Rastenje, razmnožavanje i uginuće

bakterija
Rastenje je jednakomerno, izbalansirano povećanje svih sastavnih
dijelova jednog živog organizma.

U višećelijskih organizama rastenje dovodi do povećanja veličine i

težine organizma.
U jednoćelijskih živih bića, dakle i bakterija, posledica rastenja je
povećanje broja ćelija.

Rastenje bakterija dovodi do njihovog razmnožavanja, a

razmnožavanje dovodi do nastanka bakterijskih populacija -
kolonija ili drugih vidova aglomeracija.

Uginuće bakterija je neminovnost kao i svakog drugog živog bića.

Prvi znak uginuća bakterijske ćelije je prestanak njene sposobnosti
rastenja, zatim razmnožavanja, i gubitak svih ostalih njenih vitalno
važnih funkcija.
U bakterija su rastenje, razmnožavanje i uginuće ciklički procesi.
Za vrijeme tih procesa mijenjaju se morfološke, strukturalne,
biohemijske i druge osobine bakterijske ćelije.

Bakterijska ćelija raste i mijenja mnoge svoje osobine dok ne postane

sposobna da reprodukuje samu sebe, tj.da proizvede jedinke istih
osobina kao što su njene.

Novonastale ćelije opet rastu. Pri tome se i one mijenjaju kao i ćelija
od koje su postale, sve dok ne postanu i one sposobne da reprodukuju
same sebe. To se tako stalno ponavlja orijentisanjem molekula prema
prethodnom modelu.
Rastenje bakterija

Biosinteza novog jedra

To je u stvari replikacija DNK, tj. polinukleotidnog lanca DNK. Biosinteza
odnosno replikacija jedra započinje prije nego što se bakterijska ćelija počne
dijeliti. Kada se taj proces završi, bakterijska ćelija se podijeli u dve jednake
ćelije kćerke. Svaka ćelija kćerka dobije po jedno novo, potpuno jednako
jedro.
DNK bakterija se sintetiše od aktivisanih nukleotida i
dezoksiriboze uz katalitičko djelovanje DNK polimeraze i energije
od ATP-a stvaranjem fosfata nukleotida po sljedećem tipu:
  Nukleotid + ATP kinaza= fosfat-nukleotida +ADP
→
Fosfat-nukleotida + ATP kinaza= difosfat nukleotida + ADP
→
Fosfati nukleotida su citozin trifosfat (CTP), gvanin trifosfat
(GTP), adenin trifosfat (ATP) i timin trifosfat (TTP). Spajanjem,
odnosno polimerizacijom na DNK kalupu uz pomoć DNK polimeraze
stvara se nova DNK.
 
ATP+GTP+CTP+TTP DNK kalup  nova DNK + difosfat
DNK polimeraza

RNK (informaciona - mRNK, transfer - tRNK i ribozomalna- rRNK)

se sintetizuje kao i DNK samo što joj kao kalup služi jedan od
lanaca DNK.
Umjesto dezoksiribonukleotida RNK ima ribonukleotid, umjesto
purinske baze timina ima uracil. Pri biosintezi RNK biva redosljed
baza DNK prekopiran na RNK polinukleotidni lanac.
To je transkripcija.
Biosinteza ćelijskih ovojnica
Biosinteza peptidoglikana ćelijskog zida počinje sa formiranjem
aktivisanog derivata acetil-muraminske kiseline (AMK-UDP) preko
niza reakcija.  
  Biosinteza peptidoglikana
  glukoza -(ATP)
  glukoza - 6 - fosfat
  fruktoza - 6 - fosfat + glutamin (ATP)
  glukozamin - 6 fosfat (Acetil KoA)
  acetyl-glukozamin - 6 - fosfat
  acetylglukozamin - 1 - fosfat (uridin difosfat)
  acetylglukozamin uridinov trifosfat (Fosfofenol)
kondenzacijom i redukcijom pretvoreno u
acetyl-muraminska kiselina vezanu za uridin difosfat
(Biosinteza acetyl- muraminske kiseline)

Aminokiseline iz citoplazme l-alanin, D-glutamin, m-diaminopimelinska

kiselina i L-lysin ili D-alanin uz pomoć energije iz ATP i djelovanja
enzima se vežu na AMK formirajući kratak lanac.

Cio niz reakcija se odvija u citoplazmi ćelije.

Biosinteza fosfolipida počinje od prethodno aktivisanih molekula
glicerola, glicerol-monofosfata, aktivisanih masnih kiselina i citidin-
difosfat-etanol-amina. Pri tome koriste energiju od ATP-a. Krajnji
proizvod biosinteze je fosfatidil-etanol-amin, fosfolipid prisutan u
ćelijskom zidu nekih bakterija.

Ćelijske ovojnice se mogu sintetizirati na dva načina:

-biosintezovana građa se slaže centripetalno jedna na drugu
(Gram pozitivni koki)
-biosintetizovani materijal se integriše u stari zid uzduž cijele
njegove površine (Gram negativne bakterije).
Biosinteza ribosoma

Ribosomi su sitne granule u citoplazmi. U njima se vrši sinteza

proteina bakterijske ćelije. U citoplazmi mlade, dobro hranjene
bakterijske ćelije ima oko 1000 ribosoma, dok u slabo hranjenoj
bakterijskoj ćeliji ih ima oko 200-400.

Ribosomi su sastavljeni od dvije podjedinice. Svaka podjedinica

sastoji se od proteina i RNK nazvane ribosomska ribonukleinska
kiselina.
Ribosomi u prokariota imaju
sedimentacioni koeficijent od 70S, a
oni u eukariotskih ćelija 80S.
Slovo S označava Svedbergove
jedinice koje se odnose na relativnu
brzinu sedimentacije tokom
odvajanja u centrifugi.

Escherichia coli pored ribosoma

sadrže dva tipa čestica. One se
nazivaju eosomi i neosomi. Te čestice
pri dijeljenju bakterijske ćelije
dospijevaju u ćelije kćerke. U njima
se iz tih čestica biosintetišu ribosomi
raznih S-vrijednosti.
Razmnožavanje bakterija
 
Razmnožavanje bakterija je rezultat njihovog rastenja. Kada
bakterijska ćelija ”sazri”, u njoj započinje proces dijeljenja. Njena
tako stvorena biomasa se udvostručuje. Pokretač toga procesa
zasada nije poznat. Zna se samo da on otpočinje i da se odvija pod
kontrolom genoma bakterijske ćelije.

Bakterije se razmnožavaju cijepanjem ili dijeljenjem u po dve ćelije

kćerke.

Sem toga načina razmnožavanja, vrlo rijetko se razmnožavaju i preko

L-oblika, paraseksualnim putem i na neke druge načine.
Cijepanje.
To je glavni i najčešći način razmnožavanja bakterija. Bakterijska
ćelija se jednostavno rascijepi, podijeli u dvije nove ćelije kćerke.
One su jednake. U štapićastih i spiralnih bakterija to cijepanje se
zbiva u sredini ili blizu sredine, ekvatorijalno i okomito na uzdužnu
osovinu bakterijske ćelije. U loptastih bakterija to cijepanje se vrši
uzduž bilo koga ekvatora.
Razmnožavanje preko L-oblika
Taj način razmnožavanja počinje tako što se bakterijska ćelija prvo
poveća poprimajući oblik kugle. Tako se obrazuje tzv. veliko tijelo.
Ono se poslije izvesnog vremena dezintegriše u mnogobrojne djeliće.
Ti djelići imaju prečnik oko 0,2 µm. Oni prolaze kroz bakterijske
filtere. Od svakog takvog djelića naraste i razvije se nova
bakterijska ćelija. Svaka od njih je potpuno ista kao ćelija majka.
Razmnožavanje grananjem, fragmentacijom filamenta
Bakterije roda Nocardia razmnožavaju se tako da se izduže i
poprime duge filamentske oblike. Svaki novonastali filament se
fragmentiše u manji ili veći broj loptastih ili štapićastih bakterija
od kojih nastaju nove ćelije.
Mycobacterium tuberculosis se razmnožava i grananjem.
Paraseksualno razmnožavanje.
U grupi enterobakterija postoje tzv. muške (F+) i ženske (F-) ćelije. Na
njima se nalaze seksualne fimbrije ili pila. Posredstvom tih fimbrija
dolazi do konjugacije F+ i F- ćelije ne samo istih nego i različitih
rodova. Dvije seksualno različite ćelije se približe jedna drugoj i preko
seksualnih fimbrija konjugišu. Pri tome se dio nuklearnog aparata muške
ćelije prenese u žensku ćeliju. Poslije toga se tako ,,oplođena" ženska
ćelija podijeli prostim cijepanjem u dvije ćelije kćerke. Od njih obje
nose genetičke elemente i muške ćelije s kojom je ženska ćelija
konjugisala.
Nastanak bakterijskih
populacija
Dijeljenjem bakterijske ćelije
broj istih se povećava
geometrijskom progresijom.

U ovisnosti od vrste bakterije i

mnogih drugih uslova, poslije
dužeg ili kraćeg vremena
obrazovaće se manje ili veće
bakterijske populacije date
bakterijske vrste. Te populacije
su kolonije ili druge aglomeracije
bakterija.

U jednoj koloniji ili nekoj drugoj

aglomeraciji nalaziće se nekoliko
stotina hiljada ili miliona
jednakih bakterijskih ćelija.
Faktori koji utiču na život, rastenje i razmnožavanje bakterija

Hrana
Količina ugljenikovog dioksida
Vlaga
Temperatura
Oksidoredukcijski potencijal
Osmotski pritisak
Koncentracija H-jona
Vlaga
Voda služi bakterijskoj ćeliji kao važan izvor H i OH jona, za
održavanje turgora, za obezbjeđenje potrebne vlažnosti i
određenog fizičko-hemijskog stanja citoplazme, a služi i kao
disperzno sredstvo koje joj omogućuje razne fizičko-hemijske
procese.

Bakterijama je za sve reakcije potrebna slobodna voda koja se

nalazi u tečnim bakteriološkim podlogama za razliku od polučvrstih i
čvrstih u kojima je voda vezana za agar.

“Aktivitet vode” aw (engl. “water activity”) pokazatelj je one količine

vode kojom mikroorganizam zaista raspolaže u reakcijama
metabolizma.

Čista destilovana voda ima aw-vrijednost 1,0. Najbolja metabolička

aktivnost najvećeg broja mikroorganizama odvija se pri a w-
vrijednosti 0,9.
Temperatura

1. Psihrofilne bakterije. To su one bakterije čija optimalna

temperatura iznosi 10-200C, minimalna 0 i manje stepeni, a
maksimalna do 300C.
2. Termofilne bakterije. U ovu grupu spadaju one bakterije
čija se optimalna temperatura kreće između 60 i 650C,
minimalna između 40 i 500C a maksimalna iznosi 800C.
3. Mezofilne bakterije. Ovamo spadaju one bakterije čija
optimalna temperatura iznosi 35-37 0C, minimalna 5-250C a
maksimalna 40-500C.
Osmotski pritisak

Pored količine hrane koja stoji na raspolaganju bakterijskoj ćeliji od

izuzetnog značaja je i koncentracija hrane.

Velika koncentracija hrane usporava razmnožavanje bakterija zbog

toga što formira visok osmotski pritisak u tečnosti koja okružuje
bakterijsku ćeliju (plazmoliza-difuzija vode iz bakterije u njenu
sredinu).

Odviše nizak osmotski pritisak usporava razmnožavanje bakterija jer

dovodi do povećane difuzije vode iz okoline u bakterijsku ćeliju i time
do smanjenja koncentracije primljene hrane ali i otežane difuzije
štetnih produkata metabolizma iz bakterijske ćelije u okolinu
(plazmoptiza-difuzija vode iz sredine u kojoj se bakterijska ćelija
nalazi u samu bakteriju).
Koncentracija H-jona

Većina patogenih bakterija se razmnožava pri pH 7 ili nešto ispod ili

nešto iznad te vrijednosti.
Alkalna reakcija usporava razmnožavanje saharolitičkih bakterija a
kisela reakcija razmnožavanje proteolitičnih bakterija.
Razmnožavanje bakterija u ili na bakteriološkim hranilištima ili
podlogama

Kada se bakterije neke vrste prenesu u ili na najpodesniju podlogu za

njih, one tu rastu i razmnožavaju se. U laboratorijskim uslovima za
mnoge vrste bakterija moguće je ostvariti optimalne uslove
razmnožavanja i sve te uslove kontrolisati. Zbog toga se razmnožavanje
bakterija izučava na vještačkim podlogama i u drugim kondicionisanim
laboratorijskim uslovima.

Određivanje broja bakterija

-brojanje bakterijskih ćelija,
-brojanje kolonija bakterija i
-određivanje broja bakterija nefelometrijski ili turbidometrijski.
Određivanjem ukupnog broja mikroorganizama određuje se broj i
mrtvih i živih ćelija. Brojanje se vrši u specijalnim komoricama za
brojanje (Petroff-Hauserova komorica-ukupni volumen suspenzije
zatvoren u komori je 0,02 mm3).

Određivanje broja živih mikroorganizama služi za procjenu broja

živih i/ili patogenih mikroorganizama u određenom materijalu, a
zasniva se na pretpostavci da će iz svake žive ćelije porasti jedna
kolonija mikroorganizama. Tako dobivene vrijednosti označavaju se
kao CFU (“colony-forming units”), odnosno jedinice koje tvore
kolonije.
Broj poraslih kolonija
CFU = ---------------- x recipročna vrijednost razblaženja
upotrebljeni volumen uzorka
 1 ml

1
ml
Turbidimetrija (mjerenje zamućenja)

Jedna od osnovnih osobina bakterijske kulture koja raste je

povećanje zamućenja tekuće podloge. Suspenzija ćelija manje je ili
više mutna jer svaka ćelija raspršuje svjetlo. Veća količina ćelija
raspršuje više svjetla, a ono uzrokuje veće zamućenje.

Mjerenje turbiditeta mjeri se pomoću kolorimetra ili

spektrofotometra. Tim se instrumentima mjeri količina izgubljenog
svjetla (zbog apsorpcije ili emisije) tokom prolaza kroz uzorak.

Intezitet emitiranog svjetla uspoređuje se sa intezitetom što ga

emitira čist uzorak otopine ili hranljive podloge. Taj odnos se
naziva optička gustoća. Nanošenjem podataka o optičkoj gustoći
neke otopine na koordinantni sistem ekperimentalno načinjene
standardne baždarne krivulje može se dobiti broj ćelija u 1 ml
uzorka.
Brzina razmnožavanja bakterija

Brzina razmnožavanja bakterija se izražava vremenom koje protekne

dok se jedna bakterijska ćelija podjeli u dvije ćelije kćerke. To
vrijeme se naziva vrijeme generacije. Ono zavisi od genetičkih
osobina pojedinih vrsta bakterija i od mnogih činilaca iz spoljašnje
sredine.
Vrijeme generacije neke vrste bakterija je u jednakim uslovima
konstantno.

Ako Streptococus lactis živi u laktoznom bujonu, njegovo vrijeme

generacije iznosi 48 minuta, ako živi u mlijeku, ono iznosi svega 26
minuta.

Vrijeme generacije Escherichiae coli pri temperaturi od 37 0C je 15-

20 minuta; Treponeme pallidum oko 2 minute dok je za
Mycobacterium tuberculosis vrijeme generacije 13-15 časova.
Izračunavanje vremena generacije

Za izračunavanje vremena generacije neke bakterijske vrste u

konstantnim uslovima potrebno je da se zna broj zasijanih bakterija
(B) i broj bakterija poslije nekog određenog vremena (b).
Poznavanjem tih vrijednosti izračunava se koliko se generacija (n)
proizvede u nekom određenom vremenu iz sljedeće jednačine:
 
N = log b - log B
log 2
Faze razmnožavanja bakterija
Kada se neka vrsta bakterija zasije u odgovarajuću podlogu, ona će se u
njoj razmnožavati. Ako se bakterije u toj podlozi broje, npr. svakoga
časa pa se logaritam nađenog broja svakog sata unosi na ordinatu
koordinatnog sistema, a vrijeme na apscisu, dobiće se kriva.
Ta se kriva naziva kriva razmnožavanja bakterija. Na toj krivoj se
razlikuju četiri faze:

1. faza pritajenosti ili lag-faza,

2. eksponencijalna ili logaritamska faza,

3. stacionarna faza i

4. faza odumiranja ili smrti.

Sve promene bakterijskih ćelija za vrijeme njihovih ciklusa

razmnožavanja i odumiranja nazivaju se jednim imenom citomorfoza
Lag faza (eng.=zaostajanje)- faza suzdržanog rasta

Tokom ove faze ne povećava se broj živih ćelija nego se bakterija

navikava na nove okolišne uslove. Povećan joj je metabolizam energije. Za
ćelije u ovoj fazi se kaže da su one fiziološki mlade.
Eksponencijalna ili logaritamska faza razmnožavanja

To je faza kada se bakterijske ćelije intenzivno razmnožavaju u

granicama svog vremena generacije. Broj ćelija se povećava
geometrijskom progresijom 1...2... 2 2...23... 24... 2n
Stacionarna faza
Kad se brzina rasta bakterijske kulture počne smanjivati započinje
ova faza u kojoj je na određenim mjestima rast i ugibanje ćelija
gotovo podjednako. Ugibanjem velikog broja ćelija oslobađaju se
hranljive materije koje koriste one ćelije koje još uvijek rastu i
razmnožavaju se.
Faza odumiranja ili smrti
U ovoj fazi dolazi do ekponencionalnog uginuća bakterija, odnosno one
ginu u konstantnim vremenskim intervalima. Dužina ove faze traje
različito dugo jer se neke bakterije mogu prilagoditi na ishranu
raspadnutim produktima uginulih i liziranih bakterija. Na kraju ove
faze bakterijska populacija umire, a bakterijska kultura postaje
sterilna.