म असल नेता कसरी बनुँ !

What makes a great LEADER!

कर्ण शाक्य
ठुलो मान्छे बन्न नेता नै हुनु पछछ भन्ने आवश्यक छै न । पैसा कमाएर पनन सफल निवन
बााँच्न सनकन्छ। पैसा कमाउन हो भने उद्योग ब्यापार गनोस, कीनतछ कमाउने हो भने पस्ु तक
लेख्नोस । लोकनिय बन्ने हो भने कलाकार बन्नोस । तर नेता वा रािनेता बन्ने नै हो भने
माथीको कुनै पनन आत्म के नन्ित आत्मरनत उपा, ियास काम लाग्दैन। रािनीनतलाई
ियोग गरेर सफल दलाल बन्ने हो भने मैले यहााँ भन्नु के ही छै न। तर रानरिय स्तरको नेता
बन्ने हो भने मन बचन कमछ ले नै काम गनछ ु पछछ ।
मैले यहााँ िान्ने भएर रािननतीको कुरा गनछ खोनिरहेको छै न। िसरी भान्छे लाई भन्दा
सौनखनलाई खानाको स्वाद थाहा हुन्छ, िसरी अथछ शास्त्र पढाउने िोफे सरले भन्दा एउटा
ब्यपारीले पैसा कसरी कमाउन सनकन्छ भन्ने ज्ञान हुन्छ। त्यसरी नै एउटा सचेत
नागररकले आफ्नो नेता कस्तो हुनु पछछ भन्ने थाहा हुन्छ. त्यनह आस र नबस्वासले यो
पस्ु तकु ा तयार गरेको हो। रािनीनतक नेता भन्दा िान्ने भएर बौनिकता िदशछ न गनछ
खोिेको होईन ।
ििातन्र नेपाल नभरेको ७ दशक नबती सक्यो, अनहलेसम्म ििातन्र न संस्थागत हुन
सक्यो न पररपक्क। पररवतछ नको चाहनामा हामीले धेरै पल्ट ठूलठूलो पररवतछ न
ल्याइसक्यो, नयााँ नयााँ रािनैनतक अभ्यास पनन गररसक्यौं। र पनन देश उस्तै छ। पररवतछ न
मार नबकासको ननकास होइन रहेछ । संधै भएन को भाका बोलेर देशको भनबस्य फे ररंदैन।
संधै नेतालांई गाली मार गरेर देश उंभो लाग्दैन । हुन त नेपालमा मार हैन िहााँ पनन नेता
अनिय नै हुन्छन् । यद्यपी देश नेताले नै चलाउने हो। नेतालाई वास्तवमा भन्ने हो भने,
हामीले नै नबगारेको हो नकनकी चनु ाब ताका ‘राम्रो’ लाई भन्दा ‘हाम्रो’ लाई भोट हालेर
उनीहरूलाई निताएर पठाउछौ । सपथ ग्रहण गनछ ु अगावै बधाई सगनु नदन नेताको घरमा
पनन पनु ग हाल्छौं, अनन हामीले अपेक्षा अनरू
ु प नेताले हाम्रो व्यनिगत काम गरी नदएन भने
नेताको खेदो खनी हाल्छौं ।
आिकाल पनरकाको पाना पानामा, टेनलनभिनको पदाछ पदाछ मा, फे सबक ु को नभत्ता
नभत्तामा, नचयापसल देखी सेनमनार हल सम्म मंरी नेताहरू लाई गाली गरेर आफ्नो
बौनिकताको िदशछ न गछौं । कनहले काही लाग्छ, ती रािनीनतक पंनितहरूलाई सबैलाई
एकचोटी िधानमंरी नै बनाउ देउं । निम्मेवारीनवनहन व्यनिले अरुलाई गाली गनछ सनिलो
हुन्छ। नोबेल शानन्त परु स्कार नबिेता आङ संग सक ु ीलाई समेत निम्मेवारी सम्हाले पछी
कतछ ब्य ननभाउन धौ धौ छ । हाम्रो समािमा उपदेस नदने धेरै छन,भोगाइ र अनभु व साट् ने
कम छन्। समस्या कोत्याउने अल्याख छन, सल्ु झाउन सक्ने थोरै । िश्न गनेहरू लाइन
लाग्छन्, उत्तर नदन सक्ने व्यनि खोज्नु पछछ । सपना सबै हेने चाहन्छन तर साकार पानछ
सक्ने ननक्कै कम छन् । त्यसैले मलाई लाग्छ नेतालाई गाली गनछ ु एक नकनसमले आकाशमा
थक्ु नु सरह हो ।
सब नेताहरू चोर, फटाहा र भ्रष्ट हुदं ैन । रािननतीमा आउनु भन्दा पनहले उनीहरू पनन
देशमा के ही गरूं भनेर नै आएका होलान् । पररस्थीती, पररबेसले पनन उनीहरूलाई
नबगारेको हुन सक्छ। त्यस्तो अबस्था नआवोस भनेर उनीहरूलाई सधु ारको बाटो देखाउनु
हामी नागररकको पनन कतछ ब्य हो । २० बर्छ पनहले नप.एल.नसंह काठमािौंको मेयर हुदाँ ा
“मेयरले के के गनछ ु पलाछ “ भनेर १२० बंदु े सझ
ु ाबहरू नदएको नथएाँ । शेर बहादरु देउवा
िधानमनन्र भएको बेला, सोच नकताबमा “एउटा िधानमंरीले िनताको मन नित्न के के
गनछ ु पलाछ ” भनेर मेरो आफ्नो स्वप्नील सझ
ु ाबहरू लेखेको नथएं ।
बनु िमान, चनाखो र सतकछ नेताले अबस्य पनन िनताको चाहना र आसय अनरू ु प
आफुलाई पररवतछ न गनछ खोज्छ । सबै नेता संधै भरर िनता बाट नतरस्कृत भएर बााँच्न
अवश्य पनन चाहंदैनन् होला । कोही कोही सफल नेता बन्ने सपना पनन हेरररहेका होलान
। िब म चार छोराछोरीको बाबु भएर पनन आफ्नो सन्तानको माया कसरी पाउन सक्छु
भनेर समय समयमा, एउटा बाबल ु े गनछ ु पने िेरणादायी र उत्िेरक लेखहरू पढ् ने गछछ ु भने
िनिनतननधीले पनन िनताको मन कसरी नित्ने, कायछ कताछ बाट नेता कसरी बन्ने, नेताबाट
रािनेता कसरी बन्ने भन्ने यथाथछ परक ब्यबहारीक उपायहरू पनन त पढन चाहन्छनन्
होला । त्यसैले क.स.को ले ‘म असल नेता कसरी बन्न’ु भन्ने पनु स्तका छापेर यवु ा नेताहरू
लाई नबतरण गरररहेको छ । सकारत्मक ियास हुदं ा हुदं ै पनन बररष्ठ नेताहरू लाई पररवतछ न
गनछ सनकएला, नसनकएला, आफ्नो ठााँउमा छ, तर भोली सफल नेता बन्ने सपना
बोनकरहेका सक्षम यवु ा नेताहरूले यो पस्ु तक अबस्य पढ् ने छन भन्ने नबस्वास नलएको छु
। नलगाउनोस् ।
नबगतमा थिु ै नेता र रािनेताहरुले आफ्ना नकचन क्यबेनेट र चाप्लस
ु ी बािहरुको कुरा
सनु ेर आम िनताको चाहना बझ्ु न सके नन् । िनताको मन ननितीकन न कुनै कायछ कताछ
नेता बन्न सक्छ न नेता रािनेता बन्न सक्छ । तर िनताले मन पराएको नेताको
रािनीनतक भनवरयलाई कसैले हल्लाउन सक्दैन्।
नबगतका नदनहरुमा राम्रा नराम्रा सफल-असफल नेताहरुको आचरण नियाकलाप,
कायछ शैली, गणु -अबगणु , कनम-कमिोरी र उनीहरुको क्षमतालाई ननिकबाट ननयालेर मैले
एउटा सचेत नागररकको हैनसयतले 'मेरो नेता कस्तो हुनु पलाछ ' भन्ने सोच राखेर मेरा
अपेनक्षत धारणा राख्ने ियास गरेको छु। म रािनीनतज्ञ होईन अत मैले यहााँ समावेश गरेका
सझु ावहरु र नबचारहरु सनह हुन पनन सक्ला र नहुन पनन सक्ला, यसमा म क्षमािाथी छु।
तर यहााँ उल्लेनखत बदुाँ ागत सझ
ु ावहरु िनचाहना अनरुु प नै होलान भन्ने नबश्वास चाही
नलएको छु ।
व्यक्तित्व क्तवकास
1) नेता पदमा पगु ेपनछ ‘यसो गनछ ु पछछ त्यसो गनछ पछछ ’ भन्ने ननदेशनात्मक भार्ा
नबोलौ । यसौ गरौ, त्यसौ गरौ िस्ता उत्िेरणत्मक सम्वाद गरौ ।
2) नेताले िनता ननचने पनन िनताले नेता नचन्छन, त्यसैले िहााँ गए पनन
मस्ु कुराएर सबैलाई अनभबादन गरी रहनस ु । स्मरण रहोस नेता िनिनतननधी हो
।
3) नेता बौनिक मार भएर पग्ु दैन। िनताले आफ्नो नेतालाई आकर्छ क व्यनिको
रुपमा पनन हेनछ चाहन्छन् । तसथछ बोलाई लवाई खवाई र नहिाई र अन्य
सामानिक बानी ब्यवहारमा सधु ार ल्याउनु पछछ । सनकन्छ भने यस नवर्यमा
िनशर्ण पनन नलने गनछ स ु ्।
4) रािनेता बन्ने इच्छा छ भने सभासम्मेलन, पाटी र कै लेकााँही सिकमा पनन
नवना सरु क्षाकमी एक्लै नहि् ने आाँट गनछ सु ।
5) भन्छन मोिा र ित्त ु ाले व्यनित्व झल्काउाँछ । सधै सटु दौरा सरुु वाल नलाए
पनन एउटा सम्मानिनक सफा पररहन लगाएर नहि् ने गनछ स ु ।् नदनको दईु पटक
दााँत माझ्ने गनछ स
ु ् । काखी गन्हाउने नभिेको गनजि र गन्हाउने मोिा कनहले
6) कुनै पनन टेनलनभिन कायछ िममा बहस गने बेला नवपक्षीको अनादर गरेर चको
स्वरले आलोचना नगछ नस ु ् । बोल्न पायो भन्दैमा िे पायो त्यो नबोल्नसु ् । आफ्नो
 नवपक्षीको पनन कुरा सन्ु दै उसको अनभव्यनिलाई सहि रुपले नलनोस् । आचरर् व्यवहार
क्यामेराको अगािी बस्दा हिारौ दशछ कको अगािी आफ्नो अभ्रद भार्ा,बोली र
17) स्वानभमानी िनता तपाईको अगािी चाकिी गनछ आउाँदैन् त्यसले तपाई ंिहाा
वयवहारको िदछशन नगछ नस ु ्।
गएपनन उनीहरुलाई टाढैबाट हााँसरे आाँखाले अनभवादन टिाउनोस । स्मरण
7) स्पष्ट, आत्मनवश्वास, ननिरपन, सफा हृदय, समान व्यवहार गने, नभिन भएको,
रहोस तपाई उस्को सेवक हो, उ तपांईको याचक होईन् ।
र्ि् यन्र नगने, सरल िीवनयापन गने साथी, अनयु ायीको साथ नलनोस ।
18) भेटघाट कायछ िममा अरू अगािी आएर अनभवादन गनछ ु भन्दा पनहले आफु
8) नेतामा त्यस्तो शासकीय गणु पनन हुनु प-यो, िोसाँग कायछ कताछ र स्वाथछ मा नलप्त
अगादी बढेर नमस्ते गनस ु छ।
मान्छे िराओस र िनताले पनन हेप्न नसकोस् ।
19) व्यवहारले िनताको नवश्वास नित्नोस, अनी त्यही व्यवहारले आिेको नवश्वासले
9) सकभर ररसाउाँदै नररसाउनस ु ।् यनद ररस उठीहाल्यो भने सावछ िननक स्थानमा
तपाईलाई नेता, राि नेता बनाउाँछ।
कदानप नररसाउनस ु ्।
20) बनगरहने नदीको धारमा बगेर सनिलै एउटा कुटनैनतक रािनीनतक चाटुकार त
10) मज्िाले हााँस्नोस, हसाउनोस। कै लेकााँही भावनवहल भएर आंखामा आाँसु
बन्न सक्ला तर सफल नेता बन्न सिै न ।
टलपलाउन थाल्यो भने नभरैबाट आएको समवेदना नरोकनोस, न लक ु ाउनहु ोस
21) रानरिय नेता एक्लै अगािी बढन सिै न, आफ्नो कायछ कताछ र िनताको मार
।
हैन, नवपक्ष र नवरोधीको पनन साथ चानहन्छ । नवपक्षको राम्रो कामलाई िनसमक्ष
11) ठुस्स कै ले नबस्नोस। न्यास्रो,उराठलाग्दो नचनन्तत अंध्यारो महु ारले श्रीमतीको
खल ु ेर िशंसा गरेर नदनसु , त्यत्ती गदाछ गदै नवपक्षले तपाईलाई गालीगछछ भने त्यही
मन पनन नित्न सक्दैन, िनताको के कुरा ।
गालीले उस्लाई मात नदन्छ ।
12) समयानस ु ार सरी, धन्यबाद, माफ गनछ ु होला, आहा, भन्ने महत्वपणु छ तर पैसा
22) भोि भतेर, पाटी, नफल्मी वा झल्लु सााँस्कृनतक कायछ िमहरूमा यदी कुनै अभि
खचछ गनछ ु नपने सम्मानिनक सब्दहरू ितीसनक्छ उत्ती बनढ ियोग गनोस।
नाचगान चल्न थाल्यो भने त्यहााँबाट आयोिकहरू संग सभ्य तररकाले माफी
13) अभि, बेसोमती, असभ्य, छुच्चा, कुमती, पाखे, पंगक ु ो ब्यबहार नगने गनछ ु होस
माग्दै खरुु क्क गइहाल्नोस । त्यहााँ रनमते भएर बस्ने काम छै न ।
। िनताले हरेक नेताहरुको गनतनबधीलाई हेरररहेको हुनछ। नकनकी उ आफ्नो
23) मठ्ठु ीभर उत्तेिक आयोिकहरूलाई खसु ी पानछ उनीहरूसंग कमर लच्काउने
नेतालाई आदछ शको िनतकको रुपमा हेनछ चाहन्छ ।
काम छै न। संस्कृती के हो, मनोरंन्िन के हो, त्यस्को लक्षमणरेखा कोनछ िान्नु
14) गाउाँ घर घम्ु दा आरामदायी र टेननस को ित्त ु ा, सभा सम्मेलन िााँदा पनहरन
पछछ ।
अनस ु ारको मोिा कालो वा खैरो ित्त ु ा लगाउनहु ोस । सावछ िननक समारोह,
24) नेताले अब आफ्नो चस्माले हैन, िनताको चस्माले आफुलाई हेनछ िान्नस ु ,
नबदेशी दतु ावास र ननम्तो कािछ मा ड्रेस कोि छ भने रानस्िय वा िादेनशक पोशाक
नसक्नस ु ।
र पनहरन वा शटु र टाई लगाउनु होस् ।
25) कायछ कताछ ले मार िनतालाई ियोग गछछ न् नेता बन्ने हो भने िनतालाई सहयोग
15) सटछ को कलर संधै सफा राख्नु होस् ।
गनोस सम्मान गनोस।
16) यनद तपाइ को मध्यपान र धम्रु पानको बानी छ भे सावछ िननक स्थानमा कनहल्यै
26) धरैिसो कायछ कताछ बोलीरहन्छ, तर सक्षम नेता सनु ीरहन्छ र राम्रो नेताले
नगनछ हु ोस। सक्नु हुन्छ, छोि् नहु ोस। नसके घरमा मारै।
बाक्यांशमा नबन्दु थप्छ ।
27) नेतत्ृ वको पररभार् नेताको भार्णबाट हैन, उस्को बानी ब्यबहार संस्कार र
कामबाट झल्कन्छ । त्यसैले आफ्नो बानी ब्यहोरा ससु स्ं कृत र सभ्य बनाउनु
होस ।
28) कनहल्यै पनन नबवादस्पद उद्यमी ब्यापारीसाँग संगत नगनछ हु ोस। साँग संगै होटेल
रेष्टुरााँहरूमा देखा नपनछ हु ोस।
29) सफल नेता ले कनहल्यै पनन आफ्नो घर पररवारको नाता सम्वन्ध को वा श्रीमान
र श्रीमनत को िभाव भएको झल्कन ननदनहु ोस र आफ्ना नाता गोता र
पाररवीररक सदस्यलाई पनन सम्वन्धको रवाफ देखाउन रोक लगाउनहु ोस ।
30) नेताले आफ्ना कायछ कताछ र अनयु ायीहरुको तालीमा मार रमाउने होईन, मौन
िनताको मनमा छाप पाने खालका भार्ण नदनहु ोस। िे बोली पनन थपढी माने
कायछ कताछ र अनयु ायीहरूको तालीमा रमाउनु भन्दा मौन दसछ कको मनमा छाप
लगाउने कोनसस गनछ हु ोस । उत्तेिीत भार्णले परकारलाई त तान्न सनकएला
तर भोली तोिमोि भनाई छापेको खण्िमा भनेकै छै न भनेर स्पनस्टकरण नदन
नपरोस ।
31) नेताले कुटनननतक चाल पनन चल्नु पछछ । आफूले गरेको कामलाई िनसमक्ष
िचार िसार गनछ आफ्ना सभु नचन्तक र नहतैर्ीहरूको िमात राखी राख्नु पछछ ।
आफ्नो काम आफुले भन्दा अरुले राम्रो भन्दा िभावकारी हुन्छ।
32) नेता नववाह भोि िस्ता कायछ िममा िान नसके पनन यदी कोही अस्पतालमा छ
भने पनन त्यहााँ िाने गनछ स ु ् । र कथंकदानचत िान सनकने अवस्था छै न भने फोन
गरेर नवरामी वा ननिकको व्यनिसंग भलाकुसारी गनछ स् ।
33) नकारात्मक हल्लाको पनछ लागेर नटकानटप्पणी नगछ नहु ोस र यसबारे अरुसंग
पनन गफ नगछ नस ु ् । नकनकी यस्तै हल्लाको मारमा तपाई पनन पनछ सक्नु हुनेछ ।
34) के ही गछछ ु भन्ने माननसलाई िोत्साहन र पूणछ सहयोग गनछ हु ोस् । स्वरोिगार
अनभयानलाई साथ नदनोस् र सक्षम यवु ा उद्यमीहरुको लानग आवश्यक सजिाल
बनाइनदनोस् ।
35) व्यनिगत र पाररवाररक स्वाथछ बाट बानहर नननस्कनहु ोस् साथै पाररवाररक
दानयत्वबाट पनन नपनन्छनहु ोस् । तपाईको पररवार सख ु ी नभएसम्म तपाईले
सकारात्मक काम गनछ सक्नु हुन्न ।
36) स्मरण रहोस, अवसरवादी वौनिक चाटुकारहरुबाट पनन बच्नस ु र उनीहरुसाँग
पनन समु धरु लक्ष्मण रेखा कोनछ स ु ् । उनीहरु साँग धेरै टाढा पनन नहुनोस धेरै
ननिक पनन नहुनस ु ्।
37) संबैधाननक अंगको मयाछ दा राख्नहु ोस,मयाछ दािम पालना गनछ स ु र सोही अनसु ार
बोलीचाली गनछ स ु ्।
38) हुन त नेताको सरू ु वाती मनसाय समाि र देश सेवा गछछ ु भन्ने नै हुन्छ । तर
काम गदै िााँदा लोभीपापी बदनाम,भ्रष्ट कमछ चारी, व्यापारी, नसन्दीके टवाला,
मानफया,िनहरूको चंगल ु मा फं सछन। त्यसैले उनीहरूसाँग साठोगाठो नगनछ हु ोस
। घरमा त कै ले नभेट्नोस, भेट्नै परे कायाछ लयमा भेट्नोस ।
39) ननकट कायछ कताछ र सहायक छान्ने बेला नववेक ियोग गनछ स ु । स्मरण रहोस्,
आफू पदमा भएको बेलामा भ्रष्ट कायछ कताले नेतालाई खराब काम गनछ बाध्य
बनाउाँछन् ।
40) गलत नभिको पछािी नलानग सनह मागछ को लानग एक्लै पनन उनभन सक्नु पछछ
। लोकिय बन्नको लानग भीिको पनछ नलाग्नोस् ।
41) सस्तो िचारको लानग भार्ण बािीले हैन, गरेर देखाएर िमानणत गरी नेतत्ृ व
नलन सक्नु पछछ ।
42) टोले गण्ु िा र ग्यांगको आिमा नेता बन्न खोज्नु आत्माघाती हुन्छ ।
43) नेता नबनेसम्म ठुलो नेता र कायछ कताछ को दवु ैको मन नित्नोस । नेता भैसके पछी
िनताको मन नित्नोस । एकचोटी िनताको “मनको रािकुमार” भएपछी त्यो
नसंगासनबाट कसैले तपाईलाई उतानछ सिै न ।
44) प्वालको सट्टा कुकुर नछने एउटा प्वालबाट नबरालो पनन नछरी हाल्छ नी भन्ने
व्यबहाररक ज्ञान नदएका नथए ।
45) श्रमदान िनताको मन नित्ने एउटा थलो हो । श्रमदान गने ठााँउमा भौनतक रुपले
सहभागी हुनस ु । देखाउनकै लानग क्यामेराको अगािी कुचो समातेर बिाने काम
नगछ नस
ु । यसले नेतािनत िनतामा नवतरृ णा िाग्छ ।
46) नेताले िनताको नवश्वास नित्न र भरोसा नदलाउन व्यवहारमै काम गरेर देखाउनु
पछछ !
47) आफ्ना कायछ कताछ वा अरू कसैले गरेको कामको िस आफुले कनहल्नै नलन मानक्तसकता
नखोज्नोस, िसले काम गरेको छ, उसलाई खल ु ेर ताररफ गनोस । यो आत्मबल
57) सावछ िननक सम्पत्तीमा आाँखा नलगाउनोस् । लोभले तपाईको रािनीनतक
बनलयो भएको नेताको गणु हो ।
पतनको बाटोमा िोहो-याउाँछ ।
48) िे पनन हुन्छ भनेर ‘हुन्छ हिरु ’ खाले नेता बन्न नखोिनुस । कनहलेकाही नहुने
58) रानरिय स्तरमा कथंकदानचत नेता बन्ने पग्ु नभु यो भने व्यनिगत र दलगत
कामलाई ‘हुन सिै न’ पनन भन्न नसकनोस । हुन्छ भन्नु सनिलो छ, हुन्न भन्नु
स्वाथछ को लानग भागबन्िाको रािनीनत गने कोशीस नगछ नोस् । सारा िनताले
गाहो छ, यो पनन कला हो ।
तपाईलाईं हेरररहेको हुन्छ ।
49) यदी तपाईले सधै सबैलाई खस ु ी पानछ कोनशस गरररहनु हुन्छ भने याद गनछ सु
59) नेताले आफ्नो हरेक गनतनवधीमा आनथछ क पारदनशछ बन्न र िनतालाई यथाथछ
तपाईले कसैलाई खसु ी पानछ सक्नु हुन्न । के नठक छ र के नठक छै न भन्ने
बताउन सक्नु पछछ । िालसािी कुरा एकनदन गनछ सनकएला संधै सनकन्न ।
न्यानयक नवबवक कमनसेन्स नबकास गनोस।
60) स्मरणरहोस, टाठा बाठा करा गरे आफु असाध्य चलाख छु भन्ने नेतालाई
50) नेतालाई सधै चाटुकारले नबगाछछ । उनीहरूलांई संधै टाढा राख्नहु ोस् । साथ
िनाता रुचाउाँदैनन्। िनताले आफ्नो नेतालाई छठ्ठु, धतु छ ,पाखण्िी,धसु धसु ेको
त्स्तो मान्छे राखनोस िस्को उिाछ ले तपाईलाई सकारात्मक बनाउंछ ।
रूपमा हेनछ चाहंदैन ।
51) कायछ कताछ होस वा िनता मानथबाट तानेर मार होईन तलबाट पनन उचालेर
61) कुनै िात, धमछ , बगछ , िदेसको नाउमा स्थननय नेता बन्न सक्छ रानरिय स्तरको
मदत्त गनोस । उसले संधै सनम्झरहन्छ ।
नेता बन्न सनकाँ दैन ।
52) स्वदेस वा नवदेस भ्रमण गनछ िांदा एअरपोटछ मा भनसनु गरेर ख्क्ष्ए लाउंिमा गएर
62) व्यनिगत, िातीगत, पेशागत, दलगत सोच राख्ने रािनननतज्ञ वा नेता एउटा
बस्नु भन्दा एउटा नेता साधारण यारी भएर यारा गदाछ आमिनतासंग
तानाशाह बन्न सक्ला तर उ कहीले रािनेता बन्न सिै न !
साक्षतकार गरेर िनकाको मन नित्न सनकन्छ।
63) िनताबाट एउटा नेताको सम्मान िाप्त गने हो भने नबरोधी र नबपक्षलाई बेइज्ित
53) िननिय नेता बन्ने हो भने स्वानभमानको नाममा अहम, अनभमानको अंश पनन
गरेर हैन, इज्ित नदएर सकारात्मक आलोचना र समालोचना गनछ नसनोस।
देखाउनु हुदं ैन ।
64) लाि, शरम नाधेर पद र पावरको नीनमत्त दल, गटु वा पाटी पररत्याग गदै नहि् ने
54) नेताहरूको अगािी आएर लस्कने पस्कने अबसरबादीहरू भन्दा परबाट
कायछ कताछ नेता बन्न सक्दैन, र कथम कदानचत नेता बनन हाल्यो भने पनन उसले
हरररहने व्यनिलाई टाढैबाट मस्ु कुराएर अनभभादन गनछ स ु ।
िनताको मन नितन सक्िन् ।
55) िनता होस या कायछ कताछ , उनीहलाई तानेर हैन तलबाट उचालेर मानथ लैिान
65) त्याग र तपस्याका बाबिदु बौनिक नेता भएर पनन यदी मल ु धार रािननतीबाट
पछछ । उनीहरूलाई आफ्नो राय र नबचार लाद्ने हैन, पोख्ने नदनु पछछ । स्वनमत्वमा
हत्तार गरेर अलग हुदाँ ा पाएको सफलता पनन गम्ु न सक्छ ।
हैन, रािनीती अपनत्वमा चलाउन सक्यो भने एउटा नेताको शान र मान बढ् छ
66) हनमु ानको कााँधमा चढेर आिको नेताले ररसीमख ु पवछ त चढ् न सिै न। नेता बन्ने
।
हो भने अबको यगु मा सेवा र सत्भावको भयाछ ङग चढ् नु पछछ ।
56) कहीं कतै दघु छ टना भयो वा माननवय सहयोगको आबस्यिा पयो भने कुनै ठोस
सहयोग नदन नसके पनन, त्यहााँ आफ्नो उपस्थीती िनाई हाल्नु पछछ । यसो गदाछ अध्ययनक्तशलता/उद्यमक्तशलता
तपाईको रािनैतीक कद बढ् छ ।
67) नेताले रािनीनतमा हात हाल्नु अनघ आफ्नो घर खचछ चल्ने आनथछ क नस्थनत
बनाउनु पछछ तानक घर चलाउन भ्रस्ट बन्नु नपरोस् ।
68) आफ्नो ननिकको भरपदो कायछ कताछ हरूलाई के ही आनथछ क स्रोत उपाछ िन गने
कुनै उद्योग धन्दामा संलग्न गराउनोस् । ताकी उसको दैननक आनथछ क
आवश्यिाले तपाईलाई उनीहरुले अननु चत काम गनछ बाध्य नबनाओस् ।
69) रािनीतको मूलधारनबरूि anti-current रािननती गने एक्कलकााँटे नेताहरू
िसतो सक ु ै इमानदार भए पनन एउटा खबरदारी नेता बन्नसक्ला तर रािनेता
बन्न सिै न ।’िील ब्रेकींग’ मार गरेर हैन रारिीय हीतको ननमीत्त ‘िील मेकींग’
गने कला पनन िान्नु पछछ ।
70) रािनीनतको मख ु ण्ु िो लगाएर अनधकारको आिमा के ही समयको लानग एउटा
िभावकाली मानब अनधकारबादी या सामानिक कायछ कताछ हुन सक्छ तर
रानरिय स्तरको नेता बन्न सनकदै ाँन् ।
71) कायछ कताछ को कुरा मार सनु ेर वास्तनवक पररवेशको यथाछ थ नचरण गनछ सनकदैन
तसथछ समय समयमा िनतासाँग सम्बन्ध बनाइराख्नोस । चनु ाव पश्चात
आफुलाई सहयोग गने साथी इष्टनमर र मतदाताहरुलाई फुसछ द ननकालेर
टेनलफोनबाट धन्यवाद भन्नोस् । यसको लानग घर घरमा गइरहनु पने
आवश्यकता छै न् ।
72) नेताको हैनसयले आमिनताको न्यनु तम सरोकारको सवाललाई पनहचान गरर
सम्बनन्धत ननकायसम्म आवाि परु ाउने मार हैन कायाछ न्वयन गनछ गराउन समेत
पहल कदमी नलनोस् । र सो कामको िानकारी आफ्नो समानिक सजिाल
माफछत नदने गनछ स ु ्।
73) वौनिक वनु िमार हैन, कै लेकााँही व्यवहारीक यि ु ीले नियात्मक नेता बनाउंछ ।
अल्बटछ आइनसाइटनको कोठामा कुकुर नछनछ को लानग ठुलो र नबरालोको लानग
सानो प्वाल देखेर एउटा अनपढ धोबीले आइसस्टनलाई दइु ओटा प्वालको
सट्टा कुकुर नछने प्वाल बाट नबरालो पनन नछरी हाल्छ नन भने िस्तो व्यावहाररक
ज्ञान नदएका नथए ।
74) नेताले भार्ण कला नसक्नै पछछ । समसामनहक नबर्यमा कागि नहेरी सानले
भार्ण गनछ सक्नु हुन्छ। तर गहन िानगक नबर्य बस्तमु ा नोट हेरी भार्ण गनछ हु ोस
। नोट गरेर भार्ण नदाँदैमा नेताको कद सानो हुदाँ ैन।
75) परारास्ट नीनत रानस्टय नबर्यबस्तु हो । कुनै पाटीको पेवा होईन । िान्ने भएर
यस्ता नबर्यमा प्वाक्क पक्ु क वोनलरहन नमल्दैन। नबपक्ष र नबज्ञको सल्लाह र
राय नलनहु ोस ।
76) यो ईन्टरनेटको िमना हो। आिको यगु मा नेता बन्न चाहने हरेकले इन्टरनेट
िनवधी र समानिक सजिालका बारेमा ज्ञान हानसल गनछ ु पछछ ।
77) िनताको घरदैलोमा सधै िान सनकन्न। आफ्नो सोचको कल्पना साट् नहु ोस ।
आफ्नो अबधारणा प्स्ट् याउनहु ोस िनताको राय नलनहु ोस र समय समयमा
आफूले गरेको हरेक कामको िानकारी आफ्नो समानिक सजिाल माफछत नदने
गनछ हु ोस।
78) नेता िाँहा पनन आलोनचत पार हुन्छ। उसका दृरय अदृस्य नबरोधीहरू
हुन्छन।नबनभन्न संचार माध्यमले खेदो खननरहेको हुन्छ। त्यस्तो अवस्थामा
समानिक संिालमा आफ्नो स्पस्टीकरण नदन सक्नु पछछ ।
79) नहिो सम्म संचार माध्यम चोथो अंग नथयो अब सामानिक संिाल पाचौ अंग
नहोला भन्न सनकन्न। त्यसैले यसमा पकि मिबतु बनाउनहु ोस।
80) सामािीक संिाल रेनियो र टेनलनभिन िस्तो एक तफी संचार होईन । संवाद
गनछ ु हो । यनद तपाई नेताबाट रािनेता बन्न चाहनु हुन्छ भने आफ्नो बौनिक र
नबस्वानसला एवं पेसेवर व्यिीहरूलाई सामानिक संिालको व्यवस्थाको
निम्मा नदनहु ोस ।
81) फे सबक ु ट् नबटर िस्ता सामानिक सजिालमा प्वाक्क बोलेर चपु बस्न नमल्दैन।
िनमानसको निज्ञासा मेटाउनहु ोस । नकनकी सामानिक सजिाल एकतफी हुनु
हाँदैन् । सामानिक संिालमा एउटा नेताको हैनसयतले आममाननसले झै समस्या
मार कोट् याउन नमल्दैन। समाधन पनन नदनहु ोस।
82) नेताले सफल रािनेता वा नवज्ञले लेखेका नकताब पढ् नु पछछ चाहे आफ्नो
नवचारधारा नवपररत कै नकन नहोस् िस्तै ली क्वान यूको ँाँचयm त्िरचम
ध्यचनम तय ँाँरचकत, ँाँचबलअरक ँाँगपगथबmब को िबतभ
च्भकतचगअतगचरलन, ब्अझयननग बलम च्बदरलकयल को ध्िथ
ल्बतरयलक ँाँबर्् नँ आनद ।
 83) आफू मन्री वा सावछ िननक ओहोदामा भएको बेला हरेक नदन के ही समय
अध्ययनको लानग राख्नोस र नवज्ञहरूबाट सम्बनधत नवर्यमा राय सल्लाह नलने
गनछ स
ु ।
84) कायछ कताछ ले राय पेस गछछ , नेताले उनि ननकाल्छ, सूर कोछछ , त्यसपछी ननणछ य
गछछ ।
85) नेताले ब्यबस्थापन गदैन, उसले ब्यबस्थापनको खाका कोछछ , रणननती तयार
गछछ , तत्पश्चात मार सोचेर ननणछ य नलन्छ । िनु बेला नदल र नदमागले यो ननणछ य
लेउ भन्छ । तत्पश्चात आाँट गरी ननणछ य गनछ ु पछछ । नढला सस्ु त गनछ ु हुदाँ ैन ।
86) धेरै िान्ने नहुनस
ु र भन्नसु िनतालाई ” म तपाईसंग नसक्न चाहन्छु।” नेता गरू
होइन असल नवध्याथी पनन बन्न नसक्नोस ।
87) नेता बन्ने हो भने गन्तब्यमा अिछ नु दृष्टी राख्नै पछछ , र गन्तब्यमा पग्ु न दीघछ कालीन
योिना मार हैन िभावकारी र कायछ साधक रणननती बनाउने गनछ स ु ।
88) आिका िनता नहिोका िस्ता हौईनन्। धेरै पढेका लेखेका र दनु नया देखेखा
छन्। अध्ययन नगरी सतही कुरा गरेर अब िनतालाई िभाव पानछ सनकदैन।
स्मरण रहोस, िनतालाई भेिा ठान्ने नेता उल्लु मार हुन्छ ।
क्तबक्तबध
89) एउटा नेता कुनै पदमा आनसन हुना साथ् तरुु न्तै १०० नदन नभरै देनखने
अल्पकानलन,१ वर्छ नभर देनखने मध्यकानलन र आफुले पद छोि् नु भन्दा पनहले
नसध्याउन सनकने नदघछ कानलन योिना र कायछ िम बनाउनु पछछ . िनताको मन
नित्ने काम देखाएरै हो. तसथछ पदमा पग्ु ना साथ् सबैले तरुु न्तै र झ्याप्पै देनखने
ठाउाँहरुमा Visible Work गरर हाल्नु पछछ । िहााँ काम भै रहेको छ, त्यो ठाउाँमा
िनताले देनखने गरर आफ्नो उपनस्थनत िनाई राख्न पछछ र आफुले गरर रहेको
कामको िनतबेदन सामानिक संिालमा पनन िवाह गरर राख्नु पछछ ता नक
आमिनताले तपाइंको कनटबिता र िनतबिता र समपछ ण देख्न सकुन, बझ्ु न
सकुन । स्मरण रहोस, पदमा पगु े पछी तपाइंले भार्णले होईन कामले आफ्नो
ल्याकत र तागत देखाउने हो ।
90) भन्छन, एउटा धारण नेताले आउने चनु ाब मार हेछछ रे, रािनेताले आउने यगु
हेछछ रे । त्यसैले आिको लानग होईन भोनल र पनसछ को लानग पनन रािनीनत गने
लक्ष्य राख्नहु ोस ।
91) निम्मेवारी बोके को पनदय नेता पररवारको भन्दा बढी िनताको हुन्छ तसथछ
पाररवाररक िीवनलाई सावछ िननक िीवनलाई भन्दा बढी िाथनमकता नदनु
भएन ।
92) िब नेता निम्मेवार पदमा पग्ु छ उसले अरुको दख ु मा आाँसु देखाए फरक पदैन
तर आफ्नो व्यनिगत नपिा र दख ु लक
ु ाएको राम्रो ।
ु 93) यो देश सााँस्कृनतक र धानमछ क भनिभाव र सम्वेदनाले भररएको देश हो । यहााँका
िनता आफ्ना नेतालाई परम्परा नबरोनध नानस्तक र अधमीको रुपमा हेनछ
चाहदैनन् ।
94) आफु पदमा छाँदा आफ्नो भल ु , कमिोरी र आफुले गनछ नसके को कुरामा कनहले
कााँही आत्मलोचना गनछ र क्षमायाचना गनछ िान्नु पछछ तर भल ु मानथ भूल गदै
िाने र क्षमा माग्दै िाने ननलछ ज्ि आचरण र व्यवहारले अन्तत नेतालाई उठ् नै
नसक्ने गरर सतु ाई नदन्छ ।
95) नेताबाट रािनेता बन्ने हो भने दईु खाले नेतासाँग सतकछ हुनहु ोस् र सम्पकछ
नराख्नहु ोस् ; क) नेता भएर व्यापर गने नेता ख) व्यापारी भएर रािनीनत गने
नेता ।
96) पदमा छंदा कै लेकााँही िनतपक्षले गरेको राम्रो कामको सकारात्मक समालोचना
गयो भने िनताको मनमा तपाईको इमानदारीताको महानताको छनव बन्ने छ ।
97) फुफु गरर पात हल्लाएको हल्लामा अलमल नहुनहु ोस र आधारहीन र सस्तो
िचारकोलानग िथाभावी बोल्दै ननहदनहु ोस ।
98) नेतत्ृ व भनेको सपनादशी पनन हो । नेताले सपना हेनछ िान्नु पयो अनी सपना
हेरेर त्यसलाई साकार बनाउने ल्याकत ताकत हुनु पयो । हैन भने असल
कायछ कताछ मा सीनमत हुनहु ोस । असली नेता बन्ने कोनशश नगछ नस ु ्।
99) िनताको मन नित्ने काम नबपक्षमा बस्ने बेलामा होइन, सत्ता मै हुदाँ ा गनछ ु पछछ ।
100) गररब िनता र चाटुकार कायछ कताछ को कााँघमा बसेर खोलानाला कै ले नतनोस,
र ित्त
ु ा कनहले लाउन ननदनस ु
101) कायछ कताछ को दबाबमा कमछ चारीतन्रमा दखल ननदनु होस । स्मरणरहोस्, रकमी
कमछ चारीले पाए भने तपाईलाईं कुनै पनन वेला फसाउन सक्छ ।
102) उटा सक्षम नेता सधै अनग्रम सोच राख्नु पछछ , यानी proactive हुनु पछछ ताकी
भनबस्य आपतकानलन अवस्थाको व्यवस्थापन crisis management गनछ
सकोस ।
103) आफ्नो घर वा कायाछ लयको िनतक्षालयको नभत्तमा सबैले देख्ने गरी “देश
नहतको नननमत्त िे पनन गनछ तयार छु तर अरूलाई अनहत हुने कुनै खालको
ब्यिीगत स्वाथछ पररपतु ी हुने कुरामा मलाई ियोग नगररनदनु हुन अनरु ोध गदछ छु
” भन्ने िस्तो साइनबोिछ राख्नोस । यसले तपाईलाई ं के ही हद सम्म स्वाथी
मान्छे बाट टाढा राख्छ ।
104) कै लेकााँही नभिभािमा सत्य असत्य, यथाथछ , दधू को दधू , पानीको पानी स्पष्ट
भन्न नसनकने अवस्था आउन सक्छ, त्यस्तो बेला नलिरनशपको चमक र
नमठास बोलीको शैली नसके र तत्कानलन समस्या सफलतापूवछक सल्ु झ्याउन
कला नसक्नु पछछ ।
105) िनताको गनु ासो सन्ु ने धैयछ हुनु पछछ । समस्या समाधानको िनताबाट सझ ु ाव
नलएर गनछ सक्नु पछछ । कसैको काम गररनदाँदा अरुको हानी नोक्सानी हुने हो
भने त्यसलाई पनन नबचार गनछ स ु । एक िनाको मन नित्ने कोनशश गदाछ अरुको
नचत्त दखु ाउने काम नगछ नोस । नेता एक िनाको मार नभई सबैको हुन्छ।
106) नवद्यमान ऐन, काननु , ननयमबारे अपिेट हुनहु ोस् । आफ्नो अनधकार क्षेरको
पनहचान गरर काम गनछ हु ोस । बलनमचाई गरेर बाहुबली नेता बन्ने ियास नगनछ ु
होस् ।
107) एउतै हावाहुरीले ढाल्न सक्ने नेता होईन “सो साल खिे सो साल लिे सो
साल पिे भने िस्तै अग्राखरुपी नेता बन्ने हो भने सस्तो नारा बािी गने
अवसरवादी नेता बनेर हुदाँ ैन ।
108) नेताको सफलता उचाईमा होइन लम्बाईमा र गनहराईमा नानपन्छ ।
109) नेताले एउटा आम मान्छे लाई शरु बनाउनु भनेको सयौंलाई शरु बनाउनु सरह
हो नकन भने नचत्त दख ु ाउने नेताको नबरुि अनेक अवफवा र भ्रामक िचार
गनछ सक्छ ।
110) ‘राम्रो हैन हाम्रो उम्मेदवार’ निताएर पठाउने मतदातासाँग संधै सतकछ हुनु पछछ
। उनीहरु बीच एउटा रािनीतक लक्ष्मण रेखा कोनछ ु पछछ ।
111) धन नदएर भोट माग्नु भन्दा मन नदएर भोट माग्दा िनताको मन पनन निनतन्छ ।
नानी मैया दहालले पजचायत कालमा पटुकाबाट सटु ु क्क पचाछ ननकालेर “ल दाई
पचाछ छाप्न पैसा छै न, बहीनी सम्झी भोट नदनस ु है” भन्दै भोटको साथ साथ मन
माग्दै चनु ाव निनतन् ।
112) अन्तमा, रािननतीमा नेताले फरानकलो रािमागछ मा गािी गिु ् न पाउंदैन,
तरवारको धारमा नहि् नु पछछ । मन बचन कमछ ले त्याग र तपस्याको निवन यापन
गनछ तयार हुनु पछछ । होईन भने, उद्योग ब्यापार,कृर् वा अन्य ब्यबसायमा लागेर
पनन सफल निवन बीताउन सनकन्छ ।
क्तवश्व प्रक्तसद्द नेताहरुको वार्ीहरु पक्तन सनौ न ।
1) I start with the premise that the function of leadership is to
produce more leaders, not more followers. -Ralph Nader
2) Effective leadership is not about making speeches or being
liked; leadership is defined by results not attributes. - Peter
Drucker
3) The key to successful leadership today is influence, not
authority.- Kenneth Blanchard
4) A leader takes people where they want to go. A great
leader takes people where they don't necessarily want to
go, but ought to be. - Rosalynn Carter
5) The challenge of leadership is to be strong, but not rude;
be kind, but not weak; be bold, but not bully; be thoughtful,
but not lazy; be humble, but not timid; be proud, but not
arrogant; have humor, but without folly. -Jim Rohn
6) A true leader has the confidence to stand alone, the
courage to make tough decisions, and the compassion to
 listen to the needs of others. He does not set out to be a
leader, but becomes one by the equality of his actions and
the integrity of his intent. -Douglas MacArthur
7) Leadership is the art of getting someone else to do
something you want done because he wants to do it. -
General Dwight Eisenhower
8) Leaders think and talk about the solutions. Followers think
and talk about the problems. - Brian Tracy
9) A man who wants to lead the orchestra must turn his back
on the crowd. - Max Luca
10) All of the great leaders have had one characteristic in
common: it was the willingness to confront unequivocally
the major anxiety of their people in their time. This, and not
much else, is the essence of leadership. -John Kenneth
Galbraith
11) Do what you feel in your heart to be right–for you’ll be
criticized anyway. - Eleanor Roosevelt
12) Great leaders are almost always great simplifiers, who can
cut through argument, debate, and doubt to offer a solution
everybody can understand. General Colin Powell
13) If you would not be forgotten, as soon as you are dead and
rotten, either write things worth reading, or do things worth
the writing. Benjamin Franklin
14) If your actions inspire others to dream more, learn more,
do more and become more, you are a leader.- John Quincy
Adams
15) In matters of style, swim with the current; in matters of
principle, stand like a rock. —Thomas Jefferson
16) It is better to lead from behind and to put others in front,
especially when you celebrate victory when nice things
occur. You take the front line when there is danger. Then
people will appreciate your leadership. —Nelson Mandela
17) Lead and inspire people. Don’t try to manage and
manipulate people. Inventories can be managed but
people must be lead. - Ross Perot
18) Leaders aren't born, they are made. And they are made
just like anything else, through hard work. And that's the
price we'll have to pay to achieve that goal, or any goal. -
Vince Lombardi
19) Leadership and learning are indispensable to each other. -
John F. Kennedy
20) Leadership is a potent combination of strategy and
character. - Norman Schwarzkopf
21) Leadership is solving problems. - Colin Powell
22) Leadership is unlocking people's potential to become
better. -Bill Bradley
23) Never give an order that can't be obeyed. - General
Douglas MacArthur
24) No man is good enough to govern another man without that
other's consent. -Abraham Lincoln
25) True leadership lies in guiding others to success. In
ensuring that everyone is performing at their best, doing
the work they are pledged to do and doing it well.- Bill
Owens
26) We live in a society obsessed with public opinion. But
leadership has never been about popularity. - Marco Rubio
27) A good leader is a person who takes a little more than his 38) You need a certain standard of literacy, moral and ethical
share of the blame and a little less than his share of the values, to be able to run a one man, one vote system. - Lee
credit. - John Maxwell Kuan Yew
28) There are three essentials to leadership: humility, clarity 39) No one saves us but ourselves. No one can and no one
and courage. -Fuchan Yuan may. We ourselves must walk the path. Buddha
29) We are not here for any positions but for a responsibility- 40) You can imprison a man, but not an idea. You can exile a
N Modhi man, but not an idea. You can kill a man, but not an idea.-
30) Facts are facts and will not disappear on account of your Benizir Bhutto
likes.-Jawaharlal Nehru 41) If you want to shine like a sun, first burn like a sun. - A. P.
31) Success is not final; failure is not fatal: it is the courage to J. Abdul Kalam
continue that counts. -Winston Churchill 42) Remember the difference between boss and leader; boss
32) Attitude is a little thing that makes a big difference. - says ‘Go!’ and leader says ‘Let’s go!’. -Ronald Regon
Winston Churchill 43) Knowledge has always been power and wealth. The
33) You may have to fight a battle more than once to win it. - ancient Egyptians did not raise the stones for the pyramids
Margaret Thatcher relying on the incantations of their gods. - Mahathir
34) Politics is war without bloodshed while war is politics with Mohammad
bloodshed. - Mao Zedong
35) Observe calmly; secure our position; cope with affairs
calmly; hide our capacities and bide our time; be good at
maintaining a low profile; and never claim leadership. -
Deng Xiaoping
36) The future is encouraging and inspiring. But happiness
does not fall from the sky. We shall establish a spirit to
prevail and continue to immerse ourselves in hard work. -
Xi Jinping
37) I always tried to be correct, not politically correct. - Lee
Kuan Yew