Αρχαία Ιστορία Γ’

Καθηγητής: Μπουραζέλης Κων/νος

Εξάμηνο Ε’ (ΙΙ25)

Μάθημα 9ο (26/11/2014)
Στο προηγούμενο μάθημα: μιλήσαμε και κλείσαμε τη σειρά της εξέλιξης της Ρώμης
και της υποταγής των αντιπάλων της ως την υποταγή του Βασιλείου του
Περγάμου.

Θα εστιάσουμε ξανά στην ίδια την Ρώμη.

Θα επιστρέψουμε στο εσωτερικό της.
Θα δούμε την εσωτερική εξέλιξη της Ρώμης ως κράτους και ως κοινωνίας από το
τέλος των Καρχηδονιακών Πολέμων έως τις μεταρρυθμίσεις των Γράκχων (146 –
121 π.Χ.).

Ο Ηράκλειτος έλεγε: «πόλεμος πάντων πατήρ» (ο πόλεμος είναι πατέρας των

πάντων). Είναι «πατέρας» πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων. Η φράση ισχύει
και για τον νικητή και για τον ηττημένο διότι και ο νικητής υφίσταται τις
συνέπειες του πολέμου με όχι λιγότερο τρόπο από τους ηττημένους. Οι επιπτώσεις
για το νικητή είναι εξίσου ισχυρές όπως και για τον ηττημένο.

Ο Άγγλος ιστορικός Arnold Toynbee (1965) έγραψε ένα βιβλίο/σύνθεση με τίτλο

«Η κληρονομιά του Αννίβα» (με υπότιτλο: «Οι επιπτώσεις του πολέμου με τον
Αννίβα στην κοινωνική ζωή»).
Είναι μια συγκριτική μελέτη.
Τονίζει ότι ο Αννίβας είχε κατορθώσει να αλλάξει τη Ρώμη.
Ήταν μια περίεργη νίκη με μεταβολές που ο ίδιος ο πόλεμος είχε επιφέρει στη
ρωμαϊκή κοινωνία και πολιτεία.

Η ρωμαϊκή αριστοκρατία (ή ολιγαρχία) βασιζόταν στη δραστηριότητα των

εξεχόντων μελών της στον πόλεμο.
Μέσω των πολεμικών δραστηριοτήτων, γινόταν η ανάδειξη του ρωμαίου
αριστοκράτη.
Αν μπορούσε να εκλεγεί Ύπατος, μπορούσε να εισέλθει στη Σύγκλητο.
Η ανάδειξη αριστοκράτη ήταν μια δοκιμασία της άρχουσας τάξης, διότι μερικοί δεν
έπεισαν ως στρατιωτικοί ηγέτες.
Στα τέλη του Α’ Καρχηδονιακού Πολέμου και στις αρχές του Β’ Καρχηδονιακού
Πολέμου, υπήρξε κρίση ηγεσίας στη Ρώμη.
Ο ρωμαϊκός λαός ένιωσε να κλονίζεται η εμπιστοσύνη του.
Τα παλαιά γένη αριστοκρατίας αποκατέστησαν την εμπιστοσύνη του λαού, όπως ο
Κόιντος Φάβιος Μάξιμος (Cunctator = Μελλητής), Ύπατος και τιμητής, είχε
εκφράσει ανοιχτές αντιπαραθέσεις για τον Αννίβα. Εφάρμοσε μια στρατηγική
παρακολούθησης και παρενόχλησης των δυνάμεων του Αννίβα, χωρίς κατά μέτωπο
μάχη, γεγονός που του απέφερε το παρωνύμιο του αναβλητικού. Η τακτική του
αυτή απέφερε επιτυχίες.
Η τακτική της βαθμιαίας φθοράς του αντιπάλου ήταν η λύση που οδήγησε στην
καταπολέμηση του Αννίβα.
Ήταν από το γένος των Φαβίων (πατρίκιοι).
Αποκατέστησε την εμπιστοσύνη στους Ρωμαίους.
Μάρκος Κλαύδιος Μαρκέλλος: Ύπατος και στρατηγός στον Β’ Καρχηδονιακό
Πόλεμο. Χρησιμοποίησε τα κάτοπτρα του Αρχιμήδη.
Ανήκε στο γένος των Κλαυδίων.
Με τις επιτυχίες του αποκαταστάθηκε η δημοτικότητα και η εκτίμηση που του
είχαν οι Ρωμαίοι.
Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων: ο νικητής του Αννίβα.
Ανήκε στο γένος των Κορνηλίων.
Έτσι η αριστοκρατία αποκατέστησε το κύρος της.

Οι ανάγκες των πολέμων επέβαλλαν λύσεις που αντιστρατεύονταν τις αρχές της
εσωτερικής συνοχής.
Ευαίσθητο σημείο για την ανάληψη αξιωμάτων ήταν η ετήσια φύση του αξιώματος
(annuitas).
Τι θα γινόταν όταν έπρεπε να παραδώσει την εξουσία ο παλαιότερος ύπατος στο
νεότερο;
Η ανάγκη και η ουσία έβρισαν λύση εξυπηρέτησης. Δημιούργησαν το
promagistratu (= ανταρχή, αντικαταστάτης άρχοντας).
Με τη λήξη της θητείας, η Σύγκλητος διατηρούσε τον παλαιό ύπατο στη θέση ως
αντάρχοντα.
Ανάλογα με το αξίωμα, εξακολουθούσε να εκτελεί καθήκοντα: pro consul (ή
proconsul), pro praetor (ή propraetor) δηλαδή ανθύπατος και αντιστράτηγος
αντίστοιχα.
Έτσι δημιουργούνται νέοι ορίζοντες στις φιλοδοξίες των αξιωματικών για
παράταση στην εξουσία.
Η διατήρηση και επέκταση του imperium επέβαλλε περιορισμούς και αλλαγές στη
res publica.
Υπήρχαν περιπτώσεις που ένας σημαντικός Ρωμαίος μπορούσε να εκλεγεί
επανειλημμένα σε αξίωμα (όπως ο Σκιπίων ο Αφρικανός, που είχε εκλεγεί Ύπατος
αλλεπάλληλες φορές) για στιβαρή ηγεσία Ρωμαίων. Με αυτό τον τρόπο, έτειναν να
πάρουν εξουσίες και να συσσωρεύσουν κύρος που ενοχλούσε τα άλλα μέλη της
αριστοκρατίας.
Προσπάθησαν να ελέγξουν την απληστία των φιλοδοξιών, όπως του Σκιπίωνα του
Αφρικανού του Πρεσβύτερου (του νικητή του Αννίβα), που δεν πρόλαβε να χαρεί
τη νίκη του. Οι συνάδελφοί του τον προσήγαγαν σε δίκες για κατάχρηση εξουσίας.
Μαζί με τον αδερφό του, Λεύκιο Κορνήλιο Σκιπίωνα (νικητή του Αντίοχου Γ’), είχε
σταλεί ως σύμβουλος στην Ασία για να αντιμετωπίσουν τον Αντίοχο (Λίβιος, Βιβλίο
38, Κεφάλαιο 31). Ο Αφρικανός δεν πήγε ως απλός σύμβουλος αλλά ως dictator
consul, ασκούσε επιρροή στον αδερφό του. Στο χέρι του ήταν όποια απόφαση
έπαιρνε η Ρώμη (ένα νεύμα του είχε δύναμη όσο οι αποφάσεις της ρωμαϊκής
πολιτείας). Ελέγχθηκε μετά τον Β’ Καρχηδονιακό Πόλεμο. Περιορίστηκε η εξουσία
του.

Παρουσιάζονται πολλές άλλες ατασθαλίες.

1) Μια ανέκυψε στο τέλος του 189 π.Χ. Ο Ύπατος Manlius Vulso έφτασε στην Ασία
τη στιγμή της λήξης του πολέμου με τον Αντίοχο και δεν μπορούσε να δοξάσει τον
εαυτό του με κάποια νίκη. Έτσι επιτέθηκε στους Γαλάτες και προχώρησε σε
εκστρατεία κατά των Γαλατών (δεν επιβαλλόταν από τις περιστάσεις η εκστρατεία,
ήταν επίδειξη προληπτικού ελέγχου). Του προσέφερε σημαντική λεία. Ο Ρωμαίος
στρατηγός είχε σημαντικό λόγο στο μερισμό της λείας και κρατούσε τμήμα.
2) Στην αναμέτρηση με τον Μακεδόνα βασιλιά Περσέα.
Ο Ύπατος Γάιος Κάσσιος Λογγίνος αναλαμβάνει από τη Σύγκλητο την εντολή να
διαφυλάξει τα συμφέρονταν στη Βόρεια Ιταλία.
Ξέρει ότι ο συνάδελφός του δρα στη Μακεδονία του Περσέα.
Ο Λογγίνος κάνει στροφή και εμφανίζεται στο Μακεδονικό μέτωπο, παραβιάζοντας
τις οδηγίες. Βρέθηκε σε κατώτατο αξίωμα και υπηρετούσε στο Μακεδονικό μέτωπο.
3)Το 151 π.Χ. (ήττα Καρχηδόνας), δρώντας στην εντεύθεν (βορειοανατολική)
Ισπανία, ο αξιωματούχος από την Οικογένεια των Λικίνιων – Λούκουλων, Λούκιος
Λικίνιος Λούκουλος: «άρχισε αιφνιδιαστικό πόλεμο κατά των Ουακέων (ισπανικό
φύλο), γιατί είχε αψιλίες και θεώρησε ότι υποκινώντας πόλεμο, με τη λεία που θα
λάβει να αποκαταστήσει τα οικονομικά του», όπως αναφέρει ο Αππιανός (Κεφ. 51).
4) Ο Αφρικανός είχε αφήσει στις δυο κόρες του προίκα 50 τάλαντα (τεράστιο ποσό),
λόγω των πολέμων (της λείας των πολέμων), όπως αναφέρει ο Πολύβιος (Βιβλίο 31,
Κεφ. 27).

Πέρα από ηθικές ρωγμές στην πρόοδο των ρωμαϊκών επιτυχιών στη Μεσόγειο,
έχουμε και τη διείσδυση των περιοχών εκτός της Ιταλίας στα εσωτερικά δεδομένα
της Ρώμης.
Διείσδυση ξένων θεοτήτων στη Ρώμη.
Οι Ρωμαίοι ήταν ρεαλιστές. Θεωρούσαν ότι άξιζε τον κόπο να φέρουν ξένες
θεότητες, αν ανταποκρίνονταν στις πεποιθήσεις τους.
Οι θεοί ήταν οι ισχυρότεροι στρατιώτες της Ρώμης. Αν παράσχουν λατρεία,
θεωρούσαν ότι εξασφάλιζαν εκστρατεία.
Το Ρωμαϊκό Πάνθεον εξισώνεται με τις θεότητες του Ελληνικού Πάνθεου.
Ασκληπιός: ιδρύεται ναός στο νησί του Τίβερη.
Στα πλαίσια του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου και της κρίσης της Ρώμης, οι Ρωμαίοι
εισάγουν μορφές λατρείας ή προάγουν μορφές που δεν είναι ρωμαϊκές.
212 π.Χ.: ιδρύουν τους Απολλώνιους Αγώνες προς τιμήν του Απόλλωνα.
Προς το τέλος του 205 π.Χ., εντυπωσιακή ενέργεια θεολογικού ενοφθαλμισμού.
Εισάγουν τη λατρεία της Κυβέλης (Μικρασιατική θεότητα – λατρευόταν με τη
μορφή λίθινου σοάνου της).
Η εισαγωγή ξένων λατρειών σήμαινε εισαγωγή πρακτικών που ήταν όχι θεολογικά
ύποπτες αλλά πολιτικά ύποπτες.
Η Ρώμη είχε νικήσει τον Αντίοχο και είχε προελάσει στην Ασία. Η λατρεία του
Βάκχου (Διονύσου) είχε προχωρήσει. Εισάγονται μορφές μυστηριακής λατρείας,
δεν είναι απόλυτα ελέγξιμες.
186 π.Χ.: διωγμός λατρευτών Βάκχου, επειδή η λατρεία έπαιρνε μυστικιστική
μορφή. Όπου υπήρχαν συναθροίσεις των πιστών του, μετείχαν και μέλη της
αριστοκρατίας (Λίβιος, Βιβλίο 21, Κεφ. 60). Αποτελούν έναν άλλο λαό και μυστικό
σώμα συνελεύσεων και αποφάσεων. Είναι ένας εκτός θεσμικών πλαισίων
αντίπαλος, έγιναν δικαστικές διώξεις και θανατώσεις μελών.
Senatus Consultum de Bacchanalibus (Δόγμα ή Απόφαση της Συγκλήτου περί των
λατρευτικών πρακτικών του Βάκχου).
181 π.Χ.: κάηκαν με επίσημη απόφαση πυθαγόρεια κείμενα και του Νουμά (του
μυθικού βασιλιά που συνδεόταν με τους Πυθαγόρειους). Περιείχαν λένε
επικίνδυνες απόψεις για την εξέλιξη της res publica.

Εισροή πλούτου στη Ρώμη

Οι νικητές είχαν πλουτίσει.
Ο πλούτος έτεινε να αποσαθρώσει συντηρητικές πρακτικές και θεσμούς.
181 π.Χ.: ειδικός νόμος περιορισμού της δωροδοκίας στις πολιτικές δοσοληψίες.
Δεν αρκούσαν οι πελατειακές σχέσεις. Lex Cornelia Boebia de ambitu (ambeo:
γυροφέρνω): προσπάθεια απόκτησης εύνοιας με δωροδοκία.
Παράλληλα υπήρξε σειρά νόμων περί της πλούσιας διαβίωσης: 215, 181, 161 π.Χ.:
Leges sumptuariae: νόμοι περί περιορισμού των υπερβολικών δαπανών.
Προσπάθεια ελέγχου διαπλοκής δημοσίων αξιωμάτων και εμπορικού πλούτου, που
μπλέχθηκε με πολιτικές εξελίξεις.
218 π.Χ.: με αφορμή τη συναίσθηση ότι η προμήθεια υλικού και τροφοδοσίας
στρατευμάτων θα απαιτούσε λογιστική κάλυψη (προώθηση ρούχων, οπλισμού) δεν
θα ήταν σκόπιμο να γίνει από μέλη της αριστοκρατίας.
Κρατούν μακριά από τα στίγματα του εμπορικού κέρδους την αριστοκρατία.
Lex Claudia de nave senatorum: ορίζουν ότι δεν θα είχε δικαίωμα να ασκήσει
εμπορικές δραστηριότητες μέλος της Συγκλήτου. Θα είχε μόνο ένα πλοίο να
διακινεί τα προϊόντα παραγωγής τους – ό, τι μετέφερε μόνο σε αυτό.
Η ηγέτιδα τάξη έπρεπε να κρατηθεί μακριά από περαιτέρω κέρδη πολέμου.
Βαθμιαία, τμήμα της αριστοκρατίας που θα μπορούσε να ασκήσει δραστηριότητες
έπρεπε να παραιτηθεί από τις φιλοδοξίες ανέλιξης σε πολιτειακό αξίωμα.
Η εμπορική αριστοκρατία δεν μπορούσε να αναλάβει πολιτικά αξιώματα και
πολιτική δύναμη.

Ρωμαϊκό δίκτυο
Υπάρχουν επαρχίες εντός της Ιταλίας, όπου ρωμαίοι ηγήτορες δημιουργούν
σχέσεις με το ντόπιο πληθυσμό.
Για να έχουν τον έλεγχο, έπρεπε να δικτυωθούν (από το θεσμό της πατρωνίας).
Διεύρυνση δικτύων πατρωνίας.
Διάφοροι κάτοικοι – σημαντικές οικογένειες – έρχονται σε προσωπικές σχέσεις με
Ρωμαίους αξιωματούχους. Μερικοί από αυτούς, με τη μεσολάβηση Ρωμαίων,
αποκτούν ρωμαϊκά δικαιώματα. Παίρνουν το όνομα του γένους αυτού, που τους
εισάγει στη Ρώμη.
Εξάπλωση κοινωνικού και πολιτικού δικτύου στις ρωμαϊκές επαρχίες.

Η Ρώμη εισήγε και εξήγε πράγματα.

Εισήγαγε θεούς και πλούτου.
Εισήγαγε ανθρώπινο δυναμικό.
Ο πόλεμος δημιουργεί δούλους. Εισρέει μεγάλο ανθρώπινο δυναμικό, φθηνό, που
αλλοιώνει τη φυλετική σύσταση και την οικονομική δομή της Ιταλίας.
Οι Ρωμαίοι αριστοκράτες βρέθηκαν με πάμφθηνο εργατικό δυναμικό.
Επιφέρονται μεταβολές:
1) λιγότεροι εξαρτημένοι βοηθοί – υπάρχει πιο συμφέρουσα λύση.
2) οι μεγαλοκτηματίες έτειναν να μεγεθύνουν τις εδαφικές περιουσίες, επειδή
υπήρχαν πολλά κτήματα (ager publicus = δημόσιες γαίες). Ήταν πολλές και
αποκτήθηκαν μέσω δημεύσεων. Δεν μπορούσε να τις εκμεταλλευτεί το κράτος. Οι
μεγαλοκτηματίες είτε δια αγοράς ή μέσω καταπάτησης είχαν δημιουργήσει
τεράστια εδάφη (lati – fundia = πλατιά κτήματα).
Άλλαξε η μορφή των καλλιεργειών – στράφηκαν προς νέες καλλιέργειες.
Αρχίζει η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκαλλιέργεια.
Με αυτό τον τρόπο, ο πλουτισμός σε ανθρώπινο δυναμικό και σε χρήμα μετέβαλλε
την κοινωνική κατάσταση.
Οι καλλιεργητές βρίσκονταν ως παρίες δίπλα στους μεγαλοκτηματίες.
Επίπτωση: μειωνόταν ο αριθμός των Ρωμαίων, που μπορούσαν να εξασφαλίσουν το
κατώτατο τίμημα. Όσοι δεν είχαν το ελάχιστο τίμημα, ακτήμονες, δεν μπορούσαν
να στρατευτούν ως οπλίτες.
Απόφαση Συγκλήτου: ορίζουν την πτώση του τιμήματος στην πέμπτη κοινωνική
κλάση (4.000 ασσάρια – Το ασσάριο είναι υποδιαίρεση του δηναρίου) για να έχουν
στρατιώτες στο στράτευμα.

Ταυτόχρονα τόσοι δούλοι δεν μπορούσαν να μείνουν χωρίς συνέπειες.

Οι Ρωμαίοι αριστοκράτες ήταν προσεκτικοί στο πως θα τους χειριστούν.
Διάφορα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να κινδυνεύσει η δημόσια ασφάλεια.
Περιπτώσεις δουλικών πολέμων (εξεγέρσεων): 136 – 32 π.Χ.: στη Σικελία, έχουμε
εξέγερση δούλων με επικεφαλής έναν Σύρο δούλο ονόματι Εύνο, που για να σταθεί
ως ηγέτης ονομάστηκε μόνος του Αντίοχος (για να πείσει ως ηγέτης).
Άλλος δούλος – ηγέτης ήταν από την Κιλικία και ονομαζόταν Κλέων.
Ήταν δούλοι του ελληνιστικού κόσμου.

Ο πλούτος έχει και τα αγκάθια του ως προς τη διατήρηση του ρωμαϊκού

καθεστώτος.
Εξέγερση δούλων στα μεταλλεία Λαυρίου την ίδια χρονιά (η πόλη δεν ήταν υπό
ρωμαϊκό έλεγχο).

Το ρωμαϊκό σύστημα έπρεπε να αποδείξει ότι ήταν ικανό να αντιμετωπίσει τις

συνέπειες της ίδιας του της νίκης πέρα από τα θέατρα του πολέμου.
Πρέπει να συστηματοποιήσει τα κεκτημένα.
Υπήρξαν δυο βασικά κύματα βαθύτερης μεταρρύθμισης μέσω των Γράκχων.

(ερώτηση συναδέλφου προς τον κ. Μπουραζέλη): Γιατί η εισροή φθηνού δυναμικού

δεν θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τους μικρότερους γαιοκτήμονες;
Θα μπορούσε να βοηθήσει, αλλά οι μικρότεροι ιδιοκτήτες είχαν συρρικνωθεί λόγω
πολέμου. Υπήρχαν απώλειες σε ανθρώπους και δυσκολία στη δυνατότητα
διατήρησης της καλλιέργειας. Ήταν δημογραφικό το πρόβλημα. Είχε υποστεί
δημογραφική καθίζηση.

Α’ Φάση Μεταρρύθμισης
Ποιοι θα αναλάμβαναν την μεταρρύθμιση;
Οι Ρωμαίοι πολιτικοί που ταύτισαν την προσωπικότητα με τη μεταρρύθμιση,
καταγόταν από την Οικογένεια των Σεβρονίων (Sempronii).
Προέκυψαν δυο μεταρρυθμιστές που ήταν και αδέρφια: ο Τιβέριος και ο Γάιος
Γράκχος.
Οι Σεβρόνιοι ανήκαν στους πατρικίους αλλά για να διεκδικήσουν το αξίωμα του
δημάρχου, είχαν ζητήσει να μεταβούν στο καθεστώς των πληβείων (transitio ad
plebem). Ίσως είναι εκ των υστέρων παράδοση (από την εποχή του Οκτάβιου) η
εικόνα του παραδοσιακού προστάτη λαϊκών συμφερόντων, δηλαδή η οικογένεια που
είχε ενταχθεί στους πληβείους.
Είχε αναδείξει σημαντικά μέλη, όπως ο πατέρας των αδερφών Γράκχων, Τιβέριος (ο
«Πρεσβύτερος»). Είχε εκλεγεί δυο φορές Ύπατος στην Ισπανία και τη Σαρδηνία
(όπου είχε θριαμβεύσει).
Δείγμα επιπέδου ήταν και η μητέρα τους: Κορνηλία, από το γένος των Κορνηλίων.
Ήταν κόρη του Σκιπίωνα του Αφρικανού. Είχε χειριστεί με αφοσίωση την
εκπαίδευση των παιδιών της (είχε δώδεκα παιδιά, επέζησαν μόνο τα δυο από τα
αγόρια. Την είχε ζητήσει ως χήρα σε γάμο ο Πτολεμαίος Η’.
Τα οικονομικά της οικογένειας δεν ήταν ανθηρά, οι τίτλοι όμως ήταν ανώτεροι.

Ο Τιβέριος εισήλθε στην πολιτική.

Διετέλεσε ταμίας στην Ισπανία και πραίτορας – στρατηγός στο πλευρό του Υπάτου
που είχε αναλάβει να πολεμήσει τα Ισπανικά φύλα.
137 π.Χ.: ο Τιβέριος ως πραίτορας βρέθηκε στη δύσκολη θέση να διαπραγματευτεί
με τη φυλή των Ισπανών που είχε νικήσει και αιχμαλωτίσει τον Ύπατο.
Σύμφωνα με την ειρήνη, έπρεπε να ελευθερωθεί και να δοθούν ανταλλάγματα
στους Ισπανούς.
Η Σύγκλητος αρνήθηκε να υπογράψει. Ο Τιβέριος γλύτωσε περαιτέρω διώξεις και
τον πολιτικό φαρισαϊσμό της Συγκλήτου.
Είχε συνειδητοποιήσει ότι η συγκλητική αριστοκρατία έδινε και λύσεις που δεν
εξυπηρετούσαν το ρωμαϊκό συμφέρον.
Ξεκινώντας από την Ισπανία, οι πηγές λένε ότι, το ταξίδι ήταν ένα σοκ για τον
νεαρό αριστοκράτη διότι είδε τα κτήματα να καλλιεργούνται από ξένους
(Πλούταρχος, Βιογραφία των Γράκχων). Αναφέρει ότι οι εμπειρίες του
λειτούργησαν καθοριστικά για την περαιτέρω στάση του.
Ο Τιβέριος είχε θεωρηθεί από νωρίς ως εκπρόσωπος των ρωμαϊκών συμφερόντων
(με συνθήματα στους τοίχους, οι Ρωμαίοι του ζητούσαν να ξαναφέρει στα χέρια του
κράτους τις δημόσιες γαίες προς όφελος των καλλιεργητών) (Πλούταρχος).
Τον είχαν επιλέξει ως προ – υποψήφιο.
Για να προβεί σε μεταρρυθμίσεις έπρεπε να έχει αξίωμα.
133 π.Χ.: γίνεται δήμαρχος.
Συστήνει επιτροπή για τον αγροτικό νόμο. Μέλη της επιτροπής ήταν μια τριανδρία
(collegium: συλλογικό σώμα, το ελάχιστο ήταν τρεις άνδρες): ο Κλαύδιος Άππιος
(πεθερός του Τιβέριου), ο Ύπατος Μούκιος Σκαιόλας και ο Ποντίφικας Κράσσος.
Ο αγροτικός νόμος προέβλεπε όχι κάτι το καινούργιο αλλά ήταν αναβίωση των
παλαιών διατάξεων των ρωμαϊκών νόμων.
Ορίστηκε όργανο γαιοκτησίας τα 500 iugera (1 iugum = 2,5 στρέμματα) ατομική
ιδιοκτησία. Μπορούσε να αυξηθεί κατά 250 κατά άτομο αν υπήρχαν άρρενες γόνοι.
Οι υπόλοιπες γαίες με καταπάτηση, αυτές θα αναδιανέμονταν.
Κατάρτισε τριμελή επιτροπή: ο ίδιος ο Τιβέριος, ο πεθερός του, Κλαύδιος Άππιος,
και ο αδερφός του, Γάιος. Επιδιωκόταν μια πλήρης αναδιανομή του εδαφικού
πλούτου της Ιταλίας, που θα ευνοούσε τους μικροκαλλιεργητές.
Η Σύγκλητος νευρίασε με τους πληβείους και τους δημάρχους.
Όταν στη λαϊκή συνέλευση εισήγαγε τη διαμορφωμένη πρόταση του αγροτικού
νόμου, ο δήμαρχος Οκτάβιος πρόβαλλε veto. Ο Τιβέριος έδειξε δυναμισμό και
αποφασιστικότητα με μια ενέργεια που θύμιζε ελληνικές αντιλήψεις.
Προέβη σε κάτι πρωτοφανές – παράβαση/αντικαθεστωτική πράξη. Πρότεινε την
adrogatio (καθαίρεση) του συνδημάρχου του.
Ήταν το πρώτο μικρό πολιτικό πραξικόπημα που στέφθηκε με επιτυχία.
Την ίδια χρονιά συνέβη και η εκχώρηση της περιουσίας του Βασιλείου του
Περγάμου μέσω της διαθήκης του Αττάλου Γ’ στο Ρωμαϊκό Κράτος.
Τις καινούργιες προσόδους από τα εδάφη του Βασιλείου του Περγάμου, τις
διεκδίκησε ως κεφάλαιο ενίσχυσης των μικροκαλλιεργητών. Έπρεπε από κάπου να
ενισχύσει και αυτούς.
Με άλλο νόμο θέσπισε ότι τα χρήματα για την ενίσχυση θα προέρχονταν από τις
προσόδους των εδαφών του τέως βασιλείου.
Όμως για θέματα εξωτερικής πολιτικής (θέμα διάθεσης πόρων μιας περιοχής) ήταν
υπεύθυνη η Σύγκλητος. Ο δήμαρχος Τιβέριος προσπαθούσε να παρακάμψει τη
Σύγκλητο. Δεύτερο σημείο τόλμης (μη καθεστωτική λογική) του Τιβέριου.
133 π.Χ.: συνέχεια μεταρρυθμιστικής προσπάθειας.
Έχει ρεύμα υποστήριξης αλλά όμως έχει διογκωθεί και η αντίδραση.
Στις εκλογές του 133 π.Χ., ένιωσε δίλημμα για το αν θέσει υποψηφιότητα
(σύμφωνα με το ρωμαϊκό δίκαιο δεν μπορούσε).
Αν το επεδίωκε θα αντιμετώπιζε δικαστικές συνέπειες.
Τελικά αποφάσισε να κατέβει ξανά υποψήφιος.
Ήταν το τρίτο και μοιραίο παράπτωμα έναντι της ρωμαϊκής πολιτικής τάξης.
Αν παραιτούταν έπαυε να είναι ιερό πρόσωπο και θα αντιμετώπιζε τις συνέπειες
από τους αντιπάλους.
Έγινε άγρια συμπλοκή. Πρωτοστάτησε εκπρόσωπος της Συγκλητικής τάξης, ο
Πόπλιος Κορνήλιος Νασίκας. Ο Τιβέριος δολοφονείται. Το πτώμα του δεν δίνεται
για ταφή αλλά πετιέται στον Τίβερη. Το πρώτο από τα πλήγματα το κατάφερε ένας
από τους οπαδούς του συνδημάρχου του.

132 π.Χ.: ο Ύπατος Πόπλιος Ποπίλιος Λένας (γιος του Ποπίλιου Λένα που
σταμάτησε τον Αντίοχο) εκδιώκει τους οπαδούς του Τιβέριου.
Η προσπάθεια μεταρρύθμισης καταστέλλεται.
129 π.Χ.: η Σύγκλητος δεν καταργεί την επιτροπή για εκχώρηση γαιών αλλά την
έθεσε υπό την επίβλεψή της.
Εκείνο που αρχίζει είναι η δημιουργία νέας πολιτικής παράδοσης.
Συνεργασία μερίδας μεταρρυθμιστικής αριστοκρατίας και λαού, που θα ήταν
γνωστή ως popularis ratio (populares).
Απέναντι σε αυτούς θα ορθωθεί αντίστοιχη ομάδα, που θα εκπροσωπούσε τα
συμφέροντα της Συγκλήτου (optimates).
Δεν έχουμε δυο κοινωνικές τάξεις αλλά διάσπαση της ρωμαϊκής αριστοκρατίας, που
οδήγησε σε διάσπαση του ρωμαϊκού λαού.
Στους optimates είναι και πολλοί αφοσιωμένοι στην παραδοσιακή μορφή του
κράτους, που εκπροσωπούσε η Σύγκλητος.
Populares: ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τα συμφέροντα του λαού.
Optimates: στηρίζουν τη Σύγκλητο και τους παραδοσιακούς θεσμούς.
Έπαιξαν ρόλο και οι πελατειακές σχέσεις στη δημιουργία της populares ratio.
Ο εκάστοτε δήμαρχος αποκτούσε πελατεία ως tribunus plebis. Τώρα αποκτούσε ως
πελάτες ένα ευρύτερο σύστημα Ρωμαίων πολιτών.
Αλλοίωση του θεσμού της πατρωνίας.

Β’ Φάση Μεταρρύθμισης
Ήταν οικογενειακή η υπόθεση της μεταρρύθμισης.
Ο Γάιος αρχικά μένει στη σκιά.
Αργότερα πέρασε από τα κατώτερα αξιώματα.
Ήταν ταμία στη Σικελία.
124 π.Χ.: τολμά τη δεύτερη φάση μεταρρύθμισης. Παρουσιάζεται μια διάτρητη
ελληνιστική ελπίδα.
Ο Τιβέριος είχε μαθητεύσει σε ελληνιστικής προέλευσης λογίους όπως ήταν ο
εξόριστος Μυτιληναίος Θεοφάνης και ο στωικός φιλόσοφος Βλόσιος από την Κύμη.
Ο Γάιος διεκδικεί το αξίωμα του δημάρχου.
Επιχειρεί την παλινόρθωση της μεταρρύθμισης.
Ο Τιβέριος είχε απλώς υπαινιχτεί ότι θα έδινε πολιτικά δικαιώματα στους Ιταλούς.
Ο Γάιος παρουσιάζεται όχι απλώς να αναβιώνει τον αγροτικό νόμο αλλά δίνει
ελπίδες για αναβάθμιση των Ιταλών και χρησιμοποιεί ως βασικούς υποστηρικτές
εκείνους που είχαν διαχωριστεί από τη Συγκλητική αριστοκρατία, δηλαδή
εμπόρους – νέα πολιτική και κοινωνική τάξη, equites: ιππείς. Βρίσκονται κάτω
από τους Συγκλητικούς.
Προβλεπόταν ότι θα είχαν ένα άλογο, που θα τους το παρείχε η πολιτεία. Αν
άφηναν την τάξη, θα επέστρεφαν το άλογο.
Ο Γάιος συμμαχεί με τον πληθυσμό, που είναι συνειδητοποιημένοι, όπως οι ιππείς,
και με τους Ιταλούς που προσδοκούσαν πλήρη ένταξη στη ρωμαϊκή πολιτεία.