Bakterijska ćelija

Ćelijski zid Gram pozitivnih i Gram negativnih bakterija

 Metabolizam mikroorganizama
 
Metabolizam je sveukupnost hemijskih procesa koji
se zbivaju u živoj ćeliji a koji rezultiraju
transformisanjem raznih jedinjenja. Ta jedinjenja se
pri tome transformišu u energiju i niz sastavnih
jedinjenja iz kojih bakterijska ćelija izgrađuje
podjedinice makromolekula i makromolekule.
Metabolizam se uglavnom sastoji od dvije skupine
procesa koji se ne mogu odvojiti jedni od drugih a to
su katabolizam ili katabolični procesi i anabolizam ili
anabolični procesi (asimilacija, biosinteza).

Sve biohemijske reakcije koje se zbivaju u ćeliji i

koje dovode do produkcije energije predstavljaju
procese razgradnje ili disimilacije i nazivaju se
katabolizam ili kataboličke reakcije.

Sve reakcije u ćeliji pri kojima se troši energija i

koje dovode do sinteze novih jedinjenja neophodnih
za život i sve funkcije ćelije jesu procesi asimilacije
ili procesi biosinteze i nazivaju se anabolizam ili
anabolične reakcije.
Enzimi bakterija

Metabolizam bakterija uslovljen je, kao i ostalih živih bića,

prisutnošću različitih enzima. Gotovo svi procesi metabolizma
bakterija su enzimski procesi. Oni obezbjeđuju bakterijskoj ćeliji
bogat i obilat arsenal radnji, razgradnji i izgradnji. Zbog toga
bakterije, koje su veoma sitne, moraju raspolagati sa veoma velikim
brojem različitih enzima, koji im daju sve osobine specifične za
species i koji im omogućavaju život.
Većina bakterijskih enzima se ne razlikuju od enzima čovjeka i
ostalih živih bića.
Bakterijske enzime sintetiše živa ćelija. Mrtva ćelija ne može ih
produkovati. U povoljnim uslovima enzimi mogu ostati neoštećeni i
kada ugine bakterijska ćelija koja ih je produkovala.
Građa enzima
 
Enzimi su građeni od dvije komponente:
apoenzima i koenzima. supstrat
Apoenzim je po svom sastavu protein. On
omogućava specifičnu adsorpciju molekula na
enzim.
apoenzim
 
Koenzim vrši biokatalitičke, enzimske reakcije i
daje enzimu specifičnost dejstva. To su
termostabilna jedinjenja male molekulske težine. koenzim

Po svom sastavu slični su raznim vitaminima kao

holoenzim
što su nijacin, tiamin ili riboflavin.
Apoenzim i koenzim zajedno sačinjavaju
holoenzim.

U nekih enzima njihov specifičan reaktivan dio ne

može se odjeliti od proteinskog nosača. Taj
neproteinski i neodjeljivi dio naziva se
prostetična grupa. Kombinacija proteinskog dijela
i prostetičke grupe enzima naziva se konjugovani
protein. Konjugovani protein je veoma čest kod
enzima citohrom-oksidaze.
Neki enzimi nisu kompletni ili su inaktivni. Za njihovo
kompletiranje i aktivaciju potrebni su neki faktori koji se
nazivaju aktivatori ili kofaktori. To su najčešće joni Fe, Mg,
Cu, vitamini ili neki drugi koenzimi.
 
Specifičnost enzima 
Enzimi su strogo specifična jedinjenja. Jedinjenja za koje
enzim pokazuje svoju specifičnost nazivaju se supstratom tog
enzima. Prilikom interakcije sa supstratom reaguje kako enzim
sa supstratom tako i supstrat sa enzimom. Interakcije enzim -
supstrat su najčešće fizičke prirode. Tu najveći značaj imaju
elektrostatske privlačne sile, oblik molekula koji međusobno
reaguju i vezovi vodonika i sumpora.
Mehanizam djelovanja enzima 

Apoenzim se pričvrsti na tačno određena mjesta na supstratu. Ta mjesta

odgovaraju svojim fizičkim strukturama, elektrostatskim silama ili
adekvatnim katijonskim grupama apoenzima. Kada se na tim mjestima vežu
apoenzim i supstrat dolazi do olabavljena veza na supstratu. Supstrat pri
tome gubi svoju fizičko-hemijsku homogenost. To aktiviše sada koenzim.
Aktivisani koenzim se tada kombinuje sa jednim određenim dijelom supstrata
kao što su hidroksilne grupe, amino grupe ili kiselinske grupe ili pojedini joni.
Tako mobilisane grupe vežu se labavo na koenzim a enzim se od njih oslobodi.
Koenzim tada prenese labavo vezane jone ili grupe na neki drugi koenzim ili
se sam oslobodi tih grupa koje mogu dospjeti u okolnu tečnost. Tako
osolobođeni i enzim i koenzim mogu ponovo biti spremni za narednu reakciju.
Enzimi bakterija djeluju često kao baterije enzima. Jedan
enzim razgradi neko jedinjenje do određenog spoja, tada
nastupa drugi, pa treći enzim i tako do krajnjeg razgradnog
produkta.
Djelovanje većine enzima je ireverzibilno, ali postoje enzimi čije
je djelovanje i reverzibilno. Reverzibilni enzimi, kada razgrade
supstrat do potrebnog nivoa, mogu ponovo izgrađivati supstrat
da bi nastupila ravnoteža supstrat-razgradni produkti.
Faktori koji utiču na funkciju enzima
 1. Prevelike ili premale količine enzima ili supstrata
mogu znatno umanjiti aktivnost enzima,
2.Temperatura koja je iznad ili ispod optimuma (30- 400C) potrebnog
za djelovanje enzima može umanjiti ili potpuno prekinuti djelovanje
enzima,
3. pH u svojim suboptimalnim vrijednostima također može
umanjiti aktivnost enzima. Optimalan pH je 6-7,5.
4.Inhibitori enzima mogu ili denaturisati proteinski dio enzima ili
djelovati na koenzim i na taj način uništiti aktivnost enzima (soli
teških metala, kiseline, alkalije,vodonikov sulfid, cijanova
jedinjenja, antibiotici),
5.Metabolički antagonisti su razne supstancije na koje
enzimi ne mogu djelovati ali koji imaju hemijsku strukturu
sličnu supstratu pa se na njih apoenzim ireverzibilno veže. Pri
tome enzim ne bude destruisan, on se samo ireverzibilno ili pak
reverzibilno veže. Nekada aktivnost enzima zbog ovih
metaboličkih antagonista može da bude smanjena pa se
bakterijska ćelija nalazi u stanju smanjene aktivnosti ali ne
ugiba. To stanje nazivamo mikrobiostazom.
Mjesto djelovanje enzima 

Enzimi bakterija mogu djelovati u bakteriji ili u njenoj okolini pa se i

dijele na endo- i egzo- enzime.

Egzoenzimi su oni koje bakterijska ćelija izlučuje napolje. Najčešće se

nalaze u periplazmatičnom prostoru bakterija. To su enzimi koji
kataliziraju hidrolitičku razgradnju različitih jedinjenja u okolini
bakterijske ćelije kao što su hidrolaze, karboanhidraze, proteaze,
esteraze i dr. Ovi enzimi ostaju aktivni i u odsustvu ćelije koja ih je
produkovala. Tako nastaju manje molekule koje mogu penetrisati kroz
citoplazmatsku membranu.

Endoenzimi su enzimi koji se zadržavaju u bakterijskoj ćeliji i u njenim

različitim komponentama a dijele se na enzime koji katališu razgradnju
dospjele hrane i oslobađanja hemijske energije u ćeliji i drugu grupu
enzima koji katališu izgradnju sastavnih dijelova ćelije. Endoenzimi se u
u bakterijskoj ćeliji u najvećoj mjeri nalaze na ribosomima,
citoplazmatskoj membrani i mezozomima a neki se nalaze u samom
matriksu-tečnom djelu citoplazme. Ćelija ih nikada ne luči u svoju
okolinu.
Enzimski sastav bakterija
 Ni jedna živa ćelija u prirodi ne produkuje sve vrste enzima.
Tako ni bakterije. One imaju karakteristične enzime za svoj
biotip, svoju vrstu i svoju porodicu. Na osnovu arsenala enzima
kojeg pojedine bakterije posjeduju one se i dijele, a u
mikrobiologiji identificiraju i svrstavaju u pojedine biotipove,
specijese ili familije.
 
Enzimi Aktivnost

Koagulaza Koagulacija plazme

Hijaluronidaza Depolimerizuje hijaluronsku kiselinu

Dezoksiribonukleaza Hidrolizuje DNA

Lipaza Lipolitička funkcija

Streptokinaza Enzim koji je sposoban da razlaže koagulisanu

plazmu

IgA1 proteaze Inaktiviše aktivnost IgA antitijela

Laktaza Razlaže laktozu

Konstitutivni i inducibilni enzimi
 Postoje u bakterijskoj ćeliji enzimi koji su stalno prisutni i koji stalno
"rade”. To su konstitutivni enzimi. Međutim, bakterijska ćelija ima i enzime
koji su genetski kodirani ali su represirani i u prisustvu određenog
supstrata dolazi do derepresije ekspresije određenog enzima. To su
inducibilni enzimi. Bakterijska ćelija je jako mala i bilo bi jako
neekonomično kada bi ona u svakom momentu imala proizvedene sve enzime,
to bi zauzimalo mnogo prostora a tražilo bi također trošenje mnogo
energije za sintezu tih enzima. Ovaj primjer pokazuje koliko je
savršenstvno ekonomičnosti te ćelije.
Regulacija aktivnosti enzima
Regulisanje aktivnosti bakterijskih enzima je izraz ekonomičnosti
života bakterijske ćelije. Njeni enzimi se mogu regulisati na razne
načine:
Regulacija alosteričnim enzimima
Regulacija inducibilnim enzimima,
Regulacija represibilnim enzimima,
Regulacija retroinhibicijom u suvišku razgradnih
produkata supstrata,

Alosterični enzimi imaju dva mjesta vezivanja, jedno alosterično

za koje se vezuje inhibitor enzimske aktivnosti i drugo za koje se
vezuje supstrat. Kada se za alosterično mjesto enzima veže neki
inhibitor dolazi do promjene u strukturi molekula enzima tako da
se on više ne može vezati za supstrat.

Induktori su u stvari regulatori produkcije enzima za koje

bakterijska ćelija raspolaže genetičkim determinantama.
Određeni induktori inaktivišu aktivnost represora gena koji
diriguju sintezu enzima za interakciju sa njima.
Represibilni enzim je enzim čija sinteza prestaje ako se u ćeliji nalaze
produkti koje on katališe.

Retroinhibicija ili inhibicija krajnjim produktom je takav regulacioni

mehanizam pri kome krajnji produkt nekog enzimskog sistema ili lanca
inhibiše aktivnost ili sintezu pravog enzima u tom lancu, a time inhibiše
aktivnost i svih ostalih enzima tog lanca.

Bakterija ima različite enzime ovisno od okoline. Mjenjanjem njene okoline

mjenja se i arsenal produkovanih enzima. Taj arsenal enzima nikada nije
konstantan. Konstantan je samo potencijal bakterije za proizvodnju
određenih enzima.
Ishrana bakterija
 Ishrana bakterija podrazumjeva sve fizičke i hemijske procese
koji omogućavaju bakterijskoj ćeliji primanje svih onih jedinjenja i
elemenata koji su joj potrebni za život. Bakterijska ćelija mora
primiti supstancije koje su joj potrebne kao:
  -izvor energije,
-materijal za obnovu i reprodukciju svoje ćelije.
Za bakterijsku ćeliju su najpotrebniji elementi kao što su C, H, O,
N, S i P. Ovi elementi kao i drugi, potrebni bakterijskoj ćeliji,
rijetko se nalaze slobodni u prirodi. Oni se nalaze u vidu raznih
jedinjenja sa drugim elementima. Da bi bakterijska ćelija dobila
potrebne elemente, ona mora razgraditi različita jedinjenja. Za to
joj je potrebna energija.
I tu energiju bakterijska ćelija mora dobiti od odgovarajućih
jedinjenja koja se nalaze u okolini bakterijske ćelije.
 
Potrebe bakterija u hrani
 Pod hranom se podrazumjeva svaka supstancija koju bakterijska ćelija
može iskoristiti za svoju ishranu.
Postoji mali broj bakterija koje koriste svjetlo kao izvor energije. To
su fototrofi ili fotosintetske bakterije. Sve ostale bakterije su
hemiotrofi ili hemiosintetičke bakterije koje koriste hemijsku
energiju iz različitih jedinjenja.
Hemiotrofi mogu dobiti energiju oksidacijom nekih elemenata ili
razgradnjom neorganskih jedinjenja kao što su elementarni vodonik,
CO, CO2, N03. Hemiosinteske bakterije koje mogu dobiti energiju
razgradnjom neorganskih jedinjena nazivaju se hemolitotrofi.
Bakterije koje dobijaju energiju razgradnjom organskih jedinjenja kao
što su monosaharidi, oligosaharidi, alkoholi i ketokiseline nazivaju se
hemoorganotrofi.
Mikroorganizmi koji koriste hranu iz drugih živih bića ranije su se
nazivali hipotrofi a danas se nazivaju paratrofima. Tu spadaju rikecije,
hlamidije, virusi i prioni.
Saprofiti
To su organotrofne bakterije koje koriste za svoju ishranu razne inertne
organske materije ili nežive organske materije koji su otpadni i razgradni
produkti viših i nižih živih bića.

Paraziti
T o su mikroorganizmi koji ne mogu živjeti od mrtvih organskih materija.
Oni moraju sve što im je potrebno za život dobijati od živih ćelija i tkiva.
To su obligatni ili striktni paraziti.
Drugi mikroorganizmi mogu živjeti od neživih organskih materija ali bolje
uspijevaju ako im kao izvor energije i drugih materija stoji na raspolaganju
žive organske materije. To su fakultativni ili uslovni paraziti.

Striktno patogeni mikroorganizmi su patogeni mikroorganizmi koji uvjek

kada dođu u dodir sa živim organizmima u njima izazivaju razna oštećenja.
Uslovno ili fakultativno patogeni mikroorganizmi izazivaju oštećenja u živom
organizmu samo u nekim određenim uslovima. Nazivaju se još i oportunisti.
Izvori materija za ishranu
 Izvori ugljenika - Ni jedna vrsta bakterija ne može živjeti bez ugljenika.
Najčešće bakterije koriste ugljenik iz CO 2. Česti izvori su razni alkoholi,
aldehidi, ketoni, ugljeni hidrati, voskovi i razne aminokiseline.
Izvori azota - Bakterije ne mogu živjeti bez azota. One iz azota izgrađuju svoje
nukleinske kiseline, proteine i enzime. Neke bakterije mogu azot dobiti
fiksacijom slobodnog azota iz prirode. Najčešći izvori azota su nitriti i nitrati,
amonijumove soli kao neorganska jedinjenja a bakterije koje izazivaju oboljenja
koriste najčešće aminokiseline kao izvore azota.
Izvori sumpora i fosfora - Izvori sumpora su sulfidi, sulfati i tiosulfati kao
neorganska jedinjenja i organska jedinjenja kao što su cistein i timin. Izvori
fosfora su najčešće neorganski fosfati ali mogu biti i organski fosfati.
Izvori neorganskih jona - Jone natrijuma, kalijuma, magnezijuma, kalcijuma,
gvožđa, cinka, bakra, mangana, kobalta, molibdena i drugih elemenata bakterije
koriste u malim količinama i dobijaju ih iz različitih jedinjenja jer su vrlo
prošireni u prirodi. Jone vodonika bakterije dobivaju iz vode ili najrazličitijih
jedinjenja.
Izvori faktora rasta - Faktori rasta si jedinjenja koja bakterijska ćelija ne
može sintetisati pa ih mora kao takve uzimati iz svoje okoline. Ova jedinjenja ne
služe bakterijskoj ćeliji ni kao izvor energije niti kao gradivni materijal nego kao
faktori koji obnavljaju mnoge životne procese u bakteriji. To su najčešće
faktori koji sačinjavaju neke djelove bakterijskih enzima ili se u malim
količinama ugrađuju u bakterijsku ćeliju.
 
Bakterijski vitamini
To su u većini slučajeva isti vitamini koji se nalaze i u ćelijama čovjeka i
drugih živih bića. To su nikotinska kiselina, pantotenska kiselina,
paraamnibenzojeva kiselina, tiamin (B1 vitamin) biotin (vitamin H) i
riboflavin (B2 vitamin). Hemin ili faktor X i nikotin-amid-dinukleotid (NAD)
i nikotin-amid-dinukleotid-fosfat (NADP) ili faktor V bakterije dobivaju iz
krvi toplokrvnih životinja ili čovjeka, dok druge fakore rasta bakterijska
ćelija nalazi u biljkama, mišićima, jetri i mlijeku ljudi i mnogih životinja. 
 
Aminokiseline
 Neke vrste bakterija mogu same sintetisati sve ili gotove sve
aminokiseline koje su im potrebne. Druge mogu sintetistati samo neke od
onih koje su im potrebne. Gram negativne bakterije načelno mogu
sintetisati sve aminokiseline koje su im potrebne, dok to nije slučaj i kod
gram pozitivnih bakterija. One ih moraju dobivati iz okoline gotove. Te
aminokiseline nazivamo esencijalnim aminokiselinama za pojedine bakterije.
Streptococcus pneumoniae mora primiti gotov holin, Streptococcus
haemolyticus glutamin, a Mycobacterium tuberculosis l-asparagin.  
Mehanizam ishrane bakterija
 Bakterije mogu primiti samo rastvorenu hranu. Ako hrana
posjeduje velike molekule one moraju biti dezintegrisane u male
molekule, koje mogu proći kroz citoplazmatsku membranu. Takvu
dezintegraciju vrše bakterijski egzoenzimi. Ulaženje tako
dezintegrisanih molekula kroz citoplazmatsku membranu omogućeno
je raznim fizičko-hemijskim procesima.
U ishrani bakterija razlikuje se dvije faze:
 
Digestija hrane
Transport hrane kroz ovojnice
Digestija hrane
 
Digestija hrane podrazumjeva procese ekstracelularne razgradnje
hrane egzoenzimima. To je najčešće hidrolitička razgradnja velikih
molekula. Na takav način budu digerirani proteini u oligopeptide i
aminokiseline, ugljikovi hidrati u oligo ili monosaharide, nukleinske
kiseline u nukleozide i fosfate a masti u masne kiseline i glicerol.

Patogene bakterije produkcijom svojih egzoenzima razgrađuju

sastavne dijelove domaćina do adekvatnih molekula koje mogu koristiti
za svoju ishranu i time nanose lakša, teža ili smrtonosna oštećenja
zaraženom organizmu.
Transport hrane kroz ovojnice
Da bi bakterijska ćelija mogla koristiti digeriranu hranu ona je mora
propustiti kroz svoje ovojnice u unutrašnjost ćelije. Osim toga,
bakterijske ovojnice moraju propustiti iz bakterijske ćelije niz
produkata koji su nepotrebni bakterijskoj ćeliji. Ovojnice moraju
također onemogućiti izlazak onih supstancija ćelije koje su neophodne
bakterijskoj ćeliji. Ta sposobnost bakterijskih ovojnica je od
presudnog značaja za život bakterijske ćelije.
Koncentracija soli i drugih materijala u tečnosti bakterijske ćelije
uvjek je znatna veća nego u njenoj okolini. Ona se nikada ne nalazi u u
stanju ravnoteže sa svojom okolinom. Ako dođe do uspostavljanja
ravnoteže to će uvijek značiti smrt bakterijske ćelije.
Kapsula bakterija kao i ćelijski zid ne predstavljaju nikakvu barijeru za
ove procese pa su i bez nekog posebnog značaja u transportu materija.
Citoplazmatska membrana je osnov za transport materija. Ona je osmotska
barijera, ona predstavlja polupropusnu selektivnu membranu. Propušta vodu
u unutrašnjost ćelije kao i neka mala jedinjenja. Velike molekule ne
propušta.
Transport kroz citoplazmatsku membranu se odvija na dva načina: pasivno i
aktivno.
Pasivan način prenošenja materija je uslovljen termodinamskim,
termokinetičkim i hidrostatskim silama koje rezultiraju u apsorpciji, osmozi
i difuziji. Pri tim zakonitostima dolazi samo do pasivnog ulaza hranljivih
materija u ćeliju, do njihovog izjednačavanja sa koncentracijom u okolini.
Ali za bakterijsku ćeliju to nije dovoljno, samo pasivno izjednačavanje
koncentracija vodi bakterijsku ćeliju ravno u smrt.
Aktivan transport je taj koji omogućava bakterijskoj ćeliji
život, odnosno omogućuje joj da koncentracija raznih za nju
bitnih jedinjenja bude znatno veća u ćeliji nego oko nje.
Taj transport katališe jedan protein koji ima karakter enzima a
smješten je u citoplazmatskoj membrani ili u periplazmatskom
prostoru. Naziva se permeaza sistem.
Do sada je poznato preko 30 različitih sistema permeaza za
aktivan transport. Mnogi mehanizmi transporta sistemom
permeaza nisu poznati. Taj transport se odvija na sledeći način:

 
Supstrat koji treba da bude transportovan u unutrašnjost ćelije
biva elektrokinetički privučen na permeazu na površini
citoplazmatske membrane. Tu dolazi do specifičnog vezivanja
izmedju supstrata i permeaza. Tako se formira kompleks supstrat-
permeaza. U tom kompleksu su obje komponente labavo vezane.
Sada dolazi do translokacije kompleksa pa supstrat sa površine
takvog kompleksa prelazi u unutrašnjost ćelije, odnosno sa
unutrašnje strane citoplazmatske membrane. Na kraju supstrat biva
otpušten sa citoplazmatske membrane pomoću energije od ATP-a a
permeaza se vraća na svoje prvobitno mjesto.

Pasivan i aktivan transport molekula kroz ciloplazmatstku membranu u citoplazmu