FILIPINO 10
Tanong na Retorikal
IKALAWANG MARKAHAN
PANANDANG PANDISKURO
nakatutulong sa pagbibigay-linaw at ayos ng isang
pahayag at maaaring maging hudyat ng
pagkasunod-sunod ng mga pangyayarin o kaya’y
mag himaton tungkol sa pagkakabuo ng diskurso
maaaring gamitin upang ipakita ang pagbabago ng
paksa, pagtitiyak, pagbibigay halimbawa, opinyon at
paglalahat
Pagkakasunod-sunod – at, saka, pati, bukod pa
Panahon – una, pagkatapos, mamaya, minsan,
hanggang, pagkalipas, habang, samantala, etc
Pook – sa unahan, malapit sa, sa ibabaw, sa
ilalim, sa kaliwa, sa harapan, sa likod, etc
Kinawakasan/Kinasapitan – tuloy, kaya naman,
dahil dito, sa wakas, samakatulad
Pagtutulad o Paghahambing – tulad, para,
kapwa, mandin, gaya, tila
Pagbubukod/Paghihiwalay – maliban, bukod
kay, huwag lang, bukod sa
Pagkakaiba, Konsesyon, at Bahaging
Pagbabagong Lahad – subalit, natural, marahiul,
samantala, marahil, syempre, kasabay ng, etc
Pagpapasidhi o Pagtitiyak – walang duda, tunay,
sa katunayan
Pagpapahayag ng Kagustuhan – hangad,
maithi, pangarap, gusto, asam, sana, nais, kung,
hanga’t maaari, etc
PARAAN NG PAGPAPAHAYAG
Mga Pangungusap na Pandamdam
 Galing!
 Ang sakit!
 Sobra na!
Maikling Sambitla
 Uy!
 Wow!
 Awww!
Mga Pangungusap na Nagsasaad ng Tiyak na
Damdamin
 anyong pasalaysay at di-gaanong matindi
 kasiyahan, pagtataka, pagkalungkot,
pagkagalit, pagsang-ayon, pagpapasalamat
Hindi Deretsahang Paraan ng Paglalahad
 Masyadong maanghang ang dila mo.
 Kumukulo ang dugo ko sa’yo.
 Makitid ang isip mo.
Paggamit ng Negatibong Ekspresyon
 ano man, sino man, saan man
Antas ng Kasukdulan/Kasobrahan
 Napakahusay talaga ng Ampere.
 Talagang gulat na gulat siya.
 Sobrang bait ko charot
 Tinatanong pa ba ‘yan?
 Anong diperesya no’n?
ANG KUBA NG NOTRE DAME
Mga tauhan
 Quasimodo: ang kuba ng Notre Dame bilang
“Papa ng Kahangalan” dahil sa taglay niyang
labis na kapangitan
 Pierre Gringoire: ang nagpupunyaging
makata at pilosopo sa lugar
 Claude Frollo: paring may pagnanasa kay La
Esmeralda; amain ni Quasimodo
 La Esmeralda: ang dalagang mananayaw
 Phoebus: kapitan ng mga tagapagtanggol sa
kaharian; may malalim ding gusto sa babaeng
mananayaw na si La Esmeralda
 Sister Gudule: dating mayaman subalit
nawala ang bait nang mawala ang anak na
babae; ina ni La Esmeralda
TULANG LIRIKO
tula ng damdamin
puno ng masisidhing damdamin ng tao tulad ng
pag-ibig, kalungkutan, kabiguan, kaligayan,
tagumpay, at iba pa
mailkli at payak
URI NG TULANG LIRIKO
Pastoral
– ang salitang Pastoral ay mula sa salitang Latin
na pastor na pumapaksa at naglalarawan ng
simpleng paraan ng pamumuhay, pag-ibig, etc.
– Halika sa Bukirin ni Milagros B. Macaraig
Elehiya
– tula ng pamamanglaw na madaling makilala
ayos sa paksa gaya ng kalungkutan, kamatayan,
at iba pa
– maaaring pagdaramdam para sa isang
minamahal, pamimighati dahil sa yumao o nag-
aagaw-buhay pa lamang dahil sa kalungkutan ay
nagnanais na ang maliligayang sandali ay agad
lumipas
– Halimbawa: Ang Pamana ni Jose Corazon de
Jesus
Soneto
– tulang may labing-apat na taludtod hinggil sa
damdamin, kaisipan at pananaw sa buhay ng tao
– may malinaw na kabatiran ng likas na pagkatao.
– naghahatid ng aral sa mambabasa
– Halimbawa: Soneto ng Buhay ni Fernando B.
Monleon
Oda
– nagpapahayag ng isang papuri, panaghoy, o iba
pang uri ng damdamin; matayog na damdamin
– walang tiyak na bilang ng pantig o tiyak na
bilang ng taludtod sa isang saknong.
 – karaniwang isang awit ng papuri patungkol sa Lambat ko ay aking itatabi,
mga pambihirang nagawa ng isang dakilang tao, subalit kay ina’y anong masasabi?
bansa o anumang bagay (buhay man o patay) na  handing hamakin ang lahat kahit mali, kahit
maaaring papurihan sa pamamagitan ng pagtula mahirap :-(
– Tumangis si Raquel
Sa araw-araw ako’y umuuwi,
Awit karga ang aking mga huli
– karaniwang pinapaksa ay may kinalaman sa  mapagtiis para sa pag-ibig
pag-ibig, kabiguan, kalungkutan, pag-asa,
pangamba, poot, at kaligayahan Di ko inilagay ang bitag
– tinatawag na kundiman na ayon kay Jose Villa sapagka’t sa pag-ibig mo’y nabihag.
Panganiban ay isang awit hinggil sa pag-ibig o  kayang ipagpalit ang kaligayahan para
palasintahan lamang sa pag-ibig
– nilalapatan ng tugtugin, karaniwang maikli at
punong-puno ng pagsamo at pagluhog sa isang TALASALITAAN
sinisinta alpas – laya, kawala, takas
– May Isang Pangarap ni Teodoro Gener bitag – pain o silo
bihag – preso, bilanggo
Dalit ligaw na gansa – mabagal na pag-usad
– isang awitin patungkol sa paglilingkod sa Diyos
at pananampalataya SIMBOLISMO
–uri ng tula ng pagmamahal at pagkalugod na ang
 gansa: uhaw sa pag-ibig
layunin ay pagdakila at pagpaparangal
 pain: oportunidad (sinunggaban agad yung
– sa panahon ng mga Espanyol ang dalitsamba
oportunidad)
(Diyos) at dalitbansa (pag-ibig sa bayan) ay
 bitag: pag-ibig
itinuturing nang iisa dahil kilala ang dalawa sa
taguring dalit
– Halika sa Bukirin ni Milagros Macaraig KASAYSAYAN NG EPIKO
Ang Epiko ni Gilgamesh ang epikong patula mula
sa Mesopotamia ay kinikilala bilang kauna-
MGA ELEMENTO NG TULA
unahang dakilang likha ng panitikan.
Sukat – bilang ng pantig sa bawat taludtod. Ang
isang taludtod ay karaniwang may 8, 12 at 16 na
Nagsimula kay Homer ng Greece ang tradisyon ng
pantig o sukat.
epiko sa Europa noong 800 BC. Mahalagang
mabasa ng mga mag-aaral ng literaturang Ingles
Tugma – ang pagkakasintunugan ng mga salita sa
ang The Iliad and Odyssey.
huling pantig ng bawat taludtod. Maaaring ganito
ang tugma ng hulihan: a-a-a-a, a-b-a-b, o kaya ay
Makikita sa isinulat ni Homer ang porma ng isang
a-b-d-a.
epiko, uri ng mga tauhan, banghay, talinghaga, at
Talinghaga – ang matayog na diwang
iba pa. Ito’y naging inspirasyon ng iba pang
ipinahihiwatig ng makata. Ayon kay A. Abadilla,
kilalang manunulat ng epiko.
tugma at hindi tula ang binasa kapag sa unang
pagbasa ay nauunawaan agad ang ibig sabihin.
Samantala, kilalang manunulat ng epiko sina
Kailangang may naitatagong kahulugan sa salita o
Hesiod, Apollonius, Ovid, Lucan, at Statius.
pahayag. Dito kinakailangan ang paggamit ng
tayutay o matalinghagang mga pahayag.
Dactylic hexameter ang estilo ng pagsulat ng
epiko. Karaniwang nagsisimula sa isang
Kariktan – ang malinaw at di-malilimutang
panalangin sa isang musa at naglalaman ng
impresyon na nakikintal sa isipan ng mambabasa.
masusing paglalarawan, pagtutulad at talumpati.
Mahusay ang tula kapag may naibibigay na
impresyong mahirap mabura sa puso at isipan ng
Kabilang ang mahahalagang pangyayari sa
bumabasa.
kasaysayan tulad ng The Fall of Troy, The
Foundation of Rome, The Fall of Man, at iba pa.
ANG TINIG NG LIGAW NA GANSA
Ang mga tauhan nito ay maharlika.
Ang tinig ng ligaw na gansa
nahuli sa pain, umiyak
Si Virgil (70-19 BC) ay lumikha ng mahahalagang
 tao, biktima ng pain ng pag-ibig epiko ng Emperyong Romano. Kinuha ang
 sumusunggab kahit di nakalaan pangalan ng The Aeneid sa isa sa mga tauhan ng
Iliad ni Homer na umalis sa Troy at nagtungo sa
Ako’y hawak ng iyong pag-ibig, Italy upang hanapin ang Rome.
hindi ako makaalpas.
 sakit at lungkot Ang kilalang epiko ni Dante ay ang The Divine
 di makawala sa pag-ibig Comedy. Ito’y naging inspirasyon ng maraming
 makata at pintor sa loob ng maraming dantaon at
dinisenyuhan ni Gustave Dore noong
ikalabinsiyam na siglo.
Isa sa mga kilalang epikong Espanyol ng Middle
Ages ay ang El Cid o El Cantar Mio Cid na sinulat
noong 1207 ni Per Abbat. Ito ay kuwento ng
pagsakop sa Valencia ni Rodrigo Diaz de Vivar na
nabuhay noong panahon ng Norman Invasion
(pagtatapos ng Old English period).
DAGLI
Isa sa mga kilalang epikong French noong Middle
Ages ay ang Chanson de Roland. Ito ay kuwento
ni Charlemagne at ang pag-atake sa kaniyang
tropa ni Basques at Roncevaux noong 778. Ang
tula ay maaaring isinulat ni Turold noong 1090.
Ang dalawang kilalang epikong German ay ang
The Heliad, ika-19 na siglong bersyon ng Gospels
sa Lumang Saxon; at ang The Nibelungenlid. Ito
ay nagbigay ng kakaibang impluwensya sa
literaturang German.
Ang Epikong Ingles ay nagsimula sa Beowulf.
Samantalang marami rin ang nasa Anglo-Norman
na ang karamihan ay hindi na nababasa ngayon.
Marami sa mga kuwento ng pag-iibigan ay umabot
sa haba ng isang epiko, subalit hindi mauuring
epiko.
Ang Piers Plowman ay mahaba, subalit hindi isang
epiko. Si Chaucer ay nagsulat ng epiko, ang
Troilus & Criseyde, na lubhang tinangkilik sa
ikalabing-apat at ikalabinlimang siglo.
Sa Pilipinas, umaabot sa 28 ang kilalang epiko.
Karamihan nito ay natagpuan sa grupo ng mga
tao na hindi pa nagagalaw ng makabagong
proseso ng pagpapaunlad ng kultura tulad ng mga
katutubo at etnikong grupo sa Mountain Province
at Mindanao, sa grupo ng mga Muslim. Ang
mangilan-ngilan ay makikita sa mga
mamamayang Kristiyano.
Ang mga epiko sa Pilipinas ay kumakatawan sa
mga paniniwala, kaugalian at mabubuting aral ng
mamamayan. Ilan sa mga ito ay ang Ibalon ng
Bikol, Hudhud ni Aliguyon ng mga Ifugao, Biag ni
Lam-Ang ng Ilocos at Tuwaang ng mga Bagobo at
marami pang iba.
EPIKO NI GILGAMESH
isang epikong patula mula sa Mesopotamia (sa
pagitan ng dalawang ilog) ay kinikilala bilang
kauna-unahang dakilang likha ng panitikan
sinalin sa Ingles ni N.K. Sandars at saling-buod sa
Filipino ni Cristina S. Chioco
MGA TAUHAN
Anu. Diyos ng kalangitan; ang Diyos Ama
Ea. Diyos ng karunungan; kaibigan ng mga tao
Enkido. Ang kaibigan ni Gilgamesh; matapang na
tao na nilikha mula sa luwad
Gilgamesh. Hari ng Uruk at ang bayani ng epiko
Ishtar. Diyosa ng pag-ibig at digmaan; ang reyna
ng mundo
Urshanabi. Mamamangkang naglalakbay araw-
araw sa dagat ng kamatayan patungo sa tahanan
ng Utnapishtim
Utnapishtim. Iniligtas ng mga diyos mula sa
malaking baha upang sirain ang mga tao; binigyan
ng mga diyos ng buhay na walang hanggan.
mga sitwasyong may nasasangkot na tauhan pero
walang aksiyong umuunlad, gahol sa banghay,
mga paglalarawan lamang (Arrogante, 2007)
isang salaysay na lantaran at walang-timping
nangangaral, namumuna, nanunudyo, o kaya’y
nagpapasaring.
napagkakamalang katumbas ng flash fiction o
sudden fiction sa Ingles. Ngunit ayon kay Dr.
Reuel Molina Aguila, naunang nagkaroon ng dagli
sa Pilipinas (1900s) bago pa nagkaroon ng flash
fiction na umusbong noong 1990.
Sa kasalukuyang panahon, ang dagli ang
nauusong estilo ng maikling kuwento. Mga
kuwentong pawang sitwasyon lamang, plotless
wika nga sa Ingles. Ngunit kakaiba ang tema sa
mga naunang dagli na nangangaral at
nanunuligsa, itong bago ay hindi lagi.
Ayon kay Bienvenido Lumbera, Pambansang
Alagad ng Sining “Ang dagli sa panulat ni Eros
Atalia ay may iba-ibang anyo at pakay.
Nagpapatawa, nanggugulat, nakasusugat, parang
bato-bato sa langit, ang tamaa’y lihim na ginagalit.
Kung lilingunin ang kasaysayan ng dagli bilang
anyong pampanitikan, makikitang bago ang hipo
ni Eros sa anyong noong namalasak sa mga
diyaryo mga unang taon ng Siglo 20.”
Ayon kay Atalia, walang isang pamantayan kung
gaano kahaba ang isang dagli. Higit na kailangan
ang pagkontrol ng mga salita. Sa ganitong uri ng
akda nagtitiwala ang sumulat sa kakayahan ng
mambabasa na umunawa at makahanap ng
kahulugan.
Nagbigay ng mga mungkahing paraan si Atalia sa
pagsusulat ng dagli. Una, magbigay tuon lamang
sa isa: tauhan, banghay, tunggalian, diyalogo,
paglalarawan ng matinding damdamin o tagpo.
Ikalawa, magsimula lagi sa aksyon. Ikatlo,
sikaping magkaroon ng twist o punchline sa dulo.
Ikaapat, magpakita ng kuwento, huwag ikuwento
ang kuwento. At ikalima, gawing double blade ang
pamagat.
Maligayang Pasko (sa Pilipinas) at Ako Po’y
Pitong Taon Gulang (Isla sa Carribean)
ANG MATANDA AT ANG DAGAT (ni Ernest
Hemmingway)
Pananaw Realismo o ang matapat na
pagsasalamin ng realidad
Mga tauhan
 Santiago. Ang matandang mangingisda
 Manolin. Ang apprentice ni Santiago
 Pating. Ang kumain sa Marlin
 Marlin. Isda na may taas na 18 ft.
 Joe DiMaggio: American baseball player na
hinahangaan ni Santiago
Mga mahahalagang impormasyon
 Salao. Ang pinakamasamang anyo ng
kamalasan.
 84 araw. Ang bilang ng araw na pumalaot si
Santiago at walang nahuling kahit ano.
 ika-85 araw. Ang araw na nakahuli si
Santiago ng isang malaking marlin.
SURING-BASA
Simbolismo
 Paghihirap ni Santiago: Paghihirap ni Hesus
 Dagat: ang walang patapusang pagsubok sa
buhay
 Marlin: lakas at tibay ng tao sa problema
TAGPUAN – ang lugar at panahon ng mga
pinangyarihan
TAUHAN – sa nagpapagalaw at nagbibigay-buhay
sa nobela
BANGHAY – pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari
PANANAW – panauhang ginagamit ng may-akda
(a. una-kapag kasali ang may-akda; b. pangalawa-
ang may-akda ang nakikipag-usap; c. pangatlo-
batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda)
TEMA – paksang-diwang binibigyang-diin sa
nobela
DAMDAMIN – nagbibigay-kulay sa mga
pangyayari
PAMAMARAAN – estilo ng manunulat/awtor
PANANALITA – diyalogong ginamit
SIMBOLISMO – nagbibigay nang mas malalim na
kahulugan sa tao, bagay, at pangyayari
isang anyo ng pagsusuri o rebuy ng binasang
teksto o akda tulad ng nobela, maikling kuwento,
tula, sanaysay, o iba pang gawa/uri ng panitikan

“Ang tao ay hindi nilikha para magapi. Maaaring was

akin ang isang tao pero hindi siya magagapi.”

NOBELA
itinuturing na makulay, mayaman at
makabuluhang anyo ng panitikang tuluyan
binubuo ng mga yugto na nagsasalaysay ng mga
kawing-kawing na pangyayari ng buhay ng mga
tao na nagbibigay-aliw, nagpapakilos, at
pumupukaw sa damdamin at kamalayan ng mga
mambabasa

Sa nobela, maraming pangyayari ang inilalahad,

samantalang sa maikling kuwento, iisang
pangyayari lamang ang inilalahad. Iisa ang
balangkas ng nobela at maikling kuwento ngunit
nagkakaiba lamang ito sa nilalaman dahil ang mga
pangyayaring isinasalaysay dito ay may
kaugnayan sa lipunang ginagalawan ng
mamamayan at naglalarawan ng kultura ng bawat
bansang pinanggalingan nito.

KATANGIAN NG NOBELA
maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo
at kaisipan
pagsaalang-alang sa kailangang kaasalan
kawili-wili at pumupukaw ng damdamin
pumupuna sa lahat ng larangan sa buhay at sa
mga aspekto ng lipunan tulad ng gobyerno at
relihiyon
malikhain at may dapat maging maguniguning
paglalahad
nag-iiwan ng kakintalan.

ELEMENTO NG NOBELA