Professional Documents
Culture Documents
1
გაეცანით მასალებს ცივი ომის შესახებ, როგორც ისტორიულ-პოლიტიკურ მოვლენას.
კაცობრიობა პლაკატს უძველესი დროიდან იცნობს. მას ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში,
საბერძნეთსა და რომში იყენებდნენ. მაშინ პლაკატს ერთადერთი დატვირთვა ჰქონდა და
მისი ფუნქცია ამა თუ იმ მოვლენაზე მოსახლეობის ინფორმირება იყო. თუმცა, ძველ დროში
გლადიატორების ბრძოლებისა და თეატრალური წარმოდგენების წინ დამზადებულ
საინფორმაციო ფურცლებს, მხოლოდ პირობითად შეიძლება დაერქვას პლაკატი.
პირველი პლაკატის შემქმნელად წიგნებით მოვაჭრე ვინმე ბერტოლდი ითვლება. 1482
წელს მან გეომეტრიის სახელმძღვანელო გამოსცა და მისი უკეთ გასაღების მიზნით
პლაკატის მსგავსი სარეკლამო განცხადება დაბეჭდა.
ილუსტრირებული პლაკატი, ანუ სადაც ტექსტის გარდა, ნახატიც ფიგურირებდა 1830 წელს
გამოჩნდა და იგი შავ-თეთრი იყო. დროთა განმავლობაში ის დაიხვეწა და XIX საუკუნის
მიწურულს საბოლოო სახე მიიღო. მას ევროპაში სხვადასხვა სახელი ჰქონდა:
2
გერმანელები das Plakat-ს (პლაკატი) უწოდებდნენ, ინგლისში და ამერიკის შეერთებულ
შტატებში poster-ს (პოსტერი), საფრანგეთში კი affich-ს (აფიშა). თანამედროვე პლაკატის
დამაარსებლად ფრანგ გრაფიკოსს და დეკორატორს ჟიულ შერეს ასახელებენ. სწორედ
შერემ შეიმუშავა პლაკატის ძირითადი პრინციპები, რომლის თანახმადაც იგი
კონტრასტრულ და მყვირალა ფერებში იხატება, ხოლო ტექსტი ლაკონურობით
გამოირჩევა. ყველაფერი კეთდება იმისთვის, რათა ადამიანმა რაც შეიძლება სწრაფად
აღიქვას პლაკატის შინაარსი.
3
გამოხატულ მუშას, კლასობრივი მტრების მიმართ სიბრალული არ უნდა გააჩნდეს.
4
საბჭოური პლაკატის დაარსება რევოლუციის
პერიოდში მოხდა. სწორედ ამ დროს გამოიკვეთა ის
აგრესიული სტილი, რომელიც დროთა განმავლობაში
კიდევ უფრო განვითარდა. პლაკატის მეშვეობით
კომუნისტები მოსახლეობაზე ფსიქოლოგიურ ტერორს
ახორციელებდნენ. მოორის მიერ შესრულებული
პლაკატიდან "შენ ჩაეწერე მოხალისედ?" (moor)
მოქალაქეებს მკაცრი წითელარმიელი უყურებდა და
მათ წითელ არმიაში სამსახურს აიძულებდა. როდესაც
ადამიანი ასეთ პლაკატს შესცქეროდა, მას
ერთდროულად შიშის და სირცხვილის გრძნობა
უჩნდებოდა, იმის გამო, რომ რევოლუციისთვის
არაფერი გაუკეთებია.
5
პლაკატებიც გამოუშვა, სადაც ღვთის მსახურები და მორწმუნეები ყოვეთვის შავ ფერებში
იყვნენ გამოსახულნი. 30-იანი წლების დასაწყისში ყველაზე აქტუალური თემა
კოლმეურეობა გახდა. ამიტომ პლაკატების მეშვეობით, ხალხს უნერგავდნენ აზრს, რომ
საკოლმეურნეო სისტემა მსოფლიოში ყველა პროგრესული მოდელია, რომელიც საბჭოთა
მოსახლეობის კეთილდღეობას გააუმჯობესებს.
6
30-იანი წლების შემდეგ საბჭოთა პლაკატების ისტორიაში
ახალი ერა დგება. გერმანიასთან დაწყებულმა ომმა
შესაბამისი პროპაგანდის საჭიროება წარმოშვა. პირველი
პლაკატი ომის თემაზე ქართველი მხატვრის ირაკლი
თოიძის მიერ იყო შექმნილი. "დედა-სამშობლო გიხმობს"
ის პლაკატი იყო, რომელმაც აქტუალობა მთელი ომის
პერიოდში შეინარჩუნა. ამ პლაკატმა დაუდო სათავე ომის
თემატიკაზე გამოშვებულ უზარმაზარ საპროპაგანდო-
სააგიტაციო ბეჭდვით მასალას. მოსახლეობას
პლაკატების მეშვეობით უხსნიდნენ, თუ როგორ უნდა
ებრძოლათ დივერსანტებისა და ხანძრის წინააღმდეგ,
წარმოებდა პროპაგანდა წითელ არმიაში მოხალისეებად
ჩაწერაზე. პლაკატებით ზურგში მუშაობაც საომარ
მოქმედებებს უთანაბრდებოდა. ხალხს უნერგავდნენ, რომ
ომში აუცილებლად გაიმარჯვებდნენ. ომის თემაზე
პლაკატები საქართველოს მასშტაბითაც იქმნებოდა.
მირზოევი: "ჩვენი საქმე სამართლიანია, ჩვენ
გავიმარჯვებთ" და ავაკუმოვი: "მეტი ლითონი, მეტი
იარაღი."
იმის გამო, რომ საბჭოთა კავშირში გეგმიური ეკონომიკა იყო, არ არსებობდა კერძო
სექტორი და კონკურენცია, რეკლამა აზრს კარგავდა. თუმცა, პლაკატების საშუალებით
საბჭოეთში პლაკატების საშუალებით მაინც მიმდინარეობდა ისეთი სფეროებისა და
კომპანიების რეკლამირება, რომლებიც ისედაც კონკურენციის გარეშე იყვნენ. "შეინახეთ
ფული შემნახველ სალაროებში!" (სხვა არც არსებობდა), "იფრინეთ აეროფლოტის
თვითმფრინავებით!" და ა.შ.
7
საბჭოთა კავშირში სოციალური თემატიკაც კი აშკარად გამოკვეთილ პოლიტიკურ ხასიათს
ატარებდა. ყველაფერი მოწოდებილი იყო კომუნიზმისა და საბჭოთა წყობის ჭრილში.
"გვალვასაც დაძლევთ!" - ამ პლაკატით იგულისხმებოდა, რომ კომუნისტებისთვის
შეუძლებელი არაფერი იყო. შრომა კომუნისტურ ღირებულებად იყო გამოცხადებული.
საბჭოთა პროპაგანდა მოსახლეობას ამას ისეთ კონტექსტში აწვდიდა, თითქოს შრომის
კულტურა სხვა ქვეყნებში საერთოდ არ იყო და იქ მშრომელებს არ აფასებდნენ.
მახინჯდებოდა შრომის ცნება. მას საბჭოთა გეგმიურ ეკონომიკას უსადაგებდნენ და მასის
გეგმის შესრულებაზე კონცენტრირებას აიძულებდნენ: "ხუთწლედი ოთხ წელიწადში!"
8
კომუნისტურმა პლაკატმა პოლიტიკური
ინტონაცია ბოლომდე შეინარჩუნა.
საბჭოური პროპაგანდა მუდამ იმას
ამტკიცებდა, რომ იგი ყველაზე
მშვიდობისმოყვარე ქვეყანა იყო. 60-იან
წლებში, როდესაც მოსკოვის მიერ
კარიბის აუზში პროვოცირებული კრიზისის
გამო მსოფლიო ატომური ომის
საშიშროების წინაშე აღმოჩნდა და
როდესაც კრემლმა პრაღაში ტანკების
გამოყენებით, ჩეხოსლოვაკელი ხალხის
დამოუკიდებლობისაკენ სწრაფვა ჩაახშო,
საბჭოთა საქართველოში შემდეგი ტიპის
პლაკატი გამოუშვეს: პლაკატს "მშვიდობა
მსოფლიოს" ერქვა და საბჭოთა კავშირი მშვიდობის დამცველ ქვეყნად იყო გამოყვანილი.
9
პლაკატის , როგორც ისტორიული წყაროს შესახებ
10
პლაკატი, როგორც ინფორმაციის წყარო XIX
საუკუნეში საინფორმაციო განცხადებებიდან და
თეატრალური და საოპერო აფიშებიდან უნდა
იღებდეს სათავეს. მაგალითად ამერიკის
შეერთებულ შტატებში პლაკატის სახელი „პოსტერი“
საფოსტო სადგურებში გამოკრული განცხადებების
სახელიდან მოდის. ყველაზე ხშირად ამ
განცხადებებში სახელმწიფო ან შტატის
ადმინისტრაცია ეძებდა დამნაშავეებს და ამიტომ
განცხადებებს ყველაზე ხალხმრავალ ადგილებში
საფოტო სადგურებსა და რკინიგზის სადგურებში
აკრავდნენ.. დროთა განმავლობაში ვიზუალურმა
გამოსახულებამ თანდათან გამოდევნა პლაკატიდან
ტექსტი და მისი ადგილი დაიკავა. პლაკატის
ძირითადი სამეტყველო ენის ჩამოყალიბება
დაკავშირებულია XIX საუკუნის მეორე ნახევარში
ფრანგ მხატვარ ანრი ტულუზ ლოტრეკთან.
11
12
საბჭოთა პლაკატები სოციალიზმის მშენებლობაში ქალის ჩაბმის შესახებ
13
14
ქართული საინფორმაციო, სოციალური და სააგიტაციო პლაკატები
15
16
გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის სააგიტაციო პლაკატები
17
18
მსგავსი დანიშნულების საბჭოთა და ნაცისტურ პლაკატებს იდენტური გამომსახველობითი
სახე ჰქონდათ
19
20
მტრის სახეს ორივე სახელმწიფოჰიპერბოლიზებული სისასტიკით და ზიზიღით
გამოსახავდა.
21
22
1920-1930-იან წლებიდან ტექნიკურ-სამეცნირო და სამშენებლო ბუმის პირობებში
პლაკატმა შეიძინა საინფორმაციო გამაფრთხილებელი ფუნქცია და ფართოდ
გამოიყნებოდა სამრეწველო და სამშენებლო საქმიანობაში შრომის უსაფრთხოების
პროპაგანდისათვის.
23
ცალკე აღნიშვნის ღირსია ცივი ომის პერიოდის (1946-1991წწ.) პლაკატები, რომლებშიც
მოწინააღმდეგეები ცდილობდნენ ხაზი გაესვათ ერთმანეთის პოლიტიკური სისტემის
ნაკლისათვის და საზოგადოებისათვის ეჩვენებინათ საკუთარი სისტემის უპირატესობა.
24
25
მხატვარ დიმიტრი ვრუბელის პოლიტიკური გრაფიტი ბნერლინის კედელზე „კოცნა“. ცივი
ომის პერიოდის ერთ ერთი სსრკ-ს ლიდერი ლეონიდ ბრეჟნევი და გდრ-ის ლიდერი ერიჰ
ჰონეკერი. პლაკატი უფრო ცნობილია სხელით „სიკვდილის კოცნა“. ჩარჩოზე არის
წარწერა „ უფალო! დამეხმარე გადავრჩე ამ სასიკვდილო სიყვარულის დროს“.
26
27
პირველი პლაკატით ავტორებს ხაზი უნდოდათ გაესვათ, რომ თუ ოდესმე კაცობრიობა
ატომურწობინიან რაკეტებს გამოიყენებს, მაშინ ცივილიზაცია ისევ ხელახლა ქვის ხანიდან
დაიწყება, ხოლო მეორე სარკაზმით აშარჟებს ნეიტრონული ბომბის მხოლოდ ცოცხალი
არსებების მიმართ დამაზიანებელ ეფექტს.
28
ცივი ომის დამთავრების შემდეგ განსაკუთრებით აქტუალური გახდა მშვიდობიანი
თანაარსებობის პოლიტიკა, ეკოლოგიური პროლემები და გაერთიანებული ერების
ორგანიზაციის მიერ გეკლარირებული მდგრადი განვითარების პრინციპები, რომლებმაც
სწრაფად გადაინაცვლეს საპლაკატო სივრცეში.
29
30
პლაკატი როგორც პროპაგანდის და აღზრდის მეთოდი აქტიურად გამოიყენებოდა და
ახლაც წარმატებით გამოიყენება პედაგოგიკაში.
31
32
ცივი ომი
33
დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის შედარებით შენელდა.. თუმცა ამ გარეგნული
სიმშვიდის ფონზე გრძელდებოდა სერიოზული დაპირისპირება უფრო ფარული ფორმით
და, რაც მთავარია, ახალ გეოპოლიტიკურ რეგიონებზე (ახალო აღმოსავლეთი,
ტროპიკული აფრიკა, სამხრეთ–აღმოსავლეთი აზია, ცენტრალური ამერიკა) გავლენის
მოპოვების მიზნით. 70-იანი წლების ბოლოსათვის ცივ ომს ძირითადად აქცია–რეაქციის
სახე ჰქონდა, როდესაც ერთი მხარე დაუყოვნებლივ ახდენს საპასუხო რეაქციას მეორე
მხარის მოქმედებაზე. ცი8ვი ო–ის მიზეზებისა და შინაარსის შესახებ არსებობს სამი
განსხვავებული შეხედულება. პირველი მათგანის მიხედვით, რომელიც დასავლეთის
სამეცნიერო და პოლიტიკურ წრეებში იყო მიღებული, ცივი ომის წარმოშობაში მთავარი
დამნაშავე არის საბჭოთა კავშირი და მისი კომუნისტური რეჟიმი, რომელმაც მიზნად
დაისახა მთელი მსოფლიოს „გაწითლება“, აშშ კი იძულებული გახდა წინ აღდგომოდა
საბჭოთა ექსპანსიონიზმის საფრთხეს და გადაერჩინა დასავლური ფასეულობანი. მეორე
შეხედულებით (საბჭოური შეხედულება), ც. ო. გამოიწვია აშშ–ის იმპერალისტურმა
მისწრაფებებმა მსოფლიო ბატონობისაკენ და კომუნიზმის განადგურების განზრახვამ.
მესამე შეხედულებით, გერმანიის განადგურებამ წარმოშვა ძალის ვაკუუმი ევროპაში და
ორი სუპერძალა (აშშ და სსრკ) ცდილობდა შეევსო ეს ვაკუუმი. მაშასადამე, ცივი ომი იყო
ჩვეულებრივი კონფლიქტი ბიპოლარული მსოფლიოს ორ ზესახელმწიფოს შორის და
იდეოლოგიური მომენტი აქ მხოლოდ დამხმარე როლს ასრულებდა. 80-იანი წლების
პირველ ნახევარში დაძაბულობა მკვეთრად გაძლიერდა, რაც გამოიწვია საბჭოთა
კავშირის ინტერვენციამ ავღანეთში. ორივე მხარემ მნიშვნელოვნად გაზარდა სამხედრო
ხარჯები, ბირთვული არსენალი და სამხედრო ბაზების რიცხვი. კულმინაციას მიაღწია
იდეოლოგიურმა დაპირისპირებებმაც. მაგრამ, 1985 წლიდან საბჭოთა კავშირში
დაწყებულმა და განხორციელებულმა „პერესტროიკის კურსმა“ არსებითი ცვლილებები
შეიტანა ც. ო–ისა და, საერთოდ, საერთაშორისო ურთიერთობათა ისტორიაში.
სტრატეგიული შეიარაღების შეზღუდვამ და საბჭოთა ჯარების გამოყვანამ ავღანეთიდან
საერთაშორისო ვითარება სასიკეთოდ შემოაბრუნა, ხოლო ბერლინის კედლის დანგრევა,
კომუნისტური რეჟიმის დამხობა აღმოსავლეთ ევროპაში და იქიდან საბჭოთა ჯარების
გამოყვანა, განსაკუთრებით კი საბჭოთა კავშირის დაშლა მომასწავებელი გახდა
ბიპოლარული საერთაშორისო სისტემის დასასრულისა. 1992 წლის დამდეგისათვის,
როდესაც საბჭოთა კავშირი როგორც სახელმწიფო უკვე აღარ არსებობდა და კომუნისტური
რეჟიმი მთელს ევროპაში დაემხო, ც. ო. ისტორიის კუთვნილება გახდა.
34