WCM MODEL ODRŽAVANJA I PARADIGME KVALITETA

Dušan Đurović1,
2
Miodrag Bulatović
Rezime: Sistem WCM (World Class Manufacturing - Svjetska Klasa Proizvodnje) je baziran na sistematskom smanjenju
svih tipova troškova i gubitaka kroz doprinos svih zaposlenih i uz precizno korišćenje metoda, standarda i alata koje
proizvodnja svetske klase nalaže. U osnovnim stubovima WCM sadržani su svi elementi poslovne izvrsnosti i potrebna
logistika, prije svega održavanje i kvalitet. Ovaj rad je posvećen ukazivanju na medjuzavisnosti svjetske klase
proizvodnje, održavanja i kvaliteta i preporuka za odgovarajući benchhmarking.
Kjlučne riječi: Svjetska klasa proizvodnje (WCM), Svjetska klasa održavanja (WCMt), kvalitet.

1. POJAM I ZNAČAJ WCM

WCM asocijaciju su osnovali (2006) Arcelor, Fiat i Saint Gobain pod rukovodstvom poĉasnog
predsednika prof. H. Jamašina, koji je vodio sve ove kompanije u primjeni proizvodnje na nivou svjetske
klase. Pored pomenutih kompanija i mnoge druge su poĉele sa primenom WCM-a u svojoj organizaciji, i iz
godine u godinu je sve veći broj onih koji se odluĉuju na aplikaciju WCM-a, ĉija primena nije ni malo
jednostavna, ali je sa druge strane veoma korisna i profitabilna.
Svjetska Klasa Proizvodnje (World Class Manufacturing) je savremeni koncept poslovne izvrsnosti
koji se oslanja na 10 stubova. U ovom konceptu, jedan od centralnih stubova je u direktnoj vezi sa
odrţavanjem a jedan sa kvalitetom (sl.1). Istovremeno svaki od stubova je u funkciji svih ostalih upravo na
WCM principima.[1,2,3]

World Class Manufacturing

Rano upravljanje opremom i
Logistika i usluge kupcima
Fokusirana poboljšanja

Profesionalno održavanje
Autonomne aktivnosti
Raspodela troškova

Životna sredina
Razvoj kadrova
Bezbijednost

proizvodom
poboljšanja

aktivnosti
troškova

kadrova
kupcima

sredina
Kvalitet

t
t

Sl.1 Koncept svjetske klase proizvodnje – WCM [30]

Glavni cilj ovog sistema je dostići nulu u neiskorišćenosti, defektima, greškama i zalihama, a
vrednosti ovog sistema su veće ukljuĉivanje ljudi, stvaranje boljih vrednosti i zadovoljniji kupci.
Zato je veoma vaţno da se istraţuje odnose izmeĊu ovog koncepta i koncept modela kvaliteta.
Da bi jedno preduzeće postalo proizvoĊaĉ svjetske klase mora da postigne što bolje rezultate u
kvalitetu, cijeni, brzini, pouzdanosti isporuke, fleksibilnosti i inovaciji. Potrebno je da se postignu
maksimalne performanse u ovim parametrima kako bi ono bilo maksimalno kompetativno. WCM principi se
primjenjuju na sve aspekte organizacije, od sistema kvaliteta do odrţavanja, od kontrole troškova do
logistike uz stalno poboljšanje. Sistem WCM-a je baziran na sistematskom smanjenju svih tipova troškova i

1
mr Dušan Đurović, AD „Mehanizacija i Programat“ Nikšić,
2
Prof.dr Miodrag Bulatović, Mašinski fakultet u Podgorici, Crna Gora, bulatovm@ac.me

60
gubitaka kroz doprinos svih zaposlenih i uz precizno korišćenje metoda, standarda i alata koje
proizvodnja svjetske klase nalaţe.
Postulati Svjetske klase proizvodnje (WCM - World Class Manufacturing) prikazani su na (sl.2):
implementacije
Troškovi

Organizacija Kvalitet Održavanje Logistika

rada

Totalni Totalno Totalno Just in Time

Metode i
industrijski upravljanje produktivno
standardi
inţenjering kvalitetom odrţavanje

Focus Produktivnost Poboljšanje Tehniĉka Nivo usluge

kvaliteta efektivnost

Cilj
Nula gubitaka Nula škarta Nula otkaza Nula nedostataka

Vrijednost Uključenost zaposlenih, stvaranje vrijednosti, zadovoljstvo kupaca

Sl.2 Zahtjevi Svjetske klase proizvodnje(WCM)

2. WCM U PROCESU ODRŽAVANJA

Opšti pokazatelji uspješnosti odrţavanja su sljedeći [4]:
- 20-25% operativnog budţeta prosjeĉnog proizvodnog preduzeća troši se na pronalaţenju i
popravljanju grešaka,
- procjene pokazuju kako su troškovi visoki i do 10% godišnje prodaje,
- 1/3 svih troškova odrţavanja su gubici kroz neefikasno i nesvrsishodno korišćenje resursa
odrţavanja
- odrţavanje je odgovorno za oko 17% problema koji ograniĉavaju efikasnost proizvodnje
Zbog toga je potrebno redizajnirati procese odrţavanja na širi naĉin od „klasiĉnog“ koje se bazira na
preventivnom aspektu.
UreĊenje odrţavanja, kao korpusa proizvodnog – tehniĉkog sistema, treba da se ostvaruje na istim
savremenim principima na kojima se zasniva postizanje poslovne izvrsnosti sistema-preduzeća u cjelini, a to
znaĉi i na poslovnoj filozofiju koju ĉine procesni pristup projektovanja i rada preduzeća, integrisani sistem
menadženta baziran na primjeni odreĊenih standarda (kvalitet, ţivotna sredina, bezbijednost na radu i dr.) i
elementima poslovne izvrsnosti preduzeća.
Organizacije sa odrţavanjem nivoa svjetske klase (WCM) su one koje dosljedno pokazuju najbolju
praksu i takoĊe proizvode uz finansijski isplative rezultate.
Svjetska klasa odrţavanja WCMt (World-Class Maintenance) podrazumijeva:
smanjenje otkaza opreme i proizvodnih gubitaka,
smanjenje vremena trajanja otkaza i trajanja proizvodnih gubitaka,
smanjiti intenziteta otkaza i proizvodnih gubitaka gubitke,
smanjenje gubitaka kvaliteta,
poboljšanje konkurentnosti,
smanjenje direktnih i indirektnih troškova,
smanjenje negativnog uticaja proizvodnih aktivnosti na ţivotnu sredinu,
obezbjedjenje dobrih uslova za rad opreme – efektivnost opreme,

61
 ekonomiĉnost poslovanja – dobit I dr.
Odrţavanje u WCM konceptu je usmjeravanje prema TPM (Total Produktiv Maintenance) u LEAN
konceptu odrţavanja, sa ciljem djelovanja bez poremećaja proizvodnje po najniţoj mogućoj cijeni [5].
Stubovi Svjetske klase odrţavanja sa stubovima odrţavanja prikazani su na sl.3.

WCMt – Svjetska klasa održavanje

Performanse inženjersinga
Preventiva i predikcija

Materijal i isporučioci
Implementacija,

Implementacija,

Ljudski resursi

inženjersinga
Upravljanje

Upravljanje

Pokazatelji
Planiranje

Troškopvi
Kvalitet

resursi
e

t
i

i
Organizaciona kultura

Sl.3WCMt – Svjetska klasa održavanja - WCMt

Kljuĉne komponente za postizanje statusa odrţavanja svjetske klase (Terty Wireman, autor odrţavanja
svjetske klase - WCM) su:
- Kvalitetno odrţavanje opreme,
- Pozitivan stav prema preventivnom odrţavanju,
- Planiranje radne snage,
- Kontrola zaliha,
- Upotreba automatizacije kako bi se optimirala sposobnost odrţavanja da dostigne svoje ciljeve.
Ovih pet komponenti mogu se svrstati u nekoliko aplikacija koje predstavljaju osnovne uslove za
postizanje efektivnosti i poslovne izvrsnosti sa aspekta odrţavanja, a koje su praktiĉno sadrţane u
elementima multidisciplinarnog pristupa odrţavanju – terotehnološkog pristupa [6] :
Znanje, da se na pravi naĉin postave koncept, metode i tehnologiju odrţavanja u cilju postizanja
optimalne efektivnosti sistema,
Primjena savremene tehnike i tehnologije u odrţavanju (primjena tehniĉke dijagnostike i sl.),
Sistematsko praćenja stanja sistema u procesu odrţavanja i eksploatacije,
Određivanja tačke rentabilnosti i ekonomičnosti eksploatacije i odrţavanja za pravovremeno
izdvajanja opreme iz procesa,
Primjene informatičkih alata (hardvera i softvera) u sloţenom procesu odrţavanja.

3. WCM U FUNKCIJI PRINCIPA POSLOVNE IZVRSNOSTI

Pored klasičnih (terotehnoloških) uslova koji su u direktnoj funkciji uspješnosti odrţavanja, veliki
uticaj na odrţavanje imaju principi poslovne izvrsnosti preduzeća kao savremene paradigme odrţavanje
[7]:
UsredsreĊenost na korisnika
Liderstvo
Ukljuĉivanje svih zaposlenih
Procesni pristup
Sistemski pristup menadţmentu
Neprekidno unapreĊivanje

62
 Odluĉivanje na osnovu ĉinjenica
Uzajamno korisni odnosi sa dobavljaĉima (isporuĉiocima).
Ukljuĉivanjem principa poslovne izvrsnosti u proces odrţavanja stvaraju se uslovi da odrţavanje kao
bumerang u punoj mjeri preko kriterijuma kvaliteta utiĉe na poslovnu izvrsnost organizacije (sl.4). Takvo
odrţavanje u punoj mjeri zadovoljava WCM kriterijume odrţavanja.

PREDUZEĆE

PRINCIPI POSLOVNE IZVRSNOSTI

Procesi RAZVOJ LOGISTIĈKI
Konkurent realizacije
nost na trţištu procesi

Proces 1 Proces 2 ODRŢAVANjE Ostali poslovni

procesi

Kadrovi Stanje sistema INFORMACIONI SISTEMI

Znanje Terotehnološki Rentabilnost Softver i
faktori odrţavanja hardver
Motivacija

Sl.4 Modifikovani WCM model uticaja procesa održavanja na poslovnu izvrsnost

Pored terotehnoloških ĉinilaca savremeno odrţavanje dobija nove paradigme kao što su
procesni pristup, poslovna izvrsnost,
integrisano upravljanje, metode unapreĊenja

4. NAJBOLJA PRAKSA ODRŽAVANJA (Best Practices Maintenance)

Odrţavanje ima svoj najbolji temelj u najboljoj praksi odrţavanje. Postupci najbolje prakse ukljuĉuju
sljedećih dvanaest podruĉja meĊu kojima se nalaze principi poslovne izvrsnosti:
7. Planiranje i raspored poslova
1. Liderstvo i politika razvoja
8. Protok poslova – intenzitet rada
2. Organizaciona struktura
9. Upravljanje finansijama
3. Upravljanje resursima
10. Operativno ukljuĉivanje uĉesnika
4. Kompjuterizacija
11. Osoblje i razvoj
5. Preventivno odrţavanje
12. Kontinualno unapreĊenje
6. Prediktivno odrţavanje
Karakteristike WCMt – Best Practice (Najbolje prakse odrţavanja) nastale su istraţivanjem raznih
(uspješnih) proizvodnih sistema što znaĉi i uspješnih u praksi odrţavanja, koje se mogu smatrati preporukom
ili pokazateljima za uporeĊenje (benchmarking):
Planiranje radova odrţavanja >90% Prekovremeni rad u odrţavanju <5%
Otkazi (lomovi, loši radovi) <3% Direktan rad odrţavanja >65%
Raspored i usklaĊenost radova odrţavanje Godišnji troškovi odrţavanja <2,5% od
>90% procijenjenih troškova zamjene
a. Prosječni raspored vremena održavanja
Istraţivanja izvršena u Americi [8] pokazuju sljedeći prosjeĉan utrošak vremena odrţavanja.

63
 Direktan rad 42%
Ĉekanje 24%
Ponavljanje poslova 12%
Liĉne pause 6%
Nepotrebne pause 5%
Kasni start/rani zavrsetak 4%

PREPORUKA
NAJBOLJA PRAKSA ZA DIREKTAN RAD
65%

U sljedećoj tabeli (tabela 1) prikazano je nekoliko podruĉja najbolje prakse odrţavanja, odnosno
WCMt, sa definisanim benefitima i primjerima mogućih mjerenja tih benefita.
Tabela 1: Područja dobre prakse održavanja sa benefitima i primjerima mjerenja
PODRUČJA BENEFITI PRIMJERI MJERENJA
Razumijevanje Dostupnost izjave o misiji
Liderstvo i Politika
Predanost menadţmenta Dostupnost izjave o viziji
razvoja
Prioritetni ciljevi % uĉešća politike razvoja u planiranju
% radnika u zonama
Jasne uloge
Bolje od prosjeka po anketama
Jasni izvještavanje
Organizacijona struktura % Prometa
Odgovornost
% Neispunjenosti
Poboljšanje upravljanja

Manje kašnjenja Ukljuĉivanje

Manji gubici Nivo taĉnosti
Upravljanje resursima
Niţi troškovi Nivo usluge
Povećano vreme u radu % Zastoja zbog prekida rada

Kompjuterizovan Brţi pokazatelji % Aktivnosti ulaska u CMMS

Odrţavanje
Menadţment sistemima
Preventivno Odrţavanje
Bolja istorijska analiza
Identifikacija problema
Niţi troškovi odrţavanja
Duţi ţivotni ciklus
Manje zastoja
Uoĉeni problemi na vrijeme
% CMMS Primenjeni moduli
% Taĉnosti unosa podataka
% PO od ukupne aktivnosti
% Korektivne i preventivne mjere
% PO Raspored usaglašenosti
% PO Hitno

5. UNAPREDJENJE KVALITETA PROCESA ODRŽAVANJA

UnapreĊenje kvaliteta procesa moţe se ostvariti:
stalnim poboljšanjima,
radikalnim unapreĊenjem procesa (reinţenjering procesa).
Oba pristupa zasnivaju se na korišćenju poznatog Deming ovog PDSA ciklusa.
UnapreĊenje procesa stalnim poboljšanjem znaĉi primjenu zahtjeva serije standarda ISO 9000.
Ovaj proces podrazumijeva odgovor na pitanja: šta ţeimo da postignemo, kako ćemo znati da
promjene donose unapreĊenje, koje promjene moţemo uĉiniti da bi ostvarili odreĊeno unapreĊenje. Svakako
da se sve to odvija po principu PDC(S)A dijagrama (sl.6).

64
 Koje promjene
Šta ţelimo da Kako ćemo znati da moţemo uĉiniti da bi
postignemo? promjene donose ostvarili
unapreĊenje? unapreĊenje?

Akcija Planiraj

Provjeri Radi

Sl.6 Model unapređenja procesa

Karakteristike upravljanja sistemom kvaliteta na PDCA principu za ODRŢAVANJE su:
Planiraj - postigni pouzdanost koja je bazirana na prvenciji, monitoringu i remontu, definiši to kroz
dokumntaciju, ljudske, ekonomske i tehniĉke resurse kako bi se postigao princip pouzdanosti.
Radi - to su aktuelne radne instrukcije i opcije koje treba izvršiti
Provjeri - znaĉi identifikuj da li je zahtjev pouzdanosti u kontekstu ljudskih, ekonomskih i tehniĉkih
resursa. Mjerenje efikasnosti i efektivnosti plana determinisano je time koliko se vremena i
kapaciteta troši na neplanirane greške i neplanirane aktivnosti.
Akcija - to je svaka akcija koja je preduzeta kao rezultat provjere da bi se obezbijedio povratni
mehanizam, tj. korist od prevencije, monitoringa i remonta. To automatski zahtijeva nivo
pouzdanosti u kontekstu stanja raspolozivih resursa.

LITERATURA
[1] Arsovski, S., Đokić, I., Kvalitet I proizvodnja svetske klase, Festival Kvaliteta, Kragujevac,
2010.
[2] Manufacturing TrainingUnit, Metodi i alati za FIAT AUTO sistem proizvodnje, FIAT GROUP,
2006.
[3] WCM central office, Knjiga standarda za Profesionalno odrţavanje, FIAT GROUP, 2009.
[4] Per Schjolberg, Meintenance World ClassWMC, Department of Production and Quality
Engeenering NTNU (Norwegian University of Science and Technology) Trontheim,
2012.(Predavanje u HDO Zagreb, 2012)
[5] Oskar Olofsson, World Class Manufacturing (WCM) web site
[6] Bulatović, M. Odrţavanje i efektivnost tehniĉkih sistema, Monografija, Mašinski fakultet,
Podgorica,2009.
[7] Arsovski, S., Lazić, M., Vodiĉ za menadţare kvaliteta, Mašinski fakultet, Kragujevac, 2010.
[8] Coby Frampton, CMC, Sharles Brooks Associates, Institute

65