Viskoznost

Proticanje tečnosti predstavlja pomjeranje njenih molekula iz oblasti višeg ka oblasti nižeg
pritiska. Privlačne sile između molekula tečnosti i čvrste podloge preko koje tečnost protiče
uslovljava pojavu spoljašnjeg trenja, dok sile koje su posljedica međumolekulskog privlačenja
dovode do pojave unutrašnjeg trenja tečnosti tj. viskoznosti.
Njutnov zakon viskoznosti: Ukupna sila trenja između svih (zamišljenih) slojeva tečnosti
direktno je proporcionalna površini i brzini sloja koji uzrokuje kretanje a obrnuto
proporcionalna udaljenosti između zamišljenih slojeva.
Δv
F=ηS ; η-koeficijent viskoznosti [Pa*s]
Δx
S-površina sloja koji uzrokuje kretanje
Δv-brzina sloja
Δx-udaljenost između slojeva

Otpor sredine. Reynoldsov broj

Fludi su zajednički naziv za tečnosti i gasove. Kretanje fluida može biti:
-laminarno i
-turbulentno.
Laminarno kretanje fluida je kada slojevi fluida međusobno glatko klize i ne mješaju se a
strujne linije (zamišljene linije duž koje se kreću čestice fluida) se ne sijeku.
Kod turbulentnog kretanja slojevi fluida se mješaju a strujne linije se sijeku.
Razlikujemo:
-nestišljiv fluid (fluid nepromjenljive zapremine),
-idealan fluid (nestišljiv fluid bez unutrašnjeg trenja),
-stišljiv fluid (fluid promjenljive zampremine) i
-realan fluid (stišljiv fluid sa unutrašnjim trenjem).
Pri relativnom kretanju tijela se javlja otpor sredine. Sila otpora sredine zavisi od gustine
fluida, relativne brzine kretanja, oblika tijela (aerodinamičnost) i površine poprečnog
presjeka tijela.
1
Fotp= ρv2cS ; ρ-gustina fluida
2
v2-relativna brzina kretanja
c-koeficijent aerodinamičnosti
S-površina poprečnog presjeka tijela
U viskoznim sredinama pri kretanju tijela se javlja otpor. Čeoni otpor pri kretanju sfernog
tijela malim brzinama se računa prema Štoksovom zakonu.
Fšt=6πηrv ; η-koeficijent viskoznosti
r-poluprečnik sfernog tijela
v-brzina kretanja tijela
Reynoldsov broj je granica pri kojoj dolazi do prelaska laminarnog u turbulentno strujanje. To
je odnos između inercijalnih i viskoznih sila.
 dinamički pritisak ρ v s D v s D inercijalne sile
Re= = = = ; ρ-gustina fluida
smičući napon η v viskozne sile
vs-brzina fluida
D(L) -karakteristična dužina
η-koeficijent viskoznosti
v-kinematička viskoznost fluida
Strujanje fluida je laminarno ako je Raynoldsov broj manji od 2320 a turbulento strujanje je
ako je Raynoldsov broj veći od 10 000. Ukoliko je Raynoldsov broj između 2320 i 10 000 to se
naziva prelazni režim strujanja i u ovom području je moguće i laminarno i turbulentno
strujanje.

Molekularno kinetička teorija

Mkt objašnjava pojave vezane za promjenu stanja tvari i mehanička međudjelovanja kao što
su toplota, pritisak, agregatna stanja, mehanička svojstva, kapilarnost, difuzija...
Postavke mkt su:
1. Tvar se može dijeliti do veoma sitnih čestica koje još imaju osobine tvari. Te čestice se
nazivaju molekule a među molekulama postoji slobodan prostor.
2. Među česticama djeluju privlačne i odbojne sile. Porijeklo ovih sila je uglavnom
1 1
elektromagnetno. Odbojne sile su proporcionalne kao Fo~ 13 a privlačne kao Fp~ 7 .
x x
U ravnotežnom položaju odbojne i privlačne sile se izjednačavaju. Kada se rastojanje među
česticama poveća, jačaju privlačne sile.
3. Čestice su uvjek u stanju nesređenog haotičnog kretanja (Braunovo kretanje).

Brzina molekula
Kretanje molekula u gasovitom stanju je haotično, što znači da se mogu naći molekle sa svim
vrijednostima brzina. Broj molekula koje imaju brzinu u određenim intervalima zavisi od
temperature gasa i mase njegovih čestica.
3 KT J
√
√ v 2= m ; K-Bolcmanova konstanta=1,38*10-23 K
T-temperatura gasa
m-masa gasa

3 RT J
√ v 2=√ M
; R-Ridbergova konstanta=8,314
T-temperatura gasa
molK

M-molarna masa
Kinetička energija translatornog kretanja jedne molekule čija je srednja krvadratna brzina
2 m v2 3 3
√ v je Ek= 2 . Kinetička energija kao funkcija temperature je Ek= 2 KT tj. Ek= 2 KTN.
3
Unutrašnja energija iznosi U= nRT.
2
 Pritisak idealnog gasa
Pritisak idealnog gasa je posljedica kretanja i sudaranja molekula sa zidovima posude.
Pritisak gasa ne zavisi od vrste gasa već od koncentracije molekula u zapremini i njihove
prosječne kinetičke energije. Pritisak možemo povećati:
-dodavanjem molkula tj. punjenjem,
-smanjenjem zampremine tj. sabijanjem i
-povišenjem temperature tj. zagrijavanjem.
2N NKT v2
p= Ek= p= ρ
3V V 3

Molarni toplotni kapacitet

Kod translatornog kretanja postoje 3 moguća nezavisna pravca kretanja (duž x,y i z ose). Ti
nezavisni načini kretanja su tzv. stepeni slobode kretanja (i-broj stepeni slobode). Na svaki
1
pravac kretanja otpada kinetičke energije.
2
1 i
Ek`= KT Ek=iEk`= KT
2 2
i i
Unutrašnja energija iznosi U=N*Ek=N KT = nRT
2 2
Toplota je termički proces tj. proces prenošenja unutrašnje nergije ili prenošenja energije sa
jednog tijela na drugo. Promjenom stanja tijela mijenja se njegova unutrašnja energija.
Predata ili primljena količina toplota javlja se kao mjera promjene energije tijela ili sistema
tijela. ΔQ=ΔU
Eksperimenti pokazuju da je promjena unutrašnje energije ΔU (izazvana zagrijavanjem ili
hlađenjem) direktno proporcionalna masi tijela i promjeni njegove temperature.
J
ΔU=cmΔT=CΔT; c-specifični toplotni kapacitet [ kgK ]
m-masa tijela
ΔT-promjena temperature
C-toplotni kapacitet C=cm
Specifični toplotni kapacitet je količina toplote koju treba dovesti tijelu jedinične mase da bi
mu se temperatura promjenila za 1 stepen.
ΔQ
Molarni toplotni kapacitet je CM=
nΔT
.

IZOHORNI PROCES je proces u kojem je zapremina konstantna. V=const.

ΔQ=cvmΔT=CvΔT
i 3
Cv= nR za jednoatomske gasove Cv= R
2 2
i 5
(Cv)M= R za dvoatomske gasove Cv= R
2 2
IZOBARNI PROCES je proces u kojem je pritisak konstantan. p=const.
ΔQ=cpmΔT=CpΔT
i+2 5
(Cp)M= R za jednoatomske gasove Cp= R
i 2
7
za dvoatomske gasove Cv= R
2

Adijabatski procesi
Ovi se procesi odvijaju u izolovanim sistemima bez razmjene toplote sa okolinom.
ΔQ=0
ΔQ=ΔU+ΔA
ΔA=-ΔU
Rad se vrši na račun smanjenja unutrašnje energije.
Gasovi se širenjem glade a sabijanjem zagrijavaju.
Realni procesi su između izotermijskih i adijabatskih procesa.
p1V1K=p2V2K=const.
T1V1K-1=T2V2K-1=const.
cp
K=
cV
-adijabatička konstanta gasa
K za idealne gasove ima vrijednost
5
K= za jednoatomne gasove (He,Ar,Ne...)
3
7
K= za dvoatomne gasove (N2,O2,H2...)
5

Statistički karakter 2. zakona termodinamike

2. zakon termodinamike
-Klauzijusova formulacija: Nemoguć je spontan proces pri kojem bi toplota prelazila sa tijela
niže temperature na tijelo više temperature.
-Kelvinova formulacija: Nemoguć je kružni proces čiji bi jedini rezultat bio pretvaranje
unutrašnje energije u rad.
-statistička fizika tvrdnje iz termodinamike zamjenjuje s vjerovatnoćom ishoda
-statistička fizika ne kaže da će se nešto tj. da se nešto neće dogoditi
-statistička fizika govori o vjerovatnoći da će se nešto tj. da se nešto neće dogoditi.
-neki procesi su vjerovatniji, neki su manje vjerovatni a neki imaju zanemarljivo malu
vjerovatnoću
-procesi u kojima spontano dolazi do smanjenja entropije su vrlo malo vjerovatni
-proces u kojem temperatura prelazi sa hladnijeg na toplije tijelo je vrlo malo vjerovatan.
Toplota može u slučaju dodatnog mehaničkog rada prelaziti sa tijela niže na tijelo više
temperature (frižider).
-vjerovatnoća zavisi od broja čestica. Što je broj čestica veći, odstupanja od najvjerovatnijeg
stanja su manja. 2. zakon termodinamike se primjenjuje samo na sisteme tijela koji se sastoje
od velikog broja čestica.

Entropija
Entropija (promjena, sadržaj promjene) je mjera sposobnosti sistema da preda toplotnu
energiju.

ΔQ
ΔS= ; ΔQ-razmjena toplote
T
T-apsolutna temperatura
Kod adijabatskih procesa, entropija se ne mijenja. (ΔS=0). Kod nepovratnih procesa entropija
se stalno povećava a kod povratnih ostaje nepromjenjena.
U statističkoj fizici svi procesi dopušteni zakonima klasnične mehanike su nemogući.
2. zakon termodinamike dobija oblik: U izolovanom sistemu mogući su procesi koji ne
smanjuju entropiju. ΔS≥0

Prenos toplote
Prenos toplote se odvija sa toplijeg na hladnije tijelo. Postoje 3 načina prenosa toplote.
1. Provođenje ili kondukcija je prenošenje toplote prij kojem atomi i molekule ne mijenjaju
svoja mjesta osciliranja. Toplota se prenosi direktno kroz materijal pri čemu se dijelovi
materijala ne premještaju. Prema tome kako provode toplotu, materijale dijelimo na
-provodnike toplote (metal),
-poluprovodnike toplote (staklo, minerali) i
-izlatore toplote (drvo, vuna, gasovi, azbest).
t 2−t 1 W
ΔQ=λS Δτ ; λ-koeficijent toplotne provodljivosti [ ]
l mK
S-površina poprečnog presjeka
t2-t1-razlike temperatura
l-dužina šipke
Δτ-vrijeme provođenja
2. Strujanje ili konvekcija je prenošenje toplote stvarnim mehaničkim kretanjem zagrijanih
čestica. To je prenošenje toplote putem strujanja toplog materijala (fluida). To strujanje
može biti:
-prirodno (zbog razlike u gustini) i
-prinudno (pod uticajem vanjskih faktora npr. ventilatora).

ΔQ=hSΔtΔτ ; h-koeficijent konvekcije

S-površina poprečnog presjeka
 Δt-razlika temperatura
Δτ-vrijeme provođenja

3. Zračenje ili radijacija je prenošenje toplote bez kontakta tj. putem elektromagnetnog
toplotnog zračenja. Prenošenje toplote je moguće i kroz prazan prostor.

α+β+γ=1
α-koeficijent apsorpcije α=1-apsolutno crno tijelo (apsorbuje svu toplotu)
β-koeficijent refleksije β=1-apsolutno bijelo tijelo (reflektuje svu toplotu)
γ-koeficijent transparencije γ=1-apsolutno transparentno tijelo (propušta svu toplotu)