmaktadır. Ancak, yakın geçmişte meydana gelen
Northridge (1994, ABD) ve Kobe (1995, Japonya) Depremleri’nde alışılmışın üzerinde düşey deprem ivmeleri kaydedilmiş ve bu şiddetli
depremler, depreme dayanıklı tasarım ilkelerinin en son şeklinin uygulandığı bölgelerde ve yapılarda dahi, yatay bileşenlerinin sebep
olabileceğinden çok daha ağır ve doğrudan düşey bileşenlerine atfedilebilecek yıkılmalar ve ciddi yapısal hasarlar meydana geldiği
görülmüştür (Papazoglou, 1996). Van deprem kayıtları şekilde görüldüğü gibi düşey ivme kayıtları diğer yatay ivme kayıtlarından
oldukça düşük olduğu görülmektedir. Düşey deprem ivmelerinin kullanımı değişik ülke deprem yönetmeliklerinde aşağıda belirtilen
şekliyle dikkate alınmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri: Sadece 3. ve 4. derece deprem bölgelerinde (Seismic Zones 3 and 4) yatay konsol elemanların
tasarımında 0.5ZWp büyüklüğünde yukarı yönlü bir kuvvetin göz önüne alınması gerekmektedir. Burada Z deprem bölgesi katsayısı
(0.075 ~ 0.40) ve Wp elemanın ağırlığıdır. Ayrıca, öngerilmeli yatay elemanların tasarımının, diğer uygulanabilir bütün yük
kombinasyonlarına ek olarak, düşey yük için ölü yüklerin tek başlarına ya da yatay kuvvet etkileri ile kombinasyonlarından elde edilen
yüklerin en fazla %50’sinin gözönüne alınması ile yapılması öngörülmektedir (IAEE, 1996).
Avrupa Birliği Ülkeleri: Deprem etkisinin düşey bileşeninin aşağıdaki durumlarda hesaba dahil edilmesi gerekmektedir: 20 m veya
daha büyük açıklıklı yatay ve yataya yakın yapı elemanları, yatay veya yataya yakın konsol elemanlar, yatay veya yataya yakın
öngerilmeli elemanlar, ve kolon taşıyan kirişler. Deprem etkisinin yatay bileşeni ile birlikte hesaba esas etkiler
0.30EEdx+0.30EEdy+EEdz; 0.30EEdx+EEdy+0.30EEdz; EEdx+0.30EEdy+0.30EEdz kombinasyonları kullanılarak elde edilebilir.
Burada EEdx ve EEdy tasarım deprem etkisinin yapı için seçilen yatay x ve y eksenleri boyunca uygulanmasından elde edilen etkiler,
EEdz ise deprem etkisinin düşey bileşeninin uygulanmasından elde edilen etkilerdir (IAEE, 1996).
Türkiye: Deprem yönetmeliğimizde (ABYYHY, 1998) düşey deprem etkisi ile ilgili bir madde bulunmamaktadır. Bunlardan B3 türü
düzensizlik olarak nitelenen düzensizlik çeşidi sistemin düşey taşıyıcı elemanlarında süreksizlikler olması ile ilgilidir. Bunlarla ilgili
yönetmelikte yer alan dört koşuldan örneğin birincisi şöyledir: “Bütün deprem bölgelerinde, kolonların binanın herhangi bir katında
konsol kirişlerin veya alttaki kolonlarda oluşturulan guselerin üstüne veya ucuna oturtulmasına hiçbir zaman izin verilmez.” Yönetmelik
örnek olarak ele alınan bu koşulu koymakla, diğer bazı olumsuz yönleri yanında, yönetmelikte açıkça belirtilmemiş olsa da, deprem
etkisinin düşey bileşenine karşı da sakıncalı yönleri olan “konsol ucunda kolonlu binalar”ın oluşturulmasına da izin vermemiş olmakla
birlikte bu tür yapılar uygulamada yapılabilmektedir. Depremin düşey etkisi kolon elemanların eksenel rijitlikleri dikkate alınarak
yapılır. Gerçekte düşey ve yatay etki birlikte etkir. Bir kolonun eksenel rijitliği aşağıdaki şekilde olur.

Uygulama: MBY ile çözümü yapılan çerçevenin düşey deprem yüklerinin hesabı.
y
m3
y3
y m3
y3
13 14 15 16
m3 h3 EA3
3.2
m m2 h3
y2
y2 m2
9 10 11 12
m2 h2 EA2 m1 h2
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m
y1
m1
y1
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8
m1 EA1 h1
h1
4m x
30/60
yg
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/604 yg
6.43
m
4.82m 5.51m x
m PL EA
Uç noktadaki eksenel uzama δ= k=
EA EA L
L
 EA   EA   2 ⋅ 0.3 ⋅ 0.6) 
Bir katın eksenel rijitliği = 2k1−3 + 2k2−4 = 2  1−3  + 2  2−4  = 2 ⋅ 32.106   = 5.76.10 kN / m
6
 h 1−3  h 1−3  4 
B-B çerçevesinin rijitliklerinin hesabı

KAT AKS A (m2) E (kN/m2) h (m) k = EA / h (kN / m) ∑k Wi (kN) (
m = W / 9,81 kNsn2 / m )
B1 1.44.106 217.86
0.3x0.6= +139.01
B2
32.106 1.44.106 6
1 B-B 0.18 4 ∑ k1 = 5.76.10 +98.16= 46.38
B3 1.44.106
B4 1.44.106 455.03
B1 1.80.106
2 B-B
B2
0.18 32.106 3.2 1.80.106 ∑ k 2 = 7.20.10
6
455.03 46.38
B3 1.80.106
B4 1.80.106
B1 1.80.106
B2 1.80.106 6
3 B-B 0.18 32.106 3.2 ∑ k 2 = 7.20.10 455.03 46.38
B3 1.80.106
B4 1.80.106
 ∑ k1.KAT + ∑ k2.KAT −∑ k2.KAT 0  12.96 −7.20 0    ω = 164.41 


B-B Aksı [K ] =  − ∑ k2.KAT ∑ k2.KAT + ∑ k3.KAT − ∑ k3.KAT  B-B Aksı [K ] = 106  −7.20 14.40 −7.20    1 
 ω2 = 473.45 
 0 − ∑ k3.KAT ∑ k3.KAT   0 −7.20 7.20  
    
 
EKSENEL RİJİTLİK MATRİSİ  
det[k − mω2 ]   ω3 = 702.824 
 Çözüm  
12.96 − 46,38ω2 −7.20 0    
 46,38 0 0    ω1 = −164.41 
  
m= 0 46,38 0  det =  −7.20 14.40 − 46,38ω2 −7.20  =0   
   ω2 = −473.45 
 0 0 46,38  2
 0 − 7.20 7. 20 − 46,38ω    ω = −702.82 
   3 
KÜTLE MATRİSİ 
Çözüm: Çerçevenin dinamik (k-1) matrisi aşağıdaki şekilde elde edilir.
1 1 1   1 1 1 
   
 k1 k1 k1 6
  5.76.10 5.76.106 5.76.106   1.736 1.736 1.736 
−1  1 1 1 1 1   1 1 1 1 1  = 10−7  1.736 3.125 3.125 
d =k =  + + = + +  
 k1 k1 k2 k1 k2   5.76.106 5.76.106 7.20.106 5.76.106 7.20.106 
 1.736 3.125 4.514 
 
1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 1 1   
 + + +   + + +
 k1 k1 k2 k1 k2 k1   5.76.10
6
5.76.106 7.20.106 5.76.106 7.20.106 7.20.106 

12960000 -7200000 0 1,7361E-07 1,73611E-07 1,73611E-07 46,38 0 0
Excel K = -7200000 14400000 -7200000 K-1 = 1,7361E-07 3,125E-07 3,125E-07 0 46,38 0
0 -7200000 7200000 1,7361E-07 3,125E-07 4,51389E-07 0 0 46,38

Stodola yöntemi ile 1. açısal hızın hesabı

D=d m [r1] 1.adım [D] [r1] [r2] [D] [r2] [r3] [D] [r3]
8,05208E-06 8,05208E-06 8,05208E-06 1 2,41563E-05 1 3,50105E-05 1 3,67658E-05 1 3,69671E-05 1
8,05208E-06 1,44938E-05 1,44938E-05 1 3,70396E-05 1,533 5,65772E-05 1,616 5,97368E-05 1,625 6,00991E-05 1,626
8,05208E-06 1,44938E-05 2,09354E-05 1 4,34813E-05 1,815 6,82688E-05 1,95 7,2298E-05 1,966 7,27635E-05 1,968
1 2π
ω1 = = 164.4 s −1 a1.mod
T
= [1.000 1.626 1.968] T1 = = 0.04 s
0.000037 164.4
12960000 − 46.38 ⋅ 164.4 2 −7200000 0   φ11 

   
det =  −7200000 14400000 − 46.38 ⋅ 164.42 −7200000  =  φ12 
 0 −7200000 7200000 − 46.38 ⋅ 164.4   φ13 
2

11706471.04ϕ11 −7200000ϕ12 0ϕ13   φ11  0
 
Normal ve normalize modlar det ==  −7200000ϕ11 13146471.04ϕ12 −7200000ϕ13   φ12  = 0 3 homojen denklem
 0ϕ11 −7200000ϕ12 5946471.04ϕ13   φ13  0
 φ11 = 1 kabul edilir ise 1. denklemden φ21 = 1.626



3 homojen denklem φ11 = 1ve φ21 = 1.383 ise 2. denklemden φ31 = 1.969

φ21 = 1.383 ise 3. denklemden φ31 = 1.969

11706471.04 -7200000 0 φ12 0 φ12 = 1 φ12 = 0,054
ω22 = 164.412
-7200000 13146471.04 -7200000 φ22 = 0 φ22 = 1.626 φ22 = 0,087
0 -7200000 5946471.04 φ32 0 φ32 = 1.969 φ32 = 0,105

2563695,62 -7200000 0 φ12 0 φ12 = 1 φ12 = 0,110
ω22 = 473.452
-7200000 4003695,62 -7200000 φ22 = 0 φ22 = 0.356 φ22 = 0,039
0 -7200000 -3196304,38 φ32 0 φ32 = -0.802 φ32 = -0,089

-9949677.07 -7200000 0 φ13 0 φ13 = 1 φ13 = 0,081
ω23 = 702.822 -7200000 -8509677.07 -7200000 φ23 = 0 φ23 = -1.382 φ23 = -0,112
0 -7200000 -15709677.07 φ33 0 φ33 = 0.633 φ33 = 0,051
Çerçevenin spektral özellikleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
T = 2π / ω [TA=0.15 TB=0.60] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = [Sae = A(Ti )g ] / [R(Ti )]
1.5T2 1.5 ⋅ 0.031

S(T2 ) = 1 + = 1+ = 1.31
T1=0.031
S(T)
T1 < TA
TA 0.15 A(TĐ ) = 1.4 ⋅ 0.393 0.55 ⋅ 9.81

0.393 (grafikten) Spa = = 2.22
0.55 2.43
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.031/0.15 =2.43
R
1.5T2 1.5 ⋅ 0.013

S(T2 ) = 1 + = 1+ = 1.13
S(T)
T2=0.013
T2 < TA
TA 0.15 0.339 A(TĐ ) = 1.4 ⋅ 0.339 0.48 ⋅ 9.81

Spa = = 2.49
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.013/0.15 =1.89
R
1.5T3 1.5 ⋅ 0.01

S(T3 ) = 1 + = 1+ = 1.10
T3=0.01
T3 < TA
S(T)
0.330 A(TĐ ) = 1.4 ⋅ 0.33 0.33 ⋅ 9.81

TA 0.15 Spa = = 1.80
R
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.01/0.15 =1.80
NOT: Genel olarak literatürde “maksimum düşey ivme=2/3 maksimum yatay ivme” alınır. Ancak emniyetli yönde değerler
bulunması ve yönetmelik kriteri olmadığı için öneriye uyulmamıştır.

[M] r
Modal Kütle Çarpanı αİ ={φi }T [M] {r } 46,38 0 0 1
0 46,38 0 1
0 0 46,38 1
0,054 0,087 0,105 2,5052 4,03506 4,8699 α1=11,411.moddan oluşan
0,110 0,039 -0,089 5,1018 1,80882 -4,12782 α2=2,782.moddan oluşan
0,081 -0,112 0,051 3,75678 -5,19456 2,36538 α3=0,933.moddan oluşan
{φ1 }T {φ1 }T [M] αİ
 11.41⋅ 2.22 2.49 ⋅ 2.78

[Y ] = = 0.0009371 [Y2 ]max = = 0.000031
 αi Spa ( Ti )  1 max 164.412 473.452
 ωi2  0.93 ⋅ 1.80
[Y3 ]max = = 0.0000034
 702.822
Deplasmanların [x] hesabı [x1 ] = [ Y ]max φi 

0.054  5.06   0.110   0.34 
ω12 = 164.412 → [x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.00093710.087  = 10−5 8.15  ω22 = 473.452 → [x2 ] = [ Y ]max φi  = 0.000031 0.039  = 10−5  0.12 
0.105  9.84   −0.089   −0.28
 0.081   0.027 
ω32 = 702.822 → [x3 ] = [ Y ]max3 φ3  = 0.0000034  −0.112 = 10−5  −0.038
 0.051   0.017 
4. Tüm modlar hesaba katılması sonucu oluşan yatay deprem kuvvetleri.

 5.06  63.44 
 2 2   −5  
126.81 kN
 F1.mod = ω1 m x1 =164.41 ⋅ 46.38 8.15  10 = 102.18  kN
 9.84  123.36  103.31 kN

  0.34   35.35 

Fi.moddan = ωi m xi  F2. mod = ω2 m x2 = 473.45 ⋅ 46.38  0.12  10 =  12.48  kN
  −5 
2 2 2 72.89 kN


DEPLASMANDAN
  −0.28   −29.11
  0.027   6.19 
 2 2   −5  
 F3.mod = ω3 m x3 = 702.82 ⋅ 46.38  −0.038  10 =  −8.71 kN
  0.017   3.90 
72.89+103.31+126.81=303.01 kN

  72.89  1.Mod katkısı = 63.44 + 102.18 + 123.36 • 100 = %93.5
( )
0.5 
2 2 2
  63.44 + 35.35 + 6.19     63.44 + 102.18 + 123.36
   
  0.5  
F =  (
102.18 2
+ 12.482
+ 8.712
 =
 
1 )
03.31 kN
 
 ∑ 35.35 + 12.48 − 29.11
  6.19 − 8.71 + 3.90

  123.362 + 29.112 + 3.902 0.5    
  ( 
)
 126.81 2.Mod katkısı = 0.061 = %6.1
  3.Mod katkısı = 0.004 = %0.4
30.84 30.84 30.84 30.84 7.28 7.28 7.28 7.28 0.98 0.98 0.98 0.98 31.70 31.70 31.70 31.704
25.55 25.55 25.55 25.55 3.12 3.12 3.12 3.12 2.18 2.18 2.18 2.18 25.83 25.83 25.83 25.83
+ +
15.78 15.78 15.78 15.78 8.84 8.84 8.84 8.84 1.55 1.55 1.55 1.55 = 18.22 18.22 18.22 18.22
1. MOD 2. MOD 3. MOD SRSS
[63.44/4KOLON SAYISI]=15.78 [12.48/4KOLON SAYISI]=3.12 [15.782+8.842+1.552]0.5=18.22
Her mod için bulunan kat kuvvetleri kolonlara rijitlikleri oranında dağıtılır. Örneğin 1. katta 1. moddan gelen kuvveti soldaki ilgili kolona
63.44*(EA)/ΣEA şeklinde dağıtılır. EA kolonun eksenel rijitliği ve ΣEA da ilgili kattaki kolonların eksenel rijitlikleri toplamıdır. Örnekte
kolon kesitleri eşit olduğundan modlardan katlara gelen kuvvetler kolon sayısına bölünerek bulunur.

Yorum: Yatay deprem yüklerine göre düşey deprem yükleri daha büyük değerler çıkması bu yönde depremin daha etkili olduğu
anlamına gelmez. Çünkü düşey yöndeki ivme değeri azaltılmamış ve fcd fctd dayanımına göre daha yüksek olduğu düşünülürse bu fark
önemini kaybeder.
DEPREMİN DÜŞEY ETKİSİ DEPREMİN YATAY ETKİSİ


( ) ( )
0.5  72.89   0.5  61.57 
2 2 2 2 2
 63.44 + 35.35 + 6.19     58.33 + 19.32 + 3.942   
 0.5     0.5   

(
F =  102.18 +12.48 + 8.71
2 2 2
)
 = 103.31 kN [ > ] F =  80.56 + 4.53 + 6.21
   
2 2 2
(  = 80.93  kN
  
)
 0.5     0.5   


(
123.36 2
+ 29.11 2
+ 3.902
)
 126.81
  


92.59 2
+ 16.19 2
+ 2.97(2
 94.04 
  
)
Çizilen spektrum eğrisinin incelenmesinden zemin sınıfına göre periyodu spektrum eğrisinde sahanlığa (TA ve TB) rastlayan periyotlarda
deprem yükünün büyük olur. Ayrıca az katlı yapıların periyotlarının küçük olmasından dolayı spektrum değerlerinin çok katlı yapılara
göre büyük olacağı görülmektedir. Bu durum az katlı yapıların yatay deprem yüklerinin, yapının toplam ağırlığına oranının yapı kat
sayısı artıkça azalacağı aşağıda sayısal olarak incelenmektedir.
Tek katlı yapı ise

13 14 15 16
3.2m ω1=[k/m]0.5=[81000/46.38]0.5=41.79 s-1
9 10 11 12
T=[2π/ ω]=[2π/41.79=0.15 s
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8 5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 8
G=16.725 kN/m
4m 4m
30/60
30/60
30/60
30/60
1 2 30/60 3
30/604 1 2 30/60 3
30/604
6.43m 4.82m 5.51m 6.43m 4.82m 5.51m
Tek katlı yapıların determinant grafiği 1. dereceden 3 katlı yapının ise 3. dereceden.
8100
ω3=102.80
ω1=20.97
ω2=66.06
20.9 41.792 41.792

72= 66.0 102.
62= 82=
B-B çerçevesinin rijitliklerinin hesabı T1 (s)

KAT AKS I (10-3m4) E (kN/m2) h (m) k = 12EI / h3 (kN / m) ∑k Wi (kN) (
m = W / 9,81 kNsn2 / m ) 1 katlı 3 katlı
B1 1.35 8100 217.86
B2 5.40 32400 +139.01
1 B-B 32.106 4 ∑ k1 = 81000 +98.16= 46.38 0.15
B3 1.35 8100
B4 5.40 32400 455.03
B1 1.35 15820,3
B2 5.40 63281,3 ∑ k 2 = 158203.2
2 B-B 32.106 3.2 455.03 46.38 0.30
B3 1.35 15820,3
B4 5.40 63281,3
B1 1.35 15820,3
B2 5.40 63281,3
3 B-B 32.106 3.2 ∑ k 3 = 158203.2 455.03 46.38
B3 1.35 15820,3
B4 5.40 63281,3

239203.2 − 46,38ω2 −158203.2 0 0 0 0 

 
 −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2 0 0 0 
 
 −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2 0 0 
det =  
 0 −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2 0 
 0 0 −158203.2 316406.4 − 46,38ω2 −158203.2 
 
 0 0 0 −158203.2 2
158203.2 − 46,38ω 

D=k-1m Normal Normalize

0,0005726 0,0005726 0,0005726 0,0005726 0,0005726 0,0005726 1 0,003 1,000 0,006 1,000 0,007 1,000 0,007 1,000 0,030
0,0005726 0,0008658 0,0008658 0,0008658 0,0008658 0,0008658 1 0,005 1,427 0,009 1,464 0,010 1,467 0,010 1,467 0,044
0,0005726 0,0008658 0,0011589 0,0011589 0,0011589 0,0011589 1 0,006 1,768 0,011 1,860 0,012 1,868 0,012 1,869 0,057
0,0005726 0,0008658 0,0011589 0,0014521 0,0014521 0,0014521 1 0,007 2,024 0,013 2,171 0,014 2,185 0,014 2,187 0,066
0,0005726 0,0008658 0,0011589 0,0014521 0,0017453 0,0017453 1 0,008 2,195 0,015 2,385 0,016 2,405 0,016 2,407 0,073
0,0005726 0,0008658 0,0011589 0,0014521 0,0017453 0,0020384 1 0,008 2,280 0,015 2,495 0,016 2,517 0,017 2,520 0,076
1.000 
1.467 
 
1 2π 1.869 
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m ω1 = = 12.35s −1 → T1 = = 0.51s a1.mod =  
0.0065517 12.35 2.187 
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8 2.407 
 
2.520 
30/60
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/60
4
6.43m 4.82m 5.51m
det = 9.9537 ⋅ 109 w12 − 3.5691⋅ 1014 w10 + 4.7029 ⋅ 1018 w8 − 2.7785 ⋅ 1022 w6 + 7.1309 ⋅ 1025 w 4 − 6.2877 ⋅ 1028 w2 + 8.0271⋅ 1030 = 0
ω hızlar ω1 = ±113.049 ω2 = ±102.067 ω3 = ±84.739 ω4 = ±62.544 ω5 = ±37.602 ω6 = ±12.350 Stodola
2π İvme spektrumu
Zemin
T= S(T1)
Kat
A (T) = AoI S(T) Spa = [Sae = A(Ti )g] / R(Ti )

ω
10 S(T)=2.5(TB /Tbulunan )0.8 =2.03 0.85 ⋅ 9.81
T=0.78 0.85 Spa = = 1.39
katlı (Tbulunan >TA ) ise Ra (T)=R =6 6
Z3-Z4 [TA=0.15 TB=0.60]
6
S(T1) = 2.5 [T1 =0.51 s < TB=0.60] A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81
T1=0.51 Spa = = 1.72
katlı 1.05 6
(Tbulunan >TA ) ise Ra (T)=R =6
3
S(T1) = 2.5 [T1 =0.30 s < TB=0.60] A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81
T1=0.30 Spa = = 1.72
katlı 1.05 6
S(T1) = 2.5 [T1 =0.15 s TA=0.15] A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81
1
T1=0.15 Spa = = 1.72
katlı 1.05 6
S(T)=2.5(TB /Tbulunan )0.8 =1.16

10 katlı T=0.78 0.49 0.80
[TA=0.10

Z1-Z2
6 S(T)=2.5(TB /Tbulunan )0.8 =1.64 A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 0.69 ⋅ 9.81
T1=0.51 Spa = = 1.13
katlı (Tbulunan >TA ) ise Ra (T)=R =6 0.69 6

3
S(T1) = 2.5 [T1 =0.30 s < TB=0.30] A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81
T1=0.30 Spa = = 1.72
katlı 1.05 6
S(T1) = 2.5 [T1 =0.15 s TA=0.15] A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 = 1.05 ⋅ 9.81
T1=0.15 Spa = = 1.72
1 1.05 6
katlı
Tek katlı yapının αİ ={φi }T [M] {r }=[1/(46.38)0.5]normalizex46.38x1=6.81
[M] r
αİ ={φi }T [M] {r } 46,38 0 0 1
0 46,38 0 1
0 0 46,38 1
0,063 0,087 0,1 2,92194 4,03506 4,638 α1=11,601.moddan oluşan
M
46,38 0 0 0 0 0 1
0 46,38 0 0 0 0 1
0 0 46,38 0 0 0 1
0 0 0 46,38 0 0 1
0 0 0 0 46,38 0 1
0 0 0 0 0 46,38 1
0,03 0,044 0,057 0,066 0,073 0,076 1,3914 2,04072 2,64366 3,06108 3,38574 3,52488 α=16,05
Yer değiştirmelerin etkisiyle mod seviyelerinde oluşan x deplasmanları; [{x}i = {φi}(Yi)max]
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

30/60
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/60
4
6.43m 4.82m 5.51m
239203.2-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0   8.015   1  0,0162 

    1,493  0,0242 
-158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0 
2
24.1 33     
     1,958  0,0317 
0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0, 0 
2
40.252
     
0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω2 , -158203.2, 0, 0, 0, 0, 0  55.937  2,385  0,0386 
       
0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0, 0  70.652  ω = 8.02 s−1 → T = 2π = 0.78s φ 2,768 0,0448
2
RM =   ωi =  1−normal =
  → φ1−normalize =  
83.913 
1 1
0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0, 0 
2 8.02 3,098   0,0501
     
  95.314  3,369  0,0545 
0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2, 0, 0 
2
  3,577  0,0579 
0, 0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 316406.4-46.38ω2 , -158203.2, 0  
104.524

     
0, 0, 0, 0, 0, 0, 0 -158203.2, 316406.4-46.38ω , -158203.2 
2 111.287   3,719  0,0602 
     3,79  0,0613 
0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, -158203.2, 158203.2-46.38ω
2 115.418     

46,38 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 46,38 0 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 46,38 0 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 46,38 0 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 46,38 0 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 46,38 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 46,38 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 46,38 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 46,38 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 46,38 1
0,0162 0,0242 0,0317 0,0386 0,0448 0,0501 0,0545 0,0579 0,0602 0,0613 0,751 1,122 1,470 1,790 2,078 2,324 2,528 2,685 2,792 2,843 α=20.384
φ1T φ1T [M] α1

1. Modal Kütle Çarpanı Hesabı [Modal Katılım Faktörü] α1 ={φi }T [M] {r } α1=20.384 hesaplandı
Z3 zemini
Z1 zemini
 6.81⋅1.72  6.81⋅1.72
 1KATLI [Y1 ]max = 41.792 = 0.0067  1KATLI [Y1 ]max = 41.792 = 0.0067
 
 
Maksimum Yer  1 1.60 ⋅ 1.72  11.60 ⋅1.72
   3KATLI [Y1 ]max = = 0.0454  3KATLI [Y1 ]max = = 0.0454
  20.97 2
 20.972
Değiştirmeler  
  
 αiSpa ( Ti )   16.05⋅1.72  16.05⋅1.13
 [Yi ]max =   6KATLI [Y1 ]max = 2
= 0.181  6KATLI [Y1 ]max = = 0.119
 ωi2   12.35  12.352
 
 
 20.384 ⋅1.39  20.384 ⋅ 0.80
[Y ]
 10KATLI 1 max = = 0.44  10KATLI [Y1 ]max = = 0.2535
 8.022  8.022
Yer değiştirmelerin etkisiyle mod seviyelerinde oluşan x deplasmanları; [{x}i = {φi}(Yi)max]
Z3 ZEMİN SINIFI DEPLASMANI Z1 ZEMİN SINIFI DEPLASMANI

normalize mod
  
normalize mod
0.063  2.8602  0.063  2.8602 
 1   1         
[x1 ] = 0.0067  = 0.147  = 0.000984 m [x1 ] = 0.0067  = 0.147 = 0.000984 m[x1 ] = 0.0454 0.087  = 10−3 3.9498  [x1 ] = 0.0454 0.087 = 10−3  3.9498 
 [1][ 46.38][1]   [1][ 46.38][1]  0.100   4.5400 0.100  4.5400
   
0,0162 0,00713  0,0162  0,00411

0,0242  0,01065 0,0242 0,00613 
       
 0.030  5.43  0.030  3.57  0,0317  0,01395 0,0317 0,00804 
0.044   7.96  0.044  5.236         
        0,0386  0,01698 0,0386  0,00979
 0.057  1.032   0.057   6.783   0,0448   0,01971   0,0448   0,01136 
[x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.181  = 10−3   [x1 ] = 0.119   = 10−3   [x1 ] = [ Y]max φi  = 0.44  =  [x1 ] = 0.2535  = 
 0.066   1.200   0.066   7.854   0,0501   0,02204   0,0501   0,01270
0.073   13.21  0.073  8.687        
        0,0545  0, 02398 0,0545 0,01382 
0.076  13.756  0.076  9.044   0,0579   0,02548   0,0579   0,01468
       
 0,0602   0,02649   0,0602   0,01526 
0,0613  0,02697 0,0613 0,01554 
       
Yukarıda kontrol edilen hesapta göz önüne alınan mod sayısı 1 için yatay kat deprem kuvvetleri hesaplanır.

Z1or Z2 ZEMİN SINIF I
Z3 or Z4 ZEMİN SINIFI


{
 1 katlı F1.mod = ω1 m x1 = 41.76 [ 46.38 ⋅0.000984 ] = 79.57 kN
2 2  
{
  1 katlı F1. mod = ω1 m x1 = 41.76 [ 46.38 ⋅0.000984 ] = 79.57 kN
2 2 

 Yapı toplam   Yapı toplam 
%
  % 
 ∑ 79.57 ⋅100 / (9.81⋅ 46.36 ⋅1) = %17.5  ∑ 79.57 kN ⋅100 / (9.81⋅ 46.38 ⋅1) = %17.5 
  
 2.8602  58.33     2.8602  58.33   
 2 2   −3      2 2   −3    
 3 katlı F1. mod = ω1 m x1 = 20.97 ⋅ 46.38 3.9498 10 = 80.56  kN   3 katlı F1.mod = ω1 m x1 = 20.97 ⋅ 46.38  3.9498  10 = 80.56  kN  
  4.5400  92.59      4.5400 92.59   
  
 % Yapı toplam
  % Yapı toplam 

 
 ∑ 23 1.4 8 ⋅ 100 / ( 9 .8 1⋅ 46 .3 6 ⋅ 3 ) = %16.96  ∑ 231.48 ⋅ 1 00 / ( 9 . 81 ⋅ 46.38 ⋅ 3) = %16 .96 
  
  3.57  25.25      5.43   38.41  
 5.236  37.04      7.96   56.31  
            
  6.783  −3
 47.98  
    1.032  73.00   
2 2 2 2 −3
 6 katlı F1.mod = ω1 m x1 =12.35 ⋅ 46.38  10 =   kN   6 katlı F1.mod = ω1 m x1 =12.35 ⋅ 46.38  10 =   kN  
 7.854  55.56      1.200  84.89  
  8.687  61.45      13.21  93.45  
            
       
  9.044   63.98  
   13.756   97.31  
 % Yapı toplam  % Yapı toplam 
  
 ∑ 29 1. 2 6 ⋅ 1 0 0 / ( 9.8 1 ⋅ 46 .36 ⋅ 6 ) = %10. 6 7  ∑ 443.37 ⋅100 / (9.81⋅ 46.38 ⋅ 6) = %16.24 
  
  0,00411  12,25    0,00713   21,26   
  0,00613   18,30     0,01065   31,76   
            
 0,00804   23,97     0,01395   41,61  
             
  0,00979  29,19     0,01698   50,67   
        0,01971  58,80   
 10 katlı F1.mod = ω12 m x1 = 8.022 ⋅ 46.38 ⋅  0,01136  =  33,88 kN    10 katlı F 2 2  =  kN  
1.mod = ω1 m x1 = 8.02 ⋅ 46.38 ⋅
  0,01270   37,89     0,02204   65,76   
            
  0,01382   41,21     0,02398   71,54   
  0,01468  43,79     0,02548  76,00   
            
  0,01526   45,53      0,02649  79,02   
 0,01554   46,36      0,02697  80,46   
            
 % Yapı toplam   % Yapı toplam 
  
∑ 33 2,3 7 ⋅ 100 / ( 9.8 1 ⋅ 46.36 ⋅ 1 0) = %7 , 3 0 ∑ 576. 89 ⋅ 100 / ( 9.81 ⋅ 46.38 ⋅ 1 0) = %12 . 7 0
   

1, 3 ve 6 katlı yapılar için yapılan sayısal analizlerde;

1. Z3 için deprem yüklerinin yapı toplam ağırlığına oranı hepsinde yaklaşık eşit olup %17 civarında olduğu
2. Z1 zemin sınıfında
2.1. 1 ve 3 katlı çerçevede Z3 zemin sınıfı ile aynı oranda deprem yükü etkidiği
2.2. 6 katlı çerçevede ise Z3 zemin sınıfında %16.24 iken Z1 zemin sınıfında %10.67 olduğu
görülmüştür. Zemin taşıma gücü artıkça deprem yükü azalmaktadır. Şekilde her deprem bölgesi ve her zemin için spektrum değerleri
grafiği verilmiştir
Vt = MSa (T) = MA(T)

Vt

mϕ
Fi = MSa (T) n i i
∑ miϕi =
T=0.78=1.30 (s)
T=0.15 (s)
T=0.30 (s)
T=0.51 (s)
Periyot T (s)
Tx=2.89 s
Ty=3.04 s
Tx=2.98 s
Ty=3.14 s
m=1.1→ Tx=3.12 s Ty=3.29 s
m=1→ Tx=2.98 s Ty=3.14 s
m=1.2→ Tx=3.25 s Ty=3.43 s
Tx=1.32 s Tx=1.31 s
Ty=1.36 s Ty=1.35 s
Ty=1.15 s
Ty=0.89 s
550⋅300
Doğal periyot
400⋅400
Tx=0.77 s
Tx=0.88 s
Ty=0.74 s
3x4 m
h=3 m
300⋅5500
4x4 m
Tx=0.93 s
Bina

Uygulama: Çelik bir çerçevenin yatay deprem kuvvetlerinin bulunması

2m 2m3
3m 2k3 EI3
3m 3m2
3m 2k2 EI2
3m1 6m
3m
3m 2k1 EI1
5m
IPE 80 IPE 160 8m
Normal Katlar Birim Ağırlık (kN/m2) Çatı Katı Birim Ağırlık (kN/m2)
Kaplama 0.5 Çatı kaplaması 1.0
Düşey Yük Analizi
Trapez sac + Betonarme döşeme 2.1 İzolasyon 0.2

Asma tavan + Tesisat 0.5 Trapez sac + Betonarme döşeme 2.1
Çelik konstrüksiyon (kolonlar dahil) 0.8 Asma tavan + Tesisat 0.5
Toplam Ölü Yük (G) 3.9 Çelik konstrüksiyon 0.5
Toplam Hareketli Yük (Q) 2.0 Toplam Ölü Yük (G) 4.3
Toplam Hareketli Yük (Q) 1.0
Not: Normal katlarla, 3.0 kN/m dış duvar yükü vardır. Zemin kat ve 1. Normal kat ağırlıkları; W11 = W22;
6 x 8 x 3.9 = 187.20 kN (G) 6 x 8 x 2.0 = 96.00 kN (Q) Duvar Yükü = 8 x 3 = 24.00 kN
Tasarım Yükü = 1.4 (187.20 + 24.00) + 1.6 (96.00) = 449.28 kN
Zemin ve 1. Normal kat için, çıkarılan çerçeveye gelen yük; w11=w22=0.312xM=0.167x 449.28 =75.03 kN
Zemin kat ve 1. Normal kat kütleleri; m11=w11/g=75.03/9.81=7.65 kNs2/m m22 =7.65 kNs2/m
Çatı katı ağırlığı; W33; 6 x 8 x 4.3 = 206.40 kN (G) 6 x 8 x 1.0 = 48.00 kN (Q)
Tasarım Yükü = 1.4 (206.40) + 1.6 (48.00) = 365.76 kN
Çatı katı için çerçeveye gelen yük; w33 = 0.167 x 365.76 = 61.08 kN
7.65 0 0 
Çatı katı kütlesi; m33 = w33 / g = 61.08 / 9.81 = 6.23 kNs2/m Çerçevenin kütle matrisi; M =  0 7.65 0 
 0 0 6.23 
Sistemin rijitlik matrisi TS648’e göre St37 Es=2.062⋅108 kN/m2, IPE 80 profilinin I=80.1⋅10-8 m4 ve IPE 160 profilinin I=68.3⋅10-8
m4 özelliklerine göre aşağıdaki şekilde hesaplanır.
 816 − 408 0 
12EI 12x2.062x108  −408
k1 = k 2 = k 3 = = 
80.1x10 −8
+ 68.3x10 −8

 = 408 kN / m Rijitlik matrisi K =  816 − 408 
h3 32
 0 − 408 408 
 816 − 7.65ω2 − 408 0 
 
det[K − mω ] = 0  − 408
2
816 − 7.65ω2 − 408  → det[K − mω2 ] = −364.595ω6 + 101657ω4 − 6931560ω2 + 67917312 = 0
 0 − 408 408 − 6.23ω2 

ω = ω2 kabul edilerek − 364.595ω3 + 101657ω2 − 6931560ω + 67917312 = 0 → ω1 = 3.425 r/sn ω2= 9.451 r/sn ω3= 13.333 r/sn
 816 − 7.65x3.4252 − 408 0  φ11  0  φ11 = 1.000 

    
ω1 = 3.425 rad/sn →→  − 408 816 − 7.65x3.4252
− 408  φ21  = 0  φ11 = 1kabul φ21 = 1.780 
 0 − 408 408 − 6.23x3.4252  φ31  0  φ31 = 2.174 

Normal modlar

Normalize modlar

Normal modlar

Normalize modlar

Normal modlar

Normalize modlar

 φ11 = 1.000   φ11 = 0.128   φ12 = 1.000   φ12 = 0.273  φ13 = 1.000   φ13 = 0.200 
ω1 = 3.245 r/sn     ω2 = 9.451 r/sn      ω3 = 13.33 r/sn     
 →  φ21 = 1.780  →  φ21 = 0.227   →  φ22 = 0.325  →  φ22 = 0.089   → φ23 = −1.33  →  φ23 = −0.267
φ11 = 1  φ = 1  φ =1 
 φ31 = 2.174   φ31 = 0.278 12 φ32 = −0.893   φ32 = −0.244  13 φ33 = 0.777   φ33 = 0.155 
0.128 0.227 0.278  7.65 0 0  0.128 0.273 0.200  1.001 0.001 0.001
Normalize modların kontrolü φ  [M]  φ  = [I] 0.273 0.089 − 0.244  0 7.65 0  0.227 0.089 − 0.267  = 0.273 1.002 0.001
 N T
  N
   
0.200 − 0.267 0.155  0 0 6.23  0.278 − 0.267 0.155  0.001 0.000 1.001 
Yapının A0 = 0.30, R=8, I=1 (Z3), TA=0.15 sn. ve TB=0.60 sn. Özelliklerine göre Spektrum katsayıları hesaplanır.

A(T) = A0 x I x S(T) Spa(T) = [A(T) x g] / [Ra(T)]

T1 = 1.85 sn. için; S(T)1 =2.5(0.60/1.85)0.8 =1.016 Ra(T1) = 8 0.3048 0.374
T2 = 0.67 sn. için; S(T)2 =2.5(0.60/0.67)0.8 =2.289 Ra(T2) = 8 0.6867 0.842
T3 = 0.47 sn. için; S(T)3 =2.5 Ra(T3) = 8 0.7500 0.920
7.65 0 0  1 F3=4.926

Modal katılım değerleri α1 = [ φ1 ] [M][r ] = [0.128 0.227 0.278] 0 7.65 0  1 = [4.448] α 2 = 1.249 α3 = 0.453
T
F2=5.428
0 0 6.23  1
αS T 4.448 x 0.374 x 1.85 F1=4.523
Maksimum yer değiştirmeler Yi = i 2pa i Y1 = = 0.262 Y2 = 0.0079 Y3 = 0.0011
ωi 3.425
φ11 = 0.128  0.0336   0.0022   0.0003  0.0337 

[x1 ] = [φ1 ][Y1 ] = φ21 = 0.227 x0.262 = 0.0596  [x2 ] =  0.0007  [x3 ] = -0.0003  [x]max = ∑ x2i  = 0.0596 
0.5
φ31 = 0.278  0.0729  -0.0019   0.0002  0.0729 
 7.65 0 0  0.0336  3.015 

 2 
F
 1.moddan = 3.425  0 7.65 0  0.0596  = 5.358 
 0 0 6.23  0.0729  5.328 


(
 3.0152 +1.5032 + 0.4082
)   4.926 
0.5
    
 7.65 0 0   0.0022  1.503 
  0.5   
Yatay Deprem Kuvvetleri Fi = ω2i [M] [xi ] F2.moddan = 9.4512 0 7.65 0   0.0007  = 0.478  (
F =  5.3582 + 0.4782 + 0.4082

)  = 5.428 
  
 0 0 6.23  -0.0019   −1.057  0.5  
 

 ( 2 2
 5.328 +1.057 + 0.222

2
)   4.523 
  

 7.65 0 0   0.0003   0.408 
F = 13.3332 0 7.65 0  -0.0003  =  −0.408
 3.moddan
 0 0 6.23   0.0002   0.222 
Uygulama: Şekilde planı verilen yapının Txx=?

1. MBY
2. Ikiriş=∞ (Kesme)
3. Ikiriş≠∞
4. Stodola
1 2 3 4
6.43m 4.82 5.51
m m
K106 25/50 K107 25/50 K108 25/50 C
D103 D104 D105

K115 25/50
d = 30 cm d=30cm d=30cm
K112 25/50
K114 25/50
K110 25/50
5.00
m
K103 25/50 K104 25/50 K105 25/50 B

K109 25/50
K111 25/50
K113 25/50

D102
D101 Tüm kirişler 25⋅50 cm 4.20 A-A B-B C-C
d = 30 cm
d = 30 cm Tüm perdeler 30⋅210 cm
h1=4m h2-3=3.2m
K101 25/50 K102 25/50 A
1. Mod Birleştirme Yöntemiyle
−1K ] ]u det[K − Mω2 ] bağıntısıyla

2.1. Klasik yöntem F =krijitlik udeplasman =[K 22 −K 21[K11 12
2.2. Kesme çerçevesi yöntemi ile [k =12EI/h3 ]

Döşeme g=25x 0.3=7.50 kN/m2

7.5 ⋅ 4.2  3 1 
K101 Kiriş yükü, D101 döşemesinden q =  − 2
 = 13.50 kN / m
3  2 2(6.43 / 4.2)  D101
Kiriş öz ağırlığı 0.25 x 0.5 x 25..... ............= 3.125 kN/m Döşeme Kiriş
q =16.63 kN/m
Döşeme g=25x 0.3=7.50 kN/m2

7.5 ⋅ 4.2  3 1  D101 D104
K104 Kiriş yükü, D101 döşemesinden q =  − 2
 = 11.76 kN / m
3  2 2(4.82 / 4.2)  Döşemeler
Kiriş
K104 Kiriş yükü,D104 döşemesinden q = 7.5 ⋅ 4.82 / 3 = 12.05 kN / m
Kiriş öz ağırlığı 0.25 x 0.5 x 25..... ............= 3.125 kN/m
q =26.935 kN/m
X-X VE Y-Y Yönü Aksları Kiriş Yüklerinin Bulunması (Yukarıda örnekleri yapılmıştır)
Çerçeve Kiriş L Kendi Döşemelerden Toplam G Q nQ G+nQ L(G+nQ)
K101 6,43 3,125 13,51 16,635 3,6 1,08 17,72 113,91
A-A
K102 4,82 3,125 11,76 14,885 3,14 0,94 15,83 76,29
K103 6,43 3,125 28,48 31,605 7,59 2,28 33,88 217,86
B-B K104 4,82 3,125 23,81 26,935 6,35 1,91 28,84 139,01
K105 5,51 3,125 13,6 16,725 3,63 1,09 17,81 98,16
K106 6,43 3,125 14,97 18,095 3,99 1,20 19,29 124,05
C-C K107 4,82 3,125 12,05 15,175 3,21 0,96 16,14 77,79
K108 5,51 3,125 13,6 16,725 3,63 1,09 17,81 98,16
K109 4,2 3,125 10,5 13,625 2,8 0,84 14,47 60,75
1-1
K110 5 3,125 12,5 15,625 3,33 1,00 16,62 83,12
K111 4,2 3,125 21 24,125 5,6 1,68 25,81 108,38
2-2
K112 5 3,125 24,98 28,105 6,66 2,00 30,10 150,52
K113 4,2 3,125 10,5 13,625 2,8 0,84 14,47 60,75
3-3
K114 5 3,125 24,98 28,105 6,66 2,00 30,10 150,52
4-4 K115 5 3,125 12,5 15,625 3,33 1,00 16,62 83,12
Toplam 1642,39
X yönünde her bir çerçeve için açı metodu denklem takımları aşağıdaki şekilde elde edilir (C-C).
16
13 k=0.6 14 k=0.8 15 k=0.7
13 14 15 16 k=0.63 k=0.63 k=107,2 k=0.63 3.2m
3.2m
12
9 k=0.6 10 k=0.8 11 k=0.7
9 10 11 12
C-C k=0.63 k=0.63 k=107,2 k=0.63 3.2m
Q=3.99 kN/m Q=3.71 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m
8
5 k=0.6 6 k=0.8 7 k=0.7
5 k=0.5 k=0.5 k=0.5
G=18.095 kN/m 6 G=15.175 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8 k=85.8 4m
m 210/30
4
30/60
30/60
30/60
210/30 1 2 4
30/60
30/60
3
30/60
1 2 4 6.43m 4.82m 5.51m

3 m
6.43m 4.82m 5.51
2.10m I=3.213/12
0.30m I =2315,25 dm4 (171,5 I)
Açı metodu denklem takımları için kiriş ve kolon rijitlikleri hesaplanmış ve bu hesaplarda 1 ve 3 kolonu en küçük atalet momenti I
alınarak diğerlerine oranlanmıştır (Ibirim=13.5 dm4).
Ankastrelik Momentler:
−M5,6 = M6,5 = −M9,10 = M10,9 = 86,14kNm − M6,7 = M7,6 = −M10,11 = M11,10 = 48,40kNm − M7,8 = M8,7 = −M11,12 = M12,11 = 63,25kNm
−M13,14 = M14,13 = 68,91kNm − M14,15 = M15,14 = 38,72kNm − M15,16 = M16,15 = 50,60kNm

Moment denge denklemleri

3.0,5 3.0,63 3.0,5 3.0,63
(5) 2.(0,5 + 0,63 + 0,60)ϕ5 + 0,63ϕ9 + 0,60ϕ6 − δ1 − δ2 − 86,14 = 0 (6) 2.(0,6 + 0,5 + 0,8 + 0,63)ϕ6 + 0,6ϕ5 + 0,63ϕ10 + 0,8ϕ7 − δ1 − δ2 + 86,14 − 48,40 = 0
4 3,2 4 3,2
3.85,8 3.107,2
(7) 2.(0,8 + 85,8 + 0,7 + 107,2)ϕ7 + 0,8ϕ6 + 107,2ϕ11 + 0,7ϕ8 − δ1 − δ2 + 48,40 − 63,25 = 0 (8) 3,66ϕ8 + 0,7ϕ7 + 0,63ϕ12 − 0,375δ1 − 0,591δ2 = 14,85
4 3,2
(9) 3,72ϕ9 + 0,63ϕ5 + 0,60ϕ10 + 0,63ϕ13 − 0,591δ2 − 0,591δ3 = 86,14 (10) 5,32ϕ10 + 0,63ϕ6 + 0,8ϕ11 + 0,63ϕ14 + 0,6ϕ9 + −0,591δ2 − 0,591δ3 = −37,74
(11) 431,8ϕ11 + 107,2ϕ7 + 107,2ϕ15 + 0,7ϕ12 + 0,8ϕ10 − 100,5δ2 − 100,5δ3 = 14,85 (12) 3,92ϕ12 + 0,63ϕ8 + 0,63ϕ16 + 0,7ϕ11 − 0,591δ2 − 0,591δ3 = −63,25
(13) 2,46ϕ13 + 0,63ϕ9 + 0,60ϕ14 − 0,591δ3 = 68,91 (14) 4,06ϕ14 + 0,60ϕ13 + 0,8ϕ15 + 0,63ϕ10 + 0,591δ3 = −30,19
(15) 217,4 ϕ15 + 0,8ϕ14 + 107,2ϕ11 + 0,7ϕ16 − 100,5δ3 = 11,88 (16) 2,66ϕ16 + 0,63ϕ12 + 0,7ϕ15 − 0,591δ3 = −50,60
V9-13 V10-14 V11-15 V12-16
YATAY DENGE DENKLEMLERİ (u cinsinden)

F2 9 10 11 12
F1 = V1 − V2 = [ −0,375ϕ5 − 0,375ϕ6 − 0,375ϕ8 − 64,35ϕ7 + 32,73u1] − V9-5 V11-7 V12-8

V10-6
[ −0,591ϕ5 − 0,591ϕ9 − 0,591ϕ6 − 0,591ϕ10 − 0,591ϕ8 − 0,591ϕ12 − 100,5ϕ7 − 100,5ϕ11 + 63,92(u2 − u1)]
F1 = 0,216ϕ5 + 0,216ϕ6 + 0,216ϕ8 + 36,15ϕ7 + 0,591ϕ9 + 0,591ϕ10 + 0,591ϕ12 + 100,5ϕ11 + 96,65u1 − 63,92u2
F2 = V2 − V3 = −0,591ϕ5 − 0,591ϕ6 − 0,591ϕ8 − 63,92u1 + 0,591ϕ13 + 0,591ϕ14 + 0,591ϕ16 + 100,5ϕ15 − 63,92u3 + 127,84u2 − 63.92u2
F3 = V3 = −0,591ϕ9 − 0,591ϕ13 − 0,591ϕ10 − 0,591ϕ14 − 0,591ϕ12 − 0,591ϕ16 − 100,5ϕ11 − 100,5ϕ15 − 63,92u2 + 63,92u3
Düğümlerdeki moment ve kat seviyesinde yatay denge denklemleri yazilarak aşağidaki şekilde rijitlik matris oluşturulur.
ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 ϕ9 ϕ10 ϕ11 ϕ12 ϕ13 ϕ14 ϕ15 ϕ16 δ1 δ2 δ3 SABIT
5.d 3,46 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 0 -0,375 -0,591 0 = 0 ϕ5 = 0,0579
6.d 0,6 5,06 0,8 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 -0,375 -0,591 0 = 0 ϕ6 = 0,0265
7.d 0 0,8 389 0,7 0 0 107,2 0 0 0 0 0 -64,35 -100,5 0 = 0 ϕ7 = 0,0869
8.d 0 0 0,7 3,66 0 0 0 0,63 0 0 0 0 -0,375 -0,591 0 = 0 ϕ8 = 0,0442
9.d 0,63 0 0 0 3,72 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 -0,591 -0,591 = 0 ϕ9 = 0,0798
10.d 0 0,63 0 0 0,6 5,32 0,8 0 0 0,63 0 0 0 -0,591 -0,591 = 0 ϕ10 = 0,0449
11.d 0 0 107,2 0 0 0,8 431,8 0,7 0 0 107,2 0 0 -100,5 -100,5 = 0 ϕ11 = 0,1081
12.d 0 0 0 0,63 0 0 0,7 3,92 0 0 0 0,63 0 -0,591 -0,591 = 0 ϕ12 = 0,0700
13.d 0 0 0 0 0,63 0 0 0 2,46 0,6 0 0 0 0 -0,591 = 0 ϕ13 = 0,0608
14.d 0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,6 4,06 0,8 0 0 0 -0,591 = 0 ϕ14 = 0,0138
15.d 0 0 0 0 0 0 107,2 0 0 0,8 217,4 0,7 0 0 -100,5 = 0 ϕ15 = 0,1094
16.d 0 0 0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,7 2,66 0 0 -0,591 = 0 ϕ16 = 0,0329
1.yd -0,375 -0,375 -64,35 -0,375 0 0 0 0 0 0 0 0 32,73 0 0 = 1 δ1 = 0,2030
2.yd -0,591 -0,591 -100,5 -0,591 -0,591 -0,591 -100,5 -0,591 0 0 0 0 0 63,92 0 = 0,815 δ2 = 0,3223
3.yd 0 0 0 0 -0,591 -0,591 -100,5 -0,591 -0,591 -0,591 -100,5 -0,591 0 0 63,92 = 0,482 δ3 = 0,3522
ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 ϕ9 ϕ10 ϕ11 ϕ12 ϕ13 ϕ14 ϕ15 ϕ16 u1 u2 u3

3,46 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 0 0,216 -0,591 0 x ϕ5 = 0 ϕ5 = 0,0579
0,6 5,06 0,8 0 0 0,63 0 0 0 0 0 0 0,216 -0,591 0 x ϕ6 = 0 ϕ6 = 0,0265
0 0,8 389 0,7 0 0 107,2 0 0 0 0 0 36,15 -100,5 0 x ϕ7 = 0 ϕ7 = 0,0869
0 0 0,7 3,66 0 0 0 0,63 0 0 0 0 0,216 -0,591 0 x ϕ8 = 0 ϕ8 = 0,0442
0,63 0 0 0 3,72 0,6 0 0 0,63 0 0 0 0,591 0 -0,591 x ϕ9 = 0 ϕ9 = 0,0798
K1 0 0,63 0 0 0,6 5,32 0,8 0 0 0,63 0 0 0,591 0 -0,591 x ϕ10 = 0 ϕ10 = 0,0449
1 0 0 107,2 0 0 0,8 431,8 0,7 0 0 107,2 0 100,5 0 -100,5 x ϕ11 = 0 ϕ11 = 0,1081
0 0 0 0,63 0 0 0,7 3,92 0 0 0 0,63 0,591 0 -0,591 x ϕ12 = 0 ϕ12 = 0,0700
0 0 0 0 0,63 0 0 0 2,46 0,6 0 0 0 0,591 -0,591 x ϕ13 = 0 ϕ13 = 0,0608
0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,6 4,06 0,8 0 0 0,591 -0,591 x ϕ14 = 0 ϕ14 = 0,0138
0 0 0 0 0 0 107,2 0 0 0,8 217,4 0,7 0 100,5 -100,5 x ϕ15 = 0 ϕ15 = 0,1094
0 0 0 0 0 0 0 0,63 0 0 0,7 2,66 0 0,591 -0,591 x ϕ16 = 0 ϕ16 = 0,0329
0,216 0,216 36,15 0,216 0,591 0,591 100,5 0,591 0 0 0 0 96,65 -63,92 0 x u1 = 0,185 u1 = 0,2030/(43200)=4.710-6
K2
-0,591 -0,591 -100,5 -0,591 0 0 0 0 0,591 0,591 100,5 0,591 -63,92 127,84 -63,92 x u2 = 0,333 u2 = 0,5253/(43200) =12.1510-6
1
0 0 0 0 - -0,591 -100,5 -0,591 - -0,591 -100,5 -0,591 0 -63,92 63,92 x u3 = 0,482 u3 = 0,8775/(43200) =20.3110-6
0,591 0,591
−1K ] ]u bağıntısı aşağıdaki şekilde elde edilir.

F =krijitlik udeplasman =[K 22 −K 21[K11 12
0,306 -0,038 0,000 0,000 -0,056 0,011 0,000 0,000 0,015 -0,004 0,000 0,000 0,029 -0,157 0,021 26,993 -15,062 -13,347
−1 -15,062 74,128 -43,447
-0,038 0,205 0,000 0,000 0,011 -0,026 0,000 0,000 -0,004 0,005 0,000 0,000 0,030 -0,062 0,000 (K21(K11 .K12 ) =
0,000 0,000 0,003 -0,001 0,000 0,000 -0,001 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,021 -0,241 0,040 -13,347 -43,447 54,202
0,000 0,000 -0,001 0,281 0,000 0,000 0,000 -0,047 0,000 0,000 0,000 0,011 0,038 -0,118 0,012
-0,056 0,011 0,000 0,000 0,298 -0,037 0,000 0,000 -0,081 0,018 0,000 0,000 0,154 -0,017 -0,116 96,65 -63,92 0
−1
K11 = K −1.K12 K 2 −2 =
0,011 -0,026 0,000 0,000 -0,037 0,199 -0,001 0,000 0,018 -0,034 0,000 0,000 11 0,048 0,018 -0,073 -63,92 127,84 -63,92
0,000 0,000 -0,001 0,000 0,000 -0,001 0,003 -0,001 0,000 0,000 -0,001 0,001 0,259 -0,063 -0,146 0 -63,92 63,92
0,000 0,000 0,000 -0,047 0,000 0,000 -0,001 0,273 0,000 0,000 0,001 -0,065 0,097 0,016 -0,112
- C-C AKSI RİJİTLİK MATRİSİ
0,015 -0,004 0,000 0,000 -0,081 0,018 0,000 0,000 0,444 -0,068 0,000 0,000 0,242 -0,204
0,045
-0,004 0,005 0,000 0,000 0,018 -0,034 0,000 0,000 -0,068 0,262 -0,001 0,000 0,024 0,010 -0,027 3009182,4 -2110665,6 576590,4
- −1
0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 -0,001 0,001 0,000 -0,001 0,005 -0,002 0,493 -0,390 K22 − K21(K11 .K12 ) ⋅ 43200 = -2110665,6 2320358,4 884433,6
0,128
0,000 0,000 0,000 0,011 0,000 0,000 0,001 -0,065 0,000 0,000 -0,002 0,392 0,011 0,089 -0,093 576590,4 884433,6 419817,6

k=0.6 k=0.8
10 11 12
A-A
Q=5aksı
kN/m G=20 kN/m 3.2 m
k=0.63 3.2m
k=2.19 k=0.63
k=0.6 k=0.8 0,30m
7 8 9
Q=5 kN/m G=20 kN/m 3.2m
m I=21.33/12
2,10m
k=2.19 k=0.63 k=0.63 3.2
I =47,25 dm4 (3,5 I)
k=0.6 k=0.8
4 5 6
4m k=1.75 k=0.5 k=0.5 4m

30/60
210/30
cm
cm 1 2 3
6.43m 4.82m 6.43m 4.82
m
A-A aksının çözümünde düğüm moment denge denklemleri yukarıda C-C aksındaki gibi yazılır.
F1 = V1 − V2 = [ −1,31ϕ4 − 0,38ϕ5 − 0,38ϕ6 + 1,03u1 ] −[ −2,05ϕ4 − 2,05ϕ7 − 0,59ϕ5 − 0,59ϕ8 − 0,59ϕ6 − 0,59ϕ9 + 2,02(u2 − u1)]

 F1 = 0, 74ϕ4 + 0,21ϕ5 + 0,21ϕ6 + 2,05ϕ7 + 0,59ϕ8 + 0,59 ϕ9 − 2,02u2 + 3,05u1

  3 ⋅2.19 3 ⋅0.63  6 ⋅2.19 6 ⋅0.63 
F2 =  − (ϕ4 + ϕ7 ) − (ϕ5 + ϕ8 + ϕ6 + ϕ9 ) +  (u2 − u1) + 2 (u2 − u1)  
  3.2 3 .2  3.2 2 3.2 2  

  3 ⋅2.19  3 ⋅0.63   6 ⋅2.19 6 ⋅0.63 
 − − (ϕ + ϕ10 ) − (ϕ8 + ϕ11 + ϕ9 + ϕ12 ) +  (u3 − u2 ) + 2 (u3 − u2 )  
Yatay   3.2  7 3.2   3.22 3.22
  

  −2.053(ϕ4 + ϕ7 ) − 0.59(ϕ5 + ϕ8 + ϕ6 + ϕ9 ) + [1.283(u2 − u1) + 0.738(u2 − u1) ]
 
 2.053  (ϕ + ϕ ) + 0.59( ϕ + ϕ + ϕ + ϕ ) + [ −1.283(u − u ) − 0.738(u − u ) ]
   7 10 8 11 9 12  3 2 3 2 

 F2 = [ −2.053ϕ4 − 0.59(ϕ5 + ϕ6 ) + 2.053ϕ10 + 0.59(ϕ11 + ϕ12 ) − 2.021u1 + 4.042u2 − 2.021u3 ]

 F3 = V3 = −2,05ϕ9 − 2,05ϕ10 − 0,59ϕ8 − 0,59ϕ11 − 0,59ϕ9 − 0,59 ϕ12 + 2,02u3 − 2,02u2
Düğümlerdeki moment ve kat seviyesinde yatay denge denklemleri yazılarak aşağidaki şekilde rijitlik matris oluşturulur.
         U1 U2 U3
9,08 0,6 0 2,19 0 0 0 0 0 0,74 -2,053 0
0,6 5,06 0,8 0 0,63 0 0 0 0 0,215 -0,59 0
0 0,8 3,86 0 0 0,63 0 0 0 0,215 -0,59 0
2,19 0 0 9,96 0,6 0 2,19 0 0 2,053 0 -2,053
K11 0 0,63 0 0,6 5,32 0,8 0 0,63 0 0,591 0 -0,591 K12
0 0 0,63 0 0,8 4,12 0 0 0,63 0,591 0 -0,591
0 0 0 2,19 0 0 5,58 0,6 0 0 2,053 -2,053
0 0 0 0 0,63 0 0,6 4,06 0,8 0 0,591 -0,591
0 0 0 0 0 0,63 0 0,8 2,86 0 0,591 -0,591
0,74 0,215 0,215 2,053 0,591 0,591 0 0 0 3,05 -2,021 0
K21 -2,053 -0,591 -0,591 0 0 0 2,053 0,591 0,591 -2,021 4.042 -2,021 K22
0 0 0 -2,053 -0,591 -0,591 -2,053 -0,591 -0,591 0 -2,021 2,021
−1K ] ]u bağıntısı aşağıdaki şekilde elde edilir.

0,118 -0,015 0,003 -0,029 0,006 -0,002 0,012 -0,003 0,001 0,028 -0,213 0,034 0,589 -0,278 -0,368
−1
-0,015 0,210 -0,046 0,006 -0,028 0,013 -0,003 0,006 -0,004 0,027 -0,071 0,002 (K21(K11 .K12 ) = -0,279 1,478 -0,842
0,003 -0,046 0,276 -0,002 0,013 -0,047 0,001 -0,004 0,012 0,029 -0,136 0,017 -0,368 -0,842 1,158
-0,029 0,006 -0,002 0,118 -0,016 0,004 -0,047 0,010 -0,004 K −1.K12 = 0,215 -0,037 -0,142 3,05 -2,021 0
11
−1 =
K11 0,006 -0,028 0,013 -0,016 0,204 -0,045 0,010 -0,037 0,020 0,063 0,008 -0,073 K22 = -2,021 4.042 -2,021
-0,002 0,013 -0,047 0,004 -0,045 0,268 -0,004 0,020 -0,065 0,132 -0,011 -0,106 0 -2,021 2,021
0,012 -0,003 0,001 -0,047 0,010 -0,004 0,201 -0,033 0,010 -0,085 0,377 -0,306 106315,2 -75297,6 15897,6
-0,003 0,006 -0,004 0,010 -0,037 0,020 -0,033 0,273 -0,081 0,009 0,050 -0,056 K − K (K −1.K ) ⋅ 43200 = -75297,6 110764,8 -50932,8
22 21 11 12
0,001 -0,004 0,012 -0,004 0,020 -0,065 0,010 -0,081 0,387 -0,032 0,195 -0,168 15897,6 -50932,8 37281,6
Yapının periyodu için gerekli olan yapının toplam ağırlığı ve kütlesi aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır.
Kat hi wi =gi+n qi m wi hi Vt F i = V t w i h i / Σ wi h i
3 10,4 1642,36 167.42 17080.544 0.481
2 7,2 1642,36 167.42 11824.992 1 0.333
1 4 1642,36 167.42 6569.440 0.185
Toplam 35474.976

X-X Yönünde Yapının Periyodunun için A-A, B-B ve C-C akslarının rijitlik matrisi toplanır.
C
B
A
1 2 3 4
−1K ] ]u
192283,2 -136468,8 29894,4
KB-B= -136468,8 199065,6 -91411,2
ΣKX-X=EI[KA-A+ KB-B+ KC-C]
29894,4 -91411,2 65707,2

ΣKA-A+ KB-B+ KC-C
3009182,4 -2110665,6 576590,4 3307781 -2322432 622382,4
KC-C= -2110665,6
576590,4
2320358,4
-884433,6
-884433,6
419817,6 Σ -2322432
622382,4
2630189
-1026778
-1026778
522806,4
106315,2 -75297,6 15897,6
KA-A= -75297,6 110764,8 -50932,8
15897,6 -50932,8 37281,6
[K x−x −Mω ] 2

 3307781-167.42ω2 −2322432 622382,4 
 
 −2322432 2630189-167.42ω2 -1026778 

KX−X =  
  622382,4 -1026778 522806,4-167.42ω2 


ω
 1 = 15,56 → T1 = 0,404 sn ω2 = 71.03 → T2 = 0,088 sn ω3 = 182.50 → T3 = 0, 034 sn
mod

T
Uygulama: Rijitlik, φ 1 = [2,4,6] ve kütlesi verilen yapının RAYLEIGH ile ω1 = ? T1 = ? φ11 = ? φ21 = ? φ31 = ?
[K
x−x −Mω2 ]

 3307781-167.42ω2 −2322432 622382,4 
 

KX−X =  −2322432 2630189-167.42ω2 -1026778 
 
  622382,4 -1026778 522806,4-167.42ω2 
C 
B
A
1 2 3 4
Çözüm: Sistemin bilinmeyen [ ω 12 ] karşı gelen modları φ1T = [2,4,6] kabul edilmiş. Bu normal modları kabul yaparken daha önceki
çözümlerde bulunan değerler ile uyum içinde olmasına dikkat edilmesi yani artan değerler alınması sonuca ulaşmayı daha
kolaylaştıracaktır. Çözüm aşağıdaki maddeler halinde yapılır.
1. Kabul edilen φ1T = [2,4,6] modlara karşı gelen açısal hız ω 2 = k m bağıntısı ile hesaplanır.

 167.42 0 0  2  
 T  0   4  = 9375,52 
 Genel kütle m = φ1 M φ 1 = [2 4 6]  167.42 0   
  0 0 167.42  6  
 k 2628116
ω için 1. adım}  2
 ω1 = = = 280.32
  3307781 −2322432 622382,4  2   m 9375.52
Genel rijitlik k = φT K φ = [2 4 6]  −2322432 2630189 -1026778  4  = 2628116 
 1 1    
  622382,4 -1026778 522806,4  6  
2. 1. madde de hesaplanan açısal hıza karşı gelen modlar tekrar hesaplanır (eğer yukarıda bulunan hız gerçek değer ise
hesaplanan modlar başta kabul edilen modların aynısı φ1T = [2,4,6] olur, değilse iterasyona devam edilir).
9,81 0 0 1,68167E-06 3,01484E-06 3,91911E-06 167,42 0 0 1 0,01415 1

Kφ2 = gmr 
−1  0 9,81 0 3,01484E-06 7,03459E-06 1,02267E-05 0 167,42 0 1 0,033301 0,01415 2,3534
φ2 = gK mr 
0 0 9,81 3,91911E-06 1,02267E-05 1,73321E-05 0 0 167,42 1 0,051699 3,6536
g K-1 m r φ2 = gK −1 mr
 167.42 0 0  1  
 T  0  2,3534  = 3329.53 
Genel kütle m = φ1 M φ 1 = [1 2,3534 3,6536]  167.42 0   
ω için    0 0 167.42  3,6536  
2 k 813291.04
  ω1 = = = 15.63
2. adım    3307781 −2322432 622382,4  1   m 3329.53
Genel rijitlik k = φT K φ = [1 2,3534 3,6536]  −2322432 2630189 -1026778  2,3534  = 813291.04 
 1 1    
  622382,4 -1026778 522806,4  3,6536  
1,68167E-06 3,01484E-06 3,91911E-06 167,42 0 0 1 0,003867 1

K φ3 = m φ2 
−1  3,01484E-06 7,03459E-06 1,02267E-05 0 167,42 0 2,3534 0,009532 0,003867 2,465
φ3 = K mφ2 
3,91911E-06 1,02267E-05 1,73321E-05 0 0 167,42 3,6536 0,015287 3,953
−1
K-1 m r φ3 = K mφ2
3. 2. madde de yapılan hesaplardan yeni bulunan modların başta kabul edilen modlar ile aynısı olmadığı için yeni bulunan
modlar kullanılarak tekrar bir açısal hız hesaplanır.
 167.42 0 0  1  
 
T 
Genel kütle m = φ2 M φ2 = [1 2.465 3.953]  0 167.42 0  2.465  = 3800,8415 
 
ω için    0 0 167.42  3.953  k 919707,8743
  Açısal hız ω1 = = = 15.56
3. adım    239203.2 −158203.2 0  1   m 3800.8415
   
Genel rijitlik k = φ K φ = [1 2.465 3.953] −158203.2 316406.4 −158203.2 2.465 = 919707,8743 
T
 2 2    
 −158203.2 158203.2  3.953 
 0 
4. ω1 gerçek değerinin bulmak için yukarıda bulunan modlar ile tekrar yeni bir ω1 hesaplanır.
1,68167E-06 3,01484E-06 3,91911E-06 167,42 0 0 1 0,004119 1
Kφ 4 = m φ3 
−1  3,01484E-06 7,03459E-06 1,02267E-05 0 167,42 0 2,465 0,010176 0,004119 2,4705
φ 4 = K m φ3 
3,91911E-06 1,02267E-05 1,73321E-05 0 0 167,42 3,953 0,016347 3,9690
K-1 m r φ3 = K −1 mφ
 167.42 0 0  1  
 T     
Genel kütle m = φ2 M φ2 = [1 2.4705 3.969]  0 167.42 0  2.4705  = 3826,61 
  0 0 167.42  3.969  
 
  239203.2 −158203.2 0  1  
 T     
ω1 için 4. adım Genel rijitlik k = φ2 K φ2 = [1 2.4705 3.969]  −158203.2 316406.4 −158203.2  2.4705  = 925920,95
  0 −158203.2 158203.2  3.969  

 1.00 
 SONUÇ k 925920,95 2π
 Açısal hız ω1 = = = 15.56 Perieyot T = = 0.404sn Modlar  φ1  = 2.47 
 DEĞERLER m 3826.61 15.56 GERÇEK
3.97 


Uygulama: Yukarıdaki yapının periyodunu T=? STODOLA yöntemi hesabı.
3307781-167.42ω2 −2322432 622382,4 

 
[K x − x − Mω2 ] =  −2322432 2630189-167.42ω2 -1026778  → ω1 = ? T =?
 
 622382,4 -1026778 522806,4-167.42ω2 
 
M
167.42 0 0
0 167.42 0
0 0 167.42
3307916,84 -2322427,01 622334,33 1,68054E-06 3,01208E-06 3,91467E-06 0,000281 0,000504 0,000655
-2322427,01 2630308,84 -1026845,02 3,01208E-06 7,02744E-06 1,02148E-05 0,000504 0,001177 0,00171
622334,33 -1026845,02 522925,22 3,91467E-06 1,02148E-05 1,73118E-05 0,000655 0,00171 0,002898
−1K ]]
∑K = [K 22 −K 21[K11 12 K-1 D=K-1M
D=K-1 m [r1] 1.adım [D] [r1] 0,001441 [D] [r2] [D] [r3] [D] [r4] Mod
0,003862
0,004128
0,004126
0,000281 0,000504 0,000655 1,00 0,001441 1 0,003862 1 0,004128 1 0,004126 1
0,000504 0,001177 0,00171 1,00 0,003391 2,353 0,00952 2,491 0,010195 2,47 0,010193 2,47
0,000655 0,00171 0,002898 1,00 0,005264 3,653 0,015267 3,953 0,016373 3,966 0,016374 3,968
 1  0.0165 
2π
Normal modlar = 2.470 Normalize modlar =  0.041 
1
ω1 = = 15.57s −1 T1 = = 0.404s
0.004126 15.57
3.968  0.0653 
−1K ]]u ile çerçeve rijitlik matrsi hesaplanan 3 katlı yapının yatay deprem kuvvetlerinin hesabı.
Uygulama: F=ku=[K22 −K21 [K11 12
−1K ]]u
F=ku=[K22 −K21 [K11 ΣKA-A+ KB-B+ KC-C
12
192283,2 -136468,8 29894,4 3307781 -2322432 622382,4
KB-B= -136468,8 199065,6 -91411,2 Σ -2322432 2630189 -1026778
ΣKX-X=EI[KA-A+ KB-B+ KC-C]
29894,4 -91411,2 65707,2 622382,4 -1026778 522806,4

[K-Mω2]
3009182,4 -2110665,6 576590,4 3307781-167.42ω2 -2322432 622382,4
KC-C= -2110665,6 2320358,4 -884433,6 -2322432 2630189-167.42ω2 -1026778
576590,4 -884433,6 419817,6 622382,4 -1026778 522806,4-167.42ω2
ω1 = 15,56 → T1 = 0,404 sn ω2 = 71.03 → T2 = 0,088 sn ω3 = 182.50 → T3 = 0,034 sn
106315,2 -75297,6 15897,6
KA-A= -75297,6 110764,8 -50932,8 1.mod 2. mod 3. mod 1.mod 2. mod 3. mod
15897,6 -50932,8 37281,6 1 1 1 0,016 0,051 0,056
2,470 0,851 -0,895 0,040 0,043 -0,050
3,969 -0,782 0,305 0,064 -0,040 0,017
Kontrol [M] φ1}

{φ
167.42 0 0 0,016 0,051 0,056
φ1}T [M] {φ
{φ φ1} = M1 = [I] 0 167.42 0 0,040 0,043 -0,050
0 0 167.42 0,064 -0,040 0,017
0,016 0,04 0,064 2,679 6,697 10,715 1,00 0,00 0,00
0,051 0,043 -0,04 8,538 7,199 -6,697 0,00 1,01 0,00
0,058 -0,05 0,017 9,710 -8,371 2,846 0,00 0,02 1,01
{φ1}T {φ1}T [M] {φ1}T[M] {φ1}=Mi = [I]

Eskişehir’deki Z3 zemin sınıfı (TA=0.15 s TB=0.60 s Ao=0.30)) Yapı önem katsayısı (I=1.4) (R=6) belirlenir.
T = 2π / ω [TA=0.15 TB=0.60] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = [Sae = A(Ti )g] / [R(Ti )]
A(TĐ ) = 2.5 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 =

T1=0.404
S(T) S(T2 ) = 2.5

T1 > TA
0.75 1.05 ⋅ 9.81

Spa = = 1.72
(grafikten) 6
(Tbulunan > TA ) → Ra (T)=R =6 1.05
R
1.5T2 1.5 ⋅ 0.088

T2=0.088
S(T)
S(T2 ) = 1 + = 1+ = 1.88
T2 < TA
A(Tİ ) = 1.88 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 0.79 ⋅ 9.81

TA 0.15 0.6 Spa = = 1.87
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.088/0.15 = 4.14
R
1.5T3 1.5 ⋅ 0.034

T3=0.034
T3 < TA
S(T)
S(T3 ) = 1 + = 1+ = 1.34 A(Tİ ) = 1.34 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 0.56 ⋅ 9.81

TA 0.15 0.48 Spa = = 2.18
(T2 < TA )⇒ Ra (T2 )=1.5+(6-1.5)⋅0.034/0.15 =2.52
R
[M] r
αİ ={φi }T [M] {r } 0 167,42 0 1
0 0 167,42 1
0,016 0,04 0,064 2,679 6,697 10,715 α1=20.091.moddan oluşan
0,051 0,043 -0,04 8,538 7,199 -6,697 α2=9.042.moddan oluşan
0,058 -0,05 0,017 9,710 -8,371 2,846 α3=4.193.moddan oluşan
{φ1 }T {φ1 } [M]
T
αİ
 20.09 ⋅ 1.72 9.04 ⋅1.87
 [Y1 ]max = = 0.143 [Y2 ]max = = 0.00335
 αiSpa ( Ti )  15.562 71.032
 ω2i  4.19 ⋅ 2.18
 [Y3 ]max = 182.502 = 0.000274

0.016  228.35  0.051   17.088   0.056   1.534 

[x1 ] = [ Y ]max φi  = 0.143  0.040  = 10−5 572.00 [x2 ] = [ Y ]max φi  = 0.00335  0.043  = 10−5  14.405  [x3 ] = [ Y]max3 φ3  = 0.000274  −0.050 = 10−5  −1.370
0.064  915.20  −0.040  −13.400  0.017   0.466 
Kat Mod Mod 1 (10-6) Mod 2 (10-6) Mod 3 (10-6) xmax= [ x 12 + x 22 + x 23 ]0.5
1 x1 228.35 17.088 1.534 (x1)max =[10-5 (228.352 + 17.0882 + 1.5342 )]0.5 = 228.99⋅⋅10-5
2 x2 572.00 14.405 -2.370 (x2)max = 572.19⋅⋅10-6
3 x3 915.20 -13.40 0.466 (x3)max = 915.30⋅⋅10-6
228.35  92.56 
F1.mod = ω12 m x1 =15.562 ⋅ 167.42 572.00 10−5 = 231.86  kN
915.20 370.97
 ( 92.562 + 144.342 + 85.542 )  191.62
0.5
F1.KAT 
17.088   144.34       
F2.mod = ω22 m x2 = 71.032 ⋅ 167.42 14.405  10−5 =  121.68  kN F =  F2.KAT  = ( 231.862 +121.682 + 76.392 )0.5  = 272.77
  
 kN
  
 −13.40   −113.19  F   370.972 +113.192 + 25.992 0.5  388.72
 ( )   
 3.KAT 
1.534   85.54 
F3.mod = ω23 m x3 = 182.502 ⋅ 167.42  −1.3710−5 =  −76.39  kN
F3=388.72
 0.466   25.99  F2=272.77

92.56 + 231.86 + 370.97
1.Mod katkısı = = 0.79 2.Mod katkısı = 0.17 3.Mod katkısı = 0.04 F1=191.62
92.56 + 231.86 + 370.97

∑ 144.34 + 121.68 − 113.19
85.54 − 76.39 + 25.99
 Her 3 mod hesaba katılırsa

Herbir çerçevenin payına düşen yatay deprem kuvvetleri aşağıdaki şekilde hesaplanır.
−1
Fsistem −deprem = Ksistem ⋅ usistem → usistem = Ksistem ⋅ Fsistem −deprem → Fçerçeve −deprem = Kçerçeve ⋅ usistem
0,00000168 0,00000301 0,00000392  191.62  0,002668

−1
usistem = Ksistem ⋅ Fsistem −deprem = 0,00000301 0,00000703 0,00001023  272.77  = 0,006472 
0,00000392 0,00001023 0,00001733  388.72  0,010278
 106315,2 −75297,6 15897,6  0,002668  −40,27 


FA −A = KA −A ⋅ usistem =  −75297,6 110764,8 −50932,8 0,006472  =  −7,52  
 15897,6 −50932,8 37281,6  0,010278  95,96  



 192283,2 −136468,8 29894,4  0,002668  −62,94    191,62 

FB −B = KB −B ⋅ usistem =  −136468,8 199065,6 −91411,2  0,006472  =  −15, 29  ∑ 272,77
     
 29894,4 −91411, 2 65707,2  0,010278  163, 49  388,72 




 3009182,4 −2110665,6 576590,4  0,002668  294,82  
FC −C = KC −C ⋅ usistem =  −2110665,6 2320358,4 −884433,6  0,006472  =  295,59  

 576590,4 −884433, 6 419817,6  0,010278   129,27  
388.72 163.49
102.61 148.15
05
272.77 7.52 15.29 302.51
= + +
191.62
40.27 62.94 265.22
A-A B-B C-C
F3=102.11
F2=78.77
F1=51.35
B-B
Uygulama: Yapının tamamı için yatay deprem yüklerinin KESME çerçevesi ile hesabı.
  2 ⋅ π 2 ⋅ 3.14
  4688470 − 167.42ω2 −3100840 0  ω1=48.87 → T=
1 =
ω1 48.87
=0.1286 sn
det = k − mω2  =  −3100840 6201680 − 167.42ω 2
−3100840
 
      ω2=153.94 → T2=0.041sn
  0 −3100840 2
3100840 − 167.42ω  
  ω3=239.76 → T3 = 0.026 sn
Açısal hızlar, frekanslar, periyotlar ve modlar KESME

1 ω1= ±48.87 f1=7.78 T1=0.1286 1,000 0.033 1,000 0.058 1,000 0.038 ∞)
(I=∞
2 ω2=±
± 153.94 f2=24.50 T2=0.0408 1,383 0.046 0,233 0.014 -1,592 -0.061
ÇERÇEVESİ
3 ω3=±
± 239.76 f3=38.16 T3=0.0262 1,588 0.053 -0,832 -0.049 0,757 0.029
Beklenen sıfır olması ama farklardan dolayı sıfır olmamaktadır.

 4688470 − 167.42 ⋅ 48.872 −3100840 0   1   162.96 
    
ω1=48.87 → [K − ωi M]φi = 0 → 
2
−3100840 6201680 − 167.42 ⋅ 48.872 −3100840  1.383  =  −1036.56 
 0 −3100840 3100840 − 167.42 ⋅ 48.87  1.588   717.83 
2


Eskişehir’deki Z3 zemin sınıfı (TA=0.15 s TB=0.60 s Ao=0.30)) Yapı önem katsayısı (I=1.4) (R=6) belirlenir.
T = 2π / ω [TA=0.15 TB=0.60] A (T) = Ao S(T) A (T) = AoI S(T) İvme spektrumu Spa = [Sae = A(Ti )g ] / [R(Ti )]
S(T) A(TĐ ) = 2.30 ⋅ 1.4 ⋅ 0.3 =

S(T)=1+1.5Tbulunan /TA =1+1.50.13/0.15=2.30
⋅
T1=0.13
T1 > TA
0.69 0.966 ⋅ 9.81

Spa = = 1.755
(grafikten) 5.4
Ra (T)=1.5+(R-1.5)T1 /TA =1.5+(6−1.5)0.13/0.15
⋅ =5.4 0.966
R
T2=0.0408
S(T)
S(T)=1+1.5Tbulunan /TA =1+1.50.0408/0.15

⋅
T2 < TA
=1.408 A(Tİ ) = 1.408 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 0.591 ⋅ 9.81

0.422 Spa = = 2.128
(grafikten) 0.591 2.724
Ra (T)=1.5+(R-1.5)T1 /TA =1.5+(6−1.5)0.0408/0.1
⋅ 5 =2.724
R
S(T)=1+1.5Tbulunan /TA =1+1.50.0262/0.15

⋅ =1.262 A(Tİ ) = 1.262 ⋅1.4 ⋅ 0.3 = 0.53 ⋅ 9.81
S(
T)
T3=0.0
T3 <
0.380 Spa = = 2.274

262
TA
Ra (T)=1.5+(R-1.5)T1 /TA =1.5+(6−1.5)0.0262/0.1

⋅ 5 =2.286
R
[M] r
αİ ={φi }T [M] {r } 0 167,42 0 1
0 0 167,42 1
0,033 0,046 0,053 5,525 7,701 8,873 α1=22.101.moddan oluşan
0,058 0,014 -0,049 9,710 2,344 -8,204 α2=3.8512.moddan oluşan
0,038 -0,061 0,029 6,362 -10,213 4,855 α3=1.0053.moddan oluşan
{φ1 }T {φ1 }T [M] αİ
 22.10 ⋅1.755 3.851⋅ 2.128

 [Y1 ]max = = 0.01624 [Y2 ]max = = 0.000346
 α iSpa ( Ti )  48.872 153.942
 ω2i  1.005 ⋅ 2.274
 [Y3 ]max = 239.762 = 0.00004

0.033 536   0.058   20   0.038   1.52 

[x1 ] = [ Y]max φi  = 0.01624 0.046 = 10−6 747 [x2 ] = [ Y ]max φi  = 0.000346  0.014  = 10−6  4.844  [x3 ] = [ Y]max3 φ3  = 0.00004  −0.061 = 10−6  −2.44 
0.053  861  −0.049  −17   0.029   1.16 
Kat Mod Mod 1 (10-6) Mod 2 (10-6) Mod 3 (10-6) xmax= [ x 12 + x 22 + x 23 ]0.5
1 x1 536 20 1.52 (x1)max =[10-6 (5362 + 202 + 1.522 )]0.5 = 536.375⋅⋅10-6 F3=350.99
2 x2 747 4.844 -2.44 (x2)max = 747.02⋅⋅10-6

F2=300.22
3 x3 861 -17 1.16 (x3)max = 861.169⋅⋅10-6
F1=229.01
 536  214.32 
 2 2 −6     Her 3 mod hesaba katılırsa
 F1.mod = ω1 m x1 = 48.87 ⋅ 167.42 ⋅ 10 747  = 298.68  kN
  861 344.27  
(
 214.322 + 79.352 + 14.632
)  229.01 
0.5
 
 F1.KAT     
 20.00   79.35       
 
Fi.moddan = ω2i m xi  F2.mod = ω22 m x2 = 153.942 ⋅ 167.42  4.844  10−6 =  19.22  kN ( )
0.5
 F = F2.KAT  =  298.682 +19.222 + 23.482  = 300.22  kN
     
DEPLASMANDAN   −17.00   −67.45 
    
F3.KAT
( )
0.5
  2 2 2
   344.27 + 67.45 +11.16   
 1.52   14.63     350.99 
 2 2   −6  
 F3.mod = ω3 m x3 = 239.76 ⋅ 167.42  −2.44 10 =  −23.48  kN
  1.16   11.16 

[F] Maksimum deplasmanlar yukarı

229,01
300,22 hesaplanan deplasmanlarla yaklaşık
[ΣKA-B-C] [KA-B-C]-1 350,99 aynı olduğu görülmektedir.
4688470 -3100840 0 6,2987E-07 6,2987E-07 6,2987E-07 0,000554 (x1)max =[10-6 (5362 + 202 + 1.522 )]0.5 =
-3100840 6201680 -3100840 6,2987E-07 9,52363E-07 9,52363E-07 0,000764 536.375⋅
(x ⋅10-6 ⋅10-6
2)max = 747.02⋅
0 -3100840 3100840 6,2987E-07 9,52363E-07 1,27486E-06 0,000878 (x3)max = 861.169⋅⋅10-6

u=[K]-1[F]

5.12. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YÖNTEMİ

Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemi (ZTAHY), binaların doğrusal elastik ya da doğrusal elastik olmayan (nonlinear) deprem hesabı
için kullanılabilecek en kesin ve ileri hesap yöntemidir. Ancak, özel deneyim ve yazılım gereksinimleri nedeni ile uygulamada nadiren
kullanılır. Bu yöntemde, yapay yollarla üretilen, daha önce kaydedilmiş veya benzeştirilmiş deprem yer hareketleri kullanılabilir.
Hesapta üç yer hareketi kullanılması durumunda sonuçların maksimumu, en az yedi yer hareketi kullanılması durumunda ise sonuçların
ortalaması tasarım için esas alınır. Yapıların deprem hesabı, yapının ve zeminin çeşitli özelliklerine göre statik olan “EDYY” veya
dinamik olan “MBY” ve “ZTAHY” yöntemlerinden biri ile yapılır. MBY modların süperpozisyon prensibi kullanıldığı için doğrusal elastik
davranış gösteren sistemlerde kullanılmaktadır. Buna göre doğrusal elastik davranış göstermeyen sistemlerde MBY kullanılmaz. Bu
sistemlerin deprem hesabı daha önce kaydedilmiş deprem kayıtları veya benzeştirilmiş deprem yer hareketleri veya sayısal çözümleme
yöntemleri kullanılır. Sayısal çözümleme yöntemleri sabit ortalama ivme ve modal spektral çözümlemelerdir. Zaman tanım alanı, belli
zaman dilimlerinde belli bir yönde deprem ivme değerlerinin kaydıdır. Bu yöntemin uygulanmasının başarılı olması bölgenin deprem
aktivite tarihinin kayıtları ile mevcut olmasına yakından bağlıdır. İnceleme konu olan bölgenin deprem kayıtlarının bulunması pek çok
belirsizliği ortadan kaldırması bakımından tasarımcıya kolaylık sağlayabilir. Ancak her insanın nasıl kendine özgü bir DNA’sı varsa
depremlerinde kendisine has bir DNA’sı bulunduğundan mevcut kayıtların olması muhtemel bir depremin tam davranışını göstereceği
beklentisi bulunmamalıdır. Aksi deprem davranış kayıtlarının bulunduğu ve depremlerin yoğun olduğu ABD ve Japonya’da uygulamaları
görülmüştür. Bu yöntemle yapının deprem analizi için önceki depremlerinin kayıtlarının bulunması gerekir. Ülkemizde bu kayıtlar
Bayındırlık ve İskan Bakanlığına bağlı “Deprem Araştırma Merkezi” tarafından yapılmaktadır. Bu kayıtların sağlıklı olması için üst
düzey teknoloji gerektirdiği unutulmamalıdır. Dünyada ise depremlerin kayıtlarının tutan “World Data Center for Solid Earth
Geophysics” bulunmaktadır. Bu kayıtları arşivleyen hatta dünyada olan deprem büyüklüklerini anında belirleyen USGS ve Kandilli gibi
başka merkezler de bulunmaktadır. Deprem kayıtlarının bulunmaması durumunda ise deprem hareketini yapay bir benzeştirilmiş ivme
titreşimi kabul ile hesap yapılır.
Uygulama: Çerçevenin verilen ivme spektrumuna göre oluşan deprem kuvvetlerinin hesaplanması.
m3
13 14 15 1 AoS(T)/g
3.2
m kB1+ kB2+kB3+ kB4
1.0
11
m2 0.8
9 10 1
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m kB1+ kB2+kB3+ kB4 0.6
m1
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m7 G=16.725 kN/ 8 0.4
m
4 kB1+ kB2+kB3+ kB4
0.2
30/60
30/60
1 2 30/60 3
30/60
4
6.43m 4.82
m
5.51m MODEL 0.15 0.6 2.0 T(s)
Çözüm çerçevenin periyodik özellikleri değişmeyeceğinden çerçevenin daha önce çözümünden bulunan değerleri aynen alınır. Sadece
çerçevenin yapılacak olan yerin sismik (ivme) özellikleri değişeceğinden verilen spektrum grafiğinden çerçevenin periyodlarına karşı
gelen ivme değerleri alınarak deprem yükleri hesaplanır.
Çözüm çerçevenin periyodik özellikleri değişmeyeceğinden çerçevenin daha önce çözümünden bulunan değerleri
ω (rad/s) f=ω/2π (Hz) T=2π/ω (s) {φ1} {φ2} {φ3}
ω1= ±20.97 f1=3.33 T1=0.30 0.063 0.111 0.073
ω2=±
± 66.06 f2=10 T2=0.10 0.087 0.026 -0.115
ω3=±
± 102.89 f3=16.67 T3=0.06 0.100 -0.093 0.055

m φ1 φ2 φ3
46,38 0 0 1,000 1,000 1,000
NORMAL MODLAR
0 46,38 0 1,383 0,233 -1,592
0 0 46,38 1,588 -0,834 0,757
[φ1T ][M][φ1] = [M1] φ = 1,000 1,383 1,588 46,380
T
1 64,144 73,651 252,0 -0,1 0,0 M1 = 252,0
[φT2 ][M][φ2 ] = [M2 ] φ = 1,000 0,233 -0,834 46,380
T
2 10,807 -38,681 -0,1 81,2 -0,1 M2 = 81,2
[φT3 ][M][φ3 ] = [M3 ] φ = 1,000 -1,592 0,757 46,380
T
3 -73,837 35,110 0,0 -0,1 190,5 M3 = 190,5
[K] φ1 φ2 φ3
239203,2 -158203 0 1,000 1,000 1,000
NORMAL MODLAR
-158203 316406,4 -158203 1,383 0,233 -1,592
0 -158203 158203,2 1,588 -0,834 0,757

[φ1T ][K][φ1] = [K1] φ = 1 1,383 1,588 46,380
T
1 64,144 73,651 110856,6 -78,3 127,6 K1 = 110856,6
[φT2 ][K][φ2 ] = [K 2 ] φ = 1 0,233 -0,834 46,380

T
2 10,807 -38,681 -78,3 354181,8 -999,7 K2 = 354181,8
[φ3T ][K][φ3 ] = [K 3 ] φ = 1 -1,592 0,757 46,380 -73,837 35,110

T
3
127,6 -999,7 2016815,2 K3 = 2016815,2
46,38 0 0 1
0 46,38 0 1
0 0 46,38 1
L1 = [ φ1T ][M][r] = 1 1,383 1,588 46,38 64,144 73,651 184,175 Γ1 = [L1 ] /[M1 ] Γ1 = 184.175 / 252 = 0.731 M1* = L1 ⋅ Γ1 = 134.63
L 2 = [φ2T ][M][r] = 1 0,233 -0,834 46,38 10,807 -38,681 18,506 Γ2 = [L 2 ] /[M2 ] Γ2 = 18.506 / 81.2 = 0.228 M*2 = L 2 ⋅ Γ2 = 4.22
L 3 = [ φ3T ][M][r] = 1 -1,592 0,757 46,38 -73,837 35,11 7,653 Γ3 = [L3 ] /[M3 ] Γ3 = 7.653 / 190.5 = 0.04 M*3 = L3 ⋅ Γ3 = 0.31
Modlardan dolayı oluşan taban kesme kuvvetleri; AoS(T)/g

1.0 T=0.30
Sa(T1)=0.80g
0.8
0.6 T=0.10 1. DB
Sa(T2)=0.75g
0.4
T=0.06
0.2 Sa(T3)=0.43g
0.15 0.6 2.0 T(s)
 m1 ⋅ φ1 46.38 ⋅ 1 
{F11 = Vt1 m ⋅ φ = 1056.58 46.38 ⋅ (1 + 1,383 + 1.588) = 266.07 kN 
 ∑ ∑ 
 m1 ⋅ φ 1 46.38 ⋅ 1.383 
Vt1 = M1 ⋅ S a (T1 ) = 134.63 ⋅ 0.8 ⋅ 9.81 = 1056.58 kN → {F21 = Vt1
*
= 1056.58 = 367.97 kN  ∑ 1056.56 kN
 ∑ m⋅φ ∑ 46.38 ⋅ (1 + 1,383 + 1.588) 
 m1 ⋅ φ 1 46.38 ⋅ 1 .588 
{F31 = Vt1 = 1056.58 = 422.52 kN 
 ∑ m⋅φ ∑ 46.38 ⋅ (1 + 1,383 + 1.588) 
Kat kesme kuvvetleri Vt1 = V13 + V12 + V11 = 422.52 + (422.52 + 367.97) + (422.52 + 367.97 + 266.07) = 422.52 + 790.49 + 1056.56
 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅1 
{F1 = Vt2 m ⋅φ = 31.05 46.38 ⋅ (1 + 0.233 − 0.834) = 77.82 kN 
 ∑ ∑ 
 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅ 0.233 
Vt2 = M2 ⋅ Sa (T2 ) = 4.22 ⋅ 0.75 ⋅ 9.81 = 31.05 kN → {F2 = Vt2
*
= 31.05 = 18.13 kN  ∑ 31.25 kN
 ∑ m⋅ φ ∑ 46.38 ⋅ (1 + 0.233 − 0.834) 
 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅ (−0.834) 
{F3 = Vt2 = 31.05 = −64.90 kN
 ∑ m ⋅φ ∑ 46.38 ⋅ (1 + 0.233 − 0.834) 
Kat kesme kuvvetleri Vt2 = V23 + V22 + V11 = −64.90 + (−64.90 + 18.13) + (−64.90 + 18.13 + 77.82) = −64.90 + −46.77 + 31.05

 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅ 1 
{F1 = Vt3 m ⋅φ = 1.31 46.38 ⋅ (1 − 1.592 + 0.757) = 7.94 kN 
 ∑ ∑ 
 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅ (−1.592) 
Vt3 = M3 ⋅ Sa (T3 ) = 0.31⋅ 0.43 ⋅ 9.81 = 1.31kN → {F2 = Vt3
*
= 1.31 = −12.64 kN ∑ 1.28 kN
 ∑ m ⋅φ ∑ 46.38 ⋅ (1 − 1.592 + 0.757) 
 m1 ⋅φ1 46.38 ⋅ 0.757 
{F3 = Vt3 = 1.31 = 6.01kN 
 ∑ m ⋅φ ∑ 46.38 ⋅ (1 − 1.592 + 0.757) 
Kat kesme kuvvetleri Vt3 = V33 + V32 + V31 = 6.01 + (6.01 − 12.64) + (6.01 − 12.64 + 7.94) = 6.01 + −6.63 + 1.31
Yatay kat kuvvetleri F=kx ile hesaplandığından katlarda oluşan deplasmanlar x=k-1F bağıntısı ile hesaplanır.
 1.235 1.235 1.235   266.07   0,01305  

  
u1 = k−1F1 = 10−5  1.235 1.867 1.867   367.97  = 0,01804  
 1.235 1.867 2.499   422.52   0,02071 
     
 u1 = u112
+ u221 + u231 = 0.013052 + 0.000382 + 0.000022 = 0.01306


 1.235 1.235 1.235   77.82   0,00038   
   
u2 = k −1F2 = 10−5  1.235 1.867 1.867   18.13  =  0,00009   u2 = u12 2
+ u222 + u232 = 0.018042 + 0.000092 + 0.000032 = 0.01804
 1.235 1.867 
2.499   −64.90   −0,00032   
 
 2 2 2 2 2 2
 u3 = u13 + u23 + u33 = 0.02071 + 0.00032 + 0.00001 = 0.02071
 1.235 1.235 
1.235  7.94   0,00002  
  
u3 = k −1F3 = 10−5  1.235 1.867 1.867   −12.64  =  −0,00003  
 1.235 1.867  
 2.499   6.01   0,00001  

5.12.1. DEPREM KAYITLARI İLE HESAP
Yapıların deprem hesabının ZTHY ile deprem hesabında kaydedilmiş deprem spektrum eğrileri kullanılır. Deprem spektrum eğrisi,
deprem esnasında faklı periyotlarda olan titreşimlerden dolayı yapının davranışının maksimum yer değiştirmeler, hız ve ivme
bakımından özelliklerini gösteren eğrilere denir [Şekil 2]. Yapıların dinamik davranışlarının analizinde her depremin kendine özgü olan
bir ivme spektrumu bulunmaktadır. Bir yapının dinamik analizinde bir depremin ivme spektrumu kullanılabileceği gibi başka bir
depremin ivme spektrumunun belli bir kısmı da kullanılır. Deprem titreşiminin başlangıç ve son kısmı dışındaki orta kısmı kararlı
rasgele titreşim olarak kabul edilebilir.
Bina ve bina türü yapıların zaman tanım alanında doğrusal elastik ya da doğrusal elastik olmayan deprem hesabı için, yapay yollarla
üretilen, daha önce kaydedilmiş veya benzeştirilmiş deprem yer hareketleri kullanılabilir.
2.9.1. Yapay Deprem Yer Hareketleri

Yapay yer hareketlerinin kullanılması durumunda, aşağıdaki özellikleri taşıyan en az üç deprem yer hareketi üretilecektir.
(a) Kuvvetli yer hareketi kısmının süresi, binanın birinci doğal titreşim periyodunun 5 katından ve 15 saniyeden daha kısa
olmayacaktır.
(b) Üretilen deprem yer hareketinin sıfır periyoda karşı gelen spektral ivme değerlerinin ortalaması Aog’den daha küçük olmayacaktır.
(c) Yapay olarak üretilen her bir ivme kaydına göre %5 sönüm oranı için yeniden bulunacak spektral ivme değerlerinin ortalaması,
gözönüne alınan deprem doğrultusundaki birinci (hakim) periyod T1’e göre 0.2T1 ile 2T1 arasındaki periyodlar için, 2.4’te tanımlanan,
Deprem yüklerinin belirlenmesi için esas alınacak olan Spektral İvme Katsayısı, A(T), Denk.(1.1) ile verilmiştir. %5 sönüm oranı için
tanımlanan Elastik İvme Spektrumu’nun ordinatı olan Elastik Spektral İvme, Sae(T), Spektral İvme Katsayısı ile yerçekimi ivmesi g’nin
çarpımına karşı gelmektedir.
A(T) = A o I S(T) Sae (T) = A(T) g (1.1)

Sae(T) elastik spektral ivmelerinin %90’ından daha az olmayacaktır. Zaman tanım alanında doğrusal elastik analiz yapılması
durumunda, azaltılmış deprem yer hareketinin elde edilmesi için esas alınacak spektral ivme değerleri Denk.(2.13) ile
hesaplanacaktır.”
“2.8.1. İvme Spektrumu: Herhangi bir n’inci titreşim modunda göz önüne alınacak azaltılmış ivme spektrumu ordinatı Denk.(2.13) ile
belirlenecektir.
Sae (Tn )
SaR (Tn ) = (2.13)
Ra (Tn )
Elastik tasarım ivme spektrumunun 2.4.4’e göre özel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(2.13)’te Sae(Tn) yerine, ilgili özel spektrum
ordinatı göz önüne alınacaktır.”
2.9.2. Kaydedilmiş veya Benzeştirilmiş Deprem Yer Hareketleri
ZTHY ile yapılacak deprem hesabı için kaydedilmiş depremler veya kaynak ve dalga yayılımı özellikleri fiziksel olarak benzeştirilmiş yer
hareketleri kullanılabilir. Bu tür yer hareketleri üretilirken yerel zemin koşulları da uygun biçimde göz önüne alınmalıdır. Kaydedilmiş
veya benzeştirilmiş yer hareketlerinin kullanılması durumunda en az üç deprem yer hareketi üretilecek ve bunlar 2.9.1’de verilen tüm
koşulları sağlayacaktır.
2.9.3. Zaman Tanım Alanında Hesap
Zaman tanım alanında doğrusal elastik olmayan hesap yapılması durumunda, taşıyıcı sistem elemanlarının tekrarlı yükler altındaki
dinamik davranışını temsil eden iç kuvvet-şekil değiştirme bağıntıları, teorik ve deneysel geçerlilikleri kanıtlanmış olmak kaydı ile ilgili
literatürden yararlanılarak tanımlanacaktır. Doğrusal veya doğrusal olmayan hesapta,
1. Üç yer hareketi kullanılması durumunda sonuçların maksimumu,
2. En az yedi yer hareketi kullanılması durumunda ise sonuçların ortalaması
tasarım için esas alınacaktır.
200 0.8
Đvme tepki spektrumu [g]
Hız tepki spektrumu [sm/s]
ξ=0.05
150 0.6
Yarımca istasyonu Yarımca istasyonu
Hız Kuzey Güney Doğrultu Kuzey Güney Doğrultu
100 0.4
50 0.2
0 0
1 2 3 4 5 6 T1 0.5 1 1.5 2 2.5 3 T(s)
frekans (Hz)
Şekil 5.12. Deprem hız ve ivme spektrum eğrisi [ KK] (ξ=0.05 sönüm için)
Tek ve çok serbestlik dereceli bir sistemin, deprem esnasında serbest titreşim ve sönüm oranına bağlı olarak ivme, hız ve yer
değiştirme davranışlarının gösterdiği kayıt edilmiş eğrilere davranış spektrumları denir. Bu spektrumları yapay olarak elde etmek için,
belli bir yer hareketi altında maksimum ivme, hız ve yer değiştirmelerin adım adım entegrasyonu yapmak gerekir. ZTAHY kesit
özelliklerine bağlı olarak, ivme, hız ve yer değiştirme parametrelerinin zamana göre değişimini verir. Sistemin boyutlandırılmasında ise
değişimden ziyade maksimum değerler geçerli olmaktadır. Buna göre ZTAHY davranış spektrumuna göre biraz daha yorucu olmaktadır.
Bir bölgede geçmişte kaydedilmiş birden çok deprem kaydı bulunuyor ise, bu kayıtların kendi maksimum değerlerine göre normalize
edilmiş eşdeğer bir kayıt elde edilerek kullanılır. ZTAHY kullanılacak ideal deprem spektrumları daha önce olmuş deprem kayıtları ile

karşılaştırılmasında davranış şeklinin birbiriyle örtüşmesi sonucu elde edilebilir. Zemin cinsi etkili olduğu için zemin sınıflarına göre de
bu kayıtlar düzeltilerek kullanılabilir [Şekil 3]. Yürürlükte olan deprem yönetmeliğinde de bu şekilde uygulanmıştır.
S (T)
S (T)
S(T)
Yumuşak/orta sertlikte killer ve Yumuşak/orta sertlikte killer ve kumlar 0.8
Yumuşak/orta sertlikte killer ve kumlar
2.5
0.6
Derin kohezyonlu
Derin kohezyonsuz zemin Derin kohezyonsuz zemin
DÜZELTİLMİŞ
0.4
1.0 sert
0.100.2
R
Kaya ve sert zemin Kaya
Kaya ve sert zemin
3m 0.0 T
Periyot [T] TA TB 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0
Şekil 3. Deprem spektrum eğrisinin zemin cinsine göre değişimi
Ülkemiz gündemindeki Avrupa Birliği yönetmeliklerinden deprem etkisini inceleyen serisi olan “Eurocode 8” dir. Bu yönetmelikte Zaman
Tanım Alanında Hesap yöntemi kaydedilmiş depremlerden veya yapay kayıtlardan alınan deprem ivmesi ile yapı üç boyutlu olarak
çözülmektedir. Kayıtlardan alınan veya kabul edilen deprem ivme kayıtlarının sayısının ortalama değer ve standart sapma gibi
istatistik değerleri sonucu seçilmesini gerektiğinden en az 5 deprem kaydının alınmasıyla hesap yapılmasını öngörmektedir.
Uygulama: Şekilde verilen sistem mod birleştirme yöntemine göre çözülmüş ve tablodaki değerler bulunmuştur. Bu sistemi maksimum
ivmenin 0.4g olacak şekilde (çerçevemiz 2. derece deprem bölgesinde bulunmakta ve bu kayıt 2. dereceye ait olduğu için 0.3
alınmasına gerek yoktur.) uygulandığı kabul edilerek ve verilen kayıtları kullanarak ZTAHY göre yatay kuvvetlerin hesabı.
13 14 15 16
3.2m
9 10 11 12
Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m 3.2m
5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

4m
30/60
30/60
cm
cm
1 2 30/60 3
30/604
6.43m 4.82m 5.51m
Mi = ∑ miφi2 (m) L2ri = ∑ [miφi ]2

N M2 M3
Kat ω (rad/s) T=2π/ω (s) {φ1} {φ2} {φ3} 0.90 ∑ mi M1 (1.mod ) L2r1 (1.mod) L2r2 (2.mod) L2r3 (3.mod)
i =1 (2.mod) (3.mod)
1 ω1= ±20.97 T1=0.30 0.063 0.111 0.073 4.165
(46.38x3)x0.9= 1.00 134.444 0.364
[46.38x(0.111
2 ω2=±
± 66.06 T2=0.10 0.087 0.026 -0.115 125.226 46.38[0.0632+0.0 1.00 1.00 [46.38x(0.063+0.0 [46.38x(0.073+0.05
+0.026-
3 ω3=±± T3=0.06 0.100 -0.093 0.055 872+0.12] 87+0.10)] 2
5-0.115)]2
0.093)]2
102.89
ÇÖZÜM: Maksimum ivme yaklaşık olarak 50 s de oluşmuştur. Ancak çercevemizin 1. periyodu 0.30 s olduğu için 50 s çerçevenin
periyoduna çok uzak değer olacağından uygun çözüm çerçevenin periyoduna en yakın periyotta oluşan en büyük ivme değeridir. Buna
göre çerçevenin periyoduna yakın 6 s civarında oluşmuş ve ivme değeri 2.35 m/s2 olmaktadır. Bu değer 2.23 m/s2 yerine 3.22 m/s2
alınması çerçevenin daha emniyetli yönde veya rijit yapılmasını sağlar. Burada yapımızın periyodu 0.3 s olduğu için en yakın
maksimum değer 6 s’deki olduğu için bu değer alınmıştır. Sisteme bu ivme 0.4x9.81/2.35=1.67 oranında uygulanır.

235
0.3
0.1
6s
Tepki spekrumu ise (ξ=0.05 sönüm oranı için örnek olarak alınan deprem kaydından periyotlara göre tablodaki gibi bulunur.
T=2π/ω [s] [Sa/g] Sa1 [m/s2]
T1=0.30 0.53 9.81x0.53=5.2
T2=0.10 0
0.21 9.81x0.21=2.0
T3=0.06 6
0.20 9.81x0.20=1.9
W n 62
Taban kesme kuvveti Vt = 1.67 ∑ [mod katkı oranı]Sai
g i =1
 1 L2r1 1 134.444 1 4.165 1 0.364
Mod katkı oranı Mk1 = = = 0.966 Mk2 = = 0.030 Mk3 = = 0.0026
 ∑ m M
i r1 3 ⋅ 46.38 1 3 ⋅ 46.38 1 3 ⋅ 46.38 1
W n 3 ⋅ 455.03 n
Vt = 1.67∑ [mod katkı oranı]Sai = 1.67∑ [0.966 ⋅ 5.20 + 0.03 ⋅ 2.06 + 0.0026 ⋅ 1.962] = 1182.86 kN
g i =1 9.81 i =1
n  ∑ 46.38 ⋅ [0.063 + 0.087 + 0.100] ∑ 46.38 ⋅ [0.111 + 0.026 − 0.093]

∑ [mφri ] ψ1.mod = = 11.595 ψ 2.mod = = 2.041
 1.00 1.00
ψ1 = i =1 
Mi ψ ∑ 46.38 ⋅ [0.073 − 0.115 + 0.055 ]
= = 0.603
 3.mod
1.00
Sa1 Sa2 Sa3
Kat deplasmanları xi = 1.67[ψ1 φr1i + ψ2 φr2i + ψ 3 φr3i ]
ω12 ω22 ω23
 5.20 2.354 1.962
x1 = 1.67[11.593 x0.063 + 2.041 0.111 + 0.603 0.073] = 0.0146m
 20.972 66.062 102.892


 5.20 2.354 1.962
x2 = 1.67[11.593 x0.087 + 2.041 0.026 + 0.603 (−0.115)] = 0.0199m
 20.972 66.062 102.892


 5.20 2.354 1.962
x3 = 1.67[11.593 x0.10 + 2.041 ( −0.093) + 0.603 0.055] = 0.0227m
 20.972 66.062 102.892
 S 5.20 S 2.06 Sai 1.962

Kat etkili yükseklikleri H1.mod = 1.67 ai2 = 1.67 = 0.0197 H2.mod = 1.67 ai2 = 1.67 = 0.00079 H3.mod = 1.67 = 1.67 = 0.00031
 ωi 20.972 ωi 66.062 ωi2 102.892
Zaman tanım alanında yatay deprem kuvvetleri F1 = [mi ωi2 ψi ]Hi φri = [m1 ω12 ψ1 ]H1φr1
 [20.972 ⋅11.595 ⋅ 0.0197 ⋅ 0.063]  

    W n
F1 = 46.38 ⋅  66.062 ⋅ 2.041⋅ 0.00079 ⋅ 0.111  = 341.65 kN   Vt = g 1.67∑ i=1

[mod katkı oranı]Sai
 
  

 102.89 ⋅ 0.603 ⋅ 0.00031⋅ 0.073  
2
 
  V = 3 ⋅ 455.03 1.67 
 20.972 ⋅11.595 ⋅ 0.0197 ⋅ 0.087 +  t 
 9.81
    
[0.966 ⋅ 5.20 +  = 1182.86 kN
F2 = 46.38 ⋅  66.06 ⋅ 2.041⋅ 0.00079 ⋅ 0.026  +  = 404.42 kN  ∑ 1182.86 = 
2
    ∑ 0.03 ⋅ 2.06 + 
n
 102.89 ⋅ 0.603 ⋅ 0.00031⋅ (−0.115) 

2
  i=1 
  0.0026 ⋅1.962] 
 20.97 ⋅ 11.595 ⋅ 0.0197 ⋅ 0.100  +
2
 
  
F3 = 46.38 ⋅  66.06 ⋅ 2.041⋅ 0.00079 ⋅ (−0.093) + = 436.34 kN 
2
 AYNISI OLDUĞU GÖRÜLÜR
  
 102.89 ⋅ 0.603 ⋅ 0.00031⋅ 0.055  
2


 2.8602  58.33 
 2   −3  
 F1.mod = 20.97 ⋅ 46.38 3.9498  10 = 80.56  kN
 4.5400 92.59 

  
( )
0.5  61.57 
  58.332 + 19.322 + 3.942   
 
  9.546   19.32  F1.KAT
    0.5   
Fi.moddan = ωi2 m xi  F2.mod = 66.062 ⋅ 46.38  2.236  10−5 =  4.53 kN
 F2.KAT
 
(
 =  80.56 + 4.53 + 6.21
2 2 2
)  = 80.93  kN
  
  −7.998   −16.19   0.5  
DEPLASMANDAN
  92.592 +16.192 + 2.972 


 F3.KAT
 

( )  94.04 
  
 
  8.03   3.94 
F = 102.89 2
⋅ 46.38  −12.65  10−6 =  −6.21 kN
 3.mod    
  6.05   2.97

2 yöntem arasındaki fark büyük olmaktadır. Bu nedenle emniyetli yönde kalmak için ZTAH yöntemi tercih edilmektedir
“2.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YÖNTEMLERİ (DY2016)

4B.3. ZAMAN TANIM ALANINDA MOD TOPLAMA YÖNTEMİ İLE DEPREM HESABI
4B.3.1 – (X) ve (Y) doğrultularında aynı anda etkiyen deprem için tipik bir n’inci titreşim modunda, herhangi bir davranış büyüklüğüne
(yerdeğiştirme, göreli kat ötelemesi, iç kuvvet bileşenleri) karşı gelen tipik modal davranış büyüklüğü’nün zamana göre değişimi
rn(X,Y) (t) , Denk.(4B.8) ile hesaplanır:

(X)
rn(X,Y) (t) = r n α(X,Y)
nR (t) (4B.8)
(X)
Burada rn hesap referans doğrultusu olarak seçilen (X) deprem doğrultusu için 4B.1.6’da tanımlanan tipik birim modal davranış
büyüklüğü’nü, α(X,Y)
nR (t) ise n’inci titreşim modu için aşağıda Denk.(4B.9)’da zamana bağlı olarak tanımlanan azaltılmış modal sözde-
ivme’ye karşı gelmektedir.
d(X,Y)
n (t) 2π
α(X,Y) 2
nR (t) = ωn ωn = (4B.9)
Ra (Tn ) Tn
Denk.(4B.9)’da ωn, tipik n’inci tireşim modunun doğal açısal frekansını, d(X,Y)
n (t) ise aşağıda 4B.3.2’de hesaplanan modal
yerdeğiştirme’yi göstermektedir. 4B.3.2 – Denk.(4B.9)’da yer alan modal yerdeğiştirme, d(X,Y)

n (t) , aynı anda (X) ve (Y) deprem yer
hareketi bileşenlerinin ortak etkisi altında n’inci moda ait modal tek serbestlik dereceli sistem’in Denk.(4B.10)’da verilen hareket
denkleminin zaman tanım alanında doğrusal çözümünden elde edilir:
(Y)
ɺɺd(X,Y) (t) + 2ξ ω dɺ(X,Y) (t) + ω2 d(X,Y) (t) = −ɺɺu(X) (t) − Γn ɺɺu(Y) (t) (4B.10)
n n n nR n nR g g
Γ(X)
n
Burada ɺɺug(X) (t) ve ɺɺug(Y) (t) birbirine dik (X) ve (Y) deprem doğrultularında 4B.3.5’e göre tanımlanan yer ivmelerini göstermektedir.
Hesapta esas alınacak zaman artımı Tn/10’dan büyük olmayacaktır. 4B.3.3 – (X) ve (Y) doğrultularında tanımlanan depremin etkisi
altında iç kuvvet bileşenleri, yerdeğiştirme ve göreli kat ötelemesi gibi davranış büyüklüklerinin zamana göre değişimleri, r(X,Y) (t) , her
bir titreşim modu için 4B.3.1’e göre hesaplanan eşzamanlı modal katkıların, rn(X,Y) (t) , doğrudan toplanması ile elde edilecektir:
YM
r(X,Y) (t) = ∑ rn(X,Y) (t) (4B.11)
n =1

4B.3.4 – (X) ve (Y) doğrultularında tanımlanan depremin etkisi altında tipik bir n’inci titreşim modunda, taşıyıcı sistemin x ekseni
(x)
doğrultusunda modal taban kesme kuvveti ve buna karşı gelen taban devrilme momenti’nin zamana göre değişimleri Vtxn,max (t) ve
M(x)
oxn,max (t) Denk.(4B.12) ile hesaplanır:
(x) N(X,Y) N
Vtxn (t) = ∑ fixn (t) = m(X) (X,Y)
txn αnR (t) M(X,Y) (X,Y)
oxn (t) = ∑ fixn (t) Hi (4B.12)
i =1 i =1
Bu büyüklüklere ait mod katkılarının zaman tanım alanında toplanması da 4B.3.3’e göre yapılacaktır.
4B.3.5 – Zaman tanım alanında Mod Toplama Yöntemi ile yapılacak doğrusal hesaplarda en az 11 deprem yer hareketi takımı
kullanılacaktır. Birbirine dik yatay iki doğrultudaki ivme kayıtları taşıyıcı sistemin (X) ve (Y) asal eksenleri doğrultusunda aynı anda
birlikte etki ettirilecektir. Daha sonra ivme kayıtlarının eksenleri 90o döndürülerek hesap tekrarlanacaktır. Hesaplarda kullanılacak
deprem kayıtlarının seçimi ve ölçeklendirilmesi 2.5’e göre yapılacaktır. 4B.3.6 – Azaltılmış deprem etkileri altında davranış
büyüklükleri, yapılan en az 2x11 = 22 hesabın her birinden 4B.3.3’e göre elde edilecek sonuçların enbüyük mutlak değerlerinin
ortalaması olarak bulunacaktır.
MOD KATKILARININ BİRLEŞTİRİLMESİ
Mod birleştirme yöntemine göre yapılan deprem analiz sonucunda bulunan deplasman yatay kuvvet, kesme kuvvetlerinin nasıl
birleştirileceğine karar vermek gerekir. 8 katlı bir yapının 1. katı için n tane mod ve bu modlara karşı gelen n tane deplasman var iken
1. katın deplasmanı hangisi olacak sorusuna cevap aranmaktadır. Bu yöntemin çözümünde kullanılan Spektral Eğriler (ve bu eğrilerden
bulunan değerlerinde en büyükleri olacağından) sadece en büyük değerleri verecek şekilde hazırlandıkları için ve belirli bir andaki çeşitli
modların katkılarının bulunmasında yeterli olmadığı için matematiksel bir takım yaklaşıklığın yapılması gerekli olmaktadır. Bu
gereksinim bütün modların aynı zamanda olduğu kabul edilerek giderilmektedir. O zaman tüm modların aynı zamanda olması
durumunda oluşan yer değiştirme, yatay kuvvet ve kesme kuvveti her mod için bulunanların birleştirilme şekli deprem yönetmeliğinin
aşağıda verilen 2.8.4. maddesine göre yapılır.
“2.8.4. Mod Katkılarının Birleştirilmesi
Binaya etkiyen toplam deprem yükü, kat kesme kuvveti, iç kuvvet bileşenleri, yer değiştirme ve göreli kat ötelemesi gibi büyüklüklerin
her biri için ayrı ayrı uygulanmak üzere, her titreşim modu için hesaplanan ve eşzamanlı olmayan maksimum katkıların istatistiksel
olarak birleştirilmesi için uygulanacak kurallar aşağıda verilmiştir:
2.8.4.1 – Tm<Tn olmak üzere, gözönüne alınan herhangi iki titreşim moduna ait doğal periyotların daima
 Tm 
 < 0.8 [Tm < Tn ] koşulunu sağlaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Karelerin Toplamının Kare
 Tn 
Kökü Kuralı uygulanabilir. [Binanın m’inci ve n’inci doğal titreşim periyotları [s]]
2.8.4.2–Yukarıda belirtilen koşulun sağlanamaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Tam Karesel
Birleştirme (CQC) Kuralı uygulanacaktır. Bu kuralın uygulanmasında kullanılacak çapraz korelasyon katsayıları’nın hesabında, modal
sönüm oranları bütün titreşim modları için %5 olarak alınacaktır.”
Mod Katkılarının Birleştirilmesi Kombinasyonlar
Modal tepkiler analizlerde belirli kombinasyonlara göre yapılır. Bu kombinasyonlar farklı yönetmeliklerde kabul edilen belirli metotlara
göre kullanılır ve yönetmeliklerde verilen 2 temel kombinasyon vardır.
1. Modal Kombinasyonlar 2. Direkt Kombinasyonlar

1. Modal Kombinasyonlar: İstatistiksel modal kombinasyon metotlarıdır. Bu metotlarda her ülkenin kendi yönetmeliğindeki
uygulamak istediği modal etkilerin matematiksel olarak formüle edilmesiyle elde edilen arttırılmış veya azaltılmış ya da ortalama değer
olarak alınan değerlerdir. Bu metotlar arasında en çok kullanılanlar aşağıdaki gibidir.
- SRSS (Square Root of Sum of Squares) : Karelerin toplamının karekökü
- CQC (Complete Quadratic Combination) : Tam karesel birleştirme
- ABS (Sum of the Absolute Value) : Mutlak değer
- GMC (General or Gupta Modal Combination) : Modal kombinasyon
SRSS: Modal sönümlemenin hesaba katılmadığı bir hesap yöntemidir ve dolayısıyla sönüm değeri sıfır olmaktadır. Bu yöntem (SRSS),
deplasman veya kuvvetlerin değerlerini tahmin etmek için, maksimum mod değerlerinin karelerinin toplamının karekökünü kullanmaktır.
SRSS yöntemi, bütün maksimum mod değerlerinin istatistiksel olarak bağımsız olduklarını kabul eder. Çok sayıda frekansın hemen
hemen özdeş olduğu üç boyutlu yapılarda bu kabul doğrulanmaz. SRSS yöntemi, yükler doğrultusunda olan taban kesme kuvvetlerini,
gerçek değere göre yaklaşık olarak yüzde 30’a kadar eksik ve yüklere dik doğrultudaki taban kesme kuvvetlerini ise on misli kadar
fazla hesaplamaktadır (Wilson, 2000).
 2 
Deplasman xmax s = ∑ xi.mod = x12 + x22 + :::::: + xn2 
 2 
Kuvvet Fmaxs = ∑ Fi.mod = F12 + F22 + :::::: +Fxn2 
SSRS   mod etkilerinden
Kesme 2
Vmaxs = ∑ Vi.mod = V12 + V22 + :::::: + Vn2 
 
 2 2 2 2
Moment Mmaxs = ∑ Mi.mod = M1 + M2 + :::::: +Mn 

CQC: Modal sönümlemenin hesaba katıldığı bir yöntemdir. Bu hesap yönteminde modal sönümleme sıfır alınırsa aynı SRSS
yöntemindeki gibi bir hesap yöntemi oluşur. Yeni MBY; Tam Karesel Birleştirme (CQC) olup, bu yöntem ilk defa 1981 de
yayınlanmıştır. Rasgele titreşim teorilerine dayanan ve mühendislerin çoğu tarafından geniş kabul görmüş olan bu yöntem, sismik
analiz yapan modern bilgisayar programlarının çoğuna bir seçenek olarak girmiştir. Mod değerlerinden tipik bir kuvvetin pik değeri çift
toplam denklemini uygulayarak, CQC yöntemi ile tahmin edilebilir. Mutlak değerlerin toplamı, çok kaba bir şekilde, bütün sonuçları
gerçek değerinden fazla vermektedir. Buna karşılık CQC yöntemi, zaman tanım alanında kesin hesaba yakın ve çok gerçekçi değerler
vermektedir (Wilson, 2000). SRSS tekniğinin, frekansları yakın modal tepkilerin toplanmasında büyük sapmalar yaptığı görülmüştür.
Tm/Tn0.80 koşulu sağlanmaması durumunda bu yöntemin kullanılması gerektiği deprem yönetmeliğinde belirtilmektedir.
  
0.5
N 2 N N
Deplasman x maxs =  ∑ X jo + ∑ ∑ κij Xio X jo   
  j =1 i =1j =1 i≠ j  
 0.5
 mod ve sönüm etkilerinden
 N 2 N N  
Kuvvet Fmax s =  ∑ Fjo + ∑ ∑ κijFioFjo  
  j =1 i = 1j = 1 i ≠ j 
GMC,CQC 
0.5
  ηij = ωi / ωj 
 N 2 N N  
Kesme Vmax s =  ∑ Vjo + ∑ ∑ κij Vio Vjo  
  j =1 i =1j =1  i≠ j 
 0.5  κ =
8ξ2sönüm (1 + ηij )η3/2
ij
Moment M N 2 N N   ij
maxs =  ∑ Mjo + ∑ ∑ κijMioMjo   (1 − ηij ) + 4ξ ηij (1 + ηij )2
2 2 2
  j =1 i =1 j =1 
i ≠ j 

ABS : Bütün modların aynı zamanda olduğu kabul edilerek ve bu esnada oluşan yer değiştirme, yatay kuvvet ve kesme kuvveti her
mod için bulunanların toplamı olarak alınır ve buna mutlak değerlerin toplamı denir. Bir yapıdaki kuvvet veya deplasmanın pik değerini
tahmin etmek için kullanılan en gerçeğe yakın (güvenli tarafta kalan) yöntem, modal davranış büyüklüklerinin mutlak değerlerinin
toplamını kullanmaktır. Ancak bu değerler çok büyük çıkmasından dolayı ekonomik olmayacağından boyutlandırmada kullanılmaz.

Deplasman 
xmaxs = ∑ xi.mod = x1 + x2 + :::::: + xn
 
Kuvvet
Fmaxs = ∑ Fi.mod = F1 + F2 + :::::: +Fn 
 
ABS   mod etkilerinden
Vmaxs = ∑ Vi.mod = V1 + V2 + :::::: + Vn 
Kesme
 
Moment
Mmax s = ∑ Mi.mod = M1 + M2 + :::::: +Mn 
GMC: Bu hesap yönteminde de modal sönümleme hesaba katılır ve büyük frekanslardaki modlar arasında oluşan modal tepkiler
birbirleri ile yüksek bir ilişkilendirme yapılarak hesabı yapılır.
2. Direkt Kombinasyonlar: Bu tür kombinasyonda, farklı yönlerdeki ivmesel yükleri de içine alan ve diğer yönlerdeki modal etkilerin
hesaba katılarak analizinin yapılmasıdır.
SRSS: Tek yönlü yapılan kombinasyon tekniğidir ve yükleme yönüne göre bağımsız olarak yapılan hesaplama yöntemidir.
ABS: Farklı yönlerdeki oluşan modal etkileri de hesaba katan bir analiz yöntemidir. Tek bir yön için yapılan hesabın farklı yönlerde de
belirli bir oran arttırarak uygulanmasıyla oluşan ve iki veya üç yönde de oluşabilecek durumları da inceleyebilen hesaptır.
MBY, modal analizdeki bulunan yapının her modunun ayrı ayrı hesaplanıp ve daha sonra bu modların istatistiksel olarak analize
katılarak hesaplanmasıdır. Bu nedenle modal analizin nasıl olduğu ve hesabı örnek üzerinde açıklanmıştır.
Uygulama: Şekildeki çerçeve verilerini kullanarak yatay deprem yüklerinin,
- CQC (Complete Quadratic Combination) : Tam karesel birleştirme

- SRSS (Square Root of Sum of Squares) : Karelerin toplamının karekökü
- ABS (Sum of the Absolute Value) : Mutlak değer
yöntemleri ile belirlenmesi. Çözüme öncelikle yönetmeliğin öngördüğü [ (Tm / Tn ) < 0.8 [Tm < Tn ]] bağıntısının kontrolü ile
başlanır.
ω T (s) [Tm / Tn ] ηij j=1 j=2 j=3

ω1 = 20.97 rad/s T1=0.30 - i=1 ω1/ω
ω1=1.000 ω1/ω
ω2=0.317 ω1/ω
ω3=0.204
ξ=0.05 ηij=ωi/ωj
ω2 = 66.06 rad/s T2=0.10 0.10/0.30=0.32 sağlanıyor i=2 ω2/ω
ω1=3.150 ω2/ω
ω2=1.000 ω2/ω
ω3=0.642
ω3 = 102.89 rad/s
T3=0.06 0.06/0.10=0.60 sağlanıyor i=3 ω3/ω
ω1=4.907 ω3/ω
ω2=1.558 ω3/ω
ω3=1.000
Çapraz korelasyon katsayısı κij=1 (i=j) ve κij<1 (i≠j) olması modların karşılıklı etkileşiminin sonuca etkisi bir modun doğrudan
katkısından daha az etkilidir. Serbest titreşim frekanslarının ayrık olması sönüm oranına bağlı olarak κij nın azalmasına sebep olur.
Örneğin,
8 x0.012 (1 + 0.317) x 0.3173/ 2 
Sönüm ξ = 0.01 iken κ12 = = 0.00023 
(1 − 0.3172 )2 + 4 x 0.012 x 0.317(1 + 0.317)2 

 Oran (0.00023 / 0.0058) ⋅ 100 = %4
2 3/ 2 
8 x0.05 (1 + 0.317) x 0.317
Sönüm ξ = 0.05 iken κ12 = = 0.0058 
2 2 2
(1 − 0.317 ) + 4 x 0.05 x 0.317(1 + 0.317) 2 

κij
j=1 j=2 j=3
2 3/ 2
8ξ (1 + ηij )ηij3/2
2
i=1 1.0000 κ = 8 x0.05 (1 + 0.317) x 0.317
= 0.0058 0.0024
κij = ξ=0.05 12
(1 − 0.317 2 )2 + 4 x 0.052 x 0.317(1 + 0.317 )2
(1 − ηij2 )2 + 4ξ2 ηij (1 + ηij )2 i=2 0.0058 1.0000 0.0466
i=3 0.0024 0.0466 1.0000
Etki oranı %4 kadar düşmektedir. Buna göre modların karşılıklı etkileşimi ihmal edilmesi halinde TamKareselBirleştirme yöntemi
KarelerininToplamınınKarekökü yöntemine dönüşür. Yani bu iki yöntem arasındaki tek fark sönüm etkisi oluşan modların etkileşimidir.

Yatay deplasmanların (SRSS, CQC ve ABSSUM) hesabı

2.8602  9.5460   8.03 
 2.236 
ω12 2
= 20.97 → [x1] = 10 −3 
3.9498 
 ω22 2
= 66.06 → [x2 ] = 10 −5
  ω32 = 102.892 → [x3 ] = 10−6  −12.65 
 4.5400   −7.998   6.05 
0.5 x’ler j=1 j=2 j=3 j=1 j=2 j=3

N N N  i=1 0.00286 0.000096 0.0000083 i=1 1.0 0.0058 0.0024
Xmax =  ∑ X 2jo + ∑ ∑ κijXio X jo  κij
 j=1 i = 1 j= 1 i ≠ j i=2 0.00395 0.000022 0.000013 i=2 0.0058 1.0 0.0466
i=3 0.00454 -0.000083 0.0000061 i=3 0.0024 0.0466 1.0
0.5
  
  0.0058 x0.00286 x0.000096  
 
i =1 j =2 i =1,j = 2(0.0058) 
    
  +  0.0024 x0.00286 x0.000008  
    i =1 j=3  i =1,j =3(0.0024)  
0.00286 2 
N 1.mod  
  N N  x0.00286 
X1max =  ∑ +0.00009622.mod  + ∑∑  +  0.0058x0.000096 
i =2j =1(0.0058)   = 0.0028624
 i =2 j =1
 j =1 +0.00000832  i=1 j =1  
  3.mod   +  0.0465 x0.000096 x0.000008  
   i =2 j =3 i =2j =3(0.0465)  
  
  + ( 0.0024 x0.000008x0.00286 )i =3j =1(0.0024)  
  
 (
+ 0.0465 x0.000008x0.000096 )i=3j =2(0.0465)  
  i≠ j
0.5
 ( 0.0058x0.00395x0.000022 )i =1,j=2(0.0058) 
  
  + ( 0.0024 x0.00395x ( −0.000001) ) 
  = =
2   i 1,j 3(0.0024 )

CQC
0.00394 9
N N  + ( 0.0058x0.00395x0.000022 )i = 2j =1(0.0058)
N 1.mod
 
 
X2 max =  ∑ +0.0000223622.mod  + ∑∑    = 0.00395
 j =1
 + ( −0.0000013 )2 
i =1 j =1


+ ( 0.0465 x0.000 022x ( −0.000001) ) 
i = 2j = 3(0.0465)  
  3.mod 
  + ( 0.0024 x0.00395x ( −0.000001) ) 
  i =3j =1(0.0024)  
  + ( 0.0465 x0.000022x ( −0.000001) ) 
  i =3j = 2(0.0465)    i ≠ j
0.5
 ( 0.0058x0.00454x ( −0.00008 ) ) 
 i =1,j = 2(0.0058)
 
  + ( 0.0024 x0.00454x0.0000065 ) 
 0.00454 2 i =1,j =3(0.0024)
  
N N (
N 1.mod
  + 0.0058x0.00454x ( −0.00008 ) ) 
  i = 2j =1(0.0058)   = 0.0045407
= ∑  + ( −0.00008 )2.mod  ∑∑ 
2
X3max
 j =1 
  +0.00000652  i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −0.00008 ) x0.0000065 )i =2j =3(0.0465)  
  3.mod   + ( 0.0024 x0.00454x0.0000065 ) 
  i =3j =1(0.0024) 
  + ( 0.0465 x ( −0.00008 ) x0.0000065 ) 
    i ≠ j
i =3j = 2(0.0465) 
Kat Mod Mod 1 Mod 2 Mod 3 [ x 12 + x 22 + x 23 ]0.5

SRSS
1 x1 0.0028602 0.000096 0.000008 (x1)max = 0.0028618

2 x2 0.0039498 0.000022 -0.000001 (x2)max = 0.0039499
3 x3 0.0045400 -0.00008 0.0000065 (x3)max = 0.0045411
X(1) = 0.0028602 + 0.000096 + 0.000008 = 0.0029637 

ABSSUM
X(2) = 0.0039498 + 0.000022 + −0.000001 = 0.0039848  BOYUTLANDIRMADA KULLANILAMAZ


X(3) = 0.0045400 + −0.00008 + 0.0000065 = 0.0046805 
 x12 + x 22 + x32 + x 42  0.5 [DY 2.8.4.1] Tam Karesel Birleştirme ABSSUM

Kat Mod x1 x2 x3   Kuralı [CQC] [DY2.8.4.2]
1 Mod1 0.0028602 0.000096 0.000008 (x1)max = 0.00286 [x1]max = 0.0028624 [x1]max = 0.0029637
2
3
Mod2
Mod3
0.0039498
0.0045400
0.000022
-0.00008
-0.000001
0.0000065
(x2)max = 0.00395
(x3)max = 0.00454
< [x2]max =0.00395
[x3]max =0.004541
< [x2]max = 0.0039848
[x3]max = 0.0046805

Yatay deprem kuvvetlerinin (SRSS, CQC ve ABSSUM) hesabı

58.33   19.32   3.94 
F1.mod = 80.56  kN F2.mod =  4.53  kN F3.mod =  −6.21 kN
92.59   −16.19   2.97 
0.5 j=1 j=2 j=3
N N N  i=1 1.0 0.0058 0.0024
Fmax =  ∑ Fjo2 + ∑ ∑ κijFioFjo 
 j =1 i =1 j = 1 i ≠ j
i=2
i=3
0.0058
0.0024
1.0
0.0466
0.0466
1.0
κij
0.5
 ( 0.0058x58.33x19.32 )i =1,j =2(0.0058)  
  
  + ( 0.0024 x58.33x3.94 )i =1,j =3(0.0024)  
 58.332   
 N  1.mod
 N N  + ( 0.0058x58.33x19.32 )i =2j =1(0.0058)  

F1max =  ∑  +19.3222.mod  + ∑∑    = 61.74
 j =1   i =1 j =1  + ( 0.0465 x19.32x3.94 )i = 2 j =3(0.0465) 

  +3.943.2 mod   

  + ( 0.0024 x58.33x3.94 )i =3j =1(0.0024)  
  
  + ( 0.0465 x19.32x3.94 )i =3j =2(0.0465)  
   i ≠ j
0.5
 ( 0.0058x80.56x4.53 )i =1,j =2(0.0058) 
  
  + ( 0.0024 x80.56x ( −6.21) ) 
  i =1,j =3(0.0024) 
80.56 2   
N 1.mod  + ( 0.0058x80.56x4.53 ) 
  N N i = 2j =1(0.0058)
F2max =  ∑ +4.5322.mod  + ∑∑    = 80.92
CQC
i =1 j =1 + ( 0.0465 x 4.53x ( −6.21) )i = 2 j = 3(0.0465)
 j =1  
 + ( −6.21)2    
  3.mod   + ( 0.0024 x80.56x ( −6.21) ) 
  i =3j =1(0.0024)  
  + ( 0.0465 x 4.53x ( −6.21) ) 
  i = 3j = 2(0.0465)   i ≠ j
0.5
 ( 0.0058x92.59x ( −16.19 ) ) 
 i =1,j = 2(0.0058)
 
  + ( 0.0024 x92.59x2.97 ) 
 92.592 = =
  i 1,j 3(0.0024)

N 1.mod
 N N  + ( 0.0058x92.59x ( −16.19 ) ) 
 
=  ∑  + ( −16.19 )2.mod  + ∑∑ 
2 i = 2j =1(0.0058)  
F3max = 93.93
 j =1 i =1 j =1 + ( 0.0465 x ( −16.19 ) x2.97 )
 
  2   i = 2j =3(0.0465)  
+2.973.mod
    + ( 0.0024 x92.59x2.97 ) 
  i =3j =1(0.0024) 
  + ( 0.0465 x ( −16.19 ) x2.97 ) 
  i =3j = 2(0.0465)   i ≠ j
0.5
Kat Mod Mod 1 Mod 2 Mod 3 F12 + F2 2 + F33 
SRSS
1 F1 58.33 19.32 3.94 (F1)max = 61.57

2 F2 80.56 4.53 -6.21 (F2)max = 80.93
3 F3 92.59 -16.19 2.97 (F3)max = 94.04
N
C: Mutlak Değerlerinin Toplamı (ABSSUM) için; r(t)max ≤ ∑ rj (t)max  = r10 + .... + rn0 + .... + rN0 bağıntısından,
j =1
ABSSUM
F(1) = 58.33 + 19.32 + 3.94 = 81.59

F(2) = 80.56 + 4.53 + −6.21 = 91.3
F(3) = 92.59 + −16.19 + 2.97 = 111.75
TRSS < CQC < ABSSUM

61.52  61.74  81.59 
Yatay deprem kuvvetlerin Karşılaştırma
F = 80.93  kN < 80.92  kN
  < 91.32  kN
94.04  93.93  111.75 

TRSS < CQC < ABSSUM

61.52  61.74  81.59 
Yatay deprem kuvvetlerin Karşılaştırma
F = 80.93  kN < 80.92  kN
  < 91.32  kN
94.04  93.93  111.75 
Kat kesme kuvvetlerinin (SRSS, CQC ve ABSSUM) hesabı
  1 1 1 58.33   231.48    1 1 1  19.32  7.66 
 
V1.mod dan = [I]üstüçgen FĐi  0 1 1 ⋅ 80.56  kN = 173.15  kN V2.mod dan = [I]üstüçgen FĐi  0 1 1 ⋅  4.53  =  −11.66  kN
 
0 0 1 92.59   92.59  0 0 1  −16.19   −16.19 
   
KESME KESME
  1 1 1  3.94   0.70 

V3.moddan = [I]üstüçgen FĐi  0 1 1 ⋅  −6.21 =  −3.24  kN KULLANILARAK HESAPLANIR

0 0 1  2.97   2.97 
 
KESME
0.5 j=1 j=2 j=3

N N N  i=1 1.0 0.0058 0.0024
Vmax =  ∑ Fjo2 + ∑ ∑ κij Vio Vjo 
 j =1 i =1 j =1 i ≠ j
i=2
i=3
0.0058
0.0024
1.0
0.0466
0.0466
1.0
κij
0.5
 ( 0.0058 x 231.48x7.66 )i =1, j = 2(0.0058)  
  
  + ( 0.0024 x 231.48x0.7 ) 
i =1, j = 3(0.0024)
  2   
 N 231.481.mod  N N  + ( 0.0058 x 231.48x7.66 ) 
 
=  ∑  +7.662.mod  + ∑ ∑    = 231.65
2 i = 2j = 1(0.0058)
V1max
 j =1 i =1 j =1  + ( 0.0465 x 7.66x0.7 )i = 2 j = 3(0.0465) 
  2   
+0.73.mod 
    + ( 0.0024 x 231.48 x0.7 ) 
  i = 3 j = 1(0.0024) 
  + ( 0.0465 x 7.66x0.7 ) 
  i = 3 j = 2(0.0465)   i ≠ j
0.5
 ( 0.0058 x173.15x ( −11.65 ) ) 
 i =1,j = 2(0.0058)
 
  + ( 0.0024 x173.15x ( −3.24 ) ) 
  2   i =1,j = 3(0.0024) 
  173.15  + 0.0058 x173.15x ( −11.65 ) ) 
 N N  (
1.mod

N  i = 2j =1(0.0058)  
CQC
V2 max =  ∑ + ( −11.66 )2.mod  + ∑∑ 
2
  = 188.05
 j =1   i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −11.65 ) x ( −3.24 ) )i =2j =3(0.0465)  
 + ( −3.24 )3.mod 
2
 
  + ( 0.0024 x173.15x ( −3.24 ) )i =3j =1(0.0024)  
  
  + ( 0.0465 x ( −11.65 ) x ( −3.24 ) )i =3j = 2(0.0465)  
 i≠ j
0.5
 ( 0.0058 x92.59x ( −16.19 ) ) 
 i =1,j = 2(0.0058)
 
  + ( 0.0024 x92.59x2.97 ) 
 92.592 i =1,j =3(0.0024)
  
N 1.mod
  + ( 0.0058 x92.59x ( −16.19 ) ) 
  N N
=  ∑  + ( −16.19 )2.mod  + ∑∑ 
2 i = 2j =1(0.0058)  
V3max = 93.93
 
 j =1  +2.972  i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −16.19 ) x2.97 )i =2j =3(0.0465)  
  3.mod   
  + ( 0.0024 x92.59x2.97 )i =3j =1(0.0024) 
  
  + ( 0.0465 x ( −16.19 ) x2.97 )i =3j =2(0.0465)  i ≠ j
0.5
Kat Mod Mod 1 Mod 2 Mod 3  V12 + V2 2 + V33 
SRSS
1 V1 231.48 7.66 0.7 (V1)max = 231.61

2 V2 173.15 -11.66 -3.24 (V2)max = 173.57
3 V3 92.59 -16.19 2.97 (V3)max = 94.04
V(1) = 231.48 + 7.66 + 0.7 = 239.84
ABSSU
V(2) = 173.15 + −11.66 + −3.24 = 188.05

M
V(3) = 92.59 + −16.19 + 2.97 = 111.75
TRSS < CQC < ABSSUM

231.61 231.65  239.84
Karşılaştırma    
V = 173.57  kN < 188.05  kN

< 188.05 

kN
94.040  93.93  11.75 
TASARIMDA KULLANILMAZ

Kat momentlerinin (SRSS, CQC ve ABSSUM) hesabı
1776.288   −58.48  1.94 

M1.mod dan = 850.368  kNm M2.mod dan =  −89.12  kNm
  M3.mod dan = -0.87  kNm
 296.288   −51.81  9.50 
0.5 j=1 j=2 j=3

N N N 
Mmax =  ∑ M2jo + ∑ ∑ κijMioM jo  i=1 1.0 0.0058 0.0024
 j =1 i =1 j = 1 i ≠ j i=2 0.0058 1.0 0.0466 κij
i=3 0.0024 0.0466 1.0
0.5
 ( 0.0058 x 1776.29x ( −58.48 ) ) 
  i =1, j = 2(0.0058)

  + ( 0.0024 x 1776.29x1.94 ) 
  2   i = 1, j = 3(0.0024) 
  1776.29 
1.mod
 N N  + ( 0.0058 x 1776.29x ( −58.48 ) )
 N
  i = 2 j = 1(0.0058)  
=  ∑  + ( −58.48 )2.mod  + ∑ ∑ 
2
M1m ax   = 1776.91
 j =1  2
 i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −58.48 ) x1.94 )i = 2 j = 3(0.0465) 
  +1.943.mod   
  + ( 0 .0024 x 1776.29x1.94 )i = 3 j =1(0.0024) 
  
  + ( 0.0465 x ( −58.48 ) x1.94 )i = 3 j = 2(0.0465 ) 
   i ≠ j
0.5
 ( 0.0058 x 850.37x ( −89.12 ) ) 
  i =1, j = 2(0.0058) 
  + ( 0.0024 x 850.37x ( −0.87 ) ) 
  2   i = 1, j = 3(0.0024) 
 850.371.mod  
 N N  (
N    + 0.0058 x 850.37x ( −89.12 ) )
i = 2 j = 1(0.0058)  
CQC
=  ∑ + ( −89.12 )2.mod  + ∑ ∑ 
2
M2 max   = 854.51
 j =1   i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −89.12 ) x ( −0.87 ) )i = 2 j = 3(0.0465)  
 + ( −0.87 )
2
  
  3.mod 
 + ( 0.0024 x 850.37x ( −0.87 ) )i = 3 j =1(0.0024)  
  
  + ( 0.0465 x ( −89.12 ) x ( −0.87 ) ) 
  i≠ j
i = 3 j = 2(0.0465)  
0.5
 ( 0.0058 x 296.29x ( −51.81) ) 
  i =1,j = 2(0.0058)

  + ( 0.0024 x 296.29x9.5 ) 
  2   i =1, j = 3(0.0024) 
 296.29 
 N N  (
1.mod
  + 0.0058 x 296.29x ( −51.81) )
 N  i = 2 j = 1(0.0058)  
=  ∑  + ( −51.81)2.mod  + ∑ ∑ 
2
M3 max   = 300.58
 j =1  2
 i =1 j =1  + ( 0.0465 x ( −51.81) x9.5 )i = 2 j = 3(0.0465) 
  +9.53.mod   
  + ( 0.0024 x 296.29x9.5 )i = 3 j =1(0.0024) 
  
  + ( 0.0465 x ( −51.81) x9.5 )i = 3 j = 2(0.0465 ) 
   i ≠ j
0.5
Kat Mod Mod 1 Mod 2 Mod 3 M12 + M22 + M33 
SRSS
1 M1 1776.29 -58.48 1.94 (M1)max = 1777.25

2 M2 850.37 -89.12 -0.87 (M2)max = 855.03
3 M3 296.29 -51.81 9.5 (M3)max = 300.93
M(1) = 1776.29 + −58.48 + 1.94 = 1836.71

ABSSUM
M(2) = 850.37 + −89.12 + −0.87 = 940.36

M(3) = 296.29 + −51.81 + 9.5 = 357.60
TRSS < CQC < ABSSUM

1777.25  1776.91 1836.71
Karşılaştırma
M = 855.03  kNm < 854.51  kNm
  < 940.36  kNm
300.93  300.58  357.60 
TASARIMDA KULLANILMAZ
Sonuç olarak modların katkıları CQC ile birleştirilerek hesap yapılması halinde sistemin zaman alanında dinamik hesap yapılmasına
gerek kalmaz.

5.12.2. SAYISAL ÇÖZÜMLEME YÖNTEMİ
Mod birleştirme yönteminin uygulamadığı doğrusal elastik olmayan davranış gösteren sistemlerin deprem hesapları bu yöntemle
yapılır. Deprem yönetmeliğinde bu durum “Zaman tanım alanında doğrusal elastik olmayan hesap yapılması durumunda, taşıyıcı
sistem elemanlarının tekrarlı yükler altındaki davranışını tanımlayan iç kuvvet-şekil değiştirme bağıntıları, bu yönetmeliğin genel
felsefesi çerçevesinde, geçerliliği teorik ya da deneysel olarak kanıtlanmış yöntemlerle elde edilecektir.” diye bir çözüm sunmaktadır.
Bir sistemin hareketinde etkili parametre tek ise bu tür sistemlere tek, eğer birden fazla ise çok serbestlik dereceli sistemler olarak
kabul edilir. Sistemin hareketi serbestlik derecesi kadar yazılacak diferansiyel denklemler sonucu belirlenir. Bu yapılarda genellikle kat
sayısı ile belirlenmektedir. Sistemin davranışının belirlenmesinde tek serbestlik dereceli sistemler için hareket denklemi bağıntıları elde
edilerek uygun değişimler ile çok serbestlik dereceli sistemlere uygulanır. Doğrusal elastik olmayan davranış gösteren yani nonlineer
tek serbestli dereceli bir sistemin hareket denklemi aşağıdaki şekilde verilen sistemin serbest cisim diyagramlarından elde edilir. xg
zemin hareketi olup burada dikkate alınmamaktadır.
EI=∞
m
k k
k m1
c1 x
c1
k c1xɺ 1
P(t) k1 x1 m1ɺxɺ1 P(t)
c1
c1 xg
Yaylı sistem
xg x
xt = xg + x Şekil 5.15. Tek serbestlik dereceli sistem davranışı
Verilen bir sistemin genel hareket denklemi,
mxɺɺ + cxɺ + kx = F ……………………………………………………………………………..1
olarak yazılır. Genel hareket denklemindeki ifadelere karşı gelen kuvvetler verilen tek serbestlik dereceli sistemde bir ti zamanında FI
atalet kuvveti, Fk rijitlik ve Fc sönüm kuvveti olmak üzere kuvvetler dengesi aşağıdaki şekilde elde edilir.
I i ] + Fk [ti ] + FC [ti ] = F[ti ] …………………………………………………………..…….2

F[t
Bu bağıntının bir ∆t gibi bir süre sonraki hali,
I i + ∆t] + Fk [ti + ∆t] + FC [ti + ∆t] = F[ti + ∆t]

F[t …………………………………………3
olur. 3 bağıntısından 2 bağıntısı çıkartılarak ∆t zaman sonra kuvvetlerdeki artış,
∆FI + ∆Fk + ∆FC = ∆F …………………………………………………………………..……4

olarak bulunur. Kuvvetlerdeki artış ve genel hareket denkleminde karşı gelen parametreler,
∆FI [t i ] = F[t
I i
+ ∆t] − F[t
I i
] = m∆ɺɺ
x [t i ]
∆Fc [t i ] = Fc [t i + ∆t] − F[t i ] = c [t i ] ∆xɺ [t i ]

……………………………..…………………..5
∆Fk [t i ] = Fk [t i + ∆t] − Fk [t i ] = k [ti ] ∆x [t i ]
∆F[t i ] = F[t i + ∆t] − F[t i ]
olarak ifade edilir. Burada etkili olan deplasman, hız ve ivme parametrelerindeki artışlar aşağıdaki gibi elde edilir.

∆x = x[ti + ∆t] − x[ti ] ………………………………………………………………………..6
∆xɺ = x[t
ɺ i + ∆t] − x[t
ɺ i ] ………………………………………………………………………..7
∆ɺɺx = ɺɺx[ti + ∆t] − ɺɺx[ti ] ………………………………………………………………………..8
Nonlineer bir sistemin sönüm ve rijitliğe göre davranış eğrileri ve ti ve ti+∆t aralığındaki eğimleri aşağıda verilmiştir [2].
∆fk [t] fk[x] F[t]

F[t+∆t]
fc[t+∆t fk[t+∆t]
∆F[t]
∆fc [t] ∆fk [t] F[t]
fc[t] fk[t]
 ∆f   ∆f 
eğim= c [t] =  c  eğim= k [t] =  k  c
 ∆xɺ   ∆x 
a b ∆[t]
∆xɺ [t] ∆x [t]
xɺ x t
xɺ [t] xɺ [t + ∆t] x [t] x [t + ∆t] ti [ti + ∆t]
Şekil 5.16. Nonlineer sistemlerde a. sönüm b. rijitlik c. Kuvvet eğrisi [2]
Verilen eğriler üzerinde rijitlik ve sönüm değerleri eğimlerden bulunur. Genel hareket denklemi 1’de yerine yazılarak,
m∆ɺɺ ɺ + k[t]∆x[t] = ∆F[t] ……………………………………..………………9

x[t] + c[t]∆x[t]
∆t zaman sonraki genel hareket denklemi bağıntısı elde edilir.
• LİNEER İVME DEĞİŞİMİ METODU
İvmenin lineer değiştiği kabul edilerek bir ti zamanındaki ivme değeri bilindiğine göre ti+∆t zaman sonraki ivme değerleri hesaplanması
esasına dayanmaktadır [Şekil 6]. Bu hesap yöntemine adım adım ivme yöntemi de denir.
ɺɺ
x [t]
∆ɺɺ
x
∆t
ɺɺ
x [ti ] x [ti + ∆t]
ɺɺ
t
ti ti +∆t
Şekil 5.17. Lineer ivme değişimi

Bir ti anında bilinen ivme değeri ɺɺ[ t i ] ise ivmenin lineer değişiği kabul edilerek bir t+∆t anındaki ivme değeri yukarıdaki şekilden de
x
görülebileceği üzere,
∆ɺɺ
x
x[ti ] = ɺɺ
ɺɺ x[ti ] + ……………………………………………………………………...……10
∆t
bulunur. 10 bağıntısı 9 bağıntısında yerine yazılır ve 2 defa integrali hesaplanırsa hız ve deplasman bağıntıları,
∆t
Hız ∆x[t
ɺ i ] = ɺɺx[t] ∆ti + ∆ɺɺx[ti ] ……………………………….…………..……11
2
∆t 2 ∆t 2
Deplasman ∆x[ti ] = x[t
ɺ i ] ∆t + ∆x[t
ɺ i] + ∆ɺɺx[ti ] …………………..……….……..12
2 6
bulunur. 11 bağıntısından ivme değeri hesaplanarak 12 bağıntısında yerine yazılırsa,

6 6 3 ∆t
∆ɺɺx[ti ] = ∆x[ti ] − ∆x[t
ɺ i ] − 3x[t
ɺɺ i ] …… ∆x[t
ɺ i] = ∆x[ti ] − ɺɺx[ti ] − 3x[t
ɺ i ] …..13-14
∆t 2
∆t 2 ∆t 2
ivme ve hız değerleri bulunur. Bu değerler genel hareket denkleminde yerine yazılırsa kuvvetteki artış,
 6x[t] 6x[t] ɺɺ  + c[t]  3∆tx[t] − ∆tx[t] − 3x[t]
ɺ 
ɺ ɺɺ
∆F[t] = k∆x[t] + m  2 − − 3x[t]    ……………15
 ∆t ∆ t   ∆ t 2 

olarak bulunur. Bu bağıntının sol tarafı k ile belirtilirse,

k∆x[t] = ∆ F[t] ……………………………………………………………………...……….16
olur. Buradan deplasman,

∆F 6m 3c
∆x = ……………… ki = ki + 2 + i …………………………17-18
∆k ∆t ∆t
olarak yazılır. Buradan F kuvvetindeki artış kütle ve sönüme bağlı olarak
 6xɺ ∆tx
ɺɺi  + c i  
ɺɺi
∆F = ∆F + m  i + 3x + 3xɺ i  ……………………....………………………..19
 ∆t   2 
olarak bulunur. Bulunan deplasman, hız ve ivme değerlerindeki ∆t zaman sonraki artış aşağıda şekil üzerinde verilmiştir. Bu şeklin
incelenmesinden sistemin başlangıç değerlerinde ivme>hız>deplasman iken ∆t zaman sonraki durum ise ivme<hız<deplasman
olduğu görülmektedir. Eğer ∆t=ν olarak alınırsa deplasman, hız ve ivmedeki değişim fonksiyonel olarak aşağıdaki şekil üzerinde
görmek mümkündür. Şekil 7: İvme, hız ve deplasman değişimi
∆ɺɺ
x [t] ∆ɺɺ
x
Đvme x[ν] = ɺɺ
ɺɺ x [t] + ν
ɺɺ
x [t] ∆t
ɺɺ 2
∆xɺ [t] Hız ɺ ν] = xɺ [t] + xɺ [t]ν + ∆x ν
x[
∆t 2
xɺ [t]
ν
2 3
∆x [t] Deplasman x[ν] = x [t] + xɺ [t]ν + ɺɺ ν ∆ɺɺ
xν
x[t] +
2 ∆t 6
x [t]
ti t i + ∆t
6, 7 ve 8 bağıntısında ivme, hız ve deplasman,
x[ti + ∆t] = ∆ɺɺ

ɺɺ x + ɺɺ
x[ti ] ɺ i + ∆t] = ∆xɺ + x[t
x[t ɺ i] x[t i + ∆t] = ∆x + x[ti ] ..........20
değerleri bulunur. Bu değerler 3 bağıntısında yerine yazılır ve zamana bağlı olmayan kütle terimi [m] yani atalet kuvveti
I i + ∆t] = ma = mx[t i + ∆t] alınarak ivme,
F[t ɺɺ
F[ti + ∆t] − Fk [ti + ∆t] − FC [ti + ∆t]

x[ti + ∆t] =
ɺɺ …………….…………………………..21
m
olarak hesaplanır.
• WILSON-φ METODU
Bu metoda yukarıda açıklanan lineer ivme değişim metodu esasına dayanmaktadır.
Fc Fk
Tanjant
ɺɺ
x [t]
Fc[t+ν] Fk[t+ν]
rijitlik ∆ɺɺ
x
Tanjant
∆ɺɺ
x
sönüm ∆Fc ∆Fik
Fc[t] Fk[t]
Sekant Sekant c
sönüm rijitlik
a ∆
ɺɺ
x [ti ] x [ti + ∆t] 1.5
ɺɺ x [ti + φ∆t] 1.5
ɺɺ
∆xɺ [t] ∆x [t] b
1.5
xɺ x ti ti +∆t ti +φ∆
∆t t (s)
xɺ [t] xɺ [t + ν] x [t] x [t + ν] ν=φ∆t
Şekil 8: a. Nonlineer viskos sönüm b. Nonlineer rijitlik c. İvme artışı [3]

Verilen şekilde bir ti, ti+∆t ve ti+φ∆t zamanlarda verilen ivme değerleri kullanılarak belli bir zaman sonraki değerler belirlenir. Bunun
için ivme değeri için,
 [t − ti ]  ∆ɺɺ
x
x[ti ] = ɺɺ
ɺɺ x[ti ] + ∆ɺɺ
x = [t − ti ] ……………………………………….22
 [ti + φ∆t] − [ti ]  ν
bağıntısı elde edilir. Bu bağıntıda ν=φ∆t olarak alınmıştır. 8 bağıntısı kullanılarak 22 bağıntısı 2 defa integrali hesaplanırsa hız ve
deplasman değerleri,
∆ɺɺ
x ɺɺ
x ∆ɺɺ
x
ɺ = xɺ i + ɺɺ
x[t] x[t − t i ] + [t − ti ]2 x[t] = x[t] + xɺ i [t − ti ] + [t − ti ]2 + [t − ti ]3 ……………….…………….………..….23
2ν 2 6ν
olur. t=ti +ν olarak alınırsa 7 bağıntısından hız ve deplasman,
∆ɺɺ
xi ν xiν 2 ∆ɺɺ
∆ɺɺ x ν2
∆xɺ i = ɺɺ
x iν + ∆xi = xɺ iν + + i ………………………..……….24
2 2 6
olarak elde edilir. 24 bağıntısından ivme değeri [ ∆ɺɺx] ,
6∆xi 6xɺ i
∆ɺɺ
xi = − ɺɺi ……………………………………………...……………………..25
− 3x
ν2 ν
olarak elde edilir. 25 bağıntısındaki ivme değeri [ ∆x]

ɺ 7 bağıntısında yerine yazılarak,
∆ɺɺ
x iν ν  6∆x 6xɺ  3∆xi νɺɺ
x
∆xɺ i = ɺɺ
x iν + = ɺɺ
xiν +  2 i − i − 3x
ɺɺi  ∆xɺ i = − i − 3xɺ i ………………………………………….26
2 2 ν ν  ν 2
bağıntısı elde edilir. Buradan hız ve ivmedeki artış değerleri hesaplanır. Deplasman değerine gelince ise,

K ∆xi = ∆Fi …………………………………………………………………………………..27
olarak yazmak mümkündür. 25 ve 26 bağıntılarındaki deplasman terimleri  2 ve  dir. Buna göre rijitlik terimindeki değişim,
6 3
ν ν
6m 3c
ki = k i + 2 + i …………………………………………………….……………………28
ν ν
 6xɺ νɺɺ
ɺɺi  + c i  i + 3xɺ i  ………………………………….……………..29
x
∆Fi = ∆F + m  i + 3x
 ν   2 
elde edilir. İvme değeri,
∆ɺɺx
∆ɺɺx = …………………………………………………………………………..…………30
ϕ
olur. 24 ve 25 bağıntılarındaki artışı ∆t olarak alınırsa,

∆ɺɺxi ∆t ɺɺxi ∆t2 ∆ɺɺxi ∆t2
∆xɺi = ɺɺxi ∆t + ∆x = xɺ∆t + + ……………… …….……….31
2 2 6
olur. Deplasman ve hızdaki artışlar aşağıdaki gibi bir artış gösterir.
xi+1 = xi + ∆xi xɺi +1 = xɺi + ∆xɺi …………………………………...………………….32

İvme değerindeki artış rijitlik ve sönüm etkileri,
F[ti + ∆t] − Fc [ti + ∆t] − Fk [ti + ∆t]

ɺɺx[ti + ∆t] = ……………………………….…..…………..33
m
olarak hesaplanır. Başlangıçtaki ivme değeri ise,
[Fo − Fc (xo ) − Fr (xɺo )]

ɺɺxo = ……………………………………………...………………..34
m
olur. Rijitlik ve kuvvet artış benzer parametreler bulunmasından dolayı,
ν = ϕ∆t a1 = 3 ν a2 = 6 ν a3 = ν 2 a4 = 6 ν 2
kısaltması yapılır. Bu konu ile ilgili sayısal uygulama Örnek 3’de verilmektedir.
12.3.2. NEWMARK-β METODU
Bu metod lineer ivme değişimini esas kabul eden bir metod olup β ve γ [1/2 ve 1/6] parametrelerine bağlı olarak hesaplanır. 11 ve 12
bağıntılarına β ve γ terimleri yazılırsa,
∆xi = ∆xɺi + 0.5xɺɺi ∆t 2 + βɺɺxi ∆t2 ∆xɺi = ɺɺxi ∆t + γɺɺxi ∆t 2 ........................35
Bağıntısı elde edilir. Bu bağıntıda γ=1/2 yazılarak hız ve ivme değerleri wilson metodunda olduğu gibi aşağıdaki şekilde bulunur.
∆xi xɺ i ɺɺ
x ∆x i xɺ  1  ɺɺ
∆ɺɺ
xi = − − i ∆xɺ i = − i + 1− ∆txi …………………36
β∆t 2 β∆t 2β 2β∆t 2β  4β 
36’daki aki artışlar hareket denkleminde yazılırsa M∆ɺɺxi + Ci ∆xɺi + Ki ∆xi = ∆Fi olur.

K ∆xi = ∆Fi …………………………………………………………………………………..37
Buna göre rijitlik terimindeki değişim,
6m 3c
ki = k i + + i ………….……………………………………….……………………38
β∆t 2 β∆t
 mxɺ mxi ci xɺ i   1
∆Fi = ∆F +  i + + x∆t 1 −  ………………………….……………..39
− ciɺɺ
 β∆t 2β 2β   4β 
1 1
≤ β ≤ arasında değişmektedir.
elde edilir.
6 2
Uygulama: Şekilde rijitlik ve kütle matrisi verilen 2 katlı çerçeveye aniden katlara 20 birimlik bir kuvvet uygulanmakta ve sönüm
etkisi ihmal edilmiştir. ∆t=0.0286 ve φ=1.4 durumu için deplasman, hız ve ivme değerlerinin hesaplanması.
m2 = 4
Verilenler
4 0  100 − 40  100 − 4ω2 − 40 

Kütle matrisi M =   s2 / m Rijitlik mat. K =  t/m det(K- mω2 )=  2
=0
m1 = 4 0 2   −40 40   −40 40 − 2ω 
Çözüm: 8 ω4 –360 ω2 +2400=0 ω1 = 2.86 rad/s ω2 = 6.08 rad/s bulunur.
Bu açısal frekanslara bağlı olarak periyot, frekans ve modların hesabı aşağıdaki şekilde hesaplanarak çizilmiştir.

2π 2π 2.86 6.08
T1 = = 2.2 s T2 = = 1.03 s f1 = = 0.455r / s f2 = = 0.968r / s
2.86 6.08 2π 2π
Başlangıç ivme değerleri C=0 için aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanır.
 4 0  ɺɺx10  100 − 40   x10 = 0  20  ɺɺx10  5 

x} + [C]{ x}
[M]{ ɺɺ ɺ + [K]{ x}=F C = 0 ⇒ [M]{ ɺɺ
x} + [K]{ x} = F 0 2  ɺɺx  +  −40 40   x = 0  = 20  ⇒ ɺɺx  = 10 
   20     20     20   
ν = φ∆t = 0.04 s a1 = 3 ν = 75 a2 = 6 ν = 150 a3 = ν 2 = 0.02 a 4 = 6 ν2 = 3750
Rijitlik 13 bağıntısından aşağıdaki şekilde hesaplanır.
6M 3C 100 − 40  4 0  15100 − 40 
Ki = Ki + 2 + i = K + a4M + a1C =   + 3750   =  
ν ν  −40 40  0 2   −40 7540 
Kuvvetler 14 bağıntısından aşağıdaki şekilde hesaplanır.
0   4 0  0  4 0  5  60 
∆F = ∆F + [a2M + 3C]xɺ + [3M + a3C]xɺɺ =   +    +3  = 
0  0 2  0  0 2  10  60 

∆x hesaplanması ise K ∆xi = ∆Fi bağıntısı kullanılarak hesaplanır.
15100 − 40   ∆x1  60   ∆x1  0.004 

K ∆xi = ∆Fi  −40 7540    = 60  ⇒⇒   = 0.008 
   ∆x2     ∆x2   
6 ∆xi 6xɺi 0.004  0  60   −165  ∆ɺɺx 1  −165   −117.86 

∆ɺɺx ivmesi ise, ∆ɺɺxi = − − 3xɺɺi = 3750   − 150   − 3   =   ∆ɺɺx = = =
ν 2 ν 0.008  0  60   −150  θ 1.4  −150   −107.14 
İvme değerlerinin hesabı aşağıda yapılmıştır.
∆ɺɺxi ∆t 5  0.0286  −117.86   −1.54 

∆xɺi = ɺɺxi ∆t + =   [0.04 / 1.4 = 0.0286] + =
2 10  2  −107.14   −1.25 
ɺɺxi ∆t2 ∆ɺɺxi ∆t2 0 0.02862 5  0.02862  −117.86   −0.0140 

Deplasman hesaplanması ∆x = xɺ∆t + + =   0.0286 + + =
2 6 0  2 10  6  −107.14   −0.0105 
0   −0.0140  0   −1.540 
Deplasman ve hızdaki artışlar; xi+1 = xi + ∆xi =   +   xɺi+1 = xɺi + ∆xɺi =   +  
0   −0.0105  0   −1.250 
Sonuç hareket denklemi ve buna karşı gelen ivme değerleri aşağıda hesaplanmıştır.
4 0  ɺɺx1  100 − 40   −0.0104  20  ɺɺx1  5.155 

ɺɺ + [K]{x} = F
[M]{x} 
0 2  ɺɺx  +   =
   ⇒⇒  = 
   2   −40 40   −0.0105  20  ɺɺx2  10.002 



Mod Birleştirme Yöntemi - 2017 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mod Birleştirme Yöntemi - 2017 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 5 (MBY-ZTAHY)

taban kesme kuvveti modal etkin kütlesi m(txn

Yayındır çoğaltılamaz 157 http://mizan.ogu.edu.tr/

(x) YM YM (x) (x)

ise bu modlara ait çapraz korelasyon katsayısı’nı göstermektedir.

Bu büyüklüklere ait mod katkılarının birleştirilmesi de 4B.2.4’e göre yapılacaktır.

Yayındır çoğaltılamaz 158 http://mizan.ogu.edu.tr/

5. YAPILARIN DEPREM HESAP YÖNTEMİNİN BELİRLENMESİ

1. Yapının yüksekliği (bina türü), açıklığı (köprüler) ve özelliği (kabuk)

Yayındır çoğaltılamaz 159 http://mizan.ogu.edu.tr/

1. Dinamik (Tüm yapılar için)

2. Statik(Bazı yapılar için)

1o. ve 2o. DEPREM BÖLGESİ

A1 [ηbi] KONTROLÜ ηki ≤ 2.0 ηki > 2.0

3o. ve 4o. DEPREM BÖLGESİ

A1 [ηbi] KONTROLÜ DİNAMİK

[e=±0.05] [e=±0.05D] DİNAMİK

Şekil 5.1. Yapıların deprem hesabı yönteminin seçimi

MEVCUT VE YENİ YAPILACAK YAPILAR

Yayındır çoğaltılamaz 160 http://mizan.ogu.edu.tr/

• Artımsal Mod Birleştirme Yöntemi

Göçme Öncesi Performans Düzeyi

Can Güvenliği Performans Düzeyi

2.2. DEPREM YER HAREKETİ DÜZEYLERİ (DY2017)

Yayındır çoğaltılamaz 161 http://mizan.ogu.edu.tr/

15.7 ŞEKİLDEĞİŞTİRME SINIRLARI

(εcu )MN = 0.0035 ; (εs )MN = 0.010 (15.2)

Yayındır çoğaltılamaz 162 http://mizan.ogu.edu.tr/

“7.8. BİNALAR İÇİN HEDEFLENEN DEPREM PERFORMANS DÜZEYLERİ

Şekil değiştirme (Eğrilik)

Dönüş periyodu 50 yılda deprem ihtimali (%) Deprem

Yayındır çoğaltılamaz 163 http://mizan.ogu.edu.tr/

Şekil : Deprem düzey haritaları

Yayındır çoğaltılamaz 164 http://mizan.ogu.edu.tr/

5.1. MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİ (MBY) [DİNAMİK]

Yayındır çoğaltılamaz 165 http://mizan.ogu.edu.tr/

5.2. TEK SERBESTLİK DERECELİ SİSTEMLER (Tek Katlı Yapılar)

Yayındır çoğaltılamaz 166 http://mizan.ogu.edu.tr/

m(ɺɺ x g, zemin ) + cxɺ + kx = 0

Yayındır çoğaltılamaz 167 http://mizan.ogu.edu.tr/

Rijit kabulünün hesaplarda getirdiği kolaylıklar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

Şekil 5.5. Kesme ve klasik çerçevenin yatay kat yer değiştirmeleri

Yayındır çoğaltılamaz 168 http://mizan.ogu.edu.tr/

Şekil 5.6. Kiriş rijitliğin çerçeve davranışına etkisi

Yayındır çoğaltılamaz 169 http://mizan.ogu.edu.tr/

İZOSTATİK SİSTEMLERİN PERİYODU (T=?)

3. Yapıların deprem hesabında;

Yayındır çoğaltılamaz 170 http://mizan.ogu.edu.tr/

Uygulama: Kütlesi (m) uç noktasına toplanmış konsol bir kirişin T=?

k 16.5 x 3.105 2π 2π 95.74

Yayındır çoğaltılamaz 171 http://mizan.ogu.edu.tr/

A EC 3EIAB 12EIDC 3EIEF 12EIGJ

Uygulama: Şekilde özellikleri verilen çerçevenin periyot ve frekansının bulunması.

20kN/m B moment dengesi 2 (1.2+1.2) ϕB + 1.2ϕD -(2x1.2/5)u1=0 ϕB ϕD u1

Yayındır çoğaltılamaz 172 http://mizan.ogu.edu.tr/

ϕB ϕD u1=δtek katlıda A(ϕδ)=Sabitler

Kat Vt= Fi Wi mi= W / 9.81 ui miui2 Fiui T (s)

Q=7.59 kN/m Q=6.35 kN/m Q=3.63 kN/m

5 G=31.605 kN/m 6 G=26.935 kN/m 7 G=16.725 kN/m 8

k=0.5 k=0.6 k=0.8 k=0.5 k=0.7 k=2

Kesme kerçevesi (Ikiriş=∞ ) durumu için T=?

ϕ5 ϕ6 ϕ7 ϕ8 u1 0,4660 -0,0421 0,0086 -0,0011 -0,375

Yayındır çoğaltılamaz 173 http://mizan.ogu.edu.tr/