Psihologija muzike se bavi muzikom kao specifičnim oblikom čovekovog iskustva, i njen

predmet shvaćen u najširem smislu, jeste sistematsko, naučno proučavanje odnosa između
muzičkih pojava, pravila i muzičke aktivnosti i psiholoških zakonitosti opažanja, saznanja i
afektivnog reagovanja. Muzičko iskustvo se proučava od prvih sati posle rođenja (čak i
prenatalno), pa do kraja životnog ciklusa. Od najjednostavnijih vidova (slušne diskriminacije) do
najsloženijih kognitivno-afektivnih doživljaja i reakcija. Psihologija muzike se bavi osnovnim
muzičkim aktivnostima: slušanje, izvođenje i stvaranje muzike. Primena psiholoških naučnih
znanja je u domenu sticanja i razvoja veština u ove tri aktivnosti. Svaka aktivnost uključuje
mnoštvo različitih veština i podveština koje su tesno povezane sa sredinom u kojoj se koriste;
povezujući tako svaku muzičku aktivnost sa kulturološki jedinstvenim mestom i vremenom.
Zadatak psihologije muzike je da utvrdi osnovne zakonitosti čovekovih receptivnih,
reproduktivnih i stvaralačkih procesa u kontekstu njegovih muzičkih aktivnosti.

Psihologija muzike je početkom 20. veka, počela da se razvija. Pretečava psihologije

muzike smatraju se fizičar Gustav Teodor Fehner i fizičar Herman Helmholc. Fehner je težio da
poveže fizičke zakone i estetiku koristio je eksperimentalnu metodologiju kako bi što objetivnije
procenjivao estetske preferencije. Helmholc je svojim delom „O opažajima tonova“ pokazao
povezanost između merljivih svojstva zvučne draži (frekvencije) i slušne senzacije (oseta visine).
Golton je takođe dao doprinos svojim antropometrijskim merenjima i genealoškim studijama
obdarenih osoba, među kojima je bilo i 100 muzičara. Inače, i čelista Karl Štumf je bio
zainteresovan za individualne razlike u sposobnostima. Poredio je muzičare i nemuzičare,
predložio je i prve testove za identifikovanje muzičkih sposo bnosti.

Na Jejlu je 1890. otvara psihološka laboratorija i stvaraju se uslovi za psihološka

istraživanja. Tamo su vršeni brojni eksperimenti iz oblasti čuvenja, grupni testovi za ispitivanje
muzikalnosti, a proveravani su i laboratorijski pokazatelji elementarnih sposobnosti razlikovanja
visine u odnosu na značajne spoljašnje kriterijume muzičke uspešnosti. Ovakva delatnost
stvorila je plodno tle za razvoj psihologije muzike. Tada se pojavljuje i Karl Emil Sišor (otac
psihologije muzike). Započeo je na Jejlu, a 1987, je prešao u Ajovu. Konstruisao je testove za
ispitivanje muzičkog talenta
 Osnovna razvojna kretanja psihološke misli, odrazila su se i na psihologiju muzike. Rani
radovi u ovoj oblasti odnosili su se na akustičke, biološke i fiziološke osnove muzike, no težište
se postepeno pomeralo ka psihološkom, posebno sociopsihološkom usmerenju. Psihologija
muzike se danas razgranala u sistem naučnih disciplina, među kojima su najistaknutije razvojna,
kognitivna (procesi i mentalne reprezentacije muzike pri slušanju, izvođenju i komponovanju) i
socijalna psihologija muzike.

Teme psihologije muzike: Neurofiziološka osnova muzičke kognicije

Opažanje muzike
Memorisanje
Evaluacija i merenje
Muzičke sposobnosti
Afektivni doživljaj i ponašanja
Muzički razvoj
Kognitivistički pristup (Slušanje muzike, Muzičko izvođenje, Komponovanje i improvizovanje,
Proces vežbanja)
Ličnost muzičara
Motivacija
Trema
Praktična primena muzike

Neurofiziološka osnova muzičke kognicije je oblast istraživanja u psihologiji muzike koja

postaje sve značajnija, ne spada u oblast psihologije u najužem smislu. Bavi se upoznavanjem
važnosti moždane osnove muzikalnosti i muzičke delatnosti. Ljudski mozak je simetričan organ i
svaka njegova polovina prima impulse sa jedne strane tela, a delimično se informacije i ukrštaju,
iz čega sledi da je neuralna organizacija kontralaterna. Deo mozgda odgovoran za kognitivne
aktivnosti je moždana kora, čine dve međusobno povezane hemisfere, koje su kod čoveka
specijalizovane, odnosno različito učestvuju u obradi podataka, veća odgovornost jedne
hemisfere za određene aktivnosti naziva se cerebralna dominantnost hemisfera. Ispitivanjem
osoba sa moždanim oštećenjima došlo se do zaključka koji su delovi mozga odgovorni za pojedi
ne komponente muzičke aktivnosti i istovremeno je pružena argumentacija u prilog „hipoteze o
lokalizaciji“. Međutim, zastupnici „holističke hipoteze“ (mozak kao celina), ne slažu se sa tim.
Savremene tendencije u neurofiziološkim istraživanjima podržavaju „srednje stanovište“ koje
zastupa da složene aktivnosti zavise od sadejstva više odgovarajućih delova mozga. Nova
neurološka, neurofiziološka, neuropsihološka istraživanja usresređena su na proučavanje
mehanizama muzičkih funkcija u normalnim okolnostima, kod osoba sa neoštećenim mozgom.
Ta ispitivnja se vrše preko EEG-a ili još složenijih dijagnostičkih tehnika. Tom prilikom
ustanovljena je veća aktivnost desne hemisfere tokom muzičkih zadataka. Drugi način
ispitivanja je dihotičko slušanje različite sekvence zvučnih draži stižu preko slušalica u oba uva. I
ovakvim metodama dobijeni su slični nalazi, Međutim, uprkos ovako ubedljivim nalazima, u
studijama sa muzičarima dobijani su suprotni podaci (bolja obrada muzičkih sekvenci u levoj
hemisferi). Objašnjenje: desna hemisfera je uglavnom, odgovorna za globalnu, holističku ili
geštaltističku obradu, a leva za sekvencijalnu ili analitičku obradu. Muzičari koriste analitičke
strategije – uočavaju tačne intervale unutar melodije, dok ostali opažaju pravac kretanja
melodije i njen opšti oblik.

Najnovija istraživanja pokazuju da muzičko izvođenje na visoko kompetentnom,

profesionalnom nivou, ne angažuje samo pojedine delove mozga, već predstalja izazov za
čovekov nervni sistem u celini.

Plastičnost mozga (podložnost menjanju) Pod dejstvom iskustva i sistematskog učenja muzike
dolazi do promena ne samo u nervnim vezama (jačanje veza među neuronima) nego i u velikim
moždanim strukturama.

Jedan od prvih radova na ovu temu, jeste napisao Šlaug sa saradnicima. Istraživanje vršeno na
33 profesionalna muzičara i 30 osoba koje se ne bave muzikom. Metod: MRI (Magnetic
resonance imiging). Nalaz: deo auditornog korteksa (planum temporale) je znatno veći na levoj
nego na desnoj strani kod svih, a kod onih sa apsolutnim sluhom ta razlika je bila dvostruko
veća, bez obzira da li se oni bave muzikom ili ne.

Druga studija iz iste godine sprovedena na 30 muzičara i 30 nemuzičara. Nalaz: Žuljevito telo
(corpus calloosum) je veći kod profesionalnih muzičara (koji su počeli da uče muziku pre
7.godine) za 10-15%. U svojim narednim radovima su uspeli da pokažu sledeće: muzičara su
moždane strukture povećane i u motornim, vizuelno-spacijalnim i auditivnim delovima
korteksa, kao i u području malog mozga.

Problem nastaje pri objašnjenju ovih nalaza: da li je promena, tj povećanje određene moždane
strukture uzrok ili posledica, izvor izuzetnih sposobnosti ili posledica bavljenja muzikom?

U istraživanju Elberta i saradnika (1995) dobijeni su nalazi o veoma velikoj razlici u moždanim
strukturama između mladih violinista koji su počeli da uče muziku pre 12. godine i onih koji su
sa obukom “zakasnili”. Učenje muzike treba početi rano zbog izuzetne plastičnosti mozga na
ranom uzrastu.

2. Opažanje muzike – u opažanju veoma je važno pitanje mehanizama grupisanja, tj

organizacije muzičkih informacija s obzirom na kompleksnost i brzo smenjivanje ogromnog
raspona zvučnih utisaka koji nas okružuju. Organizacija je preduslov opažanja melodije,
harmonije, ritma i forme. Uvođenjem ovih složenih pojmova muzike u psihološka istraživanja
ostvaruje se prelaz iz psihoakustičke u kognitivnu oblast. Opažanje melodije - sled tonova:
bliskost, dovršenost (kadenca), repeticija; ritma- akcenat, metar, tempo, afektivno reagovanje
na ritam; harmonije –uslovljeno kulturom, reagovanje na tonalitet, harmonski pokret i
finalitet/dovršenost; forme – procesi organizacije elemenata u složene celine tokom opažanja
muzike i stvaranje mentalnog plana muzičke strukture.

3. Memorisanje – s obzirom na vremenski karakter muzike memorija je od izuzetnog značaja.

Uvedena je posebna kategorija muzičke memorije. U psihologiji muzike koriste se izrazi tonska i
muzička memorija. Tonska memorija – sposobnost prepoznavanja i reprodukovanja izolovanih
tonova ili intervala (elektronski proizvedenih)

Muzička memorija – davanje perceptivnog ili reproduktivnog odgovora o onome što se čulo
(obično neka melodijska, harmonska ili ritmička celina) .

Kratkoročna ili dugoročna memorija (znatno ređe ispitivana, jer ju je teže kontrolisano ispitati)

4. Evaluacija i merenje – muzičkih sposobnosti, znanja i uspešnosti. Evaluacija je proces

procene kvaliteta i širi je pojam od merenja, merenje je tesno povezano sa procenjivanjem,
vrednovanjem. Procena muzičkog izvođenja. Muzički doživljaj, afektivno reagovanje na muziku.
Dijagnoza dostignutog nivoa i prognoza budućeg razvoja

5. Muzičke sposobnosti – Moguće je posedovanje jedne sposobnosti koja prožima sve vidove
muzičke aktivnosti (u različitoj meri) ili jedinstvena organizacija većeg broja međusobno zavisnih
sposobnosti. Pitanje ranog otkrivanja ovih sposobnosti zauzima značajno mesto u psihološkim
ispitivanjima. Povezanost sa ličnošću (muzička ispoljavanja su samo jedan aspekt ličnosti koju
treba sagledati celovito). Povezanost sa inteligencijom i drugim sposobnostima. Tok i brzina
njihovog razvoja, “kritički periodi”. Determinante – nasleđe, sredina, aktivnost pojedinca.
Ometanja – problemi

6. Afektivni doživljaj i ponašanja – savremena psihologija muzike se sve više okreće

istraživanjima afektivnog doživljaja i ponašanja u razičitim oblicima ispoljavanja. U okviru
reagovanja na muziku razmatra se priroda estetskog procenjivanja, kao i emocionalnih
odgovora – preferencija i muzičkog ukusa. Metodološki pristupi istraživanju reagovanja na
muziku: Eksperimentalni – koriste se izdvojene draži i precizno beleže izazvane reakcije

Naturalistički – Draži su prava muzika, a umesto detaljnog praćenja reakcija na pojedine

elemente muzike, prati se opšti afektivni doživljaj.

Tehnike: merenje fizioloških reakcija, skale procene, upitnici, upoređivanje parova muzičkih
odlomaka, liste prideva.

7. Muzički razvoj – pitanje muzičkog razvoja dobilo je status odeljene istraživačke oblasti u
okviru psihologije muzike. Danas se autori posebno bave opažajnim, saznajnim, afektivnim,
vokalnim i psihomotornim vidovima muzičkog razvoja imajući na umu njihovo snažno uzajamno
dejstvo kao ključnu odliku ove specifične oblasti čovekovog razvoja. U okviru pomenutih vidova
muzičkog razvoja pokazalo se da se, u svakom od njih, osim opštih razvojnih tendencija i
zakonitosti, uočavaju i specifičnosti u pogledu početka razvoja, njegovog toka, stupnjevitosti,
brzine razvoja, prirode razvojnih promena i završetka razvoja, kao i determinanti razvoja.
8. Kognitivistička orijentacija – označava različit pristup ključnim muzikopsihološkim temama:
slušanju muzike (sama aktivnost slušanja i procesi tokom slušanja), muzičkom izvođenju, čitanje
s lista, proces vežbanja i ekspertsko izvođenje (ekspertsko – eminentno/inovativno –
elitno/emergentno)) i stvaralačkim aspektima muzike (komponovanje i improvizovanje
(kreativnost, inspiracija, komunikacija tokom improvizacije i sl.))

Slušanje muzike je autonoman problem kom se pristupa dvojako:

1.Psihometrijski pristup (tradicionalno) – razmatra se ponašanje slušaoca muzike sa nekoliko

stanovišta

Fiziološki aspekti - Fiziološke reakcije

Psihološki aspekti - Emocionalni odgovori

Socijalnopsihološki aspekti – ponašanja u vezi sa socijalnom sredinom

Razvojni i vaspitno-obrazovni aspekti- mogućnost razvijanja sposobnosti slušanja

2. Kognitivistički pristup – predmet istraživanja je sama aktivnost slušanja i slušanje muzike se

razmatra na dva načina

Elementaristički (npr. grupisanje po visini)

Složeniji procesi (zahtevaju pažnju, pamćenje, pridavanje ličnog smisla i sl.)

U novije vreme povećava se broj psiholoških studija koje proučavaju muzičko izvođenje i u
centar pažnje stavljaju reproduktivne i kreativne vidove muzičkog ispoljavanja. Brzina, Veština
čitanja nepoznatog notnog teksta (brzo uočavanje i osmišljavanje muzičkih struktura); Tačnost
reprodukcije; Mentalni planovi izvođenja; Prevođenje mentalnih predstava u oblast motorike;
Ugrađivanje emocionalnih i ekspresivnih komponenata.
9. Ličnost muzičara – istražuje se sistematično tek od osamdesetih godina prošlog veka. Dva
ključna pitanja za razmatranje ličnosti muzičara: Da li se muzičari razlikuju od opšte populacije?
Da li se različite grupe muzičara međusobno razlikuju?

10. Motivacija – jedan je od ključnih činilaca u objašnjavanju muzičke uspešnosti. Unutrašnja

motivacija; Motivacione blokade; Povezanost sa osobinama ličnosti; Motivacija kao činilac
uspešnosti

11. Trema – Neodvojiva od muzičkog izvođenja je i trema, koja je dobila status posebnog
problema i u psihološkim razmatranjima muzike. Razjašnjavanje izvora treme, njenih
komponenata i efekata, kao i različitih vidova kontrole i prevazilaženja, ima za cilj da unapredi
izvođenje i formulisanje čvršćeg teorijskog okvira da bi se objasnili empirijski nalazi o ovom
kompleksnom muzičkom i psihološkom problemu.

12. Praktična primena psihologije muzike – Ona stimuliše i koristi se kao sredstvo za povećanje
efikasnosti procesa učenja. Njena primena u industriji (film, reklame). U terapeutske svrhe
muzika se sve više sistematski koristi sa tendencijom širenja opsega primene. Muzikoterapija je
relativno nova oblast.