Francisco Balagtas Baltazar

Si Francisco Balagtas, ay isang kilalang Pilipinong makata at may-akda. Siya ay kinikilala

bilang "Prinsipe ng Manunulang Tagalog" at itinuturing na William Shakespeare ng Pilipinas
para sa kanyang kontribusyon at impluwensya sa panitikang Pilipino. Ang sikat na romantikong
pag-iibigan ng ika-19 na siglo, ang Florante at Laura, ay ang kanyang pinamainam na likha. 

Si Francisco Baltazar (na may palayaw na Kikong Balagtas o Kiko) ay isinilang noong Abril 2,
1788 kina Juana dela Cruz at Juan Baltazar sa Barrio Panginay, Bigaa (na kilala ngayon bilang
Balagtas sa kanyang karangalan), sa lalawigan ng Bulacan. Siya ang bunso ng kanyang mga
kapatid na sina Felipe, Concha, at Nicholasa.

Nag-aral si Francisco sa isang parochial school sa Bigaa kung saan pinag-aralan niya ang mga
panalangin at katekismo, at kalaunan ay nagtrabaho bilang houseboy para sa pamilyang Trinidad
sa Tondo, Manila kung saan siya ay pinag-aral ng kanyang tiyahin sa Colegio de San Jose.
Noong 1812, nagtapos siya sa degree ng Crown Law, Spanish, Latin, Physics, Christian
Doctrine, Humanities, and Philosophy. Ang kanyang dalawang dating guro na si Dr. Mariano
Pilapil at José de la Cruz na isang bantog na Tondo Poet ang nagturo sa kanya kung paano
magsulat ng mga tula.

Hinamon ni Jose de la Cruz si Balagtas upang mapabuti ang kanyang pagsusulat, at noong 1835
ay natagpuan niya ang kanyang musa na si Maria Asuncion Rivera nang lumipat siya sa
Pandacan. Nagsalita siya tungkol sa kanya sa Florante sa Laura bilang 'Celia' at 'MAR'.

Si Balagtas ay pinabilanggo Mariano Capule, isang maimpluwensya at mayamang lalaking

kalaban niya sa pagmamahal kay Celia. Habang nasa kulungan ay isinulat ni Balagtas ang
kanyang makasaysayang piraso ng Florante at Laura na inspirasyon ang mga elemento ng
kanyang kasalukuyang buhay.

Ang kanyang tula ay nakasulat sa Tagalog bagaman sa panahong iyon, ang Espanyol ay ang
dominanteng wika sa pagsulat sa Pilipinas. Pinalaya si Balagtas mula sa bilangguan noong 1838
at inilathala niya ang Florante at Laura noong panahong iyon.

Naging katulong siya sa Katarungan ng Kapayapaan nang lumipat siya sa Balanga, Bataan noong
1840, at pagkatapos ng labing anim na taon ay naging Major Lieutenant at punong tagasalin ng
hukuman.

Dalawang taon matapos niyang makilala si Juana Tiambeng ng Orion, Bataan, sila ay nagpakasal
noong Hulyo 22, 1842. Nagkaroon sila ng labing-isang anak- limang lalaki at anim na babae.
Gayunpaman, pito lamang sa kanila ang nabuhay.
Noong 1849, inutos ni Gobernador-Heneral Narciso Claveria na ang bawat katutubong Pilipino
ay magkaroon ng apelyidong Espanyol. Pagkatapos nito ay naging kilala si Balagtas bilang
Francisco Baltazar. Si Balagtas ay nabilanggo sa ikalawang pagkakataon noong 1856 nang
ipahayag ang reklamo ng isang kasambahay na pinutol niya ang buhok nito. Siya ay napalaya
noong 1860 at ipinagpatuloy ang kanyang pagsusulat ng tula. 
Namatay si Balagtas noong Pebrero 20, 1862 sa edad na 74. Ang kanyang huling hangarin ay
walang sinuman sa kanyang mga anak ang sumunod sa kanyang mga yapak sa takot na sila ay
dumaan sa parehong mga paghihirap na kanyang dinanas. Sinabi pa niya na mainam pang
maputol ang kanilang mga kamay kaysa ang mga ito ay maging manunulat. 

Si Balagtas ay lubos na pinahahalagahan sa Pilipinas na ang Pilipinong termino para sa debate

gamit ang ekstemporanyong taludtod ay ipinangalan sa kanya: ang balagtasan. Ipinangalan din
ang isang paaralang elementarya sa kanyang karangalan, ang Francisco Balagtas Elementary
School (FBES), na matatagpuan sa kahabaan ng Alvarez Street sa Santa Cruz, Maynila.
Apolinario Mabini
Si Apolinario Mabini (1864-1903), kilala bilang Dakilang Paralitiko at Utak ng Rebolusyon, ay
pangalawa sa walong anak nina Inocencio Mabini at Dionisia Maranan, sa baryo Talaga,
Tanauan, Batangas.
Noong siya ay bata pa, nagpakita na siya ng hindi pangkaraniwang talino at pagkahilig sa pag-
aaral. Sa Maynila noong 1881, nakamit niya ang isang partial scholarship na nagbigay-daan
upang makapag-aral siya sa Kolehiyo ng San Juan de Letran. Natapos niya ang kanyang
Batsilyer sa Sining noong 1887. Nag-aral din siya ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas
mula 1888 hanggang 1894.

Noong 1893, isa siya sa mga bumuhay ng La Liga Filipina na siyang nagbibigay-suporta sa
Kilusang Pang-reporma. Noong taong 1896 naman, nagkaroon siya ng matinding sakit na
nagdulot sa kanya na maging paralitiko habambuhay. Hinuli siya ng mga gwardiya sibil noong
10 Oktubre 1896, dahil sa pagkakaroon niya ng koneksyon sa mga repormista. Sumailalim siya
sa house arrest sa ospital ng San Juan de Dios at nang kinalaunan ay pinalaya na rin dahil sa
kanyang kondisyon.

Nang bumalik sa Pilipinas si Emilio Aguinaldo noong 19 Mayo 1898, pinasundo niya si Mabini
sa Laguna at matapos ang kanilang pagpupulong noong 12 Hunyo 1898, si Mabini ay naging
punong tagapayo ni Aguinaldo.
Isa sa mga pinakamahalagang rekomendasyon ni Mabini ay ang pag-aalis ng Diktadurya ng
pamahalaan ni Aguinaldo at ang pagpapalit nito sa isang rebolusyonaryong pamahalaan. Nagsilbi
rin siya sa kabinete ni Aguinaldo bilang Pangulo ng Konseho ng nga Kalihim at bilang Kalihim
ng Ugnayang Panlabas. Isa pa sa mga importanteng dokumento na kanyang nagawa ay ang
Programa Constitucional de la Republica Filipina, isang konstitusyon na kanyang iminungkahi
para sa Republika ng Pilipinas. Ang introduksyon sa balangkas ng konstitusyong ito ay ang El
Verdadero Decalogo, na isinulat upang gisingin ang makabayang diwa ng mga Pilipino.

Nang sumiklab ang gyera sa pagitan ng mga Pilipino at Amerikano, tumakas si Mabini
papuntang Nueva Ecija at nadakip ng mga Amerikano sa Cuyapo noong 10 Disyembre 1898.
Nanatiling bilanggo si Mabini hanggang 23 Setyembre 1900. Nanirahan siya sa isang maliit na
dampa sa Nagtahan, Maynila, at kumikita sa pamamagitan ng pagsusulat sa mga lokal na
pahayagan. Ang artikulo niyang El Simil de Alejandro ay nagdulot sa kanyang muling
pagkadakip at pagkatapon sa Guam kasama ang iba pang mga Pilipino. Habang nasa Guam,
naisulat niya ang La Revolucion Filipina.

Namatay si Mabini noong 13 Mayo 1903, sa gulang na 39 dahil sa kolera.

Melchora Aquino (Tandang Sora)
Si Melchora Aquino de Ramos (Enero 6, 1812 - Marso 2, 1919) ay rebolusyonaryong Pilipino na
kilala bilang "Tandang Sora" dahil sa kanyang edad. Siya ay kilala rin bilang "Ina ng
Katipunan", "Ina ng Himagsikan" at "Ina ng Balintawak" para sa kanyang mga kontribusyon.
Ipinanganak si Aquino noong Enero 6, 1812 sa Balintawak. Si Aquino, anak na babae ng isang
mag-asawang magsasaka, sina Juan at Valentina Aquino, ay hindi kailanman pumasok sa
paaralan. Gayunpaman, sa maagang edad, siya ay likas na matalino at may angking galing bilang
isang mang-aawit kung saan nagtatanghal siya sa mga lokal na okasyon gayundin sa Misa para
sa kanyang Simbahan. Siya rin ay madalas na mapili para sa papel ni Reyna Elena sa panahon ng
"Santacruzan", isang mapang-ayos na palabas na nagpapaalala sa paghahanap ni Empress Helen
ng Krus ni Kristo, ipinagdiriwang sa Pilipinas tuwing buwan ng Mayo.

Nang maglaon, pinakasalan niya si Fulgencio Ramos,cabeza de barrio (punong barangay), at

nagkaroon ng anim na anak. Namatay si Ramos noong pitong taong gulang ang bunso nilang
anak at naiwan siyang mag-isang nagtaguyod para sa kanilang mga anak. Ipinagpatuloy ni
Aquino ang kanyang buhay bilang isang hermana mayor na aktibo sa pagdiriwang ng mga pista,
baptismo, at kasalan. Nagtrabaho siya nang husto upang mabigyan ng edukasyon ang kanyang
mga anak.

Sa kanyang katutubong bayan, nagtayo si Tandang Sora ng isang tindahan, na naging kanlungan
para sa mga may sakit at sugatan na mga rebolusyonaryo. Kinupkop, pinakain, binigyan ng
medikal na atensiyon at pinapayohan ang mga rebolusyonaryo at ipinagdarasal. Ang mga lihim
na pagpupulong ng Katipuneros (mga rebolusyonaryo) ay ginanap din sa kanyang bahay. Sa
gayon ay nakuha niya ang mga bansag na "Babae ng Rebolusyon", "Ina ng Balintawak", "Ina ng
Rebolusyong Pilipino", at Tandang Sora (ang Tandang ay nagmula sa salitang Tagalog na
matandâ, na nangangahulugang matanda).
Siya at ang kanyang anak, si Juan Ramon, ay naroon sa Sigaw ng Balintawak at mga saksi sa
pagpunit ng mga cedula. Nang malaman ng mga Espanyol ang tungkol sa kanyang mga gawain
at ang kanyang kaalaman sa kinaroroonan ng Katipuneros, siya ay siniyasat ngunit tumanggi
siyang ibunyag ang anumang impormasyon. Pagkatapos ay inaresto siya ng guardia civil at
ipinatapon sa Guam, Marianas Islands, kung saan siya at isang babae na nagngangalang Segunda
Puentes ay inilagay sa ilalim ng house arrest sa tirahan ng isang Don Justo Dungca.

Pagkaraang kontrolin ng Estados Unidos ang Pilipinas noong 1898, si Tandang Sora, tulad ng iba
pang mga bihag, ay bumalik sa Pilipinas hanggang sa kanyang kamatayan noong Marso 2, 1919,
sa edad na 107. Ang kanyang labi ay inilipat sa kanyang sariling likuran (na kilala ngayon bilang
Himlayang Pilipino Memorial Park, Quezon City).
 Andres Bonifacio
Si Andres Bonifacio ay ipinanganak noong Nobyembre 30, 1863 sa Tondo, Lungsod ng Maynila.
Ang kanyang mga magulang ay sina  Santiago Bonifacio at Catalina de Castro. Siya ay isang
Pilipinong rebolusyonaryo at bayani na nagtatag ng Kataastaasan Kagalanggalang na Katipunan
ng mga Anak ng Bayan (KKK) o Katipunan, isang lihim na lipunan na nakatuon sa
pakikipaglaban sa mga Espanyol na sumakop sa Pilipinas. Siya ang isa sa mga unang nagkaroon
ng malinaw na pananaw sa kung ano ang dapat na Pilipinong bansa. Siya ay kinikilalang “Ama
ng Himagsikan at Rebolusyong Pilipino“ at kilala sa tawag na Supremo. 
Si Bonifacio ay hindi ipinanganak na mahirap. Ang kanyang ina ay half-Spanish at may sarili
siyang tagaturo. Ngunit hindi naging madali sa kanya ang buhay nang pumanaw ang kanyang
mga magulang noong 14 na taong gulang siya dahilan upang matigil siya sa kanyang pag-aaral.
Sa kabila ng kanyang kakulangan sa pormal na edukasyon, tinuruan niya ang kanyang sarili na
magbasa at magsulat sa wikang Espanyol at Tagalog, na naging dahilan upang makakuha siya ng
trabaho bilang clerk-messenger sa isang kompanyang Aleman. Sinasabing interesado si
Bonifacio sa klasikong kanluraning rasyonalismo at mahilig magbasa ng mga gawa nina Victor
Hugo, Jose Rizal, at Eugene Sue. Siya ay nagkaroon ng isang malalim na interes sa pagbabasa ng
mga libro sa French Revolution at ang mga buhay ng mga presidente ng Estados Unidos dahilan
upang makakuha siya ng isang mahusay na pag-unawa sa mga socio-historical na proseso. Ang
kanyang hangarin na mabago ang kalagayan ng kanyang mga kababayan sa ilalim ng
kolonyalismo ang nagbigay daan sa pagsali niya sa La Liga Filipina. Ang La Liga Filipina ay
itinatag ni Jose Rizal noong Hulyo 3, 1982 sa layuning pagkaisahin ang mga Pilipino upang
makapagsimula ng reporma, maayos na edukasyon, kooperasyon, at pagbuo sa bansa. 
Apat na araw pagkatapos ng pagkatatatag ng Liga, noong Hulyo 7, 1892, itinuloy ni Andres
Bonifacio ang pakikibaka at nabuo ang Kataastaasan Kagalanggalang Ang Katipunan ng mga
Anak ng Bayan (KKK) o Katipunan sa bahay ni Deodato Arellano sa Calle Azcarraga, Maynila.
Ito ay sa kabila ng pagdakip at pagpapaalis ng nga Espanyol kay Jose Rizal isang araw ang
nakararaan. Sa isang maliiit na kuwartong naiilawan lamang ng isang lampara isinagawa ang
sandugo kung saan ang mga kasapi ay pumirma mula sa dugo ng kanilang mga bisig na
sumisimbolo sa kapanganakan ng Katipunan. Ang sandugo ay isang pangako rin ng pag-ibig at
kapatiran sa bawat kababayan. Naniniwala ang mga Katipunero na makakamit lamang ang tunay
na kaginhawaan at kalayaan kung ang mga tao ay may mabuting kalooban para sa bawat isa.
Dahil dito, ang Katipunan ay hindi lamang isang organisasyong may layuning patalsikin ang
imperyong Espanyol, ngunit nais nito ang tunay na pagkakaisa sa isip at puso ng mga Tagalog sa
ilalim ng isang Inang Bayan na naghahanap ng maliwanag at tuwid na landas. Pagkatapos ng
dalawang Supremo ay sumang-ayon sa wakas ang mapagpakumbabang si Bonifacio na maging
Supremo ng Katipunan.

Natuklasan ng mga Espanyol ang Katipunan noong Agosto 19, 1896. Nakatakas si Bonifiacio at
marami pang mga Katipunero sa Manila mula sa paghahanap ng mga Espanyol at humantong
ang kanilang pagtakas patungo sa isang baryo sa Caloocan, Balintawak. Armado lamang ng bolo,
sibat, paltik, at ilang mga lumang Remington rifle, nagpulong ang mga Katipunero noong Agosto
24, 1896. Ang pulong ay isang magandang simula at dinaluhan ng 500-1,000 katao. Ang
kabanata na ito ng rebolusyon ay tinatawag ngayong “Ang Sigaw sa Balintawak” at kilala rin sa
tawag na “Ang Sigaw ng Pugad Lawin”. 
Sa kalagitnaan ng pulong, bumulusok sa gulo ang debate sa pagitan ng Katipunerong salungat at
doon sa pabor sa pag-aalsa. Sa gitna ng kanyang galit dahil sa nangyayaring kaguluhan sa
pagitan ng kanyang mga tao ay binigkas ni Bonifacio ang mga katagang ito:

"Kalayaan o kaalipinan? Kabuhayan o kamatayan? Mga Kapatid: Halina't ating kalabanin ang
mga baril at kanyon upang kamtin ang sariling Kalayaan "

Pagkatapos nito’y pinunit ni Bonifacio ang kanyang cedula at sumigaw ng “Mabuhay ang
Katipunan!”. Ang pagsuway na ito sa mga Kastila ay naging isa sa mga pinakamainam sa araw
sa kasaysayan ng Pilipinas.

Noong Agosto 30, 1896, pinamunuan ni Andres Bonifacio at Emilio Jacinto ang pagsalakay sa
El Polvorin sa San Juan na siyang imbakan ng pulbura at istasyon ng tubig. Bagamat ang lugar
na ito ay maiging binabantayan ng mga armado at bihasang kawal ng Espanyol, nagawa itong
makuha ng mga Katipunero. Higit sa 150 na mga Katipunero ang nasawi sa laban, ngunit ang
balita ng kanilang tagumpay ay umalingawngaw sa buong archipelago. Ang bayan ng San Juan
del Monte ay naging isang pambansang simbolo ng pagkakaisa, kalayaan at isang banal na lugar
ng lakas ng loob ng mga Pilipino.
Marcelo H. Del Pilar
Si Marcelo H. Del Pilar (1850-1896) ay isang propagandista at satiristang rebolusyonaryong
Pilipino. Sinikap niyang itaguyod ang makabayang sentimyento ng mga ilustradong Pilipino, o
burgesya, laban sa imperyalismong Espanyol.
Si Marcelo Del Pilar ay ipinanganak sa Kupang, Bulacan, noong Agosto 30, 1850, sa may pinag-
aralang mga magulang. Nag-aral siya sa Colegio de San José at sa bandang huli sa Unibersidad
ng Santo Tomas, kung saan natapos niya ang kanyang kursong abogasiya noong 1880. Sa
kagustuhang makamit ang katarungan laban sa mga pang-aabuso ng mga pari, inatake ni Del
Pilar ang pagkapanatiko at pagkukunwari at ipinagtanggol sa korte ang mga mahihirap na
biktima ng diskriminasyon dahil sa kanilang lahi. Ipinangaral niya ang ebanghelyo ng trabaho,
paggalang sa sarili, at dignidad sa kapwa tao. Dahil kanyang pagkadalubhasa sa Tagalog, ang
kanyang katutubong wika, ay nagawa niyang pukawin ang kamalayan ng masa para sa
pagkakaisa at matagal na paglaban sa mga malulupit na Espanyol.

Noong 1882 itinatag ni Del Pilar ang pahayagan ng Diariong Tagalog upang ipalaganap ang mga
demokratikong liberal na ideya sa mga magsasaka at magbubukid. Noong 1888, ipinagtanggol
niya ang mga kasulatan ni José Rizal sa pamamagitan ng pagbibigay ng polyeto laban sa pag-
atake ng isang pari, na nagpapakita ng kanyang matalas na pag-iisip at malupit na panlilibak sa
mga kahangalan ng mga pari.

Noong 1888, tumakas mula sa pag-uusig ng mga pari si Del Pilar at pumunta sa Espanya. Noong
Disyembre 1889, pinalitan niya si Graciano Lopez Jaena bilang editor ng La Solidaridad, isang
pahayagan ng mga repormistang Pilipino sa Madrid. Itinaguyod niya ang mga layunin ng
pahayagan sa pamamagitan ng pakikipag-ugnay sa mga liberal na Espanyol na pumapanig sa
kapakanan ng mga Pilipino. Sa ilalim ni Del Pilar, ang mga layunin ng pahayagan ay pinalawak
upang isama ang pagtanggal ng mga prayle at ang sekularisasyon ng mga parokya; Aktibong
pagsali ng mga Pilipino sa mga gawain ng pamahalaan; Kalayaan sa pagsasalita, ng
pamamahayag, at ng pagpupulong; Mas malawak na kalayaan sa lipunan at pampulitika;
Pagkakapantay-pantay sa harap ng batas; Asimilasyon; At representasyon sa Espanyol Cortes, o
Parlyamento.
Jose P. Rizal
Si Jose P. Rizal (i. 19 Hunyo 1861 — k. 30 Disyembre 1896) na may buong pangalang José
Protasio Rizal Mercado y Alonso Realonda, ay ang Pambansang Bayani ng Pilipinas na lumaban
sa mga kastila sa pamamagitan ng kaniyang mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo
noong panahon ng pananakop ng Espanya sa bansa. May angking pambihirang talino, siya ay
hindi lamang isang manunulat ngunit isa ring magsasaka, manggagamot, siyentipiko, makata,
imbentor, iskultor, inhinyero, kuwentista, lingguwista, at may kaalaman sa arkitektura,
kartograpiya, ekonomiya, antropolohiya, iktolohiya, etnolohiya, agrikultura, musika (marunong
siyang tumugtog ng plawta), sining sa pakikipaglaban (martial arts), at pag-eeskrima.

May palayaw na Pepe, si Jose Rizal ay ang ika-pito sa labing-isang anak nina Francisco Engracio
Rizal Mercado y Alejandro at Teodora Morales Alonso Realonda y Quintos.

Si Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro na kaniyang ang ama, ay kabilang sa ika-apat
na henerasyong apo ni Domingo Lam-co, isang Tsinong mangangalakal na naglayag sa Pilipinas
mula sa Jinjiang, Quanzhou noong kalagitnaan ng ika-labimpitong siglo. Si Lamco ay nakapag-
asawa ng isang Pilipina sa katauhan ni Inez de la Rosa at upang makaiwas sa hostilidad ng mga
Espanyol para sa mga Intsik ay pinalitan niya ang kaniyang apelyido ng "Mercado"
(pangangalakal).

Ang pangalan namang Rizal ay nagmula sa salitang "Ricial" o kabukiran na ginamit lamang ni
Francisco (dahil siya ay isang magsasaka) alinsunod sa kautusan ni Gobernador Narciso
Calaveria noong 1849 na magpalit ng mga apelyido ang mga Pilipino. Kalaunan ay ginamit na
rin ni Francisco ang Rizal Mercado upang makaiwas sa kalituhan mula sa kaniyang kasamang
mangangalakal.

Ang ina naman niyang si Teodora Morales Alonso Realonda y Quintos, ay anak nina Lorenzo
Alonzo (isang kapitan ng munisipyo ng Biñan, Laguna, kinatawan ng Laguna sa Kortes ng
Espanya, agrimensor, at kasapi ng isang samahan ng mga Katoliko) at ni Brijida de Quintos (na
mula sa isang prominenteng pamilya). Ang kanilang apelyido ay pinalitan ng Realonda noong
1849.
Ipinanganak sa Calamba, Laguna si Pepe ay mula sa pamilyang masasabi ring nakaaangat sa
buhay dahil sa kanilang hacienda at lupang sakahan. Si Paciano at si Pepe lamang ang mga anak
na lalaki sa kanilang labing-isang magkakapatid. Ang kaniyang mga kapatid na babae ay sina
Saturnina, Narcisa, Olympia, Lucia, Maria, Josefa, Concepcion, Trinidad at Soledad.

Ang pagkahilig sa sining ay ipinamalas niya sa murang edad. Natutunan niya ang alpabeto sa
edad na tatlo at limang taong gulang naman nang siya ay mututong bumasa at sumulat.
Napahanga niya ang kaniyang mga kamag-anak sa angking pagguhit at paglilok. Walong taong
gulang siya nang kanyang isinulat ang tulang "Sa Aking Mga Kababata," na ang paksa ay
tungkol sa pagmamahal sa sariling wika (na noon ay Tagalog)

Ang kaniyang ina ang unang guro ng ating pambansang bayani. Ito ang nagturo sa kaniya ng
alpabeto, kagandahang asal, at mga kuwento ("Minsan ay may Isang Gamo-gamo"). Samantala,
ang kanyang pormal na edukasyon ay unang ibinigay ni Justiniano Aquino Cruz sa Biñan,
Laguna. Pagkatapos noon, siya ay ipinadala sa Maynila upang mag-aral sa Ateneo de Manila
University at doon ay tinamo ang Bachelor of Arts noong 1877 (siya ay 16 taong gulang) at
nakasama sa siyam na estudyanteng nabigyan ng sobresaliente o namumukod-tanging marka.
Ipinagpatuloy ni Jose ang pag-aaral sa Ateneo upang maging dalubhasa sa pagsusukat ng lupa at
pagiging asesor. Natapos siya sa kursong asesor noong 21 Marso 1877 at naipasa ang Lupong
Pagsusulit para dito noong 21 Mayo 1878 subalit dahil siya ay 17 taong gulang pa lamang ay
hindi siya pinahintulutang magtrabaho bilang asesor hanggang 30 Disyembre 1881. Noong 1878,
pumasok siya sa Unibersidad ng Santo Tomas upang mag-aral ng medisina ngunit dito ay
naranasan niya ang diskriminasyon mula sa mga paring Dominikano. Ipinasya niyang
ipagpatuloy ang pag-aaral ng medisina at pilosopiya sa Universidad Central de Madrid sa
Espanya ng sa kaalaman ng kaniyang mga magulang. Noong 21 Hunyo 1884, sa edad na 23,
iginawad sa kanya ang Lisensiya sa Medisina at noong 19 Hunyo 1885, sa edad na 24, ay
natapos din niya ang kurso sa Pilosopiya na may markang ekselente.

Siya ay nagsanay ng medisina sa Hospital de San Carlos ngunit itinigil niya ito upang mag-aral
ng optalmohiya sa Paris sa ilalim ng pagtuturo ni Dr. Weckert at sa Aleman sa ilalim ni Dr. Otto
Becker. Ginawa niya ito sapagkat noong panahong iyon ay malala na ang sakit sa mga mata ng
kaniyang ina. Sa Berlin, siya ay naging kasapi ng Berlin Ethnological Society at Berlin
Anthropological Society sa ilalim ng pamunuan ng pamosong patolohistang si Rudolf Virchow.
Kay Rizal ang isa sa mga pinakadokumentadong buhay noong ika-labingsiyam na siglo dahil sa
mga tala tungkol sa kaniya (ang ilan sa mga ito ay sa tala-arawan niya mismo nanggaling), kahit
pa nahirapan ang mga manunulat na gumawa ng kaniyang talambuhay dahil sa paggamit niya ng
iba't ibang lengguwahe. Karamihan sa mga tala ay hinango mula sa kaniyang paglalakbay bilang
isang batang Asyanong namumulat sa kultura ng Kanluran. Kasama rin dito ang kaniyang
paglalakbay sa Europa, Hapon, Estados Unidos, at sa Hongkong kabilang na rin ang mga
babaeng naging bahagi ng kaniyang buhay.

Habang nasa Europa, naging bahagi si José Rizal ng Kilusang Propaganda, na kumukunekta sa
ibang mga Pilipino na nagnanais ng reporma. Isinulat din niya ang kanyang unang nobela,
ang Noli Me Tangere (Touch Me Not / The Social Cancer), isang aklat tungkol sa madilim na
aspeto ng kolonyal na paghahari ng Espanya sa Pilipinas, partikular na pinagtuonan dito ang
papel ng mga Katolikong prayle. Ang libro ay ipinagbawal sa Pilipinas, bagaman maraming
kopya ang nakapasok sa bansa. Dahil sa nobelang ito, naging tudlaan siya ng pulisya dahilan
upang ang kanyang pagbabalik sa Pilipinas noong 1887 ay mapaikli.

Nagbalik si Rizal sa Europa at patuloy na nagsulat. Sa panahong ito ay inilabas niya ang kanyang
sumunod na nobela, ang El Filibusterismo (Ang Paghahari ng Kasakiman) noong 1891.
Naglathala din siya ng mga artikulo saLa Solidaridad, isang pahayagan na nakahanay sa layunin
ng Propaganda. Sa mga reporma na itinaguyod ni Rizal ay hindi kasama ang kalayaan ng
Pilipinas sa Espanya. Siya ay nanawagan para sa pantay na pagtrato sa mga Pilipino, sa
paglilimita sa kapangyarihan ng mga Kastilang Espanyol at representasyon para sa Pilipinas sa
korte ng Espanya.

Nagbalik si Rizal sa Pilipinas noong 1892 dahil nararamdaman niya na kailangan siya ng bansa
para sa pagbabago. Kahit na itinatag niya ang La Liga Filipina, suportado ni Rizal ang di-
marahas na aksyon.  Ngunit hindi ito sapat dahil naniniwala ang mga Espanyol na isa siyang
malaking banta dahilan upang ipinatapon siya sa Dapitan, sa isla ng Mindanao.

Noong 1895, hiniling ni Rizal na magpunta sa Cuba bilang isang hukbong doktor. Ang kanyang
kahilingan ay naaprubahan, ngunit noong Agosto 1896, ang Katipunan, isang nasyonalistang
lipunang Pilipino na itinatag ni Andres Bonifacio, ay nagrebolusyon. Bagaman wala siyang
kaugnayan sa grupo, at hindi niya aprubado ang marahas na pamamaraan, si Rizal ay inaresto at
ikinulong.

Matapos ang isang paglilitis, si Rizal ay nahatulan ng sedisyon at sinentensiyahan ng kamatayan

sa pamamagitan ng firing squad. Isinagawa ang pampublikong pagpatay kay Rizal sa Maynila
noong Disyembre 30, 1896, noong siya ay 35 taong gulang. Ang kanyang kamatayan ay
nagbunsod ng higit pang mga pagsalungat sa mga panuntunan ng Espanya at naging hakbang
upang makamit ng Pilipinas ang kalayaan mula sa mga Espanyol noong 1898.
Cayetano Arellano
Si Cayetano Arellano (kapanakan Marso 2, 1847, Udiong, Bataan; kamatayan Disyembre
23, 1920, Maynila) ay kauna-unahang punong mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng
Pilipinas.
Siya ay pinanganak sa Udiong (na ngayon ay Orion) sa lalawigan ng Bataan. Ang kanyang ama
ay si Servando Arellano, isang Kastila at ang kanyang ina ay si Cristina Lanzon, isang taga-
Bataan.
Nag-aral siya sa Colegio de San Juan de Letran bilang isang "agraciado" (nag-aaral kapalit ng
paglilingkod ng walang bayad). Nagpatuloy siya sa Unibersidad ng Santo Tomas, ngunit sa San
Juan de Letran siya nagsilbi. Isa siya "Mayor de Salon" at "Decano de San Juan de Letran".
Bagamat walang madulang pangyayari sa buhay niya tulad sa mga katipunero noong
himagsikan, siya ay kilala sa kanyang katalinuhan sa batas.
Pagkatapos niyang makapasa sa pamahalaan sa pagiging abogado ay nagbukas siya ng sariling
tanggapan. Nagturo siya ng "codigo sibil" sa Unibersidad ng Santo Tomas. Ilan sa kaniyang mga
naturuan ay sina Ortigas, Palma, de los Santos, Osmeña, Quezon, Sumulong, Orense at marami
pang iba na pawang nakilala at hinangaan.
Noong 1886 ay nahirang siyang "Mahistrado Suplente". Naging kagawad naman siya sa
"Asemblea Provincial" noong 1893, hanggang siya sa siya'y maging "Mahistrado Suplente dela
Audiencia Territorial de Manila".
Naatasan siyang Punong Mahistrado ni Gobernador Heneral William Taft noong Hunyo
15, 1901. Siya ang nahirang ni Pangulong Theodore Roosevelt upang kumatawan sa Estados
Unido at sa Pilipinas nang magdaos ng pulong ang mga huriskonsulto buhat sa iba't ibang panig
ng daigdig noong 1904. Pinagkalooban soya ng karangalan "Doctor en Leyes" ng Unibersidad ng
Yale.
Sa kabila ng mga katangian at karangalang ito ay may isang kaugaliang maitatatangi sa kanya.
Ito ay pagiging isang mabuting Katoliko, Anga araw ng Linggo ay inilaan niya sa pananalangin
at pagbabasa ng banal na aklat.
Si Don Cayetano ay namatay noong Disyembre 23, 1920 at may habiling huwag tatangap ng
mga alay na bulaklas at ilibing siyang isang pangkaraniwang tao lamang. Itinatag ang
Kolehiyong Pangbatas ng Arellano (ngayon ay Unibersidad ng Arellano) noong 1938, 18 taon
mula ng siya ay namatay.
Padre Jacinto Zamora
Si Padre Jacinto Zamora ay isang pari na isinilang noong Agosto 14, 1835 sa Pandacan,
Maynila. Ang kanyang mga magulang ay sina Venancio Zamora at Hilaria del Rosario.
Nag-aral si Zamora sa Colegio de San Juan de Letranna kung saan ay natapos niya ang
kursong Bachiller en Artes. Nagpaluloy siya ng pag-aaral sa Unibersidad ng Santo Tomas na
kung saan naman ay natamo niya ang diploma para sa kursong Bachiller en Leyes Canon.
Si Padre Zamora ay hindi kasintalino nina Padre Burgos at Padre Gomez subalit siya ay
nakakuha rin ng mataas na marka sa pagsusulit na kinuha niya noong siya ay pansamantalang
nadestino sa Parokya ng Pasig. Sa kabila ng mataas na marka at pagkakapasa sa pagsusulit, si
Padre Zamora ay hindi binigyan ng permanenteng posisyon sa kadahilanang isa lamang siyang
"indio".
Lumipat ng Maynila si Padre Zamora at dito siya nakipagtagisan ng kuru-kuro laban sa mga
Kastilang Prayle. Buong giting na ipinagtanggol ni Padre Zamora ang mga Pilipinong pari.
Nang maganap ang himagsikan sa Cavite noong Enero1872, siya ay dinakip at ikinulong sa Fort
Santiago. Siya ay isa sa pinagbintangang namuno sa pag-aalsa laban sa Kastila, kasama ni
Padre Jose Apolonio Burgos at Padre Mariano Gomez. Siya ay kasamang binitay noong Pebrero
17, 1872 sa pamamagitan ng garote. Siya ay isa sa tinaguriang tatlong paring martir na lalong
kilala bilang GOMBURZA.
Epifanio de los Santos 
Si Epifanio de los Santos ay isang manananggol, mamamahayag, mananalaysay (historian),
musikero, pintor, kritiko, manunulat, pilosopo ("philosopher") at masugid na kolektor ng
mga antique.
Isinilang siya sa bayan ng Malabon noong 7 Abril 1871. Kaisa-isang anak ng mayamang
hasyendero na si Escolastico de los Santos at Antonina Cristobal, isang kolehiyala na mahusay
tumugtog ng piyano at alpa. Pagkatapos tapusin ang kanyang mga unang taon ng pagaaral sa
ilalim ng isang pribadong guro na si Jose A. Flores, nagpatuloy siya ng pag-aaral sa Ateneo de
Manila. Maliban sa mga araling akademiko sa Ateneo, ay nag-aral din siya ng musika at
pagpipinta na nanguna sa mga gantimpala. Tinapos niya sa Ateneo ang Bachiller en Artes ng
may pinakamataas na parangal na summa cum laude at pagkatapos ay kumuha ng Law
saUnibersidad ng Santo Tomas. Nanguna siya sa pagsusulit ng Ktt. Hukuman.
Masugid siyang mambabasa ng iba't ibang babasahing pampanitikan lalung-lalo na ng mga
nobelang sinulat ni Juan Valera, isang manunulat na Kastila at may-akda ng isang nobela ng pag-
ibig na kanyang kinalugdan, ang Pepita Jimenez. Dahil sa mahilig siyang magbasa, nagkaroon
siya ng malaking koleksiyon ng mga aklat sa Sining at Panitikan. Sa katunayan, ang unang
palapag ng kanyang tirahan sa Magallanes, Intramuros ay nagmistulang silid aklatan at museo na
naging tagpuan ng kanyang mga kaibigan na may hilig din sa Sining at pagsusulat tulad
nina Cecilio Apostol, Fernando Ma. Guerrero, Rafael Palma, Jaime de Veyra at Clemente
Zulueta. Isa rin siyang dalubwika natutuhan niya ang mga wikang dayuhan tulad ng Latin,
Griyego, Kastila at Pranses. Siya ang naging unang Pilipinong naging kasapi ng Spanish Royal
Academia sa Madrid at nakilalang unang Academician ng bansa.
Itinatag ni Don Panyong (tawag sa kanya) at ng kanyang kaibigang si Clemente Zulueta ang
pahayagang La Libertad sa Malabon. Naging editor din siya ng unang rebolusyonarong
pahayagang La Independencia. Sa pagsusulat sa pahayagang ito ay ginamit niya ang sagisag
na G. Solon.
Naging District Attorney siya ng San Isidro, Nueva Ecija at doon din siya naging Kalihim
Panlalawigan. Noong 1902 nahalal siyang Gobernador ng Nueva Ecija at naulit ng 1904 .
Pagkatapos ng dalawang taon ay hinirang siyang miyembro ng Philippine Commission para sa
St. Louis Exposition. Naglakbay siya sa iba't ibang bansa tulad
ng Pransiya, Inglatera, Espanya, Italya at iba pang mga bansa sa Europa upang bumisita sa mga
aklatan at museo at mamili ng mga aklat para sa kanyang koleksiyon sa sariling aklatan.
Noong 1906, nahirang siyang piscal ng dalawang lalawigan - Bulakan at at Bataan. Noong 1918,
hinirang siya ni Gobernador Heneral Francis Burton Harrison na Technical Director ng
Philippine Census. At noong 16 Mayo 1925 itinalaga siya ni Gobernador Heneral Leonard
Wood bilang Direktor ng Kawanihan ng Biblioteka at Museo bilang kapalit ni Dr. Trinidad
Parde de Tavera na binawian ng buhay.
Dalawang beses nag-asawa si Don Panyong. Ang kanyang unang asawa ay si Donya Ursula Paez
ng Malabon at ang pangalawa ay si Margarita Toralba ng Malolos. Ang isa niyang anak sa
kanyang unang asawa ang nagmana sa kanya ng mahilig sa kasaysayan at pananaliksik. Nakilala
siya bilang mahusay na manunulat ng kasaysayan, talambuhay at kolektor tulad ni Don Panyong.
Kung si Don Panyong ay di nakilalang tagapagsalita (speaker) siya naman ay nakakitaan ng
kagalingan sa panunulat na umani pa ng papuri sa ibang bansa. Ang unang nalathalang sinulat ni
Don Panyong ay ang Algo de Prosa (1909) isang koleksiyonng mga sanaysay at maikling
kuwento. Ilan pa sa kanyang mga sinulat ay Literatura Tagala(1911), El Teatro
Tagalo (1911), Nuestra Literatura (1913), El Proceso del Dr. Jose Rizal (1914), at Folklore
Musical de Filipinas (1920).
Sinulat din niya ang mga talambuhay nina Dr. Trinidad Pardo de Tavera, Marcelo H. del
Pilar, Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, at Ignacio Villamor. Ang kanyang salin sa Kastila mula
sa Tagalog ng Florante at Laura ni Balagtas ay itinuring na isang klasiko sa panitikang Pilipino.
Isa ring mahusay na musikero si Don Panyong. Mahusay siyang tumugtog ng piyano at gitara. Sa
kanyang panahon ay tatlo lamang ang kinikilalang mahusay sa pagtugtog ng gitara sa buong
Pilipinas -isa si Don Panyong at ang dalawa niyang kasama ay si Hen. Fernando Canon, isang
rebolusyonaryo, at si Guillermo Tolentino, kilalang iskultor. Inihambing siya ng musikong editor
na si Griffith kay Segovia ng Espanya sa natatanging talento niya sa paggitara.
Mahusay din siya sa pagpipinta, lamang ay hindi niya ito nabigyan ng panahon upang ang
kanyang kakayahan ay lalo pang pagyamanin at paunlarin.
Binawian ng buhay si Don Panyong noong 28 Abril 1928 sa Maynila sa eded na 57 dahil sa
atake sa utak (cerebral attack). Bilang paggalang sa kanyang kontribusyon sa sining at kultura,
ang Highway 54 na nagdudugtog sa Lungsod ng Caloocan hanggang Lungsod ng Pasay ay
ipinangalang Abenida Epifanio de los Santos o kilala bilang EDSA.
Sultan Kudarat
Itinuring siya ng mga espanyol na napakalaking hadlang sa kanilang pagpapalaganap ng
kristiyanismo sa Mindanao. Si Muhammad Dipatuan kudarat ay matalino at matapang kaya
nahirapan sa kanya ang mga mananakop. Buo ang tiwala ng mga nasasakupan ng sultan kaya
isa’y walang nagkanulo sa kanya. Pinamunuan ni sultan kudarat – Corralat para sa mga
espanyol- ang sultanato ng maguindanao mula 1619 hanggang 1671. isinilang siya noong huling
dekada ng ika-16 na siglo. Anak siya ni Datu Buisan, isang iranun at ambang. Ang kanyang
ngalan Dipatuan ay hinango sa salitang malay na nangangahulugang pinuno, at ang kudarat ay
salitang arabiko para sa lakas. Iginalang siya maging ang mga naninirahan sa paligid sultanato ng
maguindanao sa kanyang pamumuno, napagkaisa niya ang kulturat sa Lanao, Cotabato, Davao at
Zambuanga. Nagkaisa sila sa pagtutol sa pananakop ng mga espanyol. Noong 1637, nagpadala si
gobernador heneral Sebastian hurtado de corcuero ng ekspedisyon mananakop sa lupain ng
kudarat. Napabagsak ng mga kaaway ang kanyang mga kuta sa lamitan. Ngunit nakatakas si
kudarat sa kabundukan at doon nagipon ng lakas at puwersa upang ipagpatuloy ang kanyang
pakikipaglaban sa mga mananakop. Hindi kailanman nadakip ng mga kaaway si kudarat. Nang
mamatay siya noong 1671, humalili sa pagka-sultan ang kanyang anak na si datu Dundang
tiidulay, na nakilala sa titulong self-ud-Din. Bilang pagkilala kay sultan kudarat, isang bantayog
ang ipinatayo sa makati, metro manila. Isang lalawigan at isang bayan ang isinunod sa ngalan
niya. May dekorasyong pandiplomatiko at selyong nagtataglay ng kanyang ngalan.
Raha Soliman
Bago nagíng Raha si Soliman, ay nagíng katulong muna sa pangangasiwa ng mga suliranin dito
sa Maynilà, ni Rahang Matanda.
Si Lakan Dula na nananahanan sa Tundo ay siya niyáng kasama. Ito ay nang kapanahunan ni
Rahang Matandâ nang taóng 1570. Noon ay isang pulutng nang mga sasakyang kastila na
pinamumunuan ni Martin de Goiti at Juan de Salcedo ang dumaong sa luok ng Maynila. Niyaong
unang datíng dito nina Goiti ay di sila nakalunsad pagdaka. Ang Maynila, ay may matitibay na
mga muog at sila’y pinaputukán at sinagupà.
Nabalitaan niláng isa sa mga makapangyarihan doon ay si Soliman, kaya’t nagpadala sina Goití
rito ng sugo na nagsasaysay na sila’y dî naparito upang makidigma kundi upang
makipagkasundo, at ang ganito’y tinugon sa pamamagitan ng sugo, na ang Hari sa Maynila ay
nagnanasa ng makipagkaibigan sa mg̃a kastila.
Pagtanggap ni Goití ng paklí ni Soliman ay nasok siya at ang kanyang mga tao sa ilog ng Pasig
at sila’y lumunsad sa isáng baybay na itinakda ng Hari. Sinalubong sila ni Rahang Matanda at
nakipagkamáy sa kanila, pagkaliban ng ilang sandali ay dumatíng si Raha Soliman at
nakipagkamay din nguni’t nagpasubali ng gayari.Kamí ay nagnánasang̃ makipagkaibigan sa mg̃a
kastilà samantalang̃ silá’y mabuti sa amin; ng̃uni’t mahíhirapan silá ng̃ gaya ng̃ hirap na tiniís na
ng̃ ibá, kailán ma’t nasain niláng̃ kami’y alisán ng̃ puri».
Pagkaraán ng̃ iláng̃ araw si Goití ay nagkulang̃ sa pagkakáibigan sa pagpapaputók ng̃ kaniláng̃
kanyón, at si Rahá Solimán ay napilitang̃ magbago ng̃ kilos. Ipinawasák nitó ang̃ mg̃a sasakyán
nina Goití at ipinapuksâ ang̃ kanyáng̃ mg̃a kawal.
Nápakabuti ang̃ pagtatang̃gól sa mg̃a kutà at dî nagawâ nang̃ mg̃a k
 Mga Bayani
At
Ang Kanilang
Talambuhay

Ipinasa Ni: Miekyla B. Naungayan

Ipinasa Kay: Argine B. Corpuz