РЕПУБЛИКА СРПСКА REPUBLIC OF SRPSKA

НАУЧНА УСТАНОВА SCIENTIFIC-RESEARCH

ИНСТИТУТ ЗАШТИТЕ, ЕКОЛОГИЈЕ INSTITUTE OF PROTECTION, ECOLOGY
И ИНФОРМАТИКЕ AND INFORMATICS
научно-истраживачка организација scientific-research organization
БАЊА ЛУКА BAWA LUKA BANJA LUKA

_____________________________________________________________
Бања Лука, Видовданска 43, tел.: +387 51 218 299, 218 318, факс: +387 51 218 322, e-mail: ekoinstitut @ inecco.net

ZP „RUDNIK I TERMOELEKTRANA GACKO “A.D.

RJ TERMOELEKTRANA
GACKO

AKT O PROCJENI RIZIKA

NA RADNOM MJESTU I U RADNOJ SREDINI
- RUKOVOĐENJE I ZAJEDNIČKI POSLOVI R J TERMOELEKTRANE -

Gacko, novembar 2011.god.

 Izrada Akta o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj
PREDMET:
sredini

ZP „RUDNIK I TERMOELEKTRANA GACKO“a.d

NARUČILAC:
GACKO

Institut zaštite, ekologije i informatike

NOSILAC IZRADE:
Vidovdanska 43, Banja Luka

BR. RADNOG NALOGA: 326/11

BROJ UGOVORA: 4-521/11 od 04.03.2011.god

Račić Miroslav, dipl.inž.maš.

Dr Vesna Paleksić, specijalista med.rada

UČESNICI U IZRADI:
Svitlica Sreto, dipl.inž.maš.

Šumonja Slobodan, dipl.inž.ZNR

RUKOVODILAC SLUŽBE
ZAŠTITE I ZDRAVLJA
NA RADU Ranko Savić, ing.org.rada
RJ „TERMOELEKTRANA“

KOORDINATOR POSLOVA
ZNR, ZŽS I UPRAVLJANJE Petar Petrović, dipl.ing.rud
OTPADOM
ZP“R I TE“ GACKO

VD DIREKTOR

Dr sci. Predrag Ilić

2
 SADRŽAJ

I. Uvod....................................................................................................................................... 6
II. Cilj donošenja akta o procjeni rizika.................................................................................. 8
III. Pravni osnov.......................................................................................................................... 10
IV. Opšti podaci o poslodavcu i procjenjivačima rizika.......................................................... 12
4.1. Opšti podaci o poslodavcu...................................................................................................... 13
4.2. Podaci o procjenjivačima rizika.............................................................................................. 14
V. Opis tehnološkog i radnog procesa,sredstava za rad,opreme za ličnu zaštitu................ 15
5.1. Geografski položaj Gatačkog bazena...................................................................................... 16
5.2. Zemljišno-knjižna dokumentacija.......................................................................................... 17
5.3. Projektno-tehnička dokumetacija objekata ........................................................................... 18
5.4. RJ Termoelektrana ................................................................................................................. 20
5.4.1. Doprema uglja........................................................................................................................ 25
5.4.2. Glavni pogonski objekat (GPO)............................................................................................. 26
5.4.2.1 Mašinska sala.......................................................................................................................... 27
5.4.2.2. Kotao...................................................................................................................................... 27
5.4.2.3. Turbopostrojenje .................................................................................................................... 33
5.4.2.4. Kondenzator ........................................................................................................................... 35
5.4.2.5. Deaeratorsko odjeljenje.......................................................................................................... 36
5.4.3. Rashladni toranj...................................................................................................................... 36
5.4.4. Napojna voda.......................................................................................................................... 38
5.4.5. Elektro-tehnička oprema TE.......................................................................................................... 38
5.4.6. Procesni nadzorni-upravljački sistem TE GACKO................................................................ 40
5.4.7. Opis pripremnih radova za bezbjedan rad u VN postrojenjima.............................................. 42
5.4.8. Transport pepela i šljaka......................................................................................................... 44
5.4.9. Pomoćni objekti......................................................................................................................... 48
5.4.9.1. Pomoćna (startna) kotlovnica ................................................................................................ 48
5.4.9.2. Hemijska priprema vode........................................................................................................ 50
5.5. Djelatnost organizacionih jedinica RJ Termoelektrana…………………….....…………... 51
5.5.1. Služba zaštite i zdravlja na radu............................................................................................. 51
5.5.2. Sektor proizvodnje TE............................................................................................................ 52
5.5.3. Sektor održavanja TE ............................................................................................................. 54
5.5.3. Sektor tehnološke pripreme……………………………………………………………..….. 55
5.6. Sredstava i oprema za rad....................................................................................................... 56
5.7. Sirovine i materijali u procesu rada........................................................................................ 57
5.7.1. Osnovne sirovine.................................................................................................................... 57
5.7.2. Pomoćne sirovine................................................................................................................... 57
5.8. Podaci o sredstavima i opremi za ličnu zaštitu....................................................................... 62
VI. Pregled organizacije rada.................................................................................................... 63
6.1. Organizaciona šema R i TE Gacko......................................................................................... 64
6.2. Struktura organizacije rada-uslovi za zasnivanje radnog odnosa........................................... 65
VII. Prepoznavanje i utvrđivanje opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj
sredini..................................................................................................................................... 66
7.1. Spisak korišćene dokumentacije o postojećem stanju zaštite i zdravlja na radu.................... 67
7.1.1. Pregledi i ispitivanju sredstava rada....................................................................................... 67
7.1.2. Ispitivanju uslova radne sredine............................................................................................. 67
7.1.3. Pregledi i ispitivanja elektroenergetskih i gromobranskih instalacija................................... 68
7.1.4. Pregledi i ispitivanja elektro-izolacione zaštitne opreme...................................................... 69
3
7.1.5. Organizovanje i pružanje prve pomoći.................................................................................. 69
7.1.6. Obuka radnika........................................................................................................................ 70
7.1.7. Podaci (dokumetacija) o zaštiti od požara.............................................................................. 71
7.1.8. Podaci o izvršenim ljekarskim pregledima –Izvještaj Službe medicine rada Banja Luka.... 71
7.1.9. Povrede na radu, profesionalna oboljenja, bolesti u vezi sa radom........................................ 74
7.1.10. Inspekcijski nadzori................................................................................................................ 77
7.1.11. Podaci o uputstvima za eksploataciju, instrukcijama, uputstvima za rukovanje i
protokolima ispitivanja.......................................................................................................... 78
7.2. Prepoznate i utvrđene opasnosti............................................................................................ 79
7.3. Prepoznate i utvrđene štetnosti............................................................................................... 79
VIII. Izbor metode (metodološkog postupka) procjene rizika na radnom mjestu i u radnoj
sredini.................................................................................................................................... 80
IX. Procjenjivanje rizika u odnosu na opasnosti i štetnosti..................................................... 89
9.1. Rukovodilac RJ TE ................................................................................................................. 91
9.2. Tehnički RukovodilacTE ........................................................................................................ 96
9.3. Pomoćnik Rukovodioca TE za investicije, razvoj i planiranje................................................ 103
9.4. Rukovodilac službe zaštite i zdravlja na radu.......................................................................... 109
9.5. Vozač terenskog vozila............................................................................................................ 115
9.6. Vozač u smjeni........................................................................................................................ 120
9.7. Tehnički sekretar..................................................................................................................... 125
9.8. Dostavljač pošte i spremač radnih prostorija........................................................................... 130
9.9. Raznosac pošte i dokumentacije............................................................................................. 135
X. Utvrđivanje načina i mjera za otklanjanje, smanjenje ili sprečavanje rizika u odnosu
na utvrđene opasnosti i štetnosti.......................................................................................... 140
XI. Zaključak................................................................................................................................ 142
11.1. Radna mjesta na kojima je izvršena procjena rizika ............................................................... 143
11.2. Radna mjesta na kojima nije izvršena procjena rizika ............................................................ 143
11.3. Radna mjesta koja su utvrđena kao radna mjesta sa povećanim rizikom................................ 144
11.4. Planirane aktivnosti za otklanjanje ili smanjenje rizika sa prioritetima za otklanjanje rizika
i rokovima izvršavanja planiranih aktivnosti.......................................................................... 144
11.5. Zdravstveni uslovi radnika na radnim mjestima sa povećanim rizikom................................. 153
11.6. Sadržaj prethodnog i periodičnog ljekarskog pregleda za radna mjesta sa povećanim
rizikom..................................................................................................................................... 153
XII Prelazne i završne odredbe................................................................................................... 154
12.1. Izmjene i dopune akta o procjeni rizika................................................................................... 155
12.2. Provjera efikasnosti promjene akta o procjeni rizika.............................................................. 155
12.3. Stupanje na snagu.................................................................................................................... 155
Izjava poslodavca................................................................................................................... 156

4
 Na osnovu člana 13.Zakona o zaštiti na radu (Sl.glasnik RS broj:1/08) ,a u skladu sa odredbama
Pravilnika o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini (Sl.glasnik broj:66/08) direktor ZP
„RUDNIK I TERMOELEKTRANA GACKO “ a.d. sa sjedištem u Gacku, dana ______________
2011.godine donosi

AKT O PROCJENI RIZIKA

NA RADNOM MJESTU I U RADNOJ SREDINI

Ovim aktom sagledava se organizacija i proces rada sa procjenom rizika od povrede, oboljenja i
oštećenja zdravlja na radnom mjestu i radnoj sredini RUKOVOĐENJA I ZAJEDNIČKIH POSLOVA RJ
TERMOELEKTRANE i utvrđuju se mjere za otklanjanje ili smanjenje rizika u obimu kojim se sprječava
povreda na radu, oštećenja zdravlja ili oboljenja zaposlenog.

Obuhvat procjene rizika

Procjena rizika zasniva se na sistematskom evidentiranju i procjenjivanju svih faktora u procesu

rada, mogućih vrsta opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj okolini koje mogu da prouzrokuju
povredu na radu, oštećenje zdravlja, radni procesi, radna mjesta, sredstva za rad, sirovine i materijal koji se
koristi u tehnološkom i radnim procesima , kao i drugi faktori koji mogu izazvati rizik od povrede na radu,
oštećenje zdravlje ili oboljenje zaposlenog.

Procjena rizika obuhvata:

1. opšte podatke o poslodavcu;

2. opis tehnološkog i radnog procesa, opis sredstava za rad , njihovo grupisanje i opis sredstava
i opreme za ličnu zaštitu na radu;

3. pregled organizacije rada;

4. prepoznavanje i utvrđivanje opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj okolini i

definisanje njihovih karakteristika;

5. procjenjivanje rizika u odnosu na opasnosti i štetnosti;

6. utvrđivanje načina i mjera za otklanjanje, smanjenje ili sprječavanje rizika;

7. zaključak;

8. izmjena i dopuna akta o procjeni rizika.

5
I. UVOD

6
 Procjena rizika izrađuje se na osnovu člana 13.Zakona o zaštiti na radu (Sl.glasnik RS br.1/08) i
Pravilnika o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini (Sl.glasnik RS br.66/08)
Procjena rizika je postupak kojim se utvrđuje nivo rizika od nastanka povrede na radu,
profesionalne bolesti ili bolesti u vezi sa radom na radnom mjestu i u radnoj sredini za RJ
TERMOELEKTRANA te poremećaje u procesu rada koji bi mogli izazvati opasnosti i štetne posledice po
zaštitu i zdravlje radnika zaposlenih u RJ TERMOELEKTRANI.

Na osnovu procjenjenih rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini, poslodavac utvrđuje način i
mjere za sprječavanje, otklanjanje ili smanjenje rizika na najmanju moguću mjeru i to:
a) preventivne mjere koje se mogu koristiti za smanjenje rizika
b) održavanje u ispravnom stanju i vršenje pregleda i ispitivanja sredstava za rad
c) obezbjeđivanje propisanih uslova za bezbjedan i zdrav rad u radnoj sredini
d) utvrđivanje metodologije i programa osposobljavanja radnika za bezbjedan rad za sva radna mjesta,
a u skladu sa specifičnostima radnog mjesta i rizicima na pojedinim radnim mjestima
e) osposobljavanje zaposlenih za bezbjedan i zdrav rad
f) utvrđivanje sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu na radnom mjestu
g) obezbjeđivanje sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu, njihovo održavanje i ispitivanje
h) utvrđivanje posebnih zdravstvenih uslova koje moraju da ispunjavaju zaposleni za obavljanje
određenih poslova na radnom mjestu u radnoj sredini ili za upotrebu pojedine opreme za ličnu zaštitu
na radu, a na osnovu ocjene službe medicine rada
i) utvrđivanje rokova za periodične provjere osposobljenosti za bezbjedan i zdrav rad radnika koji rade
na radnom mjestu sa povećanim rizikom
j) upućivanje zaposlenih na prethodne i periodične ljekarske preglede u skladu sa ocjenom službe
medicine rada i relevantnim propisima
k) zaustavljanje svake vrste rada koja predstavlja neposrednu opasnost za život ili zdravlje radnika

Akt o procjeni rizika podliježe naknadnim revizijama (član 16.Pravilnika o procjeni rizika na radnom
mjestu i u radnoj sredini) i to :
a) u slučaju smrtne povrede na radu i teške povrede na radu
b) u slučaju pojave svake nove opasnosti ili štetnosti, odnosno promjene nivoa rizika u procesu rada
c) kada mjere koje se utvrde za sprečavanje, otklanjanje ili smanjenje rizika nisu odgovarajuće ili ne
odgovaraju procjenjenom stanju
d) kada je procjena zasnovana na podacima koji nisu ažurni
e) kada postoje mogućnosti i načini za unapređenje, odnosno dopunu procjenjenih rizika,
f) istekom roka od tri godine od dana vršenja prethodne procjene
g) na osnovu naložene mjere inspektora rada.

7
II. CILJ DONOŠENJA AKTA O PROCJENI RIZIKA

8
Osnovni cilj procjene rizika na radu je zaštita i zdravlje zaposlenih.

Osnovni cilj izrade akta o procjeni rizika na ranom mjestu i u radnoj sredini je unapređenje uslova
rada i radne sredine, prevencija povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom. Na osnovu
procjenjenih rizika sprovode se konkretne preventivne mjere za otklanjanje i smanjenje rizika na najmanju
moguću mjeru, što zapravo predstavlja proces upravljanja rizikom.

Opšta direktiva 89/391/EEZ o bezbjednosti i zdravlju na radu, sadrži opšte principe u vezi sa
prevencijom rizika na radnom mjestu, sprovođenjem zaštite i zdravlja na radu, eliminisanjem rizika koji
mogu da izazovu nesrećne slučajeve, navodi zatim principe informisanja, konsultovanja, balansiranog učešća
u skladu sa nacionalnim zakonom, principe obuke zaposlenih i njihovih predstavnika za samostalan rad kao i
opšte smjernice za primjenu pomenutih principa.
Procjena rizika na radnom mjestu kao obaveza zemalja članica EU uvedena je pomenutom
Direktivom 89/391/EEZ. Smjernicama za procjenu rizika iz 1996. godine dato je detaljno uputstvo za
primjenu u nacionalnim uslovima.
U Republici Srpskoj Zakon o zaštiti na radu („Sl. Glasnik RS“ br.1/08), je stupio na snagu
4. januara 2008. godine, i njime je uređen sistem zaštite i zdravlja na radu. Tim zakonom je započeo proces
usklađivanja nacionalnog zakonodavstva sa propisima EU. Novim zakonodavnim pristupom oblasti zaštite i
zdravljana radu uveden je princip prevencije povreda na radu, profesionalnih oboljenja i oboljenja u vezi sa
radom.
Zakon je baziran na obavezama i odgovornostima poslodavca. Poslodavac je dužan da obezbijedi
zaposlenom rad na radnom mjestu i u radnoj sredini gdje su, na osnovu procjene rizika sprovedene mjere
zaštite i zdravlja na radu.U tom smislu poslodavac je dužan da obezbjedi preventivne mjere prije početka
rada zaposlenog, u toku rada i kod svake izmjene tehnološkog postupka, u skladu sa propisima iz oblasti
zaštite i zdravlja na radu, radnog prava, tehnoloških postupaka i standarda, propisa u oblasti zdravstvene
zaštite, higijene rada, zdravstvenog, penzijskog i invalidskog osiguranja i druge oblike zaštite.
Prema Zakonu akt o procjeni rizika osnovni je dokument koji se odnosi na utvrđivanje mogućih
opasnosti i štetnosti na svim radnim mjestima i u radnoj sredini, na osnovu čega se procjenjuje rizik od
nastanka povreda na radu i oštećenja zdravlja zaposlenih. Definiše se kao akt koji sadrži opis
pocesa rada, procjenu rizika od povreda i /ili oštećenja zdravlja na radnom mjestu i u radnoj sredini i
prijedlog mjera za otklanjanje ili smanjenje rizika. Na osnovu Zakona izrađen je Pravilnik o procjeni rizika
na radnom mjesti i u radnoj sredini („Sl. glasnik RS“ broj 66/09).
Prema Pravilniku procjena rizika predstavlja sagledavanje organizacije rada, radnih mjesta, sredstava
za rad, sirovina koje se koriste, sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu, kao i drugih elementa koji mogu
da izazovu rizik od povreda na radu, oštećenja zdravlja ili oboljenja zaposlenog, odnosno mogu da izazovu
rizik po bezbednost i zdravlje na radu.

Shodno tome, bitno je da se procjeni opasnost, odnosno suštinsko svojstvo radnog materijala i
opreme, kao i metoda rada, koji potencijalno mogu prouzrokovati povredu, vjerovatnoću da će se to desiti,
kao i stepen povrede i procjenu tog rizika.

9
III. PRAVNI OSNOV

10
Propisi u oblasti zaštite i zdravlja na radu

 Zakon o zaštiti na radu (“Sl.glasnik RS”, br.1/08)

 Zakon o zaštiti od požara (“Sl. glasnik. RS”, br. 6/09)
 Zakon o radu (“Sl. glasnik RS”, br.55/07)
 Pravilnik o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini (“Sl.glasnik RS”, br.66/08)
 Pravilnik o prethodnim i periodičnim ljekarskim pregledima radnika na radnim mestima sa
povećanim rizikom (“Sl.glasnik RS”, br.68/08)
 Pravilnik o postupku i rokovima preventivnih i periodičnih pregleda i ispitivanja opreme za rad i
preventivnih i periodičnih ispitivanja uslova radne okoline ("Sl.glasnik RS", br.66/08)
 Pravilnik o postupku utvrđivanja ispunjenosti propisanih uslova u oblasti zaštite i zdravlja na radu
("Sl. glasnik RS“, br.70/08)
 Pravilnik o merama i normativima zaštite na radu na oruđima za rad („Sl.list SFRJ“, br.18/91)
 Pravilnik o načinu vođenja evidencija („Sl.glasnik RS „br.63/09)
 Pravilnik o načinu i postupku osposobljavanja radnika za bezbjedan i zdrav rad („Sl.glasnik RS“
br.42/11)
 Pravilnik o zaštiti na radu pri korištenju električne struje („Sl list SRBiH“ br.34/88)
 Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona ("Sl. list SFRJ", br.53/88 i
54/88 i "Sl. list SRJ", br.28/95)
 Pravilnik o opštim merama zaštite na radu od opasnog dejstva električne struje u objektima
namenjenim za rad, radnim prostorijama i na radilištima ("Sl. glasnik SRS", br.21/89)
 Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja (“Službeni list
SRJ”, br.11/96)
 Pravilnik o zaštiti na radu pri izvođenju građevinskih radova ("Sl.glasnik RS“, br.53/97)
 Pravilnik o opštim mjerama zaštite na radu za građevinske objekte namijenjene za radne i pomoćne
prostorije i radne prostore("Sl.list SRBIH ", br.5/88)
 Pravilnik o tehničkim normativima za viseće skele na električni pogon ("Sl.list SFRJ", br.19/86)
 Pravilnik o tehničkim normativima za dizala na električni pogon za vertikalni prevoz lica i teret (Sl.
List SFRJ br.16/86 i dopuna Pravilnika Sl.list SFRJ br.28/89)
 Pravilnik o zaštiti na radu pri utovaru tereta u teretna motorna vozila i istovaru tereta iz takvih vozila
("Sl.list SFRJ", br.17/66)
 Pravilnik o sredstvima lične zaštite na radu i ličnoj zaštitnoj opremi ("Sl. list SFRJ", br.35/69)
 Pravilnik o jugoslovenskim standardima za protiveksplozijsku zaštitu ("Sl.list SFRJ", br.18/81,
54/91, 62/91, 70/91, 10/92)
 Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta ("Službeni list SFRJ”,
br.62/73)
 Pravilnik o tehničkim propisima za gromobrane (“Sl. list SFRJ”, br.13/68)
 Pravilnik o opštim mjerama i normativima zaštite na radu od buke u radnim prostorijama ("Sl. list
SFRJ", br.21/92)
 Opšti pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri radu ("Sl. list FNRJ", br.16/47,
36/50 osim članova: od 26 do 37, od 50 do 75, od 78 do 86, od 88 do 99, od 104 do 151 i od 184 do
186)
 Pravilnik o opremi i postupku za pružanje prve pomoći i organizovanju službe spasavanja u slučaju
nezgode na radu ("Sl. list SFRJ", br.21/71)
 Pravilnik o zaštiti na radu pri mehaničkoj preradi I obradi drveta I sličnih materijala (Sl.list SRBIH
br.5/86)
 Nacionalni i međunarodni standardi

11
IV. OPŠTI PODACI O POSLODAVCU I PROCJENJIVAČIMA
RIZIKA

12
4.1.Opšti podaci o poslodavcu

Naziv,sjedište i adresa:

ZP „RUDNIK I TERMOELEKTRANA GACKO “A.D. GACKO

Registarski uložak br.:RU-1-559-00

Djelatnost od opšteg interesa koje obavlja preduzeće je:

10.201 -vađenje I briketiranje lignite

40.112 -proizvodnja termoelektrične energije
40.130 -prodaja električne energije

Preduzeće obavlja i slijedeće djelatnosti:

14.110 -drobljenje I lomljenje kamena
14.121 -vađenje krečnjaka I krede
28.520 -osnovni mašinski radovi
40.300 -proizvodnja I snabdijevanje parom I toplom vodom
45.110 -rušenje i razbijanje objekata, zemljani radovi
45.120 -ispitivanje terena bušenjem i sondiranjem
45.241 -izgradnja hidrograđevinskih objekata
45.250 -ostali građevinski radovi koji zahtjevaju specijalno izvođenje ili opremu
45.310 -postavljanje električnih instalacija i opreme
45.500 -iznajmljivanje opreme za izgradnju ili rušenje sa rukovaocem
50.200 -održavanje i opravka motornih vozila
51.510 -trgovina na veliko, čvrstim , tečnim i gasovitim gorivima i sličnim proizvodima
51.900 -ostala trgovina na veliko isključivo za sopstveni račun
52.630 -ostala trgovina na malo izvan prodavnica
52.740 -opravka d.n. (na drugom mjestu napomenuto)
55.101 -hoteli i moteli sa restoranom
55.300 -restorani
60.240 -prevoz robe u drumskom saobraćaju
63.400 -djelatnost drugih posrednika u saobraćaju
65.230 -ostalo finansijsko posredovanje D.N.
70.120 -kupovina i prodaja nekretnina za sopstveni račun
71.210 -iznajmljivanje ostalih kopnenih saobraćajnih sredstava
71.320 -iznajmljivanje mašina i opreme za građevinarstvo
71.340 -iznajmljivanje ostalih mašina i opreme d.n.
72.400 -izrada i upravljanje bazama podataka
73.101 -istraživanje i eksperimentalni razvoj u prirodnim naukama
73.102 -istraživanje i eksperimentalni razvoj u tehničkim i tehnološkim naukama
74.140 -poslovni i menadžment konsalting
74.200 -arhitektonske i inženjerske djelatnosti i tehničko savjetovanje
74.300 -tehničko ispitivanje i analize
85.121 -direktna medicinska praksa
85.130 -stomatološka praksa
90.010 -prikupljanje i obrada voda
90.020 -prikupljanje i obrada ostalog otpada

13
v.d.Direktor: Dragoljub Mučibabić

4.2. Podaci o procjenjivačima rizika

1. Za vršenje procjene rizika poslodavac je angažovao Institut zaštite, ekologije i informatike,

Vidovdanska br.43, Banja Luka, kao pravno lice sa licencom br.1/09 koja je izdata dana
18.03.2009.godine i lica zaposlena u Institutu sa položenim stručnim ispitom

1. Račić Miroslav, dipl.inž.maš., licenca br.1/2009

2. Dr Vesna Paleksić, specijalista medicine rada., licenca br.01-285

3. Šumonja Slobodan, dipl.inž.ZNR; licenca br.5/2009

4. Svitlica Sreto, dipl.inž.maš., licenca br.9/2009

2. Lica koja je odredio poslodavac iz reda zaposlenih za kontakte i davanje podataka za procjenu
rizika:

1. Petar Petrović, dipl.ing.rud.

2. Ranko Savić, ing.org,rada

U procjeni rizika učestovali su zaposleni radnici RUKOVOĐENJA I ZAJEDNIČKIH POSLOVA RJ

TERMOELEKTRANE davanjem informacija o rizicima na radnom mjestu i u radnom okruženju. Pri
sprovođenju postupka procjene rizika prikupljanje podataka obavljeno je neposrednim razgovorom radnika
sa procjenjivačima i popunjavanjem anketnog lista .

14
V. OPIS TEHNOLOŠKOG I RADNOG PROCESA,SREDSTAVA ZA
RAD, OPREME ZA LIČNU ZAŠTITU

15
5.1. Geografski položaj Gatačkog bazena

Gatački basen je smješten u Gatačkom polju u sjeverositočnom dijelu Hercegovine.Prostire se na

površini oko 40 km2, na nadmorskoj visini oko 940 m, u tipičnom kraškom području.Područje se odlikuje
veoma karakterisitčnim klimatskim uslovima, gdje se temparatura kreće od -30 do +37 0 C, sa prosječnim
atmosferskim padavinama od 1750 mm godišnje.Teren je uglavnom ravničarski. Basen je podijeljen na četiri
eksplataciona polja:Zapadno eksplataciono polje, centralno eksplataciono polje, istočno eksplataciono polje I
Povlatna ugljena zona
Prva faza Termoelektrane, blok snage 300 MW puštem je u pogon 9 februara 1983 god.
Termoelektrana je projektovana na 200 000 sati rada.

Slika 1- Geografski položaj Gatačkog ugljenog bazena

16
 Slika 2-: Situacioni plan površinskog kopa „Gračanica“ Gacko

5.2.Zemljišno-knjižna dokumentacija

Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove , Banja Luka, PJ Gacko izdalo je

posjedovne liste nepokretnosti-prepis :

Katastarski
Opština Katastarska opština Broj Datum
srez
Gacko Gacko Gacko 21.0-0-188/2011 14.03.2011.god
Gacko Gacko Kula 1 21.17-952.1-1-57/2009 17.02.2009.god
Gacko Gacko Jasenik 2 21.17-952.1-1-61/2009 17.02.2009.god
Gacko Gacko Dražljevo 1 21.17-952.1-1-63/2009 17.02.2009.god
Gacko Gacko Avtovac 21.17-952.1-1-65/2009 17.02.2009.god
Gacko Gacko Rudo Polje 21.17-952.1-1-24/2011 07.03.2011.god
Gacko Gacko Jasenik 1 21.17-952.1-1-1/2009 17.02.2009.god

5.3.Projektno-tehnička dokumetacija objekata

Poslodavac posjeduje sledeću projektno-tehničku dokumentaciju:

1.Glavni tehnički mašinski projekti po tehnološkim cjelinama:

17
 • Sistem rashladne vode
• GPO-dispozicioni srteži :GPO
• Hemijska priprema vode
• Upravno-administrativni kompleks
• Doprema uglja
• Objekti održavanja
• Uljno-mazutna stanica
• Objekti otpadnih voda
• Objekti šljačištva
• Pomoćna kotlovnica
• Bazeni i pumpne stanice za pepeo i odšljakivač
• Grupacije spremnika gasova
• Kompresorska stanica

2.Građevinski projekti po tehnološkim cjelinama

• Sistemi rashlade vode
• Pumpna stanica cirkulacione rashladne vode
• GPO
• Postrojenje između kotlovnice i dimnjaka
• Visoko razvodno naponsko postrojenje
• Postrojenje 110 kV
• Hemijska priprema vode
• Upravno administrativni kompleks
• Doprema uglja
• Objekti održavanja
• Uljno-mazutna stanica
• Objekti otpadne vode
• Objekti šljačišta i pepela
• Pomoćna kotlovnica
• Grupacija spremnika gasova
• Kompresorska stanica

3.Elektro projekti po tehnološkim cjelinama

• Sistem rashladne vode
• GPO
• Hemijska priprema vode
• Upravno-administrativni kompleksi
• Doprema uglja
• Objekti održavanja
• Uljno mazutna stanica
• Objekti otpadnih voda
• Objekti šljačišta i pepela
• Pomoćna kotlovnica
• Bazeni i pumpne stanice za pepeo i odšljakivač
• Grupacija spremnika gasova
• Kompresorska stanica
• Visokonaponsko razvodno postrojenje
Osnovni sistem TE Gacko čini glavni pogonski objekat (GPO) u čijem se sastavu nalazi mašinska
sala (dimenzija 45x84 m, visine 30 m); bunkerski trakt (dimenzija 12x84 m, visine 55,8 m); kotlovnica
(42x84 m, visine 76,3 m sa aneksom dimenzija 8x60 m i 17x60 m, visine 48,7 m); dimnjak (visine 162 m,
izlaznog spoljneg prečnika 9 m, u osnovi spoljneg prečnika 15 m) i građevinski objekti smešteni ispred reda
"A" (temelji trafoa, jame za ulje, protivpožarni zidovi).
Mašinska sala, bunkerski trakt i kotlovnica su fundirani plitko, na armirano betonskim trakastim
temeljima i temeljima samcima MB 20. Nadzemna noseća konstrukcija je ramovska, od čeličnih profila
povezanih podužnim i poprečnim spregovima (12000 tona čelika). Dimnjak je fundiran na
armiranobetonskoj ploči kružnog oblika, prečnika 21,0m, MB 30, proračunat da primi intenzitet
zemljotresa od VIII stepeni. Ozid je od radijalne kiselootporne opeke zidane u kiselootpornom malteru.
Spoljni zidovi mašinske sale i bunkerskog trakta su obloženi "durisol" pločama, dok su zidovi kotlovnice od
18
talasastog aluminijumskog lima u kombinaciji sa zidom od opeke. Krov mašinske sale i krov na koti +76,3
m kotlovnice je pokriven "siporeks" pločama. Sve tavanice u mašinskoj sali su urađene od armiranog
betona, oslanjaju se na betonske stubove, dok su u bunkerskom traktu spregnute sa nosećim čeličnim
profilima.
Temelj turbogeneratora i napojnih pumpi su armirano betonski dok su temelji mlinova masivni
armiranobetonski blokovi.
Sistem hemijske pripreme vode čine dva reaktora, zgrada demineralizacije, pumpna stanica
sirove dekarbonizirane i prljave vode, zgrada hemijske laboratorije i laboratorija uz reaktore. Svi objekti
su izvedeni od armiranog betona, plitko fundirani, sa ispunom nosećeg skeletnog sistema i zidovima od
fugovane opeke.
Sistem rashladne vode čini rashladni toranj (visine 105 m, prečnika u osnovi 86,0 m) i pumpna
stanica cirkulacione rashladne vode (dim. 25x25 m, visine 14,4 m) koji su međusobno povezani
otvorenim armiranobetonskim kanalima, kao i čelični ukopani cjevovod rashladne vode koji povezuje
pumpnu stanicu i GPO. Rashladni toranj je fundiran plitko; temelji, kada i pršište su od arm iranog betona
dok je noseća konstrukcija plašta prostorna čelična rešetka. Pumpna stanica je plitko fundirani armirano
betonski objekat dimenzija 25x25 m, visine 14,4 m.
Sistem dopreme uglja se sastoji od tračnih transportera i objekata. Iz rudnika se ugalj dovozi
transporterima do drobilišne zgrade koja je površine 880 m2, plitko fundirana urađena kao skeletni sistem.
Presipne zgrade I i II koje se nalaze sa obe strane drobilišne zgrade su urađene kao čelična skeletne
konstrukcija obložene i pokrivene trapeznim limom. Iz njih se ugalj transporterima dovodi na deponiju,
površine 38 925 m2.
Sistem pepela i šljake čine rešetkasti čelični kosi mostovi koji prevoze šljaku iz kotlovnice do
silosa za šljaku. Na mjestima skretanja nalaze se presipne stanice, objekti sa nosećom čeličnom
konstrukcijom i fasadom i krovom od talasastog lima. Pumpna stanica prelivnih voda od odšljakivača je
armiranobetonski objekat sa ukopanim bazenom. Pepeo se cjevovodima koje nose kosi mostovi pumpa do
silosa za pepeo koji sa silosima za šljaku čini jedan armirano betonski objekat, ukupne površine 300 m 2,
plitko fundiran, sa ravnim krovom i fasadom od cementnog maltera.
Sistem tehničkih gasova čine objekat elektrolizne stanice (površine 240 m2, visine 7,3 m, plitko
fundirane skeletne armiranobetonske konstrukcije sa ravnim krovom i ispunom od fasadne cigle), skladište
vodonika i CO2 i skladište kiseonika, CO2 i disu gasa (površine 110 m2, visine 5,5 m, plitko fundiran sa
nadzemnom čeličnom konstrukcijom i limenim krovom).
Razvodno postrojenje 400 KV smješteno je ispred GPO-a, a iza njega ka ogradi se nalazi RP 110
KV. RP 35 KV je smješteno u zgradi (površina 138 m2, visina 6,85 m, plitko fundiran objekat skeletnog
armirano betonskog nosećeg sistema sa ravnim krovom i klasičnom hidroizolacijom). Za nosače aparata i
za portale upotrebljeno je oko 207 000 kg čeličnih profila.
Sistem mazuta čini pumpna stanica mazuta (površine 360 m 2, visine 7,3 m, sa plitko fundiranim
temeljima i armiranobetonskim stubovima preko kojih su postavljeni čelični nosači koji nose siporeks
krovne ploče). Rezervoari sa kadama (površine kada je 2 945 m2, od armiranog betona, temelji rezervoara su
kružni, plitko fundirani). U neposrednoj blizini se nalazi pumpna stanica za turbinsko ulje, objekat po
konstruktivnom sistemu i obradi veoma sličan predhodnom i kada rezervoara turbinskog ulja.
Pomoćna kotlovnica je objekat površine 946 m 2, visine 14,3 m, plitko fundiran na
armiranobetonskim temeljima, sa nosećom nadzemnom konstrukcijom od čelika, sa krovnim i fasadnim
pločama od durisola. U sklopu objekta nalazi se i limeni dimnjak visine 50 m.
Centralna remontna radionica i zatvoreno skladište je objekat površine u osnovi 8 780 m2, visine
10,5 m, plitko fundiran, sa nosećom čeličnom konstrukcijom (oko 1 680 000 kg).
Hangari (4 kom.) dimenzija 20x45 m i 15x40 m, visine 4 m su izvedeni od čelika.
Upravna zgrada je površine 2 960 m2, prizemlje i dva sprata koji su izvedeni u skeletnom
armirano betonskom sistemu, su sa plitko fundiranim temeljima.
Zgrada tehničke uprave je sa GPO-a povezana pasarelom na nivou treće etaže. Armirano betonski
objekat, skeletnog nosećeg sistema, plitko je fundiran, sa ravnim krovom i klasičnom hidroizolacijom,
ukupne površine 3 000 m2.
Vatrogasna stanica je prizemni objekat od armiranog betona, skeletnog nosećeg sistema, površine
428 m2 sa ravnim krovom i ispunom zidova od fasadne opeke.
Garderoba sa ambulantom je prizemni armirano betonski objekat, plitko fundiran. Portirnica
uz glavni ulaz, kao i portirnice uz kapiju 2 i 3 su prizemni objekti, površine oko 35 m2.
Svi objekti TE Gacko su povezani asfaltnim putevima i platoima površine oko 70 000 m2 sa
postavljenim drenažnim cijevima ukupne dužine oko 4 500 m, prečnika od 150 mm do 1 000 mm. Oko
objekata je postavljena metalna ograda visine 2,2 m i ukupne dužine 3 730 m.
19
 Vodovod protivpožarne vode je postavljen u dužini od 5 300 m, sa čeličnim cijevima prečnika od 100
do 300 mm i sa 52 nadzemna hidranta. Fekalna kanalizacija je ukupne dužine oko 2 000 m. Na elektrani
postoji postrojenje za prečišćavanje fekalnih i zauljenih voda ali to postrojenje nije u funkciji.
TE Gacko se snabdijeva vodom iz akumulacije Vrba (14 600 000 m3 vode) s tim da je i akumulacija
Klinja uključena u vodosnabdevanje (6 500 000 m3).
Brana Vrba je izgrađena 1983. god. kao nasuta brana od kamenog nabačaja, obložena armiranim
betonom (protufiltracioni ekran) i sa izvedenom injekcionom zavjesom (6 160 m), 800 m uzvodno od
stare brane Klinje. Dužina brane u kruni je 222 m, širina 5 m (u temeljnoj stopi oko 130 m), a visina oko
43 m. Sa bočne strane izveden je armirano betonski brzotok-preliv. U sklopu brane nalazi se
komandno upravna zgrada površine 408 m2, sa prizemljem i spratom.
Brana Klinje je izgrađena još 1896 godine za vodosnabdevanje Austrougarskih vojnih garnizona,
visine je 23 m, dužine u kruni 142 m i izgrađena je od kamena u veznom malteru. U periodu kada je TE
Gacko izgrađena, brana Klinje (izlaz iz tunela koji je poprečnog preseka 4 m 2 i dužine 2 950 m, sa
prskanim betonom na većem dijelu tunela i sa mjestimičnom betonskom oblogom) je povezana
cjevovodom sa TE Gacko (prečnika 500 mm, dužine 6 220 m, od čelika). U tu svrhu je bilo potrebno
izgraditi most preko rijeke Gračanice, propuste za prolaz cjevovoda ispod puteva, kao i regulacioni zasun
ispred bazena crpne stanice sirove vode u krugu TE.

5.4. RJ Termoelektrana

Termoelektrane su energetska postrojenja koje energiju dobivaju sagorijevanjem goriva, a glavna

primjena i svrha termoenergetskih postrojenja je proizvodnja pare koja će pokretati  turbinu,a potom i
generator  električne energije.
Osnovna namjena im je proizvodnja i transformacija primarnih oblika energije u koristan rad, koji se
kasnije u obliku mehaničke energije dalje iskorištava za proizvodnju električne energije .
Mehanička energija je proizvedena uz pomoć toplotnog stroja koji transformiše  toplotnu energiju.
Imamo pretvaranje hemijske energije u toplotnu koja se pak različitim procesima predaje nekom radnom
mediju. Radni medij  služi kao prijenosnik te energije, često izgaranjem goriva, u energiju obrtanja.
Prema vrsti pokretača (stroj koji u slijedu energetske transformacije prvi pretvara bilo koji oblik
energije u mehaničku energiju) dijelimo ih na: plinsko-turbinsko postrojenje (kružna postrojenja), parna
turbinska postrojenja te kombinirana postrojenja.
Princip rada parnog - turbinskog postrojenja: proizvedena para uz pomoć toplote, dobivena
izgaranjem goriva, odvodi se u turbinu gdje na razne načine ekspandira stvarajući moment koji služi za
proizvodnu električne energije u generatoru. Koristi dinamički pritisak generatora trošenjem vodene pare za
okretanje lopatica turbine. Najveći broj velikih termoelektrana je s  parnim pogonom, kod kojih se uglavnom
koriste parne turbine (oko 80 % električne energije je proizvedeno korištenjem parnih turbina) neposredno
spojene sa generatorom (turbo-generator). U ovim elektranama toplota dobivena sagorijevanjem goriva
predaje se vodenoj pari koja u parnim turbinama proizvodi mehaničku energiju, a koja se u generatoru
pretvara u električnu energiju. Prema drugom zakonu termodinamike sva toplotna energija ne može biti
pretvorena u mehaničku energiju, zato je toplota uvijek izgubljena u okolini. Ako je ovaj gubitak primijenjen
kao korisna toplota, za industrijske procese ili grijanje okoline, parno postrojenje se odnosi na kogeneraciju
parnog postrojenja. Klasično parno-turbinsko postrojenje zasniva se na  Rankinovom procesu  poznatom
iz termodinamike.
Tehnološko-mašinski dio Termoelektrane "Gacko" čini kondenzaciono-oduzimni blok sa povratnim
zatvorenim sistemom hlađenja, projektno instalisane snage 300 MW i raspoložive snage na pragu TE od 279
MW, kompletno sa svim pratećim pomoćnim objektima i postrojenjima. U Glavnom pogonskom objektu
termoelektrane smještena je kompletna oprema kotlovskog i turbinskog postrojenja.
Termoelektrana Gacko projektovana je po blok sistemu kotao-turboagregat kao čisto kondenzacijska
bez odvajanja pare vanjskim potrošačima. Osnovno gorivo je lignit.

Transport uglja iz rudnika “Gračanica” do deponije uglja u krugu termoelektrane i sa deponije uglja
do iznad kotlovskih bunkera vrši se trakastim gumenim transporterima. Drobljenje uglja vrši se u drobiličnoj
zgradi prije odlaganja na skladište, a odlaganje na skladište i uzimanje sa skladišta uglja vrši se pomoću
uređaja “odlagač-uzimač” .
Za potpalu kotla i podržavanje gorenja pri nižim opterećenjima ili pri znatnom smanjenju kalorične
vrijednosti uglja koristi se mazut. Potpala mazuta se vrši propan-butan gasom.

20
Osnovna oprema Termoelektrane je:
-jednokorpusni T obrazni protočni parni kotao sa međupregrijavanjem, za rad na lignitima pomenute
kalorične vrijednosti sa proizvodnjom 990 t/h pare, parametara 25,50 MPa i temperature 545 oC /545 oC,
-kondenzaciona parna turbina tipa K-300-240 nominalne snage 300 MW sa parametrima pare 24,00
MPa, 540 oC /540 oC spojena je direktno sa generatorom. Nominalni broj obrtaja je 3000 ob/min.,
-trofazni sinhroni generator nominalne snage 300 MW, napona 20 kV sa hlađenjem statora demi
vodom, a rotora vodonikom.
Veza sa električnim sistemom Republike Srpske ostvaruje se na naponu 400 kV. Za obezbjeđenje
rezervnog izvora ekektroenergije za vlastitu potrošnju izgrađeno je 110 kV postrojenje koje se napaja preko
110 kV dalekovoda iz pravca Bileće. Takođe u krugu TE Gacko izgrađeno je i 35 kV postrojenje i
transformacije 110/35 kV kao i dva 35 kV dalekovoda.
Upravljanje elektroenergetskim postrojenjima i transformatorima vrši se iz centralne elektro-
komande koja je smještena na koti +9,00 m u vodarnici.
Rashladni sistem je cirkulacioni (zatvoreni) sa hlađenjem rashladne vode na rashladnom tornju.
Pored rashladnog tornja sistem obuhvata i crpnu stanicu i pripadajući cjevovod sa potrebnom armaturom.
Nadoknada gubitaka u pari i kondenzatu u ciklusu “napojna voda-para-kondenzat” vrši se
demineralizovanom vodom. Priprema demineralizovane vode vrši se u centralnoj hemijskoj pripremi vode.
Odlaganje šljake i pepela vrši se u prokvašenom stanju na, za tu svrhu, pripremljenom odlagalištu
udaljenom od teritorije termoelektrane oko 2 km u pravcu juga-jugoistoka.
Zgrada glavnog pogonskog objekta (GPO) je metalne konstrukcije obložena aluminijskim rebrastim
limom (kotlovnica) i durisolom (strojarnica i vodarnica). U unutrašnjosti objekta kao građevinski materijali
korišteni su opeka i beton. Pomoćni objekti su građeni kao stabilni i to sa metalnom konstrukcijom
obloženom durisolom ili rebrastim limom ili u kombinaciji betona i opeke.

Automatika u TE Gacko realizovana je od više grupa koje se prepliću i međusobno dopunjavaju

obezbjeđujući sve funkcije automatike (regulacija, mjerenje i signalizacija, tehnološke zaštite i blokade,
upravljanje i teleinformatiku) u jedinstven i sveobuhvatan sistem automatizacije termoelektrane.
U cilju efikasnije automatizacije izvršena je podjela postrojenja TE na funkcionalne grupe. Pod
funkcionalnom grupom podrazumjeva se dio postrojenja koji ispunjava jedan određen i ograničen tehnološki
zadatak i uključuje sve potrbne aparate i uređaje procesne automatike.Podjela postrojenja u TE Gacko
izvršena je na sledeće funkcionalne grupe: kotao sa ložištem, turbinsko postrojenje, generatorsko postrojenje,
napojno postrojenje- zajedničko postrojenja, pomoćni objekti, postrojenja za prečišćavanje kondenzata,
hemijska priprema vode.

Glavne tehnološke cjeline Termoelektrane su:

 sistem dopreme uglja,
 glavni pogonski objekat koji se sastoji od kotlovskog postrojenja (proizvodnja
toplotne energije) i mašinske sale (proizvodnja električne energije), i
 transport šljake i pepela.
 hemijska priprema vode

21
 Slika 3- Situacija 1-GPO; 2-elektrofiltersko postrojenje; 3-Dimnjak; 4-Transformatorsko postrojenje uz mašinsku salu; 5-
Postrojenje 400 kW ; 6 Postrojenje 110 kW; 7-Rashladni toranj; 8-Pumpna stanica cirkulacione rashladne vode; 10-Centralna
remontna radionica za R i TE; 11-Skladište; 13-Zajedničke službe; 14-Tehnička priprema za TE;15-Laboratorija uz reaktor; 16-
Portirnica uz glavni ulaz u TE;17-Garaža za vatrogasna vozila;18-Restoran; 19-Portirnica uz pomoćni ulaz; 20-Demi rezervoari
3x200 m3;21-HPV-zgrada demineralizacije; 22-HPV-pumpa st.sirove dekarbonizovane i prljave vode; 23-HPV-reaktori;24-
Elektrolizna stanica;25-Skladište vodonika i ugljen –dioksida; 26-Skladište kiseonika, ugljen dioksida i disu gasa;27-Pomoćna
kotlovnica; 28-Dnevni rezervoar nazuta;29-Pumpna stanica za turbinsko izolaciono ulje;30-Skladište turbinskog i izolacionog
ulja;31-Pumpna stanica mazuta;32-Skladište mazura 3x2870m3;33-Kompresorska stanica za opštu potrošnju;36-Protivpožarna
pumpna stanica;38-Stanica za O2 ;39-Stanica za disu gas;42-Visoka naponska kabina za elektrofiltere;43-Stanica za prečišćavanje
regulacionog ulja;45-Zgrada 35 kV postrojenja;47-Ambulanta;48-Garderoba TE;49-Perionica rublja;50-Silosi pepela;52-Hemijska
laboratorija;53-Pumpna stanica prljavih voda54-Postrojenje za prečišćavanje fekalnih voda;;55-Postrojenje za prečišćavanje
zauljenih voda; 56-Taložnik voda od odšljakivača; 57-Sakupljač mulja; 58-Egalizacioni bazeni; 60-Skladište uglja;63-Presipni
toranj za ugalj;64-Drobilišna zgrada; 65-Presipna stanica za ugalj I; 66-Presipna stanica za ugalj II; 67-Presipna stanica za
ugalj III; 68-Presipna stanica za ugalj IV; 70-Kombinovani uređaj; 74-Plato za pranje vozila; 75-Skladište zapaljivog materijala;
76-Otvoreno skladište ;77-Skladište otpadnih materijala; 78, 79-Parking;80-Trafo podstanica br.1;81-Trafo podstanica br.6

22
Slika 4- Tehnološka šema
5.4.1. Doprema uglja

Postrojenje za dopremu uglja služi za:

• dopremu uglja u drobilinu,
• drobljenje uglja,
• uskladištenje uglja,
• obezbjeđenje sa rezervom za 28 dana rada termoelektrane i
• dopremanje izdrobljenog uglja u kotlovske bunkere.

Ugalj se od Rudnika sistemom trakastih transportera doprema u drobilišno postrojenje. Dopuštena

granulacija uglja je 600 mm a garantovana izlazna 30 mm uz maksimalni protok 1 250 t/h.
Vanjsko postrojenje za dopremu uglja sastoji se od postrojenja i građevinskih objekata za prijem,
ulaznu pripremu granulacije uglja, skladištenje (uključujući mašine za skladištenje) i dopremu goriva
uključujući dopunska postrojenja-vaganje, uzimanje uzoraka, separiranje stranih predmeta, opremu za
osiguranje protivpožarne bezbjednosti i bezbjednosti rada.

Slika 5. Tehnološka šema dopreme uglja R i TE Gacko

Doprema uglja obuhvata trakaste transportere od prihvatnog mjesta sa rudnika do drobilane,

drobilišno postrojenje, deponiju uglja podužnog tipa i sistem trakastih transportera kapaciteta 1 250 t/h do
kotlovskih bunkera.
Deponija uglja je opremljena sa dva uređaja (reklajmera) za odlaganje i uzimanje uglja, na i sa
deponije. Kapacitet deponije je 320 000 t uglja. Postoje 3 deponije i to srednja, istočna i zapadna deponija.
Ugalj se deponuje u slojevima po 2 m. Na sistemu dopreme uglja postoji 18 tračnih transportera kojima se
ugalj doprema u 8 kotlovskih bunkera kapaciteta svaki po 260 m3. Tračni sistem je opremljen detektorima
25
metala i elektronskim vagama za kontinualno mjerenje količine uglja na dovodnom transporteru i na odvodnim
transporterima prema bunkerima. Na dovodnoj traci sa drobilane rudnika prema dopremi uglja instalisano je
drobilišno postrojenje .
Izdrobljeni ugalj se sistemom gumenih transportera preko kombinovanih uređaja za odlaganje i
uzimanje uglja može direktno transportovati do kotlovskih bunkera ali ako su isti napunjeni ugalj se, uz
prethodnu homogenizaciju, odlaže na skladište.

Ugalj se na deponuju obezbjeđuje sa dva proizvodna sistema:

• kontinualni sistem DTD (drobilica-traka-drobilica),
• diskontinualni sistem GKD (glodalica-kamion-deponija uglja).

Kod kontinuiranog sistema, iskop uglja se vrši hidrauličnim bagerima i transportuje kamionima do
drobilice u Rudniku. Od drobilice Rudnika tračnim transporterom ugalj se doprema preko drobiličnog
postrojenja TE na deponiju uglja. Ovim postupkom obezbjeđuje se 70% potrebne količine uglja, oko 1 200
000 t godišnje.
Diskontinualni sistem proizvodi ugalj površinskom glodalicom tipa Wirtgen i istovremeno ga drobi
i utovara na kamione. Kamionski se ugalj prevozi direktno na deponiju. Na ovaj način se proizvodi oko 600
000 t uglja godišnje ili 30% ukupne proizvodnje. Postrojenje za prihvat uglja sa kamionskog transporta nije u
funkciji zbog nezadovoljavajućeg kapaciteta.
Unutrašnje postrojenje za dopremu uglja-sastoji se od transportnih traka i sistema za otprašivanje.
Ugalj se iz bunkera doprema u mlinove preko dozatora i transportera grabuljastog tipa (8 kom.).
Izvedba dozatora i transportera je zatvorena sa čeličnim grebačima. Pogon se vrši elektromotorima sa
ugrađenim frekventnim regulatorom. Obrtaji dozatora su promjenjljivi i upravljaju se sa sistema upravljanja
blokom. Obrtaji transportera su fiksni.
Nakon kotlovskih bunkera, ugalj se, u svrhu pripreme za loženje, dalje melje u ventilacionim
mlinovima na granulaciju: ostatak na situ od 90  m je R90 = 50  60%, a na situ od 1000 mikrona R1000 =
2%.

5.4.2. Glavni pogonski objekat (GPO)

GPO je izgrađen tako da posjeduje po širini tri paralelno postavljena prostora i to:
• mašinsku salu
• deaeratorsko postrojenje
• kotlovnicu
• odjeljenje sa zagrijačima vazduha

Po dužini GPO ima 7 polja, pri čemu je svako polje dužine 7 m, a ukupna dužina iznosi 84 m: dužina
mašinske sale i deaeratorskog postrojenja je 84 m dužina kotlovnice iznosi 24 m niži dio i 60 m viši dio, a
dužina odjeljenja sa zagrijačima vazduha iznosi 60 m.
Upravljanje važnijim elementima bloka i kontrola bloka u električnom i tehnološkom dijelu vrši se iz
centralne blok komande smještene na koti +9.00 deaeratorskog odjeljenja, a rasklopnim postrojenjem iz
centralne elektro-komande smještene takođe na koti +9.00 deaeratorskog odjeljenja.
Visina mašinske sale je 27 m. Na koti ±0.00 smješteno je kondenzatorsko postrojenje. Na koti -4.20
smješteni su cjevovodi i drenažni spremnici.
Na koti +6.00 smještene su napojne pumpe (turbo pumpa i dvije elektronapojne). Na koti +9.00
smješteni su turbina i generator. Za remont i montažu opreme u mašinskoj sali montirana su dva mosna
krana nosivosti 125/20 t.
U vodarnici na kotama -4.20 i +4.80 smješteno je upravljanje kablovima. Kota ±0.00 je predviđena
za glavni razvod 6 i 0.4 kV. Kota +15.00 predviđena je za smještaj redukciono rashladnih stanica i dijela
opreme za klimatizaciju u elektro i blok komandi. Na koti +27.50 smješten je spremnik napojne vode sa
deaeratorom, ekspander 20,4 bar za startni režim rada bloka.
Na koti +27.50 smješten je spremnik napojne vode sa deaeratorom, ekspander 2 MPa za startni
režim rada bloka, rashladna mašina u sistemu kondicioniranja i pripadajući cjevovodi i armature. Na koti
+48.90 vodarnice smješten je sistem transportera za ugalj, kojim se ugalj dozira u bunkere.
Kotlovnica je visine 70,4 m, dužine 60 m i širine 42 m. Visina samog kotla je 64,418 m. Gornja kota
bunkera sirovog uglja je +48.00. Ukupno ima 8 bunkera. Na koti 27.50 smješteni su kombinovani uređaji za
doziranje uglja prema mlinovima. Kota +9.00 je predviđena za elektropodrazvode, ekspres laboratoriju i
platformu za opsluživanje gorionika nižeg nivoa. Na koti 0.00 su smješteni mlinovi (8 komada), ventilator
26
recirkulacije svježeg vazduha, duvaljke za transport metalne sačme kojom se čiste zagrevne površine
konvektivnih šahti i zagrijača vazduha. Na otvorenom platou između GPO-a tj. kotlovnice i dimnjaka
smješteni su elektrofilteri, dimni ventilatori i dimovodni kanali. Dimni gasovi se poslije zagrijača vazduha
(cijevni zagrijači) transportuju na elektrofiltere (gdje se odvaja pepeo) pomoću dimnih ventilatora do
dimnjaka. Elektrofilteri imaju efikasnost od 99,8%, a projektovani su tako da se uklapaju u dvije linije
odvoda dimnih gasova (elktrofilter ima dvije komore).
Dimovodni kanali se završavaju dimnjakom visine 162 m, sa donjim vanjskim prečnikom 15 m i
gornjim 9 m.
Mašinsku salu opslužuju dva mosna krana, svaki nosivosti 125/20 t.
Minimalna dozvoljena snaga bloka na čvrsto gorivo je 70% nominalne snage, a minimalno
(potpalno) opterećenje bloka je 30% nominalne snage i to je režim pri kome se troši isključivo mazut kao
gorivo.

5.4.2.1.Mašinska sala

Dispozicija opreme u mašinskoj sali karakteriše se poprečnim položajem turboagregata. Pri

poprečnom položaju turboagregata trase osnovnih cjevovoda rješeno je na optimalan način, kako po
konstrukciji tako i po gubitku pritiska, posebno u dijelu cjevovoda međupregrijavanja koji utiču na
ekonomičnost bloka. Osa bloka postavljena je u sredini između kolona 5 i 6. Gledajući od turbine ka
generatoru, na lijevu stranu postavljaju se zagrijači niskog pritiska, zagrijači mrežne vode, a u podrumu se
postavljaju kondenzacione pumpe prvog i drugog stepena, kao i pumpe za kondenzat iz niskotlačnih grijača.
Sa iste strane je oprema uređaja za prečišćavanje turbinskog kondenzata, i to na kotama 0.00 i +6.00. Sa
desne strane turboagregata su grijači visokog pritiska i napojne pumpe.
Između napojnih pumpi i turbine postavljene su pumpe ejektora, spremnik za regulaciono ulje sa
odgovarajućim pumpama i hladnjacima sistema regulacije turbine. Uz čeoni zid postavljen je rezervoar ulja
za podmazivanje turbine i napojnih pumpi, sa odgovarajućim pumpama i hladnjacima ulja, dolivni rezervoari
turbinskog ulja i regulaconog ulja, pumpa hladnjaka gasa generatora, oprema sistema za hlađenje statora
generatora, hladnjak ulja i uljne pumpe sistema za snabdjevanje generatora uljem.
Uz osu ''1'' u mašinskoj sali postavljene su pumpe toplovodnog sistema za grijanje. Tu su takođe
postavljeni i uređaji za balansiranje, rezervoar za sakupljanje rashladne vode ležajeva i rezervoar za
havarijski sliv regulacionog ulja sa odgovarajućim pumpama.
Mašinska sala se opslužuje sa dva mosna električna krana, svaki nosivosti 125/20 t. Dizanje statora
generatora i njegovo postavljanje na temelje predviđeno je sa paralelnim radom dva krana pomoću traverzi.
Remont bočnih transformatora predviđa se sa strane kolona ''1'' u mašinskoj sali, zbog čega je
predviđen ulaz kolosjeka za transport transformatora u mašinsku salu na koti 0.00.
Podrum mašinske sale nalazi se na koti -4.20. U podrumu se postavljaju drenažni rezervoari,
rezervoari za sakupljanje zauljenih voda, rezervoar za sakupljanje zaprljanog regulacionog ulja. Tu su
postavljeni i cjevovodi rashladne vode, kondenzatora, ostali cjevovodi rashladne vode, cjevovodi tople vode
za grijanje, cjevovodi kondenzata do uređaja za prečišćavanje turbinskog kondenzata, cjevovodi za normalnu
i havarijsku dobavu demineralizovane vode, magistrale za dovod rashladne vode za razne ležajeve te drugi
cjevovodi. Kablovski tuneli takođe su postavljeni u podrumu mašinske sale.
Od mašinske sale do ose ''1'' postavlja se podzemni betonski spremnik za havarijsko izljevanje ulja iz
turbine.

5.4.2.2.Kotao

Kotao ima 24 gorionika raspodijeljena u tri nivoa. Gorionici su ejektorskog tipa i 15 0 nagnuti prema
dole u odnosu na horizontalu. Uz gorionike nižeg nivoa postavljeni su gorionici mazuta (po dva na svaki
gorionik ugljene prašine). Pritisak mazuta pred gorionicima je 0,6 MPa.

Ozid kotla, tj. toplotna izolacija je izvedena šamotnom ciglom i krečnjačko-silicijumskih ploča pri
čemu je u raznim zonama debljina izolacije različita:
• u ložištu 290 mm,
• u konvektivnim šahtima 380 mm,
• u zoni plafona 475 mm,
• u zoni vodenog ekonomajzera 290 mm.

27
 Prilikom sagorijevanja ugljene prašine na zagrevne površine se taloži šljaka i pepeo i to je kota
snabdjevena aparatima za čišćenje zagrevnih površina. To se obavlja sa 8 vodenih aparata sa obduvavanje
ložišta.
Postrojenje za napajanje kotla sastoji se iz deaeratora kapaciteta 1 000 t/h na pritisku od 7,1 bar,
spremnika napojne vode korisne zapremine 100 m3 i grupe napojnih pumpi koja se sastoji iz:
• glavne napojne pumpe pogonjene parnom turbinom koja obezbjeđuje rad bloka u rasponu od 35 do
100% nominalnog kapaciteta;
• dve upusno-rezervne pumpe pogonjene elektromotorima koje obezbjeđuju rad bloka od praznog
hoda do 60% od nominalnog opterećenja

U ložištu kotla se održava podpritisak pri čemu se bilans vazduha i dimnih gasova održava vazdušnim i
dimnim ventilatorima, a u kanalima kojima se dodaje svjež vazduh u ložište i izvode dimni gasovi iz ložišta
ugrađene su regulacione klapne kojima se regulišu protoci i time utiče na podpritisak u kotlu. Vazduh za
podržavanje gorenja se u ložište ubacuje pomoću dva ventilatora, a zatim preko cijevnih zagrijača vazduha u
gorionike zajedno sa mazutom koji se raspršuje parom ili zajedno sa ugljenom prašinom, zavisno od režima
rada bloka.
U ventilatorskom postrojenju kotla ubrajaju se i dva ventilatora recirkulacije dimnih gasova iza
elektrofiltera koji obezbjeđuju dodatne količine gasa koji zajedno sa vrelim gasovima iz ložišta
omogućavaju da se reguliše temperatura ugljene prašine iza mlinova na 180 0S. Navedeni ventilatori nisu u
funkciji.
Ventilator recirkulacije vrućeg vazduha vrši recirkulaciju vrućeg vazduha. Ovaj vazduh se miješa sa
vazduhom iza vantilatora svježeg vazduha (30 0S) te se na ulazu u vazdušni zagrijač obezbjeđuje temperatura
od 101-104 0S a time se sprečava kondenzacija vlage odnosno korozija cijevi ulaznog stepena cijevnog
zagrijača vazduha.
Za obezbjeđenje sigurnog i ekonomičnog rada i u cilju smanjenja personala za opsluživanje u
zavisnosti od električnog opterećenja, procesa sagorijevanja, temperature pregrejanja, rada
napojnodeaeratorskog postrojenja, redukciono-rashladnih stanica predviđena je i automatska zaštita opreme
od havarije i oštećenja.
Nakon generalnog remonta vrši se hidrauličko tlačenje kotla. Nakon završetka montaže kotla vrši se
hemijsko pranje. Kao hemikalije u ovom postupku koriste se limunska kiselina, trilon B i kompleks
deterdženata čime se postiže hemijsko čišćenje cijevnog dijela kotla i pasivizacija površina. Za ovaj proces
izgrađeno je posebno postrojenje u aneksu kotlovskog postrojenja. Vode nakon ovog postupka se odvode u
sistem za prečišćavanje voda od kiselinskog ispiranja kotla.
U toku puštanja TE u pogon vrši se vodeno ispiranje isparivačkog trakta kotla. Koliko dugo će
trajati ispiranje vodom temperature 220-240 0S zavisi od rezultata hemijske analize vode iza ekspandera 20,4
bar. Zagrijavanjem vode, tj. potpalom kotla, u pomenutom traktu se pojavljuje i para koja se, zahvaljujući
separatoru, propušta na daljnje pregrijavanje (para je nakon separatora oslobođena opasnih kapljica), a
separisana voda se uvodi u pomenuti ekspander. Daljnjim zagrijavanjem se povećava količina pare, smanjuje
procenat vode, i pri temperaturi ispred ugrađenih zasuna od preko 410 0S i pritsku u predgrijačkom traktu od
250 bara prelazi se na protočni režim tj. otavarju se određeni zasuni A i B.
Postupci puštanja kotla u rad različiti su za puštanje kotla iz hladnog, toplog ili vrućeg stanja.
U gornjem dijelu ložišta su smješteni viseći širmovi i plafonski zagrijači.
U dvijema konvektivnim šahtama smješteni su konvektivni zagrijači primarne pare, konvektivni
zagrijači sekundarne pare i vodeni ekonomajzeri. Za kontrolu parovodnog režima ovog kotla sa nadkritičnim
parametrima uvedena su četiri stepena ubrizgavanja. Prvo i drugo ubrizgavanje su namijenjeni za zaštitu
grejnih površina srednjeg radijacionog i širmovog zagrijača. Treće i startno ubrizgavanje služi za postizanje
zadane temperature pare na izlazu iz kotla. Eventualne razlike parametara pare fluksova A i B se eliminišu
na spojnom kolektoru.
U fazi puštanja kotla izlazna temperatura pare se reguliše startnim ubrizgavanjem, a u normalnom
režimu rada ovo startno ubrizgavanje nije u funkciji. Sekundarna para se zagrijava u grijačima para-para gdje
je zagrevna para primarna para. Dalje dogrijavanje se vrši na konvektivnim grijačima sekundarne pare uz
regulaciju temperature izlazne sekundarne pare bajpasima, a u havarijskim situacijama ubrizgavanjem iza
konvektivnih grijača sekundarne pare, koja se kao i primarna homogenizira na kolektoru izlazne sekundarne
pare.
Toplotna šema bloka posjeduje na stotine mehanizama i uređaja, desetine hiljada metara cjevovoda,
nekoliko stotina armaturnih dijelova i može se podijeliti na niz sastavnih dijelova:
• osnovna oprema: kotao, turbina, parovodi svježe i međupregrijene pare. Međupregrijanje pare znatno
poboljšava toplotnu ekonomičnost energetskog bloka i pored toga povećava pouzdanost i
28
 ekonomičnost rada dijela niskog pritiska turbine zahvaljujući smanjenju vlažnosti pare koja prolazi
kroz zadnje stepene turbine.
• regenerativni uređaj turbine namijenjen je za zagrijavanje kondenzata i napojne vode. Regenerativni
uređaj obuhvata: površinske zagrijače niskog i visokog pritiska, hladnjak odsisavanja sa zaptivanja
turbine, cjevovode oduzimanja, cjevovode kondenzata pare za zagrijavanje te slivne pumpe.
Regenerativno zagrijavanje napojne vode znatno povećava toplotnu ekonomičnost energetskog bloka
zahvaljujući tome, što se toplota kondenzacije ne gubi u kondenzatoru nego se koristi za zagrijavanje
kondenzata i napojne vode, pa se ova toplotna energija vraća u proces.
• cjevovodi za dovod i odsis pare sa zaptivanja turbine, cjevovodi za progrijavanje prirubnica i vijaka.
• sistem osnovnog kondenzata; obuhvata kondenzatne pumpe prvog i drugog stepena, BOU, cjevovode
kondenzata i linije recirkulacije kondenzata
• deaeracioni uređaj: namijenjen je za odvajanje vazduha rastvorenog u napojnoj vodi uz njeno
zagrijavanje do temperature ključanja koja odgovara pritisku parovazdušne smjese iznad površine
vode. Cilj deaeracije je odstranjivanje agresivnih gasova koji se nalaze u vazduhu (kiseonik i ugljen-
dioksid), koji izazivaju koroziju opreme.Deaeracioni uređaj se sastoji od: deaeracione kolone
mješovitog tipa, koja je smještena iznad rezervoara-akumulatora napojne vode, sistema cjevovoda
kroz koje dolaze različiti tokovi vode u deaerator i parovoda pare za grijanje.
• napojni uređaj: obuhvata napojni cjevovod i napojne pumpe; to su složeni agregati opremljeni
znatnom količinom pomoćne opreme: buster pumpama, sistemima uljnog snadbijevanja, hlađenja
ležajeva i elektromotora te brtvenih zaptivanja. U napojni uređaj takođe spada sistem cjevovoda
napojne vode.
• sistem cirkulacione i tehničke vode: ovim sistemom se obezbjeđuje hlađenje "odrađene" pare u
kondenzatorima, hlađenje vodonika u generatoru, hlađenje zaptivanja i ležajeva mehanizma, hlađenje
ulja u uljnim hladnjacima i sl.
• spremnici (rezervoari) sistem drenaža i slivova.
• sistem startovanja; obezbjeđuje startovanje i zaustavljanje bloka, održavanje praznog hoda te zaštitu
opreme pri graničnim režimima. Elementi šeme startovanja su potpalni separatori, RRS i BRRS,
njihovi spojni cjevovodi i neophodna armatura. Šema startovanja takođe obuhvata pomoćne
cjevovode koji služe za dovođenje pare za zaptivanje i zagrijavanje vode u deaeratoru bloka od
spoljašnjeg izvora pri režimu startovanja (od strane kotlovnice).

Slika 6- Toplotna šema termoelektrane. 1 - kotao; 2 - međupregrijač; 3 - dio visokog pritiska turbine; 4 - dio
srednjeg pritiska turbine; 5 - dio niskog pritiska turbine; 6 - generator; 7 - kondenzator; 8 - pumpa kondezata I
stepena; 9 - BOU; 10 - pumpa kondezata II stepena; 11 – niskotlačni zagrijač napojne vode; 12 - deaerator; 13
-napojna pumpa; 14 – visokotlačni zagrijač napojne vode-

29
 Postrojenje za napajanje kotla sastoji se od deaeratora kapaciteta 1 000 t/h na pritisku 7 bar, rezervoara
napojne vode korisne zapremnine 100 m3 i grupe napojnih pumpi, koja se sastoji od:
• glavne napojne pumpe pogonjene parnom turbinom, koja obezbjeđuje rad bloka u rasponu od 35 do
100% nominalnog kapaciteta;
• dvije upusno-rezervne pumpe pogonjene elektromotorima, koje obezbjeđuju rad bloka od praznog hoda
do 60% nominalnog opterećenja;

Za obezbjeđenje sigurnog i ekonomičnog rada bloka i smanjenja broja radnika predviđena je automatska
regulacija osnovnih tehnoloških procesa:
• kapaciteta kotlovskog agregata u zavisnosti od električnog opterećenja,
• procesa sagorjevanja,
• temperature pregrijanja,
• rada napojno-deaerativnog postrojenja te
• redukciono-rashladnih stanica.

Upravljanje svim važnijim elementima bloka te kontrola bloka u električnom i tehnološkom dijelu, vrši
se iz centralne blok-komande na koti +9,00 deaeratorskog odjeljenja, a rasklopnim postrojenjem iz centralne
elektrokomande smještene, takođe, na koti +9,00 deaeratorskog odjeljenja.
Kotlovsko postrojenje: Blok se sastoji iz turbine ruske proizvodnje tip K-300-240 sa parametrima pare ispred
turbine 235,4 bar i 540 0C i kotlovskog agregata, tip Pp-990-255 (P-64), sa parametrima pare 250 bar i
temperature 545 0C, predviđenog za sagorijevanje sa lignitom. Kotao je T izvedbe, jednokućišni, sastavljen od tri
vertikalne šahte sjedinjene u gornjem dijelu horizontalnim gasovodom. Odvod dimnih gasova iz ložišta je sa
donjom izvedbom.
Kotao se napaja vodom preko sistema napojne vode kotla (rezervoara napojne vode, buster pumpe
napojnih pumpi, napojne pumpe sa elektro pogonom i pogonskom turbinom, cjevovoda sa armaturom i
zagrijačima visokog pritiska napojne vode).
Dimni gasovi iz kotla prečišćeni u elektrofilterima se odvode preko dimnjaka visine 162 m.
Tabela 1. Osnovni podaci po kotlu PP 990-255 (P 64)
Red. br. Naziv Parametar
1. Kapacitet po svježoj pari 990 t/h
2. Temperatura svježe pare 545 °C
3. Pritisak svježe pare 250 bara
4. Protok sekundarne pare 800 t/h
5. Temp. sekundarne pare na izlazu iz kotla 545 10
5
0
C
7. Temp. sekundarne pare na ulazu u kotao 305 °C
8. Pritisak sekundarne pare na izlazu iz kotla 42 bar
9. Pritisak primarne pare na izlazu iz kotla 250 bar
10. Temperatura vazduha iza CVZ 324 0C
11. Temperatura izlaznih gasova iza CVZ 180 °C
Temperatura napojne vode na ulazu u kotao:
12. bez VTZ 170 °C
sa VTZ 281 0C
13. Koeficijent korisnog dejstva pp 87,587
14. Dimenzije ložišta po osama cijevi (m) 10,46 x 22,46
15. Dimenzije konvektivnih šahti (m) 19,45 x 5,44
16. Zapremina primarnog trakta 90 m3
17. Zapremina sekundarnog trakta 120 m3
18. Kapacitet ventilacionih mlinova 46 t/h
19. Temperatura aerosmješe 120-200 °C
20. Kapacitet mazutne dizne 1,5 t/h
Karakteristike pomoćne opreme kotlovskog postrojenje: kotao PP-990-255 (P-64) je opremljen
30
sljedećom pomoćnom opremom:
1. ventilaciono postrojenje sa dva ventilatora za odvođenje dimnih gasova , dva ventilatora svježeg vazduha
centrifugalnog tipa i jednog ventilatora za recirkulaciju vrućeg vazduha
2. osam odvojenih sistema za pripremu ugljene prašine sa direktnim uduvavanjem prašine. Svaki od njih se
sastoji od bunkera sirovog uglja (BSU) ; kombinovanog dodavača sirovog uglja (KDSU) i ventilacionog
mlina (VM) sa inercionim separatorom;
3. cjevastim zagrijačem vazduha (CZV) namjenjenim za zagrijavanje vazduha do 324 ºC;
4. kaloriferskim postrojenjem, namijenjenim za zagrijavanje vazduha ispred CVZ do 50 °C;
5. sistem za čišćenje ogrevnih površina od pepela i naslage šljake koji se sastoji od:
• vodenih aparata za čišćenje kotla (8 kom.)
• dugohodni parni duvači za čišćenje konvektivnih pregrijača (KPP, KPSP I i II) (36 kom.)
• sistem za obduvavanje ZPP
• sistem za obduvavanje GZO.

Slika 7- Presjek kotla PP 990 (P-64)

Kotao je opremljen sa 8 mlinova ventilatorskog tipa, i osam kotlovskih bunkera kapaciteta od po

260 t.
Ložište je opremljeno sa 24 gorionika ugljene prašine (u tri reda) i 16 mazutnih gorionika za start
i podržavanje vatre.

Krug za vazduh i produkte izgaranja:

Sastavni dijelovi kotlovskog postrojenja su i:
• dva ventilatora dimnih gasova ,
• dva ventilatora svježeg vazduha,
• cijevni zagrijač vazduha sa zadnje strane kotla, kaskadne izvedbe sa ugrađenim ventilatorom za
recirkulaciju vrućeg vazduha

Potpala kotla iz različitih toplotnih stanja

31
 U zavisnosti od toplotnog stanja opreme režimi puštanja bloka uslovno se dijele na sljedeće grupe:
• iz hladnog stanja: pri potpuno ohlađenom kotlu, parovodima i temperaturi paroupusnih dijelova
CVP i CSP jednakoj ili manjoj od 150 i 100 oC,
• iz neohlađenog stanja: kada je temperatura paroupusnih dijelova CVP i CSP ispod 400 oC,
• iz vrućeg stanja: pri zastoju bloka do 1 sat i zadržanom nadpritisku u traktu kotla do ugrađenih
zasuna, i temperaturi paroupusnih dijelova CVP i CSP iznad 400 oC.

U sva tri slučaja potpala se vrši na separatorskom režimu. Osnovne osobine potpale kotla na
separatorskom režimu su:
- punjenje deaeriranom vodom samo isparivačkog dijela kotla i vršenje početne etape potpale sa isključenim
pregrijačima pare,
• istovremeno pregrijavanje sistema međupregrijanja sa obrtanjem rotora turbine,
• niski startni parametri svježe pare, koji omogućavaju potpuno otvaranje regulacionih ventila
turbine, poslije uključivanja generatora na mrežu,
• korištenje startnih ubrizgavanja za održavanje zahtjevanih parametara pare ispred turbine,
• sliv smješe iz ugrađenih seperatora vrši se prema temperaturi smješe ispred ugrađenih zasuna i
prevodi u cirk cjevovod ili u kondenzator, u zavisnosti od rezultata hemijske analize.

Prevođenje kotla na protočni režim (to jest rad kotla sa zatvorenim slivovima iz potpalnih
separatora), vrši se pri temperaturi smješe ispred ugrađenih zasuna 400 ÷ 415 ºC, i pritisku ispred turbine ≈
235 bar. Prevođenje bloka na normalni pritisak vrši se pri opterećenju 45 ÷ 50% od nominalnog. Regulacija
temperature sekundarne pare prilikom puštanja ostvaruje se parnim bajpasima i startnim ubrizgavanjima.
Uključivanje parnih bajpasa vrši se pri radu turbine na praznom hodu i temperaturi gasova u okretnoj komori
kotla manjoj od 600 °C; isključivanje bajpasa vrši se pri opterećenju 40÷50 MW, prije prevođenja kotla na
protočni režim. Isključivanje parnih bajpasa mora se vršiti postepeno sa uključivanjem ubrizgavanja
sekundarne pare. Regulacija temperatura svježe i sekundarne pare startnim ubrizgavanjima vrši se sve do
dostizanja nominalne vrijednosti. Izbor početne temperature svježe pare iza startnih ubrizgavanja, prije
pokretanja rotora turbine, određuje se na osnovu toplotnog stanja turbine (CVP) što proizilazi iz ograničenja
ohlađenosti dijelova za upuštanje pare u momentu pokretanja turbine i brzine progrijavanja u praznom hodu i
nakon uključivanja u mrežu. Zato prije pokretanja rotora turbine temperatura svježe pare mora biti veća od
temperature vrha CVP za 80÷100 ºC, ali ne veća od 500 ºC prilikom puštanja na separatorskom režimu.
Poslije zastoja bloka preko 72 h, treba izvršiti kompleksnu probu tehnoloških zaštita i blokada, a takođe
predviđeno vrijeme za vruće ispiranje kotla do ugrađenih zasuna sa temperaturom smješe ispred ugrađenih
zasuna 180÷200 ºC .
Ispiranje trakta iza ugrađenih zasuna vrši se nakon kapitalnog remonta ili rekonstrukcije kotla koja je
vezana za masovnu zamjenu cijevi ogrevnih površina pregrijačkog trakta.

Brzo zaustavljanje kotla: Potrebe za brzim zaustavljanjem kotla treba shvatiti ozbiljno; u takvim
slučajevima operativno osoblje radi samostalno, bez usaglašavanja svojih postupaka sa rukovodstvom
elektrane.
1. Kvar na svim protokomjerima napojne vode (ukoliko to prouzrokuje narušavanje režima koji
zahtijeva regulaciju napajanja) ili prekida napajanja bilo koje nitke kotla duže od 30 sekundi.
2. Prestanak rada svih napojnih pumpi.
3. Nedopustivo povećanje pritiska u parovodenom traktu.
4. Prestanak rada više od 50% sigurnosnih ventila.
5. Nedopustivo povećanje ili smanjenje pritiska do ugrađenih zasuna.
6. Pucanje cijevi parovodenog trakta kotla ili pojava pukotina u osnovnim elementima kotla (u
parovodima, napojnim cjevovodima, parovodenoj armaturi).
7. Gašenje plamena u ložištu.
8. Isključenje oba VDG ili VSV.
9. Eksplozija u ložištu, eksplozija ili zapaljenje gorivih naslaga u gasovodima
ili elektrofilterima, zagrijavanje do crvenila nosećih greda kućišta ili kolona
kotla, rušenje obzida kao i druga oštećenja koja ugrožavaju osoblje ili
opremu.
10. Prekid protoka kroz međupregrijanje.
11. Požar koji ugrožava opremu ili mreže distancionog upravljanja armaturom koje ulaze u
šemu zaštita kotla.
32
 12. Nestanak napona na uređajima distancionog upravljanja i automatskog upravljanja ili na
svim kontrolno-mjernim uređajima.
13. Pucanje mazutovoda u zoni kotla - izaziva požar.

Brzina porasta temperature parovodnog trakta kotla: Pri puštanju i zaustavljanju energo-bloka u
debelostjenim dijelovima (kolektorima, cjevovodima, kućištima armature, trojnicima i sl.) usljed
temperaturnih razlika dolazi do temperaturnih naprezanja, čija veličina može biti tako velika da na pojedinim
dijelovima može nastupiti plastična deformacija. Materijali sa velikom plastičnošću, kakvi su čelici koji se
upotrebljavaju u kotlogradnji, podnose nagla toplotna opterećenja, isto tako oni ne mogu izdržati
neograničen broj ciklusa temperaturnih naprezanja vezanih za nagla progrijavanja ili rashlađivanja
materijala.Kao rezultat česte promjene temperaturnih naprezanja dolazi do razvoja plastičnih deformacija,
što dovodi do formiranja i rasprostiranja pukotina. Za mjerenje napona prilikom progrijavanja i hlađenja
metala postoje specijalni davači, kojima se mjeri ''naduvavanje'' cjevovoda u toku rada. Kvalitetan
pokazatelj, po kojem se vrši procjena napona u metalu pri promjenljivim temperaturnim režimima je brzo
progrijavanje metala ili porast temperature. Dozvoljene brzine progrijavanja parovoda vrućeg
međupregrijavanja, s obzirom na orijentaciju na livene dijelove, znatno su veće od brzina progrijavanja
parovoda svježe pare, zato su određene brzine progrijavanja (hlađenja) koje iznose 15 °C/min za područje
temperatura ispod 500 ºC i 5 ºC/min iznad 500 ºC, što utiče na obezbjeđenje bržeg i ujednačenijeg
progrijavanja tih parovoda.
Prelaz sa sagorjevanja mazuta na ugljeni prah: Početak dovođenja ugljene prašine u ložište, za gorivo
kod kojega sagorivi gasovi čine manje od 15%, dozvoljava se ukoliko je toplotno opterećenje kotla na
potpalnom režimu većem od 30% nominalne vrijednosti. Za gorivo kod kojega sagorivi gasovi čine više od
15%, dozvoljava se dovođenje ugljene prašine pri manjem toplotnom opterećenju, koje mora biti definisano
lokalnom instrukcijom, što opet zavisi od obezbjeđenja stabilnog paljenja ugljene prašine. Prilikom puštanja
kotla, poslije kratkotrajnog zastoja (do 30 min), prelazak na sagorijevanje tvrdog goriva kod kojeg sagorivi
gasovi čine manje od 15%, dozvoljen je pri toplotnom opterećenju kotla većem od 15% nominalne
vrijednosti.

5.4.2.3.Turbopostrojenje

Osnovni element turbinskog postrojenja je kondenzaciona parna turbina ruske proizvodnje LMZ S.
Petersburg, tip K-300-240-1, koja se sastoji iz tri cilindra: visokog pritiska (CVP), srednjeg (CSP) i niskog
dvoprotočnog (CNP). Svježa para iz kotla se sa dva parovoda dovodi do stop ventila cilindra visokog
pritiska, a zatim, preko prepusnih cijevi i regulacionih ventila u cilindar visokog pritiska CVP. To je
jednoosovinski, trocilindrični agregat kondenzacionog tipa sa odvodom pare na međupregrijavanje, sa osam
neregulisanih oduzimanja pare i sa cilindrima visokog, srednjeg i niskog pritiska. Cilindar nisog pritiska je
izveden kao dvofluksni tako da se sa krajnjih stepena ovog cilindra para vodi u kondenzator.
Osovine cilindara visokog i srednjeg pritiska su kruto spojene kao i osovine cilindara niskog pritiska
i generatora. Veza cilindara srednjeg i niskog pritiska je poluelastična. Fiksna tačka turbine je na cilindru
niskog pritiska (kućišta).
Osnovne karakteristike turbine su slijedeće:

nominalna snaga 300 MW

broj obrtaja 3 000 ob/min

broj neregulisanih oduzimanja 8

potrošnja pare 962 t/h

apsolutni pritisak ispred AZV 240 bar

temperatura ispred AZV 545 0C

pritisak u kondenzatoru 0,072 bar

pritisak pare na ulazu u turbinu 25 bar

temperatura pare (primarne) 540 0C

pritisak pare na ulazu u turbinu 240 bar

temperatura sekundarne pare 540 0C

pritisak pare na izlazu iz cilindra visokog pritiska 42 bar
 0
temperatura pare na izlazu iz cilindra visokog pritiska 305 C

pritisak u kondenzatoru pri 25 0S rashladne vode i pri 36 000 m3/h je 0,072 bar

kondenzator turbine Dvoprotočni-površinski tip 300-KPS-4 površine 15400 m2

33
 Svježa para iz kotla pritiska 240 bar i temperature 540 0C dolazi u dva paralelno uključena
zatvarača cilindra visikog pritiska. Nakon izlaza iz cilindra visokog pritiska para se odvodi ponovo u kotao
gdje se naknadno pregrijava, a potom vodi u cilindar srednjeg pritiska (CSP) preko stop i regulacionih
ventila. Cilindar srednjeg pritiska je protočan sa direktnim tokom i dijeli se na srednji dio i dio niskog
pritiska. Srednji dio ima 12 stepeni, posle kojih se 2/3 količine pare odvodi na cilindar niskog pritiska, a 1/3
prolazi preostalih 5 stepeni niskog pritiska i potom odlazi u kondenzator. Cilindar niskog pritiska je
sastavljen iz dva protočna dijela sa po 5 stepeni u svakom toku, iz kojih se para odvodi u kondenzator
površinskog tipa.
Pored navedenog, turbinsko postrojenje obuhvata i sljedeće sisteme: sistem regulacije i zaštite,
podmazivanja, kondenzacije i regenerativnog zagrijavanja niskog pritiska (kondenzator, pumpe za
kondenzat, ejektorske pumpe, ejektore, rashladne pumpe, zagrijače nisko i visokog pritiska i deaerator sa
rezervoarom napojne vode, cjevovode i armaturu) i sistem zaptivanja.

Slika 8- Presjek turbinskog postrojenja K-300-240-1

Turbina ima osam oduzimanja za regenerativno zagrijavanje osnovnog kondenzata i napojne vode u
zagrijaču niskog pritiska, deaeratoru i oduzimanje za napajanje napojne turbo-pumpe.
Kućište turbine i parovodi izolovani su slojem toplotne izolacije kojom je osigurano da temperatura
vanjskih površina bude max. 50 0C pri temperaturi okoline 25 0C.

Sistem regulacije i zaštite turbine K-300-240-1: Sistem regulacije turbine se ostvaruje

elektrohidraulički i strukturno se sastoji od električnog i hidrauličnog dijela, čiji je rad uzajamno povezan.
Sistem automatske regulacije je namijenjen za:
• automatsko održavanje broja okretaja turbo-generatora sa odstupanjem oko 4,5% i kompenzaciju
štetnog uticaja velike količine pare koja se akumulira u međupregrijanju, na stabilnost turbine,
• sprečavanje povećanja broja okretaja rotora turbine prije uključenja centrifugalnih isključivača
turbine, pri trenutnom skidanju opterećenja sa isključenjem i bez isključenja generatora.

Davači sistema regulacije su:

• mehanički davač brzine obrtanja,
• električni davači aktivne snage generatora,
• pritisak u liniji svježe pare i
• pritisak u liniji međupregrijane pare.

34
 Izvršni elementi sistema regulacije su: hidraulični servomotori regulacionih ventila cilindra visokog
pritiska (CVD) i cilindra srednjeg pritiska (CSD); predaja signala od davača na izvršne elemente vrši se
preko električnih i hidrauličnih pobuđivača.
Hidraulični dio sistema regulacije vrši otvaranje regulacionih ventila turbine po zadanom redoslijedu
i po zadanim karakteristikama. U hidrauličnom dijelu sistema regulacije postoji mehanički davač broja
okretaja (regulator brzine), koji je izveden kao sverežimski, centrifugalni, kontinualni, sa vrlo malom
neosjetljivošću i približno paraboličnom karakteristikom u zavisnosti od brzine obrtanja.
Električni dio sistema regulacije turbine je sastavni dio elektrohidrauličnog sistema regulacije i
namijenjen je za:
• sprečavanje povećanja brzine obrtanja turbine do izbacivanja centrifugalnih isključivača pri
trenutnom rasterećenju generatora, sa isključenjem i bez isključenja generatora iz mreže,
• za poboljšanje stabilnosti turbogeneratora i kompenzaciju štetnog uticaja međupregrijane pare na
stabilnost sistema i
• ograničenje snage agregata do zadanog nivoa na signalu tehnološke zaštite ili protivhavarijske
automatike.

Za osiguranje rotora turbine od prekomjernog povećanja broja okretaja, turbina je snabdjevena

sistemom zaшtite koji brzo prekida dovod svježe pare u cilindar visikog pritiska i pare poslije
međupregrijanja u cilindar srednjeg pritiska pri povećanju broja okretaja za 11 do 12% iznad nominalnog.
Ova zaшtita se ostvaruje sa dva centrifugalna isključivača udarnog tipa. Svaki od njih djeluje preko sistema
poluga na svoj razvodnik. Djelovanje centrifugalnih isključivača duplira se dopunskom zaшtitom, stvorenom
u bloku razvodnika regulatora brzine, koja djeluje na razvodnik automata sigurnosti pri povećanju broja
obrtaja turbine za 14% iznad nominalnog.
Sistem zaшtite turbine ima elektromagnetni isključivač, koji isključuje turbinu pri pojavi slijedećih
havarijskih situacija:
• nedozvoljenog osnog pomjeranja rotora turbine,
• nedozvoljenog sniženja vakuuma u kondenzatoru,
• nedozvoljenog pada pritiska ulja za podmazivanje ležajeva turbine,
• povećanje nivoa u bilo kom od zagrijača visokog pritiska,
• nedozvoljenog sniženja temperature pare pred turbinom,
• havarijskog zaustavljanja bloka iz bilo kojeg razloga.

5.4.2.4.Kondenzator

Kondenzator turbine je namijenjen da sakupi zasićenu paru koja je izvršila rad u zadnjim stepenima
niskog pritiska CSP i CNP, da je ohladi i kondenzuje, usljed čega se fomira vakuum. Kondenzovana voda se
sakuplja u dva skupljača kondenzata odakle se kondenzionim pumpama vraća u ciklus bloka. Kondenzator
služi za sliv vruće vode, potpalne pare poslije R-20 i BRRS, sliv pare iz sistema međupregrijanja kroz slivne
ventile. U kondenzator se takođe sakupljaju drenaže oduzimanja i izduvi iz ekspandera niskog (NP), srednjeg
(SP) i visokog pritiska (VP). Konstruktivno, kondenzator predstavlja zatvoreni sistem koji možemo podijeliti
na četiri sistema:
1. sistem po rashladnoj vodi,
2. parni dio kondenzatora,
3. kondenzatni dio,
4. sistem odsisavanja gaso-vazdušne smjese.

Kondenzator turbine K-300-240 izrađen je iz dvije zasebne polovine, što dozvoljava (ukoliko je
neophodno) da se izvrše profilaktički radovi na čišćenju cijevnih paketa od prljavštine, zaptivanje oštećenih
cijevi na jednoj od isključenih polovina prilikom rada turbine. Unutrašnjost svake polovine ima, na ulazu
rashladne vode i na njenom izlasku iz kondenzatora, jedan opšti cijevni paket razdvojen pregradom. Zadnji
cijevni paket je opšti.
Cirkulaciona voda dovodi se pomoću cirkulacionih pumpi kroz dvije potisne cijevi sa pritiskom
2÷2,5 bar. U ulazne komore kondenzatora prolazi kroz cijevi i dolazi u zadnju povratnu komoru, odakle se
voda vraća i popunjava izlaznu komoru i dalje ide pod pritiskom 0,8÷1,2 bar u rashladni toranj.
Cirkulaciona voda služi kao rashladni medij za kondenzaciju zasićene pare poslije izvršenog rada i izduva iz
zadnjih stepeni CSP i CNP.

35
 Parni dio kondenzatora se sastoji od uređaja za prihvat sliva pare poslije BRRS, grla kondenzatora
povezanih sa izduvom CNP i CSP i prostora između cijevi cirkulacionog sistema kondenzatora. Zasićena
para obstrujava cijevi i odaje toplotu kondenzacije rashladnoj vodi kroz zidove cijevi.
Kondenzacijom pare u kondenzatoru se stvara vakuum. Za održavanje vakuuma i odsisavanje štetnih
neekspandiranih gasova, a takođe i vazduha koji dolazi u kondenzator zbog nezaptivenosti vakuum-sistema,
ugrađen je sistem za odsisavanje tih gasova prema osnovnim vodostrujnim ejektorima. Zato su unutra
ugrađene specijalne komore, povezane sa parnim dijelom kondenzatora na koje su priključeni cjevovodi sa
ventilima koje vode na osnovne ejektore.

Kondenzacioni uređaj se sastoji od:

-kondenzatora,
-uređaja za hlađenje vazduha,
-kondenzacione i cirkulacione pumpne stanice,
-vodenih filtera,
-cjevovoda sa neophodnom armaturom.

Rashladna površina kondenzatora, koju čine ravne cijevi učvršćene između dvije osnovne ploče,
sastoji se iz dva cijevna snopa smještena u jednom kućištu. Svaki cijevni snop kondenzatora ima odvojeni
dovod i odvod rashladne vode, čime je omogućeno isključenje i čišćenje cijevnog snopa bez zaustavljanja
turbine. Cijevi su uvaljane u osnovne ploče, a za održavanje potrebne zaptivenosti ovih spojeva pri različitim
režimima rada kondenzatora, svaki cijevni snop sa strane povratne vodene komore ima aksijalni
kompenzator koji obezbjeđuje kompenzaciju razlike temperaturnih širenja kućišta kondenzatora i cijevnih
snopova. Kondenzator je postavljen na opružne oslonce da se omogući toplotno širenje čitave konstrukcije.
Odrađena para sa turbine dolazi u međucijevni prostor kondenzatora gdje se kondenzuje i
kondenzat se skuplja u dva sakupljača kondenzata smještena na donjem dijelu kondenzatora. Odatle
kondenzatne pumpe I stepena potiskuju kondenzat prema filterima BOU gdje se vrši čišćenje kondenzata od
mehaničkih i hemijskih primjesa. Dalje kondenzat prolazi kroz hladnjak gdje hladi vodu koja cirkuliše u
cirkulacionom krugu hlađenja generatora, a zatim se pumpama za kondenzat II stepena potiskuje kroz
zagrijače niskog pritiska (NTZ) prema dearatoru. Šema predviđa mogućnost rada uređaja pri provođenju
ispiranja bloka kada se zaprljani kondenzat izbacuje u cirkulacioni cjevovod, kao i mogućnost napajanja
dearatora po obilaznim linijama.
Kondenzator je zavaren u jednom komadu. Sastoji se od dvije polovine, svaka od njih po
cirkulacionoj vodi ima dva hoda i može biti isključena pri radu bloka. Cijevi kondenzatora su zavalcovane u
dvije cijevne daske. Za mogućnost toplotnog širenja cijevi vodene komore sa jedne strane imaju
kompenzatore. Odsis nekondenzovanih gasova iz parnog prostora kondenzatora vrši se sa bokova svake
polovine kondenzatora gdje gasovi dolaze kroz specijalne izdvojene snopove rashladne cijevi. U gornjem
parnom dijelu kondenzatora postoje paroprijemni uređaji za dovod pare u količini 450 t/h pri pritisku 6 bar i
temperaturi do 200 C, priključci prijema pare posle odvodnih klapni međupregrijanja i uređaj za napajanje
kondenzatora demineralizovanom vodom od pumpi normalne dobave u količini 50 t/h i havarijske dobave u
količini 200 t/h.

5.4.2.5.Deaeratorsko odjeljenje

Deaeratorsko odjeljenje se nalazi između mašinske sale i kotlovnice. Zadovoljavajuće koroziono

stanje parovodenog trakta kotla, cjevovoda napojne vode i osnovnog kondenzata obezbjeđuje se pravilnim
održavanjem vodnog režima i odstranjivanjem koroziono agresivnih gasova (O 2 i CO2) iz napojne vode i
kondenzata. Za odstranjivanje rastvorenih gasova iz vode koristi se termička deaeracija vode. Zato se u
elektranama ugrađuju deaeratori napojne vode sa cilindričnom deaeracionom kolonom protočnog tipa s
nastavkom. U Termoelektrani "Gacko" ugrađen je deaerator visokog pritiska koji radi pod pritiskom pare 7
bar i zagrijavanjem napojne vode do 160 ºC. Voda podvrgnuta deaeraciji, dovodi se u deaeracionu kolonu
kroz mješačku komoru u gornji stepen s nastavkom mješačkog oblika od nerđajućeg čelika, na račun toga
povećava se površina i produžava kontakt vode i pare. Zatim se voda sliva na donju rešetku (u obliku sita)
ispod koje se dovodi para za grijanje sa pritiskom 5÷6 bar. Para prolazi kroz sito u gornji dio glave i dolazi u
kontakt sa vodom koja pošto je prošla kroz nastavak prelazi u kapljičasto stanje, što dovodi do njenog brzog
zagrijavanja do temperature zasićenja. Sam proces deaeracije završava se u tome što je pritisak gasova u
zatvorenom prostoru i u tečnosti jednak zbiru parcijalnih pritisaka.

36
 U deaeratoru se vrši zagrijevanje vode do temperature zasićenja. Parcijalni pritisak vodene pare
iznad nivoa vode dostiže potpuni pritisak iznad vode, a parcijalni pritisci drugih gasova (O 2, CO2, N2)
smanjuju se na nulu, voda se oslobađa od gasova rastvorenih u njoj, koji se odvajaju sa dijelom pare kroz
odzraku u atmosferu ili kroz hladnjak otparaka. Deaerirana voda se sliva u rezervoar akumulator
horizontalnog cilindričnog oblika. Deaeracioni rezervoari namijenjeni su za akumuliranje rezerve napojne
vode i obezbjeđuju sigurnost napajanja kotlova u toku nekog određenog perioda.

5.4.3.Rashladni toranj
Rashladna voda, zagrijana u kondenzatoru, hladi se u zatvorenom sistemu hlađenja preko rashladnog tornja
visine 105 m, sa prirodnom cirkulacijom vazduha. Kapacitet rashladnog sistema je 38 000 m3/h, a
cirkulaciju obezbeđuju pumpe rashladne vode (2+1) (jedna rezervna ) .

Slika 9. Rashladni toranj

Rashladna voda se u rashladnom tornju ohladi za 9 °C, a zatim iz bazena rashladnog tornja po
otvorenom betonskom kanalu dolazi u usisnu predkomoru cirkulacionih pumpi.
Dio vode koji dolazi od cirkulacionih pumpi uzima se ejektorskim pumpama turbine, a dio vode se
koristi za druge svrhe: hlađenje ulja u sistemu podmazivanja turboagregata i sistema zaptivanja osovine
generatora, regulacionog ulja u sistemu regulacije turbine, gasa generatora i u sistemu hlađenja
elektronapojnih i buster pumpi. Dio vode koji uzimaju ejektorske pumpe koristi se za hlađenje ležajeva
mehanizama bloka. Sa jezera Klinje voda dolazi slobodnim padom kroz azbestnocementni cjevovod prečnika
500 mm u bazen sirove vode HTP i u protupožarni sistem.
Rashladni toranj je opšiven talasastim limom od Al-legure. Vodeni bazen, koji služi za sliv rashladne
vode, ima zapremninu 10 974 m3. Ohlađena voda se usmjerava u betonske kanale i predkomoru
cirkulacionih pumpi. Radi isključenja polovine bazena u cilju izvođenja remontnih radova i provjere
zaptivenosti, predviđena je razdjelna, 250 mm debela, željezno-betonska pregrada. Predviđena je takođe i
mogućnost pražnjenja bazena, potpuno ili pojedinih dijelova, u kanalizaciju preko sistema drenaže, sa
zapornom armaturom. Za svaku polovinu bazena predviđena je jedna drenažna cijev. Dreniranje bazena se
vrši na koti -2,15 m. Za rada tornja u zimskom periodu postavljeni su cjevovodi za zagrijavanje bazena i
dovodnog kanala. Zagrijavanje se vrši toplom vodom iz kondenzatora
Orosivač tornja je izveden u dva nivoa; prvi prsten je između kota 6,0 i 7,2 m, a drugi su na kotama
7,55 i 8,75 m. Orosivač je izveden od tankih azbestno-cementnih listova dimenzija 2 500 x 1.200 x 6 mm i 1
800 x 1 200 x 6 mm, spojenih plastičnim vijcima.
Potisni uređaj za rasprskavanje vode sastoji se od 10 cijevnih sekcija koje služe za ravnomjerno
rasprskavanje vode po čitavoj površini rošenja. Magistralni kolektori postavljeni su na kotama 9,255 i 9,40
m, a napravljeni su od čeličnih cijevi F820x7 mm i F530 x 7 mm. Radni rasprskivači su izvedeni takođe od
čeličnih cijevi promjera F159 x 6mm, F133 x 5 mm i F108 x 5 mm.
37
Tehničke karakteristike tornja:

kapacitet po vodi 38 000 m3/h

pad temperature vode 9 0C

površina orošenja 54 000 m2

pritisak vode ispred mlaznice 1,5 mVS

prečnik dovodnog cjevovoda 1 800 mm

prečnik mlaznice 24 mm

broj mlaznica 5 400

visina tornja 104,1 m

prečnik rashladnog tornja u izlaznom presjeku49,6 m

prečnik tornja na koti 0,00 90,3 m

kota nivoa vode u bazenu 0,25 m

kota dna bazena 2,00 m

dubina vode u bazenu 1,75 m

5.4.4.Napojna voda

Napojno postrojenje je namijenjeno za napajanje kotla vodom. Ono se sastoji od tri buster pumpe,
koje dovode vodu pod pritiskom iz deaeratora na do napojne pumpe, obezbijeđujući siguran bezkavitacioni
rad napojne pumpe.
Na bloku su ugrađene tri napojne pumpe od kojih su dvije sa elektro pogonom, a jedna sa turbo
pogonom. Elektro napojne pumpe su izrađene sa polovičnim kapacitetom i koriste se pri startovanju bloka.
Pogon elektro pumpe ostvaruje se pomoću elektro motora preko hidro spojnice i ubrzavajućeg reduktora.
Turbo napojna pumpa koristi se kao osnovna napojna pumpa i obezbjeđuje napajanje kotla u rasponu
opterećenja od 35 - 100 % nominalne vrijednosti. Glavna napojna pumpa se pogoni specijalnom turbinom
ruske proizvodnje, tip OP - 12 PM, sa visokim brojem obrtaja, koja se napaja parom iz trećeg oduzimanja
turbogeneratora. Napojna voda pomoću jedne napojne pumpe cirkuliše kroz grupu zagrijača visokog pritiska
VTZ-6, 7, 8.
Napojna voda se zagrijava u VTZ od 165 °C na 270 °C sa protokom 950 t/h. Cijevni sistem
unutrašnjosti VTZ nalazi se pod punim pritiskom napojnih pumpi, a parna strana pod pritiskom oduzimanja
turbine. To je VTZ – 6 (III oduzimanje), VTZ – 7 (11 oduzimanje), VTZ – 8 (I oduzimanje). Konstruktivno
zagrijač je izrađen u obliku vertikalnog cilindričnog zavarenog kućišta visine 8 860 mm i danceta. Unutar se
nalazi cjevni sistem koji se sastoji od šest kolona spirale. Šema drenaža pare za grijanje VTZ izveden je
kaskadno, iz VTZ-8 u VTZ-7, i VTZ-6. Iz VTZ-6 para dolazi u deaeracioni rezervoar. Pri smanjenju pritiska
pare u oduzimanjima šemom je predviđeno da drenaža iz VTZ-6 dolazi u NTZ-4 a iz VTZ-7 u deaerator.
Takode su na VZT izvedeni odsisi nekondenzujućih gasova kaskadno iz VZT-8 u VTZ-7 i VTZ-6, a iz VTZ-
6 u NTZ-4.
Pri startu bloka i dovođenje opterećenja na nominalnu vrijednost u trajanju 48 h dozvoljava se
povećanje specifične električne provodnosti pare do 50 % a takođe i sadržaj jedinjena natrijuma i silicijeve
kiseline u njoj, a u napojnoj vodi - speciflčne el. provodljivosti, opšte tvrdoće, sadržaj jedinjenja natrijuma,
silicijeve kiseline, željeza i bakra. Pri tome u prva 24 h sadržaj jedinjenja željeza i silicijeve kiseline
dozvoljava se do 50 µg/dm3 za svako od ovih jedinjenja.
Pri startu bloka poslije kapitalnog i srednjeg remonta povećanje ovih vrijednosti do 50% dozvoljava
se u trajanju 96 h. Pri tome u prva 24 h sadržaj jedinjenja željeza i silicijeve kiseline dozvoljava se do 100
µg/dm3 za svako od ovih jedinjenja.

5.4.5.Elektro-tehnička oprema TE
Generator je pomoćnom opremom, preko generatorskih oklopljenih šinskih veza, energetskog bloka
transformatora i postrojenja 400 kV povezan na Elektro-energetski sistem. Generatorske šinske veze su
izvedene kao jednofazno oklopljene od aluminijuma i u njima je ugrađen 20 kV generatorski prekidač i
strujni i naponski mjerni transformatori koji služe za priključak mjerne i zaštitne opreme. Generatorski

38
prekidač 20 kV, 12 kA je starog tipa sa pneumatskim pogonom predviđen za sinhronizaciju generatora, kao i
za isključenje pri djelovanju zaštitnih releja.
Zaštita bloka, koja obuhvata i blok-transformator i transformator sopstvene potrošnje je izvedena kao
statička. Sinhronizacija generatora na mrežu je izvedena kao automatska, sa pulta u termokomandi.
U TE "Gacko" je ugrađeno više energetskih transformatora za prenos električne energije u mrežu i
za sopstvenu potrošnju elektrane. Blok-transformator (1GT) je izveden kao tri monofazne jedinice snage
3x150 MVA sa jednim kao rezerva, proizvodnje SSSR, prenosnog odnosa 20/400 kV, sprege YNd5, uljni,
OFAF hlađenje, proizveden 1978. god. Transformator (21T) namenjen za napajanje sopstvene potrošnje
elektrane sa generatorskog napona 20 kV je trofazni uljni, snage 40 MVA, prenosnog odnosa 20/6,3 kV.
Transformator (1TR) služi kao rezervni, za napajanje sopstvene potrošnje elektrane, proizveden je u SSSR
1978. godine, ima tri namotaja snage 40/20/20 MVA sa prenosnim odnosom 115/6,3/6,3 kV, sprege
YNd5d5.
Transformatori (2MT) i (3MT) su uljni, prenosnog odnosa 110/36,75/6,3 kV, snage 20 MVA i
namenjeni su za napajanje postrojenja 35 kV iz 110 kV postrojenja; proizvedeni su 1977. i 1980 godine.
Pobudni sistem generatora se napaja preko radnog i rezervnog transformatora (GUT) i (RUT).
Radni pobudni transformator je priključen na generatorski napon 20 kV, a rezervni na 6,3 kV, snage 3540
MVA, uljni, proizvodnje 1980.godine.

Tabela 2. Osnovne karakteristike generatora

Red.
Naziv Parametar
br.
N 1 Proizvođač
a p a"R. Končar"j Zagreb,a licenca ELEKTROSILA
n j Rusija
e p
suve 2. Tip trofazni, sinhroni izvedbe,
snage 3. Snaga 300 MW 1000 kVA,
4. Faktor snage 0,85 (smešteni su
u GPO) i
uljnih 5. Napon 20 kV snage 630
(1000) 6. Struja 10,2 kA kVA
7. Broj okretaja 3 000 min -1 (smeštenih u
pomoćnim
8. Način hlađenja vodonikom i vodom
objektima).
9. Pobuda statička
Z a p o v e z i v a n j
razvodno postrojenje, koje je smešteno u neposrednoj blizini GPO sa sjeverne strane. Postrojenje je
izvedeno sa dva dalekovodna polja i po jednim generatorskim, spojnim i mernim poljem. Prekidači
su tipa SF6, proizvodnje Energoinvest, 2000 A, 2500 MVA.
Postrojenje 110 kV se nalazi u neposrednoj blizini 400 kV postrojenja i sastavljeno je od tri
trafo i po jednim dalekovodnim, spojnim i mernim, poljem. Ugrađeni prekidači su tipa SF6, 1600 A.
Postrojenje 35 kV je izvedeno u obliku limenih slobodnostojećih ćelija, sa malouljnim
prekidačima 630 i 1250 A, sastavljeno od tri dalekovodna, dva trafo i po jednim spojnim i mernim poljem.
Razvodna postrojenja 6,3kV su namenjena za napajanje motora 6,3 kV kao i niskonaponskih
potrošača preko transformatora 6,3/0,4 kV. Postrojenja su izvedena kao metal-oklopljena postrojenja sa
izvlačivim malouljnim i SF6 prekidačima, nazivne struje 2.000 A i struje kratkog spoja 29 kA, odnosno 80
kA. Postrojenja 6,3 kV su smeštena u GPO i objektu dopreme uglja.
Razvodna postrojenja 0,4 kV služe za napajanje svih potrošača niskog napona u GPO i svim
pomoćnim objektima. Glavni razvodi su izvedeni kao slobodnostojeći limeni ormani u fiksnoj izvedbi,
nazivne struje 2 000 A, 55 kA, proizvodnje Energoinvest. Sa glavnih razvoda se napajaju podrazvodi.
Za napajanje jednosmernih i sigurnosnih potrošača predviđene su aku-baterije, ispravljači, dizel-
agregati, invertori i odgovarajuća razvodna postrojenja. Aku-baterije su predviđene za napon 220 V, radna i
rezervna, kapaciteta 864 Ah u GPO i 200 i 400 Ah u VN postrojenju. Na baterije su direktno povezani
ispravljači za punjenje i napajanje potrošača napona 220 V preko razvodnih postrojenja. U slučaju nestanka
naizmeničnog napona, predviđen je dizel- agregat snage 500 kW proizvodnje SSSR i noviji 520 kW

39
proizvodnje DALE, England. Preko inventara, napajanih sa razvoda 220 V, vrši se sigurnosno napajanje
potrošača.
Napajanje svih potrošača SN i NN je izvedeno preko energetskih kablova odgovarajućih tipova i
presjeka. Kablovi se u GPO i drugim objektima polažu na kablovskim regalima, a u spoljnjem prostoru
direktno u zemlju.
Instalacije unutrašnjeg i spoljnjeg osvjetlenja su izvedene preko svjetlosnih izvora različitih tipova,
zavisno od prostora gdje se koriste. Instalacija uzemljenja i gromobrana je izvedena preko Cu užadi i
FeZn odgovarajućeg preseka. Zavisno od prostora u koji se postavljaju, izvedene su odgovarajuće
instalacije grijanja, ventilacije i klimatizacije.

5.4.6.Procesni nadzorni-upravljački sistem TE GACKO

Distribuirani sistem za upravljanje „ OVATION “, zasnovan na ANSI otvorenom standardu, koristi

komercijalno raspoložive hardverske platforme, operativne sisteme i mrežne tehnologije. Sistem izvršava
upravljačke funkcije kroz distribuiranu bazu podataka. Osim vrednosti ulaznih i izlaznih veličina
( trenutnih i istorijskih ), granica opsega i alarmnih vrijednosti procesnih tačaka, baza podataka sadrži i sve
ostale informacije o sistemu, uključujući i podatke o konfiguraciji sistema i upravljačke strukture. Ovakav
pristup omogućava distribuciju funkcija u više nezavisnh procesora.
Komunikaciona mreža „ OVATION “ sistema, u obliku dvostrukog prstena, zasniva se na komercijalnom
FDDI ( Fiber Distributed Data Interface ) protokolu, što omogućava brzinu prenosa od 100 Mb/s i
distribuciju informacija od 200 000 procesnih tačaka u sekundi kroz sistem. Kontroleri sistema „ OVATION
“ bazirani su na standardnoj „PC“ arhitekturi sa „ Pentium “ procesorima i PCI/ISA 32-bitnom magistralom.
„RTOS“ operativni sistem za rad u realnom vremenu je u skladu sa otvorenim „ POSIX 1003,1b“
standardom. Do 16 000 tačaka može biti priključeno jednom kontroleru, a od toga maksimalno do 1024
analogna ili 2000 digitalnih proesnih signala, odnosno do maksimalno 128 ulazno-izlaznih modula.
„OVATION “ kontroler je dizajniran da izvršava brojne funkcije uključujući:
1. kontinualno (PID) upravljanje
2. logičko upravljanje
3.specijalne logičke i vremenske funkcije
4. prikupljanje podataka
5. analiza sekvence događaja
6. kompenzaciju hladnog kraja termoelementa
7.provjeru opsega procesnih veličina i senzora
8.provijeru alarmnih granica procesnih veličina
9.konverziju signala u inžinjerske jedinice

Upravljačka logika i pripadajući signali mogu biti podijeljeni u pet cijelina, čije se vrijeme
izvršavanja podešava u opsegu od 10 ms do 30 ms. Za analizu redoslijeda pojave bitnih signala koriste se
posebni „SOE“ (sequence of events) ulazni moduli sa rezlucijom 1/8 msek. Redudintnost se obezbijeđuje
udvojenim kontrolerima, mrežnim i I/O interfejsima, kao i odvojenim napajanjem kontrolera, I/O modula i
pomoćnim napajanjem ulaza. Rezervni kontroler prati stanje radnog kontrolera i istovremeno uzima sve
podatke o procesu iz njegove memorije, tako da u slučaju kvara upotpunosti i bezbijedno preuzima sve akcije
radnog kontrolera. Sistem raspolaže širokim spektrom ulazno-izlaznih analognih i digitalnih modula.
Ožičenje se izvodi na bazi modula, tako da se eventualna zamijena modula može izvršiti u toku rada, bez
isključenja sistema i korišćenja bilo kakvog alata. Ugrađeni osiguraži štite uređaje od kratkog spoja na
ulaznim linijama. Osim uobičajnih miliamperskih, milivoltnih, „RTD“ i digitalnih modula, na obijektu TE
GACKO korišteni su i SOE moduli kao i RLI moduli za upravljanje regulacionim ventilima.
Upravljački dio „OVATION“ sistema u TE GACKO čini pet parova redudantnih kontrolera. Prvi
kontroler [drop 11( drop 111)] upravlja tehnološkom cijelinom voda-para kotao: buster pumpe, napojne
elektro pumpe, napojna turbo pumpa, 49 regulacionih i 20 „on-off“ ventila. Kontroler obrađuje 329
analognih ulaza, 2 analogna izlaza, 427 digitalnih ulaza i 244 digitalnih izlaza, ukupno 1002 signala.
Funkcije drugog kontrolera [drop 12(drop 112)] je upravljanje tehnološkom cijelinom gorivo-vazduh;
mlinovi, ventilatori dimnog gasa, sviježeg vazduha i redilkulacije, 55 regulacionih i 50 „on-off“ ventila i
klatna. Procesnu sliku čini 11150 signala: 239 analognih ulaza, 6 analognih izlaza, 503 digitalna ulaza i 402
digitalnih izlaza. Treći kontroler [drop 13( drop 113)] nadzire rad turbine i pripadajućih mehanizama i
ventila, kao i kondezatnih pumpi I i II stepena, pumpi normalne i havarijske dobave, 37 regulacionih i 71
„on-off“ ventila.Pridruženo mu je 1069 signala: 295 analognih ulaza,46 digitalnih ulaza i 314 digitalnih
40
izlaza. Četvrti kontroler [drop 14( drop 114)] namijenjen je za kontrolu rada generatora, 6 kV i 0,4 kV
postrojenja i prati 994 signal: 234 analognih ulaza, 561 digitalni ulaz i 199 digitalnih izlaza. Funkcije petog
kontrolera [drop 15( drop 115)]je zaštita bloka, kotla, turbine i generatora. Kontroler obrađuje 225 signala:
77 analognih ulaza, 109 digitalnih ulaza i 39 digitalnih izlaza.u ovom kontroleru se izvršava i sotverski paket
„LDC“ ( Load Demend Computer) za regulciju snage.
„LDC“ je realizovan u standardnom „OVATION“ programskom paketu za programiranje logike Control
Builder korišćenjem standardnih logičkih blokova. Njegova funkcija je kordinacija rada kotla i turbine.
Zadana vrijednost snage se propušta kroz softverski model bloka i šalje u određene regulatore opterećenje
kotla i pritiska ispod turbine.
„PID“ regulacija se koristi samo za korekciju ostupanja koja je posledica različitog kvaliteta goriva i sl.
Rezultat ovakvog čvršćeg vezivanja regulacije opterećenja kotla i pritiske ispod turbine je povećana
stabilnost regulacije snage. Princip prigušenja zadane vrednosti kroz softverski model obijekta i korištenje
„PID“ regulacije za korekciju, primijenjen je i na podređene regulatore pritiske sviježek vazduha(sa
korekcijo od regulatora sadržaja kiseonika) i podpritiska u ložištu. Veza operatora i funkcija „LDC“
ostvarena je u obliku sličnom ostalim grafičim rikazima u sistemu, pomoću „OVATION“ programskog
paketa za grafiku „ Graphics Builder“. „LDC“ omogućava operatoru da postavi donju i gornju granicu
zadane vrijednosti snage (ukoliko postoje neka privremena ograničenja) i brzine promijene u skladu sa
mogućnostima kotla i turbine. U slučaju većih odstupanja pomoćnih parametara (podpritiska u ložištu,
pritiska sviježeg vazduha, sadržaja kiseonika, protoka napojne vode i sl.) koje podređeni regulatori ne stižu
da regulišu, „LDC“ automatski smanjuje zadanu vrijednost snage.
Moguće je nezavisno podešavati brzinu i krajnju Tačku smanjenja snage za svaki pojedinačan uzrok. Ovo
kordinisano smanjenje snage značajno smanjuje mogućnost ispada bloka u kritičnim situacijama. „LDC“
preduzima smanjenje opterećenja i u slučaju da su neki mehanizmi dostigli svoj radni maksimum, NPR: u
slučaju da ventilatori dimnog gasa rade maksimalno opterećeni, LDC smanjuje zadanu vrijednostsnage do
nivoa koji odgovara maksimalnom opterećenju ventilatora. LDC ima ugrađenu funkciju da automatski vodi
kotao tokom starta. Osim zaštitnih funkcija i „LDC“peti kontroler [drop 15( drop 115)] komunicira sa
ekspertskim podsistemom za vibracije turbine „COMPASS“ proizvođača „Bruel and Kjaer“.
Ovaj posistem ima sledeće karakteristike
• mogućnost proširenja u budućnosti
• „off-line“ i „n-line“ režim rada
• dodatne softverske mogućnosti analize
• ranopredviđanje kriznih stanja
• ekstremno brza akvizicija vrijednosti vibracija
• praćenje vrijednosti i faza vibracija( vektorski monitoring)
• automatsko izdavanje upozorenjai alarma pri dostizanju kritičnih granica
• hronološki zapisi alarma i akcija na sistemu uključujući analizu nakon ispada.

U komandnoj sali smještene su tri operatorske radne stanice sa po dva monitora, namijenjene za praćenje
procesa i manipulaciju mehanizmima i izvršnim organima u tehnološkim cijelinama kotao , turbina i
generator. Operatorske radne stanice su standardni „PC“ računari sa „Pentium“ procesorima i Windows NT
operativnim sistemom. Operatorima je na raspolaganju 70 grafičkih prikaza za praćenje procesa i
odgovarajući broj pomoćnih prozora za upravljanje mehanizmima ventilima, kao i prozori sa informacijama
o stnju tehnoloških i električnih uslova za uljučenje mehanizma, prozori za promijenu redoslijeda i trenutno
stanje mehanizma koji dijeluje po principu radni-rezervni i prozori za izbor između više mijerenja sa
identičnim mijernim mjestima. Operator može da izabere bilo koje od više mijerenja njihovu srednju, najnižu
i najvišu vrijednost. Sistem automatski isključuje iz izbora neispravna mijerenja(kratak spoj prekid linije ili
odstupanje veće od definisanog). Do 4 vremenska dijagrama sa po 8 procesnih veličina može biti
istovremeno prikazano na jednoj stanici. Procesne veličine mogu biti proizvoljno izabrane ili kao jedna od
unaprijed definisanih grupa tehnoloških srednjih veličina.
Alarmi se prikazuju u obliku liste trenutno aktivnih alarma ili po redoslijedu pojavljivanja. Za svaku mijernu
veličinu mogu se definisati po 4 gornje i donje granice i granice brzine promijene naviše i naniže. Alarmna
lista se može filtrirati po tehnološkim grupama i/ili po prioritetu alarma.
U inžinjerskoj sobi su inžinjerska i istorijska (HSR) radna stanica. To su „Sun microsystems“ računari sa
„Ultra Sparc“ procesorima u „Unix Solaris“ operativnim sistemom.
Na inžinjerskoj stanici su svi programski alati neophodni za rad na sistemu:
-Control Builder za programiranje upravljačke logike, regulacionih kontura i logike zaštite.To je standardni
Auto CAD R14 sa dodatnim funkcijama za crtanje logičkih šemi (izborom elemenata iz biblioteke od preko
100 funkcionalnih blokova sa više podvarijanti), nihovo povezivanje i na kraju prevođenje u grafički oblik
41
koji omogućava da se na svim radnim stanicama mogu uživo pratiti logički uslovi rada pojedinih
mehanizama (linije logičkih signala mijenjaju boju), a na inžinjerskoj stanici mijenjati svi bitni parametri
logičkih blokova(parametri PIDregulatora, vremena vremenskih članova, granice blokova za poredjenje i
sl.).
-Graphics Builder za crtanje procesnih slika. Postoje dva režima rada: grafički i pisanjem programskog koda.
Prelaz iz jednog u drugi način rada je moguć u svakom trenutku, pošto se obe verzije procesne slike
automatski usaglašavaju prilikom svake promjene. Grafički režim je naravno jednostavniji za upotrebu, ali
tekstualni omogućava neke funkcije nedostupne grafičkom režimu.
- I/O Builder za definisanje procesnih tačaka i njihovih karakteristika: pripadnosti kontroleru, frekvencije
osvježavanja, mjernog opsega, opsega signala, alarmnih granica.
- Point Group Builder za formiranje grupa tehnološki srodnih signala za prikazivanje na vremenskim
dijagramima.
- Report Builder za kreiranje štampanih izvještaja. Uz pomoć komercijalnog softverskog paketa
„Applix Spreadsheets“ definišu izgled i sadržaj izvještaja, koji se automatski popunjava realnim
podacima prilikom štampanja.
- Security Builder za definisanje korisničkih imena, lozinki i prava pristupa sistemu i pojedinim
alatima.
Istorijska (HSR) radna stanica po mogućnostima jednaka inžinjerskoj, ali je njen prvenstveni zadatak
automatsko prikupljanje svih podataka i njihovo arhiviranje diskove kapaciteta 5,2 GB. Za arhiviranje se
koriste „Hewlett – Packard“ uredjaj Sure Store Optical 5200ex. Sekundarna mreža terminalskih radnih
stanica ima isključivo „ODBC“ (Open Database Connectivity) pristup bazi podataka. Ovi računari se nalaze
u prostorijama rukovodilaca različitih sektora i inžinjera zaduženih za održavanje, proizvodnju i razvoj.
ODBC omogućava da se, pomoću standardnih programa kao što su „Microsoft Excel“ i „Access“ prate i
prikupljaju trenutni i istorijski podaci o procesnim veličinama i njihova daljnja obrada.
Upravljačko – nadzornim sistemom uspostavljen je optimalni režim rada uz povećanje stepena iskorištenja
bloka, što je najevidentnije kroz:
-olakšano je puštanje TE u pogon uz minimalan utrošak mazuta (30 – 40 % manje nego ranije);
-smanjena je temperatura na izlazu iz ložišta za 50ºC što utiče na kvalitetnije sagorijevanje i povećanu
efikasnost ložišta;
-optimizovana je količina vazduha i opterećenje ventilatora dimnog gasa što utiče na smanjenje potrošnje
mazuta u startu i na optimalizaciju sagorijevanja u svim režimima rada;
-automatizacija dodavanja goriva utiče na smanjenje propada snage i smanjenje potrošnje pri ispadu
pojedinih mlinskih postrojenja;
-mogućnost analize istorijskih podataka omogućava kvalitetno praćenje režima rada i korekcije u cilju dalje
optimalizacije.

5.4.7.Opis pripremnih radova za bezbjedan rad u VN (visoko naponskim) postrojenjima

Dokumentacija za rad na visoko naponskim postrojenjima

a)Dozvola za ulaz je službena dozvola izdata od uprave RJ u čijem se krugu nalaze postrojenja. Ispunjava se
u dva primjerka od kojih jedan ostaje u knjizi a drugi se daje primaocu.

b)Nalogom za rad nadležni rukovodilac obezbjeđuje stručnu osobu za izvršenje konkretnog radnog zadatka.
Nalog za rad treba da postoji za sve radove na objektu.
Nalog za rad može se izdati:
-pismeno preko određenog obrasca
-usmeno ako postoji mogućnost snimanja govora
Nalog za rad treba da je dat tako da je izvršiocu jasan zadatak gdje i šta treba da radi.

c) Dozvola za rad
Dozvola za rad izdaje se za radove u beznaponskom stanju u zonama opasnosti ako je porostor oko dijelova
pod naponom na udaljenosti manjoj od sigurnog razmaka i za radove u blizini napona ako se radi
omogućavanja sigurnog rada mora promjeniti bilo koja mjera osiguranja mijesta rada. Dozvola za rad se
izdaje prije početka radova.

d)Obaviještenje o završetku radova

42
Prijavu završetka radova podnosi rukovodilac radova izveštavajuću ovlašćenu osobu da su radovi završeni,
uklonjen sav alat, materijal i zaštitna oprema i da su radnici udaljeni sa mijesta, te da je obijekat spreman za
stavljnje u pogon.

e) Depeša
Depešom se daju kratka i važna obaviještenja, zatim zahtijev i odobrenje pogonskog značaja. Depeša se
obavezno i obostrano upisuje u knjigu depeša.

f) Program rada
Za složenije radove u kojima učestvuje više radnih grupa može se izraditi program rada. Ovim programom se
obijedinjuje rad grupa i određuje kordinacija radova.
Osnovni principi sigurnosti
Obzirom na stepen opasnosti, a u cilju regulisanja pristupa, uvedena je podijela obijekata
visokog napona na tri zone i to:
I zona- Zona slobodnog kretanja, odnosno zona u kojoj nisu potrebna posebna upozorenja
o ponašanju, ni mijere zaštite. U I zonu spadaju na primjer pogonska postrojenja.
II zona- Zona manipulisanja i kontrole
U II zonu spadaju električne pogonske prostorije.
III zona- Zona opasnosti je prostor oko dijelova pod naponom na udaljenosti manjoj od
sigurnosnog razmaka.
Pristup i kretanje u gore navedenim zonama mora biti u skladu sa sledećim:
-u I zoni dozvoljeno je kretanje svim radnicima sa radnim zadatkom. Za posijetioce je obavezna pratnja.
-u II zoni je dozvoljeno slobodno kretanje radnika elektro struke vlastite radne organizacije, koji dolaze po
radnom zadatku. Za sve ostale radnike u zavisnosti od stepena njihove obučenosti iz područija sigurnosti na
radu i stepenu opasnosti u dijelu obijekta u koji dolaze, ocijeniće se u kom slučaju je potrebna, pratnja
nadzor i primjena odgovarajućih zaštitnih mijera.
-pristup u III zoni dozvoljen je kod radova u beznaponskom stanju.

Rad u beznaponskom stanju

Prije početka rada u bez naponskom stanju sprovode se mijere osiguranja mijesta rada i
to:
I – Isključenje – vidljiv prekid
II – Sprečavanje slučajnog ponovnog uključenja
III – Utvrđivanje beznaponskog stanja
IV – Uzemljenje i kratko spajanje
V – Ograđivanje od dijelova pod naponom
Postupak osiguranja rada treba sprovesti prema datom redosledu:

I – Isključenje – vidljiv prekid

Obijekti, odnosno dijeloviobijekata na kojim će se raditi, moraju biti odvojeni od
napona sa svih strana odakle bi mogao doći napon.
Pri tome moraju biti uspostavljeni sigurnosni razmaci:
Isključenje – vidljiv prekid ostvaruje se :
- rastavljačem
- sklopka – rastavljač
- vađenjem uložaka niskonaponskih osigurača
- rastavljanjem provodnika
Izvodi se na jedan ili više načina u zavisnosti od izvedbe postrojenja i to:
- zaključavanjem ili blokiranjem pogonskih mehanizama
- isključivanjem komandnog napona
- blokiranjem izvora energije za pogon aparata
- uklanjanjem topljivih umetaka osigurača
- uklanjanjem poluga i ručica za vršenje manipulacije
- stavljanjem izolacionih umetaka

II - Sprečavanje slučajnog ponovnog uključenja

43
Postavljanjem tablica zabrane na mijestima upravljanja dijelom postrojenja.
Prema potrebi postavljaju se:
-na spremnosti pogon rastavljača sa kojima se zabranjuje manipulacija
-na mehanizam za ručno isključenje – isključenje prekidača i na komandnom – potvrdni prekidač za
uključenje – isključenje preko elektromagnetnog pogona
-na komandno – potvrdni prekidač za daljinsko upravljanje - na vrata ćelije
-na mjestima gdje je rastavljanjem došlo do namijernog prekida provodnika voda itd.

III – Utvrđivanje beznaponskog stanja

Beznaponsko stanje treba utvrditi prije uzemljenja i kratkog spajanja i to na svim provodnicima koji se
uzemljuju.
Beznaponsko stanje se utvrđuje:
- indikatorom napona
- mijernim instrumentima
- nabacivanjem puškom kod jednosistemskih vodova
- uređajem ili alatom sa izolacionom drškom za mehaničko probijanje kabla
- sklopkom za uzemljenje
Indikator napona treba ispitati neposredno prije korištenja.

IV – Uzemljenje i kratko spajanje

Vrši se na mijestu rada i to na svim provodnicima koji su u normalnom pogonu pod naponom (na niskom
naponu uključujući i neztralni provodnik)

V – Ograđivanje od dijelova pod naponom

Ograđivanje se sprovodi na mijestima gdje se radovi izvode u blizini napona.
Ograđivanje od dijelova pod naponom se izvodi:
-sa izolacionim zaštitnim pločama, pregradama, prekrivačima i sl
-ogradama i oznakama upozorenja

5.4.8.Transport pepela i šljaka

Osnovna postavka tehnološkog procesa je kontinuirano mješanje vode i pepela u masenom odnosu 1:1,
njihov transport u vidu guste hidromješavine, slobodno istakanje u pripremljene kasete i deponovanje u
slojevima, male debljine. Pri kontaktu pepela sa vodom, dolazi do hidratacije izazvane učešćem aktivnog
CaO kao osnovne komponente pepela, pri čemu se gradi Ca(OH)2 uz odvod toplote. Nakon procesa
vezivanja vode, u prisustvu CO2 iz vazduha nastupa proces karbonatizacije (formiranje CaCO3). Proces
hidratacije se dalje nastavlja uz krajnji rezultat formiranje minerala iz grupe tobermorita i etringita.
Dosadašnja iskustva su pokazala da se formira deponija bez slobodne tehnološke vode u kojoj pepeo iz
praškastog stanja prelazi u očvrslu stensku masu.
Za deponovanje pepela formirana je deponija na unutrašnjem odlagalištu PK Gračanica.

Postrojenje za pripremu, transport i deponovanje pepela: Tehnološki proces pripreme,

transporta i deponovanja pepela ima više podsistema koji omogućuju nesmetan industrijski rad, od kojih su
osnovni:

• snabdevanje postrojenja vodom,

• snabdevanje postrojenja pepelom,
• priprema hidromješavine,
• otprašivanje kondicionera,
• transport hidromješavine ,
• deponovanje hidromješavine.

Ukupno su instalirane dvije tehnološke linije (sekcije), jedna radna i druga rezervna. One su
međusobno nezavisne u pogledu snabdevanja pepelom, pripreme hidromješavine i njenog transporta kao i
otprašivanja. Zajedničko im je snabdevanje vodom.

Snabdijevanje postrojenja vodom: Snabdijevanje vodom se vrši iz rezervoara za hemijsku

pripremu vode, odnosno iz akumulacije Klinje, a koristi se u procesu pripreme hidromješavine kao i za
44
zaptivanje muljnih pumpi i otprašivanje. U zgradu silosa, u kome je smešteno postrojenje za pripremu
hidromješavine, voda se iz rezervoara HPV transportuje pumpama za vodu (poz. 101), čeličnim cjevovodom
ND 300 (poz. 100), u količini od oko 150 m3/h.
Razvod vode do odgovarajućih potrošača vrši se:
 čeličnim cjevovodom ND 200 (poz. 200) za snabdjevanje kondicionera,
 čeličnim cjevovodom ND 65 preko pumpi (poz. 211) za snabdjevanje vodom otprašivača i zaptivanje
muljnih pumpi.

Radom pumpi za vodu obezbeđuje se pritisak od 11 bar, koji se preko regulacionih ventila (po. 221 i
231) redukuje na pritisak od oko 5 bar, a zatim se cevovodom ND50 (poz. 220) snabdevaju vodom muljne
pumpe i havarijski ispust na kondicioneru, odnosno cjevovodom (poz. 230) se vrši snabdevanje otprašivača.
Na obe grane su instalirani mjerači protoka i pritiska, preko kojih se kontroliše funkcionisanje ovog dijela
sistema.
U slučaju potrebe, tehnološka voda se može koristiti i preko rezervoara na koti 42 m za havarijsko
ispiranje kondicionera i cjevovoda hidromješavine, što je izvedeno preko cjevovoda (poz. 109).
Sva tehnološka voda koja se troši u kondicioneru za pripremu hidromješavine kao i voda koja se
troši na zaptivanje muljne pumpe i u otprašivanju, zajedno sa pepelom dospijeva na deponiju.
Snabdevanje postrojenja pepelom: Prema postojećem tehnološkom sistemu, pepeo se u suvom
stanju transportuje do silosa gde se skladišti. Skladišni prostor ima dvije zasebne ćelije, a pepeo se može
skladištiti u bilo koju ćeliju. Postrojenje za pripremu hidromješavine je vezano svako za jedan silos, bez
mogućnosti da se linije snabdjevanja pepelom međusobno ukrste. Pražnjenje silosa je gravitacijsko, a radi
nesmetanog isticanja pepela ugrađene su fluidizacione ploče na konusnom izlaznom dijelu svake ćelije.
Snabdjevanje vazduhom je obezbjeđeno preko duvaljki (poz. 701) smještenih u zgradi silosa. Na izlazu iz
ćelije silosa ugrađen je ručni zasun (poz. 300) koji ima sigurnosnu ulogu. Regulacija pražnjenja pepela vrši
se preko rotacionog dodavača (poz. 301). Zahvaćeni pepeo se preko nasipne vage (poz. 302) gravitacijski
usmerava u kondicioner. Isticanje pepela je slobodno i uvijek iznad nivoa hidromješavine.
Priprema hidromješavine: Priprema hidromješavine se vrši u kondicioneru (poz. 500) koji se puni
tehnološkom vodom i pepelom. Kondicioner predstavlja čeličnu posudu snabdevenu robusnim mješačem i
pogonskom grupom. Zadatak kondicionera u čitavom procesu je da omogući kontakt svakog zrna pepela sa
vodom, što se ostvaruje za period od oko 3 minuta. U kondicioner se prvo dodaje voda, a zatim pepeo, uz
održavanje zadatog masenog odnosa 1:1, odnosno gustine hidromješavine od 1 481 kg/m3.
Kondicioner u kome se vrši priprema hidromješavine snabdjeven je sa više priključaka i izvoda:
priključak za dovod vode koje se nalazi pri vrhu kondicionera i izveden je preko perforiranog distributivnog
prstena koji omogućava ispiranje zidova kondicionera, izvod hidromješavine iz kondicionera za njeno
pražnjenje, koji je smješten na koničnom dijelu kondicionera na najnižoj bočnoj tački, a u istoj ravni
smješten je i havarijski izvod preko koga se hidromješavina gravitacijski prazni i odvodi u privremeni
drenažni prostor (rezervoar), koji se povremeno čisti, utovarom na kamione i odvoženjem na deponiju
pepela. Prelivni otvor je smješten pri vrhu i služi da u slučaju nekog poremećaja rastereti kondicioner tako
što će svu masu odvesti do drenažnog rezervoara, odnosno drenažne jame.
Otprašivanje kondicionera: Otprašivanje kondicionera je neophodno, obzirom da je kondicioner
pokriven i da se pepeo dodaje u praškastom stanju. Obaranje prašine se vrši mokrim otprašivačem u venturi
skruber-u. Prašina se zajedno sa vodom gravitacijski vraća u kondicioner i zajedno sa hidromješavinom
odlazi na deponiju, a čisti vazduh se ispušta u atmosferu.
Transport hidromješavine: Transport hidromješavine do deponije izvodi se u početnom periodu
deponovanja gravitacijski, a zatim prinudno radom muljne pumpe (poz. 505). Jedna muljna pumpa
obezbeđuje dovoljan napor do krajnje kote deponovanja s tim da je pumpa snabdjevena frekventnim
regulatorom broja obrtaja, kako bi se obezbjedio potreban napor na svakoj koti deponovanja.
Cjevovod za transport hidromješavine je izrađen od polietilena visoke gustine (HDPE), koji je
izabran zbog najmanjeg lepljenja karbonatnih naslaga tokom transporta. Cjevovod se vodi preko čelične
konstrukcije tzv. cjevovodnih mostova do oboda PK Gračanica, gdje cjevovod silazi na zemlju, i dalje prema
deponiji odnosno kasetama za istakanje po niskim osloncima. Od zgrade silosa do oboda kopa cjevovod se
vodi pod konstantnim padom od min 0,5%. Od oboda kopa prema prostoru za deponovanje cjevovod ima
pad i do 20%. Dolaskom do početnog nasipa, koji je na južnoj strani deponije, cjevovod se dalje razvodi po
obodnim nasipima saglasno mjestu istakanja. U ovom dijelu cjevovod se vodi pod usponom od minimalno
1%. Ovakvo razvođenje cjevovoda omogućuje njegovo dreniranje poslije ispiranja. Prostor za dreniranje je
obezbjeđen u istočnom dijelu deponije prema centralnom vodosabirniku.
Suv pepeo se iz kotla dovodi cijevima za pneumatski transport (poz. 10, 20 i 30) u silos pepela sa
dve ćelije (poz. 04.A i 04.B). U silosu se pepeo održava u fluidizacionom stanju pomoću komprimovanog
45
vazduha iz kompresorske stanice, koji se dozira preko kuglastih slavina (poz. 705 i 706). Otvori za
pražnjenje silosa opremljeni su sa šiber zatvaračima (poz. 300.A i 300.B) i sektorskim dozatorima (poz.
301.A i 301.B) preko kojih se pepeo dovodi u kondicionere (poz. 500.A i 500.B). Između dozatora i
kondicionera su vage (poz. 302.A i 302.B). U kondicionerima (poz. 500.A i 500.B) se obavlja mješanje
pepela i vode. Iz kondicionera (poz. 500.A i 500.B) se hidromješavina pepela i vode odvodi preko pljosnatog
zasuna (poz. 504.A i 504.B) u centrifugalnu muljnu pumpu (poz. 505.A i 05.B) koja kroz potisni cjevovod
(poz. 506.A i 506.B) transportuje hidromješavinu na deponiju.
Otprašivanje kondicionera vrši se mokrim otprašivanjem preko skruber otprašivača (poz. 400.A i
400.B). Iz otprašivača se, mokar pepeo vraća cjevovodom za mulj (poz. 403.A i 403.B) u kondicionere, a
prečišćeni vazduh se preko centrifugalnog ventilatora (poz. 401.A i 401.B) odvodi u atmosferu.
Mokri otprašivači (poz. 400.A i 400.B) se snabdjevaju vodom kroz cjevovod za sprej vodu (poz.
230) preko leptirastih zatvarača (poz. 236.1 i 236.2). Voda za mokre otprašivače i kondicionere se
transportuje pomoću pumpi za vodu (poz. 101.1 i 101.2) kroz magistralni cjevovod (poz.100) koji se dijeli na
dva cjevovoda: DN 200 (poz. 200), koji kroz leptiraste zatvarače (poz. 203.1 i 203.2) napaja kondicionere i
DN 65, koji se poslije kuglate slavine (poz. 217) dijeli na dvije linije, na kojima su pumpe za zaptivnu i sprej
vodu (poz. 211.1 i 211.2), koje potiskuju vodu kroz nepovratne klapne (poz. 215.1 i 215.2) u potisne
cjevovode (poz. 216.1 i 216.2) do mjerača pritiska (poz 218), odakle se cjevovod račva na dva cjevovoda
DN50. Prva linija cjevovoda DN 65 služi za napajanje skruber otprašivača (poz. 403.A i 403.B) a druga
linija kroz jednosede regulacione ventile (poz. 227.1 i 227.2) za napajanje muljne pumpe (poz. 505.A i
505.B) zaptivnom vodom. Ova linija služi i za havarijsko ispiranje cjevovoda.
Za havarijsko ispiranje cjevovoda, koristi se voda iz rezervoara za interventnu vodu, odnosno
rekonstruisanog bunkera za šljaku (poz. 112) koja se dovodi kroz cjevovod DN200 (poz. 109). U ljetnjem
periodu, u silosu treba da bude stalno oko 200 m3 vode. Silos se prazni kroz ručni ventil (poz. 113). Punjenje
silosa se obavlja kroz isti cjevovod, a ventil (poz. 113) tada treba da bude zatvoren. U zimskom periodu kada
prijeti opasnost od smrzavanja, prije svakog puštanja postrojenja treba napuniti silos, a na kraju rada treba
obaviti pražnjenje.

46
 10 01.B M
02.B 03.B
20 M
30 M

805.1 806.1 806.2

01.A M M M
803.1 803.2
02.A 03.A 805.2
804.1 804.2

04.A
04.B
05.A 05.B
L 701.1 701.3 701.2
L
705.2 705.4 706.2 706.4
705.1 705.3 700.3 706.1 706.3
702.1 702.2 707.2
707.1
700.1 700.2
703.1
300.A 704.1 236.1 703.2 236.2 704.2 300.B

FRO 301.B FRO

301.A 400.A
EM 404.A EM 400.B
EM EM
404.B

401.A 401.B
302.A 302.B

402.A 402.B
403.A 403.B

EM EM 808 800
203.1 203.2
501.A 501.B
L L P 802.2
802.1
500.A t t
502.A 500.B 502.B 807.1 807.2
112 510.A 801.1 801.2
114
230 510.B
max 504.A 503 504.B
t
min 113 118.1
117.A 117.B 118.2
FRO 235 FRO
227.1 220 226 227.2
EM EM
M M
505.A 505.B
507.A 225 P P 234
F F 507.B
224 F F 233
DN 50
508.A 508.B
D 223 231 D
222 232
509.
509.A B

218
P
506.A
216.1 216.2
506.B
215.1 215.2
DN 200

DN 200

DN 150
DN 200

211.1 211.2
DN 200

EM EM

I
DN 65

102.1 102.2
214.1
100 200
F F 214.2
213.1
EM EM 213.2
109
L 101.1 101.2
212.1 212.2
II
103 202 210.1 210.2
111
201
F
115 104 110 217
DN 500

DN 300 511 513

P 105 108
106 512 515
100 520 514 517 600
107
516 518
519

603

602.1 602.2

max EM EM
604 601.1 601.2

min

Slika 10-. Tehnološka šema prikupljanja pepela u silose, priprema, transport i deponovanje hidromješavine

Tabela 3. Legenda uz šemu tehnološkog procesa slike 17.

Poz Naziv Poz Naziv

10 Cjevovod za pneumatski transport pepela 233 Mjerač protoka
20 Cjevovod za pneumatski transport pepela 234 Mjerač pritiska
30 Cjevovod za pneumatski transport pepela 235 Manometar
236 Leptirasti zatvarač - pogon pneumatski
01 Ventil - pogon elektromotorni 300 Šiber - zatvarač
02 Ventil - pogon elektromotorni 301 Sektorski dozator
03 Ventil - pogon elektromotorni 302 Vaga
04 Bunker pepela
05 Mjerač nivoa pepela u bunkeru
400 Mokri otprašivač
100 Magistralni cevovod za vodu DN 300 401 Centrifugalni ventilator
mm
101 Pumpa za vodu 402 Cjevovod zaprašenog vazduha
102 Nepovratna klapna 403 Cjevovod za mulj (oborena prašina)
103 Merač nivoa 404 Cjevovod očišćenog vazduha
104 Nepovratna klapna 500 Kondicioner
105 Hvatač nečistoće 501 Mjerač nivoa
106 Ovalni zasun - pogon elektromotorni 502 Mjerač temperature

47
 107 Ovalni zasun - pogon elektromotorni 503 Cjevovod za havarijsko pražnjenje
kondicionera
108 Ovalni zasun - pogon ručni
109 Interventni cevovod za vodu DN 300 mm 504 Pljosnati zasun - pogon ručni
110 Ovalni zasun - pogon ručni 505 Centrifugalna muljna pumpa
111 Leptirasti zatvarač - pogon pneumatski 506 Potisni cevovod
112 Rezervoar za interventnu vodu 507 Merač protoka
113 Ovalni zasun - pogon ručni 508 Merač gustine
114 Mjerač nivoa vode 509 Pljosnati zasun - pogon elektromotorni
115 Mjerač pritiska 510 Cjevovod, preliv kondicionera
117 Ovalni zasun – pogon ručni
118 Regulacioniu jednosedi ventil – pogon
ručni
2002 Cjevovod tehnološke vode DN 200 -520 Pljosnati zasun - pogon ručni
01 Regulacioni ventil - pogon
elektromotorni
202 Mjerač protoka
203 Leptirasti zatvarač - pogon pneumatski 600 Potisni cjevovod za povratnu vodu
210 Cjevovod DN 65 601 Pumpa za povratnu vodu
602 Nepovratna klapna
211 Pumpa za zaptivnu i sprej vodu 603 Kuglasta slavina - pogon ručni
212 Kuglasta slavina - pogon ručni 604 Merač nivoa
213 Leptirasti zatvarač - pogon pneumatski
214 Indikator protoka 700 Cjevovod za fluidizaciju
215 Nepovratna klapna 701 Rotaciona duvaljka za fluidizaciju
216 Potisni cjevovod 702 Regulacioni jednosedi ventil - pogon
pneumatski
217 Kuglasta slavina - pogon ručni 703 Regulacioni jednosedi ventil - pogon
pneumatski
218 Mjerač pritiska 704 Regulacioni jednosedi ventil - pogon ručni
705 Kuglasta slavina - pogon ručni
220 Cevovod zaptivne vode 706 Kuglasta slavina - pogon ručni
222 Kuglasta slavina - pogon ručni 707 Manometar
223 Regulacioni jednosedi ventil –pogon
pneumatski
224 Mjerač protoka 800 Cjevovod za komprimirani vazduh
225 Mjerač pritiska 801 Klipni kompresorski agregat
226 Manometar 802 Elektromagnetni ventil
227 Regulacioni jednosedi ventil - pogon 803 Elektromagnetni ventil
ručni
230 Cjevovod za sprej vodu 804 Vrećasti filter
231 Regulacioni jednosedi ventil –pogon 805 Centrifugalni ventilator
pneumatski
232 Kuglasta slavina - pogon ručni 806 Manometar
807 Manometar
808 Sigurnosni ventil

5.4.9.Pomoćni objekti

5.4.9.1.Pomoćna (startna) kotlovnica

Namjena pomoćnog kotlovskog postrojenja (mala startna kotlovnica) je da obezbjedi paru za

zagrijavanje glavnog tehnološkog kruga pri puštanju 300 MW bloka u rad (deaeracija, kaloriferi, mazutne
brizaljke, brtvljenje turbine, priprema mazuta) i za grijanje objekta u krugu elektrane.
Kotao je plamenodimnocijevni sa tri promaje i sa potpuno automatskom regulacijom pogona u
zavisnosti od opterećenja kotla za pregrijanu paru. Kao gorivo predviđeno je sagorijevanje teškog ložnog ulja
(mazut).
Snabdjevanje kotlova mazutom vrši se pomoću vijčastih pretovarnih pumpi koje crpe gorivo preko
grubih uljnih filtera i prebacuju u dnevni skladišni rezervoar mazuta čija je zapremina 100 m 3. Iz skladišnog
dnevnog rezervoara mazuta, posebnim cirkulacionim vijčastim pumpama, preko finih filtera i

48
parnoelektričnog dogrijača mazuta, gorivo se prebacuje do gorionika na kotlu. Odvod dimnih gasova
predviđen je kroz zajednički čelični dimnjak samonoseće konstrukcije, obzirom da kotao radi sa
nadpritiskom u ložištu i nije potreban usisni ventilator.
Pregrijana para (pritiska 13 atp, t=220 0C) vodi se iz kotla u razdjelnik pare 13 atp. Iz razdjelnika 13
atp odvodi se para direktno za potrebe potrošača, a takođe se uzima i potrebna količina pare za rad
sopstvenih potrošača u samoj kotlovnici (napojni rezervoar, termički odvajač gasova, grijanje mazuta,
rezervoara omekšane vode i izmjenjivača toplote).

Podaci o parnim kotlovima

Tip kotlova: TE-113/PP

Proizvođač: ''Minel'' Beograd
Snaga: 16,9 MW (po kotlu)
Produkcija pare: 25 t/h
Ispitni natpritisak: 19,2 bara
Maksimalni radni pritisak: 12,8 bara
Temperatura pare: 2200S
Temperatura napojne vode 1050S
Zapremina 34,5 m 3
Ogrjevna površina 548,6 m2
Stepen iskorištenja 85,8%
Gorivo mazut 40193 kJ/kg
Sadržaj vode kod normalnog nivoa 34,5 m3
Sadržaj pare kod normalnog nivoa 8 m3

Gorivo-mazut zagrijava se u dnevnom rezervoaru mazuta odakle se dovodi u gorionike ''SAACKE''.

Ovo je omogućeno pritiskom koji stvara zupčasta pumpa mazuta.Paljenje kotla vrši se pomoću butan gasa i
naročitog upaljača.
Iz napojnog rezervoara pomoću napojnih električnih pumpi vrši se napajanje kotlova u kojima se
regulacija nivoa održava kontinualno pomoću regulacionog ventila sa elektropneumatskim servomotorom i
sa elektronskim regulatorom koji dobija impuls od mjernog pretvarača dif.pritiska, a koji je priključen na
vodokaznim izvodima bojlera kotla.

• Skladišni dnevni rezervoar teškog lož-ulja

Zapremina dnevnog skladišnog rezervoara mazuta 100 m 3 omogućuje pri stepenu punjenja ρ=0,95
skladištenje količine mazuta od 89,3 t. Zapremina rezervoara je tolika da obezbjeđuje gorivo za 1 dan u
slučaju dnevnog 12-časovnog rada svih kotlova i isključivog korišćenja teškog lož-ulja. Radi zagrijavanja
teškog lož-ulja u skladišnom rezervoaru ugrađeni su podni i protočni grijači. Zadatak parnog podnog grijača
je da zagrije mazut na temperaturu 400S i da ujedno pokrije transmisione gubitke.

• Stanica za propan-butan

Potreba propan-butan gasa javlja se kod starta gorionika koji ga samo tada koristi. Stanica za propan-
butan gas smještena je sa lijeve strane kotlovnice uz zid kotlovnice. Sastoji se od dva odjeljka sa vratima,
jedan odjeljak služi za smještaj 2-3 boce propan-butana, a drugi odjeljak za smještaj isparivačkog dijela.

• Uređaj za napajanje kotlova

Za napajanje kotlova koristi se demineralizovana voda iz centralne HPV locirane van građevinskog
objekta pomoćne kotlovnice. Takođe za napajanje se koristi i HPV u sastavu objekta pomoćne kotlovnice
kapaciteta 25 t/h za mogući rad jednog kotla. Osim hemijske pripreme vode, potrebno je vršiti i toplotnu
pripremu vode tj. mora se predvidjeti uređaj koji će omogućiti zagrijavanje vode do određene
temperature.Ovaj uređaj za toplotnu pripremu vode sastoji se iz rezervoara omekšane vode, napojnog
rezervoara i termičkog odvajača gasova.

49
 • Uređaj za hemijsku pripremu vode

Sirova voda se dobija iz bazena sirove vode centralne hemijske pripreme. Da bi se postigao
zahtijevani kvalitet napojne vode, a naročito u pogledu tvrdoće, izabran je uređaj za omekšavanje
vode.Predviđeni uređaj ima jedan pješčani filter, dva jonoizmjenjivačka filtera sa kompletnom armaturom
(kapaciteta 25 m3/h) i jednom posudom za rastvaranje soli.Sudovi su povezani cjevovodom i armaturom koji
omogućuju proces omekšavanja, povratno ispiranje jonoizmjenjivačkog filtera, normalne regeneracije
rastvorom kuhinjske soli kao i konzervaciju uređaja.

• Toplotna priprema vode

Zagrijavanje napojne vode 1050S vrši se u okviru toplotne pripreme napojne vode. Ova zagrijavanja
se vrše u rezervoaru kondenzata, napojnom rezervoaru i termičkom odvajaču gasova.

• Napojni rezervoar

U napojnom rezervoaru se nalazi grejna zmija koja je perforirana, tako da nastaju direktno miješanje
pare (parametra p=3 atp i t=190 0C) i vode radi nadoknađivanja toplotnih gubitaka, odnosno održavanja
temperature napojne vode na 105 0S. Usvojen je napojni rezervoar horizontalnog tipa zavarene konstrukcije
od čeličnog lima zapremine 64,0 m 3, a postavljen je na galeriju. Regulacija nivoa u napojnom rezervoaru se
vrši preko regulatora nivoa tipa IMP koji pri donjoj granici regulisanja uključuje odnosno pri gornjoj granici
isključuje pumpe kondenzata.

• Termički odvajač gasova

Termički odvajač gasova služi za izdvajanje štetnih gasova (kiseonika, ugljendioksida) iz vode koja
služi za napajanje kotlova da bi se spriječila korozija cijevi.Sem ove funkcije u odvajaču gasova se vrši
prethodno zagrijavanje napojne vode. Voda se iz rezervoara kondenzata pomoću pumpi za prebacivanje
kondenzata ubacuje u odvajač gasova (entgaser), a zagrijavanje se vrši direktnim miješanjem vode i pare.
Zagrijavanje napojne vode u termičkom odvajaču gasova se vrši parom, čiji je pritisak 0,5 atp, a
temperatura 1650S

• Napojne pumpe kotla

Za napajanje kotla predviđene su električne centrifugalne pumpe. Svaki kotao ima ugrađene dvije
elektro napojne pumpe. U funkciji je jedna elektro i centrifugalna pumpa, dok je druga predviđena kao
rezerva, znači radi obezbjeđenja postrojenja.

• Rezervoar omekšane vode

U rezervoar omekšane vode dovodi se omekšana voda iz uređaja za omekšivanje vode koji se nalazi
u samoj kotlovnici.Zapremina rezervoara omekšane vode od 20 m3 omogućuje rezervu vode pri radu samo
jednog kotla od cca 50 minuta. Nivo vode u rezervoaru se održava konstantnim pomoću regulatora nivoa koji
reguliše odvod omekšane vode.

• Zagrijač vode

Radi ispravnog rada odvajača gasova potrebno je demineralizovanu vodu, prije ulaska u odvajač
gasova zagrijati na 700S. Ovo zagrijavanje se vrši u zagrijaču vode. Zagrijavanje vode se vrši pomoću pare
pritiska 13 atp.

5.4.9.2.Hemijska priprema vode

50
 Izvor rashladne vode su dvije vještačke akumulacije: Vrba 14,5 x 106 m3 i Klinje 2,5 x 106 m3.
Zahvaljujući akumulacijama minimalni dotok vode je dovoljan za normalano snadbijevanje rashladnom
vodom.
Snadbijevanje rashladnom vodom vrši se gravitaciono iz akumulacija Vrba i Klinje, putem
cjevovoda prečnika 1 000 mm, redukcija 500.

Slika 11- Šema postrojenja hemijske pripreme vode

• Dekarbonizacija vode
Sirova voda iz akumulacije dolazi u bazen sirove vode, zatim ide na reaktor (2x700 m3/h) i na
filtraciju (8 kom. pješčanih filtera po reaktoru 100 m3). Filtrirana voda ide u bazen V=1000 m3.Voda sa
Klinja se prebacuje u reaktore gdje se uz dodavanje krečnog mlijeka, aluminijevog sulfata i polielektrolita
obezbjeđuje uklanjanje karbonatne tvrdoće i pospješuje izdvajanje suspendovanih i koloidnih nečistoća
pospješenjem procesa flokulacije. Reaktor ima mješalicu kojom se pospješuje proces miješanja krečnog
mlijeka i sredstava za flokulaciju sa vodom te time pospješuje izdvajanje karbonata. Prelivom se obezbjeđuje
izdvajanje najčistije vode sa površine reaktora i ona ide dalje na pješčane filtere čime se izdvajaju ostaci
suspendovanih materija. Filtrirana voda se odvodi u bazen dekarbonizirane vode. Iz ovog bazena se
posebnim sistemom pumpi i cjevovoda nadoknađuju gubici u rashladnom sistemu. Posebnim sistemom
pumpi dekarbonizirana voda se transportuje do linija demineralizacije.

• Demineralizacija vode
Postrojenje se sastoji od tri kolone 3x60 m3/h.Svaka linija se sastoji od kationskog jako kiselog, anionskog
jako baznog i miješanog izmjenjivača. Voda se u ovim izmjenjivačima oslobađa rastvorenih soli tj. dobiva se
demi voda. Tokom rada ovi izmjenjivači se zaštite i postanu neaktivni te ih treba regenerisati što se obavlja
rastvorom HCl i NaOH. Demi voda se direktno iza jonskih izmjenjivača otprema cjevovodom u rezervoare
demi vode koji su smješteni uz GPO i gdje služe kao rezerva demi vode. Ukupno je moguće obezbjediti
rezervu od 3x2 000 m3

5.5. Djelatnost organizacionih jedinica RJ Termoelektrana

U okviru radne jedinice TE primarno se obavljaju poslovi tehnološke pripreme i realizacije

proizvodnje električne energije i vrši efikasno održavanje postrojenja TE prema optimalnim tehičko-
tehnološkim i ekonomskim parametrima, te u skladu sa Pravilnikom o zaštiti na radu organizuje i vrše
poslovi iz oblasti zaštite i zdravlja na radu. U okviru pogona iz sastava RJ TE organizovani su i poslovi
obezbjeđenja potrebnih materijala (ugalj, voda, mazut i dr.), kao i transport šljake i pepela. Pri provođenju

51
svojih aktivnosti zaposleni radnici su dužni da se pridržavaju zakonskih propisa, dužni su kontrolisati proces
rada, provoditi mjere zaštite i zdravlja na radu, provoditi mjere zaštite ljudi imovine i životne sredine.
U okviru radne jedinice TE organizovane su sledeće organizacione jedinice:

1.RUKOVOĐENJE I ZAJEDNIČKI POSLOVI RJ

2.SLUŽBA ZAŠTITE I ZDRAVLJA NA RADU

3.SEKTOR PROIZVODNJE TE
• Termoenergetski pogon
• Pogon dopreme uglja
• Pogon otpreme šljake i pepela
• Hemijsko tehnološki pogon

4.SEKTOR ODRŽAVANJE TE
• Služba mašinskog održavanja
• Služba elektro održavanja
• Služba održavanja automatike
• Služba za teleinformacioni sistem
• Služba građevinskog održavanja

5.SEKTOR TEHNOLOŠKA PRIPREMA

5.5.1.Služba zaštite i zdravlja na radu

U skladu sa Zakonom o zaštiti na radu (Sl. Glas. RS br. 01/08) Preduzeće je dužno da organizuje
poslove zaštite i zdravlja na radu za svoje potrebe. Organizacija zaštite i zdravlja na radu je izvršena u skladu
sa istim.
Osnovni zadaci službe zaštite i zdravlja na radu su:
 Vrši kontrolu i daje savjete poslodavcu o mjerama zaštite u planiranju, izboru, korišćenju i
održavanju sredstava rada i opreme;
 Učestvuje u pripremi akta o procjeni rizika;
 Učestvuje u opremanju i uređivanju radnog mjesta radi ostvarivanja bezbjednih uslova rada;
 Prati i kontroliše primjenu mjera za zaštitu i zdravlje zaposlenih;
 Priprema i sprovodi osposobljavanje radnika za bezbjedan rad;
 Kontroliše primjenu propisanih mjera za poboljšanje uslova rada na radnom mjestu sa povećanim
rizicima;
 Vođenje evidencija u oblasti zaštite i zdravlja na radu ;
 Proučavanje uzroka i faktora nesrećnih slučajeva i profesionalnih oboljenja i davanje prijedloga za
preduzimanje mjera koje obezbjeđuju uspješnije suzbijanje tih uzroka;
 Izrada odgovarajućih izvještaja o stanju ZNR i dostavljanje nadležnim organima;
 Vršenje i drugih poslova i ovlaštenja koja su joj data opštim aktom preduzeća;

Djelokrug rada i nadležnosti službe zaštite na radu je na nivou RJ Termoelektrana.

Djelokrug rada i nadležnosti pojedinih radnika za Zaštitu i zdravlja na radu je određena opisima poslova i
radnih zadataka.

5.5.2.Sektor proizvodnje TE

Sektor proizvodnje ima prioritetni zadatak da realizuje proizvodnju električne energije u pogonima
organizovanim u okviru sektora. Koordinacija proizvodnog procesa u Sektoru vrši se uz blisku saradnju sa
Sektorom Tehnološke pripreme , te uz koordinaciju sa Sektorom održavanja TE. U Sektoru se organizuje
praćenje smjenskog rada za RJ TE.
U sektoru proizvodnje TE po principu tehnološke srodnosti poslova i radnih zadataka koje obavljaju
organizuju se sledeći pogoni:
- Termoenergetski pogon (TEP);
- Pogon dopreme uglja (DU);

52
- Pogom otpreme šljake i pepela (OŠiP);
- Hemijsko tehnološki pogon (HTP).

• Termoenergetski pogon

U termoenergetskom pogonu obavljaju se svi poslovi proizvodnje električne energije putem sledećih
aktivnosti:
- praćenje procesa rada termoenergetskog pogona i koordinacija smjenskog rada za cijelu RJ TE,
- izrada prijedloga planova rada termoenergetskog pogona,
- definisanje zahtjeva za investiciono Održavanje TE termoenergetskog pogona,
- izrada operativnih planova,
- definisanje podloga za projekte dogradnje, rekonstrukcije, odnosno revizija projektnih rješenja
postrojenja termoenergetskog pogona,
- praćenje realizacije radova po tehnološkoj i planskoj dokumentaciji,
- vršenje kontrolnih mjerenja u procesu proizvodnje,
- planiranje i upravljanje zalihama materijala za proizvodnju,
- učešće kod izrade uputstava za rad u proizvodnji,
- organizacija i sprovođenje mjera tehničke zaštite, zaštite na radu i poštivanje propisane tehnologije
rada,
- usklađivanje rada sa ostalim dijelovima termoelektrane,
- praćenje ostvarivanja planova, evidentiranje događaja, analiziranje ostvarenja proizvodnih rezultata,
preduzimanje mjera za poboljšanje rezultata poslovanja i izvještavanje rukovodstva RJ
Termoelektana,
- proučavanje planova rada i druge dokumentacije,
- organizacija izvršenja planova proizvodnje i rukovanje postrojenjima u toku procesa proizvodnje,
- predlaganje planova proizvodnje,
- koordinacija rada bloka i pratećih postrojenja,
- rukovanje svim postrojenjima termoenergetskog pogona,
- praćenje rada postrojenja, vođenje evidencije i izvještavanje o proizvodnji i radu postrojenja,
- stalno praćenje rada kotla, turbine, generatora, pomoćnog kotlovskog postrojenja, razvoda i pratećih
objekata i evidentiranje parametara pri planiranom startu i zaustavljanju,
- izvršavanje manipulativnih radnji u slučaju poremećaja režima rada i otklanjanje nedostataka,
- stalna regulacija procesa proizvodnje energije,
- odšljakivanje i odpepeljavanje kotlovskog postrojenja,
- čišćenje i praćenje rada kotlovskog postrojenja,
- rukovanje uređajima pri vezivanju ili izlasku bloka iz sistema,
- manipulacija uređajima za vlastitu potrošnju energije,
- organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u pogonu i učešće u planiranju obuke kadrova,
- sprovođenje mjera tehniičke zaštite, zaštite na radu, zaštite životne sredine i poštovanje propisa
vezanih za proizvodni proces,
- saradnja sa drugim organizacionim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
- izvještavanje o proizvodnji i stanju sredstava rada i saradnja sa službama održavanja TE,
- predlaganje akcija za poboljšanje procesa proizvodnje,
- vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o realizaciji planova proizvodnje.

U okviru ovog pogona organizuje se kao posebna cjelina rad Pomoćnih objekata (koji obuhvata:
pomoćnu kotlovnicu, mazutnu stanicu, rashladni sistem, elektroliznu stanicu, sisteme grijanja i druge prateće
objekte) u kojima se obavljaju sledeće aktivnosti:
- izrada prijedloga planova rada i proučavanje dokumentacije,
- organizacija i kontrola izvršenja plana rada,
- izrada operativnih planova,
- opsluživanje sredstava rada i vođenje brige o njihovom pravilnom korištenju,
- izrada prijedloga za racionalizaciju postupaka rada,
- organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u pogonu i učešće u planiranju obuke kadrova,
- saradnja sa drugim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
- sprovođenje mjera tehničke zaštite, zaštite na radu, zaštite životne sredine i poštivanje propisa
vezanih za proizvodni proces,
- izvještavanje o stanju sredstava rada i saradnja sa službama iz sektora održavanja TE.
53
 • Pogon dopreme uglja
U okviru pogona DU obavljaju se sledeće aktivnosti:
- izrada plana snadbijevanja termoelektrane ugljem,
- organizacija snadbijevanja i obezbjeđenja planiranih količina uglja na deponiji,
- sortiranje i deponovanje uglja,
- upravljanje sistemom za transport uglja od deponije do prihvatnih bunkera termopogona,
- izrada operativnih planova,
- pručavanje tehničke dokumentacije i kontrola funkcionalnosti sredstava rada za dopremu uglja,
- opsluživanje sredstava rada i vođenje brige o njihovom pravilnom korištenju,
- sprovođenje mjera tehničke zaštite, zaštite na radu, zaštite životne sredine i poštivanje propisane
tehnologije rada,
- organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u pogonu i učešće u planiranju obuke kadrova,
- saradnja sa drugim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
- izvještavanje o stanju sredstava rada i saradnja sa službama i sektorom održavanja termoelektrane,
- predlaganje racionalizacije postupka rada,
- vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o rezultatima rada.

• Pogon otpreme šljake i pepela

U pogonu OŠiP obavljaju se sledeće aktivnosti:
- izrada prijedloga planova rada i proučavanje dokumentacije,
- organizacija i kontrola izvršenja plana rada,
- izrada operativnih planova,
- prečišćavanje dimnih plinova u skladu sa ekološkim zahtjevima i standardima,
- proizvodnja vazduha za tarnsport pepela i opštu potrošnju TE,
- transport šljake i pepela do odlagališta,
- opsluživanje sredstava rada i vođenje brige o njihovom pravilnom korištenju,
- izrada prijedloga za racionalizaciju postupaka rada,
- organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u pogonu i učešće u planiranju obuke kadrova,
- saradnja sa drugim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
- sprovođenje mjera tehničke zaštite, zaštite na radu, zaštite životne sredine i poštivanje propisa
vezanih za proizvodni proces,
- izvještavanje o stanju sredstava rada i saradnja sa službama u sektoru održavanja,
- vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o rezultatima rada.

• Hemijsko tehnološki pogon

U HTP-u se vrši hemijska priprema i doprema vode za proizvodni proces. Pored toga hemijska
laboratorija vrši kontrolu kvaliteta uglja, vode, pepela, šljake, gasova, ulja i dr. HTP svoju funkciju ostvaruje
kroz sledeće aktivnosti:
- izučavanje tehničke dokumentacije procesa hemijske pripreme vode i transporta vode do
proizvodnog procesa,
- izučavanje tehničke dokumentacije i standarda koji se odnose na kontrolu kvaliteta uglja, vode,
pepela, šljake, gasova, ulja i dr,
- koordiniranje izvršenja tehnološkog procesa pripreme vode,
- izrada prijedloga planova rad HTP,
- izrada operativnih planova,
- učešće u definisanju projektnih podloga za dogradnju i rekonstrukcije postrojenja za HTP,
- kontrola kvaliteta obrade korodiranih površina na parovodima i dijelovima postrojenja TE,
- kontrola kvaliteta antikorozione zaštite postrojenja,
- saradnja sa glavnim inženjerima mašinskih postrojenja radi održavanja normi parovoda i drugih
cjevnih sistema,
- snadbijevanje termoelektrane svim vrstama voda,
- vođenje tehnološkog procesa HTP,
- upravljanje uređajima za pripremu vode, transportom vode, uređajima za uskladištenje
hemikalija i tehnološko Održavanje TE jednoizmjenjivača i filtera,
54
 - saradnja sa sektorom održavanja na kontroli stanja i održavanju sredstava rada,
- razrada postupaka za uzimanje uzoraka i analizu materijala,
- uzimanje uzoraka uglja, vode, gasova, ulja, šljake, pepela, pare, kondenzata i drugih materijala i
njihovo ispitivanje,
- praćenje i ispitivanje stanja zaštite i očuvanja voda i zaštite životne i radne sredine u obimu koji
se zahtijeva od RJ TE,
- organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u pogonu i učešće u planiranju obuke
kadrova,
- saradnja sa drugim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
- sprovođenje mjera tehničke zaštite, zaštite na radu, zaštite životne sredine i poštivanje propisane
tehnologije rada,
- vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o rezultatima rada.

5.5.3.Sektor održavanja TE

U zadatku i nadležnosti ovog sektora su njega, preventivno održavanje, održavanje po stanju, tekuće i
incidentno održavanje i investiciono održavanje. Radovi se obavljaju po planovima, zahtjevima i
dokumentaciji. Održavanje u smjenama se odvija preko smjenskih ekipa planiranih po specijalnostima i
vrstama pogona. Nadzor nad smjenskim Održavanjem vrše smjenski inženjeri održavanja i odgovorna lica
po pogonima iz sektora Proizvodnje TE. Izvršenje održavanja i tehnološka priprema održavanja integrisani
su u jedinstvenu cjelinu unutar službi sektora i radnih mjesta koja se organizuju u okviru Održavanja
Termoelektrane.
Službe u sektoru održavanja TE formirane su po specijalnostima i to:
• Služba mašinskog održavanja,
• Služba elektro održavanja,
• Služba održavanja automatike,
• Služba za teleinformacioni sistem, i
• Služba građevinskog održavanja.

Rad službi održavanja u sektoru Održavanja TE ostvaruje se kroz sledeće aktivnosti:

- Proučavanje tehničke dokumentacije i planova rada,
- Organizacija rada na realizaciji planova na održavanju postrojenja,
- Obavljanje periodičnih pregleda,mjerenja i servisiranja postrojenja,
- Kontrola ispravnosti i kvaliteta funkcionisanja postrojenja termoelektrane,
- Otklanjanje zastoja u procesu proizvodnje,
- Zamjena dijelova i popravke postrojenja u slučaju kvarova prema planovima održavanja,
- Učešće u pripremi i realizaciji remonta postrojenja,
- Učešće u pripremama i realizaciji radova na rekonstrukciji postrojenja,
- Nadzor i kontrola pri izvođenju radova od strane uslužnih organizacija,
- Učešće u organizaciji dežurnih službi održavanja,
- Planiranje potrebnih alata, rezervnih dijelova i materijala za Održavanje TE postrojenja,
- Predlaganje tehničkih unapređenja i racionalizacija u funkcionisnju postrojenja,
- Predlaganje procedura planiranja, tehnološke pripreme, izvršenja i obrade podataka aktivnosti
održavanja,
- Pridržavanje propisanih procedura,
- Sprovođenje mjera tehničke zaštite, mjera obezbjeđenja, mjera zaštite i zdravlja na radu i mjera zaštite
životne sredine u procesima rada,
- Organizovanje stručnih provjera znanja zaposlenih u službama održavanja i učešće u planiranju obuke
kadrova,
- Saradnja sa drugim organizacionim dijelovima u RJ Termoelektrana,
- Vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o rezultatima rada i realizaciji
realizaciji planova i stanju postrojenja.

5.5.4.Sektor tehnološke pripreme

55
 U Tehnološkoj pripremi se obavljaju poslovi tehnološke pripreme i izrada planova proizvodnje električne
energije i vrši analiza i optimizacija procesa prema tehnološko-tehničkim i ekonomskim parametrima putem
sledećih aktivnosti:
 praćenje proizvodno-tehnološkog procesa u Termoelektrani,
 definisanje tehničko-tehnoloških podloga za izradu planova rada,
 definisanje prijedloga za investiciono održavanje Termoelektrane,
 izrada operativnih planova proizvodnje,
 razrada potrebne proizvodne dokumentacije za kontrolu i održavanje proizvodnih procesa,
 razrada i administriranje informacionih sistema u procesu proizvodnje,
 usavršavanje organizacije rada u procesu proizvodnje,
 izrada normativa rada i materijala,
 izrada uputstava za rad u proizvodnji,
 davanje uputstava zaposlenima u neposrednoj proizvodnji za kontrolu i poštivanje propisanih tehnoloških
parametara i preduzimanje korektivnih mjera,
 analiza proizvodnog procesa (termotehnički parametri, bilans rada turbine i generatora, optimizacija rada
bloka i dr.),
 praćenje rada svih postrojenja, analiza stanja i predlaganje mjera za poboljšanje rada,
 optimalno podešavanje proizvodnog procesa,
 administracija sistema upravljanja bloka,
 analiza zastoja i predlaganje mjera za smanjenje zastoja,
 analiza troškova proizvodnje, izvještavanje i predlaganje mjera za njihovo smanjenje,
 priprema, čuvanje i prezentacija dokumentacije inspekcijskim organima koji kontrolišu rad
Termoelektrane,
 proučavanje planova rada i druge dokumentacije,
 izrada prijedloga plana proizvodnje,
 praćenje rada postrojenja, vođenje evidencije i izvještavanje o proizvodnji i radu postrojenja,
 praćenje stanja zaštite sistema i upisivanje podataka,
 učešće u planiranju obuke kadrova,
 provođenje mjera zaštite i zdravlja na radu i mjera zaštite životne sredine,
 saradnja sa drugim organizacionim dijelovima radne jedinice termoelektrana,
 izvještavanje o proizvodnji i stanju sredstava rada i saradnja sa sektorom održavanja,
 predlaganje akcija za poboljšanje procesa proizvodnje,
 vođenje evidencije i izvještavanje rukovodstva RJ Termoelektrana o realizaciji planova, stanju
postrojenja, analizama i akcijama na optimizaciji.

5.6.Sredstva i oprema za rad

Od sredstava zaposleni u RJ Termoelektrana koriste sledeća sredstva i opremu za rad:

Mašinska hala: -pumpe

-zaporni ventili
-regulacioni ventili
Kotlovsko postrojenje : -ventilatori
-dozatori
-mlinovi
-ventili
-klapne
-pumpe
Pogon dopreme uglja: -transportne trake
-drobilice
-kombinovani uređaji
-el.magnetni odvajači
željeza
-buldozer

56
 -utavarivač
Pogon otpreme šljake i pepela: -transportne trake
-duvaljke
-ventilatori
Pogon hemijsko tehnološka priprema vode: -duvaljke
-pumpe
-zgrtač mulja
-el.magnetni ventili
Mazutna stanica: -pumpe
Pomoćna kotlovnica: -parni kotao
-pumpe
Pumpna stanica: -pumpe
-obrtna sita
Toplotna podstanica: -pumpe
Stolarska radionica: -univerzalna stolarska
mašina
-cirkular
-mješalica za beton
Ručni uređaji: -el.bušilica
-el.brusilice
-aparat za zavarivanje
-ubodna pila
-el.makaze
-mašina za brušenje gume
Hidraulični transport pepela: -pumpe
-el.ventili
-dozatori
-ventilatori
-kondicioneri
-kompresorski agregati
-sistem za otprašivanje
Ostalo: -dizalice
-liftovi
-viseća skela

Pored navedenog, zaposleni radnici pri radu koriste računare, telefone, kopir aparata, štampače,... .

5.7.Sirovine i materijali u procesu rada

5.7.1.Osnovne sirovine

Osnovne sirovine koje se koriste u predmetnom proizvodnom procesu su: ugalj, voda
Ugalj
Ugalj je gorivi sediment. Proces pougljenjivanja ostvaruje se postepenim povećavanjem relativnog
sadržaja ugljenika (C) uz istovremeno smanjivanje relativnog sadržaja kiseonika (O 2), azota (N2), vodonika
(H2). Imamo niz sukcesivnih pretvaranja: biljni ostaci i drvo-treset-lignit-mrki ugalj-kameni ugalj. Taj  
proces je trajao stotinama miliona godina. Koeficijent meljivosti uglja je 0,95. Ugalj se u ložištu
doprema u obliku ugljene prašine što se obezbjeđuje pomoću 8 mlinova (7 u radu), svaki kapaciteta 46 t/h.
Mlinovi imaju predrazbijače i ventilatorskog su tipa.

5.7.2.Pomoćne sirovine

57
 • Tehnički gasovi
• Ulja i maziva
• Nafta i naftni derivati
• Hemikalije koje se koriste za hemijsku pripremu vode

• Тehnički gasovi

Vodonik: Za potrebe hlađenja generatora koristi se sistem za hlađenje sa vodonikom. Vodonikom se

hladi rotor i željezo statora, a vodom namotaji statora. Vodonik je smješten u četiri hladnjaka u lijevoj i
desnoj komori kućišta generatora. Vodonik je zapaljiv medij i stoga su preduzete sve mjere koje
omogućuju bezbjedan rad, dok u slučaju bilo kakvih nepravilnosti dovodi do teških posljedica, tj. pri
promjeni njegovih nominalnih parametara - pritiska i temperature. Vodonik se isporučuje u trajlerima.
Kapacitet trajlera min. 50 kg. Isporučuje se dva trajlera (radni i rezervni).
Argon: Služi za zavarivanje TIG postupkom. Argon je jednoatoman gas bez boje i mirisa. Nije
toksičan. To je bezopasan gas, ali može izazvati gušenje ako istisne kiseonik iz pluća. Argon se isporučuje u
bocama.
Propan butan (tečni naftni gas, TNG): Tečni naftni gas (TNG) je naziv, koji se upotrebljava samo
za smjese ugljovodonika, a najviše propana i butana. Pod normalnim atmosferskim uslovima TNG je u
gasnom stanju, ali koji se pod uticajem pritisaka i bez hlađenja može prevesti u tečno stanje. Služi za potpalu
u pomoćnoj kotlovnici. Tečni naftni gas je bezbojan i kao gas i kao tečnost, nema miris tako da mu se iz
bezbjednosnih razloga dodaje jaka aromatična supstanca (etil merkaptan ili dimetil sulfid) koja svojim oštrim
i neprijatnim mirisom upozorava na curenje gasa iz rezervoara. Već pri koncentracijama TNG u vazduhu od
0,4 % intenzivno se osjeća miris dodate supstance.Propan butan se isporučuje u bocama.
Acetilen: Acetilen služi za gasno plamenu obradu metala (sječenje tabli lima) i za zavarivanje.Čist
acetilen je bezbojni gas sa slabim mirisom etra, dok tehnički acetilen obično sadrži primjese kao što su
fosfin, vodonik-sulfid i amonijak i daju mu karakterističan miris.Acetilen se isporučuje u bocama.
Kiseonik: Koristi se sa acetilenom za gasno plamenu obradu metala (sječenje tabli lima) i za
zavarivanje. To je gas bez boje, mirisa i ukusa. Pri kondenzaciji prelazi u svijetlo-plavu tečnost, ili plave
kristale. Najrasprostranjeniji je element u prirodi. U slobodnom stanju nalazi se u atmosferi ili rastvoren u
vodi rijeka, mora i okeana.Kada se rukuje sa kiseonikom koji se nalazi u bocama pod pritiskom neophodno
je da se sprovode odgovarajuće mjere zaštite.Višak kiseonika ili njegov manjak može imati štetne posljedice
po ljudsto zdravlje.Kiseonik se isporučuje u bocama.
Ugljen dioksid: Koristi se za istiskivanje vodonika i zapunjavanje prostora generatora. Bezbojan gas
oštrog mirisa, ima ukus kiseline. Prisutan je u normalnoj atmosferi u koncentraciji koja varira od 0.03 do
0.06 %. Takođe se nalazi rastvoren u vodi.
Koncentracija od 5% ugljendioksida u atmosferi, može da prouzrokuje zastajanje daha i glavobolju.
Najveća opasnost je gušenje. U koncentraciji od 10% ugljendioksid izaziva nesvijest, a lice koje je bilo
izloženo umire usljed nedostatka kiseonika.
U većini slučajeva dovoljna je sveobuhvatna, opšta ventilacija, bila prirodna ili vještačka.

• Ulja i maziva

Maziva se dijele u dvije osnovne grupe: 1. maziva ulja i 2. mazive masti. Maziva ulja se proizvode od baznih
ulja i odgovarajućih paketa aditiva. Mazive masti se proizvode od baznih ulja, odgovarajućih paketa aditiva
te ugušćivača.
Bazna ulja: Sva se bazna ulja mogu svrstati u četiri osnovne grupe:
• mineralna bazna ulja, koja se dobivaju rafiniranjem nafte.
• hidrokrekirana ulja dobivaju se daljim procesom hidrokrekiranja
• sintetička bazna ulja dobivaju se procesom hemijskih sinteza.
• biljna bazna ulja (ricinusovo, repičino, pamučno, palmino i sl.) osnova su u proizvodnji maziva kad
se zahtijeva čuvanje okoline od zagađivanja.

Turbinsko ulje: Ova vrsta ulja se koristi za podmazivanje i zaptivanje. Zapremina rezervoara za
smještaj ulja iznosi V= 37 m3, a koriste se dvije vrste pumpi koje omogućavaju cirkulaciju ulja kroz sistem.
• pumpe ulja za podmazivanje ležajeva turbo generatora i napojnih pumpi
• pumpe ulja za zaptivanje generatora
58
 Isticanje ulja predstavlja najveću požarnu opasnost, a havarijski izliv je sprečen i kontrolisan jer u
slučaju havarije postoji mogućnost prisilnog odvođenja ulja u havarijske rezervoare.Takođe, uz isto
postrojenje se nalazi instalisane i dve "centrifuge" za prečišćavanje i regeneraciju turbinskog ulja.
Regulaciono ulje: Smješteno je u rezervoar regulacionog ulja sa pripadajućom armaturom i
opremom. Zapremina rezervoara iznosi V= 12 m3, a koriste se dvije pumpe .
Transformatorsko ulje: Transformatorsko ulje se koristi u transformatorima kao elektroizolacijsko
i rashladno sredstvo. U uljnim prekidačima međusobno izolira vodljive dijelove i gasi električni luk. U
transformatorima TE Gacko nalazi se transformatorsko ulje „Trafomol specijal H“ proizvođača rafinerije
ulja Modriča. Ulje „Trafomol specijal H“ ne sadrži polihlorovane bifenile koji spadaju u drugu grupu
kancerogena.

• Nafta i naftni derivati

Nafta se najviše koristi za pokretanje vozila (obično u obliku benzina i drugih derivata) te za
dobivanje električne energije u termoelektranama.
Po svom hemijskom sastavu nafta je mješavina velikog broja različitih ugljovodonika i malih
količina spojeva sumpora, kiseonika i azota (od tragova i do 7%). U njoj su zastupani ugljovodonici s
jednom do 50 i više C - atoma u molekuli.
Dizel D-2: Dizel gorivo se koristi za pogon motornih vozila. Dizel ili dizelsko gorivo je posebna
frakcija pri destilaciji ulja za gorivo (uglavnom nafte) koji se koristi kao gorivo u dizel mašinama. Dizel se
dobija iz nafte i po potrebi, naziva se petroldizel da bi se napravila razlika u odnosu na biodizel. To je smjesa
ugljovodonika dobijenih frakcionom destilacijom na 200-300 0S na atmosferskom pritisku.
Mazut se koristi za potpalu kotla termoelektrane kao potpalno gorivo. Ložište kotla je opremljeno sa
24 gorionika smještena na bočnim stranama u tri reda i 6 mazutnih dizni smještenih u dva reda. Za
uskladištenje mazuta instalisana su tri rezervoara zapremine po V=2 670 m3.Zagrijavanje mazuta je parom iz
startne kotlovnice u odgovarajućim izmjenjivačima. Rezervoari su instalisani sa kompletno pripadajućom
armaturom, a pravilno se štite stabilnim sistemom za gašenje požara.
• Hemikalije koje se koriste za hemijsku pripremu vode

Hlorovodonična kiselina se koristi za regeneraciju izmjenjivačkih kolona. Rastvorljiva u vodi,

etilalkoholu i etiletru, nerastvorljiva u ugljovodonicima. Bistra bezbojna, ili žućkasta pušeća tečnost, oporog
mirisa. Hlorovodonična kiselina se direktno pretače iz cisterne u rezervoare od 25 m3, a koji su smešteni u
pogonu za hemijsku pripremu vode.
Natrijum hidroksid se koristi za regeneraciju izmjenjivačkih kolona. Natrijum hidroksid (NaOH,
kaustična ili kamena soda) bijel je i higroskopan kristal koji u prisutnosti malih količina primjesa poprima
sivu boju. Na tržište dolazi u obliku štapića, zrnaca, ljusaka i pločica. Lako upija vlagu i CO2 i lako se otapa
u vodi uz razvijanje toplote. Razrijeđen rastvor rastvara neke neplemenite metale kao kalaj, aluminijum, cink
i olovo i pri nižoj temperaturi te nagriza i staklo. Dobiva se elektrolizom zasićenog rastvora natrijevog
hlorida ili kaustifikacijom sode (reakcija Na2CO3 s gašenim vapnom). Natrijum hidroksid se direktno pretače
iz cisterne u rezervoare od 25 m3, a koji su smešteni u pogonu za hemijsku pripremu vode.
Sumporna kiselina se koristi za regeneraciju izmjenjivačkih kolona. To je (H2SO4) bezbojna je
uljasta tečnost i jedan od najvažnijih proizvoda hemijske industrije. Kod industrijske sumporne kiseline
dozvoljen je veći stepen nečistoća, i kod nje boja ide od bezbojne do žućkaste boje. Sumporna kiselina je
jedna od najjačih neorganskih kiselina. Sumporna kiselina se direktno pretače iz cisterne u rezervoare od 25
m3, a koji su smešteni u pogonu za hemijsku pripremu vode.
Biocid je opšti izraz za bilo koji agens koji ubija mikrorganizme. Biocid je tečno sredstvo za
sprečavanje mikrobiološkog rasta. Upotrebljava se doziranjem u rashladnu vodu ili neki drugi sistem u kome
se sprečava rast algi i gljivica (sprečavanje mikrobiološkog rasta).Doziranje zavisi od uslova mikrobiološkog
rasta, a kreće se u količini od 50 – 300 ppm.
Biocid se doprema u metalnim buradima i skladišti do korištenja u zatvorenom skladištu u neposredoj blizini
hemijske pripreme vode. Prazna metalna burad se vraćaju proizvođaču
Amonijačna voda se koristi u objektu GPO za regulisanje rN vrijednosti vode. Doprema se u
metalnim buradima i skladišti u zatvorenom skladištu. Prazna ambalaža se vraća isporučiocu.
Hidratisani kreč se koristi za regulisanje tvrdoće vode. To je mekani bijeli prah bez mirisa alkalan
sa neznatno gorkim ukusom. U radu sa krečom dolazi do pojave prašine u vazduhu, a mogu se javiti i opasni
gasovi kao i vlaga i opasna naprezanja.
Hidratisani kreč se doprema u cisternama, a skladišti u dva spremnika u količini od cca 15 tona.

59
 Sve navedene hemikalije u procesu tretmana rashladnog tornja međusobno izreaguju, tako da se ne
pojavljuju u vidu fizičkog otpada (rastvaraju se u vodi). Hemikalije iz programa Nalko su pakovane u
kontejnere od 1000 l i u burad od 200 l. Skladište se u zatvorenom skladištu uz pogon hemijske pripreme
vode. Prazna ambalaža se vraća isporučiocu hemikalija.
N - 20016 je mješavina organskih polimera, karboksilata i cinkovih soli. Djeluje kao inhibitor depozita i
korozije, te kao generalni disperzant za mulj i blato. Hemikalija je sljedećeg sastava:
- cinkhlorid,
- fosforna kiselina,
- metanol,
- glicerin,
- 2-hidroksietil eter,
- dihidrogen fosfat.
N – 3434 Primjena: prekursor biocid. U sastavu hemikalije su:
- voda,
- natrijumbromid.
N - 73440  je inhibitor za katodnu zaštitu. Hemikalija je po sastavu:
- polimer,
- fosfat,
- organska komponenta u vodenom rastvoru.
N – 73190 je inhibitor za bakar. To je organski inhibitor korozije koji stvara film za zaštitu bakra i
bakarnih legura u sistemu rashladne industrijske vode. Hemikalija je po sastavu:
-natrijev toliltriazol,
-natrijev hidroksid u vodenoj otopini.
N – 7348 je biodisperzant koji pomaže odvajanje taloga i penetraciju biocida / algicida u dubinu taloga.
Opis hemikalije: poliglikol.
N – 71221 je flokulant. Hemikalija je po sastavu:
-voda,
-polimer,
-aluminijum hidroksihlorid.
N – 8105 je polielektrolit. Po hemijskom sastavu je: dimetilamin – epiohlorohidrin kopolimer u
vodenom rastvoru.
N – 8506 je disperzant kalcijuma. Hemikalija je sljedećeg sastava:
-voda,
-poliglikol,
-etoksilarni alkohol,
-sulfonat.

N – 7302 je disperzant željeza. Po hemijskom sastavu je:

- voda,
- polimer.

Levoksin je po sastavu hidrazinhidrat N2H4·2H2O. Levoksin je proizvod koji se koristi za uklanjanje

kiseonika iz napojne kotlovske vode.

Hemijske supstanice koje se koriste u pogonima HPV

• Natrijum hidroksid (48-50 % NaOH)
• Hlorovodonična kiselina (33 % HCl)
• Kreč
• Flokulant-na bazi aluminijum hidroksida sa polimerima
60
 • Polielektrolit-katjonski poleelektrolit na bazi amonijum hlorida
• Biocid (12% NaOCl)
• Hemikalije za tretman rashladnog sistema (inhibator za sprečavanje korozije gvožđa i stvaranje
kamneca na opremi rashladnog sistema-organski polimer na bazi fosfonata u kombinaciji sa
disperzanrom, inhibator za sprečavanje korozije bakra na bazi triazola)

Radnici koji obavljaju poslove u postrojenju PPK-a rade sa ledećim hemikalijama:

• Sumporna kiselina
• Natrijum hidroksid
• Amonijačna voda
• Levoksin

Radnici koji obavljaju poslove u laboratoriji rade sa sledećim hemikalijama:

• Malijum meta bisulfit
• Amonijum molibdat
• Oksalna kiselina
• Natrijum hlorid
• Tri-natrijum-citrat-2-hidrat
• 4-dimetilaminobenzaldehid
• Bakar hlorid
• Hidrazin sulfat
• Toluol
• Amonijum hlorid
• Amonijum vanadat
• Kalijum nitrat
• Natrijum nitrat
• Amonijum citrat
• Natrijum acetat
• Kalijum hromat
• Hidroksilaminohidrohlorid
• Metol
• Askorbinska kiselina
• Sumporna kiselina
• Živa II jodid
• Hlorovodonična kiselina
• Kalijum ftalat
• Pirogalol
• Mureksid
• Metilen plavo
• Amonijum hidroksid 25%
• Željezo (III) amonijum sulfat
• Živa (II) tiocijanat
• Sulfanilna kiselina
• Ά-naftalamin
• Natrijum oksalat
• Kalijum hlorid
• Barijum hromat

Radnici koji obavljaju poslove na otpremi šljake i pepela koriste sledeće materije:
• Ulja i maziva
• Plin i kisik
• Tečno gorivo-nafta
• Tečnost za rashladne sisteme
• Pepeo i šljaka

Radnici koji obavljaju poslove na dopremi uglja koriste sledeće materije:

• Ulja i maziva
• Plin i kisik
61
 • Tečno gorivo-nafta
• Tečnost za rashladne sisteme
• Pepeo i šljaka

Radnici koji obavljaju poslove u termoemnergetskom pogonu koriste sledeće materije:

• Ulja i maziva
• Plin i kisik
• Tečno gorivo-nafta
• Tečnost za rashladne sisteme
• Vodonik
• Mazut
• Pepeo i šljaka

5.8.Podaci o sredstvima i opremi za ličnu zaštitu

Tabela 4-Sredstva i oprema za ličnu zaštitu

Kombinezon radni

Rukavice gumene
Futrovano odijelo

Čizme futrovane

Rukavice radne
Čizme gumene
Cipele duboke
Radno odijelo

Šljem zaštitni
Zimska jakna
Kišno odijelo
Radni mantil

Prsluk

Peškir

NAZIV RADNOG
MJESTA
 

Rukovodilac RJ TE   24 48     60   72 36 48   72   12  
Tehnički RukovodilacTE   24 24     60   60 24 36   60   6  
Pomoćnik Rukovodioca TE   24             36     72      
62
za investicije, razvoj i
planiranje
Referent za ekonomska
pitanja   24                          
Referent za pravna pitanja   24                          
Rukovodilac službe ZNR   24 36     60   60 36 36   60   12  
Inženjer zaštite i zdravlja na
radu   24 36     60   60 24 24   60   12  
Referent zaštite na radu   24                          
Vozač terenskog vozila     24 48   60     24 36   72   6  
Tehnički sekretar   24                          
Dostavljač pošte i spremač
radnih prostorija   24                         3
Raznosac pošte i
dokumentacije   24   60                      

63
 VI. PREGLED ORGANIZACIJE RADA

6.1.Organizaciona šema R i TE Gacko

64
Slika 11–Organizaciona šema R i TE

65
6.2. Struktura organizacije rada-uslovi za zasnivanje radnog odnosa

Tabela 5-Struktura organizacije rada-uslovi za zasnivanje radnog odnosa

Br.
Red. Struč. Profil Posebni Br.
Naziv radnog mesta akt.
br. sprema zaniмanja uslovi izvrš.
izvrš.

1. Rukovodilac RJ TE VSS el./maš. Stručni ispit 1 1

2. Tehnički RukovodilacTE VSS maš./el stručni ispit 1 1
Pomoćnik Rukovodioca TE za
3. VSS el./maš. stručni ispit 1 1
investicije, razvoj i planiranje
4. Referent za ekonomske poslove VSS ekon./menadž.   - 1
5. Referent za pravne poslove VSS pravni   - 1
Rukovodilac službe zaštite i ZNR/org.rad./
6. VSS licenca 1 1
zdravlja na radu tehnički
ZNR/org.rad./
7. Inženjer zaštite i zdravlja na radu VŠS licenca - 1
tehnički
8. Referent zaštite na radu SSS HTZ/tehnički   - 1
9. Vozač terenskog vozila KV vozač   1 1
10. Vozač u smjeni VKV saobraćajni   4 5
11. Tehnički sekretar SSS opšti/tehnički   1 1
Dostavljač pošte i spremač radnih
12. IKV opšti/tehnički   1 1
prostorija
13. Raznosac pošte i dokumentacije KV opšti/tehnički   1 1

66
 VII. PREPOZNAVANJE I UTVRĐIVANJE OPASNOSTI I
ŠTETNOSTI NA RADNOM MJESTU I U RADNOJ SREDINI

7.1.Spisak korišćene dokumentacije o postojećem stanju zaštite i zdravlja na radu

67
7.1.1. Pregledi i ispitivanja sredstava rada

Tabela 6-Podaci o izvršenom periodičnim pregledima i ispitivanju sredstava za rad

Re Broj sredstava Naziv ustanove Broj stručnog Sredstva koja nemaju

d.b OBJEKAT- POGON rada koja su lica koja je izvršila nalaza-datum Upotrebnu dozvolu-
r. pregledana perioduični pregled pregleda koja nisu pregledana
i ispitivanje
1. Mašinska hala 106
2. Kotlovsko postrojenje 132
3. Pogon dopreme uglja 92
4. Pogon otpreme šljake i
6
pepela
5. Pogon hemijsko
26
tehnološke pripreme vode
297/2009
6. Mazutna stanica 7 Nema
„Unis“ Istočno 23.08.2009.g.od
7. Pomoćna kotlovnica Sarajevo
18
8. Pumpna stanica 8
9. Toplotna podstanica 14
10. Stolarska radionica
3
11. Ručni alati 12
12. Pogon otpreme šljake i 1028/2010 Nema
30
pepela 03.12.2010.god
13. Dizalice Energotehna Doboj EA-41/07/09 Nema
23
Juni 2009 god
14. Liftovi Tehnoinspekt INLE 2790/11 Nema
3
d.o.o. 28.01.2011.god
15. Viseća skela Tehnoinspekt 17-0353/10 Nema
1
d.o.o. 30.04.2010.g

7.1.2. Ispitivanja uslova radne sredine

Poslodavac je izvršio ispitivanje uslova radne sredine za ljetni i zimski period.Ispitivanje izvršio
„“UNIS“ Institut za ekologiju, zaštitu na radu i zaštitu od požara Istočno Sarajevo.Radni nalog br. 381/2009
od avgusta 2009 god i 040/2010 od januara 2010 god. Ispitivanje nije izvršeno za kancelarije u zgradi
Tehničke pripreme.

7.1.3. Pregledi i ispitivanja elektroenergetskih i gromobranskih instalacija

Tabela 7-Podaci o izvršenim periodičnim pregledima i ispitivanju elektroenergetskih i

68
 gromobranskih instalacija

Red Vrsta pregleda Naziv ustanove koja

.br. LOKACIJA-OBJEKAT- instalacija Zadovoljava Broj stručnog je izvršila pregled i
POGON-KANCELARIJA (elektro- DA/NE nalaza-datum ispitivanje
gromobranske) pregleda

Izvršeno pregled i ispitivanjen gromobranskih instalacija .Pregled i ispitivanje izvršio „ELNAR“ d.o.o. Banja Luka,
zapisnik br. I 14/10 od 24.04.2010.god
Nije izvršen pregled i ispitivanje elektroenergetskih instalacija u objektim TE.

Izvršena su ispitivanja gromobranske instalacije za sledeće objekte:

• Kapija br.1 (novi objekat)

• Teretne kapija br.2
• Glavna upavna zgrada (zajedniča zgrada razvoja i investicija)
• Radionica na parkingu
• Prostorija čete za spasavanje i ambulanta
• Garderoba rudara, lampara i garderoba elektrane
• Restoran
• Protivpožarna pumpna stanica i pumpna stanica rashladne vode
• Vatrogasni dom
• Rashladni toranj
• Tehnička priprema
• HPV spremnici kondenzata
• Agregatska stanica
• Kompresorska stanica
• Trafo stanica kompresorske stanice
• Centralna remontna radiona
• Elektrolizna stanica
• Acetilenska stanica
• Rezervoari vodonika
• Stara pumpna stanica
• Pumpna stanica za sirovu i dekarbonizovanu vodu
• Reaktori dekarbonizacije
• HVP demineralizacije
• Laboratorija
• pumpna stanica za mazut
• pomoćna kotlovica
• skladište mazuta, turbinskog i izolacionog ulja
• mazutna podstanica
• dnevni spremnik mazuta
• otvoreni prostor sa blok transformatorima, generatorskim poljem postrojenja 400 kV i poljem revnog
napajanja na postrojenju 110 kV
• otpadne vode
• stanica propan-butan
• trafostanica-7
• glavni pogonski objekat
• radiona dopreme uglja
• presipna stanica br.2
• silos pepela
• presipna stanica br.3
• trafostanica br.6
• protivpožarna stanica uz skladište mazuta
69
 • dimljak
• trafostanica br.1

7.1.4.Pregledi i ispitivanja elektro-izolacione zaštitne opreme

Tabela 8-Podaci o izvršenom periodičnim pregledima i ispitivanju sredstava za rad

Re Broj sredstava Naziv ustanove Broj stručnog Sredstva koja nemaju

d.b Naziv zaštitne opreme rada koja su lica koja je izvršila nalaza-datum Upotrebnu dozvolu-
r. pregledana perioduični pregled pregleda koja nisu pregledana
i ispitivanje
1. Rukavice 15
VN 27/10 od
05.05.2010.god
2. Čizme 26
„Elnar“ d.o.o.
Nema
3. Indikator 7 Banja Luka VN 40/09 od
08.09.2009.god
4.
Elektro izolacione motke 6

7.1.5. Organizovanje i pružanje prve pomoći

Poslodavac je izvršio obuku određenog broja zaposlenih lica za pružanje prve pomoći, tako da ispunjava
uslove u skladu sa članom 7. stav 1. Pravilnika o opremi i postupku za pružanje prve pomoći i o
organizovanju službe spasavanja u slučaju nezgode na radu (Sl.list SFRJ br.21/71) za pružanje prve pomoći.
Poslodavac posjeduje sanitetski komplet za pružanje prve pomoći. Obuku izvršio „UNIS“ Istočno Sarajevo,
maja 2010.godine

Tabela 9-Podaci o organizovanju i pružanju prve pomoći

Red.
Ime i prezime Radno mjesto Organizaciona jedinica
br.
1. Milošević Mitar Rukovodilac smjene
2. Drašković Relja Rukovodilac smjene
3. Janjušević Miomir Pom.ruk.smjene
4. Milinković Darko Pom.ruk.smjene
5. Milošević Radoš Ruk.trubinskog postrojenja
TEP
6. Mastilović Risto Ruk.kotlovskog postrojenja
7. Boljanović Predrag Ruk.kotlovskog postrojenja
8. Đuričić Branko Ruk.sistema čišćenja kotla
9. Popović Miodrag Ruk.kotlovskog postrojenja
10. Grubačić Mladen Ruk.kotlovskog postrojenja
11. Govedarica Rade Glavni poslovođa
12. Ćeranić Čedo Poslovođa smjene
13. Šuković Mladen Poslovođa smjene
14. Krstojević Radoslav Poslovođa smjene
Doprema uglja
15. Golubović Drago Poslovođa smjene
16. Vuković Zdravko Poslovođa smjene
17. Bratić Rade Poslovođa el.održavanja
18. Škiljević Dragiša Poslovođa mašinskog održavanja
19 Vasiljević Vidak Ruk.demineralizacije HTP
20. Vučetić Slobodan Ruk.dekarbonizacije

70
 21. Govedarica Dragomir Anali.za vodeni režim bloka
22. Govedarica Đorđe Ruk.dekarbonizacije
23. Tepavčević Filip Ruk.demineralizacije
24. Miletić Darko Ruk.demineralizacije
25. Bumbić Snežana Analit.za vodeni režim bloka
26. Nikolić Tamara Poslužilac u pogonu
27. Ćeranić Branko Ruk.kompresorske stanice
28. Nikolić Milija Ruk.na stanici za pepeo
29. Adžić Milan Pom.rukovaoca HTP
30. Bratić Tomislav Ruk.kompresorske stanice
OŠIP
31. Tabaković Velimir Pom.ruk. HTP
32. Šuković Zdravko Ruk.na stanici za pepeo
33. Skoko Ranko Ruk.HTP
34. Šarović Aleksandar Pom.na stanici za pepeo
35. Milošević Milovan Bravar-mehaničar
Maš.održavanje-turbinsko
36. Nikolić Boža Bravar-mehaničar
37. Topalović Branko Bravar
Maš. Odr.armatura
38. Lojović Radenko Bravar
39. Vuković Vidak Bravar
Maš.odr.kotlova
40. Sušić Radenko Bravar
41. Vuković Nikola Bravar Maš.odr.pomoćnih
42. Slijepčević Svemir Bravar objekata
43. Janjić Jovo Bod.inž.el.radova
44. Pušara Milimir Poslovođa za VN postrojenje
Elektro održavanje
45. Govedarica Markan Bravar
46. Šupić Nikola El.mehaničar
47. Milović Miladin Poslov.upr. i zašt.
48. Kovačević Jovo Poslov.za mjerenja i reg.
Automatika
49. Lažetić Božidar Vođa gr.za mjer.i reg.
50. Ivković Novak Vođa gr.za up.i reg. Ven.
51. Mućibabić Milinko Poslovođa
Građe.održavanje
52. Krtolica Velimir Zisar-šamoter
53. Rončević Milenko Inž.za ad.rač.mreže
Tel.inf.sistem
54. Cetić Dragiša Inž.za telekomunikacije
55. Sudžum Radmilo Električar ispitivač Sek.teh.pripreme
56. Tepavčević Đorđije Inž.ZNR Služba ZNR

7.1.6. Obuka radnika

UNIS –Institut za ekologiju, ZNR i ZOP, Istočno Sarajevo je 02.10.2006.godine, Zapisnik br.383-11/06
izvršio obuku i provjeru znanja radnika za rukovanje, samostalan i bezbjedan rad uređajima za dizanje
tereta.

Tabela 10- Dopunsko osposobljavanje za samostalan i bezbjedan rad

71
 Red
Ime i prezime Radno mjesto
.br.
1. Škiljević Dragiša Poslovođa maš.odr.-doprema uglja
2. Marković Milan Vođa grupe bravarskih radova
3. Dubljević Vukota Bravar varilac
4. Mavrak Radenko Bravar varilac
5. Vujović Radoš Bravar –varilac
6. Čolović Milorad Poslovođa OŠIP-a
7. Lisov Mileta Poslovođa kotlovskog postrojenja
8. Sušić Radenko Vođa rad.grupe za dodavače i odšljakivač
9. Topalović Branko Bravar-kotlar
10. Kovačević Dragoljub Vođa radne grupe za pumpe i rot.opremu
11. Nikolić Boža Bravar-mehaničar
12. Crnogorac Vidoje Vođa rad.gr.za startnu i mazutnu stanicu
13. Lažetić Vojin Vođa.rad.gr.za rash.sisteme , crpnu stanicu HTP
14. Vuković Bogdan Rukovalac crpne stanice

7.1.7. Podaci (dokumentacija) o zaštiti od požara

Plan zaštite od požara za objekte R i TE izrađen novembra 1999.godine. Plan izradio Institut zaštite,
ekologije i informatike, Banja Luka.
Dopunu plana zaštite od požara, Operativno-taktički i Tehnološko-preventivni , radni nalog br.13/10
, urađen maja 2010 godine „VIZ“ Banja Luka.
U sklopu R i TE postoji Služba zaštite od požara koja obuhvata Operativni dio službe-Preduzetna
vatrogasno spasilačka jedinica i Preventivni dio službe.

7.1.8.Podaci o izvršenim ljekarskim pregledima –Izvještaj Službe medicine rada Banja Luka

JAVNA ZDRAVSTVENA USTANOVA

B A NJ A L U K A
Zdrave Korde br. 4
Datum: 18.02.2009.

SLUŽBA MEDICINE RADA

IZVJEŠTAJ O PERIODIČNOM PREGLEDU RADNIKA RITE GACKO

RJ RUDNIK

U periodu od 22.12 2008 do 29.12.2008.godine, od strane ZAVODA ZA MEDICINU RADA I SPORTA RS

BANJA LUKA izvršen je periodični ljekarski pregled radnika RITE Gacko. Pregledu se odazvalo 855
radnika. Sadržaj pregleda određen je prema Elaboratu o radnim mjestima sa posebnim uslovima rada koje
je dostavilo preduzeće i Pravilniku o prethodnim i periodičnim ljekarskim pregledima radnika na radnim
mjestima sa povećanim rizikom ( Sl. glasnik RS broj 68/08).
Pregled je obavljen u prostorijama Doma zdravlja u Gacku.

Ukupno je pregledano 534 radnika RJ Rudnik i svi su muškog pola.

Najveći broj pregledanih radnika pripada starosnoj grupi od 40 -50 godina, 39,8% (213), zatim starosnoj
grupi od 30 – 40 godina, njih 28,6% (153), zatim grupi od 50 – 60 godina, sa 18,7% (100) i konačno
starosnoj grupi od 30 – 40 godina, 12,7 % (68) pregledanih radnika. Starosna struktura je nepovoljna, jer
većina radnika ima preko 40 godina starosti. Imajući u vidu stanje u RS kada je riječ o starosnoj strukturi
zaposlenih, smatramo da je stanje i ovdje očekivano, ali obzirom na prirodu posla neophodno je
podmlađivanje ljudskih resursa.
Od ukupnog broja pregledanih njih 57,4% (307) je izjavilo da ne konzumira alkohol, a 42,5% ( 227), da
konzumira različite količine alkohola. Uvažavajući sve običaje i navike podnebljana, brojke pokazuju da je
stanje po ovom pitanju zabrinjavajuće.
Od ukupnog broja pregledanih izjavilo je da puši njih 52,0% (278), a 48,0 % (256) da su nepušači. Najveći
broj pušača puši od 20 do 60 cigareta dnevno što je takođe veoma zabrinjavajuće.

72
U strukturi morbiditeta na prvom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe XI Bolesti sistema za varenje
( MKB-10) koja su registrovana kod 49,4% (264) sa vodećom dijagnozom zubnog karijesa, koja je
registrovana kod 224 pregledanih radnika.
Slijedeća grupa po učestalosti je grupa X Bolesti sistema za disanje koje su registrovane kod 44,1% (236)
pregledanih radnika. Hronični bronhitis registrovan je kod 68 slučajeva, a najčešće su registrovana
oboljenja gornjih respiratornih puteva koja su nađena kod 135 radnika. Obzirom na prirodu posla koji se
obavlja na otvorenom prostoru i na veliki broj pušača ovakvo stanje je bilo za očekivati.
Na trećem mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe IX Bolesti sistema krvotoka koja su nađena kod 41,9
% (224) pregledana radnika, od koji njih 136 ima povišen krvni pritisak. Način života, način ishrane, veliki
broj pušača, dugotrajni stres uz sve druge faktore doprinijeli su ovakvoj distribuciji oboljenja.
Na četvrtom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe VII Bolesti oka i pripoja oka koja su nađena kod
23,7% (127) pregledanih radnika, sa refrakcionim anomalijama kao vodećim dijagnozama.
Na petom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe VIII Bolesti uva i mastoidnog nastavka koje su
registrovane kod 16,2 % (87 ) pregledanih radnika i kod svih se radi o oštećenju sluha različitog stepena.
Na šestom mjestu su oboljenja iz grupe IV Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishrane i metabolizma
koja su nađena kod 11,2 % (60) pregledanih radnika
Sve ostale grupe oboljenja registrovane su u manjem procentu i njihova distribucija je prikazana u tabeli
broj 2.
Prilikom ocjene radne sposobnosti zaključeno je da je 91,3% (488) pregledanih radnika sposobno za svoj
posao. Nesposobnih za svoj posao je 0,9% (5), ograničeno sposobnih 0,5% (3 ), a privremeno nesposobnih
7,1% ( 38) i oni su upućeni na dodatne pretrage i dijagnostičke procedure.
Nije zabilježen ni jedan slučaj profesionalnog oboljenja, niti su verifikovani znakovi profesionalnih
oboljenja.

Ukupno je pregledano 267 radnika RJ Termoelektrana, od tog broja njih 95,8% (256) su muškarci, a 4,1%
(11) su žene.
Najveći broj pregledanih radnika pripada starosnoj grupi od 40 – 50 godina njih 45,6% (122), zatim
starosnoj grupi od 30 – 40 godina , 28,0% (75), a strosnoj grupi od 50 – 60 godina, pripada 21,8% (58)
pregledanih radnika. Starosnoj grupi od 20 – 30 godina pripada 4,4 % (12) pregledanih radnika.Starosna
struktura je, dakle, nepovoljna, jer je preko 68% pregledanih radnika starije od 40 godina, te je neophodno
podmlađivanje.
Od ukupnog broja pregledanih 64,4% (172) radnika su izjavila da ne konzumiraju alkohol, a 35,5% (95) da
konzumira različite količine alkoholnih pića.
Isto tako, 51,3% (137) radnika je izjavilo da ne puši cigarete, a 48,6 % (130) da puše od 10 do 60 cigareta
dnevno.
U strukturi morbiditeta na prvom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe XI Bolesti sistema za varenje
( prema MKB-10 ), koja su registrovana kod 45,31 % (121) pregledanih radnika, sa dijagnozom zubnog
karijesa kao vodećom u ovoj grupi, koja je registrovana kod 103 radnika.
Na drugom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe IX Bolesti sistema krvotoka koja su nađena kod
41,94% (112) pregledanih radnika, sa povišenim krvnim pritiskom kao vodećom dijagnozom u ovoj grupi
koja je registrovana kod 81 radnika.
Na trećem mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe VII Bolesti oka i pripoja oka koja su registrovana kod
30,33% (81) pregledanih radnika i to su uglavnom refrakcione anomalije.
Slijedeća po učestalosti je grupa X Bolesti sistema za disanje koja su registrovana kod 27,71 % ( 74)
pregledanih radnika i uglavnom su to oboljenja gornjih respiratornih puteva, a hronični bronhitis je
zabilježen kod 26 pregledanih radnika
Na petom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe VIII Bolesti uva i mastoidnog nastavka koja su nađena
kod 17,22 % (46) radnika i sva se odnose na oštećenje sluha.
Distribucija ostalih oboljenja zabilježena je u manjem procentu i prikazana u tabeli broj 2.
Ovdje napominjemo da je kod određenog broja radnika zabilježena povišena koncentracija
karboksihemoglobina u krvi .Povišena koncentracija karboksihemoglobina se susreće i kod pušača.
Međutim, smatramo da je ovdje neophodno naglasiti tako nađene vrijednosti, obzirom da je CO noksa
kojoj su radnici profesionalno izloženi na tim radnim mjestima. Nismo dobili podatke da je koncentracija
CO do sada, prelazila maksimalno dozvoljene vrijednosti. Takođe, nismo dobili podatke da je ranije na
periodičnim pregledima određivana koncentracija karboksihemoglobina u krvi. Zbog toga su i
preporučene određene mjere na kraju izvještaja, ali kao prioritetne.

73
Prilikom ocjene radne sposobnosti zaključeno je 94,7% (253) radnika su sposobni za svoj posao, ograničeno
sposobnih je 0,3% (1), a privremeno nesposobnih je 4,8 % (13) radnika. Kao nesposoban za svoj posao nije
ocjenjen ni jedan radnik iz RJ TE.
Od ukupnog broja pregledanih radnika RJ zajednički tehnički poslovi, 92,5 % (50) su radnici muškog pola i
7,4 % (4) su ženskog pola.
Najveći broj pregledanih radnika pripada starosnoj grupi od 40 – 50 godina, 40,7% (22), starosnoj grupi od
50 – 60 godina 38,8% (21), starosnoj grupi od 30 – 40 godina pripada 16,6% (9) pregledanih radnika.
Od ukupnog broja pregledanih 68,5% (37) je izjavilo da ne konzumira alkohol, a 31,45% (17) da
konzumira različite količine alkohola.
U isto vrijeme 53,7% (29) pregledanih radnika je izjavilo da ne puši duvan, a 46,25% (25) da su pušači i da
konzumiraju od 10 do 60 cigareta dnevno.
U strukturi morbiditeta, na prvom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe XI Bolesti sistema za varenje
( prema MKB-10), i registrovana su kod 51,8% (16) radnika, sa najčešćom dijagnozom zubnog karijesa koji
je registrovan kod 27 pregledanih radnika.
Iza toga su oboljenja iz grupe IX Bolesti sistema krvotoka koja su registrovana kod 38,8% (21), sa
povišenim krvnim pritiskom kao vodećom dijagnozom koji je registrovan kod 13 pregledanih radnika.
Slijede oboljenja iz grupe VII Bolesti oka i pripoja oka, koja su zabilježena kod 37,0% (20) i to su uglavnom
refrakcione anomalije.
Na četvrtom mjestu po učestalosti su oboljenja iz grupe X Bolesti sistema za disanje i oboljenja iz grupe VIII
Bolesti uva i mastoidnog nastavka, koja su registrovana kod 29,6 %(16) pregledanih radnika.
Sve ostale grupe oboljenja registrovane su u manjem procentu i prikazane su u tabeli broj 2.
Prilikom ocjene radne sposobnosti zaključeno je su 96,2 % (52) pregledana radnika sposobni za svoj posao,
a 3,7 %(2) privremeno nesposobni i upućeni su na dodatne dijagnostičke procedure radi razjašnjenja
zdravstvenog stanja.

Preporuke:
1. Izvršiti procjenu rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini za svako radno mjesto posebno, te
utvrditi radna mjesta sa povećanim rizikom.
2. Na osnovu ocjene službe medicine rada utvrditi zdravstvene uslove koje moraju ispunjavati
zaposleni na radnom mjestu sapovećanim rizikom iliza upotrebu, odnosno rukovanje određenom
opremom za rad
3. Na osnovu akta o procjeni rizika donijeti mjere za otklanjanje, smanjenje ili spriječavanje rizika
4. Sredstva za rad održavati u ispravnom stanju i periodično vršiti njihov pregled i kontrolu
5. Obezbijediti propisane uslove za bezbjedan i zdrav rad u radnoj sredini
6. Izvršiti osposobljavanje zaposlenih za bezbjedan i zdrav rad
7. Izvršiti edukaciju zaposlenih za pružanje prve pomoći
8. Obezbijediti sredstva i opremu za ličnu zaštitu na radu, njihovo održavanje i ispitivanje
9. Raditi kontinuirano na podizanju svijesti radnika o neophodnosti upotrebe ličnih zaštitnih sredstava
10. Upućivati zaposlene na prethodne, periodične i vanredne zdravstvene preglede u skladu sa
zakonskim propisima i ocjenom službe medicine rada
11. Na nivou preduzeća organizovati zdravstveno prosvjetni rad, kampanje protiv pušenja, alkoholizma
i narkomanije
12. U saradnji sa izabranom službom medicine rada i službom porodične medicine provesti kampanje o
prevenciji kardiovaskularnih oboljenja
13. U saradnji sa stomatološkom službom provesti kampanje o prevenciji karijesa i bolesti usta
14. Obezbijediti organizovanu rekreaciju radnika.
15. Ponoviti preglede određivanja koncentracije karboksihemoglobina u krvi svim radnicima RJ TE
koji su izloženi CO.
16. Ponoviti mjerenja koncentracije CO na tim radnim mjestima
17. Izvještaj o mjerenjima i laboratorijske nalaze koncentracije karboksihemoglobina dostaviti na
uvid Zavodu za medicinu rada i sporta najkasnije za 4 mjeseca kako bi eventualno preporučili
dodatne mjere.

74
 Tabela br.1: TABELARNI PRIKAZ a) pola, b) starosne strukture, c) radne sposobnosti, d) ovisnosti (
konzumiranje alkohola), e) ovisnosti (pušenje cigareta)

KONZUMIRANjE PUŠENjE
POL DOBNA STRUKTURA RADNA SPOSOBNOST
ALKOHOLA CIGARETA
R.J
OG. P.
M Ž 20-30 30-40 40-50 50-60 SPOS. NESPOS. DA NE DA NE
SP. NESP.
534 - 68 153 213 100 488 3 38 5 227 307 278 256
R
100% - 12,7% 28,6% 39,8% 18,7% 91,3% 0,5% 7,1% 0,9% 42,6% 57,4% 52,0% 48,0%
256 11 12 75 122 58 253 1 13 95 172 130 137
TE
95,8% 4,1% 4,5% 28,1% 45,7% 21,7% 94,7% 0,4% 4,9% - 35,6% 64,4% 48,7% 51,3%
50 4 2 9 22 21 52 - 2 - 17 37 25 29
ZTP
92,5% 7,5% 3,7% 16,7% 40,7% 38,9% 96,3% - 3,7% - 31,5% 68,5% 46,3% 53,7%
840 15 82 237 357 179 793 4 53 5 339 516 433 422
UK
98,2 % 1,8 % 9,6 % 27,8 % 41,6 % 20,9 % 92,7 % 0,5 % 6,2 % 0,6 % 39,6 % 60,4 % 50,6 % 49,4 %

Tabela br. 2: TABELARNI PRIKAZ OBOLJENJA, STANJA I POVREDA PREMA MKB 10

RADNA JEDINICA
UKUPNO
GRUPA OBOLJENJE RUDNIK TE ZTP
BROJ % BROJ % BROJ % BROJ %
ZARAZNE I PARAZITARNE
I 6 1,1 - - - - 6 0,7
BOLESTI
II TUMORI 4 0,7 4 1,49 1 1,85 9 1,1
BOLESTI KRVI, KRVOTVORNIH
III ORGANA I POREMEĆAJI - - 1 0,37 - - 1 0,1
IMUNITETA
BOLESTI ŽLEZDA SA
IV UNUTRAŠNJIM LUČENJEM, 60 11,2 26 9,73 8 14,8 94 11,0
ISHRANE I METABOLIZMA
DUŠEVNI POREMEĆAJI I
V 3 0,5 - - 1 1,85 4 0,5
POREMEĆAJI PONAŠANJA
VI BOLESTI NERVNOG SISTEMA 3 0,5 3 1,12 2 3,7 8 0,9
VII BOLESTI OKA I PRIPOJKA OKA 127 23,7 81 30,33 20 37,0 228 26,7
BOLESTI UVA I MASTOIDNOG
VIII 87 16,2 46 17,22 16 29.6 149 17,4
NASTAVKA
IX BOLESTI SISTEMA KRVOTOKA 224 41,9 112 41,94 21 38,8 357 41,8
X BOLESTI SISTEMA ZA DISANJE 236 44,1 74 27,71 16 29.6 326 38,1
BOLESTI SISTEMA ZA
XI 264 49,4 121 45,31 28 51,8 413 48,3
VARENJE
BOLESTI KOŽE I POTKOŽNOG
XII 10 1,8 9 3,37 2 3,7 21 2,5
TKIVA
BOLESTI MIŠIĆNO-KOŠTANOG
XIII 46 8,6 18 6,74 2 3,7 66 7,7
SISTEMA I VEZIVNOG TKIVA
BOLESTI URO-GENITALNOG
XIV 22 4,1 7 2,62 2 3,7 31 3,6
SISTEMA
SIMPTOMI, ZNACI I
XVIII PATOLOŠKI KLINIČKI I 6 1,1 5 1,87 - - 11 1,3
LABORATORIJSKI NALAZI
POVREDE, TROVANJA I
XIX POSLEDICE DJELOVANJA 21 3,9 14 5,24 4 7,4 39 4,6
SPOLJNIH FAKTORA
 

7.1.9.Povrede na radu, profesionalna oboljenja, bolesti u vezi sa radom

Poslodavac je dao na uvid tabelarni prikaz povreda na radu za proteklih 5 godina.

75
Tabela 11-Struktura povrijeđenih radnika

Vrsta povrede
Godina starosti
lakša teža smrtna
Od 19-25 -
26-35 4 1
36-45 6 2
46-55 3 2
Preko 56 2
UKUPNO 15 4 1

Tabela 12-Kvalifikaciona struktura povrijeđenih

Vrsta povrede
Kvalifikaciona struktura
lakša teža smrtna
NK 2
KV 1
VKV 8 2 1
SSS 4
VŠS 1
VSS 1
UKUPNO 15 3

Tabela 13-Radno mjesto povrijeđenih radnika

Vrsta povrede
Radno mjesto
lakša teža smrtna
Bravar-kotlar, mehaničar 4
Poslovođa 2
Ing.zaštite na radu 1
Pom.pom.kotlovnice 1
Rukovalac reklajmera 2 1 1
Moler-farbar 1
Ruk.kondenzacije 1
Električar u smjeni 2
Smjenski inženjer 1
Pomoćni radnik 1
Ruk.turbinskog
1
postrojenja
Ruk.kotlovskog
1
postrojenja
UKUPNO 15 4 1

Tabela 14-Godine radnog staža

Vrsta povrede
Kvalifikaciona struktura
lakša teža smrtna
Do 1 godine 1
1-3
3-5
5-10 5 1 1
10-15 3
Preko 15 6 3
UKUPNO 15 4 1
76
Tabela 15-Izvor povrede

Vrsta povrede
Kvalifikaciona struktura
lakša teža smrtna
Materija (beton, para, lak, lim) 6
Ručni alat 2
Građevinski objekti (put,
1 1
saobraćajnice)
Elementarne nepogode (led) 2
Građ.objekti-stepenice , šaht 2 1
Industrijski uređaj-srdstvo 3 1
Saobraćajno sredstvo-automobil 1
UKUPNO 14 5 1

Tabela 16-Uzrok povređivanja

Vrsta povrede
Uzrok povređivanja
lakša teža smrtna
Nedostatak opšte kontrole 2 1 1
Poremećaj u procesu rada 1
Klizava podloga i ned.opšte kontrole 2 2
Neispravna materija 1
Nepristupačnost radnog mjesta 1
Lom alata 1
Neurednost radnog mjesta-putne saob. 2 1
Reagovanje u vanrednim situacijama 2
Fiziološko stanje organizma 1
UKUPNO 15 4 1

Tabela 17-Povrijeđeni dio tijela

Vrsta povrede
Uzrok povređivanja
lakša teža smrtna
Noga 4 2
Ruka-prsti 4
Glava 4
Oči 1
Sjedni dio 1
Grudni koš 1 1
Višestruka (stomak, ruka) 1
Stomak (slezina) 1
UKUPNO 15 4 1

77
Tabela 18-Podaci o profesionalnim oboljenjima

Red. Radno mjesto Dijagnoza- Naziv

br. Ime i prezime Lokacija/ na kome je međunarod zdravstvene Stepen Preostala
oboljelog pogon oboljeli radio na šifra ustanove koja je tjelesnog radna
kada je oboljenja izvršila pregled oštećenja sposobnos
utvrđeno oboljelog oboljelog
profesionalno
oboljenje
1.

Nema podataka o dijagnostkovanim profesionalnim oboljenjima

Tabela 19-Podaci o bolestima u vezi sa radom

Red. Lokacija- Radno mjesto Dijagnoza Naziv Stepen Preostala

br. Ime i prezime pogon na kome je i zdravstvene tjelesnog radna
oboljelog oboljeli međunaro ustanove koja oštećenja sposobno
radio kada je dna šifra je izvršila oboljelog
utvrđeno oboljenja pregled
oboljenje oboljelog
1.

Nema podataka o dijagnostikovanim bolestima u vezi sa radom

7.1.10.Inspekcijski nadzori

Tabela 20-Podaci o inspekcijskim nalazima o izvršenom nadzoru

Red Nadležna inspekcija Datum Vrste pregleda i nadzora Vrste zapisa

.br. za: pregleda
Redovni Kontrolni Inspekcijski Rješenje
pregled pregled zapisnik
1. Inspekcijski pregled 29.10.2007.god + - -
26.1.10/173-
2. Inspekcijski pregled 13.08.2008 + -
2488/08
26.6.100/173-
3. Inspekcijski pregled 09.10.2008.god + -
1920/08
26.6.100/173-
4. Inspekcijski pregled 24.02.2010.god. + - -
0249/10

Iz zapisnika se nije moglo pročitati zatečeno stanje i naložene mjere (kopije rukopisa inspektora)

7.1.11. Podaci o uputstvima za eksploataciju, instrukcijama, uputstvima za rukovanje i protokolima

ispitivanja
78
 TURBINA K-300-240
1. Parna turbina K-300-240-1-uputstvo za eksploataciju
2. Parna turbina K-300-240-1- sistem regulacije-uputstvo za eksploataciju
3. Kondezacioni uređaj-instrukcija za eksploataciju
4. Uljni sistem turboagregata-uputstvo za eksploataciju
5. Regenrativni uređaj-instrukcija za eksploataciju
6. Cirkulaciona pumpna stanica-uputstvo za eksplataciju
7. Napojni sistem-uputstvo za eksplataciju
8. Redukciona rashladna stanica PRS 255/40-instrukcija za eksplataciju
9. Rashladni toranj-uputstvo za eksplataciju
10. Brzodejstvujući redukciono rashladni uređaj /BRRS/
KOTAO PP 990-255 (P-64)
1. Dugohodni parni duvači čađi i pepela –pogonsko uputstvo
2. Ventilatori dimnih gasova DOD-43-uputstvo za eksplataciju
3. Instrukcija za eksploataciju parnog blok kotla
4. Uljna stanica cirkulacionog podmazivanja VDG-uputstvo za eksploataciju
5. Sistem obduvavanja otvora za uzimanje gasova kotla P-64
6. Uputstvo za eksploataciju ventilacionih mlinova
7. Instrukcija za eksplataciju sistema vodenog obduvavanja ekrana kotla P-64
8. Instrukcija za eksplataciju sistema parnog topovskog obduvavanja zavjesnih pregrijača pare
(ZPP)
9. Parni kotao P-64 –fabričko uputstvo
10. Puštanje i opsluživanje mehanizama sistema ugljene prašine kotla P-64-instrukcije
BLOK
1. Sigurnosni uređaji bloka 300 MW
2. Instrukcija o isključenju bloka pri nestanku vlastitog napajanja sopstvenih potreba
3. Instrukcija za obuku operativnog osoblja bloka
4. Instrukcija o kontroli stanja metala kotlova, turbina i bloka
5. Redukciono-rashladna postrojenja bloka 300 MW-uputstvo za eksploataciju
6. Uputstvo za eksplataciju bloka 300 MW TE Gacko
7. Tipska instrukcija za puštanje bloka 300 MW
UPUTSTVA ZA ODRŽAVANJE
1. Instrukcija za zamjenu lopatica turbina
2. Podešavanje i sinhronizacija rada usmjeravajućih aparata VDG
3. Instrukcija o kontroli stanja metala kotlova
4. Uputstvo za kondenzaciju bloka
AUTOMATIKA
1. Tehnološke zaštite bloka, kotla, turbine i generatora
2. Protokoli ispitivanja zaštite bloka, kotla, turbine i generatora
3. Protokoli ispitivanja signalizacija bloka 300 MW TE Gacko
4. Ispitivanje upravljačkih krugova bloka 300 MW TE Gacko
5. Primopredaja ventila
HEMIJSKO –TEHNOLOŠKI POGON
1. Uputstvo za dekarbonizaciju sa šemama
2. Uputstvo za demineralizaciju
3. Uputstvo za organizaciju vodenog režima bloka 300 MW
4. Pogonsko uputstvo za PPK
POGON DOPREME UGLJA
1. Uputstvo za rukovanje komandnim pultom PS-III
2. Uputstvo za eksplataciju drobiličnog postrojenja
3. Uputstvo za rukovanje kombinovanim uređajem (reklajmerima)
4. Uputstvo za rukovanje kombinovanim uređajem (reklajmerima)-fabričko uputstvo KRUPP
POGON OTPREME ŠLJAKE I PEPELA
1. Uputstvo za rukovanje –hidrotransport pepela
79
 2. Pogonsko uputstvo za elektrofiltere
3. Kompresorska stanica-uputstvo za eksplataciju
4. Uputstvo za rukovanje i održavanje-transport sistema šljake
5. Eksploatacione šema bloka

7.2. Prepoznate i utvrđene opasnosti

a) mehaničke opasnosti
• nedovoljna zaštita zbog rotirajućih ili pokretnih dijelova
• slobodno kretanje delova iIi materijala koji mogu naneti povredu zaposlenom
• unutrašnji transport i kretanje radnih mašina ili vozila, kao i pomeranje odredene opreme
za rad
• korišćenje opasnih sredstava za rad koja mogu proizvesti eksplzije ili požar
• nemogućnost ili ograničenost pravovremenog uklanjanja sa mjesta rada, izloženost
zatvaranju, mehanickom udaru, poklapanju i sl
• drugi faktori koji mogu da se pojave kao mehaničkih izvora opasnosti
b) opasnosti koje se pojavljuju u vezi sa karakteristikama radnog mjesta
• opasne površine (podovi i sve vrste gazišta, površine sa kojima zaposleni dolazi u
dodir,a koje imaju oštre ivice-rubove,šiljke,grube površine, izbočene dijelove)
• rad na visini ili u dubini u smislu propisa o zaštiti na radu
• mogućnost klizanja ili spoticanja (mokre ili klizave površine)
c) opasnosti koje se pojavljuju korišćenjem električne energije
• opasnost od direktnog dodira sa dijelovima električne instalacije i opreme pod naponom
• opasnost od indirektnog dodira

7.3. Prepoznate i utvrđene štetnosti

a) štetnosti koje se pojavljuju ili nastaju u procesu rada
• hemijske štetnosti, prašina i dimovi-udisanje, gušenje,unošenje u organizam,prodor u
tijelo kroz kožu,opekotine,trovanje
• fizičke štetnosti (buka, vibracije,elektromagnetna zračenja i barometarski pritisak)
• štetni uticaj mikroklime (visoka ili niska temparatura, vlažnost i brzina strujanja
vazduha)
• štetni uticaji zračenja ( nejonizujućeg,)
• štetni klimatski uticaji (rad na otvorenom)
b) štetnosti koje proističu iz zahtjeva rada, a odnose se na fizičke , psihičke ili
psihofiziološke naporeš
• napori ili telesna naprezanja (ručno prenošenje tereta, guranje ili vučenje tereta,razne
dugotrajne povećane tjelesne aktivnosti)
• nefiziološki položaj tela (dugotrajno stajanje, sedenje, čučanje,klečanje)
• naprezanje pojedinih organa i sistema (vid,sluh), mentalno naprezanje
• napori pri obavljanju određenih poslova koji prouzrokuju psihološka opterećenja (stres,
monotonija )
• odgovornost u primanju i prenošenju informacija,korišćenje odgovarajućeg znanja i
sposobnosti,odgovornost u pravilima ponašanja,odgovornost za brze izmjene radnih
procedura,intenzitet u radu,prostorna uslovljenost radnog mjesta,konfliktne situacije,rad
sa strankama,novcem,nedovoljna motivacija za rad,odgovornost u rukovođenju)
• štetnosti u vezi sa organizacijom rada kao što su:rad duži od punog radnog vremena
(projektovani rad),rad u smjenama,skraćeno radno vrijeme,rad noću,pripravnost za slučaj
intervencije,terenski rad,dežurstva

80
 VIII. IZBOR METODE (METODOLOŠKOG POSTUPKA)
PROCJENE RIZIKA NA RADNOM MJESTU I RADNOJ SREDINI

81
 Za procjenu rizika na radnim mjestima i u radnoj sredini ZP„RUDNIK I
TERMOELEKTRANA“A.D. Gacko će se koristiti modifikovana AUVA metoda (metod Austrijske opšte
ustanove za osiguranje od nesreća i metod Austrijske privredne komore).
Prema članu 12. Pravilnika o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini, procjena rizika
zasniva se na analizi vjerovatnoće nastanka i moguće povrede na radu, oštećenja zdravlja, profesionalne
bolesti i bolesti u vezi sa radom prouzrokovanih na radnom mjestu i u radnoj sredini.
Po AUVA metodi rizik se izražava kao proizvod vjerovatnoće nastanka nekog neželjenog efekta na
zdravlje definisane populacije u određenom vremenskom periodu, s jedne strane i težine neželjenog efekta, s
druge strane.Procjena rizika se vrši za svaku utvrđenu opasnost ili štetnost.
Vjerovatnoća da će povreda na radu, oštećenje zdravlja ili oboljenje zaposlenog u vezi sa radom
nastati uslijed opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini procjenjuje se na osnovu prethodne
analize koja uzima u obzir učestalost i trajanje izloženosti zaposlenih opasnostima i štetnostima,
vjerovatnoću nastanka opasnog događaja i tehničke mogućnosti za izbjegavanje, odnosno ograničenje
djelovanja tih opasnosti i štetnosti.(stanje radne sredine). Težina moguće povrede na radu, oštećenja zdravlja
ili oboljenja zaposlenog procjenjuje se na osnovu prethodne analize koja uzima u obzir vrstu očekivane
povrede.
Tamo gdje se utvrdi da na radnom mjestu i pored potpuno ili djelimično primjenjenih mjera u oblasti
bezbjednosti i zdravlja na radu, i drugih mjera, postoje štetnosti i opasnosti koje mogu izazvati povredu ili
ugroziti zdravlje zaposlenog, zaključuje se da je to radno mjesto sa povećanim rizikom i isto se dokumentuje
Aktom o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini.
Izloženost zaposlenih opasnostima i štetnostima rangira se na sledeći način:

Izloženost opasnostima
Kvalitativno rangiranje Kvantitativno
i štetnostima tokom radnog
izloženosti opasnostima i rangiranje izloženosti
dana (nedjelje, meseca,
štetnostima opasnostima i štetnostima
godine) u %

< 20% Vrlo retko 1

21% - 40% Povremeno 2
41% - 60% Često 3
Pretežni deo radnog
61% - 80% 4
vremena
> 80% Sve radno vrijeme 5

Stanje radne sredine, odnosno postojeće stanje zaštite i zdravlja na radu, određeno je sledećim elementima:
82
 Elementi za ocjenu stanja radne Dokument/ Usklađenost sa
Red.broj
sredine osnov zahtjevima/zadovoljava

DA NE

1. Radni prostor i radne površine

2. Sredstva i oprema za rad

3. Zaštita od udara električne struje

4. Grejanje i ventilacija

5. Mikroklima

6. Osvetljenost

7. Elektromagnetno zračenje

8. Buka i vibracije

9. Atmosferski i klimatski uticaji

10. Zaštita od požara i eksplozija

11. Putevi za prolaz, prilaz i evakuaciju

12. Sirovine, osnovni i pomoćni materijal

Organizacione mjere zaštite i zdravlja na

13.
radu

14. Sredstva i oprema za ličnu zaštitu

15. Osposobljenost za bezbjedan rad

Obavještenost iz oblasti zaštite i zdravlja

16.
na radu

17. Pružanje prve pomoći

Zaštita nepušača, zabrana uzimanja

18.
alkohola i drugih sredstava zavisnosti

19. Održavanje radnih prostorija

20. Stanje prostorija za ličnu higijenu

21. Inspekcijski nalazi o izvršenom nadzoru

Povrede, profesionalna oboljenja i

22.
oboljenja u vezi sa radom

Na osnovu nivoa usklađenosti sa zahtevima zaštite i zdravlja na radu određuje se rang stanja radne sredine
na sledeći način:

83
 Ispunjenost zahteva zaštite i Kvalitativno rangiranje stanja Kvantitativno rangiranje
zdravlja na radu (ZZR) u radne sredine stanja radne sredine
%

BZR >80% Zadovoljavajuće 1

60%<BZR≤80% Srednjeročno potrebne mjere 2

40%<BZR≤60% Kratkoročno potrebne mjere 3

20%<BZR≤40% Trenutno potrebne mjere 4

Mjere za trenutni prekid radnog

BZR≤ 20% 5
procesa

Proizvod ranga izloženosti i ranga stanja radne sredine određuje mjeru vjerovatnoće nastanka
opasnosti, odnosno štetnosti:

5 5 10 15 20 25

4 4 8 12 16 20

3 3 6 9 12 15
Rang
izloženosti
2 2 4 6 8 10

1 1 2 3 4 5

1 2 3 4 5

Rang stanja radne sredine

Rang vjerovatnoće nastanka opasnosti, odnosno štetnosti određuje se prema tabeli:

Mjera verovatnoće Kvalitativno rangiranje Kvantitativno rangiranje

84
 vjerovatnoće opasnosti i vjerovatnoće opasnosti i
opasnosti i štetnosti
štetnosti štetnosti

1,2 Zanemarljiva 1
3,4,5 Mala 2
6,8,9 Srednja 3
10,12,15,16 Velika 4
20,25 Izrazito velika 5

Rang težine mogućih posledica određuje se prema tabeli:

Kvantitativno
Kvalitativno rangiranje
Opis posledice rangiranje težine
težine moguće posledice
moguće posledice
Dovoljna samo prva pomoć Vrlo laka 1
Medicinski tretman sa bolovanjem do 3
Laka 2
dana
Lečenje koje uključuje i hospitalizaciju Srednje teška 3
Trajno izmenjena radna sposobnost Teška 4
Kolektivna povreda i/ili trajno ugrožavanje
životnih funkcija i/ili povreda sa smrtnim Smrtna ili kolektivna 5
ishodom

Rangiranje rizika

Mjera rizika se određuje kao proizvod ranga verovatnoće nastanka opasnosti, odnosno štetnosti i
ranga težine mogućih posledica:

5 5 10 15 20 25

4 4 8 12 16 20

3 3 6 9 12 15
Rang
vjerovatnoće
2 2 4 6 8 10

1 1 2 3 4 5

1 2 3 4 5

Rang težine posledice

Rangiranje rizika na petostepenoj skali:

85
 Mjera rizika Kvalitativno rangiranje rizika Kvantitativno rangiranje rizika

1,2,3,4,5 Beznačajan I
6,8,9 Mali II
10,12 Srednji III
15,16 Visok IV
20,25 Ekstremni V

Rangiranje rizika na trostepenoj skali:

Mjera rizika Kvalitativno rangiranje rizika Kvantitativno rangiranje rizika

1,2,3,4,5,6,7,8,9 Prihvatljiv A
10,12 Srednji B
15,16,20,25 Visok C

Rang rizika se određuje za svaku identifikovanu, odnosno moguću opasnost i štetnost na radnom mestu i u
radnoj sredini.

Identifikacija opasnosti i štetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini i moguće posledice

Red.
Radne aktivnosti Moguće opasnosti ili štetnosti Moguće posledice
broj

1.

2.

3.

4.

5.

Rangiranje rizika

86
 Rangiranje rizika

Rang rizika
Šifra Rang
R. Rang Rang težine
opasnosti stanja Rang Mjera Petoste- Troste-
br. izlože- mogućih
ili radne vjerovatnoć rizika pena pena
nosti posljedica
štetnosti sredine skala skala

1.
2.
3.
4.
5.

Rang rizika radnog mesta određen je najvišim rangom rizika od pojedine opasnosti, odnosno štetnosti.

Interpretacija pojedinih nivoa rizika po petostepenoj i trostepenoj skali:

Petostepena skala

Vrijednost
Uslovi rada Nivo rizika Aktivnosti ili mjera
rizika

1,2,3,4,5 Optimalni Beznačajan (I) Nema ni jedne aktivnosti

Nisu potrebne dodatne

Približno odgovaraju
6,8,9 Mali (II) aktivnosti,dovoljan je stalan nadzor
optimalnim uslovima
uslova rada

Izvršenje mjere u smislu smanjenja

10,12 Prevazilazi optimalne uslove Srednji rizik (III)
rizika

Teški uslovi rada, opasnost

Rad se ne smije započeti,ako nisu
od gubitka radne
15,16 Visok (IV) primjenjene mjere za smanjenje
sposobnosti ili narušavanja
rizika
zdravlja

Izrazito teški uslovi rada , Rad se ne smije početi ili ga je

20,25 neposredna opasnost za Ekstremni (V) potrebno zaustaviti ili izdati zabranu
život i zdravlje radnika rada

87
Trostepena skala

Vrijednost
Uslovi rada Nivo rizika Aktivnosti ili mjera
rizika

Nema ni jedne aktivnosti/Nisu

Optimalni/Približno
1,2,3,4,5,6,8,9 odgovaraju optimalnim
uslovima
potrebne dodatne
Prihvatljiv (A)
aktivnosti,dovoljan je stalan
nadzor uslova rada

Prevazilazi optimalne Izvršenje mjere u smislu

10,12 Srednji (B)
uslove smanjenja rizika

Teški uslovi rada,opasnost

od gubitka radne
sposobnosti ili narušavanja
15,16,20,25 zdravlja.Izrazito teški
uslovi rada , neposredna
opasnost za život i zdravlje
radnika
Rad se ne smije započeti,ako nisu
primjenjene mjere za smanjenje
Visok (C) rizika/Rad se ne smije početi ili ga
je potrebno zaustaviti ili izdati
zabranu rada

Radna mesta sa rangom rizika I i II na petostepenoj skali, odnosno sa rangom A na trostepenoj

skali, smatraju se radnim mestima sa prihvatljivim rizikom.
Radna mesta sa povećanim rizikom su radna mesta sa rangom rizika III, IV i V na petostepenoj
skali, odnosno sa rangom rizika B i C na trostepenoj skali.

Šifre opasnosti i štetnosti su u skladu sa članom 10. i članom 11. Pravilnika o procjeni rizika na
radnom mjestu i u radnoj sredini ("Sl.glasnik RS" broj 66/08) i tako su i nevedene u tabeli. Radi lakšeg
evidentiranja opasnosti i štetnosti u procjeni rizika, opasnostima i štetnostima date su odgovarajuće šifre u
desnoj koloni.

ŠIFRE OPASNOSTI I ŠTETNOSTI

Broj Opasnosti-štetnosti Šifra

OPASNOSTI
a)Mehaničke opasnosti
1. nedovoljna zaštita zbog ritirajućih ili pokretnih dijelova 01
2. slobodno kretanje delova iIi materijala koji mogu naneti povredu zaposlenom 02
unutrašnji transport i kretanje radnih mašina ili vozila, kao i pomeranje odredene opreme za
3. 03
rad
4. korišćenje opasnih sredstava za rad koja mogu proizvesti eksplozije ili požar 04
nemogućnost ili ograničenost pravovremenog uklanjanja sa mjesta rada, izloženost
5. 05
zatvaranju, mehanickom udaru, poklapanju i sl
6. drugi faktori koji mogu da se pojave kao mehaničkih izvora opasnosti 06
b)Opasnosti koje se pojavljuju u vezi sa karakterisitkama radnog mjesta
opasne površine (podovi i sve vrste gazišta, površine sa kojima zaposleni dolazi u dodir,a
1. 07
koje imaju oštre ivice-rubove,šiljke,grube površine, izbočene dijelove)
2. rad na visini ili u dubini u smislu propisa o zaštiti na radu 08
rad u skučenom, ograničenom ili opasnom prostoru (između dva ili više fiksiranih dijelova,
3. između pokretnih delova ili vozila, rad u zatvorenom prostoru koji je nedovoljno osvetljen i 09
provjetren
4. mogućnost klizanja ili spoticanja (mokre ili klizave površine) 10
5. fizička nestabilnost radnog mesta 11
moguće posledice ili smetnje usled obavezne upotrebe sredstava ili opreme za ličnu zaštitu
6. 12
na radu
uticaji usljed obavljanja procesa rada korišćenjem neodgovarajućih ili neprilagođenih
7. 13
metoda rada

88
8. druge opasnosti koje se mogu pojaviti u vezi sa karakteristikama radnog mjesta i načina 14
v)Opasnosti koje se pojavljuju korišćenjem elektične energije
1. opasnost od direktnog dodira sa dijelovima električne instalacije i opreme pod naponom 15
2. opasnost od indirektnog dodira 16
opasnost od toplotnog dejstva koje razvijaju električna oprema i instalacije
3. 17
( pregrijavanje, požar, eksplozija,električni udar ili varničenje.)
4. opasnost usled udara groma i posledica atmosferskog pražnjenja 18
5. opasnost od štetnog uticaja elektrostatičkog naelektrisanja 19
6. druge opasnosti koje se mogu pojaviti u vezi sa korišćenjem električne energije 20
ŠTETNOSTI
a)štetnosti koje se pojavljuju ili nastaju u procesu rada,
hemijske štetnosti, prašina i dimovi-udisanje, gušenje,unošenje u organizam,prodor u tijelo
1. 21
kroz kožu,opekotine,trovanje
2. fizičke štetnosti (buka, vibracije,elektromagnetna zračenja i barometarski pritisak) 22
3. biološke štetnosti (infekcije, izlaganje mikroorganizmima i alergentima); 23
4. stetni uticaji mikroklime (visoka ili niska temperatura, vlažnost i brzina strujanja vazduha) 24
5. neodgovarajuća ili nedovoljna osvetljenost 25
6. štetni uticaji zračenja (toplotnog, jonizujućeg ili nejonizujućeg, laserskog) 26
7. štetni klimatski uticaji (rad na otvorenom) 27
štetnosti koje nastaju korišćenjem opasnih materija pri proizvodnji, transportu, pakovanju,
8. 28
skladištenju i uništavanju
druge štetnosti koje se pojavljuju u radnom procesu,a koje mogu da budu uzrok povrede na
9. 29
radu zaposlenog,profesionalnog oboljenja ili oboljenja u vezi sa radom
b)štetnosti koje proističu iz zahtjeva rada ,a odnose se na fizičke, psihičkih ili psihofizioloških napora
napori ili telesna naprezanja (ručno prenošenje tereta, guranje ili vučenje tereta,razne
1. 30
dugotrajne povećane tjelesne aktivnosti)
2. nefiziološki položaj tela (dugotrajno stajanje, sedenje, čučanje,klečanje) 31
3. naprezanje pojedinih organa i sistema (vid,sluh), mentalno naprezanje 32
napori pri obavljanju određenih poslova koji prourokuju psihološka opterećenja (stres,
4. 33
monotonija )
odgovornost u primanju i prenošenju informacija,korišćenje odgovarajućeg znanja i
sposobnosti,odgovornost u pravilima ponašanja,odgovornost za brze izmjene radnih
5. 34
procedura,intenzitet u radu,prostorna uslovljenost radnog mjesta,konfliktne situacije,rad sa
strankama,novcem,nedovoljna motivacija za rad,odgovornost u rukovođenju)
štetnosti u vezi sa organizacijom rada kao što su:rad duži od punog radnog vremena
6. (projektovani rad),rad u smjenama,skraćeno radno vrijeme,rad noću,pripravnost za slučaj 35
intervencije,terenski rad,dežurstva
v)ostale štetnosti
štetnosti koje prouzrokuju druga lica (nasilje prema licima koja rade na šalterima,prema
1. 36
licima na obezbjeđenju)
2. rad sa životinjama 37
3. rad u blizini vode ili ispod površine vode 38
4. štetnosti usled nedostatka tehničkih i sanitarnih uslova na radnom mjestu 39
5. neodgovarajuća klimatizacija i položaj 40
6. neodgovarajuća kubatura prostora 41
7. neodgovarajuća ventilacija 42
8. neadekvatno zagrijavanje 43
9. neadekvatna osvjetljenost 44
10. neodgovarajuće saobraćajnice,snabdjevanje vodom ,odvoz otpada 45

89
IX. PROCJENJIVANJE RIZIKA U ODNOSU NA
OPASNOSTI I ŠTETNOSTI

90