ARALIN 2.
1 santa ng mga Katoliko sapagkat nagpapakita,
“ALAM MO BA NA…”
Awiting-bayan
- ay nagsimula bilang mga tulang may sukat at tugma.
Subalit kalauna’y nilapatan ito ng himig upang maihayag
nang paawit at mas madaling matandaan o masaulo.
Bulong
- ay ginagamit bilang pagbibigay-galang o pagpapasintabi
sa mga bagay o pook tulad ng punong balite, sapa at ilog,
punso at iba pang pinaniniwalang tirahan ng mga lamang-
lupa, maligno at ibang makapangyarihang espiritu nang
hindi sila magalit at manakit.
 Ang karaniwang paksa nito ay ang pang-araw-araw na
pamumuhay, paniniwala at pamahiin ng mga tao sa isang lugar,
kaya naman may iba’t ibang uri ito para sa iba’t ibang
pagkakataon o okasyon gaya ng sumusunod:
 Tungkol pa rin sa awiting-bayan o kantahing bayan – Pasalitang
pagpapahayag ito ng damdamin ng mga katutubo. Naglalaman ng
pangaral at payak na pilosopiyang ginagamit ng matatanda sa
pagpapaalala sa kabataan kaugnay ng mga dapat ikilos at gawin.
May iba’t ibang uri ito batay sa sitwasyon o layunin ng
pagkakabuo nito.
Kundiman
- ang panlahat na katawagan sa awit ng pag-ibig.
Nagsasaad ito ng kabuuang mga damdamin at mga
saloobing ipinangangako ng pag-ibig. Halimbawa:
kundiman sa Visayas ay ang Balitaw.
 Ang dalaga ay di agad sumasagot kaya idadaan sa awit ang
panliligaw sa kaniya ng binata.
Diona o ihiman
- ang awiting-bayan sa kasal.
 Bilang haligi ng tahanan kailangan ng lalaking magtrabaho upang
maitaguyod ang kaniyang pamilya.
Talindaw
- ay inaawit habang namamangka at habang
nagsasagwan; soliranin naman ang awitin sa paggaod.
Oyayi o hele
- ang katawagan sa awiting nagpapatulog ng
sanggol.
 Kalimitang ang mga awiting ito ay walang kahulugan, inaawit
lamang sa isang malambing na himig upang makatulog ang isang
bata.(Flora A, Ylagan,1939). Sadyang nakaaantok ang oyayi dahil
halos iisa ang tono, at paulit-ulit ang liriko. Isa pang pampaalis ng
pagod ay ang awit sa lansangan.
Kutangkutang (Deveza & Guamen, 1979)
- ang layunin ay magpatawa, magpasaring o manukso.
 Maaaring ang himig nito ay lumang-luma na ngunit makabago ang
liriko na may temang nanunudyo. Maaaring awitin bago
magtrabaho, habang nagtatrabaho o pagkatapos ng trabaho o
kaya’y nagpapahinga na.
 Bukod sa pag-ibig sa iniirog mayroon ding awit para sa pag-ibig sa
bayan. Tinatawag din itong awit sa pakikidigma.
Kumintang o tikam
- Ay awit na nagtataglay ng malungkot na himig, na
karaniwang inaawit ng mandirigma (Sauco,1978).
 Karaniwang inaawit sa saliw ng biyolin at gitara at nagmula raw sa
Balayan, Batangas (Cuasay, 1973).
Dalit o imno
- ay isang awit ng papuri, luwalhati, kaligayahan o
pasasalamat, karaniwang para sa Diyos, sa mga santo at
nagpaparating o nagpapadama ng pagdakila at
pagsamba.
Iba pang uri ng awiting namayani sa iba’t ibang lugar sa ating bansa
1. Tingad
- Awit sa pamamahinga mula sa maghapong pagtatrabaho.
2. Sambotani
- Awit sa pagtatagumpay sa isang pakikipaglaban.
3. Dopayinim
- Awit sa pagdiriwang sa pagtatagumpay sa isang labanan.
4. Dolayanin at Indolanin
- Awit panlansangan.
5. Tingud
- Awit pantahanan
6. Umbay
- Awit panlibing
7. Ombayi
- Isang malungkot na awit
8. Omiguing
- Isang malambing na awit
 Ang bulong ay isang matandang katawagan sa orasyon ng mga
sinaunang tao sa Pilipinas. Isang panalangin ang bulong na
binuhay dahil sa pagnanais na makamtan ang isang pangyayari o
pagbabago sa hinaharap na mga pangyayari sa buhay na
maaaring magtadhana ng kapalaran. Binubuo ng ilang taludtod at
ginamit upang hingan ng paumanhin ang mga lamang-lupa, tulad
ng duwende at espiritung hindi nakikita.
 Ito’y ginagamit bilang pagbibigay-galang o pagpapasintabi sa mga
bagay o pook tulad ng punong balite, sapa at ilog, punso at iba
pang pinaniniwalaang tirahan ng mga lamang-lupa, maligno at iba
pang makapangyarihang espiritu hindi sila magalit at manakit.
Bukambibig ng matatanda ang nasabing bulong lalo na sa mga
lalawigan. Itinuturo nila ito sa kanilang mga anak upang hindi
mapahamak o bigyan ng sakit o paglaruan ng mga maligno.
 May mga bulong ding inuusal sa panggagamot tulad ng ginagawa
ng isang magtatawas sa napaglaruan ng lamang-lupa o
namamaligno o kaya’y sa mga nakukulam.
 Ito’y ginagamit ding pananggalang sa lahat ng lihim na kaaway,
gayundin kapag ang isang tao ay nadudulutan ng sama ng loob
ng kapuwa. Sa ganitong layon ng paggamit ng bulong, hindi
maganda ang idinudulot nito sa taong pinaggamitan nito.
 Ginagamit ding pansumpa ang mga bulong. Ang ganitong mga
bulong ay hindi madaling malaman, ito’y lihim na karunungan na
isinasalin o itinuturo lamang sa mga napipili at karapat-dapat
sapagkat kung hindi marunong gumamit ang napagsalinan, ito’y
nawawalan ng bisa at ang nagsalin
ay napapasama.
Konotatibo
- ay ang dimensiyon ng pagpapakahulugan sa hindi literal
ang ibinibigay na kahulugan. Nagkakaroon ito ng ikatlong
pagpapakahulugan gamit ang pahiwatig at paghihinuha
bilang gabay. Halimbawa:
Salita : krus
Denotasyon : kahoy na krus
Konotasyon : simbolo ng relihiyon
“ALAM MO BA NA…”
 Maaari kang magbigay ng hatol o puna sa pagpapapahayag ng
ideya. Ang pagbibigay hatol ay pagpapasiya kung matuwid o hindi
ang isang sitwasyon o pangyayari na isang kasanayan na
maaaring malinang sa pagpapahayag ng ideya na maaaring sang-
ayon o di-sang-ayon.
 Ang mga salita ay maaaring gamitin nang ayon sa sitwasyon at
layunin na kakikitaan kung paano epektibong magagamit nang
ayon sa antas nito.
Antas ng wika
1. Balbal
 - Wikang karaniwang ginagamit sa lansangan. Ito ang
pinakamababang antas ng wika. Itinuturing na ang mga
salitang ito ay karaniwang likha Mga
Halimbawa: lespu, ermat, erpat boga, puga, toma.
o Habang naghihintay, naisipan ko munang magbasa
sa wattpad at tumabi ako sa nakaupong lespu na
abala sa kaniyang cp sa pagtetext.
o Ang gurangers talaga nakikiuso ring manood kina
Piolo at Sarah.
- Pansinin ang salitang lespu ay mula sa salitang pulis na
binaligtad lamang samantalang ang “gurangers” ay mula
sa salitang gurang na ang ibig sabihin ay matatanda.
2. Kolokyal
- Antas ng wika na ginagamit sa karaniwang usapan
at ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-usap.
Karaniwang may palit koda (code switching) o halong
koda (mixed switching) na ibig sabihin pinaghahalo sa
pagsasalita o pagsulat ang Filipino at Ingles.
Mga Halimbawa: pinoy, titser, p’re, te’na
o Habang naghihintay, naisipan ko munang
magbasa sa wattpad.
o Maaga pa ay nasa lobby na ako ng sinehan.
3. Lalawiganin o Diyalektal
- Wikang ginagamit sa isang rehiyon o isang lalawigan.
May pagkakataon o sitwasyon na hinihiram ang salitang
lalawiganin na nagkakaroon ng ibang kahulugan.
Mga Halimbawa:
Mga Salita sa Luzon na Ginagamit sa Ibang
Rehiyon/Lugar
o kaunin (sunduin) – Batangas
o mabanas (mainit ang panahon) – Laguna
o abiarin (asikasuhin) – Quezon
o balaw (alamang) – Aurora
Mga Salita sa Visayas na Ginagamit sa Ibang
Rehiyon/Lugar
o bana – asawang lalaki
o onse – labing-isa
o sugba – ihaw
o kadyot – sandali lang
Mga Salita sa Mindanao na Ginagamit sa Ibang
Rehiyon/Lugar  malong –kasuotan ng mga kapatid na
Muslim  kulintang – instrumentong pangmusika
4. Teknikal
- Ginagamit sa isang tiyak na disiplina o sitwasyon. Mga
Halimbawa:
Disiplina: Information technology Google
Internet Basher
Mouse Instagram
Windows Chat
Facebook Yahoo
Ilang Salitang Ginagamit sa Bangko Kaugnay ng
SitwasyongPag-iipon
Account Current
Savings Checking
ATM Withdrawal
5. Pampanitikan
- Ang pinakamataas na antas ng wika na karaniwang
ginagamit sa pagsulat ng akdang pampanitikan kabilang
dito ang matatalinghagang salita at pahayag na
nagbibigay ng pahiwatig, simbolismo at larawang diwa.
Mga Halimbawa:
mahal na tao mahabang dulang
nakabibinging katahimikan kisap mata nalalagas
ang dahon
nagpupuyos sa galit
___________________________________________________
ARALIN 2.2
Sa Kanlurang Visayas matatagpuan ang mga lungsod na
nagpayabong sa kultura at kabihasnan na naging dahilan upang
makilala ang mga ito bilang puntahan ng mga turista. Sa katunayan,
kilalang tourist spot sa buong mundo ang Isla ng Boracay sa Aklan at
ang Bundok Kanlaon sa Negros Occidental. Ang mga ito ay ilan lamang
sa magagandang tanawing dinarayo ng mga turista sa Visayas.
“ALAM MO BA NA…”
 Mayaman ang Visayas sa mga alamat. Maraming lugar dito ang
nagkaroon ng pangalan batay sa alamat noong panahon ng mga
Espanyol. Isa na rito ang pinagmulan ng Negros na dating
tinatawag na “buglas”, na ang ibig sabihin ay humiwalay.
Pinaniniwalaang ang Negros noon ay dating bahagi ng isang
malaking pulo na dahil sa paglaki at pagtaas ng tubig ay naputol
at humiwalay sa malaking bahagi ng lupa.
 Samantala, ang Iloilo na dating bundok ay tinatawag daw na
Ilong-ilong dahil sa hugis nitong “parang ilong na nasa tabi ng
ilog”. Ayon sa alamat nito, minsan daw namamasyal ang alkalde
mayor kasama ang kaniyang asawa. Pinag-uusapan nila kung
anong pangalan ang ibibigay sa bundok na nasasakupan niya.
Hanggang sa mapuna nilang ang hugis ng bundok ay parang
isang ilong sa tabi ng ilog kaya tinawag nila itong “Ilong sa Ilog”.
Dahil mahirap itong bigkasin, sa paglipas ng panahon ay tinawag
itong Ilong-Ilong hanggang sa maging Iloilo.
 Ang bawat alamat ay may mga elemento tulad ng sumusunod:
 Ang banghay na payak lamang subalit magkakaugnay ang mga
pangyayari na may layuning masagot ang pinagmulan ng mga
bagay, lugar, pangyayari o katawagan. Ito ay nahahati sa mga
bahagi:
o Panimula
- Dito nagaganap ang pagpapakilala at
suliranin ng pangunahing tauhan.
o Papataas na pangyayari
- Nagtatangkang malutas ang suliraning
magpapasidhi sa interes ng mga
mambabasa.
o Kasukdulan
- Dito haharapin ng pangunahing tauhan
ang kaniyang suliranin.
o Pababang pangyayari
- Nalulutas ang suliranin patungo sa
wakas.
o Wakas
- Nagtatapos ang akda.
 Ang mga tauhan na gumaganap sa alamat na maaaring
pangunahin, pantulong at iba pang tauhan. Ang bawat isa ay may
mahalagang papel na ginagampanan sa kabuuan nito.
 Mayroon ding tagpuan na naglalarawan ng lugar na pinagganapan
ng mahahalagang pangyayari sa isang alamat.
 Katulad ng Negros Occcidental, isa pa sa ipinagmamalaking lugar
ng mga taga-Visayas ang Guimaras. Alam mo ba na sa
Guimaras matatagpuan ang pinakasikat na mangga sa buong
Pilipinas? Sa katunayan, iniaangkat ang mga manggang
Guimaras sa United States simula pa noong 2001 dahil sa
kakaibang tamis nito. Dahil dito, patuloy ang pag-angat ng
ekonomiya ng kanilang lalawigan.
 ang binasa mong komiks bagamat nagsasalaysay ay may
integrasyon ng paglalarawan. Binigyang-pokus ng paglalarawan
ang isang bagay na pinakapaksa ng teksto. Ano nga ba ang
paglalarawan? Isang uri ito ng tekstong naglalayong ilarawan o
bigyang-katangian ang pisikal na katangian ng mga pangunahing
tauhan at ilang mga bagay. Samantala, sa halimbawang
ipinabasang teksto, komiks ang ginamit upang makapagsalaysay
at makapaglarawan.
Komiks
- ay isang epektibong babasahin sa ating bansa at
maituturing na anyo ng panitikang Pilipino. Sa
kasalukuyan, isa itong uri ng panitikang popular. Binubuo
ito ng frames, teksto at mga diyalogo. Sa frames
nakalagay ang mga salitaan at ilustrasyon na kailangan
ng tagaguhit. Nakalagay sa teksto ang mga salaysay at
mga diyalogo. Ang diyalogo ay ang ipinahahayag ng
 nagsasalita at kalimitang inilalagay sa tinatawag na
speech balloon.
May iba’t ibang uri ang speech balloon
- ang ipinahahayag ng nagsasalita ay sa
paraang ordinaryo o karaniwang pagsasalita.
- ang pahayag na ito ay ibinubulong lamang ng
nagsasalita.
- ang pahayag o diyalogo ay kumakausap sa
sarili
- ang pahayag o diyalogo ay sa paraang
pasigaw.
Ilang hakbang sa pagsulat ng kuwento para sa komiks.
1. Isipin kung ano ang kuwentong nais isalaysay. Maraming paraan
upang mabuo ang kuwento. Umisip ng paksang maaaring gamitin
sa pagsulat nito.
2. Gumawa ng sinopsis ng kuwento. Isalaysay ang buong kuwento. Ito
rin ang magiging gabay sa paggawa ng frame by frame
presentation ng bubuuing kuwento.
3. Sa tulong ng mga frame, isalaysay ang kuwento.
4. Pagguhit ng bawat frame kasama ang illustration guide. Kapag
natapos na ang buong komiks, lagyan ng angkop na pamagat.
Pang-uring pahambing
- ang pang-uring naglalarawan o nagbibigay-katangian sa
dalawang tao, bagay, lugar o pangyayari.
Mga pahayag na ginagamit sa paghahambing
1. Hambingang magkatulad
- Ang dalawang tao, bagay, lunan o pangyayaring
pinaghahambing ay magkatulad, pareho o timbang.
Naipakikita ito sa pamamagitan ng paggamit ng:
o salitang kapwa at pareho
Mga Halimbawa: kapwa maganda, parehong
matalino
o mga panlaping sing-, kasing-, magsing-,
magkasing-, at ga-, gangga-.
Mga Halimbawa: singhusay, kasingganda,
magsintaas, magkasingyaman, gamunggo
2. Hambingang di-magkatulad
- Ang dalawang tao, bagay, lunan o pangyayaring
pinaghahambing ay di-magkatulad, di- pareho o di-patas.
- Ang hambingang di-magkatulad ay maaaring palamang o
pasahol.
o Hambingang palamang
- Malaki, mataas ang uri o nakahihigit ang
itinutulad sa pinagtutularan, nakikilala ito
sa pamamagitan ng:
Mga Halimbawa: matalino kaysa, mas listo kaysa,
malaki-laki kaysa
o Hambingang pasahol
- Maliit, alangan, mababa ang uri ng
inihahambing sa pinaghahambingan.
Naipakikita ito sa pamamagitan ng
paggamit ng sumusunod: di-gasino, di-
gaano, di-totoo, di-lubha at alinman sa
mga katuwang na ito: gaya, tulad, paris,
para.
Mga Halimbawa: di-gaanong malaki gaya, di-
lubhang palakibo tulad, di-totoong tanyag paris, di-
gasinong makisig gaya.
___________________________________________________
ARALIN 2.3
Ang Cebu ay isa lamang sa bumubuo sa Rehiyon VII ng
Gitnang Visayas. Maburol at bulubundukin ang Gitnang Visayas.
Matatagpuan din sa Gitnang Visayas ang Bundok Kanlaon at Bundok
Mandalagan. Mula rin sa Visayas mapapasyalan ang kilalang mga burol
sa Bohol na kilala sa tawag na Chocolate Hills. Bago dumating ang mga
Espanyol, tinatawag na Sugbo ang Cebu. Ito ay pinamunuan noon ni
Raha Humabon. Dito unang lumunsad at nanirahan ang mga Espanyol
nang sila ay dumating sa Pilipinas noong 1521.
Iba’t ibang uri ng panitikang tuluyan ang namayani sa Visayas
noong panahon ng mga Espanyol. Isa sa pinakalaganap ang dula. Ang
salitang dula ay nagmula sa salitang Cebuano na ang kahulugan ay
libangan na katumbas naman sa Tagalog ay dula rin. (Hinango sa
Lorenzo, C.S. -et.al Literatura ng Iba’t Ibang Rehiyon ng
Pilipinas.2001.Grandwater Publications and Research Corporation,
Makati City.)
Dahil sa kakulangan ng teatrong pagtatanghalan ng mga dula
noon, ito ay karaniwang itinatanghal sa mga plasa, sabungan, imbakan
at maluluwang na mga bakuran.
“ALAM MO BA NA…”
 isa pang uri ng akdang pampanitikang tuluyan ang dula na
naglalarawan ng mga pangyayari sa buhay ng tao sa
pamamagitan ng mga tauhang gumaganap sa ibabaw ng
tanghalan. Ipinakikita sa dula ang buhay ng tao na sadyang
pabagobago at paiba-iba ang takbo. Kung minsan ay malungkot,
kung minsan naman ay masaya. Kung minsan ay mapagbiro,
kung minsan naman ay walang kibo.
 Ang dula ay isang uri ng panitikan. Nahahati ito sa ilang yugto na
maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa
isang tanghalan o entablado.
 Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang
itinatanghal ay hango sa totoong pangyayari sa buhay maliban na
lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.
 Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon sa isang nakasulat na
iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at hindi dula,
sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood sa isang
tanghalan, pinaghahandaan at may batayan.
Mga Elemento ng Dula
1. Iskrip o nakasulat na dula
- Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip;
walang dula kapag walang iskrip.
2. Gumaganap o aktor
- Ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga
tauhan sa dula; sila ang nagpapahayag ng mga diyalogo;
sila ang nagbibigay-buhay sa iba’t ibang damdamin; sila
rin ang binibigyangpokus ng mga manonood.
3. Tanghalan
- Anumang pook na pinagpasiyahang pagtanghalan ng
isang dula ay tinatawag na tanghalan. Maaaring ang
tanghalan ay sa plasa, bakuran ng isang bahay, kalye, sa
loob ng klasrum, tanghalang pantanghalan at iba pa.
4. Tagadirehe o direktor
- Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya
ang nagsasagawa ng nilalaman ng iskrip mula sa
pagpasiya sa hitsura ng tagpuan, ng kasuotan ng mga
tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbibitiw
ng diyalogo ng mga tauhan ay nakabatay sa
interpretasyon ng direktor sa iskrip.
5. Manonood
- Hindi maituturing na dula ang isang binansagang
pagtatanghal kung walang manonood sapagkat layunin
ng dula ay maitanghal sa mga manonood.
 Ang sumulat ng dulang “Patria Amanda.” ay si Amando Osorio na
mula sa katutubong bayan ng Dumaguete City. Ipinanganak
noong ika-6 Pebrero, 1890 at anak nina Ricardo Osorio at
Filomena Navarrete. Nag-aral siya sa Cebu High School at sa
School of Arts and Trades kung saan nakuha niya ang sertipiko ng
kasanayan kaugnay ng pag-aaral. Nagpatuloy siya sa kaniyang
pag-aaral sa San Carlos College, Liceo de Manila, at sa Colegia
Mercantil kung saan niya tinapos ang kursong A.B.
 Ang dulang “Patria Amanda” ay inialay ng may akda sa kaniyang
magulang. Itinanghal ito noong ika-9 ng Pebrero, 1916 sa unang
Carnival Fair sa Dumaguete na idinirehe mismo ni G. Osorio. Ito
ay lubos na pinanabikan ng mga manonood kaya muling
itinanghal nang sumunod na taon nang magdiwang ng pista ang
 nasabing bayan. Ang dulang ito ay itinanghal din sa panulukang
Escolta at kalye Sandalo, Maynila noong Setyembre 19, 1921
nang ipagbunyi ang pista ng Birhen ng Consolacion, ang
pangalawang patron ng bayan ng may akda.
“ PAGLINANG NG TALASALITAAN “
Pagkiklino
- ay isang kasanayan sa paghinang ng talasalitaan na
paghahanay ng salita batay sa digri o antas ng
kahulugan. (madali , katamtaman at mataas na
kahulugan)
Halimbawa: ngiti, tawa, halakhak
“ALAM MO BA NA…”
 Sa pagnanais na mahikayat ang mambabasa sa isang opinyon o
pananaw, makatutulong ang paggamit ng angkop na mga salita
para sa layuning ito. Sa panghihikayat, nililinaw rin nito ang
dahilan kung bakit dapat susugan ang isang gawain.
 Tinatawag na pangatnig ang nasabing pang-ugnay.
Pangatnig
- ay kataga o salitang nag-uugnay ng dalawang salita,
parirala o sugnay na pinagsusunod-sunod sa
pangungusap. Ang mga pangatnig na karaniwang
ginagamit sa pag-uugnay ay ang: at, pati, saka, o, ni,
maging, subalit, ngunit, kung, bago, upang, dahil sa,
sapagkat, palibhasa, kaya, sana, totoo, tunay, talaga,
pero, at kung gayon. Karaniwang ginagamit ito sa
pagbibigay ng opinyon.
___________________________________________________
ARALIN 2.4
Iloilo ang kabisera ng Kanlurang Visayas na matatagpuan sa
Timog-Silangang bahagi ng pulo ng Panay at nasa hangganan ng
Antique sa Kanluran at Capiz sa Hilaga. Kabilang sa mga bayan ng
Iloilo ang Lambunao na iItinuturing na first class na lungsod ng
lalawigan. Ang Lambunao ay binubuo ng 73 baranggay.
“ALAM MO BA NA…”
 Sa pagbabasa ng epiko, agad na makikita ang kakaibang
katangian ng pangunahing tauhan. Mauuri sa alinman sa
sumusunod ang kaniyang katangian: pisikal, sosyal, supernatural,
gayundin ang intelektuwal at moral na katangian. Katulad ng
alamat at ibang uri ng akdang pasalaysay, binubuo ng tauhan,
tagpuan at banghay ang elemento ng epiko.
 Ang isang tauhan ng epiko ay maaaring magtaglay ng
kapangyarihang supernatural o di pangkaraniwang katangian.
Kadalasan ang paksa ng epiko ay umiikot sa tauhan kasama ang
kaniyang pakikipaglaban sa mahihiwagang nilalang, anting-anting,
at ang kaniyang paghahanap sa magulang o sa kaniyang
minamahal.
 Mahalagang elemento ng epiko ang tagpuan sapagkat dito
pinakikilos at pinag-iisip ang mga tauhan. Inilalarawan din sa
tagpuan ang suliraning kakaharapin ng tauhan sa daloy ng mga
pangyayari lalo na kung dipangkaraniwang mga tauhan ang
ginagampanan nila. Isang magandang simula ng epiko ang
paglalarawan sa tagpuan.
 Ang banghay ay ang bahaging tumutukoy sa pangyayari. Maingat
na inilalahad ang magkakasunod na pangyayari. Ang mga bahagi
ng banghay ay simula, gitna at wakas. Sa proseso ng paglalahad
ng mga pangyayari ay pumapasok din ang ibang elemento tulad
ng tunggalian, suliranin, kasukdulan at kakalasan.
 Itinuturing din na ang epiko ay isang uri ng tulang pasalaysay na
nagsasalaysay ng mga pangyayari sa pamamagitan ng mga
saknong.
 Ang Labaw Donggon ay inaawit na parang pasyon sapagkat
itinuturing ito na isa sa pinakamatandang akdang pampanitikan ng
mga Pilipino. Pasaknong ang paraan ng pagkakasulat. At kapag
ibinubuod ito, maaaring patalata na ang paraan ng pagkakasulat.
“ PAGLINANG NG TALASALITAAN “
Etimolohiya
- ay ang pag-aaral ng pinagmulan ng salita at kung paano
nag-iba ang anyo nito at ibig sabihin sa paglipas ng
panahon.
Halimbawa: Ang salitang mito ay galing sa salitang Latin
na mythos at mula sa Greek na muthos na ang kahulugan
ay kuwento.
“ALAM MO BA NA…”
 Karaniwang gumagamit ng mga pang-ugnay upang maiugnay ang
mga pangyayari sa isang pagsasalaysay. Maaaring gumamit ng
mga pangatnig at pang-ukol bilang pang-ugnay. Itinuturing ding
pang-ugnay ang cohesive devices.
 Ang at, ngunit at sapagkat ay ginagamit na pangatnig sapagkat
nag-uugnay ang mga ito ng dalawang salita, parirala o sugnay na
pinagsusunod-sunod sa pangungusap.
 Samantala ang at, gayundin at ngunit pa rin ay maaaring gamiting
cohesive devices, na ang at at gayundin ay maaaring gamitin sa
pagdaragdag samantalang ang ngunit ay pagpapahayag ng
taliwasan o salungatan.
Halimbawa:
1. At - Maraming bayani ang nakilala at nakaligtas mula sa
bagsik ng Super Bagyong Yolanda.
2. Gayundin - Sa mahigit na dalawampung taong pagtuturo ni
Sir Elyong, naging masipag siyang hardinero gayundin,
agriculturist din siya ng kanilang paaralan.
3. Ngunit - Maaari nilang maikuwento ang kanilang pinagdaanan
ngunit hindi si Rogelio Lardera.
 Ang dahil sa ay pang-ugnay na cohesive devices at ang
sapagkat na pangatnig ay maaaring gamitin sa pagpapahayag ng
dahilan-resulta ng isang pangyayari o kaganapan.
Halimbawa: Sa mga katangian niyang ito, higit sa lahat,
itinuturing siyang huwarang guro dahil sa
kasipagan.
 Ang para sa ay pang-ugnay na pang-ukol. Karaniwang nag-
uugnay na may pinag-uukulan.
Halimbawa: Hindi na siya iba sa lahat, siya’y asawa,
ama, anak at kapatid na kayang ibigay ang
lahat ng makakaya para sa kaniyang
minamahal.
 Maaaring cohesive devices rin ang para sa na nagbibigay ng
punto de vista.
 Marami pang cohesive device na maaaring gamiting pang-ugnay
sa pagsasalaysay gaya ng: saka, bukod sa, bunga nito, kung,
kapag, pero, kung gayon, maaari, puwede, gayunpaman,
samakatuwid, kaugnay nito at iba pa.
“ALAM MO BA NA…”
 Na ang pagsasalaysay ay maaaring pasulat, pasalita,
patula, tuluyan, imahe, paawit, teatro, o pasayaw. Isang hanay ng
magkakasunod na pangyayari na maaaring gawa-gawa lamang o
nakabatay sa totoong pangyayari o maaaring mabatay sa alinman
sa sumusunod:
a. sariling karanasan
b. pangyayaring nakita o nasaksihan
c. pangyayaring narinig
d. pangyayaring nabasa
e. bungang-isip
Ilang hakbang na maaaring pagbatayan sa pagsulat ng pagsasalaysay.
1. Linawin kung anong paksa ang tatalakayin.
2. Gumawa ng isang balangkas. Ito ay isang iskeleton ng iyong
gagawing pagtalakay sa paksa.
3. Alamin kung paano isasalaysay ang kuwento. Nararapat na
nakaayon ito sa tamang estruktura:
a. Introduksiyon
- Sa bahaging ito inilalahad ang paksang
tatalakayin.
b. Eksplorasiyon
- Sa bahaging ito naman iniisa-isa ang mga
kaalamang may kinalaman sa paksa.
 c. Kongklusyon
- Tinatawag din itong wakas at sa bahaging ito
maaaring magbigay ng hamon sa mga
mambabasa kung paano magkakaroon ng
implikasyon ang mga pangyayaring isinasalaysay
sa aktuwal na buhay.
4. Bigyang-pansin ang wastong mekaniks sa pagsulat tulad ng
wastong baybay, bantas at pamimili ng angkop na salita.
Ang Masining na Pagsasalaysay
Ang Pagsisimula
- Ang panimula ay kailangang makaakit agad sa
mambabasa sa tunay na daigdig na ginagalawan ng mga
tauhan at ng maging bahagi siya ng daigdig sa iyong
kuwento.
Mga Uri ng Panimula
1. Panimulang nagbibigay-tuon sa kalagitnaan o sa pagwawakas na
halos ng mga pangyayari.
2. Paglalarawan ng tagpuan at panahon
3. Paglalarawan ng pangunahing tauhan
4. Panimulang pagbibigay-komentaryo sa kahulugan ng
karanasan. Kaugnay ng ganitong panimula, dapat namang iwasan
ang sumusunod:
a. Iwasan ang pangangaral o pagsesermon. Halimbawa:
Kung hindi uukol ay hindi bubukol. Ito’y napatunayan ko
na noon pa mang ako’y nasa haiskul pa lamang.
b. Iwasan ang panimulang nagpapahiwatig ng mga detalye
tungkol sa magiging wakas ng kuwento.
5. Paggamit ng karaniwang pahayag
6. Paggamit ng Usapan o Diyalogo
Pangkalahatang panahon
- Ang tinutukoy ay ang mga panahon sa kasaysayan.
Tiyak na panahon
- Kung ang uri ng araw ay tutukuyin sa isusulat na
kuwento.
Paglikha ng mga tauhan
- Ang mga tauhan, lalo na ang pangunahing tauhan, ay
mailalarawang buhay na tauhan kung matutukoy ang
paraan ng pagkilos at pagsasalita.
Ilan Pang Mungkahi sa Paglalarawan ng Tauhan
1. Pumili ng ilang pangunahing katangian ng pangunahing tauhan na
madaling makatulong upang siya’y matandaan.
2. Ipakita ang gawi (mannerism) na magpapakita ng kaniyang
personalidad at magpapakita rin ng kaniyang nadarama.
3. Gawing malinaw ang paglalarawan.
4. Maaaring makalikha ng paglalarawan ng tauhan kilos, pagsasalita,
anyo na kailangan sa pagsasalaysay.
Ang Diyalogo o Usapan
Dalawang Bahagi ng Diyalogo
1. Tuwirang Pahayag
- Eksaktong sinasabi ng tauhan.
2. Tag na Diyalogo
- Hindi na ginagamit lalo na kung ang mga tagpo ay
kababakasan ng mabilisang pangyayari o mabilisang
pag-uusap.
Ang Wakas ng Pagsasalaysay
 Karaniwang isinalaysay ang isang bahagi ng aksiyon o pag-uulit
sa ginawang panimula na magbibigay-diin sa pangunahing layunin
ng pagsasalaysay.
Pagpili ng Makatawag-pansing Pamagat
 May mga katangiang dapat taglayin ang isang kaakit-akit at
mabuting pamagat tulad ng:
1. may orihinalidad
2. di-pangkaraniwan
3. makahulugan
4. kapansin-pansin; at
5. kapana-panabik
Ang Gitnang Bahagi
 Ang pinakamahalaga at mahirap sulatin ang gitnang bahagi ng
isang pagsasalaysay.Karaniwan itong nagtataglay ng sumusunod
na sangkap: pananaw, aksiyon, tagpuan, tauhan at diyalogo.
Tunghayan ang kasunod na mungkahi sa pagsasalaysay.
1. Pumili ng punto de vista o pananaw na gagamitin sa pagsasalaysay.
2. Sikaping magkaroon ng pagkakaugnay-ugnay ang mga suliranin sa
kuwento; kailangang ang mga ito ay di- pangkaraniwang suliranin.
3. Isalaysay ang mga pangyayari ayon sa pagkakasunod-sunod ng
mga ito. Inaasahan na ang mga ito’y maliwanag na masusundan ng
mambabasa sapagkat umaayon sa pananaw o punto de vista ng
tauhang nagsasalaysay.
4. Panatilihin ang detalye ng aksiyon.
5. Pangunahing elemento ng kuwento ang pandama at isipan.
___________________________________________________
ARALIN 2.5
Ang Iloilo ay lalawigan sa Pilipinas na matatagpuan sa
rehiyong Kanlurang Visayas at sa Timog-Silangang bahagi ng pulo ng
Panay at nasa hangganan ng Antique sa Kanluran at Capiz sa Hilaga.
Kilala ang mga taga-Iloilo bilang mga Ilonggo at ang kanilang
wika ay pormal na kilala bilang Hiligaynon. Masasalamin sa kanilang
mga panitikan ang mga pangarap at pananaw ng sinaunang lahi o sa
pamanang Ilonggo. Taglay ng kanilang mga kuwento, tula, dula at iba
pang saklaw ng literaturang Hiligaynon ang kapayakan, kadakilaan at
kadalisayan. (Buenaobra, 2002 Mga Piling Literaturang Hiligaynon)
“ALAM MO BA NA…”
Maikling kuwento
- ay anyo ng panitikang nagsasalaysay sa maikli at
masining na paraan na natatapos ang pagbasa sa isang
upuan lamang. Ito ay nagdudulot ng aliw at nag-iiwan ng
isang kakintalan na magagamit sa pangaraw-araw na
pamumuhay. Ayon naman kay Genoveva Edroza Matute,
ang maikling kuwento ay isang maikling kathang
pampanitikan na nagsasalaysay ng pang-araw-araw na
buhay na may isa o ilang tauhan, may isang pangyayari
at may isang kakintalan.
Mga Elemento ng Maikling Kuwento
1. Tauhan
- Ito ay likha ng manunulat na siyang kumikilos upang
magkabuhay ang isang kuwento na nagtataglay ng mga
katangiang pisikal, espirituwal, intelektuwal at
pisyolohikal. Ang tauhan ay may damdamin na maaaring
makadama ng kasiyahan, kalungkutan, kalumbayan,
kapighatian, kapanabikan at iba pa,
2. Tagpuan
- Tumutukoy ito sa lugar kung saan nangyari ang kuwento.
Sinisikap ng mga manunulat na maging makatotohanan
ang tagpuan ng kuwentong kanilang lilikhain. Ito ay
magsisilbing daigdig na gagalawan ng mga tauhan para
sa kanilang pakikipagsapalaran.
3. Panahon
- Ito ay kalagayan ng klima o atmospera ng lugar na
ginagalawan ng mga tauhan sa kuwento. Ang ilang
halimbawa ng panahon sa kuwento ay tag-ulan, tag-araw,
taglamig, panahon ng pananakop, panahon ng
himagsikan, panahon ng paglaya at iba pa.
4. Paksa o Tema
- Ito ay maaaring naglalaman ng mensahe ng may akda o
layunin ng pagkakasulat ng kuwento.
5. Banghay
- Ito ay ang sunod-sunod na magkakaugnay na pangyayari
at papataas na aksiyon sa kuwento.
a. Panimula
- Dito nakasalalay ang kawilihan ng mga
mambabasa. Dito rin kadalasang ipinakikilala
ang iba sa mga tauhan ng kuwento.
b. Saglit na Kasiglahan
 - Naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng
mga tauhang nasasangkot sa suliranin.
c. Tunggalian
- Ito ang suliranin ng kuwento. May apat na uri:
tao laban sa tao, tao laban sa sarili, tao laban
sa lipunan, tao laban sa kapaligiran o
kalikasan.
d. Kasukdulan
- Makakamtan ng pangunahing tauhan ang
katuparan o kasawian ng kaniyang
ipinaglalaban. Kapana-panabik na bahagi ng
kuwento.
e. Kakalasan
- Tulay sa wakas. Resolusyon o kalutasan ng
suliranin sa kuwento.
f. Wakas
- Ito ang kahihinatnan ng kuwento.
 Kontekstuwal ang pagpapakahulugan sa salita kung iuugnay kung
paano ginamit sa pangungusap, gayundin kung paano nagkaroon
ng ugnayan ang bawat salitang ginamit sa pangungusap?
Denotasyon
- ay ang kahulugan ng salita na literal ang
pagpapakahulugan. Karaniwang makukuha ito sa
diksyunaryo. Salitang ginagamit sa pinakakaraniwan at
simpleng pahayag.
Halimbawa: Ayaw ko ng bola. (laruan)
sa mga bagong mukha at siya na anak na
matagal na nalayo.
5. Pagbibigay-layunin
- Nagsasaad ng hangarin o naisin.
Halimbawa: upang, nang sa ganon, nang sa gayon, nang,
para sa
o Dala ng naranasang hirap upang maging
matagumpay.
6. Pagbibigay-kondisyon
- Nagsasaad ng kondisyon o pasubali.
Halimbawa: kapag, kung, sakali, sandali, basta
o Ang pagtatagumpay ay makakamit basta may
pagtitiis, .
7. Kontrast/pagsalungat
- Nagsasaad ng pag-iiba, pagkontra o pagtutol.
Halimbawa: pero, ngunit, sa halip, datapwat, subalit
o Sa halip na sumuko sa hirap, magpatuloy sa
pangarap.
8. Pagbibigay-kongklusyon
- Nagsasaad ng panghuling pananaw o opinyon.
Halimbawa: samakatuwid, kung kaya, kaya, kung gayon,
anupa’t, sa wakas
o Sa wakas, may pagmalasakit din ang
pamahalaang lungsod.
___________________________________________________

Konotasyon
- ay ang kahulugan ng salita o pahayag kapag ito ay hindi
tuwiran? Nagkakaroon ng ikalawang kahulugan ang salita
o pahayag. May mga paniniwala sa dimensiyong ito ng
pagpapakahulugan na ang pansariling kahulugan ng
isang tao ay maaaring ibigay rin.
-
Halimbawa: Ayaw ko ng bola. (niloloko o binibiro lamang)

 Ang wastong paggamit ng mga pang-ugnay ay nakatutulong sa

pagkakaroon ng pagkakaugnay ng mga pangyayari. Nagiging
malinaw ang daloy ng mga pahayag dahil sa mga pang-ugnay na
dapat gamitin para sa pagsasalaysay at pagsusunod-sunod ng
mga pangyayari.

Uri ng pang-ugnay
1. Pandagdag o adisyon
- Nagsasaad ito ng diwa ng pagpupuno o pagdaragdag ng
impormasyon.
Halimbawa: at, pati, saka
o Sa isang kubong kinatatanglawan lamang ng
lampara ay nakahiga sa isang payak na higaan
ang isang payat at maputlang babae na halos
hindi makakilos dahil sa malubhang sakit.
2. Pagbibigay-eksepsiyon
- Nagsasad ng pagbubukod o paghihiwalay. Halimbawa:
maliban sa, bukod sa, bukod kay,
puwera, huwag lang, kundi lang
o Bukod sa pagputol ng kahoy na gagamitin sa
pagluto, si Crispin ay nag-iigib ng tubig.
3. Pagbibigay - sanhi o dahilan
- Pinag-uugnay ang mga lipon ng salita upang magbigay-
katuwiran at magsabi ng kadahilanan. Halimbawa: dahil,
sapagkat, palibhasa, kasi,
mangyari,kundangan
o Nagtagumpay siya dahil sa pagtitiyaga sa
paggamit ng isang gaserang gaas.
4. Paglalahad ng resulta at bunga
- Nagsasaad ng kinalabasan o kinahinatnan.
Halimbawa: kaya, tuloy, bunga nito,kaya naman
o Sa pagdating niya sa kanilang tahanan, kaya
umangat ang kabuhayan, kapuna-puna ang
magandang pagtanggap ng bawat panauhin lalo