Republika ng Pilipinas

Southern Luzon State University

Kolehiyo ng Panggurong Edukasyon
Lucban, Quezon

REHISTRO NG WIKA SA LARONG BILYAR

Isang Pamanahong Papel

Bilang Pagtupad sa Kahingian ng
Asignaturang FIL11: Barayti at Baryasyon ng Wika

Isinumite ni:
Isaac O. Bonete
BSEd Filipino III

Isinumite kay:
Prop. Michael Anthony G. Nada

Oktubre 2020
 TALAAN NG NILALAMAN

Introduksyon………………………………………………………………………2
Layunin……………………………………………………………………………..3
Metodo ng Pananaliksik…………………………………………………………4
Diskusyon………………………………………………………………………….4
Konklusyon………………………………………………………………………16
Sanggunian………………………………………………………………………18
Dokumentasyon………………………………………………………………...20

i
 TALAAN NG TALAHANAYAN

Mga Kagamitang Pambilyar (Talahanayan 1)………………………………….5

Mga Kilos/Galaw sa Larong Bilyar (Talahanayan 2)………………………….7
Iba Pang Katawagan/Ekspresyon sa Larong Bilyar (Talahanayan 3)……..8
Pinagmulan at Paraan ng Pagkakabuo/Pagkakalikha (Talahanayan
4).....12

ii
INTRODUKSYON

Maliban sa larong basketbol, kinahihiligan na rin ng marami ang larong

bilyar bilang isports. Nagsimula ito bilang larong pampalipas-oras,
pampustahan at pantambay lamang hanggang sa ituring na ito bilang
marangal na isports sa Pilipinas. Tila matagal na proseso ang tinahak ng
larong bilyar upang maging maganda sa paningin ng Pilipino dahil
kinasanayan ito bilang laro ng mga tambay at bulakbol. Sa pagbabahagi ni
John Paul Cardenas sa isang panayam ng ABS-CBN, naging mahirap ang
pagpasok ng bilyar bilang regular na isports sa Palarong Pambansa ng
Pilipinas dahil mababa ang pagtingin ng karamihan ukol dito. Sa katunayan,
kagaya sa ibang bansa (partikular sa Amerika), nang magsimulang lumaki
ang popularidad nito noong dekada ‘20, naging madalas ang paglalaro nito sa
mga lugar ng sugalan at pustahan. Kaya naman, masasabing mahirap talaga
ang tinahak na landas ng bilyar sapagkat noon pa ma’y kakabit na nito ang
negatibong konotasyon (ABS-CBN, 2018; Rossen, 2019).

Sa kabila man nito, masasabi pa ring may malawak na sakop ang larong
bilyar kung pag-uusapan ang mga manlalaro nito. Sa Pilipinas, halos kahit
saang lugar ay mayroong bilyaran. Kung mayroong basketbolan (basketball
court), hindi mawawala ang posibilidad na mayroon ding bilyaran sa lugar na
iyon. Kaya naman, madaling naging accessible para sa kahit anong edad at
estado ang larong ito. Gayunpaman, hindi lang ito para sa mga tambay
sapagkat mula pa man noong ika-15 siglo, nillalaro na ito ng mga noble o
royal sa Hilagang Europa at Pransya. Binanggit rin ito ni Shakespeare sa
kaniyang akdang Antony and Cleopatra kaya nangangahulugang batid na rin
ng publiko ang larong ito dati pa man. Lamang, iba pa noon ang estilo o
paraan ng paglalaro nito (GMA News, 2014; Shamos, n.d.).

Sa paglipas ng panahon, tinangkilik ng marami ang larong bilyar; at

kasabay nito, nagkaroon ng mga pagbabago sa iba’t ibang aspekto ng buhay
ng tao, partikular sa aspektong pangwika. Dahil banyaga ang larong bilyar sa
2
Pilipinas, nagkaroon ito ng lokalisasyon upang makaangkop sa kulturang
mayroon ang mga Pilipino. Naging bunga ng lokalisasyon ang pagsasa-
Filipino ng larong ito. Nagkaroon ng pagsasa-Filipino sa mga katawagan o
salita sa bilyar, nabuo ang mga ekspresyong Filipino sa paglalaro nito, at
nabuo ang mga konseptong nakadikit sa kulturang mayroong ang mga
Pilipino.

Mula rito, magiging mainam kung titingnan at aalamin ang mga naidulot
nitong pagbabago sa wikang Filipino, partikular ang pagpapayaman nito sa
talasalitaang pampalakasan. Kaya naman, ninais ng mananaliksik na mabatid
ang magkaugnay na relasyon ng bilyar at wika tungo sa pag-unawa kung ano
ang kahalagahan ng dalawa sa isa’t isa, at kung paanong patuloy na
naaapektuhan ang wika sa patuloy na pag-iral ng larong bilyar.

LAYUNIN

Bahagi ng pamanahong papel na ito ang pangkalahatang layunin nitong

makilahok sa patuloy na pagsasapubliko ng larong bilyar kakabit ang
pagtatampok sa wikang mayroon ito nang sa gayon ay marami ang
makaunawa sa ganda ng larong ito at sa mahalagang papel na
ginagampanan ng wika rito. Mula rito, ninais sa pamanahong papel na ito na
maisagawa ang mga layunin kagaya ng mga sumusunod:

 Maitala ang mga salita o terminolohiya sa larong bilyar;

 Mabigyan ng angkop na kahulugan at/o gamit ang mga salita/

terminolohiyang naitala;

 Masuri ang paraan ng pagbuo o paglikha ng mga salita/ terminolohiya

sa larong bilyar; at

 Matukoy ang kahalagahan ng rehistro ng wika (ng larong bilyar) sa

wikang Filipino, mga manlalaro at kultura ng paglalaro nito.

3
METODO NG PANANALIKSIK

Ang pamanahong papel na ito ay may deskriptibong disenyo na

naglalarawan sa kalagayan ng wikang Filipino sa larong bilyar. Sa
pamamagitan ng pakikipanayam, nilayon ng mananaliksik na alamin ang
kaalaman at karanasan ng mga kalahok ukol sa larong bilyar upang
maunawaan ang kalagayan ng wika sa larang na ito at maitala ang mga salita
rito. Snowball ang paraang ginamit sa paghanap ng mga kalahok at limitado
lamang ito para sa mga kalahok na may kaalaman at karanasan sa paglalaro
ng bilyar. Malaya ang daloy ng panayam kung saan bahagi nito ang
pagbibigay ng mga dagdag at pahabol na katanungan upang tiyak na
makakalap ng iba pang impormasyong may kinalaman sa wika at bilyar.
Isinagawa ito sa anyong impormal at nakalunan ito sa Messenger kung saan
naging madali ang pakikipag-usap sa kabila man ng layo sa isa’t isa ng
tagapanayam at kinakapanayam. Gayunpaman, gumamit pa rin ang
mananaliksik ng mga sanggunian mula sa Internet kagaya ng mga babasahin
at panoorin upang punan ang naging kakulangan sa pangangalap ng
impormasyon upang sa gayon ay mas mapayaman ang pagtalakay sa paksa.

DISKUSYON

Bilyar (billiards) ang pangkalahatang termino na sumasaklaw sa mga uri

ng laro o pampalakasan na gumagamit ng tako (cue stick) para tumbukin o
itulak ang mga bola na nasa ibabaw ng mesa. Mayroon itong tatlong (3)
pangunahing pangkat ng laro, at ito ay ang carom billiards, pool at snooker.
Sa Pilipinas, ang tinutukoy sa larong bilyar ay ang pool (pocket billiards)
kagaya ng 8-ball o 9-ball knockout. Nagsimula itong laruin sa mga kanto
subalit nagsimula man na may mababang antas, nagkaroon ito ng pagbabago
sa sariling sistema ng paglalaro hanggang sa makapag-ambag ng pag-unlad
sa mga wikang umiiral dito.

4
Sa Pilipinas, mayroong dalawang wikang umiiral sa larong bilyar. Ito ay
ang Ingles at Filipino. Default na wika ng bilyar ang Ingles dahil isa itong
banyagang laro na bahagyang nalokalisa sa Pilipinas. Gayunman,
 mababakas mula rito ang mahalagang papel na ginagampanan ng wika sa
pakikipagkomunikasyon. Sa isang pagpapalagay, masasabing ang wika ang
nagsisilbing tulay para makaunawa at magkaunawaan ang mga tao. Kagaya
sa larong bilyar, ang mga salita o terminolohiya rito ay nasa wikang Ingles
kaya naman, kailangang alam ng manlalaro (bilyarista) ang wikang Ingles
para maunawaan ang mga konsepto sa larong ito habang kailangan ding
alam niya ang wika na ginagamit ng kalaro niya para magkaunawaan sila. At
sa pagpapatuloy nito, nagiging lokalisado ang laro dahil nag-uugnayan na ang
mga manlalaro gamit ang sarili nilang wika at hindi na alintana ang pag-
unawa sa mga konseptong unang nakadikit sa banyagang wika.

Sa kontekstong pangwika, ang lokalisasyon ng larong bilyar ay dulot

lamang ng pagbabagong nagaganap sa wika. Binanggit ni Galang (2007) na
ang wika ay dinamiko at buhay kung saan nangangahulugan itong
sumasailalim ito sa proseso ng pagbabago. Gayundin, umaangkop ito sa
konteksto o kulturang kinabibilangan nito. Sangkot sa pagbabagong ito ang
pag-unlad at paglago ng isang wika, partikular sa talasalitaan nito. Maraming
paraang ginagamit ang tao para makabuo at makalikha ng mga lokal o maka-
Filipinong salita na panghalili sa mga salitang banyaga. Bagaman may
pagkakataon na nagkukulang ang wikang Filipino kaya nakakapanghiram ito,
hindi maikakaila ang paglago nito sa larong bilyar.

Sa pamamagitan ng pakikipanayam at pangangalap ng datos mula sa

Internet, naitala sa ibaba ang ilang mga salita o terminolohiyang mayroon sa
larong bilyar. Ang unang talahanayan ay tungkol sa mga kagamitang
pambilyar.

Mga Gamit Pambilyar Kahulugan

Bilyaran Dito ginaganap ang larong bilyar kung saan ay
(Ingles: poolroom) mayroong pool table, mga bola, tako at iba pang mga
kagamitang pambilyar.
Bola Ito ay hugis bilog, may iba’t ibang kulay at numero,
Ingles: ball) mabigat at matigas. 5 Ito ay nangangailangan ng
balanse o tantyadong lakas para maitulak papunta sa
pocket. Ang mga halimbawa nito ay pato (white/cue
 ball), object/target ball.
Corner pocket Ito ang apat na butas na nasa apat na sulok ng billiard
table. Dito ihinuhulog ang mga object/target ball.
Tinatawag din itong long pocket.
Cushion Malambot na bahagi o banda ng mesa kung saan
(Espanyol: banda) maaaring umugtol o tumama ang bola
Ekstensyon Nilalagay sa dulo ng tako upang lalo pa itong humaba.
(Ingles: extension)
Foot spot Ito ang markang cross o ekis kung saan ipinupuwesto
ang dulo ng rack para maipuwesto nang tama ang mga
bola.
Pato (white or cue ball) Ito ang bolang kulay puti at walang numero na
(Cebuano: bola mano) nagsisilbing pamato o pantira ng manlalaro upang
ibangga sa ibang bola na may numero upang pumasok
sa pocket (butas) ng mesa.
Pocket Ito ang butas o bulsa na makikita sa mesa ng bilyar;
(Espanyol: buchaca’) dito ihinuhulog ang mga object/target ball
Pocket billiard table o Ito ay isang mesa na may anim na butas kung saan
pool table doon ihinuhulog ang mga bola
(kulturangpop.blogspot.com). Ang lumang katawagan
nito ay billiard board.
Pulbos Ito ay nilalagay sa kamay para dumulas ang tako.
Tinatawag din itong gawgaw o cornstarch.
Object/Target ball Ito ang mga bolang may iba’t ibang kulay at numero
(mula 1-9) na inaasinta ng manlalaro upang ihulog sa
butas (pocket) para makapuntos.
Rack Ito ang hugis tatsulok na kahoy at may butas sa gitna.
Ginagamit itong lagayan ng mga bola bago magsimula
ang laro upang iayos ang posisyon ng bola.
Side pocket Ito ang dalawang magkatapat na butas na
nakapuwesto sa gitna ng billiard table. Dito ihinuhulog
ang mga object/target ball.
Tako Ito ang stick o patpat na ginagamit sa larong bilyar.
(Espanyol: taco; Ang disenyo nito ay hindi pantay na kahoy lamang
Ingles: cue stick) kundi papanipis at papaliit
6 ang dulo (tip) na ginagamit
na pantira o pantulak.May iba’t ibang haba at laki ang
mga tako sa larong bilyar.
Tapiti (mula sa wikang Ito ay telang kulay berde na nakasapin o nakalatag sa
Cebuano) mesang pinaglalaruan.
Tiririt Extender o patungan ng tako kung sakaling o kung
(Ingles: mechanical hindi kayang pagpatungan ang kamay.o hindi abot ng
bridge) manlalaro ang kaniyang titirahing bola.
Tisa Isa itong uri ng yeso na nilalagay sa dulo (tip) ng tako
(Espanyol: tiza) upang maging maayos ang pagtulak o pagtira sa pato.
Talahanayan 1. Mga Kagamitang Pambilyar.

Ilan lamang sa salita tungkol sa mga kagamitang pambilyar ang naitala sa

talahanayan 1. Mapapansing karamihan sa mga ito ay nasa wikang Filipino
na (binaybay sa Filipino o inangkat mula sa katutubong wika). Samantala,
narito naman ang ilan pang salita tungkol naman sa mga kilos o galaw sa
larong bilyar.

Kilos/ Galaw sa Bilyar Kahulugan

Alanganin Mahirap tirahin ang bola
Backhand style Estilo ng manlalaro sa pagtira na sa likod
nakaposisyon ang mga kamay at tako
Bad shot (maling tira) Mali o iba ang tinamaang bola sa ginawang pagtira
ng manlalaro
Bounce Pagbangga ng bola sa bandahan (cushion) ng mesa
Breaking Pagtira ng malakas upang umpisahan ang laro
Good shot Tama ang tinamaang bola
Kapos Hindi natamaan o kinulang sa puwersa ang pagtira
sa inaasintang bola
Mintis Halos matamaan na ang inaasintang bola ngunit
hindi sumala
Pasok Pumasok o nahulog sa butas (pocket) ng mesa ang
object/target ball
Pass out Hindi naipasok ng manlalaro ang madaling ihulog na
bola
Piña Paraan ng paglalagay ng mga bola upang simulan
(Filipino: pinya) ang mga laro sa pagkakaiba-iba ng pool. Upang
makamit ito, ginagamit ang isang tatsulok na
pagkatapos ay aalisin
Puwersahin Lakasan ang pagtira o pagtulak sa pato upang
7
tumama sa inaasintang bola. Kadalasang ginagamit
ito kung malayo ang papatamaang bola.
Sablay Sumablay o hindi natamaan ang alinmang
 inaasintang bola.
Sargo (Ingles: break) Unang tira o shot sa pagsisimula ng laro
Scratch Katawagan kapag nahulog ang pato sa butas o
kapag walang nahulog na bola sa kahit anong butas
Sayad Kapag sumayad ang bola sa pagtira ng pina upang
maipasok ang bola
Talahanayan 2. Mga Kilos/ Galaw sa Larong Bilyar.

Ipinapakita naman sa talahanayan 2 ang mga salitang naglalarawan ng

kilos o galaw ng manlalaro, partikular sa naging paraan ng pagtira at naging
bunga ng pagtira. Samantala, narito naman ang talahanayan 3 para ipakita
ang iba pang katawagan o ekspresyon sa larong bilyar.

Mga Katawagan/ Kahulugan

Ekspresyon
Ball in hand Nasa pag-aari ang bola, maaaring ilagay kahit
saan sa mesa
Batak (batak sa laban) Palaging naglalaro
Billiard Ingles Tinatawag din na “8-pool” na nilalaro sa mesa na
(English Billiards, snooker) may 15 bola at anim na butas (poolmaniac.net)
Bilyarista Manlalaro ng bilyar
Bridge Bahagi ng kamay kung saan inilalagay ang tako
Bulsa/ butas (Ingles: pocket) Tumutukoy sa butas sa pool table
(poolmaniac.net)
Chance (pagkakataon) Ito ay ang pagkuha ng pagkakataon na bunga ng
ginawang pagtira ng kalaban. May mga
pagkakataon na ginagamit dahil madaling
papasukin ang posisyon ng bola; pagkakataon na
para manalo sa laban.
Dehado (Espanyol: dejado) Mahinang manlalaro
Depensa (Espanyol: defensa; Pagbibigay ng mahirap na tira sa kalaban
Ingles: free play)
Dikit Pagdikit ng bolamano o pato sa ibang bola na may
numero
Distansya Sa Pranses billiards, ang distansya ay ang bilang
8
(Espanyol: distancia) ng mga puntos upang manalo sa laro
(poolmaniac.net).
Eight-Ball (8-ball) Ang mga bola ay nakaayos sa rack, ang ikawalong
 bola ang nasa gitna. Ang layunin dito ay ang
maihulog muna ang mga bola mula 1-7 o 9-15
bago ang 8. Upang mapili kung anong set ng bola
ang para sa iyo, sa sargo, kung anong set (1-7 o
9-15) ang may pinakamaraming bola kang
maihuhulog, iyon ang maibibigay na kategorya sa
iyo. Kung wala kang naihulog, ang kalaban ang
pipili. Kailangang sunod-sunod mo munang
maihulog ang mga bola sa iyong kategorya bago
ang ikawalo, kung naihulog mo ito nang hindi
sinasadya, ikaw ay talo, kung naihulog mo naman
ito sa sargo pa lamang, panalo ka. Ito pa ang
ibang dahilan ng ikakatalo mo:
- Kung naihulog mo ito sa butas ng kalaban.
- Kung ang inaasinta mo ay ang otso ngunit ang
pato ay tumama muna sa ibang bola bago tamaan
ng ika-walo.
- Kung maihulog mo ang pato bago tamaan ang
otso.
Masyado mang sensitibo ang larong ito, hahasain
naman nito ang galing mo sa eksaktong pag-
aasinta ng bola
(Mizerack,1982)(kulturangpop.blogspot.com).
Epektus Epekto, direksyon o paraan ng pagpapaikot na
(Espanyol: Efecto, efectos) naidudulot sa bola
Fair play Walang daya
Hardwin Sunod-sunod na panalo sa isang set na sugal
Ilong Natamaan ng bola ang matulis na bahagi ng butas
o side pocket
Jump Shot Ito ay ang pagtira sa may itaas na bahagi ng pato
na nagreresulta ng pagtalon ng pato
Kalaw Hindi magaling, kalawangin
Karambola Paggamit ng bola 9mano o pato upang maipasok
(Espanyol: carambola; pa ang ibang bola
English: French Pool)
Kombinasyon Tawag sa tira o shot kapag naihulog ang ikatlong
 bola matapos direktang tamaan ng pato ang
ikalawang bola
Kondisyon Maganda ang ipinapakitang tira ng isang
manlalaro; nasa kondisyon.
Lamang Mas magaling na manlalaro
Last ball Isang bola na lamang ang kailangan maipasok
upang manalo sa laban
Maghanda (Prepare) Ito ay nangangahulugang maghanda para sa
susunod na gagawing pagtira.
Malambot ang kamay Baguhan
Money Ipusta ang lahat ng pera ng manlalaro
Nine Ball Ito ang pinakapaboritong laruin ng mga mahilig
magsugal. Mabilis kasi ang pera dito at mabilis
lang din ang larong ito. Sa simula, nakaayos ang
bola sa isang diamond-position na ang ika-siyam
na bola ang nasa gitna at ang uno ang nasa apex.
Layuning maipasok ang bola mula sa
pagkakasunod-sunod hanggang sa nuwebe. Kung
iyong naipasok ang nuwebe sa unang sargo pa
lamang, panalo ka. Kaya’t sa larong ito, ang sargo
ang pinaka-importante (Mizerack, 1982)
(kulturangpop.blogspot.com).
One hand Isang kamay lamang ang ginagamit ng manlalaro
sa pagtira ng bola
One-Pocket Ito ay isang uri ng laro sa bilyar kung saan bago
magsimula ang laban ang bawat manlalaro ay
pipili ng kanya-kanyang butas na paghuhulugan ng
bola. Ang unang makawalong bola ang itatanghal
na panalo (Mizerack,1982)
(kulturangpop.blogspot.com).
Pocket log Tumutukoy sa 3 bolang napakalapit
(poolmaniac.net).
Petting Paglalaro nang malumanay upang panatilihin ang
mga bola sa butas/bulsa (poolmaniac.net).
Placing Nangangahulugan itong
10 safety/ defensive shot; sa
larong bilyar; ito ang pagpupwesto nang maganda
sa isang pato.
Seven Ball Sa laro namang ito, ang pitong bola lamang ang
 gagamitin. Nakaayos ito nang halos pabilog at
nasa gitna ang 7-ball o siyete. May
pagkakahalintulad ito sa larong Nine Ball. Ang
layunin ay ang maipasok ang 7 sa butas ng piniling
banda matapos maipasok ang 1-6 na bola. Sa
larong ito, kailangang matuto kang manuhin ang
bola upang lumapit sa puwesto malapit sa iyong
banda (Mizerack, 1982)
(kulturangpop.blogspot.com).
Tirador Ito ay tumutukoy sa isang mahusay at magaling na
manlalaro ng bilyar; mahusay umasinta o tumira
Talahanayan 3. Iba Pang Katawagan/ Ekspresyon sa Larong Bilyar.
Mula sa mga naitalang salita sa talahanayan 1-3, itinala naman sa
talahanayan 4 ang mga ito para suriin batay sa pinagmulang wika at kung ano
ang naging paraan ng pagkakabuo o pagkakalikha sa salita.
Blg. Salita Pinagmulan Paraan ng Pagbuo o Paglikha
1 alanganin Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: uncertain
2 backhand style Ingles Direktang panghihiram
3 bad shot Ingles Direktang panghihiram
4 ball in hand Ingles Direktang panghihiram
5 batak Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: well-trained
6 billiard ingles Ingles Pinaghalong Filipino at Ingles
7 bilyaran Ingles, Paglalapi sa Salitang
Espanyol Binaybay/Hiram
Billiard (Ing), Billar (Esp) – bilyar
bilyar + -an
8 bilyarista Ingles, Paglalapi sa Salitang Binaybay/
Espanyol Hiram
Billiard (Ing), Billar (Esp) – bilyar
bilyar + -ista
9 bola Ingles Pagtutumbas ng Filipino
Eng: ball
11
10 bola mano Cebuano Pagtutumbas ng Wikang Katutubo
11 bounce Ingles Direktang panghihiram
12 breaking Ingles Direktang panghihiram
13 bridge Ingles Direktang panghihiram
14 bulsa/butas Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: pocket
15 chance Ingles Direktang panghihiram
16 corner pocket Ingles Direktang panghihiram
17 cushion Ingles Direktang panghihiram
18 dehado Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
dejado – de(h)ado
19 depensa Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
defensa – de(p)ensa
20 dikit Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: close or near each other
21 distansya Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
distancia – distan(sy)a
22 eight-ball Ingles Direktang panghihiram
23 ekstensyon Ingles Pagbabaybay sa Filipino
extension – e(ks)ten(sy)on
24 epektus Espanyol Pagbabaybay sa Filipino, Palit-
Ponema [o - u]
efectos – e(pek)t(u)s
25 fair play Ingles Direktang panghihiram
26 foot spot Ingles Direktang panghihiram
27 good shot Ingles Direktang panghihiram
28 hardwin Ingles Direktang panghihiram
29 ilong Filipino Likhang katawagan
30 jump shot Ingles Direktang panghihiram
31 kalaw Filipino Likhang ekspresyon,
Pagkakaltas
kalawangin – kalaw(angin)
32 kapos Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: lack, inadequate
33 karambola Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
carambola – (k)arambola
34 kombinasyon Espanyol Pagbabaybay sa Filpino
combinacion – (k)ombina(sy)on
35 kondisyon Espanyol Pagbabaybay sa Filpino
Condicion – (k)ondi(sy)on
36 Lamang Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing:
12 ahead of, advantage
37 last ball Ingles Direktang panghihiram
38 maghanda Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: prepare
39 malambot ang Filipino Likhang ekspresyon
kamay
40 mintis Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: failed but almost touched
41 money Ingles Direktang panghihiram
42 nine ball Ingles Direktang panghihiram
43 one hand Ingles Direktang panghihiram
44 one pocket Ingles Direktang panghihiram
45 pasok Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: inserted
46 pass out Ingles Direktang panghihiram
47 pato Filipino Pagkakaltas
pamatos – pa(ma)to(s) – pato
48 petting Ingles Direktang panghihiram
49 pinya Espanyol Pagbabaybay sa Filpino
Piña – pi(ny)a
50 placing Ingles Direktang panghihiram
51 pocket Ingles Direktang panghihiram
52 (pocket) billiard Ingles Direktang panghihiram
table
53 pocket log Ingles Direktang panghihiram
54 pulbos Espanyol Pagbabaybay sa Filipino, Palit-
Ponema [o – u; v – b]
polvos – p(u)l(b)os
55 puwersahin Espanyol Paglalapi sa Salitang
Binaybay/Hiram
Fuerza – puwersa + -in
56 rack Ingles Direktang panghihiram
57 sablay Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: miss, fail to hit
58 sargo Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: break
59 sayad Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: touch the side, top or bottom
60 scratch Ingles Direktang panghihiram
61 seven ball Ingles Direktang panghihiram
62 side pocket Ingles Direktang panghihiram
63 tako Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
13
taco – ta(k)o
64 tapiti Cebuano Pagtutumbas ng Wikang Katutubo
65 tirador Espanyol Pagbibigay ng Kahulugan
Eng: shooter
65 tiririt Filipino Likhang kawatagan
66 tisa Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
tiza – ti(s)a
67 adjustment Ingles Direktang panghihiram
68 posisyon Ingles Pagbabaybay sa Filipino
position – posi(sy)on
69 anggulo Espanyol Pagbabaybay sa Filipino
angulo – ang(g)ulo
70 tira/ asinta /tama Ingles Pagtutumbas sa Filipino
Ing: shot/ aim/ hit
Talahanayan 4. Pinagmulan at Paraan ng Pagkakabuo o Pagkakalikha.

Mapapansin sa talahanayan 4 na karamihan sa mga salitang naitala ay

hiniram mula sa ibang wika kagaya ng Ingles at Espansyol. Lamang, may
mga salita sa Ingles na direktang hiniram at hindi binaybay sa Filipino, hindi
kagaya ng mga salitang hiniram sa Espanyol. Karamihan naman sa mga
salitang Espanyol ay hindi nanatili sa orihinal nitong anyo ng pagkakasulat o
pagkakabaybay. Nakabaybay sa Filipino ang mga salitang galing sa Espanyol
sa pamamagitan ng pagpapalit ng katinig. Ilang halimbawa nito ay ang
pagpapalit ng K sa C (carambola - karambola), P sa F (defensa - depensa), at
ng kambal-katinig na SY sa C (distancia - distansya), LY sa LL (billar - bilyar),
at NY sa Ñ (piña - pinya). Mayroon ding pagpapalit ng titik o ponema base sa
tunog kagaya sa mga salitang kondisyon at distansya mula sa orihinal na
condicion at distancia, o pulbos para sa polvos. Bukod pa rito, mayroon ding
paglalapi na naganap sa ibang salitang naitala. Kagaya sa mga salitang
bilyaran at bilyarista, mula sa pagbabaybay ng salitang billar patungong
bilyar, nilapian ito ng –ista at –an para makabuo ng panibagong salita.

Dagdag pa sa mga nabanggit, makikita rin ang pagtatangka upang isa-

Filpino ang mga salita sa larong bilyar sa pamamagitan ng pagtutumbas sa
mga dayuhang salita gamit ang ilang katutubong wika ng Pilipinas. Isang
halimbawa ay sa salitang bola mano at tapiti na kapwa wikang Bisaya.
Gayundin naman, sa pagtutumbas gamit ang wikang Tagalog/Filipino,
tinapatan ng mga konsepto o katawagang Filipino14 ang mga banyagang salita
kagaya ng bola para sa ball, butas/bulsa para sa pocket atbp. at binuo rin ang
mga ekspresyong Filipino para ilarawan ang mga sitwasyon, kilos o galaw,
pangyayari at katangian sa loob ng larong bilyar kagaya ng kalaw
(kalawangin), malambot ang kamay (baguhan), at iba pa.

Mula sa pag-aangkat o panghihiram mula sa ibang wika, lokal man o

banyaga, nalokalisa ang larong bilyar sa tulong na rin ng pagbabaybay ng
mga salita sa Filipino at paglikha ng mga konsepto na mabilis mauunawaan
ng mga manlalaro. Sa pamamagitan nito, masasabing unti-unti ay hindi na
nagiging dayuhan para sa mga Pilipino ang larong bilyar, partikular ang
sistema ng paglalaro rito at mga salita o terminolohiyang mayroon ito. Kaya
naman, masasabing mabilis na ring mauunawaan ng mga baguhan sa larong
ito ang ilang konsepto at salita tungkol dito.

KONKLUSYON

Mula sa pangangalap ng mga salita at pagsusuri sa mga ito, masasabing

lumalago ang wikang Filipino sa larangan ng pampalakasan, partikular sa
larong bilyar. Bagaman banyaga ang larong ito, nagkaroon ito ng lokalisasyon
kaya naman mas lalo itong nilaro at tinangkilik ng mga Pilipino.

Sang-ayon kay Santiago (1987), ang wika ay napakahalaga sa buhay ng

tao dahil wika ang kaniyang ginagamit sa pagdukal ng karunungan at
pakikipag-ugnayan sa kapwa. Mula rito, makikita ang mahalagang papel ng
wika para makalahok ang mga tao sa nabubuong kultura kagaya ng paglalaro
ng bilyar. Ito ang nagsisilbing susi para maunawaan ng tao ang sistema ng
laro, ang mga katawagang mayroon dito pati na rin ang mga ekspresyong
binubuo ng mga manlalaro nito.

Binanggit naman ni Galang (2007) na ang wika ay dinamiko at patuloy na

nagbabago dahil ito ay buhay. Mula rito, makikita ang kahusayan ng wiakng
Filipino para maiangkop ang larong ito sa kulturang mayroon ang mga Pilpino.
Isang patunay lamang dito ang mga naging panghihiram ng wikang Filipino sa
15
mga banyagang wika kagaya ng Ingles at Espanyol, lalo’t higit sa
pagbabaybay ng mga banyagang salitang pambilyar patungo sa Filipino. At
maliban dito, nakabuo rin ng mga katawagan o ekspresyong maka-Filipino sa
larong ito dahil nakalunan sa Pilipinas ang paglalaro nito. Kaya nga, hindi
mapigilan ang pag-usbong ng varayti sa larong bilyar dahil patuloy at patuloy
na ginagamit ng tao ang wika sa paglalaro nito ng bilyar.

Bukod sa mga bagay na ito, makikita ang kahalagahan ng isang lugar o

pook para kupkupin ang isang ipinapanganak na varayti ng wika. Sa
pamamagitan nito, napapayagan ang malayang interaksyon at pagpapalitan
ng ideya at ekspresyon sa pagitan ng mga manlalaro. Sa kalaunan,
nakatutulong ito para mabuo ang varayti ng wika na tiyak sa mga lugar na
kauri nito. Isang halimbawa rito ang mga bilyaran sa kanto at sugalan.

Bagaman nagsimula sa mababang anta sang larong bilyar, patuloy itong

pinatataas para kilalanin bilang marangal na isports. Nakapagtampok na ito
ng kahusayan ng mga Pilipino sa paglalaro at gayundin, naitampok din nito
ang pagbabago at pag-unlad sa wikang Filipino.

Sa pamamagitan ng patuloy na paglalaro ng bilyar at paghahasa ng mga

bagong manlalaro nito, tiyak na matutupad ang pagsasapubliko nito na
magpapakita ng kagandahan nito. At habang dumarami ang access ng mga
tao sa larong ito, naisasapubliko rin ang kaunlaran ng wikang dala-dala nito.

SANGGUNIAN

Basco, K. (2018 Apr 19). Bilyar, 'di lang larong pangtambay at pangpustahan.
ABS-CBN News. Retrieved from https://news.abs-
cbn.com/sports/04/19/18/bilyar-di-lang-larong-pangtamb ay-at-
pangpustahan

n.a. (2018 Oct 18). Wika sa larangan ng larong basketbol. Wordpress.

16
Retrieved from
https://wikangsports619618895.wordpress.com/2018/10/02/wika-ng-isport
s-ang-epekto-ng-wika-sa-larangan-ng-larong-basketbol/
Galang, T. et. al. (2007). Pagbasa at pagsulat tungo sa pananaliksik. 84-86
P. Floretino St. Sta. Mesa heights QuezonCity. Rex Printing Company Inc.

GMA News. (2014 Sety 16). SONA: suporta para sa billiards dito sa
pilipinas, kulang daw. [Video]. YouTube. Retrieved from
https://www.youtube.com/watch?v=DJ3ED9NtuAo

Pool Master. (2018 Dec 11). Terminology - mastering pool - lesson 2.

[Video]. YouTube. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?
v=Z91vdj4pc68

PTV. (2018 Okt 30). Batang pool player nagpasikat. [Video]. YouTube.
Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=zaxT_W9gqjk

Rossen, J. (2016 May 10). What’s the difference between pool and billiards.
Retrieved from https://www.mentalfloss.com/article/582807/whats-
difference-betwee n-pool-and-billiards

Santiago, A. (1987). Panimulang Lingwistika sa Filipino. 856 Nicanor Reyes

Sr. St. Manila Phil. Rex Book Store.
Shammos, M. (n.d.). A brief history of the noble game of billiards. Retrieved
from https://bca-pool.com/page/39

The Maestro. (2016 Dec 17). Maestro billiard tutorial. [Video]. YouTube.
Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=OWA7tQxSIfQ

World of Pool and Billiards. (2019 Jun 11). The difference between pool
and billiards. [Video]. YouTube. Retrieved from
https://www.youtube.com/watch?v=kw11po7QqIo

17
Iba pang link:
http://www.poolmaniac.net/ph/poolrules.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Cue_sports
https://tl.wikicell.org/jugar-billar-502
https://www.academia.edu/36233445/Filipino_2_thesis_format
https://www.academia.edu/36233445/Filipino_2_thesis_format
https://www.futbolinesybillares-encasa.com/terminos-billar-vocabulario/

DOKUMENTASYON

18
19
20
21