DATA WYKONANIA

GRUPA NR: 24.

ĆWICZENIA:
ZESPÓŁ: 2. ĆWICZENIE NR: 2
16.03.2004 r.
ZESPÓŁ:
Wyznaczanie napięcia powierzchniowego OCENA:
1. Michał Kita
cieczy metodą stalagmometryczną i
2. Katarzyna Borczyk
pęcherzykową.
3. Katarzyna Kliś
4. Monika Rutka
5. Wojciech Wróblewski

1. WSTĘP TEORETYCZNY:

Cząsteczki znajdujące się na powierzchni faz skondensowanych, a zatem także fazy ciekłej,
posiadają pewien nadmiar energii swobodnej w stosunku do cząsteczek znajdujących się we
wnętrzu tych faz. Miarą tej energii jest powierzchniowa energia swobodna przypadająca na
jednostkową powierzchnię, zwana właściwą powierzchniową energią swobodną lub inaczej
napięciem powierzchniowym fazy  :

 F 
    _[ N / m]
 s T ,V

Działanie energii powierzchniowej możemy zaobserwować jako siłę dążącą do zmniejszenia

powierzchni rozdzielającej fazy. Metody wyznaczania napięcia powierzchniowego są oparte na
pomiarze tej siły.

W ćwiczeniu stosowane będą dwie metody: stalagmometryczna, polegająca na pomiarze wielkości

kropli badanej substancji odrywającej się od powierzchni przyrządu oraz pęcherzykowa polegająca
na pomiarze maksymalnego ciśnienia potrzebnego do wytworzenia pęcherzyka powietrza na końcu
kapilary zanurzonej w badanej cieczy, w momencie jego uwolnienia. W obu przypadkach celem
będzie zmierzenie statycznego napięcia powierzchniowego, zatem zarówno krople w metodzie
stalagmometrycznej jak i pęcherzyki powinno się wytwarzać powoli, tak by na powierzchni doszło
do ustalenia się stanu równowagi.

Napięcie powierzchniowe czystych cieczy zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury, w

temperaturze krytycznej osiągając wartość zerową, co opisuje równanie Eötvösa:

V 2 / 3  k  TKR  T 

lub z wprowadzoną małą poprawką równanie Ramsaya-Shieldsa:

V 2 / 3  k  TKR  T  6  ,

1
gdzie V oznacza objętość molową, TKR temperaturę krytyczną a k jest stałą dla wielu substancji
przyjmująca wartość około 2.1 _[erg  mol 3 / 2  K 1 ] .

Zależność napięcia powierzchniowego roztworów od temperatury może mieć bardziej złożoną

postać i jest celem badań. Z jej postaci można wyciągać wnioski dotyczące struktury warstwy
powierzchniowej i jej zmiany z temperaturą.

Skład warstwy powierzchniowej roztworów jest odmienny od składu jego wnętrza. W częściej
spotykanym przypadku, gdy cząsteczki rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej przyciągają się
słabiej od cząsteczek rozpuszczalnika między sobą, cząsteczki substancji rozpuszczonej są
wypychane na zewnątrz fazy i warstwa powierzchniowa zawiera ich więcej. Różnica ilości moli
substancji rozpuszczonej w jednostkowej ilości moli rozpuszczalnika w próbce pobranej z wnętrza
roztworu i jej powierzchni, podzielona przez wielkość tej powierzchni nazywa się nadmiarem
powierzchniowym Gibbsa  :

n2  n2
 2(1) .
s

Jest on funkcją aktywności substancji rozpuszczonej a2 oraz napięcia powierzchniowego, co ujmuje

równanie adsorpcji Gibbsa:

a2    1   
2(1)     , 2(1)     .
RT  a2 T , p RT   ln a2 T , p

2. CEL ĆWICZENIA:

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie napięcia powierzchniowego dla roztworu n-butanolu w wodzie,
oraz zbadanie zależności napięcia powierzchniowego od stężenia n-butanolu (w stałej temp.) i
zależności napięcia powierzchniowego od temperatury (przy stałym stężeniu n-butanolu).

3. ZADANE PARAMETRY:

Dany jest roztwór n-butanolu w wodzie o stężeniu 5%. Należy wyznaczyć napięcie
powierzchniowe r-ru wyjściowego, o rozcieńczeniu 4-krotnym, o rozcieńczeniu 16-krotnym oraz
czystej wody (wszystko w stałej temperaturze) – do zależności nap. pow. od stężenia. Należy też
wyznaczyć napięcie powierzchniowe r-ru w temperaturze od ok. 20 0C do ok. 45 0C z odstępami
pięciostopniowymi (wszystko przy jednakowym stężeniu) – do zależności nap. pow. od
temperatury.

4. SPOSÓB WYKONANIA ĆWICZENIA:

A. METODA PĘCHERZYKOWA:
1. Przygotowanie r-ru – umieszczenie w termostacie, ustalenie temperatury, wcześniej
ewentualne usunięcie emulsji.
2. Kalibracja katetometru.
3. Zetknięcie końca kapilary z badanym roztworem.
4. Zanurzenie końca kapilary na żądaną głębokość (kontrolowaną poprzez odczyt z
katetometru).
5. Wyzerowanie wskazania manometru.

2
 6. Powolne wytworzenie pęcherzyka powietrza (lub – jeżeli się nie da – grupy
pęcherzyków), aż do momentu jego uwolnienia.
7. Odczytanie wskazania manometru i temperatury (ma być stała).

Pomiaru dokonuje się trzykrotnie dla zadanych warunków i wylicza średnią. Pomiar
należy powtórzyć dla kilku stężeń i temperatur. Należy też wykonać pomiar dla czystego
rozpuszczalnika.

B. METODA STALAGMOMETRYCZNA:
1. Oczyszczenie i przygotowanie stalagmometru, ustawienie zestawu.
2. Napełnienie stalagmometru badanym r-rem powyżej górnej kreski.
3. Rozluźnienie zacisku, tworzenie każdorazowo kropli w odstępie czasu 2-5 sekund.
Liczenie ilości spadających kropli, aż do momentu osiągnięcia przez badaną ciecz
poziomu górnej kreski.
4. Zmierzenie objętości cieczy zawartej między kreskami, za pomocą cylindra.
5. Sprawdzenie, czy temperatura otoczenia była stała w trakcie przeprowadzania
pomiaru.

5. WYNIKI POMIARÓW:

ZESTAWIENIE DANYCH DOŚWIADCZALNYCH

GŁĘBOKOŚĆ ZANURZENIA KAPILARY: h  5 _[mm]
MASA PIKNOMETRU SUCHEGO: mPS  18.187 _[ g ]
MASA PIKNOMETRU Z WODĄ: mPW  68.004 _[ g ]

STĘŻENIE NADCIŚNIENIE MASA PIKNOMETRU Z R-REM

x _[% MAS ] H _[mmH 2 O ] p _[Pa ] mPR _[g ]
5.00 107 1047.36 67.376
1.24 143 1401.75 67.681
0.31 174 1699.45 67.910
0.00 217 2124.09 68.004

TEMPERATURA NAP. POW. WODY NADCIŚNIENIE GĘSTOŚĆ WODY

t _[ 0C ]  W _[ N / m] H _[mmH 2 O ] p _[Pa] W _[kg / m 3 ]
21.5 0.0725 107 1047.36 997.8
26.5 0.0717 105 1027.78 996.6
31.5 0.0710 101 988.63 995.2
36.5 0.0702 99 969.05 993.4
41.5 0.0693 98 959.27 991.6
46.5 0.0684 96 939.69 989.5

ILOŚĆ KROPEL WODY: nW  48

ILOŚĆ KROPEL ROZTWORU n-BUTANOLU 5 %-GO: n  99
OBJĘTOŚĆ CIECZY: VCAL  5.9 _[cm ]
3

PROMIEŃ STOPKI STALAGMOMETRU: r  6 _[mm]

mS 1 x1  1 V1 0.05  985.2  0.01

x2   x2   x2   x2  0.0124
mR1  mW 1 V1  W VW 985.2  0.01  997.8  0.03
mS 2 x2   2  V2 0.0124  991.3  0.01
x3   x3   x3   x3  0.0031
mR 2  mW  2  V2  W  VW 991.3  0.01  997.8  0.03

3
p  W  g  H  p  997.8  9.81 H  p  9788.42  H

OPRACOWANIE DANYCH DOŚWIADCZALNYCH:

A. METODA PĘCHERZYKOWA:

1. Zależność napięcia powierzchniowego od stężenia:

Napięcie powierzchniowe liczy się ze wzoru:

p  gh
  W
pW  W ghW .

Gęstość r-ru liczy się w oparciu o pomiary piknometrem:

mPR  mPS
 R  W
mPW  mPS .

Gęstość r-ru jest równa:

m  18.187
 R  997.8 PR   R  20.029  mPR  364.273
68.004  18.187

GĘSTOŚĆ R-RU W FUNKCJI MASY PIKNOMETRU Z R-REM

mPR _[g ] 67.376 67.681 67.910 68.004
 R _[kg / m 3 ] 985.2 991.3 995.9 997.8

Napięcie powierzchniowe r-ru jest równe:

p   R  9.81 0.005
 R  0.0725   R  3.494 10 5  p  1.714 10 6   R
2124.09  997.8  9.81 0.005

NAPIĘCIE POWIERZCHNIOWE R-RU W FUNKCJI NADCIŚNIENIA I GĘSTOŚCI

t = 21.5 ‘C
p _[Pa ] 1047.36 1401.75 1699.45 2124.09
 R _[kg / m ]
3
985.2 991.3 995.9 997.8
 R _[ N / m] 0.0349 0.0473 0.0577 0.0725
STĘŻENIE 5.00 % 1.24 % 0.31 % 0.00 %

Zależność napięcia powierzchniowego od stężenia n-butanolu, w stałej temperaturze:

4
 WYKRES ZALEŻNOŚCI NAPIĘCIA POWIERZCHNIOWEGO OD STĘŻENIA n-BUTANOLU, T=const.

0,08

0,07

0,06
napięcie powierzchniowe s_[N/m]

0,05

0,04

0,03

0,02

0,01

0
0 1 2 3 4 5 6
stężenie n-butanolu x_[% m as.]

2. Zależność napięcia powierzchniowego od temperatury:

Napięcie powierzchniowe liczy się z zależności:

p  gh
  W
pW  W ghW ,
gdzie zmiennymi są: napięcie pow. wody, nadciśnienie manometru, gęstość wody,
natomiast gęstość r-ru w tym przedziale temperatur można uznać za stałą.

Napięcie powierzchniowe r-ru jest równe:

p  985.2  9.81 0.005 p  48.324
 R  W   R  W
2124.09  W  9.81 0.005 2124.09  0.0491 W

NAPIĘCIE POWIERZCHNIOWE R-RU W FUNKCJI PARAMETRÓW FIZ.

x=5%
 W _[ N / m] 0.0725 0.0717 0.0710 0.0702 0.0693 0.0684
p _[Pa ] 1047.36 1027.78 988.63 969.05 959.27 939.69
W _[kg / m ]3
997.8 996.6 995.2 993.4 991.6 989.5
 R _[ N / m] 0.0349 0.0338 0.0322 0.0311 0.0304 0.0294
TEMPERATURA 21.5 ‘C 26.5 ‘C 31.5 ‘C 36.5 ‘C 41.5 ‘C 46.5 ‘C

Zależność napięcia powierzchniowego od temperatury, przy stałym stężeniu n-

butanolu:

5
 WYKRES ZALEŻNOŚCI NAPIĘCIA POWIERZCHNIOWEGO OD TEMPERATURY, x=const.

0,036

0,035
napięcie powierzchniowe s_[N/m]

0,034

0,033
s = - 0,0002217 * T + 0,10003295
0,032

0,031

0,03

0,029

0,028
290 295 300 305 310 315 320 325
temperatura T_[K]

B. METODA STALAGMOMETRYCZNA:

Napięcie powierzchniowe liczy się ze wzoru:

n  F
 R  W W R R
nR W FW

Objętość jednej kropli w obu przypadkach liczy się dzieląc całkowitą objętość odczytaną w
cylindrze przez ilość kropel:
V 5.9
VR  CAL  VR   VR  0.0596 _[cm 3 ]
nR 99
V 5.9
VW  CAL  VW   VW  0.1229 _[cm 3 ]
nW 48

Należy wprowadzić poprawki F:

V   0.0596 
FR  f  R3   FR  f  3 
 FR  f  0.276  FR  0.270 _[]
r   0.6 
V   0.1229 
FW  f  W3   FW  f  3 
 FW  f  0.569  FW  0.243 _[]
r   0.6 

Napięcie powierzchniowe roztworu jest więc równe:

48 985.2 0.260
 R  0.0725     R  0.0371_[ N / m] .
99 997.8 0.243

Porównanie metody stalagmometrycznej i pęcherzykowej:

Obliczenie względnej różnicy procentowej:
   STAL
 %  PECH 100%
 PECH

6
 0.0349  0.0371
 %  100%   %  6.3%
0.0349
Różnica jest w granicach niewielkiego błędu.

6. DYSKUSJA WYNIKÓW:

Na wykresie zależności napięcia powierzchniowego od stężenia rozpuszczonego alkoholu -

w stałej temperaturze - można zauważyć, że napięcie pow. maleje wraz ze wzrostem stężenia.
Tempo tych zmian staje się coraz mniejsze przy zwiększającym się stężeniu. Wyraźnie widać, że
największym napięciem powierzchniowym charakteryzuje się czysty rozpuszczalnik – woda, co
wynika zapewne ze specyfiki oddziaływań występujących pomiędzy jej cząsteczkami.

Wykres zależności napięcia powierzchniowego od temperatury (przy zadanym składzie

mieszaniny) można z bardzo dobrym przybliżeniem potraktować jako linię prostą. W związku z
tym, że współczynnik kierunkowy jest ujemny, napięcie powierzchniowe liniowo maleje ze
wzrostem temperatury. Tempo spadku wartości napięcia pow. jest niewielkie: około 0.0002 N/m, na
każdy wzrost temperatury o 1 K.

7. WNIOSKI KOŃCOWE:

Jak widać, napięcie powierzchniowe maleje ze wzrostem stężenia i temperatury, jeżeli chodzi o
roztwory ciekłe. Ten fakt wykorzystuje się np. podczas procesu prania, tzn. podgrzewa się wodę i
dodatkowo rozpuszcza w niej określoną ilość detergentów, aby proces był wydajniejszy i szybszy.

Przyczyny trudności i ewentualnych błędów:

1. Przy metodzie pęcherzykowej podstawową trudnością było utworzenie pojedynczego
pęcherzyka gazu, gdyż każdorazowo pojawiało się kilka drobnych pęcherzyków.
2. Aby cylinder z badaną cieczą mógł się ogrzać, potrzeba było pewnego czasu, więc mogły
wystąpić błędy odczytu temperatury roztworu.
3. Błąd odczytu temperatury mógł też nastąpić z powodu bardzo silnego nasłonecznienia
stanowiska w dniu przeprowadzania doświadczenia.
4. W metodzie stalagmometrycznej mógł wystąpić błąd z powodu ewentualnego
zanieczyszczenia stopki stalagmometru.

8. DODATEK:

Szacunkowe porównanie zależności doświadczalnej napięcia powierzchniowego od temperatury, z

zależnością Ramsaya-Shieldsa.

Zależność RAMSAYA-SHIELDSA jest następująca:

V 2 / 3  k  TKR  T  6  .

Natomiast zależność DOŚWIADCZALNĄ można przedstawić wzorem:

  0.0002217  T  0.10003295 .

Można spróbować porównać obydwie te wielkości i wyznaczyć stałe: TKR i k:

k
V 2 / 3  k  TKR  T  6     2 / 3    T  TKR  6
V
  0.0002217  T  0.10003295
k
   T  TKR  6   0.0002217  T  0.10003295
V 2/3

7
 k  0.10003295 
2/3
   T  TKR  6   0.0002217    T  
V  0.0002217 
k
   T  TKR  6   0.0002217    T  451.21
V 2/3

Wynika stąd, że:

k
TKR  6  451.21  0.0002217
V 2/3

Z tych dwóch zależności można wyliczyć TKR oraz k:

TKR  451.21  6  TKR  457.21

k  0.0002217  V 2 / 3
MR
V 
R
M R   yi M i  M R  y1 M 1  y 2 M 2  M R  y1 M 1  1  y1  M 2
i

m1 m1
n1 M1 M1 m M 1M 2
y1   y1   y1   y1  1  
n1  n2 m1 m2 m1 M 2  m2 M 1 M 1 m1 M 2  m2 M 1

M1 M 2 M 1M 2
x1m M 1M 2 m x1 M 1 M 2 x1 M 1 M 2
 y1    y1    y1 
M 1 x1mM 2  x2 mM 1 m M 1  x1 M 2  x2 M 1  x1 M 1 M 2  1  x1  M 12
x1  0.05 _[ ]
M 1  0.07412 _[kg / mol ]
M 2  0.01802 _[kg / mol ]
0.05  0.07412  0.01802
y1   y1  0.01263 _[]
0.05  0.07412  0.01802  1  0.05  0.07412 2
M R  0.01263  0.07412  1  0.01263  0.01802  M R  0.01873 _[kg / mol ]
0.01873
VR   VR  1.9011 10 5 _[m 3 / mol ]
985.2
k  0.0002217  1.9011 10 5 
2/3
 k  1.58 10 7 [ J  mol 2 / 3  K 1 ]

Porównanie wartości wyznaczonych i rzeczywistych:

WARTOŚĆ WYZNACZONA WARTOŚĆ RZECZYWISTA

k _[ J  mol 2 / 3  K 1 ] 1.58 10 7 2.10 10 7
TKR _[K ] 457.21 596.20

Jak widać, istnieją znaczne rozbieżności pomiędzy wartościami wyznaczonymi doświadczalnie i

tablicowymi.