S T R, MGA TULA NG DIGMANG BAYAN SA PILIPINAS POETRY OF PEOPLES WAR IN THE PHILIPPINES RUTH FIRMEZA WILFREDO GACOSTA JAIME

KASANAG EMMANUEL LACABA LUCIA MAKABAYAN SERVANDO MAGBANUA KATALINO MAYLAYON JASON MONTANA KRIS MONTAES EMIN PEA Isinaayos ng MAINSTREAM: Peoples Art, Literature and Education Resources center LINANG (Kilusang sa Paglilinang ng Rebolusyonaryong Panitikan at Sining sa Kanayunan)

PINAGHANGUAN NG MGA TULA Mga Tula ng Rebolusyong Pilipino 19721980 (Palimbagang Pulang Tala, 1982). Bp. 202. Pinotoistensil.

Ulos, 1, 1987. Nakalimbag. Sublak, I 1, Nobyembre 1983 (Panay). Pinotoistensil. War Poems 1978-1980 ni Servando Magbanua (Panay, 1981). Bp. 28. Makinilyado. Mga Tula ng isang Pulang Mandirigma, ni Geronimo Dulongtimog (Wilfredo Gacosta) Quezon City: Disyembre, 1976). Nakamimyo. Hulagpos! nobela nina Mano de Verdades Posadas (Palimbagang Kubli, 1980). Bp. 268. Pinotoistensil. Sang-ayunan Nyo Kaya? ni Katalino Maylayon. (1984). Bp 19. Makinilyado. Pasasalamat ni Katalino Maylayon (1983). Bp 15. nakamimyo. At iba pang makinilyadong koleksyon, hiwa-hiwalay na manuskrito, at ulat ng mga rehiyon tungkol sa gawaing pangkultura.

PASASALAMAT Sa mga makatang naririto sa antolohiya; Sa mga publikasyon at ulat ng mga rehiyon na pinaghanguan ng mga tula; Sa Ispisyal na Komite sa Kultura (198184) na binuo nina H, R at B, gayundin kina B, R, J, B at S. Ang komiteng ito ang nagpasimuno sa pangangalap at pagsisistematisa ng mga likhang pansining at pampanitikan mula sa kanayunan; Sa mga manunulat na tumulong sa pamimili, pag-eedit at pagsasalin ng mga tula, tulad nina R, M, Juan Mil Anos, Elias del Pilar, Kris Montaez, Julia Bangongbanta, Ariel Santos at iba pa. Ang kanilang mga inisyal ay nasa ibaba ng tulang kanilang isinalin; Kay Jayjay Rojas, sa titulo ng antolohiya; Kay Diwata Jose sa disenyo ng libro at kober.

Kay Bing sa peys-ap at superbisyon sa paglilimbag; Sa LINANG (Kilusan sa Paglilinang ng Rebolusyonaryong Panitikan at Sining sa Kanayunan), sa kasigasigan maipalaganap ang ganitong mga materyal.

Patnugutan, MAINSTREAM: Peoples Art, Literature and Education Resources Center

INTRODUKSYON ITO AY KALIPUNAN ng mga tulang nilikha ng mga rebolusyonaryong makata sa gitna ng digmang bayan sa Pilipinas, habang ginagampanan ang kanilang tungkulin bilang mga organisadong pwersa ng kilusang Pambansa-demokratiko sa larangan ng Rebolusyonaryong kilusang masang magsasaka, ng armadong pakikibaka, pagtatayo ng lokal na organo ng kapangyarihang pampulitika ng mamamayan, o ng propaganda at edukasyon. Naisulat ang mga tulang ito sa ibat ibang bahagi ng kanayunan sa buong kapuluan, sa Hilagang Luson, Kabisayaan at Mindanaw, sa ibat ibang panahon, kalagayan at antas ng pag-unlad ng digmang bayan. Ang mga makata ay nagmula sa uring petiburges, pambansang burges at panginoong maylupa, nakapag-aral sa unibersidad, at may karanasan, kundiman katayuan, sa malikhaing

pagsusulat. Gayunman, tinalikuran nila ang tradisyunal na padron ng pag-unlad ng karaniwang intelektwal sa isang lipunang malakolonyal at malapyudal; binago/binabago nila ang kanilang makauring paninindigan, tulad ng ibang mga rebolusyonaryo, para tunay na makapaglingkod sa sambayanan. Sa mga makatang naririto, di kukulangin sa tatlo ang nagbuwis ng buhay, sa panahon ng paghaharing US-Marcos at rehimeng USAquino, alang-alang sa pakikibaka ng mamamayan. Ang mga tulang pinili para sa kalipunang ito ay naglalarawan ng ibat ibang galaw ng buhay sa kanayunan, batay sa sariling karanasan at obserbasyon ng mga makata. Itinatampok sa mga tula ang makasaysayang paghulagpos ng mga rebolusyonaryong pwersa sa mga kampanyang pagkubkob-at-panunupil ng kaaway; ang pagpapatatag at pagpapalawak ng mga base at sonang gerilya; ang pagpapasulong ng kilusang masang magsasaka laban sa militarisasyon at tungo sa pagpapatupad ng tunay na reporma sa lupa; ang mahigpit na ugnayan ng masang anakpawis at Pulang mandirigma; at ang pamumuno ng proletaryado sa rebolusyon. Pinahahalagahan ang mga rebolusyonaryong martir, ang mga beterano ng rebolusyon, at ang mga. pagbabagong pampulitika, pangekonomya at pangkultura. sa pang-araw-araw na buhay ng masang anakpawis. At pinupuna (kabilang na ang pamumuna-at pagpuna-sasarili ng mga makata), ang mga paurong na gawi at pagkilos sa hanay ng mamamayan at organisadong pwersa, samantalang kinokondena ang mga impiltrador at taksil sa rebolusyonaryong kilusan. Ang tereyn ng digmang bayan ay mayamang tanawing inilalarawan sa mga tula. Ang gubat, ulan, ilog, bukid, parang, ay mga panandang bato ng pakikihamok at bukal ng mga batas sa pag-aaral at pagsasapraktika ng digmang bayan sa kanayunan. Ngunit higit sa lahat, ang nangingibabaw sa tanawing ito ay

ang masang anakpawis sa kanilang mga dampa sa bundok at patag, bukas-loob sa pagtanggap sa kanilang mga Pulang mandirigma. Naisulat ang mga tulang ito sa kasalukuyang paabanteng yugto ng istratehikong depensibo ng matagalang digmang bayan, sa pinakamahirap na bahagi nito ng pagpapasimula, pagpapaunlad at pagpapalawak ng kilusang masang magsasaka-at armadong pakikibaka sa kanayunan. Ito ang limitasyong istoriko ng mga tula. Gayunman, ang diwa ng pagsasakripisyo at pag-asa sa tagumpay, ang pagtitiwala at pagpapakilos sa pinakamalawak na bahagdan ng mamamayan, ang militanteng proletaryong paninindigan, laluna sa panahon ng panghihina, ng pagkabagot, ng panlalansi ng kaaway, ng paghupa at pagdaloy ng rebolusyon ay mga pagpapahalagang nasa kaibuturan ng mga tula, at kung gayoy patuloy silang makapagbibigay-sigla sa praktika ng pagrerebolusyon ng mamamayang Pilipino. Nagsisilbi rin ang mga tula para ipahiwatig ang talambuhay ng mga rebolusyonaryong makata sa panahong sinasakop ng kanilang panulaan sa antolohiyang ito. Sa natatanging indibidwal na kaparaanan ng mga makata, ibinabahagi nila sa mambabasa, mula sa kabuuan ng kanilang kamalayang rebolusyonaryo, ang pagliliwanag ng isang binabagong daigdigng lipunan, ng sarili, ng kanilang panulaan. Bawat tula nila ay singkahulugan ng mga katagang STR (Sa Tagumpay ng Rebolusyon), ang karaniwang pahuling bati ng mga rebolusyonaryo sa kanilang mga lihamnagpapahatid ng pananabik sa muling pagkikita, ng pagpapasariwa sa sinumpaang panata, ng pagpapagunita sa mga tungkuling dapat harapin, ng buong buhay na pag-aalay sa kapakanan ng bayan, ng paniniyak sa katumpakan at pananagumpay ng pakikibaka para sa sambayanan.

Nasa mga tula ang tinig ng nakikibakang mamamayang Pilipino.

Gayanggang Myembro, MAINSTREAM: Peoples Art, Literature and Education Resource Center Abra 29 Marso 1989

INTRODUCTION THIS IS A COLLECTION of poems created by revolutionary poets in the midst of peoples war in the Philippines while attending to their tasks, as organized forces of the national democratic movement, in the revolutionary peasant mass movement, in the armed struggle, in establishing local organs of peoples political power, and in-education and propaganda. These were written in the various areas of the countryside throughout the archipelago, in Northern Luzon, in the Visayas and Mindanao, at different periods, conditions and levels of development of peoples war. The poets came from the urban petty bourgeoisie, national bourgoisie and landlord class, studied in the universities and had acquired skills, if not public recognition, in creative writing. Nonetheless, they turned their backs on the traditional pattern of development of a regular intellectual in a semicolonial and semifeudal society; they changed/change their class standpoint, like other revolutionaries, the better to serve the

people. Among the poets represented here, no less than three had sacrificed their lives, during the US-Marcos regime and the US-Aquino regime, in furtherance of the peoples struggle. The poems chosen for this anthology depict a variety of events and activities in the countryside based on the actual experiences and observations of the poets. They highlight the historic escape of the revolutionary forces from the encirclement-and-suppression campaigns of the enemy; the consolidation and expansion of guerrilla bases and zones; the upswing of the peasant mass movement against militarization and towards the implementation of genuine land reform; the close bond between the working masses and the Red fighters; and the leadership of the proletariat in the revolution. The poems celebrate the revolutionary martyrs, the veterans of the revolution, and the political, economic and cultural changes taking place in the day-to-day life of the working masses. And they put to criticism (this includes the criticismand-self-criticism. of the poets) the backward ways and actions among the masses and organized forces, while vehemently condemning the infiltrators and traitors to the revolutionary cause. The terrain of peoples war proffers a grand vista as drawn in the poems. The forest, the rain, the river, the field, the grassland, serve as land-marks of struggle and well-spring of laws governing the study and practice of peoples war in the countryside. But more-than anything else, it is the working masses in their huts in the mountain fastnesses or in the plains who dominate this view, they who welcome their Red fighters wholeheartedly. These poems were written in the present ever-advancing stage of strategic defensive of the protracted peoples war, in its most difficult phase of initiating, strengthening and expanding the peasant mass movement and armed struggle in the countryside. This is the historical limits of the poems. Nonetheless, the

spirit of sacrifice and hope for victory, the trust in, and mobilization of, the most numerous segment of the population, the militant proletarian standpoint, especially in moments of weakness, of impatience, of enemy deception, of the ebb and flow of the revolution, are salutary virtues coursing through the poems, and therefore they continue to lend vigor to the revolutionary practice of the Filipino masses. Likewise, the poems serve as guide-posts to the revolutionary poets life-history during the period covered by their poetry in this collection. In their distinct, individual manner, the poets share with their readers, from the fullness of their revolutionary consciousness, the dawn-break of a world going through a transformation of a society, of the poets, of their poetry. Each of their poems has the same ring as STR (For the Triumph of the Revolution), the usual farewell of revolutionaries in their lettersthe excitement over a reunion, the rekindling of a sworn oath, the prodding to accomplish tasks, the life-long offering to serve the interests of the masses, the certainty of the correctness and triumph of the peoples struggle. The poems bear the voice of the Filipino people in struggle.

NILALAMAN / CONTENTS

Pasasalamat Pinaghanguan ng mga Tula Introduksyon ni Gayanggang Ruth Firmeza Banig Banig

Pitso Manok Pitso Manok Dalluyon ti Setiembre Daluyong ng Setyembre Pagkatapos ng Unos After the Storm Tandaan Mo Remember Bakit Pula ang Mukha ng Araw? Why is the Face of the Sun Red? Raut! Reyd! Wilfredo Gacosta Ang Mga Kaibigan Friends Mga Alaala ng Unang Araw Bilang Kadre sa Nayong Tinubuan Memories of my First Day As a Cadre in my Hometown Isang Madaling Araw Small Hours of the Morning Bakit Ngumiti Lang Kayo? Why Did You Just Smile? Ang Kapalaluan ay Kaaway ng Tagumpay Arrogance is an Enemy of Victory Ang Kasaysayan ng Isang Panawagan The Story of a Call Bundok Bulusan, Ipaliwanag Mo ang Iyong Kahiwagaan Mt. Bulusan, Unfold Your Mystery Agosto 5, Hindi Ka Malilimot August 5, You Will Never be Forgotten Ang Kabiguan ay may Pangakong Tagumpay Failure Holds the Promise of Victory Jaime Kasanag Kahawaan sang Kamatuoran Report sang Operasyon Nguyngoy sa Kagab-ihon Sa Madinalag-on nga Pagsalakay Sa Landong nga Nagapanglakaton Pagkabaton sang Balita Uguy-ugoy sa Madabong nga Kagulangan

Emmanuel Lacaba The Peoples Warrior Ang Mandirigma ng Sambayanan Ulan Rain Pagdiriwang Celebration Sa Alaala ni Nick Solana In Memory of Nick Solana Kung Ako'y Mamatay If I Die Open Letters to Filipino Artists Lucia Makabayan Pagkilala sa Gubat Knowing the Forest Ina Teresa Sabi Nila They Say Sagada Sa Amang Naghihinanakit To a Reproachful Father Banyuhay Metamorphosis 7 Hulyo 7 July Servando Magbanua Tomloy: October 2, 1978 Poem Written Beside a Peasant Comrades Grave On the First Anniversary of his Death Summer Tag-araw Harvest Time The Legacy Ang Pamana The Orphan Pamat-ud Halad kay Waling-waling Eastward the Winds of Song Pasilangan ang Ihip ng Kanta

Katalino Maylayon Kani-kanyang Balon Alam, Ewan at Akala To Know, Not to Know, and To Assume Ipon, Igpaw Estrelyado Sunny-side Up! Wari'y Kaytagal! O So Slow It Seems Urisip Malayo, Malapit Tibay Jason Montana Coming In Turning Point Hawk in Kalinga Ifugao Revisited Clearing Kaingin Celebration Twilight Ritual Seremonya sa Takipsilim Elegy I Think Thoughts of Peoples War Kris Montaez Gerilyero Guerrilla Fighter Wala Akong Binitiwang Salita na di Pabor sa Mamamayan I Never Said a Word that Harms the People Bakir Forest Pagbubuksan Ka ng Pinto They Will Open Their Doors to You Kalikasan Nature M-79 M-79 Dave Dave Igang

Limestones Emin Pea Old Man Hiraya Mukag Mukag Imurong Imurong Homesick Kumusta da Ka Desto? Warm Greetings to our Comrades Bagyo Storm Glosari/Tala Tungkol sa mga Tula Tungkol sa mga Makata About the Poets

RUTH FIRMEZA Banig Multo ang kahulugan. sa lupa moy may nalilibing tuwing may labanan sa pusod ng bundok mong may lalim at kublihan misteryo sa minoryang sa gilid naninirahan Isusumpa ka ng magtatangkang umahon. sa matatarik na dalisdis at rumaragasang talon kung walang yaman ang kapal ng iyong kahoy walang aangkin sa gubat mong masukal at maburol

Sa ilog at batis mo umagos ang pulang dugo at sa pagsabog ng pulbura ang kaaway ay nabigo multo ka nga sa kanila at marami kang siniphayo maging sa aming may ibinuwis ang aral mo ay titimo Agosto 1975 Bundok Cresta, Cabagan, Isabela Banig You are a symbol of the ghost in your soil someone is buried after every encounter in the navel of your deep mountain that offers a hiding place is a mystery for the tribes who, at the outskirts, live You will be cursed by those who try to surface out of the steep ridges and rolling fields if the lushness of your woods yield no wealth no one will possess your forest wild and hilly In your river and stream flowed the red blood and with the explosion of gunpowder the enemy was defeated indeed a ghost you are to them for many you have failed even among us who sacrificed, the lessons from you will sink deep. (J.M.A.) Pitso Manok Pinakamatayog ka sa lahat ng aming naakyat balabal ang ulap sa iyong itaas mga liku-likong landas na aming tinahak mula Isabela tungong Cagayan, sa iyo maglatagos sa iyong tugatog, Pitso Manok

Dito, tanaw ang kapatagan ang Kordilyera, iba pang larangan dito, bagong pag-asa ang iyong dulot ibayong lakas, lakas ng isip ang handog sa pagkakulong at pagkahulagpos sa pangungubkob Pagaspas ng hangin, pumupuno sa dibdib abot-tanaw ang paglawak ng bagong daigdig abot-kamay ang pagdurog sa panggagahisat sa pagbaba sa tugatog mong matarik mataas na antas ng pakikibaka ang makamit Pitso Manok, ang yakap moy aming iniwan tungo sa masang kaytagal nang naghintay bagong sona ang aming nabuksan upang ikawing sa iisang hanay yakap nila, tulad mo, ang aming ipinaglalaban Setyembre 1977 Kailusan, Twin Peaks Baggao. Cagayan Pitso Manok You are the highest among all that we have climbed the clouds are a shroud above you t he winding roads we have walked from Isabela to Cagayan cut across you at your summit, Pitso Manok From here one could look over the plains the Cordillera, another field of struggle here, new hope is what you offer manifold strength, strength of the mind you give in the midst of imprisonment and in breaking out of enemy encirclement The swishing wind fills the breast we could see a broadening new world we could reach out to smash oppression and walking down from your steep summit

a high level of struggle is attained Pitso Manok, from your embrace we have gone away to be with the masses in another place who have been waiting for so long a new zone we have established to form part of our united ranks like you, they embrace what we are fighting for (J.M.A.)

Dalluyon ti Setiembre Setiembre: Ipigsam ti tudo, Bay-am a mapasayakan ti taltalon; Agrusing ti bunubon iti maluglog a kapitakan, Agbalin a berde ti kataltalonan. Ti naglabas a Marso ket kalgaw, Naapiten dagiti nagdawa a pagay; Naburak dagiti bingkol a natangken Iti pigsa dagiti arado ken suyod; Nasukatan ti pudot ti lamiis; Iti panagtudona, Nagbalian nga ikkis ti ulimek. Itatta: Umal-allangugang ti napipigsa a pukkaw A saan a mapaulimek dagiti putok dagiti pasista; Nalabbaga dagiti plakard ken petision A naisurat iti dara... Napunasanen dagiti lua! Agrusing latta ti bunubon, Agsabong latta dagiti mais ti Disiembre, Uray agtudo ken ipigsana ti bagyo! 10 Oktubre 1980 Bumaribar, Baggao, Cagayan

Daluyong ng Setyembre Setyembre, Lakasan mo pa ang ulan, Hayaan mong mapatubigan ang mga bukid; Uusbong ang mga punla sa nilinang na putikan, Magiging luntian ang mga sakahan. Ang nakaraang Marso ay tag-araw, Naani na ang namulaklak na palay; Nadurog ang matitigas na kimpal ng lupa Sa lakas ng araro at suyod; Hinalinhan ng init at lamig; Sa pag-ulan, Naging hiyaw ang katahimikan. Ngayon, Dumadagundong ang malalakas na sigaw Na di mapapatahimik ng mga putok ng mga pasista; Pula ang mga plakard, ang petisyong Isinulat sa dugo. . . Napahid na ang mga luha! Uusbong pa rin ang mga punla, Mamumulaklak pa rin ang mga mais Kahit umulan at ilakas ng Disyembre ang bagyo! (A.S.) Pagkatapos ng Unos Pagkatapos ng unos, kay liwanag ng paligid ang nakalukob na dilim, sandaling napalis matigas na lupay lumambot sa. tubig mga kahoy na basay madaling maparikit Sa init ng tag-araw, lamig ang humalili ang sikat ng araw ay laging nakakubli ulan ang dala ng ulap na laging nakatabi sa tuktok niyong bundok na may hiwagang iwiiwi

Ulan, kawangis mo ang luha ng hinanakit sa mga buhay na kay aagang naibuwis sa mga kasamang di matagpuan at nangapipiit sa kanilang mga di na daranas pa ng dusa at pasakit Pagkatapos ng bagyo, dugo ay titigas sa lupa, sa kariton, sa sementong nakalatag mapupunasan ng tubig ang liku-likong landas durog na laman at butoy hihimlay na sa wakas Ka Romeo, Ka Grey, Ka Dennis kaylakas ng unos nang kayo ay nasawi sa lakas ng hangin waring mga dahong tinangay ng ipu-ipot buhawi Humimlay kayo at ang awit ninyoy nasa amin lagi ang alab nitoy di magbabawa kahit kaunti at ang mga basang dahoy magbabagang muli tulad ng mata naming basa sa luha at pighati 20 Setyembre 1981 Burol ng Bulbog, Baggao, Cagayan

After the Storm After the storm, how clear are the surroundings the covering darkness disappears in a moment hardened soil softens in the water wet trees quickly spread green The heat of summer is taken over by coldness the brilliant sun is hidden from view rain is brought by the clouds that are always beside the mountaintop, up there where there is gentle beauty Rain, you are like the tears of sadness shed for all the lives that too early were sacrificed for comrades who are missing or are in prison

for the pains and afflictions in their suffering After the storm, blood hardens on the earth, on the cart, on the piece of concrete laid out water wipes away the winding road flayed flesh and broken bones are finally laid to rest Comrade Romeo, Comrade Grey, Comrade Dennis how the storm raged when you were felled how with the blows you were like leaves blown away by the whirlwind and the eddy Rest, all of you, for your song is always within us its fervor will not crack even one bit and the wet leaves will bum again like our eyes with tears of sorrow (J.M.A.) Tandaan Mo Alalahanin mo, kasama, sa. bawat paghintot paghinga sa tigang na lupa, ang init ng daigdig laluna sa tag-araw; mailap ang ulan at laganap ang tag-gutorn, malakas man ang hangiy yumuyuko lamang ang ublag na kawayan Alalahanin mo ang mga wasak na dampa ng mga pinalikas: inaagiw ang mga kisame, abo ang mga haligi, kinakalawang ang mga galba, baklas ang dinding, sa. maruming solar anino na lamang ang masayang pagdalo ng mga naninirahan sa mga pulong, ang pagbubuo ng base, bago magreaksyon

Masdan mo ang matatayog na supling pang mga puno, nagsisibangunan sa gitna ng matataas na talahib kung saan inilibing ang mga martir. Sa dating kaingin, ngayoy may mga ublag na tanging daanan, ligtas na ruta paghagibas sa mga larangan Masdan mo ang bawat liko ng ilog ang matatarik na banging aakyatin padausdos, pahilig-paakyat, taguan sa dumadagundong na helikopter na namamanginoon sa. papawirin habang ating pinag-aalinlanganan ang bawat sukal umiiri sa pag-akyat sa alapaap habang mahigpit ang hawak sa gatilyo handang magbuga ng kamatayan sa pinupuntirya Maingat mong suriin and bawat pwesto babaunin ba sa kamatayan ang kalabit at mahigpit na diin sa gatilyo o uutasin ang kaaway na nagtatanod dito? Huwag na huwag mong iwawaglit sa gunita ang mga sinunog na bangkay, pinugutan ng ulo, pinagsamantalahang katawan ng patay na kasama, ang mga ngahalot di na nakita pa, ang mga pinakain ng sigarilyot ng kanilang bulbol ang mga binalian ng tadyang habang ang mga taksil at pasistay nagpapakaligaya sa kanilang kamunduhan habang nagpapatawa ang mga announcer na nagbabalita ng mga promosyon ng mga heneral at masasaya nilang piging at tagumpay Tandaan natin ang mga mandirigma hindi nanikluhod o nagmakaawa sa estado, hinahawakang mahigpit ang sandata, natiis kumain kahit walang asin,

kahit ilang subo, tiniis ang ginaw ng gabi at init ng katanghalian, ang malayo sa kanilang minamahal; kinayang harapin ang mga suliranin nang buong tatag at nasawi. Kapag ito ay ating natandaan (ang paghihirap ng masa ang pagkaapi ng bayan at uri ay gahigante kung ihahambing sa sariling kapakanan, sa ating paghihirap at pagpapakasakit) mahaharap natin ang pagsusulong ng rebolusyon na handa ang loob diwa at isip 26 Abril 1993 Baggao-Gattaran-Alcala, Cagayan Remember Remember, comrade, as each time we stop to lie down awhile on the parched earth, how hot is the world especially in summer when rain is elusive now that hunger is widespread even as the wind blows hard the bamboo makeshift though leaning remains intact Remember the huts falling apart the huts of the masses forcibly resettled elsewhere: the ceiling full of cobwebs, the posts decaying, the roofs rusty, the walls ripped off, in the dirty yard only the shadow of the vanished joy of the residents who gladly welcomed the meetings, the formation of bases, before the enemy launched operations Look at the tall saplings arising from among the tall cogon grass on the spot where the martyrs were buried

there where a clearing used to be are now mere makeshifts that serve as passageways, safe routes in the search for areas of struggle Look at every turn of the river the steep ravines we have to climb sliding downward, inclined upward a cover from a thundering helicopter lording over the skies while we turn suspicious of every spot thick with weeds we muster enough courage to climb up the clouds while holding tightly the trigger ready to belch forth death focussed on a target Analyze carefully every position would you have yourself killed without having squeezed and pressed the trigger or would you rather finish the enemy spying here Never erase from memory the burned corpses, the beheaded bodies, our comrades slain and raped, those who were missing and were never found, those who were forced to eat cigarettes and their own pubic hair, those whose ribs were broken while the traitors and the fascists celebrated, laughing in their profligacy while the radio announcers made people laugh in disbelief and relayed news about the promotions of generals and their decadent parties and the triumphs they claim Let us remember the warriors who never knelt down or asked for mercy from the state holding tightly their weapons, weathering everything even without a grain of salt,

even with only very little food to eat, the cold of night and heat of high noon, bearing to be away from their loved ones daring to face problems unflinchingly and were felled. If we remember this (the hardships of the masses the oppression of our country and our class are greater than ones selfish interest, ones hardships and sacrifices) we can push forward the revolution well-prepared and firm in our resolve in thought and determination (J.M.A.) Bakit Pula ang Mukha ng Araw? Kapag pula ang mukha ng araw, May digmaan. Kasabihan Pulang-pula ang mukha ng araw sa pag-aagawan ng gabi at liwanag sa pagluluksa ng takipsilim kayat maging sa pagkalat ng dilim ang hiram na liwanag ng buwan ay kulay pula hindi dilaw sa maagang dapithapong humahabol sa paglubog ng araw sa kanluran Sa tuktok ng bundok ay iisang anino matayog na bantayog sa dilim ang natatanaw di na madaraanan ng matitibay na paang bibitin-bitin sa mga baging Ka Enyong, maniniwala ba ako sa matatanda? Kung bakit sa pula ng araw, pinawi ng digmaan ang buhay mo gayong dapat sanang nailigtas mo ang hininga ni Ka Greg na nagwakas dahil wala,

wala ka ritong aming doktor? Nakapagngingitngit isiping nasawi ka sa kamay ng malulupit na pasistang walang isip nadakip sa patibong ng mga buktot na hiwaga sa likod ng dilim ng pulang lumulukob sa mukha ng araw Totoo ang sinabi mong humiram ng silahis ang buwan sa ngayoy pulang-pulang araw. Tulad ng tanglaw ng prinsipyo mong mula sa Isabela hanggang Bikol ay naglingkod sa mga api Pula ang mukha ng araw dahil may digmaan pula ito dahil nagngangalit ang mga mamamayan Patuloy na tatanglaw ang buwan sa madilim na landas na iyong tinahak at naiwan sa landas ng mga mandirigmang di tumitigil sa pakikibaka hanggang matiyak ang tagumpay 11 Mayo 1983 Cagayan Why is the Face of the Sun Red? When the face of the sun is red, There is war. - Folk Saying Deep red is the face of the sun when the night and the light struggle against each other when the twilight mourns and the darkness spreads the borrowed light of the moon is colored red not yellow as the early dusk chases the sun setting in the west At the mountaintop is a shadow

a tall monument in the darkness can be seen as sturdy feet that could not pass through cling to the vines Comrade Enyong, shall I believe the old folks? Why, when the sun turned red, the war took away your life when you could have saved the life of Comrade Greg who died because you were not here to serve as our doctor? I curse in bitterness thinking that you were felled by the cruel mindless fascists trapped by the greedy who are concealed behind the darkness of the red spreading over the face of the sun What you said about the moon borrowing light from the deep red sun is true. Like the light of the principle you brought from Isabela that up to Bicol served the oppressed Red is the face of the sun because there is war red it is because the people are raging The moon shall continue to shine on dark roads that you have walked on and gone past through in the warriors never-ending path of struggle till victory is won (J.M.A.) Raut! Karadap... Nabayagen nga ur-urayen a kanito... Maturogkayo latta kas kaulimek ti apros Ti nalamiis nga angin ittata nga rabii, Naranggas nga pasista nga nakakampo. Nabbasa ti linnaaw ti paltoog Ig-iggemak a nairot, Saan a marikna iti lamiis Ti pul-oy ti bumanbanisbis nga karayan Nga magaradgaden ti bingkol.

Nabara ti panaglaok ti ling-et ken pudot ti rikna, Saan nga masalpot ti lamiis Dagiti bumabbaba nga ulep ti linaaw. Praak! Kablum! Masilawan ti kulalanti a bala Ti aglawlaw. Bumtak ken madayyeg iti daga! Awan sungbat dagiti pasista... Awan arimekmekdan... Napaksiatdan! Sang-at! Nasaknap pay laeng ti sipnget, Agrikuridemdem ti bulan ken apagbettak Ti lawag pay laeng iti mapupuuran a kampo. Nalabbaga pay laeng ti benggangna. Matananawagan ti nangato a turod Ti saan nga maiddep nga apuy. Sumabat dagiti naragsak nga umili, Itag-tagayda dagiti nakumpiskar nga paltoog. Nayon nga paltoog ti umili, agserbi kaniada ittatan! 2 Hulyo 1980 Reyd! Gapang... Matagal nang hinihintay na pagkakataon... Matulog lang kayo nang singtahimik ng haplos Ng malamig na hangin ngayong gabi, Marahas na pasistang nakakampo. Nabasa sa hamog ang baril Na aking hinahawakan nang mahigpit, Hindi nararamdarnan ang lamig Ng lagaslas ng rumaragasang ilog Na nagagasgas na ng kimpal ng lupa. Mainit ang paghalo ng pawis at alab ng damdamin, Hindi talaban ng ginaw Ng bumababang ulap ng hamog.

Praak! Kablum! Nasisinagan ng kislap ng bala Ang paligid. Sumasabog at nayayanig ang lupa! Walang sagot ang mga pasista... Wala silang imik... Nalipol sila! Akyat! Laganap na ang dilim, Nagkukubli na ang buwan at nababanaag Pa rin ang liwanag ng nasusunog na kampo. Mapula pa rin ang baga nito, Matatanaw sa mataas na burol Ang hindi mapatay na apoy. Sumalubong ang masayang mamamayan, Itinataas nila ang nakumpiskang baril. Dagdag na baril ng mamamayan, maglilingkod sa kanila ngayon! (A.S.) WILFREDO GACOSTA Ang mga Kaibigan kilala ko ang aking mga kaibigan sila yaong iniluwal sa mga nipang dampa sa kanayunan, sa ilalim ng tagpi-tagping bubong ng mga iskwater sa kalunsuran, o sa butas-butas na kutson sa mumurahing ospital. sila yaong pakyawan kung binyagan sa minamadaling oremus ng kurang nagtitipid ng laway para sa isusunod na binyagang ispesyal. sila yaong ang paglaki ay babahagyang namamalayan sapagkat walang dyaryong mangangahas maglathala ng kanilang pangalan

ni ng munting salu-salo sa pagdiriwang ng kaarawan. siya yaong kahit man lamang sa isang araw ay pinagbibigyang maging diyos ng mga nagkukunwaring utusan, at pinipilit pahalakhakin sa mga pinalamutiang kasinungalingan. sila yaong makaraan ang halalan ay muling pasasambahin sa mga panginoong napapaligiran ng mga bakod na baril hanggang sa kubeta. sila yaong nakabaon sa kumunoy ng pagkakautang at nagmamasid na lamang sa sariling likhang-yaman sa mga palengke at mga kristal na durungawan ng mga tanyag na basar. sila yaong sa mga dula sa tanghalan ng mayayaman ay mga di pansinin o kontrabidang papel ang ginagampanan. sila yaong kung may angking talino at kadalubhasaan ay inaaring upahang utak at bisig ng malalaking mangangalakal. sila yaong nagsasariling namumuhay sa mayayamang kabundukan, na ang anyong nililok ng makalumang kultura ay ginagawang tampulan ng pangungutya ng mga sibilisado sa ngalan ng kristiyanismot makabagong pag-unlad, na ang yamat binungkal na lupain ay kinakamkam. kilala ko ang aking mga kaibigan sila yaong ang kasaysayan ay nakatala sa mga duguat putikang pahina

ng mga aklat ng mga kadre na bumulagta sa kabundukan ng Luson, Kabisayaat Mindanaw. sila yaong ang kapakanan ay nasa diwa ng bawat api na unti-unting humahanay sa kaliwang dulo ng larangan. sila yaong ang tadhanay akin din... ang mamuhay sa isang bansang malaya o mamatay nang nakikibaka! Disyembre 1971 Friends i know my friends they are those born in nipa huts in the countryside, under patched-up roofs of slum-dwellers in the cities, or on hole-riddled mattresses in cheap hospitals. they are those baptized en masse through hurried oremuses of priests scrimping on spittle for the next special baptism. they are those whose passage to age is barely noticed for no newspaper would dare print their names or report the humble gatherings on their days of birth. they are those who, if only for a day, are afforded the chance to be gods by the bogus servants of the people, and are forced to laugh at pretty lies. they are those who, after elections,

are again made to worship the masters cordoned by fences of guns that reach up to their washrooms. they are those sunk in the quagmire of indebtedness and who can only gawk at the fruits of their own toil in the markets and display windows of famous stores. they are those who, in plays staged in the theaters of the rich, go unnoticed or act out villain roles. they are those who, possessing talents and skills, become hired brains and hands of big businessmen. they are those who live by themselves in fertile mountains whose contours carved by their old culture become the butt of joke of the civilized in the name of christianity and progress, who are being disowned of their wealth and cultivated lands. i know my friends they are those whose stories are inscribed in the bloody and muddy pages of the books of cadres who have fallen in the mountains of Luzon, Visayas, Mindanao. they are those whose welfare dwells in the mind of every oppressed person who slowly aligns himself on the left end of the field.

they are those whose lot is also mine... to live in a free country or die in struggle!

Mga Alaala ng Unang Araw Bilang Kadre sa Nayong Tinubuan mga kilalang mukha ang ngayoy kaharap ko... mga dating batang gusgusin, sunog ang balat sa init ng araw, pinaalat ang pawis ng simoy ng hangin mula sa dagat Pasipiko. ang kanilang tapang ang sa akiy maagang nagturo na pangahasang bagtasin ang rumaragasang ilog. sila ang katulong sa pagtatayo ng mga munting kastilyong baybay, kahawak-kamay sa pakikipaghabulan sa mga along sumasalpok sa mahabang dalampasigan. ang nakatutulig nilang kantyaw ang sa akiy nagpaiyak nang mahulog ako sa kalabaw. kaibigan ko silang matalik laban sa sanlibong mayang nagnakaw sa mga buntis na butil sa ginintuang palayan. silay aking kadamdamin sa paghanga sa payak na ganda ng panauhing dilag sa napipintong anihan, karamay sa munting ligaya at sanlibong hapis sa loob ng dukhang bakuran. ngunit ang mga titig nila ngayon ay mga di kilalang titig... ako bay dayuhang dapat layuan?

isa bang kataksilan ang bumigkas ng mga bagong kataga at umawit ng mga bagong himig ng namulat na alipin? a, sa isang kisap-mata, mababalikan ang lumang pakikisama. datapwat dapat na lamang bang panoorin ang malayong tanawin ng makabagong pagkakaibigan? a, pupungay rin ang kanilang mga titig sa ningning ng paglaya. titibok din sa kanilang puso ang alab ng paghihimagsik. sapagkat kaibigan ko sila sa pagkaalipin, makakasama ko sila sa paniningil! at hihigpit ang magkahawak na kamay sa pagtatanod sa laot at dalampasigan, ang panunukso ay magiging pag-uusig sa mga mangangalabaw, hahaba ang hanay na haharang sa mangangamkam, at sa iisang himig ay ipagbubunyi ang bawat tagumpay! Enero 1972 Memories of my First Day as a Cadre in My Hometown i find myself now before familiar faces... ragged children of old days, their skin sunburnt, their sweat made salty by the wind from the Pacific. their courage taught me early to dare cross swift rivers. together we built small sand castles, held hands as we raced with waves that hit

the length of the shore. their deafening banter made me cry when i fell from the carabao. they were my allies against a thousand sparrows that stole the fat grains in the golden fields. we all admired the simple beauty of a girl come visiting for a pending harvest, we shared little joys and a thousand sorrows within humble yards. but now they throw me unfamiliar stares... am i a stranger that must be shunned? is it treachery to speak the new words, sing the new songs of an awakened slave? ah, in a wink of an eye, old ties may be recalled. but must the distant scene of new friendships be merely gazed at? yes, their stares are bound to soften at the radiance of freedom, the fire of revolt is bound to flare in their hearts. because they are my friends in bondage, they shall be with me in the days of reckoning. and firmly the hands shall grasp each other in guarding sea and shore, banter shall become pursuit of rustlers, longer the barricade shall grow against the grabbers, and in a common voice

every victory shall be celebrated! (E.P.) Isang Madaling Araw (Unang Karanasan sa Sagupaan) kami ngay musmos at nilaro namiy digmaan. isang gabi, ngumiti lang kami sagisag ng naliligaw naming tapang sa nababalitang paglusob ng kaaway. ngunit di laro ang digmaan. binayaran ang mga kaaway upang pumatay. at isang madaling araw, ang ingay namin sa paghahanda ng almusal ay biglang pinalitan ng nakatutulig na putukan. nagpapaputla, nagpapanginig, sumusubok sa paninindigan. higit pang malalakas ang kaba ng dibdib kaysa mga tumutugis na yabag. dapat bang maduwag at lisanin ang dakilang simulaing sinumpaang ipaglalaban? matuto sa katunayan ng digmaan, sa wastong paraan ng rebolusyonaryong paglaban! 12 Disyembre 1972

Small Hours of Morning

(First Taste of an Encounter)

we were indeed young and we played games of war. one night we simply smiled symbol of our misplaced courage on hearing about an impending enemy attack. but war is not a game. the enemy is paid to kill. and once, in the small hours of morning, the stir we were making as we readied breakfast all of a sudden was thrown aside by deafening gunshots. they made us turn pale, tremble, putting our resolve to test. louder still than the pursuing footfalls was the pounding in our breasts. must we lose heart and give up the noble cause for which we vowed to fight? learn from the reality of war, from the correct way of revolutionary struggle! (E.P.) Bakit Ngumiti Lang Kayo? patay na si Gogola! ang nag-utos sa inyong habulin ang makamandag na ulupong sa kanyang asyenda, ang pumilit sa inyong lunukin ang kumukulong kape upang mapaikli ang oras ng pamamahinga, ang komprador na malimit umutang sa inyong kinikita at ayaw magpautang kahit patawirin ang inyong buhay.

hinatulan na ng masa, dakilang hukom ng kasaysayan, ang litanya ng kanyang pagkakasala sa mga anak-pawis. bakit kayoy ngumiti lang? hindi ba kayo hahalakhak sa ibabaw ng pangit niyang bangkay? nakapaghiganti na kayo! ang rebolusyon, mga kasama, ay hindi pansariling paghihiganti. itoy makauring pakikitunggali at ang hahalakhak ay ang buong aping uri, hindi ang iisa o kakarampot nitong kasapi. hindi pa ito ang oras ng pagtatawa milyun-milyon pa ang lumuluha. hindi pa ito ang araw ng pagbubunyi marami pa ang dumaraing, marami pang alipin ang nagsusumamo sa kanilang mga panginoon. Septembre 1973 Why did you Just Smile Gogola is dead! the one who told you to chase the poisonous snake in his hacienda, who forced you to gulp down boiling coffee to shorten your break, the comprador who often borrowed your earnings and refused to lend you money even if you were on your deathbed. the masses, historys great arbiters, have already given-their verdict on his litany of crimes

against the toiling people. why did you just smile? arent you going to laugh over his ugly remains? you have avenged yourselves! the revolution, comrades, is not a personal revenge. it is class struggle and the one that will laugh is the whole oppressed class, not anyone nor a handful of its members. this is no time yet for laughter millions still shed tears. this is no day yet for celebration many still grieve, many slaves still plead to their masters. (E.P.)

Ang Kapalaluan ay Kaaway ng Tagumpay

luntiang damuhan, katulad moy nakalatag na banig sa sahig na kawayan, may alay na kandungan, sa mga hapo naming isip at katawan. matatayog na niyog, naghahabaang leeg ng mga manonood sa nagdaraang martsa ng bayan. magubat na kabundukan, matataas na bubungan ng mga progresibong pamantasan dinadagsaan ng masang estudyanteng tinikis ng huwad na karunungan. ginintuang palayan, ang indayog ng iyong mga bisig

ay kaway-bati ng ina, asawat mga anak naluluhat nagagalak sa araw ng pagsapi sa Bagong Hukbong Bayan. humahalakhak na ilog, namimilipit-sa-tuwang manonood sa paglilitis ng namumutlang usurerong ganid sa hukumang bayan. bakit kayo biglang tinakasan ng sigla? may mga dayong yabag bang nakapasok sa sentral na purok? may kalupitan. bang nagbabantang gumulo sa dakilang kilusang agraryo? kayo rin ba sa kanila ay galit? sila bay inyo ring kaaway? sila bay inyo ring tatambangan? lumakas ang Whip ng hanging silangan, tumango ang mga mala-gulok na damo at mala-lambat na mga dahon ng niyog, lumagpak ang mga bungang hinog ng mga punongkahoy sa kagubatan, at muling umugong ang ilog. a, kaibigang kalikasan, kalabisan ang kantiyawat pustahan. ang kapalaluan ay kaaway ng tagumpay! Selyembre 1973

Arrogance is an Enemy of Victory

green grassland, youre like a mat spread over the bamboo floor, offering haven to our weary minds and bodies. tall coconut trees, craning necks of spectators

of the march of the people. mountains of jungles, towering roofs of progressive schools where student masses crowd, neglected by false learning. golden ricefields, the sway of your arms is a wave of the hands of mother, spouse and children shedding tears, brimming with happiness on joining the New Peoples Army. laughing river, spectator doubling up in glee at the trial of a greedy loan shark pale with fear in the peoples court. why have you suddenly become lifeless? have alien footfalls intruded into the central area? does savagery threaten to ruin the great agrarian movement? do you also hate them? are they your enemies too? will you also attack them from ambush? the easterly wind blows harder, the bolo-like grasses nod and so does the mesh of coconut leaves, the ripe fruits of the trees in the jungle fall with a thud, and the river roars again. ah, my friend nature, banter and betting is too much. arrogance is an enemy of victory! (E.P.)

Ang Kasaysayan ng Isang Panawagan sa kulimlim ng kagubatan sa bundok ng Katuaga, pinag-uusapan ang maaliwalas na bukas ng pambansang pag-aaklas. sa isang tabi ng malawak na kugunan sa gulud ng Bangtuhan, dumurungaw sa patag at kabayanan, tinatasa ang damit hirap ng mga gawaing naghihintay. di kaginsa-ginsay pasa-pulong, mga kasama! nagpupumilit pumasok ang apat na kolum ng mga bayarang sugo ng diktador. sa de-kutsong upuan naghahalakhakan ang mga berdugong Frivaldo at de Guzman, ha! ha! ha! sa Disyembre ang inyong wakas, mga subersibong mararahas! tahimik na nakaabang matutulis na kawayan sa ilalim ng kasukalat mga daan. tahimik na nagmamanman ang mga milisyang bayan. ano ang susunod nating hakbang? nagsimulang umalingawngaw ang mga armalayt at masinggan ng mga nauulol na kaaway; ang helikopter ay palalong nagsasayaw sa kalangitan. handa at mahinahon ang mga nagbabantay sa mga lagusan sa timog at hilaga, sa silangan at kanluran. sa kubong pulungan. mabaho ang usok ng tabakong lokal,

matabang at mapait ang matapang na kapeng walang asukal... ngunit walang kasintabang ang mamuhay sa inaaliping bayan, walang kasimpait ang reaksyonaryong kalupitan. magkunot ng noo! maghanap ng paraan! sa huli ang pulong ay nagluwal ng panawagan: ipagtanggol ang mga organo ng Pulang kapangyarihan! wasakin ang kampanyang pagkubkob at paglipol ng kaaway!
Oktubre 1974

The Story of a Call

in the dark jungle in Mt. Katuaga, we talk of the bright morning of revolt all over the land. on one side of the vast kugon field on the Bangtuhan plateau, overlooking the lowlands and the town, we reckon the number, the difficulty of tasks waiting to be done. all of a sudden, pass it on, comrades! forcing their way in are four columns of the dictators mercenary emissaries. couched in cushioned chairs, the executioners Frivaldo and de Guzman roar in laughter, 11ha! ha! ha! youll be done by December, you violent subversives! quietly the pointed bamboos lie in wait

beneath the thickets and footpaths. quietly the peoples militia watches out. what do we do next? the armalites and machineguns of the crazed enemy begin to echo; the helicopter proudly swirls in the sky. ready and calm are the ones among us who guard the passes south and north, east and west. in the hut where we meet, the smoke from the local tobacco smells bad, flat and bitter is the strong black coffee... but nothing is more flat than living in an enslaved country, nothing more bitter than the reactionaries savagery. knit your brows! find a way! in the end, the meeting gives birth to a call: defend the organs of Red power! crush the encircle and-destroy campaigns of the enemy! (E.P.)

Bundok Bulusan, Ipaliwanag mo Ang Iyong Kahiwagaan

bundok Bulusan, may puting ulap ka sa ulo at sa mga balikat mong nakalaylay.

birhen ka bat nagsuot ka ng puting belo sa buhok mong luntian? malaon ka nang ipinagkaloob sa mga mananakop na dayuhan. pati larawan moy ibinebenta na ng mga hayok na mangangalakal. ang banal na lawa sa iyong paanan ay saksi sa pagsasamantala ng mga tuso sa ganda ng mga anak mong kababaihan. hinubdan ka na sa ganda at yarnan, mga kahoy moy pinutol ng mga kawatan, mga ibon at hayop na alaga mo at sa mga apiy nakalaan ay binugaw ng panlulupig ng mga alagad ng batas militar. birhen ka nga bat nagsuot ng puting belo? a, tinatakpan mo ang usok ng sinaing ng iyong Pulang hukbo! bundok Bulusan, wala kang kaulap-ulap sa iyong ulo at kandungan. ang maaliwalas mo bang mukha ay sagisag ng paglaya at tagumpay o ng pagkakanulo sa mga anak ng bayan? hindi mo ba natatanaw sa kalangitan ang helikopter na palalong nagsasayaw? sa iyong paanan, hindi mo ba naririnig ang mga hambog na yabag ng mga panauhin mong tampalasan? bakit hindi ka magtago sa iyong mga ulap? a, ibinukas mo ang iyong mga bisig sa pagtanggap sa liwanag ng araw sa silangan upang bigyan ng pag-asa ang mga manghihimagsik na naguguluhan.
Nobyembre 1974

Mt. Bulusan, Unfold your Mystery

Mt. Bulusan, white clouds sit on your head and your sagging shoulders. are you a virgin to wear a white veil over your verdant hair? you have long been granted to foreign conquerors. even your image is being traded by greedy businessmen. the sacred lake at your foot is witness to the shrewds violation of the beauty of your daughters. you have been stripped of beauty and wealth, your trees have been felled by the thieves, your pet birds and beasts reserved for the oppressed have been driven away by the plunder of the minions of martial rule. are you really a virgin to wear a white veil? ah, youre covering the smoke from your Red armys stove! Mt. Bulusan, not the smallest mass of clouds sit on your head and lap. does your bright face signal freedom and victory or betrayal of the sons and daughters of the people? do you not see far in the skies the helicopter boastfully swirling? at your foot, do you not hear the proud footfalls of your evil guests? why do you not hide beneath your clouds?

ah, you have unfolded your arms welcoming the light of the sun in the east to give hope to bewildered revolutionaries. (E.P.)

Agosto 5, Hindi ka Malilimot

matataas na ang mga damo sa kaingin. walang maiaalay na pagkain ngunit ang malawak na tanawin sa paanan ng kabundukang Bintacan ay nag-aalay ng kandungan sa hapong katawan at isipan. sa banda roon ay ang sentrong bayan. maingay ang paligsahan sa pagpapayaman ng mga mapagsamantala; magulo ang paligsahan sa pagpapakaalipin. ang bawat indayog ng bandila ng mga busog ay sampal sa karalitaan ng kanayunan. hindi na nakapaghintay ang mga taksil sa martsa ng tagumpay ng pagpapalaya. nasa kabisera na sila, nakikibahagi sa nakahaing karangyaan sa hapag ng mayayaman may litsong isinasawsaw sa sarsang dugo ng mga rebolusyonaryong martir, may mainit na sabaw ng pinigang pawis sa bisig ng mga inaalipin, may wiski ng inipong luha ng kababaihang niyurakan ng dangal. sa bandang harapan ay ang bundok ng Bulusan: malungkot at mapanglaw ang lagaslas ng kanyang mga batis at ang ungol ng kanyang ilog; siya man ay naghahanap... nasaan na ang masisiglang yabag ng mga kadret Pulang kawal?

sa kanilang pagkauhaw, ang mga batis koy naghihintay; sa kanilang pagkagutom ay may handang kamoteng nilaga sa paminggalan; at sa kalupitan ng mga brutong kaaway, ang malalagong dahon at damo ay may laang kublihan. magkahalong poot at lungkot ang namamayani sa diwat puso ng mga api. minsan nang sumilay ang silahis ng pag-asa ngunit muling pinadilim ang bukas nila... may araw din kayong mga rebisyonista! akala ba ninyo kamiy walang kaya? isusulong namin ang pakikibaka, ang sibat ng pagwawasto at poot ang bulkang Bulusan ang sa inyoy magpaparusa! kayoy matutupok sa apoy ng aming pagaalsa! Agosto 1975

August 5, You will Never be Forgotten

the grasses have grown tall in the clearing. no food can be offered but the vast scenery at the foot of Mt. Bintacan offers haven to weary bodies and minds. over there is the town. noisy is the race for storing up wealth among the exploiters; riotous the race for slavishness. every heave of the banner of the well-fed is a blow at the countrysides poverty.

the traitors could not wait for the victory march of liberation. theyre now at the capitol, partaking of the proffered plenty on the tables of the rich chunks of roasted pig dipped in the bloodsauce of the revolutionary martyrs, hot broth of sweat wrung from the arms of the down-trodden, whisky of collected tears of the violated women. in front is Mt. Bulusan: plaintive is the gurgle of her streams, the howl of her rivers; she too searches. . . where are the lively footfalls of the cadres and Red fighters? my streams await to quench their thirst: in the cupboard are boiled sweet potatoes ready to appease their hunger; and the lush leaves and grasses offer refuge against the savagery of the brutal enemy mixed hatred and sadness reign in the hearts and minds of the oppressed. a ray of hope had beamed before but on their future, darkness is cast once more... your end will come, revisionists! did you think we were helpless? we will push the struggle forward, the spear of rectification, of hatred, is the Bulusan Volcano that will deal you punishment! you will burn in the blaze of our revolt! (E.P.)

Ang Kabiguan ay may Pangakong Tagumpay

napakapait tanggapin ang paulit-ulit

na pagkalugmok sa paulit-ulit na pagbabangon lalunat kung sa bawat pagbabangon ay may pangakong pagtataguyod ngunit sa bahagyang pag-angat ng nagdurugong tuhod, mga inaasahang kapanalig ang mga Lavang dadagok. kasumpa-sumpang krimen ang pagkakanulo lalunat ang biktimang pinapagbuhat ng parusang krus ay bayang ipapako sa kalbaryong pulo. hubad silang papanaw at tatakasan ng dugo. at ang kahuli-hulihang saplot ay ipupusta ng mga dayong tanod. krimeng karumal-dumal din ng mga naglalamay kung yuyukot luluha na lamang sa dumaraming bangkay, ipipikit ang mga mata, sa nagbubunyi pang kataksilan at tuluyang patatamlayin ng pesimistang pananaw. ang nagdurugong tuhod ay hahayaan bang mamaga? ang mga katawang luray ay hahayaang manlupaypay? ang kinakapos na paghinga ay hahayaang maputol sa tuluyang pagluhod sa pilosopiyang baligho huwag nang bumangon upang di na, malugmok? sa pagkalugmok natututuhan ang matatag na pagbabangon; sa gitna ng dilim ang liwanag ay nakasisilaw; sa kataksilan nakikilalang higit ang katapatan. di malalabag ang batas ng kalikasan, ng pag-unlad ng kasaysayan

may pag-asa sa kawalan ng pag-asa, may tumutubong bulaklak sa libingan; ang kabiguan ay may pangakong tagumpay; ang madilim na gabi ay may pangakong bukang-liwayway!
Agosto 1975

Failure Holds the Promise of Victory

quite bitter to accept are the repeated setbacks suffered after repeatedly rising, more so if hopes of support attend every rise; but at the slightest lift of bleeding knees, trusted comrades turn out to be the Lavas that deal the blows. abominable crime is betrayal, more so if the victims made to bear the cross of punishment are the people, who would be nailed in the calvary of their islands. they would pass away naked and be sapped of blood and their last raiments gambled away by alien sentinels. heinous crime, too, it is of those who keep vigil if they would just bow and weep over the rising number of dead, shut their eyes at prevailing betrayals and by hopelessness be finally defeated. must we allow the bleeding knees to swell? the mangled bodies to slump?

the gasps of breath to run out in final surrender to absurdity rise no more that you may not fall? in falling, we learn to rise firmly; amid the dark, the light is blinding; in betrayal, we recognize trust ever more. never can we defy the law of nature, of the march of history hope abides in hopelessness, flowers grow among the graves; failure holds the promise of victory; the dark night promises the break of dawn! (E. P.)

JAIME KASANAG

Kahawaan Sang Kamatuoran

Kalinong sang kagab-ihon Ang kokak sang mga paka kag hagunghong sang kabog Talunsay lang nga nagaupod sa pagpanakayon sa kahawaan sa walay katapusan. Kahiwalay batyagon kon ang kapalibutan wala sang kalisang Ang tanan ginasandig Sa kamatuoran. Ilupag mo ako O, dupoy-dupoy

sa imong pagbutyog sa mga kulabos kibulon sang panit Luyag ko nga tamdan ang nagapangyang-ob nga guya, Pamatian ang dinag-on nga pangtinguha sang katibawasan Apang ayaw ako pag-ipahilayo Sa ining kalibutan. Luyag ko magpasakop, Masaksihan, Ang iyang pag-uyog, pagbutyog Nga duna sa iyang taguangkan.

Report Sang Operasyon

Report Sang Operasyon Dugang nga batalyon. Maga-atake ang kaaway Kontra-insureksyon! Naispatan! Isa ka platun, PA sa suba naga-abanse, Anum ka siks bay, PC Gaterin-terin sa haywey. Report sang Operasyon Ipasa ang balita Dalagan, patunda Kapatagan, kabukiran Kaaway! Kaaway! Maghanda! Maghanda! Pagtibyog, paghugpong! Ila likupan, tapnaon! Report sang Operasyon Aligmat! Aligmat! Magbantay! Magkasumpong magatambipalad

sa pagpakig-away anuman nga oras. Indi magpatiplang Indi magkalingkang. Batalyon mga dugang Kag anum ka siks bay Panggwa lang. Aton ang pagsulong Ila ang kahuyang. Dugangan man, Umalagi lang. Sang krisis sila ginabunalan, May ginakabalak-an pang kahublagan. Report sang Operasyon May katahap bala sa dughan? Tion na agud isikway. Dapat mangibabaw sa kaaway. Dalasaon ang kamatuoran Sa taksanay lang kita mahilway. PA man ukon PC, Regular man ukon para-militar Indi makasagang. Sa natalana nga panahon, Sila naman ang aton bunalon. Lughuton ang katalunan sang kabudlayan. Sa masiot nga kalatian ang maayo nga dalan.
Agosto 1982

Nguyngoy sa Kagab-ihon
Nagatalabiris nga luha, Nagapalangharok nga mata. Mapait nga inagihan. Naga-utol-utol nga tingog Sa nagahimugong

nga hibubon-ot sang pagbakho sang masingkal nga kaakig sang dughan Sa napagkit nga mga laragway: Sang nagahamyangon nga bangkay sang madinumdumon nga amay kag bana... Sang walay budhi nga pasista nga nagapaarak sang armalayt... Sang nagatalangison sa gutom nga mga anak. Akig gid siya sa kaaway. Katupong sa pinakamataas nga bukid sang kalibutan. Handa mamukan, Manadlong! Lamang mahim-ong.
Agosto 1982

Sa Madinalag!on nga Pagsalakay

ang mga hangaway nag-atake sang dayon kadungan sa ambahanon sang pagpakigsumpong. mentras ang madyaas padayon sa iyang pagtay-og

banat! kag sa hagubhob sang mga awtomatik nagkalapukan ang mga hakaban. mentras nagapanaghoy ang mga martir sa ilang pagbakho. abanse! kag sa tagring sang mga bala madasig nga nagmaniobra ang mga hangaway sa paghilubos sang nagkalapukang traidor. mentras ginatampalas ang mga inanak sang balbas kadalag-an! ang naglanog nga ambahan sang mga isganang makahas sa atubang sang nalutos nga pangontra. kag ang hangaway umatras sang dayon sa lanton sang ambahanon sang pagpakigsumpong. mentras may pagpakigsumpong magapadayon ang pag-amba sang mga kilat nga salakay sa mahamuok nga katulugon sang malimbungong pasista pirme magaduaw, kag sa ilang pagpanakayon kibot nga manamyaw.
Mayo 1983

Sa Landong nga Nagapanglakaton

Sakua ang paglak-ang sa dalagku nga Kabatuhan Nagapangilat. Malain nga panahon ang patunda.

Natsekyar bala ang kahimtangan sang mga kaupod? Mahimo may ginabatyag ang bisan sin-o sa ila. Pat-od bala wala sang nagahukmong sa inyo ruta? Kamusta ang kahimtangan nanday Tatay, Nanay, Inday? Dapat mapadala na ang madamong sulat sa ila. Pat-od nalangkag na sila sang inyo mga balita. Ah. Kalimti anay sila. Dapat pirme mag-alerto. Kinahanglan maanting ang dalunggan, masipat ang mata Kag hinganiban sa masiot nga bahin ipuntarya. Ara. Nagatupa na ang tuman ka munog nga ulan. May reklamo bala, pangabay ang mga kaupdanan? Wala? Mapagsik gihapon? Sige, padayon ang lakat. Wala sang balay mahimo pahuwayan sa alagyan Nadumduman mo bala ang dinangtan sang mga masa Pila na ka tuig ang nagligad sining kagulangan? Nagkagula sadto. Ginluthang sanday Tay Espin, Daniel. Puti nga kakugmat ang ginsabwag sang kaaway. Walay kalag nga mga pasista. May adlaw gid sila. Ups... Kadanlog sang mga bato. Nagalubog ang tubig. Mga kagimkim kag dahon, sang daganas ginaanod. Bilis! Bilis! Bilis! Dasiga ang inyo nga pagtikang. Mga hinganiban ninyo naputos bala sang dahon?

Ina di dapat mabasa. Basi magsangal, magbisyo Pananglitan na panglakaton kamo makaengkwentro. Tagatuhod na ang tubig. Dali! Mapahamak kamo. Tuluka! Mga kagang nagapaningkaras papangpang. Dali! Dali! Dalagan! Yara sa unhan ang simangan. Nadumduman mo bala pila ka tuig nga nagligad Sang si Tay Ed ginlalas, ginlamon sang suba sang Aklan? Makatalagam. Wala pang ginapasin-o ang baha. Saka gilayon sa takasan. Dalikado ang suba. Pamatii ang nagahuganas nga ulo sang aha! Tanan nga naga-upang sa alagyan ginad lasa. Sige. Magpahuway anay. Pero nagakasirom na. Padayunon ang lakat. Bisan sa hinay-hinay lang. Pat-od nabalaka ang nagahulat sa kaladtuan. Makapoy magtukad sa bukid. Apang magatupong gid. Tawo ka. Sa imo pagsapong sang tiil siya lapaka. Malawig kag makatalagam ang ginsaog nga suba Apang sa pagpanakayon nalampuwasan man naton. Sakuon ang tikang sa halangdon nga pagpanglakaton.
Pebrero 1982

Pagkabaton sang Balita

Mamunog ang ulan sang kahapunanon Ah. . . Segi. Mag-ulan ka... Mag-ulan... Pasigauba sang linibo ka beses Ang pinakatunog mong daguob. Pakurita sa kalangitan Ang pinakasilaw mong kilat Magpamalandong ka. Mag-upod ka sa pagpakig-unong Sa mga baganihan sang katawhang Namartir sa patag-awayan. Ilubos ang kasubo mo. Indi bisan isa ka tulo Sang mga luha mong indi magpahawid Sa pag-agay sa mahapding mga mata. Ayaw pagpunggi ang balatyagon Sa iyang pagtalangison. Padayunon ang pagtikang Ugtuma ang mga bag-ang. Maghulag sang mas mahalong Sa mas pat-ud nga pagsulong. Sa buwas. Huo, sa buwas. Sa padayon nga panakayon Sa paghinugyaw sang bag-ong kaagahon, Pat-ud nga magahuraw ang ulan. Wala sang mabatian Maluwas sa danog sang daguob sa dughan. Sa tion sang pamanag-banag Sa kaagahon Magaabot ang ginahandum nga tion. Sa kaagahon. Sa patag-awayan. Huo. Sa patag-awayan. Ang kabaskog aton pamatud-an Sa tunga Sa nagasuson-suson nga kirab Sang indi maisip nga si abong, Sa patag-awayan Sang makasahing pagtimalos Kita mangin-haw-as sang lubos. Kag sa pag-abot sang tinion, Sang malawig nga paghandurn,

Sa mainantuson nga paghulat Sang ginhanda nga panahon Sa kaagahon, Palukpa! Palukpa ang ginahuptan nga kalayo! Ipautwas ang kaakig Ilubos ang tanan nga kusog Ayaw pagkangilini ang mga bala, lwaswas ang nagahara-hara nga dumot, Ayaw maghatag sang kahigayunan, Kag sa gilayon, Sa gilayon! Lasakon ang kaaway! Agumon ang gahum, Malig-on...hilway!
2 Agosto 1983

Uguy-ugoy sa Madabong nga Kagulangan Diin bala ang tadlong nga dalan Sa masiot nga katalunan Adlaw kag gab-i nagaantos Sa pagtukad sa bukid kag kapil-asan Diin balang mahawan nga dalan Para nga makita ang mahawan nga kapatagan. Makahilisa ang kapispisan Sa ila mga pag-ambahan Tuman kabugnaw pamatian Ang lanton sa ilog, kasapaan Pat-ud ilang nahibal-an Ang tadlong nga dalan Padulong sa ginahandum nga katibawasan. Sa padayon nga pagpanakayon Sa madabong nga kakahuyan Isa ka dakung puting igang Ang nagbalabag sa akon alagyan. Ako ang nakibot sa nakit-an Sa igang nahamtang Wala sang tadlong mahawang dalan sa kasiutan. Mahawan, tadlong nga dalan Dalamguhanon gid lang

Ang panakayon sa kasiukan Panghangkat sa akon pagkaisganan Karon kay akon na natuipan Ang sumpa sa katawhan: Gahitan, lampuwasan ang tanan nga kasiutan.

EMMANUEL LACABA

The Peoples Warrior

The peoples warrior is an athlete: A mountain-climber, not because it Is there, but because the masses are there. He is an acrobat: balancing himself On fallen trunks of trees that bridge rivers And monstrous waterfalls of certain death, Like a tightrope dancer. The peoples warrior Is an actor: on the stage of revolution; An actor of sincerity, for the masses Are the best critics, can read faces and bodies And know when you speak the truth, or are just Hamming. The peoples warrior is, oh yes, A comedian: making the masses see the paradoxes, The irony, of their condition The contradiction between him who is ruled but sweats And him who rules without a sweat from his Cushioned car and office and marble toilet seat; The peoples warrior inspires the masses to march Forward to battle cheerfully, but with all Determination; he clowns, to make the masses feel At home with him, who is of them And for them for the first time one armed But not abusive, the peoples warrior.

Ang Mandirigma ng Sambayanan

Ang mandirigma ng sambayanan ay isang atleta: Umaakyat sa bundok, hindi dahil sa iyon Ay naroon, kundi dahil sa naroon ang masa. Siyay isang sirkero: pinapaninimbang ang sarili Sa mga buwal na kahoy na tulay sa mga ilog At mga dambuhalang talon ng tiyak na kamatayan. Katulad ng isang aktor: sa tanghalan ng rebolusyon; Isang matapat na aktor, sapagkat ang masa Ang pinakamahusay na tagahatol, nakababasa ng mga mukhat katawan At nakababatid kung ikaw ay nagsasabi ng katotohanan, o basta Nagbubulaan. Ang mandirigma ng sambayanan ay isa ring Komedyante: ipinamarnalas sa masa ang kabalighuan, Ang kabalintunaan ng kanilang kalagayan Ang tunggaliang namamagitan sa inaalipin ngunit nagpapatulo ng pawis At sa naghaharing walang ga-patak mang pawis mula sa kanyang De-kutsong kotset upisina at marmol na inidoro; Ang masay pinasisigla ng mandirigma ng sambayanan upang malugod Na sumuong sa digma, ngunit taglay ang lahat Ng katatagan; siyay nagpapatawa, upang mapalapit Sa kanya ang kalooban ng masa, siya Na kabilang sa kanila At nauukol sa kanila sa unang pagkakataoy nasasandatahan Ngunit di mapagsamantala, siyang mandirigma ng sambayanan.

Ulan

Noong sanggol pa lamang ang aking pagtulat nag-aaral pa ngang gumapang, gumapang, Mula sa puso kot plumay bumuhos ang tintang dugo, tungkol sa ulan. Ulang parang luha; ulang parang pisi ng saranggola; ulang parang kulungan; Ulang parang kulambo; ulang parang sibat, karayom at sinulid; ulang parang damuhan; Ulang parang palay; ulang parang kuwerdas ng sanlibong gitara; ulan, ulan, ulan. Sabi nga ng isang kilalang makata, ang ulan ay hindi mawawala kailanman Sa ating panulaan. Sa tanging dahilang palaging umuulan sa ating kapuluan. II Mabuti ang ulan sa palay sa patag pero hindi sa mais sa kabundukan. Ngunit tinatamad umakyat ang kaaway sa ating kanlungan kung malakas ang ulan. Tinitiis naman natin ang madulas na bato sa sapa; tulay na tiniban; Putik lalot paakyat; tumutulong tubig mula sa mga bubong ng mga kubong bahay; At ang ginaw, ang ginaw, pero nakangiti at umaawit lang tayong hukbong bayan, Sapagkat tayo ang mata ng bagyo, ubod ng liwanag; ng dakilang Himagsikan:

At pagkatapos ay ang bahaghari; sariwang simoy; sigaw ng Mabuhay! Mabuhay!

Rain
I In the infancy of my verse, when it was but toddling, struggling on its feet, From my heart and pen flowed forth the ink of bloodabout rain. Rain like tears; rain like the twine of kites; rain like prison bars; Rain like the mosquito net, rain like spears, needles and threads, rain like growth of grass; Rain like grain; rain like the strings of a thousand guitars; rain, rain, rain. And like what a poet-friend said, the rain will never disappear From our poetry. Because it is forever raining on these our islands. II Rain is good for the rice in the plain but not the corn in the highlands. But the enemy is daunted by the climb into our fastnesses when the rain is heavy. And we have to mind the slippery stones in the streams, bridge of coconut trunk; Mud, most specially, at the climb; the leak in the thatching. And the cold, the cold, but were only the peoples army

smiling in our song, Because we are the eye of the typhoon, full of light of the great Revolution: And after the rainbow; the breath of fresh wind, and cries of Long live! Long live!

Pagdiriwang
I Sa Todos los Santos, Paskot Bagong Taon, ang mga magulang, mga lolat lolo, Mga tiyat tiyo, mga hipag, bayaw, kapatid, pamangkin, at mga anak ko, Silang lahat ay magkakalumpon sa harap ng puto, ginatan, at biko. Sandaling tahimik. At may magbibiro: Saan kaya ngayon nagtatago ang loko? II Sa pista ng bayan kulang ang pagkain sa sobrang pagmahal ng mga bilihin, At sa kaarawan madaling maubos ang biniling pansit sa dahon ng saging. Bale-wala ito sa mga bisitang dating kasamahang pangiting hihiling: Mas mahabang buhay sa kanilang lahat na nakikibaka sa mga bukirin! III Dito sa bukirin: may kapistahan din sa piling ng masang naliligayahan Sa ating pagdating, mga mandirigmang kasama sa gutom, ginaw, karukhaan. Dito sa bukirin: dilim tinitiis kahit magdantaon upang bawat araw Sa kinabukasan maging pagdiriwang, kulay at liwanag, awit ng tagumpay.

Celebration I At All Souls, Christmas and New Years, the parents, grandmothers and grandfathers, Aunts and uncles, in-laws, brothers, nieces and nephews, and my children All will gather around the puto, ginatan and biko. A moments silence. And somebody will jest: Where now could the old fool be? II At the town fiesta food runs short as prices of goods continue to soar, And at the birthday merienda, the guests make short shrift of the restaurant cooked pansit wrapped in banana leaves. Smiling, the former comrades make their wish: A longer life to them in the struggle from the countryside! III Here in the countryside: we, too, celebrate with the people who are gladdened At our arrival the fighters they know and live with, in hunger and cold and need. Here in the countryside: darkness is braved even for a hundred years so each day After dawn will be a feast of color and light, song and triumph.

Sa Alaala ni Nick Solana

I

(Namatay noong Abril 1975 sa Davao Oriental)

Noong huli tayong magkita, ikaw pang Naghatid sa amin, patungong pagsampa Sa binhing gobyerno nating mamamayan, Binhing umuusbong sa bundok ng ulan. Noong huli nating pagkikita, nabigla Kapwa tayo, hindi nakini-kinitang Ang mga dating magkaeskwelay Magkaharap muli bilang magkasama. Magkasama ngayon sa isang dakilang Himagsikan nating mga inagawan. Nanghinayang tayo sa mga inaksayang Araw sa mapambulag na puting pamantasan. Hindi man lamang sa akin binanggit Ang kabiyak mong kasamang napipiit, Pagkamakasariliy hinuhukay mo na Sa loob mo, noong huli tayong magkita. II Ikalabimpito ng Abril, sa wakas Ay pasampa ka na sa namumulaklak Na pamahalaan, hukbot paaralang Anakpawis dito sa bundok at parang. Ikalabimpito ng Abril, may apat na Araw ka pa lamang sa siyudad, Ngayoy walang sapin, nag-aaral bumasa Ng paliku-likong mga lihim na ruta. Nag-aaral bumasa ng madulas na putik, Tulay na punongkahoy, bigla-biglang tinik, Batong matutulis, rumaragasang sapa, Buhanging ang bungay nana sa hiwa; Nag-aaral bumasa upang maisulat Sa kasukalan ang sanlibong bakas Ng mesiyang masang mulat, nagmamartsat Sumusugod, tangang mahigpit ang armas;

Nag-aaral maging bakal, binalutan Ng bulak: ang bakal para sa kaaway, Bulak sa malawak na sambayanan; Handa sa digmaang pangmatagalan. Ikalabimpito ng Abril, dalawang Daang metro na lang sa mga kasamang Naghihintay, ikaw ay pinaputukan Ng taksil sa uri at tagong kaaway. Ang taksil sa uri at tagong kaaway Ay pinarusahan na, at pinarusahan Nating ang damdamin ay basa ng pait Sa pagkasambulat ng tapat mong dibdib. Ipaghihiganti namin kayong lahat, Mga martir, kayong natuklaw ng ahas Paghawan ng landas tungong katuktukang Kasimbigat, Ka Nick, ng iyong pagpanaw. Kasimbigat, Ka Nick, ng iyong pagpanaw Ikalabimpito ng Abril, samantalang Magaang balahibo lamang ang kamatayan Ng taksil sa uri at tagong kaaway. At di man masilayan ng bukang-liwayway Sa likod ng tuktok, sa pamamagitan Nitong alaalang dala ng damdamin, Ang araw sa parang ay mararating mo rin. III Anong ingay iyon, Nanay, Nanay; Anong ingay iyon sa kabukiran? Hangin lamang, anak, sa damot maisan Hanging sumusuot, maliksi, matapang. Anong ilaw iyon, Tatay, Tatay; Anong ilaw iyon sa kagubatan? Alitaptap lamang, anak, burda sa dilim; Magpahinga ka nat mahimbing, mahimbing. Magpahinga ka nat mahimbing, mahimbing; Isip at kataway iyong palakasin; Ang loob at kamay ay iyong ihanda

Para sa panahon ng pagkaunawa. Sa ating panahon ng pagkaunawa Amihan nay unos; sa milyong pagdagsa! Dambuhalang talon! kulog at lindol! Ng mamamayang ganap na nagbangon!

In Memory of Nick Solana

(Died April 1975 in Davao Oriental) I When we met last it was you still Who saw us off into the farming Of the seeds of our new government of the people, Seeds that will sprout in the mountain of rain. When we met last we surprised Ourselves, not once did we dream That two students would meet again As comrades. Comrades now in the great Revolution of the deprived and exploited. We looked back with regret over days Wasted in the deceptive shelter of the white university. You never mentioned then Your wife, imprisoned with the others; You had interred inside yourself the concern For self, when we last met. II The seventeenth of April, at last You are about to join the government Now thriving, army and school Of the masses in these mountains and plains. The seventeenth of April, only your Fourth day away from the city, Unshod, you learn to tread and read The secrets of mountain passes, hidden routes.

Your feet learn to decipher the slippery mud, Bridge of boles, treacherous spikes, Jagged rocks, coursing water, Grit that bites the festering gash; You learn the speech of the wilderness To leave word and trace of the redemptive Masses who have marched and advanced Holding their weapons tight; Learn to be hard metal, wrapped In cotton: the metal for the enemy, Cotton for the people to prepare For the long war of liberation. The seventeenth of April, two hundred Meters from the waiting comrades, You received the fire and bullets Of the traitors of class, the unseen enemy. The traitors of class, the unseen enemy We have punished; and gave punishment In bitter tears, mourning your loss, The rending of the pure heart in your breast. We will exact retribution for you, Martyrs. All the slain by the serpent in the grass, As you cleared the path to the mountaintop, A task, Comrade Nick, as heavy as your death. As heavy, Comrade Nick, as your death, That seventeenth of April, while the exaction Of retribution on the traitors of class, The unseen enemy, has the weight of hair. And though the light of dawn beyond The mountaintop may not reach you, In the memory of our hearts You will have seen the sunrise. III What is that sound, Mother, Mother; What is that sound in the field? It is only the wind, child, in the grass and corn,

The wind sharp and swift, brave. What is that light, Father, Father; What is that light in the wilderness? Only fireflies, child, ornaments of the dark; And rest yourself now, child, sleep, sleep. Rest now, child, sleep, sleep; Gather strength for body and mind; Prepare hands and heart For the time when you will understand. And at the time of our understanding The east wind is the storm, the march of millions! Towering cliffs! Earth-heave and thunder! Of the risen people!

Kung Akoy Mamatay

Kung akoy mamatay, oo, marami nga Ang mag-iiyakan: di lang kamag-anak Kundi kaibigan sa iniwang lunsod Dating kaeskwela, kasama sa trabaho, At intelektwal na mahilig sa tula. At lalong lalo na ang mga magsasaka At manggagawang sa akiy nagbuhos Ng kasaysayan ng pait nilang buhay. Oo, matutuwa ako kung magpunta Silang lahat sa aking luksa at libing, Kung punuin nila ang buong lansangan Sa huling martsa ng aking kabaong Na nababalot ng banderang pula Na may masot karet o tatlong bituin. Higit pa kung silay magsimulang magtanong: Para kanino, bakit siya namatay? Subalit pareho lang sa akin kung Sa kasukalan lang ako malugmok Upang ibaon ng uod at damo Nang walang alaala, walang pangalan. Sapat na kung masang minahal ang magbangon: Magwasak sa ating piitang bulok!

Lumikha ng lipunan ng liwanag, oo! Liwanag na sa loob kung akoy mamatay.

If I Die
If I die, yes, many Would weep: not just kin But friends from the city long left Schoolmates, officemates, Intellectuals fond of poems. But most of all, the farmers And workers who confided in me The bitter history of their lives. Yes, I would be glad if they come To my burial and mourning, If they fill the streets At the final march, where my casket Would be wrapped in the red banner With the sickle and hammer or three stars. Greater would be my joy if they start to ask: For whom, why did he give his life? Still it would not make much difference If I fall and succumb among rubbish, To be interred by worm and weed Without trace, without name. It is enough that the beloved masses awake: Break from this rotting prison! Build a nation of light, yes! Light from within, if I die.

Open Letters to Filipino Artists

A poet must also learn how to lead an attack. Ho Chi Minh I Invisible the mountain routes to strangers:

For rushing toes an inch-wide strip on boulders And for the hand thats free a twig to grasp, Or else headlong fall below to rocks And waterfalls of death so instant that Too soon theyre red with skulls of carabaos. But patient guides and teachers are the masses: Of forty mountains and a hundred rivers; Of plowing, planting, weeding and the harvest; And of a dozen dialects that dwarf This foreign tongue we write each other in Who must transcend our bourgeois origins.
1 Mayo 1975 South Cotabato

II You want to know, companions of my youth, How much has changed the wild but shy poet Forever writing last poem after last poem; You hear hes dark as earth, barefoot, A turban round his head, a bolo at his side, His ballpen blown up to a long-barreled gun: Deeper still the struggling change inside. Like husks of coconuts he tears away The billion layers of his selfishness. Or learns to cage his longing like the bird Of legend, fire, and a song within his chest. Now of consequence is his anemia From lack of sleep: no longer for Bohemia, The lumpen culturati, but for the people, yes. He mixes metaphors but values more A holographic and geometric memory For mountains: not because they are there But because the masses are there where Routes are jigsaw puzzles he must piece together. Though he has been called a brown Rimbaud, He is not bandit but a peoples warrior.
Nobyembre 1975 South Cotabato; Davao del Norte

III We are tribeless and all tribes are ours. We are homeless and all homes are ours. We are nameless and all names are ours. To the fascists we are the faceless enemy Who come like thieves in the night, angels of death: The ever-moving, shining, secret eye of the storm. The road less travelled by weve taken And that has made all the difference: The barefoot army of the wilderness We all should be in time. Awakened, the masses are Messiah. Here among workers and peasants our lost Generation has found its true, its only, home.
Enero 1976 Davao del Norte

LUCIA MAKABAYAN

Pagkilala sa Gubat
Walang humpay ang mga kuliglig Anim o animnapung sabay-sabay humuhuni Kung iindahin mo, kasama, ang tunog na ito, Maririndi ka lamang o sasaktan ng ulo. Kayat isipin at pakatandaan Musika itong likas sa kagubatan. Hindi masasagkaan ang ihip ng hangin Ikay pinananabikang dalawin, kaladkad ang dilim Tatagos sa mga burol, susuot sa mga puno Aaligid sa iyo at manunuot sa buto. Kung hahalukipkip ka, sadya kang bibiruin Ang ginaw sa kasukalan ay hindi panauhin.

Huwag nang makipagtagisan sa niknik at lamok Sariling hukbo nilay nakapwesto sa lahat ng sulok Habang ikay naka-alerto, may gagawi sa iyong batok Bubulung-bulong, susundut-sundot sa iyong antok Kaya bugawin mo man sa pagpapausok Saglit na aatras at muling lulusob. Madalang mangumusta ang araw Mahinhing sisilip at ngingiti nang panakaw. Ngunit hayan na naman ang sabik na ulan Araw ay nagtampo, nagbigay-daan Batid ng ulan ang mga dapat diligan. Pag-aralan natin, kasama, ang batas ng kagubatan. Kilalanin din natin ang mga kaluskos May ingay na paparating, may papalayo Iba ang pagtalilis ng apat ang paa, Kakaiba rin ang yabag ng mga di-kilala. Kayat itong gubat ay ating galugarin pa Kilanling parang isang tapat na kasama.
14 Marso 1985

Knowing the Forest

Without pause the cicadas All six or sixty of them in unison sing If you heed, comrade, this sound Either you go mad or suffer a head-ache So think and understand This is the music of the forest. The blowing wind cannot be blocked Eager to visit you, dragging darkness along It will pierce the hills, pass through trees Surround you and seep into the bone. If you huddle, you will only be teased The cold in the wilderness is no guest.

Do not bother to fight the bugs and mosquitoes Their army is entrenched in every nook and corner While youre on alert, one heads for your nape Humming, pricking at your drowsiness Even if you chase them away with smoke For a while theyll retreat and then charge again. The sun rarely greets you Shyly peeping and smiling furtively. But here comes the eager rain The sun sulks, makes way The rain sees what should be watered. Let us study, comrade, the laws of the forest. Let us recognize the rustlings There are sounds that approach and some that recede The sound of four feet running is different Different too are the footsteps of strangers. We have to study this forest more Know it like a trustworthy comrade. (J.B.)

Ina Teresa
Bumubungad ka sa alaala Gaya ng ngiti mo noon sa pagbukas Ng lumang pintuan. Magdamag ang apoy sa sulok Ang nangainip na pira-pirasong saleng Ay muli mong ginising Nag-alab ang pagtanggap sa mga kasamang Inihikab ng gabi. A, alam mong tantiyahin Kung ilang tasang kape ang isasalang Tiyak mong may mga manlalakbay Magagawit makikipagkumustahan. At ipinaalala mo, Isandal ang mga riplet iayos ang mga makoto Dalawang araw na lakaran

Pihong pahinga ang hanap ng mga pagal na katawan. Malamlam ang ilaw ng iyong gasera noon, Ngunit antok ng mga kasamay dagling nagpaalam Kayraming tanong, sabik sa balita. Wika moy masigla ang pag-oorganisa Gawaing iniway itinataguyod ng masa. Sa pagitan ng ating talakayan Isa-isa mo kaming minamasdan Mga anak na di mo kilalang lubusan Bahagi na ng daloy ng iyong buhay. Ina Teresa, hindi na napinid ang iyong pintuan Ngiti kang pumipilas sa isip ng mga kasama Pagkat bahagi ka ng paglalakbay Init kang kumukupkop at bumubuhay.
Agosto 1983

Mother Teresa
You rise to our memory Like your smile then when you opened The time-washed door. In a corner, a fire burned all night The waiting bits of pinewood You roused once more A blazing welcome for the comrades Yawned by the night. Ah, you could reckon Just how much coffee to make Certain that there would be travellers Dropping by to exchange news. And you would remind us, Lean your rifles against the wall and arrange your packs Two days walk Surely rest is all tired bodies need. Your lamplight, then, was burning low, But the comrades fatigue soon fled

So many questions, so eager for news Organizing is in full force, you would say The masses are continuing the work wed left behind. In between whiles during our discussion You would observe us one by one The children you never fully came to know Now part of your lifes flowing.. Ina Teresa, your door is never shut You are a smile that opens the minds of comrades Because you are part of our journeyings Your warmth cradles and vivifies. (J. B.)

Sabi Nila
Ngayong akoy nandito At ikay naririyan Tuwing umagay tangan ko ang pahayagan. Sulyap sa petsa Tutok sa hedlayn At gagapangin ng mga mata Ang mga balita. Minsay may nagkukubling kaba Lalot sa lugar na banggit Ay naroroon ka. Nagkaroon na naman daw ng tambang Di tiyak ang bilang ng mga sugatan Di na umabot sa ospital Ang mga napalabang bayaran. Tiklop na ang dyaryo Pangambay dama ko pa rin. Maayos kaya ang pagkakaatras ninyo? Naisip ko, Higit na tunton ng mga kasama Ang kasukalan. Muling bubuklatin ang mga pahina Di ka makawala sa isip ko At akoy matatauhan

Kaydaming pangyayaring di ibabalita ng pahayagan Mga tagumpay ng masat hukbo sa kanayunan.

17 Hunyo 1983

They Say
Now that I am here And you are there Every morning finds me with a newspaper. Glance at the date Focus on the headline And the eyes crawl over The news. Sometimes a suppressed fear When the place mentioned Is where you are. Theres been another ambush, they say The number of wounded is not definite The surprised minions Didnt make it to the hospital. The newspaper is folded But the anxiety remains Was your retreat safe? I think, The comrades know best The wilderness. I leaf through the pages again You stay on my mind And I realize So many events are not reported in the papers The victories of the masses and guerrillas in the countryside. (J.B.)

Sagada
Humahaplos ang usok Sa dinadaanang mga pino Patungo sa hagdan-hagdang taniman ng palay

Paakyat, dahan-dahan, sumasanib Sa nagdidilim nang ulap. Hindi natitinag ang mga dambuhalang bato Malaon nang pinatahimik ng panahon. At tayong namamangha ay niyakap ng hangin Di tayo nakatinag sa hamog na naglalambing Nautal ang lahat Kasama, bundok, puno, bato Tila pinakikinggan ang paghinga ng bawat isa. Mga kubong daratnan Ay mistulang mumunting laruan Naghihintay sa mga iniluwal ng kabundukan. Sa hudyat ng kasamang kanina lamang nabatubalani Muli nating tinunton ang makitid na pilapil Wariy gumaan ang riplet makotong pasan. Taglay sa isip ang namayaning larawan. Ang ili na kaninay ating tinatanaw Ngayoy biglang sinibulan ng buhay. Nag-aabang sa durungawan, ang ilang kabataan Naghihintay sa atin ang mga lallakay sa dap-ay Mabini ang mga babae sa kanilang pagkaway. Mga paslit na naglalaroy masiglang sumalubong Kinilala ng mga aso ang kanilang panauhin. Sa paligid ng apoy masat hukboy nagsanib Kwentot kuroy hinimay at pinagsaluhan Ito ang buhay na larawan Ito ang kulay ng rebolusyon.
13 Enero 1982

Sagada
The smoke caresses The pine trees On its way to the rice terraces Upwards, gradually merging With the already-darkening clouds. The huge rocks are unmoved

Long rendered speechless by time. And we, awestruck, are embraced by the wind Caressed into stillness by the dew Silenced all Comrade, mountain, tree, stone As if listening to each others breathing The approaching huts Look as tiny as playthings Waiting for those born of the mountain. At a signal from a comrade just emerged from the spell We resume the narrow path through the fields Feeling the weight of our rifles and packs less With the picture impressed on our minds. The village that earlier was just in view Suddenly comes to life Some youths watch from the windows Their elders await us inside the dap-ay Shyly, the women wave Children at play run to greet us The dogs acknowledge their visitors. Around the fire, the masses and the guerrillas merge Feasting on stories and exchanging views A vivid picture, this This, the color of struggle. (J.B.)

Sa Amang Naghihinanakit
Hindi nagsisisi ang iyong anak Di siya mamamalimos ng tawad. Nasa isip ka niya Habang kadulog ang mga magsasaka, Nagigiliw siya sa iyo Sa gitna ng pag-awit ng mga kasama. Kumusta na ang inyong negosyo?

Papaliit na ang tubong binibilang Pikit pa rin ang mata Sa milagro sa ekonomya. Ilan ang amat anak na tulad natin? Di na natapos ang hidwaan, Di na nagtagpo sa isang kasunduan. Huwag parusahan ang iyong sarili Ng litanya ng mga pagsisisi. Di ka nagkulang bilang ama Ngunit kaytagal nang walang piring Ang aking mga mata. Napag-usapan ka namin dito Paano ang pagsagip sa mga tulad mo? Agos ay darating, batid namin Dadaloy ka sa bagong kaayusan Amat anak tayong magtatalot magpapanday.
25 Oktubre 1981

To a Reproachful Father
Your child is not sorry She will not beg forgiveness. You are in her thoughts While among the peasants, You are dear to her While comrades sing. Hows business going? Net profits are shrinking And yet you continue to be mesmerized By illusions of an economic miracle. How many fathers and children are like us? With endless differences, With minds that never met. Do not punish yourself With litanies of regret. You were not wanting as a father But the blindfold has long been gone From my eyes.

We talk about you here How to save the likes of you. A wave will come, we know, Carrying you into the new order We are fathers and children who will argue, yet come together to forge the future.
(J.B.)

Banyuhay
Bahagyang lumapat sa isip Yaong panahong tahimik na nalanta Damong limot sa tiwangwang na lupa. Hungkag noon ang ating mga sigaw Sa mga pasilyoy gumambalat umalingawngaw May namaos sa paglakad ng araw May nanghina, naghingalot naagnas May mga ibinaon Ngunit mayroon namang sumibol. Nagpaalam na sa mga sandaling mahinahon Nalagas na ang mga nangalantang dahon. Ngayon, dito Damot paligid tuwinay nagpapalit-kulay Nalusaw na ang mga pasilyo Hindi na bahaw ang sigaw Hindi na naglilibing ng mga anino. Ditoy tiyak ang pagbagtas Sa mapanganib na talampas At ang dating paslit Ay gerilyang saksi sa mga tagumpay Nakikinig, nanonood, sumasabay Sa alon ng kasaysayan.
19 Oktubre 1981

Metamorphosis

A fleeting memory alights Of that quietly-withered time Forgotten green on a desert. Our shouts were hollow then In the alleyways disturbed and echoed As days passed, some grew hoarse Some grew faint, struggled, then faded away Some were buried But some took seed. They have bid calm days farewell The dead leaves have fallen. Here, now The grass and surroundings are constantly changing The alleyways are gone No longer are shouts hushed No longer are shadows buried. Here the path is certain On the perilous cliffs And the child is now A guerrilla witnessing victories Listening, watching, joining The wave of history.
(J.B.)

7 Hulyo
Kasamang itinatangi, Dito sa kaibuturan ng gubat Ipagdiwang natin ang iyong kaarawan (Regaloy di na kailangan Wala tayong pambili At wala rin namang mabibilhan.) Hayaan mo na lamang Na kitay hagkan Tulad ng init ng araw Na ibig tumagos sa kagubatan. Mahal na kasama, Ipagdiwang din natin ang iyong katatagan Higit na pinatibay sa pakikilaban

Higit na yumabong sa pagkupkop At paglahok ng sambayanan. Kasamang irog, Ipagbunyi natin ang darating pang kaarawan Alay na may kabuluhan Patitingkarin pa ng mga pagsubok Sa larangan ng digmaan.
Hulyo 1981

Tomloy: October 2, 1978

The battlefield is silent now Save for the windblown trees And the flowing river and yet Not long ago this morning did they Also wait in pregnant silence For this vengeance long unquenched In the hearts of thirteen Red warriors. born out of agony in their toils angered by the treason of the few steeled by the love and sacrifices of a people longing to be free. . . Thus did trees and river witness Not so unlike the lyrics of song The silence ripped wide open In a fraction of forever By gunfire and grenades Then battlecries of victory By the thirteen Red warriors Standing over the fallen enemy! A threshold has been crossed In another day of struggle. So shall it always be. Like this. Courage and wisdom together From victory to victory Till that sweet day of freedom!

Poem Written Beside a Peasant

Comrades Grave on the First Anniversary of His Death

Today the children brought you flowers unmindful of the violent rain beating upon their backs their lamentations and vows of revenge no longer a sign of innocence. Remember? It also rained in your village that day eight seasons ago when they came from the cities raw youths with their crude inferior weapons their social message and sterling courage bringing light to centuries of ignorance a sharp contrast indeed to the hacienderos who grabbed your lands the bandits who plundered your homes the constables who raped your sisters and murdered your brothers. . . So you listened and wondered and understood and thus enlightened also rose up in revolt against the hunger the wickedness the genuflection the filth. . . . It was not hard then when the moment came to engage the enemy in mortal combat to choose between self and selfs death between betrayal and honor between that moment and forever.

Kasama! The day when we encircle the enemy camp is still far off. Today we are still concerned with enlightenment and land reform and hounding the ICHDFs to their graves. We remain undaunted. Today the children brought you flowers singing hymns of battle in the bloodred sunset. They have not forgotten.
22 Marso 1979

Summer
In this green expanse with Mount Angas for a crown The Nacuron and Igabon Ranges stretch out like open arms sheltering small and silent streams that slithe to their levels cascade down labyrinths and waterfalls and meet the River Pan-ay at their mouths with the ripples of a warm touch: like the handshake of a comrade long in waiting. Here the waters in summer are tranquil, a prelude to that other season of fury when monsoon rain turns streams into rivers: swift earthy snakes cleansing demons of destruction sweeping all debris in frenzied abandon headlong to melt with the waiting sea. Here as elsewhere Nature behaves like patriots driven to destinies of their own making . . . . .

20 Mayo 1979

Tag-araw
Dito sa luntiang kalawakang ito na tinatampukan ng bundok Angas, ang nakahilerang mga bundok Nacuron at Igabon ay nakaunat tulad ng bukas na mga palad na kumukupkop sa makitid at tahimik na mga sapang dumadausdos tungo sa kanilang lalim at bumubulusok sa mga pasikut-sikot at talon, nakakasalubong ang ilog Pan-ay ng kanilang bungangang may mumunting alon ng mainit na dampi: tulad ng pangungumusta ng isang kasamang kaytagal nang naghihintay. Dito, ang mga ilog ng tag-araw ay tahimik, pambungad sa iba namang panahong nagngangalit kapag ang mga sapay nagiging ilog dahil sa ulan: mabibilis at matitipunong ahas na nililinis ang mga demonyong mapangwasak tinatangay ang lahat ng dumi sa kapusukang walang patumangga para matunaw sa naghihintay na dagat.... Dito, tulad sa saanmang lugar, ang Kalikasay kumikilos tulad ng mga makabayang sumusulong tungo sa kinabukasang sila ang lilikha.... (K.M.)

Harvest Time

Under bleak August skies peasants and Red fighters bravely talk about the future while amid the laughter of children windlashed singing maidens dot the golden kaingin fields gathering the fruit of the years labor all militant and ready that this soon the time of bayonets wielded by mindless men will come like the pestilence and the plague. . . 3 Agosto 1979

The Legacy
Antay Gabriel, on his dying day, gathered all his relatives by his bedside and left them his final words: I am going to leave, so listen well. Before our soldiers came we the mountain people had nothing. Our fathers and mothers before us fled from the dreaded guardia civil in the lowlands, settled here and thought of freedom. They felled the giant trees slashed and burned the mountainsides for the yearly golden dream hunted and fished with their nets and spears but they never did become free. The guardia civil came just the same then after them the bandits

and later on the constabularios. All had guns and all came to enslave, to plunder and to kill. Incensed, our fathers and mothers fiercely fought back in self-defense but yet disunited and unenlightened in the end could do nothing.... In that squalor and brutal innocence did we, their children, come into the world and suffer. Like them, we slashed and burned hunted and fished, and furthermore filled the haciendas with our sweat bore the insults of the landlords trembled and kneeled before the mighty saw our brothers killed in cold blood and, painfully, said nothing. . . . because the land, the rivers and creeks, the air we breathed we thought they were ours and they were all that mattered. Then they came again, the men with guns in their haughty uniforms, and told us: This land belongs to the Army Reservation. Either pay the rent or die! Heads bowed, our brothers and sisters all of us!seethed in quiet rage but said nothing. . . . And so it has been: we toiled much we were still naked to poverty our children still suffered and we were not free. Then our soldiers came. So unlike the other men with guns in gentle awe did we shelter these men and women and saw their fortitude their patience and their discipline. From them we learned many new things: the roots of our sufferings our strengths and our weaknesses

the cunning and treachery of our enemies the revolutionary war our destiny! From there, we slowly grew in strength. Like wild mushrooms in the fields after the first rains of May organizations never known before sprouted in our mountain villages: committees, study groups, mutual aid teams, militias! With bare hands and little else we changed the face of our mountainhome. We made gardens and orchards out of the idle earth fishponds and ricefields out of creeksides each of us unafraid of sacrifice for the good of all! One by one fell those who tried to destroy our hard-won gains: traitors in our midst, spies from without, ICHDFs! Never since our fathers and mothers had a struggle such as ours swept across the entire breadth of Angas! Heads up at last we the mountain people have begun to live like men. And so it is now: we toil much we are still naked to poverty our children still suffer the evil men with guns still come to enslave, to plunder and to kill but we have earned great widom: now we know how to fight back and we have come this far. And so.... I leave you the deeds still undone. I leave you our soldiers: feed them and give them shelter. Above all, learn from them.

Never quarrel among yourselves; the long war stretches before you wage it with one heart and one mind. Have courage. Be as the dangula: strong and unyielding to the end. And do not grieve for me; I am content. Leave your grieving for the battle dead but never forget. . . the land. . . the rivers and creeks. . . the air you breathe. Yours... and the childrens.... Finally. And with those words Antay Gabriel died peacefully.
5 Hulyo 1980

Ang Pamana
Bago siya panawan ng hininga, tinipong lahat ni Antay Gabriel ang mga kamag-anak at naghabilin: Akoy papanaw na, kayat makinig na mabuti. Bago dumating ang ating hukbo tayong taong-bundok katiting may wala. Ang mga amat inang nauna sa atiy tumakas sa kinasusuklamang mga gwardya sibil sa patag, nanirahan ditot nag-isip ng kalayaan. Binuwag nila ang nagtatayugang mga puno nagkaingin sa paligid ng bundok para sa minsan-isang-taong ginintuang pangarap nangasot nangisda gamit ang kanilang lambat at sibat

ngunit kailanmay di sila naging malaya. Tulad ng dati, dumating ang mga gwardya sibil sumunod ang mga tulisan at kinalaunay ang mga konstabularyo. Lahat silay may baril at lahat ay dumating para mang-alipin, mandambong at pumatay. Sa galit, ang mga amat ina natiy mabangis na lumaban para ipagsanggalang ang sarili ngunit dahil hiwa-hiwalay at di pa mulat sa huliy walang nagawa. Sa ganyang abang kalagayat mala-hayop na kamangmangan tayong anak nilay isinilang sa mundot nagdurusa. Tulad nila, tayoy nagkaingin nangasot nangisda, at higit pay tinigib ng ating paggawa ang mga asyenda tiniis ang pag-aglahi ng mga panginoong maylupa nanginig sa takot at lumuhod sa harap ng mga maykapangyarihan nakitang pinatay ang ating mga kapatid ng walang pakundangan at, o anong sakit, wala man lang tayong sinabi... pagkat ang lupa, ang ilog at sapa, ang hanging ating hinihinga ating inakalang atin at wala nang iba pang mahalaga. Makaraay muli silang dumating, ang mga taong may baril nakasuot ng kanilang palalong uniporme, at nagsabing: Ang lupang itoy pag-aari ng Army Reservation. Magbayad ng upa, kundiy mamamatay kayo! Tungo ang ulo, ang ating mga kapatid tayong lahat ay nagngingitngit sa tinitimping galit,

ngunit tayoy walang sinabi.... At gayon na nga: tayoy nagbanat ng buto hubot hubad pa rin tayo sa karukhaan naghihirap pa rin ang ating mga anak at hindi tayo malaya. At dumating ang ating hukbo. Napaka-kaiba sa ibang taong may baril. May magiliw na pamimitagan, ating kinalinga ang mga lalakit babaeng ito at nakita natin ang kanilang katatagan, ang kanilang kahinahunat disiplina. Maraming bagong bagay ang ating natutuhan sa kanila: ang ugat ng ating paghihirap ang katusuhat kataksilan ng kaaway ang rebolusyonaryong digma ang ating hinaharap! Doon nagsimula ang painut-inot na pag-iipon natin ng lakas. Tulad ng mga kabuting ligaw sa bukid pagkaraan ng mga unang ulan ng Mayo ang mga organisasyong kailanman sa nakaraay di nakilala ay nagsipagsibulan sa ating mga nayon sa kabundukan: komite, grupo sa pag-aaral, pangkat sa pagtutulungan, milisya! Ni halos wala kundi kamay-kamay lang ating binago ang mukha ng ating tahanang bundok. Ginawa nating halamanan at taniman ng mga punong namumunga ang lupang tiwangwang ginawang palaisdaan at palayan ang dalisdis ng mga sapa walang natakot magsakripisyo para sa ikabubuti ng lahat! Isa-isay bumagsak yaong nagtangkang wasakin ang ating mga pinaghirapan:

mga traydor sa ating hanay, ispyang galing sa labas, ICHDF! Mula pa ng panahon ng ating mga amat ina walang pakikibakang tulad ng sa atin ang nakaabot sa buong sakop ng Angas! Taas-noo sa wakas tayong mga taong-bundok ay nagsimulang mamuhay bilang tao. At ngayoy ganito na nga: nagbabanat ng buto hubot hubad pa rin tayo sa karukhaan naghihirap pa rin ang ating mga anak dumarating pa rin ang mga demonyong nakabaril para mang-alipin, mandambong at pumatay ngunit nakamtan na natin ang dakilang kaalaman: alam na natin ngayon kung paano lumaban at malayo na rin ang ating naabot. Kaya. . . Inihahabilin ko sa inyo ang mga gawaing dapat pang harapin. Inihahabilin ko ang ating mga sundalo: kalingain sila. Higit sa lahat, matuto sa kanila. Huwag mag-awayan; nahaharap kayo sa matagalang digma itaguyod ito ng may isang pusot isip. Magpakatapang. Maging tulad ng punong yakal: malakas at di matitinag magpakailanman. At huwag akong tangisan; akoy nasisiyahan. Ilaan ang hinagpis sa mga namatay sa digma ngunit huwag kailanman lilimuting... ang lupa... ang ilog at sapa... ang hanging hinihinga... ay inyot... ng mga bata... sa wakas. Pagkabigkas ng habilin, Pumanaw si Antay Gabriel

Nang matiwasay. (K.M.)

The Orphan
i. after all the world to you, young waif, is first a hammock torn almost to shreds then sour milk from your mothers breasts she of the iron will in from the noonday sun. ii. what to you as now she rocks you gently the songs of anger on her lips (beneath, the stifled sorrow) or the litany of certain death to the tyrants still enthroned amidst pools of blood with courage shed: those of the man she loved and other patriots? iii. she rocks you gently: dream our dreams, dear child, wield our weapons. iv. and your father. what to you the day he looked to the mountain of your birth to the land he never owned and held in his calloused hands for the first time in his life a rifle for the plow?

V. o, your fathers blood! would you know as then he rocked you gently his hatred for the exploiters was as intense as was his love for the people or that now way beyond his lowly lonely grave cries of defiance reverberate ever to avenge it. vi. he rocked you gently: Dream our dreams, dear child, wield our weapons. vii. sleep. long the afternoon. let innocence- be your mantle shrouding your early years until when older discover eternity caught and clenched in the palm of your hand, too, after all.
5 Nobyembre 1980

Pamag-ud
(Kay Kaupod Maone) 1. utod ko sa sahi: isa ka pat-ud nga tion sa imo kabuhi ang nagpamattuod sang imo kaputli.

bisan nag-ibwal ang kalayo sa utbong sang ila pusil labaw pa ang kalayo sa imo dughan busa kilat ang pamat-ud nga indi na magbalik sa kahapon nga napun-an sang tuman nga pagtampalas. 2 utod ko sa sahi: isa ka pat-ud nga tion sa imo kabuhi ang nagpamatuod sang layi sang rebolusyon. bisan napukan ka karon kag ang kalayo mo napalong sa amon tagipusuon diri pagabuhion busa yari ang pamat-ud nga hinganiban pagahugton sa kabuhi-kag-kamatayon nga pagpakigsumpong batok sa kaaway tubtob nga maagum ang langit sang paghilway!
25 Marso 1978

Halad kay Waling-waling

Waling-waling. Bulak sa talon nga tumalagsahon. Maidlas. Makahas. Maamyon. Mutya sang Jalaud sa sining dinag-on Hangawayng dumaan nga labing magayon. (Pamatii, Kaupod, sa bukid kag latagon Ang pagtangis sang masa sa imo kamatayon Dugo mong ginhalad sa ngalan sang rebolusyon

Dugang nga kaisog namon, dugang nga kaligon) Waling-waling: Ang mga makahang nga tinaga mo Sa tutunlan sang kaaway, matalom nga sanduko Samtang sa masa ang gin-amba nimo Tulalay sang paghilway nga labing malulo. (Ang pagtangis, Kaupod, amon na ginatapos Ang ginbilin mo sa amon binaid nga dumot Dugo mo naghawan sang banas nga masiot Bataan nga panaad, amon ang pagtimalos!) Waling-waling! Tubtob katubtuban ka pagahandumon. Pagapadunggan ka, pagadayawon. Sa kaidlas. Sa kakahas. Sa kaamyon. Martir sang rebolusyon. Tumalagsahon. Mabuhi ka!
22 Agosto 1977

Eastward the Winds of Song

For all their contours the hills look flat and low as dewdrenched we nightwalk out of the primeval forest. Our guns glint a dusky gray in the moonlight; instinctively we merge with newfound shadows. Farther, brown paddies form a maze of linear patterns and sugar cane fields stretch as far as the eyes can see how alien at first the lowlands of our dreams! (Fleetingly with yet a longing we cannot name we look back at towering Taganhin majestic above

the rugged mountain districts and smile ... ) From afar floats a morning lullaby there! In clusters of bamboo trees tacked on the silvery slopes In wombs of creeksides mysterious and dark stabs of light undulate from sparse and unfamiliar huts beckoning the Red nomads of night. Pasa bilis! our squad leader motions. We hurry on with winged feet our hearts throbbing wildly as eastward the winds of song draw us nearer, nearer, to the land of the haciendas....
20 Nobyembre 1980

Pasilangan ang Ihip ng Kanta

Anuman ang hugis ng mga bundok silay mistulang sapad at mababa habang kaming basa sa hamog ng gabiy papalayo sa napakatandang gubat. Abuhing malamlam ang kislap ng aming mga baril sa liwanag ng buwan; tulad ng nakagawiay sumanib kami sa mga aninong ngayon lamang nasumpungan. Sa may kalayuan, bumubuo ang kayumangging palayan ng malikaw na pinitak, at ang tubuhay nakalatag hanggang sa abot-tanawnakapaninibago sa unang malas ang kapatagan ng aming mga pangarapin! (Sansaglit, may kung ano pang pananabik, aming nilingon

ang napakataas na Taganhin, naghahari sa mga distrito ng baku-bakong mga bundok, at kamiy napangiti ... ) Sa malayoy umilanlang ang uyayi ng umaga hayun! sa kulumpon ng kawayang nakahilig sa makinang na dalisdis sa sinapupunan ng sapang mahiwagat madilim paalun-alon ang sinag ng liwanag mula sa mga kubong layu-layot di pa nasisilungan, kumakaway sa mga Pulang manlalakbay ng gabi. Pasa bilis! hudyat ng lider ng aming iskwad. Nagkapakpak ang aming mga paa, bumilis ang pagtibok ng aming mga puso habang kamiy hinihila pasilangan. ng ihip ng kanta, palapit nang palapit sa lupang sakop ng mga asyenda....
(K.M.)

KATALINO MAYLAYON

Kani-Kanyang Balon
Sampung palaka sa loob ng kani-kanyang balon ay pawang nakatingala sa kapirasong kalangitang nakikita sa bunganga. Sampung palaka, bawat isay nag-akala na kalangitay sinliit nga ng sa bungangay nakatingala. Sampung palaka, mali ang akala! At kapag kanilang naalpasan ang hiwa-hiwalay, kani-kanyang

balong kinakukulungan, sama-sama nilang matutunghayan: Iisa lamang at malaki ang makulimlim na kalangitan! 1980

Alam, Ewan at Akala

(Isang Tanong sa Sampung Saknong) Tanong ng kasamang giya Sa tatlong kaharap niya, Paano, anya, nagkakaiba-iba Ang ALAM, EWAN at AKALA? Paano nga ba? Bulong ng una. Alam niyang di niya alam Sabihin nang EWAN niya. Pare-pareho sila! Sagot naman ng ikalawa. Di raw magkakaiba; Iyon ang AKALA niya. Ikatloy nagwika ng ganito: Pag ALAM, ang nasa isip ay tama; Ang EWAN ay kawalan blangko Maling kaisipan naman ang AKALA. At dinugtong pa niya Na lubhang mahalaga Ang pagkakaiba-iba Ng tatlo sa isat isa. Habang napagkakamalan Na alam raw ang AKALA, Ibinubunga ay kamalian, Kabiguan o pinsala. Ang EWAN naman Sa bagay na mahalaga, Nag-aanyaya ng pag-alam At pagsusuri pa.

Ang ALAM namay batayan Ng matagumpay na hakbang; Buhay na karanasan At pagsusuri ang laman. Iba-iba nga sila, at pati na: Ang hula, haka-haka at tantya; Ang yata, dapat at sana; Ang tiyak, malamang at baka. Sabi ng giya, Wasto, ganoon nga! Mahalagang kasagutay Masasabing alam niya. Sa tingin naman nyo, tama ba sila?
Agosto 1981

To Know, Not To Know, and To Assume

(A Question in Ten Stanzas) The Comrade Guide asked His three companions: How do these differ: to say I know, I dont know and I assume? Well, how indeed? The first said to himself. He knows he does not know; Lets say thats what I dont know means. Theyre all the same! Answered the second. No difference, he thinks. And thats what I assume means. The third said: To know is to be more certain; To say I dont know is to confront a nothing a blank; And To assume is an erroneous frame of mind. A world of difference exists,

So he went on, among each Of these three ways Of thinking. While we mistake assuming For knowing, All we reap is error, Failure or damage. To say I dont know In regard to things important Is to be willing to look closer; It is the first step of knowing. When you know, You have a basis for acting By which you might succeed a foothold And perspective for examining things. Truly the three stand apart. And so do guesses, rumors and imaginings, And all our subjunctives. And the Guide said, Thats right, So it is! It is more valuable to know With certainty than grope for answers. And you, do you think theyre right?

Ipon, Igpaw
Di man kaagad nahahalata, Mayrong pagbabagong Nagaganap na nga. Pamamaso ng apoy, Iniipong tuluy-tuloy; Ngunit tubig na umiinit, Sa pagkatubig ay naiipit... Hanggang makabalikwas sa bigat Ng hanging tumutulak sa ibabaw At itoy kumulo! umigpaw Sa pagiging bula at basang singaw! Igigiit pa bang pagbabagoy Yaon lang matingkad at litaw?

11 Setyembre 1984

Estrelyado
Sariwang itlog, Walang tigil sa paglusog O kayay sa pagkabugok Pasulong lang o pabulusok. Pagbabagoy di tumutugot: Katangian niyay sumasagot Sa kalagayang nakapalibot kung susulong o bubulusok. Sa limlim ng inang manok, Pagkasisiw ay nahihinog; Maaari ring itoy mahulog Sa pagkasira, pagkabulok, O kayay maitubog Sa mainit na tubig o mantika At maging estrelyado o nilaga Para sa tapos nang matulog. Kayat sinumang magpupumilit Na tanging panlabas na salik Ang may pasya sa pagbabago Ay ipagpiprito ko. . . Ng estrelyadong bato.
15 Setyembre 1984

Sunny-Side Up The fresh egg does not cease To fulfill itself or rot It goes nowhere but Forward or straight down. It is in the nature of change To respond to its surroundings By the act of advancing Or plunging.

In the warmth of the hatching The egg ripens into a chick; Or it breaks in a fall Or succumbs to spoilage. It thrives in the sizzling pan Or the simmering kettle Fried or boiled for one Just through with his sleep. And so for anyone who insists That appearances decide what comes Of the process of change, Ill fry a piece of rockSunny-side up! Wary Kaytagal! Pagbabagong kaladkad Ng mahabang pagsisikap, Di simbilis ng bukadkad Ng iilang bulaklak, Lalupat buong bayan Ang pinahahalimuyak. Kahi wariy kaytagal, Di naman kasimbagal Ng pagkahiganteng-hukluban Ng kasisibol na halaman, O ng ganap na paghuhulas Ng bundok tungong himlayan, O ng pagkitid o paglapad Ng malaking karagatan, O ng buu-buong ikot Sa lakbay ng bulalakaw, O ng tuluyang pagdilim Ng lakas ng Haring Araw! Lingunin ang nalagpasan, Tanawin ang kaharap; Wag na lamang dalasang Sa orasan ay sumulyap.

Sampagitang kapuluan, Napipintong mapabusilak!

23 Setyembre 1984

O So Slow it Seems This change ministered By prolonged effort Does not bloom as fast As some flowers do, An entire land does not bloom Just like that. O so slow, so slow it seems, But not really as slow As it takes a new sapling To grow into a towering giant, Or a mountain To flatten, Or a great sea To trickle or roar, Or the comet To traverse its full course, Or the kingly sun To finally vanish. Turn your head at what passed by, Regard what lies before you; But please, dont stare too often At your watch. Look, a flower of a countrys On the verge of blooming! (K.M.) Urisip Isinilang kang hubad Sa ugali at muwang; Sa yo namang paglaki, Isip moy natatakan.

Noong ihinahanda ka Sa sariling paghakbang, Isip, gawi ay nahubog At tunay na nasalalay... Sa uri ng mga kamay Na sa iyo ay gumabay Kamay bang nagpapakain? nagmamandong ipaghain? May sarili ka nang isip; Ngunit markay nakikintal Ng ginagawa ngayon Ng iyong mga kamay Sila ba ay bumubuhay? O batay sa minamay-ariy Kumakamal, nakapang-aagaw? At, sa papaanong paraan? Mahigpit nga. itong ugnayan Ng isip at karanasan, Ng iyong ugali at ng uri Ng iyong mga kamay.
17 Oktubre 1984

Malayo, Malapit Napakalapit sa kin ngayon Ng pagkaganda-gandang Mayon; Diwa ko namay di mapigil maglakbay Tungong pagyakap sa nakagigigil na panganay Na bukas ay magdadal wang taon. Ah, naging madalas na rin noon Na di ko nakakasamat nakakaniig Ang kabiyak kong iniibig, kahimat Nasa iisang lilim lang kami ngn Arayat. Pamilyang mahal, Pagkakalayoy mahapdi, waring kaytagal! Lamang, kailangang magpunyagi, Sa pagpapakasakit ay wag manghihinayang; Para sa magandang bukas, laluna nitong anak, Ang balang bunga ng mga pagsisikap.

Para sa inyo, aking mga mahal, Sa malalayong bundok o kayay sa patag, Sisikapin kong huwag mapagal. Napakalayo noon ng tagumpay; Ngayon naman, di na gaanong magtatagal!
19 Nobyembre 1983

Tibay (Para kay Ka Bert Olalia) Hindi nga kumukupas, Talas ng isip na bukas, Angking linaw ng tingin Kahit makapal nang salamin, Tatag ng paninindigat loob Kahit kanilang mga tuhod Manaka-nakay nananakit, Katapatan sa matayog na simulaiy Subok na di lang nang saglit. Ito, marahil, ang dahilan At beteranong mga katawan Wariy walang kapaguran. Handog nilay sigla, At halimbawang totoo, Sa mga nakababatang Sa pagod ay natutukso.
16 Disyembre 1983

JASON MONTANA
Coming In Before birdrise Before the songs of good omen The careful voice of the watchman Rouses the squad from sleep In the silence of lamplight We prepare our packs and check our guns Before the peasants rise

We are ready for the enemy For any dawn raid to burst in on us We could follow stealthy stars behind night clouds And so we wait Our minds three steps ahead of possibilities The hamlet trusts us Our maneuvers are storied among the people Alls well With the cocks crow clear and confident Alls well With the fire and the kettle full Of sweet potatoes and grandmother concern The old woman answers to ritual She thinks of rice and her fishtraps And of us before her waking Before the song of mortar and pestle I catch a gentle wind Before the rice husks billow like sails I open up at the edge of this mountain My eyes are the eyes of guerrilla forests I pulse with the intensity of a grenade The land comes in Slowly from the nightblue sky The land comes in Slowly from the white areas unevenly citied Into the sunlight of these countrysides And falls gracefully from house to house From paddy fields to paddy fields Then changes into a hurrying river And my class consciousness climbs steeply From the rushing waters Flows with the ease of mountains And spreads as history in the becoming of gills My time is placed here A morning now with the peasant masses Once I flew like the sky without direction Once I blew like the wind without assignment Now caught in this Gran Cordillera turning I learn much from the sky and the wind The land moves in on me in a new time Of upheaving proletarian spirit I can balance like a ravine in the moonlight

And unearth me and the gifts of the masses The land fulfills urgent tasks in the peoples war And wages armed struggle from start to finish Now the sky and the wind are in the land The call is to remold relations To release the forces of production And coming in is as the Party the Army the People The early light burns brightly Summons up a wealth of vision I look back and wonder at where it began And what and why and how My urban centers are placed at midnight Heavy with the breath of liquor and sounds of words A memory now without regrets With tales to tell to children and old men Foolishly I ask why the hills outrace the valleys And leave the vacillating to look for their shoes The dawn answers questions precisely tactfully Limns the backwardness of an irrigation system Checkers the selfish promise of ancient payaos And presents a peasants house riddled with bullets Over there that ridge last month We waited for the enemy to enter a killing zone In single file correctly distanced The mercenaries crossed our sights with the dikes A mornings moment held me so closely I tensed even if I knew what I was fighting for Surprisingly hang-ups disappeared like shadows Seized by the sun unerringly Home assumed the lostness of abandoned scaffoldings Behind the peoples rifle the Red fighter Is reduced to principal contradictions The mind grasps the key links And nonessentials are abruptly forgotten

The bourgeois world crumbles in the ambush position I have come to this thus far But I have yet to clean the rice Organizing groups have to be formed and consolidated I am part of it all Mark this movement to bring the land in To beat with the time of the proletariats persistence In the middle of life the recruit is not late Who accepts to be one with peasant worker and soldier Against the class enemies of the toiling masses See the land called barren carries the sunlight The land that shatters dreams Calls me to fetch water from the spring Yes Innoh Grandmother I know where the spring is I Comrade Jason of petty bourgeois origin
29 Marso 1980

Turning Point What did I go out to see? The mountains awakened to a red sky? Warriors on a tribal warpath, All frenzied up in feathers And royal loin cloths, Their spears and head-axes Threatening to split the sun? What did I go out to see? Igorot headhunters murdering Each other, their village peace pacts Bloodied and disgraced, and all Because the old men relay songs That chain them to debilitating Customs and beliefs of tradition, While fatted landlords, compradores, And sycophant state bureaucrats

Wait to grab more ancestral lands And to open the floodgates On the terraces of food grains, While mercenary troopers stand Ready to kill and rob and rape? What did I go out to see? Helpless peasants of an old order Searching for truth in wine jars Or in the entrails of fowls and pigs, Mourning the death of ancient mores And stories of Bugan and Wigan, Now cold as the rock of the gods? I have seen the arm bands of ivory, Raiments red and gold, beads of agate. I have seen armed propaganda units work, Patiently and skillfully puncturing Illusions, and creating images That release peasants from space to time In the resumed revolution. One day a village celebrated, Feasted on three carabaos. I saw the menfolk pick up the gongs To dance the dance of the birds Of a newfound freedom. I saw too The maidens break the male circle To dance themselves, proudly in step. Truly is the circle broken now That amazons have entered the warrior Class. Worthy and capable is woman To bear arms against the class enemies Of an oppressed and exploited people. She who works the rice fields, She who gives life must defend life. And one mountain morning I saw A new breed of warriors Held in parade by a fallow payao, And proud as greening rice stalks In the wind. The Gran Cordillera Has birthed a platoon, an armed Militia unit in the new sunlight!

The children watched in awe As the militia executed drills. The old men approved the smartness Of their warriors of a new type, Their reflexes well-groomed and tested, Minds honed in ideological struggles, Hearts remolded in service to people. Fewer now are tribal conflicts. New pacts are decided that protect Against the intrusions of the ruling Classes. The dictatorship wonders Why the people no longer quarrel And brandish shields and spears. There are new lyrics to old chants. History is bent here, Is lifted to new and greater heights At the fulcrum of the broad masses Forged by the proletarian party. The hunter allows the steady hawk Its freedom now that he knows That he too is on the wing. And what did I go out to see? A mother watched her son in the militia, Her baby slung asleep in his oban. I thought I caught the sun in a tear, Of joy, perhaps, Or perhaps not, In one turning point in old mountains.

Hawk in Kalinga One summer morning, the guerrilla camp Awoke to a beautiful but dead bird, Shot by Comrade Daniel before sunrise, Shot in the left wing and in the neck. The Red fighter displayed a trophy Of sharp talons and a span of strong wings, Feathered white and brown and black. Its yellow eyes pierced like a conscience.

The hunger related proudly of others He had downed, of others merely wounded. And he noted how good the taste of hawks. Too long have hawks been just meat in marginal Social existence. How rare a hawk in the sun! I caressed a lingering gentleness of a power, And reminded myself the warrior would change, He and peasants of an old culture understand That the ethnic minorities now are of new times And struggles and revolutionary purposes; How the hawk now must draw our eyes To the vastness of the sky and the smallness Of the Cordillera mountains. Meanwhile, how sing Of the birds task in the weakness of peoples war? How image the toiling earth that projects the hawk, Now winsome poetry of our national freedom? Ifugao Revisited I wash my eyes in the morning river of Kamanawa, And see the sun conduct a greeting, cleanly Of sky and cloud and wind caught in birdsong newly born, Of a peasant group firmly passing through the paddy fields, Of a rifle leaning on a rock, quietly ready: This way the Red fighter is welcomed home! I arrived three days ago. Again I am eager for more answers to questions like: How fares this guerrilla front of the northwest? What news of performance in the peoples war? Not unrelated to the recurring historical queries like: What did you go out into the desert to see?

What good can come out of Nazareths at the margins of society? How do we create together our freedom? How do we destroy imperialism, feudalism and state oppression? I think I recognize the pattern of three days answers That somehow are unto the flow of the persistent river. The river holds the sun, strangely. The river repeats that Ama Monlinong, augurer of Kabunian, Died in his sleep, in the last month of his seventieth year; That many poor peasants now eat snails and greens in months of tabu; That the gongs still hang on the black walls of the houses of the rich; That three undesirable elements were expelled from the Party; While from the best sons and daughters of the mountains Three were sworn into service in the peoples army; That Party groups are patiently and painfully rectifying Such errors as economism and incorrect class analysis; That two successful military operations were conducted Against the enemy and now are more rifles than men; That two comrades will be married before the harvest; That organizational work among the masses is too slow And lags behind political and educational victories; That a cadre will be promoted and transferred elsewhere. The river brings the morning news. In the movement of unevenness, the revolution is full of surprises. The first answer is a dawning That the river is not of last years dozen springs

But of just yesterdays twenty-one. Another might burst forth tomorrow! The Party and the Army are in the river like the sun, And rearranged are trends and scheduled is the rush Against the class enemies of the broad masses. Unchained as yet by the collective mind, The answers gleam like pebbles in the running water, And linger unevenly like presences in the heart, Without a symbol, tracing contours of revolutionary love Even in the caesuras of the continuing political line. This morning the river flows through me as through the land, Now mountain and valley, now forest and clearing, Now mean and gentle terrain of my knowing. And I am glad to be here broken out of memories, In a fine moment of homecoming. Clearing Before we go again, Before the day breaks, An hour lights my eyes, Begins as thick fog All over slowly lifting. A school on a ridge Is first to awaken As yet without children. We have come as second learners. The breeze sends an easy chill To my blood. Below us A ricefield expertly engineered Shapes like a bay Opening to the lure of clouds And designs of early mountains.

The mists strip further, And the vision is of peasant Skill in kaingin clearings And abungs claiming proud Paddies, communal waterways And generous tiered forests. Step by terrace our tasks Unfold. The silent movement Of guerrillas levels Like a rare plateau of time, A rugged valley at another. We see hamlets encircling But incompletely strung together. Now the old trails have new meanings. We must open frontiers And construct aqueducts From distant springs to village jars; From the toiling masses To the Party and the Peoples Army: Key links crossing the uneven Terrain of spiralling dialectics. This vast space now shines Facet by facet as time bends And signals the stir of dogs And roosters. There is smoke Rising from a crowd of betel Nut trees. We are only on a hill After all, and precisely Do taller realities stand Around us, some unpeaked. The morning is a protracted struggle. The people are here. We are here. And already to this mountain We add the weight of the working class. How can we not win? In a matter of minutes The half moon surrenders to the sun!

Kaingin Bago tayo muling umalis, Bago pumutok ang araw, May isang sandaling nagbibigay-liwanag sa aking mga mata, Nagsisimula bilang makapal na ulap Na mabagal na urnaangat sa buong paligid. Isang iskwelahan sa tagaytay ng bundok Ang unang nagising, Wala pang mga bata. Dumating tayo para muling mag-aral. Ang simoy ay naghahatid ng kaunting ginaw Sa aking dugo. Sa gawing ibaba natiy May palayang mahusay ang pagkakagawa, Korteng lawa Na nakabukas sa halina ng ulap At hugis ng mga bundok sa umaga. Umangat pa ang mga ulap, At ang panginorin ay ang kahusayan Ng mga magsasaka sa pagkakaingin At mga abung na urnaangkin ng kapuri-puring Mga pinitak, komunal na patubig At mayabong na mga gubat na nakabaytangbaytang. Paghakbang sa payaw, ang ating mga tungkuliy Lumilinaw. Ang tahimik na pagkilos Ng mga gerilyay dumudurog, Minsay tulad ng isang pambihirang talampas, Minsan namay tulad ng baku-bakong lambak. Ang nakikita natiy mga nayong nakapaligid Ngunit hindi pa lubusang napagdurugtongdugtong. Ngayoy may bagong kahulugan ang mga lumang landas. Kailangang magbukas ng mga larangan At magtayo ng mga lagusan ng tubig

Mula sa malalayong bukal tungo sa mga tapayan ng nayon; Mula sa masang anakpawis Tungo sa Partido at Hukbong Bayan; Susing kawing na bumabagtas sa lubak-lubak Na kalupaan ng dyaIektikang pumapaikid. Ngayoy kumikinang ang malawak na lugar na ito, Baha-bahagi, habang ang mga sandaliy umuusad At naghuhudyat ng paggising ng mga asot Tandang. May usok Na nagmumula sa may kulumpon ng mga puno Ng bunga. Nasa isang burol Pa nga lamang tayo, at tiyak ngang Ang mas matatayog na katotohanay naghuhumindig Sa paligid natin, walang ituktok ang ilan. Ang umagay isang matagalang pakikibaka. Naririto ang mamamayan. Tayoy naririto At sa bundok na itoy Naidagdag na nga natin ang kahalagahan ng uring manggagawa. Paanong hindi tayo magwawagi? Ilang minuto pat Ang kakabiyak na buway sumuko sa araw!
(K.M.)

Celebration IT WILL BE STORIED SO it was a camp wedding fifty Party members Red fighters and peasant guests celebrated love the love of Ka Dado and Ka Loida deep in a Kalinga forest deep in a night of gentle rain nearer to the feel of sky than to the Chico river

the Party the Army and the People gathered to receive this couple to seal their oneness with the sign of the hammer and the sickle IT WILL BE STORIED SO the scrutinies were made the marriage collective was chosen a ritual was invented songs were rehearsed wild white orchids were vased and then the ceremony flowed the honor guard lined up smartly at the entrance of the camps session hall of logs and reeds the master of the rites signalled the wedding processional entered the lamplight brightness solemnly in song in step IT WILL BE STORIED SO everyone was in place the proper rites were performed against the backdrop of the Party flag in the circle of arms and men deep in the glow of the bride deep in the light of peoples war two revolutionary songs were sung the sponsors and Party groups spoke words of collective wisdom and there was laughter and serious thought there was tension there was ease and the couple gazed at rifles crossed on a table or was it the flowers held them or the Red army flag bearing flowers while the rest had eyes on them their ears on the words of wisdom their hearts on love of a new kind IT WILL BE STORIED SO and all rose for the vows the Party flag was draped

on Ka Dado and Ka Loida bright-faced and clumsy left hands on a rifle right hands raised in oath they offered themselves to each other their marriage to the people in the custom of the Party IT WILL BE STORIED SO the world stood and sang the International shouted Long Live in joyous celebration then comrades struck the gongs and composed a dance IT WILL BE STORIED SO among the people and against the enemies deep in the protracted struggle deep in the wind and the fire of proletarian love Twilight Ritual Comrade: Everythings set for your coming, and after the collectives welcome we may be alone together to celebrate a twilight ritual. The people permit oneness of ourselves in their organized mountains. So come. I have chosen to borrow a poor peasants abung on a high plateau of old storied payaos translating the red consciousness of the sky. We will lay down our firearms,

for comrades guard against intruders. Silenced for the hour shall be the augurers clannic incantations. As you light up the hearth, in the ebony glow, on a floor of reeds shall I prepare the sculptured datoc, the coco-shell cup and Ming wine jar. We shall drink of the boundless power and tenderness of the land that has risen in anger against the imperialists and their allies. Then shall I offer you long and green sugar cane leaves for you to tie into the knot of prosperity and unity in the protracted struggle, while outside flap the wings of the grey doves of Uhaj. Seremonya sa Takipsilim Kasama: Lahat ay handa na sa iyong pagdating, at matapos ang pagbati ng kolektibay makapag-iisa na tayo para ipagdiwang ang seremonya sa takipsilim. May pahintulot tayo ng taumbayang mapag-isa sa kanilang organisadong kabundukan. Kayat halika. Minabuti kong hiramin-sa isang mahirap na magsasaka ang kanyang abung sa mataas na talampas

ng sinaunat makasaysayang mga payaw na nagpupugay sa pulang diwa ng papawirin. Ilalatag natin ang mga armas, ang mga kasama namay bantay sa manloloob. Sa oras na itoy nananahimik ang mumbaki. Sisindihan mo ang dapugan at sa pagbabaga nito, sa sahig na buhoy ihahanda ko ang nililok na datoc, ang mangkok na bao at gusing Ming. Tayoy iinom ng walang katapusang kapangyarihan at pagmamahal ng lupang tinubuan na ngayoy naghihimagsik laban sa mga imperyalistat kanilang mga kampon. Saka kita hahandugan ng mahaba at luntiang dahon ng tubo nang itoy iyong mapagbigkis sa kasaganaan at pagkakaisa sa matagalang pakikibaka, samantalang sa labas ay pumapagaspas ang pakpak ng mga abuhing kalapati ng Uhaj.
(K.M.)

Elegy for Purificacion Pedro She was our gift of pure woman Who carried us when we gave her away. Immediately did the mountains own her, She of big heart that could contain them all, The way a diamond holds the sun. Couriers would come as rivers to the sea, Always remembering to tell of her. Their stories of good deeds sang with our blood,

And would arouse all to cadre work among the masses Of peasants and workers become power Terraces of the northwestern battle front. And the rise and fall of their cadences Would match the terrain of grounded imagery, And speak of how she and the people were one; Of how the Cordilleras lifted their eyes To whose tallness dared the soaring skies; Of how the pines resined the air with her Warm friendship and boundless camaraderie. And easily we would add our own Because we had recognized her first. One day comrades arrived with quiet grief, And we understood she divided no longer Like the peoples protracted struggle. Now among the heroes we place and name her. The mighty ranges stand at attention, Sound their gongs and call to dance. The lowlands quicken with antiphons Of incantatory proletarian calls. Silent is the mystery of her leaving Far from the hills that ran her laughter. But her spirit rises like a clear political lesson That patterns memories versing we are alive! The rhythms rush to remold our being, And we transform sorrows into red banners Of unfurled courage against the class enemies. O the revolution is heightened by grace Like her in the service of the people, And not in a thousand years will she thin Into an uncertain hum of lost love. I Think Thoughts of Peoples War This morning is of heavy fog and monsoon rains. The mountains are disturbed by angry rivers, And I by stories of mass arrests and massacres. There is a loosening of rock and earth. In times

Such as this one must consolidate his social being In ways designed by revolutionary wisdom. I think thoughts of peoples war, Not of reactionary peace but of affliction, Within the barbed and sentried confines of the regime. Now I think of a mother and child unborn, And recall that once she said Come and feel me. I sensed the little one quicken inside her, Kick the palm of my hand once, twice, and Lodge his threatened presence in the core of me. I felt too the touch of her warmth on my cheek And saw the central glow of her face fringed With the pained penumbra of a sadness and a concern. I think of her distant smile and grasp the Word That the wailing of many Rachels must end, And from the hearts of mothers swords be drawn out. The fog then opens up to a fighting terrain. Slippery is the soft brown carpet of pine needles. The rain turns gentle. I think thoughts of people, Of their war, and of peace of their own creating. I think of you, Child, like a bullet Quiet and alert in the chamber of a guerrillas gun; Of you Comrade Woman, bearing a gift of hope. You release me more deeply into the long struggle.

KRIS MONTAEZ
Gerilyero Kaybagal ng mga pangyayari Minsay kaybilis Sa loob ng isang, taon

Naisaayos mo ang isang yunit propaganda Nadakip ka ng mga kaaway Nabimbin ng ilang buwan At nang makaalpas Kaagad kang nagtungo Sa sonang gerilya Kayningning ng tala ng rebolusyon Sa iyong katauhan Sa makupad kumilos Nagmamadali ang panahon wika mo Sa madaling panghinaan ng loob Simulan ang unang hakbang Sa nalulunod sa sarili Umahon nat lumubog sa masa Sa nag-uurung-sulong sa landas na tatahakin Ipukol ang paningin Sa abot-tanaw mo Hanggang doon sa kabilang ibayo Kaylinaw ng landas na ating malilikha Halika Ilang araw, Ilang gabi Ang nagdilim sa sigabo ng talakayan Ang di nakahinga sa usok ng sigarilyot Pagkawasak ng maraming maliliit na daigdig Ilang araw, Ilang gabi Ang kaytatag na naghintay Upang ang bawat salitay maging talang Sumisinag sa bawat sulok ng isang silid Ilang araw, Ilang gabi Ang sa wakas ay nagsabog ng liwanag Upang sa malawak na daigdig Ay malantad ang landas Na dapat nang hawanin Ilang araw, Hang gabi Bago mabuo ang isang hakbang Mula sa isang hakbang Tayo ay kikilos Tungo sa kasaysayan! Kaisa ka na ng masa ngayon Sa kanayunan

Isang gerilyero Kaniig mo ngayoy manggagawat magsasaka Sa mga pilapil at gubat ng pag-aalsa Lutasin mo ang iyong suliranin At tanggapin ang bagong tungkulin Halika Naroon sa mga liblib na pook Ang diklap ng pagbabangon Sa masukal na landas Ang landas ng paglaya Sa bisig ng masa Ang bigwas ng tagumpay! Halika Dito sa kasaysayan Dito sa kasaysayan Tayo magkita! Kayningning ng tala ng rebolusyon Sa iyong katauhan
Enero 1975

Guerrilla Fighter Things happen so slowly So fast at times Within a year You had put up a propaganda unit Got caught by the enemy Imprisoned for a few months And when set free Forthwith you went To a guerrilla zone How bright the star of the revolution In your person To the slowpokes Time hurries you say To those who easily lose heart Make the first step To those immersed in themselves

Come out now and plunge into the masses To those who waver about the path to take Cast your eyes On the farthest they can reach Up to the place beyond How clear the path we can open Come How many the days, the nights That dimmed from clouds of discussions That gasped from cigarette smoke And the ruin of countless small worlds How many the days, the nights That steadily waited For every word to become a star Shining on every nook of a room How many the days, the nights That in the end spread light So the path that must be cleared Could show itself To the vast world How many the days, the nights Before a step could be made From a single step We shall move Toward history! You are now one with the masses In the countryside A guerrilla Your companions now are the workers and peasants Along ridges and in forests of uprisings Solve your problem And accept the new task Come There in the hinterlands Is the spark of revolt In the path thick with wild growths The path of freedom In the hands of the masses The blow of victory!

Come Here in history Here in history Let us meet! How bright the star of the revolution In your person (E.P.)

Wala Akong Binitiwang Salita na di Pabor sa Mamamayan

Binukalkal ang iyong kartamoneda Sumambulat sa mukha ng mga ahente Ang mga tiket sa bus, resibo, numero Ng teleponong pinagbalibaligtad Mga petsat lugar ng pulong Mga pangalang wala sa anumang direktoryo Mga baryang pinaghirapan ng masat Inihandog para sa rebolusyon Ginulpi kat tinadyakan Tinutukan ng nakakasang baril Wala akong alam Pinagsilbing sinisera ang iyong bibig Kinoryente ang ari Wala akong alam Binalian ka ng tadyang Lumura ng dugo Wala akong alam! Bago ka panawan ng ulirat Buong dahas mong dinuraan Ang iisang mukha ng mga matong bayaran Ang nakangising mukha ng diktador Lupaypay ang katawan mong ibinalandra Sa madilim na karsel Gayunman, hindi nila napiga ang katotohanan Sa isang pirasong palara ng sigarilyo Sa gangga-langgam na mga letra Ngunit sintapang ng iyong paninindigan Iyong itinala Wala akong binitiwang salita

Na di pabor sa mamamayan! Kung gayon, ang kirot ng mga sugat moy apoy Na nagliliyab sa dibdib ng mamamayan Ang dugo mong namuoy bakal na sintigas Ng kamao ng mamamayan Ang diwa mong di malambungan ng karimlan Ay sing-init ng umagang gumigising sa mamamayan Ang iyong salitay sandata at moog Ng mamamayan Kayliwanag ng kasaysayan sa nagdidilim-sapoot Na mukha ng mamamayan! Sa makitid na karsel May isang awiting nagpapasigla sa iyo Sa kagubatan nagmumula ang awit Ng isang mandirigma Hinihipan ng malayang hangin ang kanyang buhok Tinatapik-tapik niya Habang siyay umaawit Ang isang laging nakahandang Riple Anong dalisay ng kanyang tinig Sumisilay ang ngiti sa namamaga mong mga labi Ito ang katarungang umaalingawngaw sa iyong salita!
1975

I Never Said a Word that Harms the People They turned your wallet inside out On the faces of government agents flew Bus tickets, receipts, jumbled Telephone numbers Dates and places of meetings Names that cannot be found in any directory Loose change the masses worked hard for

And offered to the revolution They beat you up, kicked you Pointed a cocked gun at you I know nothing They made an ashtray of your mouth Gave you electric shocks in the genitals I know nothing They broke your ribs You spat blood I know nothing! Before you passed out You vehemently spat On the common face of the goons The grinning face of the dictator They threw your beaen body In a dark cell But they failed to squeeze the truth On a piece of the foil of a cigarette pack In letters as minute as ants But as brave as your stand You wrote down I never said a word That harms the people! Therefore, the pain from your wounds is a flame Raging in the breast of the people Your blood that clotted is iron as hard As the fists of the people Your mind the dark could not becloud Is as warm as the morning awakening the people Your words are weapons and ramparts Of the people How bright is history in the anger-darkened Faces of the people! In the cramped cell A song livens you up From the jungle comes the song Of a fighter The free wind blows through his hair He taps

An ever ready Rifle As he sings How pure his voice A smile shines on your swollen lips This is the justice echoing in your words!
(E.P.)

Bakir Bitak-bitak ang tigang na lupa Sa tag-araw. Siksik na sa ani Ang bodega ng panginoong maylupa, Ang kabang-yaman ng usurero. May naisasaing pa ang mahirap Na magsasaka. Sa makitid na pilapil, Tumitikom ang mga dahon ng makahiya, Masaling lang, ngunit ang kanyang Mga tinik ay patalim na nakaumang. Kaylawak ng bukirin, ng parang. Sino ang makapagsasabing Ang lupang hinawat binungkal Ng libu-libong anakpawis Sa kung ilang salinlahiy Pag-aari larnang ng iilang nilalang? Patalim na nakaumang Ang mga tinik na bakal Ng naghaharing uri. Hinahasa ng matinding sikat Ng araw ang bawat dahon ng talahib, Kumikinang ang ilog Sa tama ng liwanag, Lumalangitngit ang kawayan Sa bugso ng hangin. Tahimik Ang mga dampa. May impit na daing Sa langitngit ng sahig, sa lagaslas Ng tubig sa batalan. Isang ama, Ina, anak o kapatid ang nawawala. May bangkay na namang lulutang Sa ilog, mangagamoy Sa gubat, o mabubulok Sa bilangguan. Umaabot

Hanggang langit ang ungol Ng dalamhati, ang sigaw Ng paghihimagsik. Ang daang Paakyat sa bundok ay pinatag Ng mga paang nasanay kumapit Kahit sa kapirasong lupat Batong nakausli. Nagtatayugan Ang mga puno. Sa pagitan Ng mga sangay may masiglang kampay Ng bagwis. Sa ilalim ng mga dahoy May himig ng isang malayang Awit. Nagpupulong ang mga api.
1981

Forest Cracked is the parched earth In the hot days. The harvest fills to the brim The landlords granary, The coffers of the loan shark. The poor peasant still has something left To cook. Along the narrow ridge of the paddies, The leaves of makahiya fold At the slightest touch, but its spines Are daggers aimed. How vast the fields, the plains. Who would have known That only a handful owns The land Thousands of toiling people Have cleared and tilled For generations? The barbed wires Of the ruling classes Are daggers aimed. The intense heat of the sun Hones each blade of talahib, The river shimmers Struck by light, The bamboos creak In the gust of wind. Silent Are the huts. Theres a whimper In the creak of the floor, in the gush

Of water at the batalan. A father, Mother, child or brother is missing. Another corpse would float On the river, stink In the forest, or rot In prison. The howl Of grief, the cry Of revolt reach up To the sky. The path Up the mountain has been flattened By feet used to clinging Onto even a clod of earth Or jutting stone. The trees Tower. Between The branches, a lively flutter Of wings. Beneath the leaves, The sound of a free Song. The oppressed gather in a meeting.
(E.P.)

Pagbubuksan Ka ng Pinto
Pagbubuksan ka ng pinto, Pulang mandirigma, Patutuluyin ka Sa abung-abung na may init pa ng saleng. Nakabalabal sa Kaigorotan ang lamig ng gabi Sa paanang bundok na ito ng Gran Cordillera. Nakaugat sa mga bato ang pino, kamote At palay sa payaw. Ilang buwan lamang Ang itatagal ng ani sa agamang. Hindi araw-araw ay may larnan ang gimata Mula sa kaingin, o ang patibong sa gubat Para sa usat baboy-ramo. Bato at bato Ang daang patungo sa bawat pintuan Ng bagong sonang ito, nagbubukas sa tawag Ng amat kapatid ng mga katutubo. Nagtitipun-tipon sa dap-ay ang mga katutubo, Nakapaligid sa liwanag at init ng saleng Habang nagtatanod ang mga pino Na ngayoy inaangkin ng naghaharing-uri. May sagitsit ng apoy sa ginaw ng gabi, May talsik ng liwanag sa gatilyo ng M-16,

May bagong saleng na nagliliyab Sa pagkakaisa ng mga katutubot Pulang mandirigma. Pagbubuksan ka ng pinto, patutuluyin ka Sa abung-abung na lalaging may saleng.
Hunyo 1982

They Will Open Their Doors To You They will open their doors to you, Red fighter, They will welcome you To the abung-abung still warm with saleng. The cold of night cloaks the Igorot land In these foothills of the Gran Cordillera. The pine trees, sweet potatoes and the palay in the payaw Take roots among the stones. The harvest in the agamang Will only last a few months. Days are rare when the gimata From the clearing, or the forest trap For deer and wild boar, brings in anything. Stone upon stone Leads to every door Of this new guerrilla zone, opening to calls Of the natives fathers and brothers. The natives gather in the dap-ay Round the light and warmth of the saleng As the pine trees The ruling classes now claim stand watch. The fire hisses through the cold of night, Light strikes the trigger of an M16, A pile of new saleng blazes For the unity of the natives and the Red fighters. They will open their doors to you, welcome you To the abung-abung that shall never lack saleng. (E.P.)

Kalikasan Isang dahon ang gumalaw; Isang Pulang mandirigma ang nabuwal. Sa tanghaling-tapat Na walang kahangin-hangin Anot sa tanghaling-tapat Na halos di humihingay Isang dahon ang gumalaw, Isang Pulang mandirigma ang nabuwal. Walong Pulang mandirigma Na nalingat sa libis ng bundok Sa tanghaling-tapat; Isa ay nabuwal. Isandaang dahong Walang kagalaw-galaw Sa tanghaling-tapat Na walang kahangin-hangin Sa tuktok ng bundok (Kalbong bundok na anot isang gabiy Sinibulan ng isandaang dahon!); Isay gumalaw. Ay, isang Pulang mandirigma ang nabuwal. Sa tuktok ng bundok, Isandaang dahon; Sa libis ng bundok, Walong Pulang mandirigma. Sa tanghaling-tapat, Isang dahon ang gumalaw, Isang Pulang mandirigma ang nabuwal. Nature A leaf moves; A Red fighter falls. At noon When no wind blows How so that at noon, One that barely breathes,

A leaf moves, A Red fighter falls. Eight Red fighters Caught off-guard on a mountain slope At noon; One falls. A hundred leaves Unmoving At noon When no wind blows At the top of a mountain (A bald mountain that suddenly one night Grew a hundred leaves!); One among them moves. Ay, a Red fighter falls. At the top of a mountain, A hundred leaves; On its slope, Eight Red fighters. At noon, A leaf moves, A Red fighter falls. (E.P.) M-79 Malayo ang narating, Nararating, ng baril na ito. Sa puluhan, matiyagang inyuukit Ng bayarang sundalong mayhawak nito Ang bawat letra ng mga probinsyang Pinagdistinuhan sa kanya Ng kanyang mga panginoon: Davao, Cotabato, Samar, Tarlac, At sa huliy Cagayan. Sa mga sandali ng paghihintay ng misyon Para sa paglusob, o kayay ng pamamahinga Pagkatapos ng isang madugong labanan,

Habang ang larangan ng digma Ay tila mapayapang tanawin lang ng isang lugar At ang baril ay laruang kinakalung-kalong, Mariing itinatarak ng bayarang sundalo Ang kanyang lanseta sa makinis na pisngi Ng puluhan hanggang sa maiuka niya Ang mapa ng kanyang karahasan. Nakadadarang ang ibinubugang apoy Ng baril na ito, lumulundo ang langit at lupa Sa dagundong na bumabasag ng bungot Umuuka sa dibdib ng buong kapuluan. Nakatutok ang baril sa mamamayan. Ngayon, ang baril na itoy Hawak na ng Pulang mandirigma. Bawat putok nitoy umuukit ng bagong titik Sa bungo ng kaaway saan mang dako Ng kapuluan. Malayo ang narating, Nararating, ng baril na ito.

M79 This gun has gone a long way, It is going a long way. On its butt, the mercenary soldier Toting it painstakingly carves Every letter of the provinces Where he has been deployed By his masters: Davao, Cotabato, Samar, Tarlac, And lately Cagayan. Moments when he awaits missions To attack, or when he rests After a bloody battle, While the battlefield Looks like only a peaceful scene of a place And the gun a toy on ones lap, The mercenary soldier sinks his knife

Firmly into the smooth face Of the butt until he has carved The map of his savagery. The fire this gun spews Scorches, earth and sky tremble From the roar that breaks skulls And rips the breast of the land. The gun aims at the people. Now a Red fighter holds This gun. Whenever it shoots, it carves new letters On the skull of the enemy Anywhere in the land. This gun has gone a long way, It is going a long way.
(E.P.)

Dave (Sa alaala ni Merardo T. Arce, pinatay ng mga sundalo ng diktadurang US-Marcos sa Cebu noong 5 Pebrero 1985 sa gulang na 31) Iyon at iyon ang papel mong ginampanan Sa teatro ng paghihimagsik: Isang manggagawa, inapi, pinagsamantalahan, Namulat at nanguna sa pagdurog sa kaaway. Sa tuwinay mabunyi ang wakas: nangakataas ang maso, Ang karet, ang PSR at ang baril, Wumawagayway ang mga bandilang pula, Pasulong na nakataas ang iyong kamao, At ang iyong mga matay nagniningning Sa tagumpay habang dumadagundong Ang Internasyunal. Iyot iyon: isang rebolusyonaryo, sa teatro At sa huliy sa larangan ng digma, Nakanapsak, may hawak na baril, Namumuno sa armadong pakikibaka At kilusang masa sa kanayunan.

Ang dating papel ang iyong naging buhay. Paano pa magkakaiba? Iisa ang pinanindigan mo, Ikaw bilang tauhan sa dula, At ikaw bilang kasamang naghawan ng landas Sa rebolusyonaryong pakikibaka. Iyot iyon: kahit ang pagpatay sa iyo Ng kaaway ay matagal nang naisadula, Kahit ang pagtangis sa iyong bangkay Ay nahalinhan na ng rubdob ng paghihimagsik. Tingnan mo: lahat kaming nasilayan Ng iyong ngitiy nangakataas ang kamao Habang dumadagundong ang Internasyunal Sa puso ng bayan. 13 Pebrero 1985 Dave (In memory of Merardo T. Arce, who was killed by soldiers of the US-Marcos dictatorship, in Cebu on 5 February 1985, at the age of 31) You had played the same role over and over In the theatre of revolt: A worker, oppressed, exploited, Who awakens and leads in crushing the enemy. The end had always been rousing: the hammer, The sickle, the PSR and the gun overhead, The red flags waving, Your fist raised forward, And your eyes gleaming In victory As the International Thunders. It had always been that: a revolutionary, in the theatre And eventually in the battlefield, Lugging a knapsack, gun in hand, A leader of the armed struggle And mass movement in the countryside. The former role became your life. How could they have differed? You took a single stand,

As a character in plays And as a comrade who cleared a path In the revolutionary struggle. It had always been that: even your murder By the enemy had long been acted out, Even the grieving over your body Had been replaced by the fire of revolt. Look: all of us, on whom your smile Had shone, raise our fists As the International thunders In the heart of the people.
(E.P.)

Igang Mahigpit ang kapit Ng ugat sa igang, Pumupulupot, bumabaon Sa mga batong inukat Pinatalas ng ulan at araw Sa kabundukan. Sa makikitid na lupaing Hinawan ng mga magsasaka, Bumubulas ang mais at palay, Mga kararutonbalinghoy, Kamote, bisol, mga pagkaing Pamatid-gutom nay Di pa makasapat. Nakaumang ang igang Sa mga daang ikinukubli Ng hagunoy sa burol At gilid ng mga bundok, Mga patalim Na sa talampakang kumapal sa hirap Ay tuntungang humahantong Sa layu-layong dampa At pananim, sa mga balong May alon at tilamsik ng ilog. Sa lihim na mga lagusan, Rumaragasa ang tubig Mula sa mga bundok Na dumadagundong sa natipong lakas. Ngayon, dumarami Ang mga balong nabubuksan,

Lalong tumatalim ang igang Sa masisiglang yapak, Humahawan ng bagong landas Patungo sa kasukalang Tinatanuran ng dalawidaw. Mahigpit na nakaugat Ang mga Pulang mandirigma Sa masang magsasaka. Kayrahas ng kahirapay Nagtatayugan ang mga punongkahoy; Sintigas ng igang Ang nakalantad nilang ugat.
1984 Negros Occidental

Limestones Tightly the roots cling Onto the limestones, Entwining, piercing The stones eroded And honed by rain and sun In the mountains. On the narrow lands Cleared by the peasants Grow corn and palay, Root cropscassava, Sweet potato, wild taro foodstuffs That hardly appease hunger Yet are not enough. The limestones lie aimed On footpaths hidden By the hagunoy in the hills And mountain slopes, Daggers That to soles calloused by hardship Are footholds leading To crops and huts That stand far apart from each other, to wells That heave and splash like rivers. Through secret passes Rushes the water From the mountains

That roar with gathered strength. Now the wells being opened Multiply, The limestones further sharpen With every lively footstep That clears new paths Towards wild growths Watched by the dalawidaw. Firmly the Red fighters Take root In the peasant masses. Poverty is utterly harsh Yet the trees tower Their bared roots As hard as the limestones.
(E.P.)

EMIN PEA
Old Man Ti balligiyo ket balligimi, said ponderously by a soft-spoken old peasant as he was talking with a guerrilla of the New Peoples Army. So touching was the solemn scene that took place over a cup of hot black barako, the dim light of the indigenous lampara, in a small hut in the mountains of Baggao. From his serious wrinkled face spoke the firm class standpoint of the downtrodden toiler of the earth whose unyielding yearning is to get his legitimate right over the lands they have cleared and developed since his teens, prior to World War II, but were forcibly taken away from them by the well-connected

landlords. Mangnamnamakami kadakayo nga armadomi, explained another old man whose two sons and a daughter are now with the peoples army.
30 Mayo 1982

Hiraya We have to eat their food mait thats what they call the corn they take in. We have to speak their tongue Itawit, the dialect without the letter s, the dialect of the people in the southern part of the zone. Only thus can our political work be effective; only thus can they feel that we are one with them; only thus can we truly serve them.
8 Hunyo 1982 Quibal, Penablanca

Mukag Tinatanglawan ng buwan Ang iyong mais at tabako, mga bahay Na nananahimik sa lukob ng gabi. Ngayoy sikil-sikil ka pa ng mga pasista, Ng mga paramilitar na sinusulsulan ni Israel. Mukag, ngayong gabiy Tila dinadaan-daanan ka lang namin Subalit sa likod nitoy unti-unting gumagapang Ang kilusan ng masang api Mula sa gilid ng iyong mga pilapil at tumana, Mula sa mga taumbaryong hanggang ngayoy

Nag-aalab. Di maglalaon, makikituloy na rin Ang iyong mga armadong anak sa iyong mga tahanan, Di magialaoy sisilayan na rin sila ng ningning Ng araw sa iyong mga bintana, mga bakuran, At ang mga katawang hapo sa paglalakad Ay iyong kakandungin. Ikaw ang bagong Labting sa ating digma.
5 Hulyo 1982

Mukag The moon shines Over your corn and tobacco plants, your homes Peaceful, shielded by the night. Now you are still being strangled by the fascists, By the paramilitary instigated by Israel. Mukag, tonight We seem to be merely passing you by But actually the movement of the oppressed masses Is slowly creeping From the edges of your paddies and mesas, From among the barrio people who till now Are burning with revolutionary fervor. It wont be long and your armed children Will find shelter in your homes, It wont be long and the sun will cast Its light on them through your windows, in your yards, And the bodies exhausted during the hiking You will hold in your arms. You are the new Labting of our war.
(J.M.A.)

Imurong Matagal mo na palang inaabang-abangan

Ang muling pagbabalik ng iyong mga anak Na gabi kung maglakbay, Bumabagtas sa malalawak na bukirin ng Baggao. Noong Mayoy may pag-aalinlangan ang ilan Na muli kang balikan, Ngunit iyoy pinawi mo na ngayon. Isa kang matatag na kandungan ng digma, Kay sisigla ng iyong mamamayan Sa muling pagtunton sa landas ng pulang silangan. Imurong, nariritong muli ang mga Pulang mandirigma, Silang kaytagal ding tatanaw-tanaw lamang Sa iyong mga pilapil at dampa.
11 Hulyo 1982

Imurong For a long time you have been looking forward To the return of your children Who journey in the night, Crossing the wide fields of Baggao. Last May, some comrades hesitated To come back to you, But all the doubts you have erased. You are a strong fortress in war, How dynamic are your people In finding again the path to the red east. Imurong, here again are the Red warriors, They who for a long time could only look Over your paddies and huts.
(J.M.A.)

Homesick At times when Im probing deep into the- various classes in the countryside and come across the lives of those who have tens and hundreds of surplus cavan grains, I feel like wanting to meet my old folks, like wanting to investigate them, too. Then, explain to them the revolutionary class policy to landlords who are supportive of the struggle; and convince them of the justness of the commitment Ive decided to spend the rest of my waking hours. We are a landlord family, alright and my old folks engage in feudal as well as semifeudal exploitation. These, Id like to point out to them so that my old folks way of living would come in consonance with the likes of the enlightened sectors of the landlord class. Roots. At times I feel like tracing back my roots and explain to them how my class standpoint, viewpoint and method have been firmed up by the already four-year stay in the guerilla zone.
17 Hulyo 1982

Kumusta da Ka Desto? Nag-uumapaw ang aking damdamin sa galak habang nakikinig ako sa magsasakang nagkukwento sa amin tungkol sa paghahatid nila ng kabuhayan para sa isang kumperensya idiay banda ti Sierra Madre idi 1977. Kung di ako namamali, ang unang kumperensya ng Partido

sa rehiyon ang tinutukoy niya. Nabayagen a ditay nagdidinna manen, kakadua! Mailiwkam kadakayo! ang madamdaming bigkas ng magsasaka. Napakasigla ng masa sa baryong ito, na siyang pinakamalaki sa bayang ito ng dakong silangan. Ilang balik pa namiy magiging konsolidadong lugar na ito; nakapundasyon na ang mga aktibistang muling pinapakilos. Kumusta met da Ka Erving, Ka Ramon, Ka Desto, Ka Sander, Ka Lagring, Ka Sidro, Ka Ninoy?
8 Agosto 1982

Warm Greetings to our Comrades I am filled with overflowing joy as I listen to the peasant tell us about the peoples experience in delivering supplies for a conference somewhere in Sierra Madre in 1977. If I am not mistaken, he is referring to the first conference of the Party in the region. It has been very long that we have not been together, comrades! We missed you! the peasant greets with all sincerity. How energetic are the masses in this barrio, the biggest in this town in the east. A few more times we shall come back and this place will be consolidated; the activists who have regained dynamism

serve as strong foundations. How are Comrade Erving, Comrade Ramon, Comrade Desto, Comrade Sander, Comrade Lagring, Comrade Sidro Comrade Ninoy?
(J.M.A.)

Bagyo Ang bagyo ay dumarating at nagpapanday sa atin. Sinisira ng bagyo ang mga palay sa bukid at mais sa kuman; itinutumba ang mga mahihinang kubo. Ngunit matapos ang bagyo, muling babangunin ng magsasakang daanat iwanan ng bagyo ang kanyang kubong natumba, aanihin ang anumang natira sa palay at mais, tatanawin ang susunod na taniman; di siya nagpapakulong sa pinsalang dulot ng bagyo. Isang bagyo rin ang nangyari nitong 17 Oktubre sa Bitag Grande. Nasawi ka, Kasamang Jacky, habang nakikipagpalitan ng putok sa mga kaaway; nakuha ang iyong ripleng M-16, pati ang tatlong pak, ang Hang klasipikadong dokumento at impormasyon sa sona at nabulabog ang piano para sa kampanyang magsasaka at propaganda. Ngunit tulad ng magsasakang daanat iwanan ng bagyo,

muli tayong titindig, Ka Jacky, susuriin kung saan tayo nagkamali, kung ano pa ang natitirang pwedeng anihin, kung ano pa ang maaaring bangunin; tatanawin natin ang ningning ng araw at ang sanlibot isang posibilidad at pag-asang dala nito. Di tayo patatalo sa bagyo, sa mga hirap ng pakikibaka, pagkat di na tayo mga petiburges na mabubuway na sa bawat hambalos ng habagat ay nagtatago sa kanyang agurong, sa palda ng kanyang kunsintidor na mama, tayoy mga rebolusyonaryong determinadong pangibabawan ang bawat bagyo. Di nga bat ang buhay, ang pakikibaka, ay isang serye ng mga bagyo?
19 Oktubre 1982

Storm The storm comes and shapes us. The storm destroys the rice grains in the fields and the corn in the farm; blows down the fragile huts. But after the storm, the peasant battered and left by the storm puts up his fallen hut again, harvests whatever is left of the rice grains and the corn, looks forward to the coming planting season; he is never helpless with the destruction wrought by the storm. A storm,

Too, is this that took place on 17 December in Bitag Grande. You were felled, Comrade Jacky, while exchanging fire with the enemy; your M-16 rifle was taken away, even the three backpacks, some classified documents and information on the zone; and the propaganda and peasant campaign plan went in disarray. But like the peasant battered and left by the storm, we shall rise again, Comrade Jacky, analyze the errors we committed, find out what is left for us to reap, what is left for us to put up again; we shall look to the brightness of the sun and the one thousand and one possibilities and hopes it brings. We shall not be defeated by the storm, by the hardships of struggle, because we are no longer the petty bourgeois who can be very weak who for every blow of the westerly wind merely stands in his house or seeks protection under the skirt of his doting mother, we are the revolutionaries determined to overcome every storm. Isnt it so, that life The struggle, Is a storm, one coming after the other?
(J.M.A.)

GLOSARI/TALA TUNGKOL SA MGA TULA Ruth Firmeza

Banig Banig: isang lugar sa Baryo Malaping, Tumauini, Isabela. Pitso Manok Pitso Manok: isang bundok sa pagitan ng Penablanca at Baggao, Cagayan Tandaan Mo Ublag: kubong pahingahan ng mga magsasaka sa gilid ng bundok. Lucia Makabayan Ina Teresa Saleng: kahoy na panggatong mula sa punong pino. Makoto: bakpak. Sagada Ili: nayon. Dap-ay: bahay-komunal. Servando Magbanua Tomloy Inambus ng may 13-kataong iskwad ng Bagong Hukbong Bayan ang isang 9-kataong iskwad ng Philippine Army na nangungulekta ng palay noong 2 Oktubre 1978. Isang sundalo ng Army ang napatay noon din at isa naman ang nasugatan sa enkwentrong ito na nangyari malapit sa pinagsisimulan ng batis ng Tomloy, sa pampang ng Ilog Pan-ay, sa Rizal Norte, Tapaz, Capiz. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.) Poem Written Beside a Peasant Comrades Grave. . . Si Douglas Olido ay kilala bilang Kasamang Maone ng mga magsasaka sa Daan Sur, Tapaz, Capiz. Siya ay myembro ng Communist Party of the Philippines at tserman ng lokal na komiteng tagapag-organisa sa mga

magsasaka hanggang sa siya ay paslangin noong 22 Marso 1978. Pinangangasiwaan niya ang pagtatanim ng palay sa kaingin nang sigawan siya ng isang tim na panalakay ng ICHDF (Integrated Civilian Home Defense Forces) para sumurender. Kaagad na binunot niya ang kanyang baril at nagpaputok, pero walang natamaan sa kaaway. Sa ganting-putok ng kaaway, natamaan siya sa kanang sentido, na dagli niyang ikinamatay. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.) The Legacy Dangula: yakal. Si Gabriel Danid ay isa sa matatandang lubos na iginagalang sa Daan Norte, Tapaz, Capiz. Nang unang durnating ang BHB sa kanilang baryo, nanghihina na siya sa sakit na tuberkulosis sa pulmonya. Tulad ng karamihan ng mamamayang naninirahan sa bundok, siya ay mabait, magalang at may angking matalas na pag-iisip, gaano man kapayak. Ang huling katangiang ito ang naglapit sa kanya sa kilusang rebolusyonaryo, tulad ng metal sa magnet. Konsistent at matatag ang kanyang paninindigan tungkol sa kilusan. Aktibong lumahok siya sa kilusang masa, unay bilang kalihim ng komiteng tagapag-organisa sa baryo at kalaunay bilang tagapangulo ng grupong tagapag-organisa sa magsasaka. Kaya ngat malaki ang kanyang naging papel sa pagbabago sa buhay-pampulitika ng baryo. Dahil ang Daan Norte ay pinakasentrong baryo sa Tapaz, ito ay nagsilbing pugad ng mga lokal na burukrata sa kanilang panlilinlang tuwing may miting de avance. Dahil kay Antay Gabe at maraming tulad niya, ang Daan Norte at mga kanugnog ay malalayang lugar ngayon para sa tuluy-tuloy na rebolusyonaryong pagkilos.

Hindi naging sagabal ang kanyang kahinaang pisikal para gampanan ang mga tungkulin, kahit sa pinakamahihirap na sitwasyon. Minsan, isang iskwad ng PC ang dumating sa sentro at inisa-isang tanungin ang mga tao. Pag-abot sa kanya, nagkunwang nahihilo siya at sinasal ng ubo, kayat hindi siya minaltrato at noon diy pinauwi. Paglayo niya, sumakay siya sa kalabaw at mabilis na winarningan ang mga tao sa kabilang baryo tungkol sa pagdating ng mga sundalong PC. Ang kanyang pamilin-bilin nang siyay pumanaw noong Setyembre 1979 ay nagpalipat-lipat sa sonang gerilya kahit bago pa man matapos isulat ang tulang ito, na ang inspirasyon ay ang pamilin-bilin. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.) Eastward the Winds of Song Sa mga unang taon ng dekada 70 habang itinataguyod ng Bagong Hukbong Bayan ang pakikidigmang gerilya sa panimulang yugto, pumusisyon ito sa mga lugar sa kabundukan na nagsilbing panimulang base ng operasyon nito. Ang mga lugar na ito ay nagsilbing paaralan, santuaryo, at sa pinakamahihirap na taon ay nagsilbing bantayog ng mga kasamang martir. Kinalaunan, sa pangkalahatang pag-unlad ng rebolusyonaryong gawain, kinailangang paglangkapin ang gawain sa mga lugar sa bundok at gawain sa patag. Sa ganito lumabas ang pangangailangang magpalawak sa mga bago at napakaraming baryo at bayan. Ano ang nararamdaman ng isang Pulang mandirigma habang bumababa patungong patag, matapos ang napakahabang panahon ng pag-aaruga, pagbuhay at pagpanday sa kanya ng kabundukan? Sinikap na sagutin sa tula ang tanong. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.) Jason Montana

Coming In Innoh: Sa Ifugao, katawagan ng paggiliw, pagmamahal. Turning Point Bugan, Wigan: Sa kwentong-bayan sa Cordillera, si Bugan ang Eba at si Wigan ang Adan. Payao: hagdan-hagdang palayan. Oban: Isang mahabat matibay na kayo na isinasakbat sa balikat para paglagyan ng sanggol, sa harap o sa likod. Ifugao Revisited Kabunian: Sa katutubong relihiyon ng Cordillera, ang pinakadios sa lahat ng dios. Tabu: Pagbabawal. Sa Ifugao, ipinagbabawal ang pagkain ng palaka, suso, isda o larva mula sa palayan dalawang buwan bago mag-anihan sa Hunyo. Sa katunayan, ang pagbabawal na ito ay nakabubuti para maparami ang maihahanda sa panahon ng anihan at sa pagdaraos ng ritwal para sa bagong apoy na pinagpala ng mga pari ng tribu. Clearing Abung: Sa Cordillera, kubong may isang kwarto na tinatahanan ng maralitang magsasaka, gawa sa kawayan o tambo. Kaiba ito sa bale, isang regular na bahay na gawa sa kahoy. Twilight Ritual Datoc: Sa Ifugao, isang malalim na mangkok na gawang kahoy, karaniwang gamit sa kusina. (Ang talasalitaan sa itaas ay salin ng Glossary sa Clearing ni Jason Montana (Philippines: ARMAS/CNL/NDF, 1987).

Kris Montaez
Bakir

Bakir: (Iloko) Gubat. Pagbubuksan Ka ng Pinto Abung-abung: Abung, bahay ng maralitang magsasaka. Agamang: Bahay-imbakan ng palay. Gimata: Dalawang malalaking bakol na nakatali sa magkabilang dulo ng pingga. Dave PSR: Philippine Society and Revolution ni Amado Guerrero. Igang Igang: Apog, limestone. Kararuton: Kamoteng-kahoy. Bisol: Lamang-ugat ng ligaw na gabi. Hagunoy: Talahib na ang katas ay pampaampat sa dugo ng sugat. Dalawidaw; Maliit at kulay-itim na ibong may mapulang dibdib. Ang kanta nitoy binubuo ng limang sunud-sunod na sipol na may iba-ibang taas, at may pahuling magkakahalong tono. Emin Pea Old Man Ti balligiyo ket balligimi: Ang inyong lakas ay amin ding lakas. Mangnamnamakami kadakayo nga armadomi: Inaalala namin ang inyong kagalingan, kayong mandirigma namin. Hiraya Hiraya: (Itawet) Timog. Mukag Israel, Cesar: Pusakal na pinuno ng CHDF sa lugar. Labting: Isang matatag na baryo sa Cagayan. Kumusta da Ka Desto? Idiay banda ti Sierra Made idi 1977: Doon sa may bandang Sierra

Madre, noong 1977. Nabayagen a ditay nadidinna marten, kakadua! Mailiwkam kadakayo!: Matagal nang hindi tayo nagkikita, mga kasama! Nasasabik kami sa inyo!

TUNGKOL SA MGA MAKATA RUTH FIRMEZA Nagsimulang kumilos sa Bagong Hukbong Bayan sa Isabela noong 1971; ngayoy isang namumunong Pulang mandirigma sa Hilagang Luson. Awtor ng istorikal na sanaysay, Ang Mahabang Martsa ng Bagong Hukbong Bayan sa Cagayan Valley, 1976-78. Kasalukuyang isineserye ang kanyang nobela tungkol sa armadong kilusan sa Cagayan sa Baringkuas, ang pahayagang masa sa rehiyon. WILFREDO GACOSTA Kilala bilang Ka Nards, nagsimulang kumilos sa bayang sinilangan, sa Barcelona, Sorsogon. Nag-resayn bilang guro sa lokal na pamantasan para magpultaym sa kanayunan. Sa edukasyon ang naging pangunahing tungkulin. Nanguna sa pagtatakwil sa oportunistang linyang palasuko ng pangkating Sanchez-Gapud-Bautista-Labitag noong 1974. Napatay sa isang enkwentro noong 13 Oktubre 1977. JAIME KASANAG Kumikilos bilang Pulang mandirigma at propagandista sa kanayunan ng Panay. EMMANUEL LACABA Kilalang makata sa Ingles. Lumahok sa kilusang manggagawa sa Maynila-Rizal bago magbatas-militar noong 1972. Kumilos bilang Pulang mandirigma sa Mindanaw, kung saan siya pinaslang ng kaaway noong 18 Marso 1976.

LUCIA MAKABAYAN- Kumilos sa mga sonang gerilya sa Cordillera. SERVANDO MAGBANUA Kumilos bilang Pulang mandirigma at propagandista sa kanayunan ng Panay. Pinatay ng kaaway noong Hulyo, 1986. KATALINO MAYLAYON Kumikilos sa gawaing propaganda at edukasyon. Awtor ng mga koleksyon ng tula (Sang-ayunan Nyo Kaya? at Pasasalamat) at dagli (Mga Butil at Katas). Siya rin ang awtor ng nobelang Hulagpos! (1980). JASON MONTANA Dating guro at pari. Kumilos bilang Pulang mandirigma sa Cordillera. Awtor ng Clearing, ang koleksyon ng kanyang mga tula sa Ingles. KRIS MONTANEZ - Kumikilos sa Kabisayaan. Awtor ng Kabanbanuagan (Kabataan, 1987), isang koleksyon ng mga kwento sa kanayunan, at The New Mass Art and Literature (1988), isang koleksyon ng kanyang mga sanaysay pangkultura. EMIN PEA Kumikilos bilang Pulang mandirigma sa Nueva Vizcaya Quirino.

ABOUT THE POETS RUTH FIRMEZA First joined the New Peoples Army in Isabela in 1971; now a ranking NPA officer in Northern Luzon. Author of the historical essay, The Long March of the New Peoples Army in Cagayan Valley, 197678. His long novel on the armed movement in Cagayan is presently being serialized in Baringkuas, a regional mass newspaper.

WILFREDO GACOSTA Known as Ka Nards, he began his organizing work in his hometown in Barcelona, Sorsogon. He left his job in a local university to do fulltime work in the countryside. His main line of work was in education. He led the campaign against the defeatist opportunist line of the SanchezGapud-Bautista-Labitag clique in 1974. He was killed by the military in an encounter on 13 October 1977. JAIME KASANAG He works as a Red fighter and propagandist in the Panay countryside. EMMANUEL LACABA A well-known poet in English. He joined the workers movement in Manila-Rizal before the imposition of martial law in 1972. He worked as a Red fighter in Mindanao, where he was killed by the enemy on 18 March 1976. LUCIA MAKABAYAN She worked in the guerrilla zones of the Cordillera. SERVANDO MAGBANUA - He worked as a Red fighter and propagandist in the Panay countryside. He was killed by the enemy in June 1986. KATALINO MAYLAYON His main line of work is in propaganda and education. He is the author of Sang-ayunan Nyo Kaya?, a poetry pamphlet, Mga Butil at Katas, a collection of countryside vignette, and the novel Hulagpos!JASON MONTANA A former university professor and priest. He worked as a Red fighter in the Cordillera. He is the author of Clearing, a collection of his poetry in English. KRIS MONTANEZ Author of Kabanbanuagan (1987), a collection of stories from the countryside, and The New Mass Art and Literature (1988), essay on culture.

EMIN PENA He is with the New Peoples Army in Nueva Vizcaya-Quirino.