Задачи 2 Колоквиум Економски

доц.
д-р Самоил Малчески Математика за бизнис
Пример 3. а) За функцијата y  4 x3  12 x 2  e x имаме

y '  (4 x3  12 x 2  e x ) '  (4 x3 ) ' (12 x 2 ) ' (e x ) '
.
 4  3x31  12  2 x 21  e x  12 x 2  24 x  e x .
б) За функцијата y  x 1 имаме:
x 2 1
x 1 ) '  ( x 1) '( x 1)  ( x 1) '( x 1) (1 0)( x 2 1)  (2 x  0)( x 1)
2 2
y'  ( 
x 1
2
( x 1)
2 2
( x 2 1)2
 x 2 1 2 x 2  2 x  1 x2
2
2 x .
( x 2 1) 2 ( x 1) 2
в) За функцијата
y  e x cos x  3x4 sin x
имаме
y '  (e x cos x  3x 4 sin x) '  (e x cos x) ' (3 x 4 sin x) '
 (e x ) 'cos x  e x (cos x) ' 3( x 4 ) 'sin x  3x 4 (sin x) '
 e x cos x  e x sin x  12 x3 sin x  3x 4 cos x.
г) Нека y  tg x . За секој x  2  k , k  Z добиваме:

(sin x ) 'cos x (cos x ) 'sin x
 cos x 2sin x 
2 2
y '  (tg x) '  ( cos
sin x ) ' 
2
1 .
x cos x cos x cos2 x
Аналогно, за секој x    k , k  Z добиваме (ctg x) '   1 .■

sin 2 x
( x 1)2
Пример 5. б) За функцијата f ( x)  x
пресметај 0,001 f '(0,01) .
Решение. Имаме
( x 1)2
f ( x)  x
 x 2 x x 1  1  2 x 1/ 2  x 1 ,
па затоа
f '( x)  (1  2 x 1/ 2  x 1 ) '  2( 12 ) x 3/ 2  (1) x 2  1 3  12 .
x x
Според тоа,
f '(0, 01)  1  1 2  1000  10000  9000 ,
0,013 0,01
па затоа
0,001 f '(0,01)  0,001 (9000)  9 .
Пример 6. Да ја разгледаме функцијата y  ( x2  1)sin x .
Решение. Бидејќи x 2  1  0 , за секој x  R можеме да логаритмираме. Притоа добиваме

ln y  sin x ln( x  1) , од што следува
2
y'
 cos x ln( x 2  1)  2 x2sin x ,
y x 1
односно y '  ( x 2  1)sin x [cos x ln( x 2  1)  2 x2sin x ] . 

x 1
Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 1 од 35

доц. д-р Самоил Малчески Математика за бизнис
Пример 7. Најди y ' ако:

а) y  ( x2  3)25 , б) y  (1  2 x )4 , в) y  ( xx 11 )5 ,
г) y  x 2 1 .
x 2 1
Решение. а) Имаме:
y '  [( x 2  3)25 ]'  25( x 2  3)251  ( x 2  3) '
 25( x 2  3)24  (2 x  0)  50 x( x 2  3)24 .
б) Имаме:
4(1 2 x )3
y '  [(1  2 x )4 ]'  4(1  2 x ) 41 (1  2 x ) '  4(1  2 x )3 (0  2 1 )  .
2 x x
в) Имаме:
( x 1) '( x 1) ( x 1) '( x 1)
y '  [( xx11 )5 ]'  5( xx11 )4 ( xx11 ) '  5( xx11) 4  5( xx11) 4 2 2 .
( x 1)2 ( x 1)
г) Имаме:
x 2 1 2 x ( x 2 1)  2 x ( x 2 1)
 x 2 1 
2
y '  ( x2 1 ) '  ( x2 1 ) ' 
2 2
1  2x .
x 1 2 x 2 1 x 1 2 x 1
2 ( x 1)
2 2
x 1 ( x 1)
2 2
x 2 1
Пример 8. а) За параметарски зададената функција x  3t , y  6t  t 2 најди y x'
xt'  3 , yt'  6  2t ,
па затоа
yt' 6  2t
y x'   .
xt' 3
б) Ако x  a cos t , y  b sin t , 0  t  2 , најди y x' .
Решение. Од
xt'  a sin t , yt'  b cos t ,
добиваме:
y x'   ba cos t   b ctg t , 0  t   . ■
sin t a 2
Пример 9. Најди го изводот на функцијата y  f ( x) која е имплицитно зададена со равенката

x2  3xy  y 2  1  0 .
Решение. Диференцираме по x , при што сметаме дека y е функција од x и добиваме

( x 2  3 xy  y 2  1) '  0 ' т.е. 2 x  3 y  3xy ' 2 yy '  0 од каде наоѓаме y '(3x  2 y)  (2 x  3 y) , т.е.
2 x 3 y
y '   3x2 y . ■

Пример 10. а) Ако y  xn , најди втор и n-ти извод.
y '  nx n 1 , y ''  ( y ') '  (nx n 1 ) '  n(n  1) x n 2 , ..., y ( n)  n!,
y ( n 1)  y ( n  2)  ...  0.
б) Ако y  a x , a  0, најди втор и n-ти извод.
y '  a x ln a, y ''  (a x ln a) '  a x ln 2 a, ..., y(n)  a x ln n a,
за секој природен број n . Јасно, ако a  e , тогаш (e x )(n)  e x , за секој природен број n . ■
Пример 11. а) Ако y  xe x , најди втор и n-ти извод.
y '  ( xe x ) '  1 e x  xe x  ( x  1)e x ,
па за вториот извод добиваме:
y ''  ( y ') '  [( x  1)e x ]'  (1  0)e x  ( x  1)e x  ( x  2)e x .
Продолжувајќи ја постапката, со помош на математичка индукција, може да се докаже дека
y(n)  ( x  n)e x , за секој n  N .
б) Ако y  x ln x , најди втор и трет извод.
y '  ( x ln x) '  1 ln x  x  1x  ln x  1 ,
па за вториот извод добиваме:
y ''  ( y ') '  (ln x  1) '  1
x
0 1
x
.
Третиот извод на оваа функција е
y '''  ( y '') '  ( 1x ) '  ( x 1 ) '  1  x 11   x 2  21 . ■
x
Пример 12. За параметарски зададената функција y  3t  t 3 , x  3t 2 најди y xx

''
.
Решение. Имаме yt'  3  3t 2 , ytt''  6t , xt'  6t , xtt''  6 и ако замениме во формулата за
параметарски зададени функции за вториот извод по x добиваме:
ytt'' xt'  yt' xtt'' 6t 6t 6(33t 2 ) 6(6t 2 33t 2 ) 2
3 2
1 .
''
y xx      3t t ■
xt'3 (6t ) 3
216t 3 36t 3 12t 3
Пример 13. а) Првиот диференцијал на функцијата f ( x )  x3 е

df ( x)  f '( x)dx  3x2 dx .
б) Диференцијалот на функцијата f ( x )  e x е
df ( x)  f '( x)dx  e x dx. ■

Пример 14. Приближно пресметај го 10 .
Решение. Да ја разгледаме функцијата f ( x)  x . Земаме x  9, dx  1 и како f '( x)  1

2 x
наоѓаме:
10  9  1  9  1 1  3  16  3,166(6) ,
2 9
додека 10  3,1662276601... . ■
Пример 15. а) Дали може за функцијата f ( x)  3 x 2  x 2 да се примени теоремата на Рол?
Решение. Таа е непрекината на интервалот [1,1] и притоа важи f (1)  f (1) . Меѓутоа,
f '( x)  2  2x ,
33 x
што значи дека првиот извод не постои во точката x  0 , па затоа не може да се примени
теоремата на Рол.
б) Дали може за функцијата f ( x)  ( x  3)( x  2)( x  1) да се примени теоремата на Рол?
Решение. Таа е непрекината на интервалот [3,1] и има извод на интервалот (3,1) . Од

теоремата на Рол следува дека постои   (3,1), таков што f '( )  0 . Понатаму,
f '( x)  [( x  3)( x  2)( x  1)]'  ( x  2)( x  1)  ( x  3)( x  1)  ( x  3)( x  2)
 3x 2  8 x  1
и од f '( x)  0 наоѓаме
x1,2  8 66412  43 13 ,
што значи дека постојат две точки кои за разгледуваната функција ја задоволуваат теоремата
на Рол. ■
Пример 17. Докажи дека за секој x  R важи e x  1  x , при што знакот за равенство важи ако и
само ако x  0 .
Решение. Нека x  0 . Сега од теоремата на Лагранж за функцијата f (u )  eu , u  [0, x] следува

дека постои   (0, x), таков што
e x  e0  e ( x  0)  x ,
бидејќи e  1 . Значи, за x  0 важи e x  1  x .
Нека x  0 . Сега од теоремата на Лагранж за функцијата f (u )  eu , u  [ x, 0] следува дека
постои   ( x,0), таков што
e0  e x  e ( x  0)   x ,
бидејќи e  1 и  x  0 . Значи, за x  0 важи e x  1  x .
Според тоа, при x  0 важи e x  1  x , а за x  0 имаме e0  1  1  0 , т.е. важи знак за равенство.
■

Пример 18. а) Ќе ја пресметаме границата lim x3  3 x 2  2 x .

x 2 x  x 6
2
Решение. Имаме:
l.p.
x3 3 x 2  2 x ( x3  3 x 2  2 x ) ' 3x2 6 x  2
lim  ( 00  ?)  lim  lim  124121 2   52 .
x 2 x  x 6 ( x  x 6) ' x 2 2 x 1
2 2
x 2
б) Ќе ја пресметаме границата lim e x  e x  2 .

x0 x2
l.p.
x (e x  e x  2) ' x
lim e  e 2  2  ( 00  ?)  lim  lim e 2xe  ( 00  ?)
x x
2
x 0 x x 0 ( x ) ' x 0
l.p.
(e x e x ) ' x
 lim e 2e  1.
x
 lim
x 0 (2 x ) ' x 0
в) Ќе ја пресметаме границата lim ln 5 x .

x0 ctg x
l.p. 1
lim ln 5 x  ( 
(ln 5 x ) '

 ?)  lim ( ctg x ) '  lim x
1
  lim sinx x lim sin x  1  0  0 .
x 0 ctg x x 0 x 0 x 0 x 0
sin 2 x
г) Ќе ја пресметаме границата lim (ctg x  1x ) .

x 0
l.p.
lim (ctg x  1x )  lim x cosx sinx sin x  ( 0  ?)  lim ( x cos x sin x ) '
x 0 x 0 x 0 x 0 ( x sin x ) '
 lim cossin x  x sin x cos x   lim x sin x  ( 00  ?)

x 0 x  x cos x sin x  x cos x
x 0
l.p.
( x sin x ) '
  lim (sin x  x cos x ) '   lim cossin x  x cos x  02  0.
x 0 x 0 x  cos x  x sin x
д) Ќе ја пресметаме границата lim x ln x .

x 0
l.p. 1
lim x ln x  (0    ?)  lim ln1 x  ( 
(ln x ) '

 ?)  lim 1  lim x1   lim x  0 . ■
x 0 x 0 x x 0 ( x ) ' x 0  2 x 0
x
Пример 19. Да ја разложиме функцијата f ( x)  11x според Маклореновата формула.
Решение. Да забележиме дека

1
1 x
 1  x  x 2  ...  x n  ..., | x | 1 .
Ако ставиме

n 1
rn ( x)  x n 1  x n  2  ...  x1 x , | x | 1 ,
добиваме:
1
1 x
 1  x  x 2  ...  x n  rn ( x), | x | 1 (1)
rn ( x )
и бидејќи lim n
 lim 1xx  0 добиваме дека претставувањето (1) е Маклореновото
x0 x x0
разложување на функцијата f ( x)  11x . ■
Пример 20. Да ја разложиме функцијата f ( x )  e x според Маклореновата формула.
Решение. Бидејќи за функцијата f ( x )  e x важи (e x )(n)  e x , добиваме f (n) (0)  1, n  1, 2,... , па

затоа
2 3 n
e x  1  x  x2!  x3!  ...  xn !  rn ( x), x  0, (1)
f ( n 1) ( x ) n 1 x
каде rn ( x)  ( n 1)!
x  (ne1)! x n1, 0    1 . Ако во формулата (1) x го замениме со  x ,
добиваме:
e x  1  x  x2!  x3!  ...  (1)n xn !  rn ( x),
2 3 n
x0. ■
Пример 23. Да се пресмета e со точност до 104 .
Решение. Имаме e x  1  x  x2 3 n
 x3!  ...  xn !  rn ( x), x  0 т.е. Маклореновата формула со
2!
остаточен член во форма на Лагранж, па затоа
2 n
e x  1  1!x  x2!  ...  xn ! ,
при што грешката е дадена со
x
| rn || ( ne1)! x n 1 |, 0    1 .
Ако ставиме x  12 , добиваме:

e  1  12  21  ...  n1 (1)
2 2! 2 n!
и

rn  e2 , 0  1.
2n 1 ( n 1)!

Од 0    1 и 2  e  3 следува e 2  2 , па затоа rn  1 . Треба да го определиме n, така што
2n ( n 1)!
rn  104 . Ако n  3 , тогаш r3  192

1 . Ако n  4 , тогаш r4  1920
1 , а ако n  5 , тогаш
r5  1
23040
 104 . Според тоа, за да го определиме e со точност до 104 , доволно е во (1) да ги
земеме првите шест собирци. Притоа добиваме:
e  1  12  21  31  41  51  1, 648697917 . ■
2 2! 2 3! 2 4! 2 5!
Пример 24. а) Испитан монотноност на f ( x)  x  sin x .

Решение. За функцијата f ( x)  x  sin x имаме f '( x)  1  cos x и како | cos x | 1 , за секој реален
број x , добиваме дека f '( x)  0 за секој реален број x . Сега, од теорема за монотоност на
функции следува дека оваа функција монотоно расте на целата реална права.
б) Испитај монотоност на f ( x)  xe x .
Решение. За функцијата f ( x)  xe x имаме

f '( x)  e x  xe x  (1  x)e x .
Бидејќи e x  0 , за секој реален број x , од x  1 следува f '( x)  0 , што значи дека функцијата
f ( x)  xe x монотоно опаѓа на интервалот (1, ) , а од x  1 следува f '( x)  0 , што значи дека
функцијата f ( x)  xe x монотоно расте на интервалот (,1) . ■
Пример 25. Ќе ги определиме екстремните вредности на функцијата

f ( x )  x 4  4 x3  4 x 2 .
а) Го наоѓаме првиот извод на функција f '( x)  4 x3  12 x2  8x и ја решаваме равенката

f '( x)  4 x3  12 x2  8x  0 ,
со што ги наоѓаме стационарните точки. Последната равенка е еквивалентна на равенката
4 x( x2  3x  2)  0 од каде наоѓаме x1  0 и x 2  3x  2  0 . Решенија на квадратната равенка се
x2  1 и x3  2 , што значи дека x1  0 , x2  1 и x3  2 се стационарни точки на функцијата.
б) Го наоѓаме вториот извод на функцијата и го испитуваме неговиот знак во стационарните

точки. Имаме f ''( x)  12 x2  24 x  8 , па затоа:
1. од f ''( x1 )  f ''(0)  8  0 следува дека во x1  0 функцијата има минимум, кој е
еднаков на f (0)  04  4  03  4  02  0 ,
2. од f ''( x2 )  f ''(1)  4  0 следува дека во x2  1 функцијата има максимум, кој е
еднаков на f (1)  14  4 13  4 12  1 и
3. од f ''( x2 )  f ''(2)  8  0 следува дека во x2  2 функцијата има минимум, кој е
еднаков на f (2)  24  4  23  4  22  0 . 
Пример 26. а) Најди примитивна функција на F ( x)  x5 .

5
Решение. Функцијата F ( x)  x5 е примитивна функција за функцијата f ( x)  x 4 на целата

5
реална права, бидејќи
5
F '( x)  ( x5 ) '  x 4 .
б) Најди примитивна функција на F ( x)  e x

Решение. Функцијата F ( x)  e x е примитивна за функцијата f ( x )  e x на целата реална права,

бидејќи
F '( x )  (e x ) '  e x .
в) Најди примитивна функција на F ( x)  1 ln | x a |

2a xa
Решение. Функцијата F ( x)  1 ln | x a | е примитивна за функцијата f ( x)  1 , за x  a ,

2a xa x2 a2
бидејќи F '( x)  f ( x), провери. ■
Таблични интеграли
 x 1  C,   1 ,
x
 x dx   a dx  ln a  C , a  0, a  1 ,
x a
 1
  ln | x | C ,  x2  a 2  1a arctg a  C ,
dx dx x
x
 x 2  a 2   1a arcctg a  C ,
dx x
 e dx  e  C ,
x x
 sin xdx   cos x  C ,  x2 a2  21a ln

dx x a
xa
C ,
 cos xdx  sin x  C , 

dx  arcsin ax  C , | x | a ,
a2  x2
Пример 27. а) Имаме:

1 x )2 dx   12 x2 x dx   ( 12  2 1x  1)dx   x 2 dx  2 dx
2
( x x
  dx
x x
2 1
 x21  2 ln | x |  x  C   1x  2 ln | x |  x  C.
б) Имаме:
 (4sin x  3  5x  1x  x221)dx  4 sin xdx  3 dx  5 x dx   x  2 x2 1
4 4 dx dx
 4cos x  3x  x5  ln | x | 2arctg x  C.
в) Имаме:
 ( x  1) dx   ( x  2 x  1)dx   ( x  2 x  1)dx
2 1 1/ 2
1 1 3
 x11  2 x1
2
 xC  x2  4 3x  x  C.
11 1 2
2
x
г) Имаме:  e x (1  e 2 )dx   (e x  12 )dx  e x  1x  C .
x x
д) Имаме:
1cos3 x 3
dx   ( 12  cos2 x )dx   ( 12  cos x)dx  tg x  sin x  C .
 cos 2 x cos x cos x cos x
ѓ) Имаме:
1 2 x 2 x 2 1 x 2 x2 1 x 2
 x2 (1 x2 ) dx   x2 (1 x2 ) dx   ( x2 (1 x2 )  x2 (1 x2 ) )dx
  ( 1 2  12 )dx  arctg x  1x  C. ■
1 x x

Пример 28. а) Ќе го пресметаме интегралот  (3x  2)12 dx .

Воведуваме замена 3x  2  t и добиваме (3x  2) ' dx  (t ) ' dt , т.е. 3dx  dt од каде што следува
dx  13 dt . Според тоа,
(3 x  2)
13 13 13
 (3x  2) dx   t  13 dt  13  13  C  39  C  39  C .
12 12 t t
б) Ќе го пресметаме интегралот  dx .
25 x
Воведуваме замена 2  5x  t и добиваме (2  5x) ' dx  (t ) ' dt , т.е. 5dx  dt од каде што следува
dx   15 dt . Според тоа,

dx   15  dt   15  2 t  C   52 2  5 x  C .
25 x t
в) Ќе го пресметаме интегралот  ln xx 2 dx .

Воведуваме замена ln x  2  t и добиваме (ln x  2)' dx  dt , т.е. dx
x
 dt од каде што следува
ln x  2 dx 2 (ln x  2)2
 x
  tdt  t2  C  2
C .
г) Ќе го пресметаме интегралот  x sin x2 dx .

Воведуваме замена x2  t и добиваме ( x2 ) ' dx  dt т.е. 2xdx  dt од каде што следува xdx  12 dt .
 x sin x dx  12  sin tdt   12 cos t  C   12 cos x  C .
2 2
д) Ќе го пресметаме интегралот  tg xdx . Имаме:
 tg xdx   cos x dx .
sin x
Воведуваме замена cos x  t и добиваме (cos x) ' dx  dt , односно sin xdx  dt , па затоа
 tg xdx   cos x dx     ln | t | C   ln | cos x | C .
sin x dt
t
ѓ) Ќе го пресметаме интегралот  esin x cos xdx .

Воведуваме замена sin x  t и добиваме (sin x)' dx  dt , т.е. cos xdx  dt . Според тоа,
e
sin x
cos xdx   et dt  et  C  esin x  C . ■
Пример 29. Ќе го пресметаме интегралот  2 x 33x 6 dx .

5 2
13 x  x
Од
(1  3x3  x6 ) '  9 x2  6 x5  3(3x2  2 x5 )  3(2 x5  3x2 ) ,
следува замената t  1  3x3  x6 . Имаме,  13 dt  (2 x5  3x 2 )dx , па затоа
2 x 5 3 x 2
 13x3  x6 dx   13    13 ln | t | C  C  13 ln |1  3x3  x6 | .
dt
t

Пример 31. Ќе го пресметаме интегралот  1 dx .

x 3 x
Воведуваме замена x  t 6 , dx  6t 5dt , и добиваме:

dx   36t 2 dt  6 3t 2 dt  6 tt1 dt  6 t t111 dt
5 5 3 3
 1
x 3 x t t t t
(t 1)(t 2 t 1)
 6 ( tt 11  t 11 )dt  6 (
3
t 1
 t 11 )dt
 6 (t 2  t  1  t 11 )dt  2t 3  3t 2  6t  6 ln | t  1| C
6 6
 2 x3  3 x 2  6 6 x  6 ln | 6 x  1| C
 2 x  33 x  6 6 x  6 ln | 6 x  1| C.
 1 dx  2 x  33 x  66 x  6 ln | 6 x  1| C . ■
x 3 x
Пример 32. Ќе го пресметаме интегралот  x dx  x .

e (3 e )
Ќе ја трансформираме подинтегралната функција

 e x (3e x )   e x (3e x 1)   3e x (3e x 1)  * .
dx e x dx 3e x dx
Воведуваме замена 3e x  t , 3e x dx  dt , и добиваме:

*   t (tdt1)   tt(t11)t dt   (1t  t 11 )dt  ln | t |  ln | t  1| C
 ln | t t 1 | C  ln 3e x  C.
3e x 1
x
Значи,  x dx  x  ln 3ex  C . ■
e (3 e ) 3e 1
Пример 33. Ќе го пресметаме интегралот  dx .

9 x 2 6 x  2

dx  dx  (*)
9 x 2 6 x  2 (3 x 1) 2 1
Воведуваме замена 3x  1  t , dx  dt
3
, и добиваме:
*  13  dt  13 ln(t  t 2  1)  C  13 ln(3 x  1  9 x 2  6 x  2)  C .

t 2 1
Значи,  dx  13 ln(3x  1  9 x 2  6 x  2)  C . ■
9 x 2 6 x  2
Пример 34. Ќе го пресметаме интегралот  dx .

4 x 3 x 2

dx  dx  dx  (*) .
4 x 3 x 2 1( x 2  4 x  4) 1( x  2) 2
Воведуваме смена x  2  t , dx  dt и добиваме:

(*)   dt 2  arcsin t  C  arcsin( x  2)  C
1t
Значи,  dx  arcsin( x  2)  C . ■
4 x 3 x 2

Пример 35. а) Ќе го пресметаме интегралот  x ln xdx .

Овој интеграл ќе го решиме со парцијална интеграција. Земаме:
u  ln x du  (ln x) ' dx  dx
x
и добиваме
dv  xdx v   xdx  2 .
x 2
Со замена наоѓаме:
x2 x 2  dx x2
 x ln xdx  2
ln x   2 x
 2
ln x  12  xdx
 x2 ln x  12 x2 C  x2 ln x  x2  C.
2 2 2 4
б) Ќе го пресметаме интегралот  ln( x 2  1)dx .

Овој интеграл ќе го решиме со парцијална интеграција. Земаме:
u  ln( x2  1) и добиваме: du  22 x dx
x 1 .
dv  dx v   dv   dx  x
Со замена наоѓаме:
2
x 11 2
 ln( x  1)dx  x ln( x  1)  2 x2 1dx  x ln( x  1)  2 x2 1 dx
2 2 x 2
 x ln( x 2  1)  2 (1  21 )dx  x ln( x 2  1)  2  x  arctg x   C.

x 1
Значи,
 ln( x  1)dx  x ln( x  1)  2 x  2arctg x  C . ■
2 2
Пример 36. а) Ќе го пресметаме интегралот  xe x dx .

Земаме
ux du  dx
и добиваме:
e dx  dv
x
v   e x dx  e x .
Ако замениме наоѓаме:
 xe dx  xe   e dx  xe  e  C .
x x x x x
б) Ќе го пресметаме интегралот  x sin xdx .

Земаме:
ux du  dx
dv  sin xdx v   sin xdx   cos x.
 x sin xdx   x cos x    cos xdx   x cos x   cos xdx   x cos x  sin x  C .
в) Ќе го пресметаме интегралот  x arctg xdx .

Земаме:
u  arctg x du  dx
1 x 2
dv  xdx v   xdx  x2 ,
2
па затоа

x2 arctg x   x2  dx2  x2 arctg x  12  x 121 dx

2 2 2
 x arctg xdx  2 1 x 1 x
2 2
 x2 arctg x  12  (1  1 2 )dx  x2 arctg x  12 (x-arctg x)  C.
1 x
г) Ќе го пресметаме интегралот  x sin3 x dx .

cos x
Ќе направиме парцијална интеграција со
u  x,
dv  sin x dx,
cos3 x
од што следува:
du  dx
x t
v   dv   sin3x dx (cos
 sin x  dt )    3  2 
dt 1 1 .
cos x t 2t 2 cos 2 x
Добиваме
 cos3 x dx  2 cos2 x  12  cos2 x  2 cos2 x  12 tgx  C . ■
x sin x x dx x
Пример 37. Ќе го пресметаме интегралот  x arctg( x  1)dx .

Со примена на методот за парцијална интеграција при
du  1 dx
u  arct g( x  1) x2  2 x 2
имаме:
dv  xdx v   dv   xdx  x2 ,
2
 x arctg  x  1dx 
x2 arctg (x +1)  12  x2 dx
2 x2  2 x 2
 x2 arctg  x  1  12  (1  2 x  2 )dx
2 x2  2 x  2
 x2 arctg( x  1)  2x  12  2 x  2 dx   *
2 x2  2 x  2
Сега смена x2  2 x  2  t , од што добиваме  2 x  2  dx  dt , па затоа
*  x2
2 2
arctg( x  1)  2x  12  dtt  x2 arctg( x  1)  2x  12 ln( x 2  2 x  2)  C .
Значи,
x2
 x arctg( x  1)dx  2
arctg( x  1)  2x  12 ln( x 2  2 x  2)  C . ■
x
Пример 38. Ќе го пресметаме интегралот  e dx .
Прво воведуваме смена x  t 2 . Имаме dx  2tdt , па затоа

 e dx   e 2tdt  2 te dt  * .
x t t
Ќе направиме парцијална интеграција со

u t du  dt
од што следува
dv  et dt v   dv   et dt  et .
Имаме,
*  2(tet   et dt )  2(tet  et )  C  2( xe x  e x )  C .
Значи,
 e dx  2( xe e x )C , x 0. ■
x x

Пример 39. Ќе го пресметаме интегралот  sin xdx .

Воведуваме смена x  t 2 и добиваме dx  2tdt , односно
 sin xdx   2t sin tdt  * .
Сега со парцијална интеграција, при
u t du  dt
добиваме:
dv  sin tdt v   dv   sin tdt   cos t ,
*  2  t cos t   cos tdt   2  t cos t  sin t   C  2sin x  2 x cos x  C .
Значи,
 sin xdx  2sin x  2 x cos x  C, x0. ■
Пример 40. Ќе го пресметаме интегралот  x x22x dx .

3 2
Бидејќи степенот на броителот е поголем од степенот на именителот, прво ги делиме

полиномите и добиваме:
x3  2 x 2 : x  2  x 2  4 x  8
 x3  2 x 2
 4 x2
4 x2 8x
 8x
8 x  16
 16
па затоа x3  2 x 2  x 2  4 x  8  x16 . Според тоа,

x2 2
x3  2 x 2 dx   ( x 2  4 x  8  x16
3
)dx  x3  2 x 2  8 x  16 ln | x  2 | C . ■
 x2 2
Пример 42. Ќе го пресметаме интегралот  dx 2 .

x ( x1)
Ја разложуваме рационалната функција на попрости дропки на следниов начин:

A( x 1)2  Bx ( x 1) Cx ( A B ) x 2  (2 A B C ) x  A
1  A  B  C
x 1 ( x 1)2
 
x ( x 1)2 x x ( x 1) 2
x ( x 1) 2
и го добиваме системот равенки:

A  B  0

2 A  B  C  0
A  1

чие решение е A  1, B  C  1 . Според тоа,
 x( x 1)2   ( x  x 1  ( x 1)2 )dx  ln | x |  ln | x  1|  x 1  C1 . ■
dx 1 1 1 1
Пример 43. Ќе го пресметаме интегралот  x3 12 dx .

3
x x
Имаме:
x3 1 x3  x 2  x 2 1 dx   ( x3  x 2  x3 12 )dx   (1  x3 12 )dx  x   x3 12 dx.
3 2 2 2 2
 x3  x2 dx   x3  x 2 x x x x x x x x

За интегралот I   x3 12 dx ја разложуваме подинтегралната функција на следниов начин:

2
x x
x 2 1 x 2 1 Ax ( x 1)  B ( x 1) Cx 2 ( AC ) x 2  ( B  A) x  B

  A  B  C
x 1
 
x3  x 2 x ( x 1)
2 x x2 x ( x 1)
2
x 2 ( x 1)
и го добиваме системот равенки

A  C  1

A  B  0
 B  1

чие решение е A  1, B  1, C  2 . Според тоа,
I   x3 12 dx   ( 1x  12  x21 )dx   ln | x |  1x  2 ln | x  1| C1 . ■
2
x x x
Пример 44. Ќе го пресметаме интегралот  dx2 .

x ( x 1)
Ја разложуваме рационалната функција на попрости дропки на следниов начин:

Bx C A( x 2 1)  ( Bx C ) x ( A B ) x 2 Cx  A
1  A    ,
x ( x 2 1) x x 2 1 x ( x 2 1) x ( x 2 1)
од каде го добиваме системот равенки:

A  B  0

C  0
A  1

чие решение е A  1, B  1, C  0 . Според тоа,
x 2 1t
 x( x2 1)   ( 1x  x2 1 )dx  ln | x |   x2 1 dx  (2 xdx dt )
dx x x
 ln | x |  12  dtt  ln | x |  12 ln | t | C1
 ln | x |  12 ln | x 2  1| C1  ln | x |  12 ln( x 2  1)  C1. ■
Пример 47. Ќе го пресметаме интегралот

1
2
 x dx .
0
1
Подинтегралната функција f ( x)  x 2 е непрекината на [0,1] , па затоа интегралот  x 2 dx
0
k
постои, што значи дека lim  f (i )xi постои и не зависи од изборот на точките i . Нека
k  i 1
  {xi }ik0 е поделба на [0,1], таква што xi  ix , i  1, 2,..., k , x  1k и да земеме

i  xi , i  1, 2,..., k . Тогаш
k k k k 
2 k ( k 1)(2k 1)
 f (i )xi   ki 2  1k  k13  i 2  6k 3
 1
3
,
i 1 i 1 i 1
1
па затоа  x 2 dx  13 . ■
0
Пример 48. а) Користејќи ја Њутн-Лајбницовата формула добиваме:

2 3 2 3 2 3 2
2
 ( x  x  1)dx  ( 3  2  x)|1  23  22  2  ( 13  12  1)
2 x x
1
 83  2  2  13  12  1  16 263 6  17
3
.
б) Користејќи ја Њутн-Лајбницовата формула добиваме:

1
 e dx  e |0  e  e  e  1 .
x x 1 1 0
0
в) Користејќи ја Њутн-Лајбницовата формула добиваме:

1 1
|0  arcsin 12  arcsin 02  6  0  6 .
1

dx  dx  arcsin 2x
0 4 x 0 2 x
2 2 2
г) Користејќи ја Њутн-Лајбницовата формула добиваме:

2 2 3
4 2 2 3 3
 ( x  x14 )dx   ( x  x )dx  ( 3  3 )|1  ( 3  31x3 )|1
2 2 x x x
1 1
23  1 3  ( 13  13 )  64241  131  24
3
 63  21 .
3 32 
31 8
д) Имаме:
e
e

dx
x
 ln x|1  ln e  ln1  1  0  1 . ■
1
e
Пример 49. а) Ќе го пресметаме интегралот  lnxx dx .
1
Воведуваме смена ln x  t и добиваме (ln x) ' dx  dt , т.е. dx

x
 dt . Понатаму, за x  1 имаме
t  ln1  0 , а за x  e , t  ln e  1 . Според тоа,
e 1
dx   tdt  t2 1 2 2
 12  02 

ln x 1 .
x 2 |0 2
1 0
0
б) Ќе го пресметаме интегралот  dx .
1 x
1
Воведуваме смена 1  x  t 2 и добиваме:

(1  x) ' dx  (t 2 ) ' dt , т.е. dx  2tdt .
Понатаму, 1  x  t и за x  1 имаме t  1  (1)  2 , а за x  0 , t  1  0  1 . Според тоа,
0 2 2
2

dx  
2tdt 2  dt  2t|1  2 2  2  2( 2  1) .
1 x t
1 1 1
1
в) Ќе го пресметаме интегралот  xdx .
1 x
0
Воведуваме смена x  t и добиваме dx  2tdt . Понатаму, t  x и за x  0 имаме t  0  0 , а за

2
x  1 , t  1  1 . Според тоа,

1 1 1 1 1
 2  tt1 dt  2  t t111 dt  2  ( tt 11  t 11 )dt
2 3 3 3
 1
xdx   t t2tdt
1
x
0 0 0 0 0
1 3 2 1
 2  (t 2  t  1  t 11 )dt  2( t3  t2  t  ln | t  1|)|0
0
3 2 3 2
 2( 13  12  1  ln |1  1|)  2( 03  02  0  ln | 0  1|)
 2( 56  ln 2)  53  2ln 2.
1 x
г) Ќе го пресметаме интегралот  e 2 x dx .
1 e
0
Воведуваме смена e  t и добиваме e x dx  dt . Понатаму, за x  0 имаме t  e0  1 , а за x  1 ,

x
t  e1  e . Според тоа,
1 e
x e 
 1e2 x dx   1t 2  arctg t|1  arctg e  arctg1  arctg e  4 . ■
e dt
0 1
1
Пример 50. а) Ќе го пресметаме интегралот  xe x dx .
0
Користиме парцијална интеграција dv  e dx и u  x , т.е. v   e x dx  e x и du  dx , па затоа

x
1 1
x1 x1 x1 x1
 xe dx  xe |0   e dx  xe |0  e |0  ( x  1)e |0  (1  1)e  (0  1)e  1 .
x x 1 0
0 0
2
б) Ќе го пресметаме интегралот  ln xdx .
1
Имаме,
2 2
2 2
 ln xdx  x ln x 1   dx  ( x ln x  x) 1  2 ln 2  1 .
1 1

3
в) Ќе го пресметаме интегралот  x dx .
 sin 2 x
4
Во методот на парцијална интеграција имаме, u  x и dv  dx , па затоа du  dx и

sin 2 x
v   dx2   ctg x . Според тоа,

sin x
  
3  3  3

x dx   x ctg x|     ctg xdx   x ctg x|   
3 3 cos x dx
 sin 2 x 4  4 
sin x
4 4 4
 
 (9 4 3)
  x ctg x| 3  ln | sin x | | 3  36
 12 ln 23 . ■
4 4

y
Пример 51. а) Ќе ја пресметаме плоштината на фигурата ограни-
чена со кривите y  x2 и y  x (црт. 11). Решенијата на равенката
1
x  x 2 се x1  0 и x2  1 , па затоа дадените криви се сечат во
точките (0,0) и (1,1) . Важи x  x 2 , па затоа
O 1 x
1 3 3 1
S   ( x  x 2 )dx ( 23 x 
2 x
3
)  13 .
0
0
Crt. 11
б) Да ја пресметаме плоштината на фигурата ограничена со правите
y  1 , y  2 , y  x  1 и кривата y 2  2 x (црт. 12).
d
S   [ g ( y )  ( y )]dy . Во нашиот случај имаме:
c
2 2 3 2 2
3. 
y y y
S  ( 2  y  1)dy  ( 6  2  y ) 1
1
Пример 2. а) Матриците:
2 1  2 1
A  и B 
1 2 1 1
не се еднакви, бидејќи a22  2  1  b22 .
б) Дадени се матриците:
x  y
x y  ac 2c 1 
A  и B .
a c
a c  x  y a  x x 
Ќе ги определиме x, y, a и c така што матриците A и C да бидат еднакви.
Матриците A и C се со ред 2  3 , па тие се еднакви ако и само ако aij  cij , за i  1, 2 и j  1, 2,3 ,
т.е. ако и само ако
x  a  c, y  2c, x  y  1,
a   x  y, c  a  x, a  c  x.
Од овие шест равенки првата, петтата и шестата се една иста равенка. Од третата и четвртата
добиваме a  1 , а потоа, од x  1  c, y  2c и x  y  1 добиваме c  2, y  4, x  3 . Според тоа,
 3 4 1 
А .■
 1 2 3
1 2 3  1 2 0 
Пример 3. Ако A    и B1 , тогаш
3 2 1   1 2 
1 2 3  1 2 0  0 4 3
C  A B     .■
3 2 1  1 1 2  4 3 3
1 1 2 
Пример 4. а) За   3 и A    добиваме:
2 1 2
1 1 2  3 3 6
3A  3    .
 2 1 2  6 3 6 

б) За матриците
1 2 0  3 0 1
A  и B 
2 3 1 1 2 1 
имаме
1  3 2  0 0  (1)   4 2 1
A B    ,
 2  1 3  (2) 1  1   3 1 2 
3 6 0  6 0 2   3 6 2 
3 A  2B     .
6 9 3  2 4 2  4 13 1 
1 2 0  1 3 
в) Збирот на матриците A    и C  не е дефиниран, бидејќи матриците A и C
2 3 1  2 4
не се со ист ред. ■
1 1 2 3
Пример 5. а) За матриците A    и B  1 2 имаме:
0 1  
1 1   2 3   1  2  1 1 1 3  1 (2)   3 1 
AB    1 2  0  2  (1) 1 0  3  (1)  (2)   1 2 и
0 1      
2 3  1 1   2 1  3  0 2 1  3  (1)  2 1
BA    0 1  11  (2)  0 11  (2)  (1)   1 3 
1 2      
и притоа AB  BA .
1 3 1 3

б) За матриците A  0 2 1 и B   1 имаме:

1 0 1  2 
1 3 1  3   2
AB  0 2 1  1   0  ,
1 0 1  2   5 
но BA не постои.
1 
в) За матриците A  1 2 3 и B   2  имаме:
 1 
1 2 3 
AB  8 и BA   2 4 6  .
1 2 3 
Пример 7. Дадени се матриците:

 1 0 0   2 1 1
A   0 3 0  и B   0 1 1 .
 0 0 2   0 0 3 
Докажете дека:
а) матрицата A2 е дијагонална,
б) матрицата B2 е горнотриаголна,
в) секоја матрица C , комутативна со A , е дијагонална.

Решение. а) Имаме:
1 0 0 
A  0 9 0  ,
2
0 0 4 
т.е. A2 е дијагонална матрица.

б) Имаме:
 4 3 6
B   0 1 4  ,
2
 0 0 9 
т.е. B2 е горно триаголна матрица.

в) Нека матрицата C  [cij ]33 комутира со матрицата A . Тогаш
 c11 c12 c13   c11 3c12 2c13 
   
3c21 3c22 3c23   AC  CA   c21 3c22 2c23 
 2c31 2c32 2c33   c31 3c32 2c33 
ги добиваме равенствата
c11  c11 ,  c12  3c12 ,  c13  2c13 , 3c21  c21,
3c22  3c22 , 3c23  2c23 ,  c31  2c31, 2c32  3c32 , 2c33  2c33 ,
од кои следува дека членовите c11, c22 , c33 се произволни реални броеви, а останатите членови
мора да се еднакви на нула. Според тоа, матрицата C е дијагонална. ■

 2 1 1 3 
 1 0 3
A  и B  1 2 0 1  .
 2 1 0 1 0 3 2 
Пресметајте: AT , AAT , AT A и BT AT .
 1 2  1 2
 1 0 3   10 2
AT   0 1  , AAT   
  0 1    2 5  ,
 3 0   2 1 0   3 0  
 
 1 2   5 2 3
   1 0 3 
A A   0 1  
T
   2 1 0  ,
 3 0  
2 1 0
 3 0 9 
 2 1 1 3
 1 0 3  1 1 8 3 
AB     1 2 0 1    
 2 1 0 1 0 3 2  5 4 2 7 
 
1 5 
1 4 
и BT AT  ( AB)T   .■
8 2 
 
3 7 

Пример 11. Нека det[aij ] е детерминанта од шести ред. Определете го знакот на производите:
а) a12 a24 a31a45a53a66 , б) a16 a25a34 a42 a51a63 .
Решение. а) Бројот на инверзиите на пермутацијата 2 4 1 5 3 6 е t  4 и како (1) 4  1 добиваме

дека знакот за производот a12 a24 a31a45a53a66 е плус.
б) Бројот на инверзиите на пермутацијата 6 5 4 2 1 3 е t  13 и како (1)13  1 добиваме

дека знакот за производот a12 a24 a31a45a53a66 е минус. ■
Пример 12. Имаме

0 1 0 0
0 0 2 0
 4! .
0 0 0 3
4 0 0 4
Навистина, меѓу сите 4! собирци кои влегуваат во збирот за дадената детерминанта, само еден
собирок е различен од нула: a12 a23a34 a41  1 2 3 4  4! . Притоа, пермутацијата 2 3 4 1 содржи
t  3 инверзии и како ( 1)3  1 добиваме дека овој производ се зема со знак минус. ■
Пример 15. За детерминантата

1 2 3 4
0 1 2 3

1 1 1 1
1 2 3 4
минорот M кој се добива со првата, втората и третата редица и првата, втората и третата
колона и неговото дополнување M1 се:
1 2 3
M  0 1 2 и M1  4 .
1 1 1
Понатаму, бидејќи s  1  2  3  1  2  3  12 за алгебарскиот комплемент на минорот M наоѓаме

A  (1)12 M1  4 . ■
Пример 16. Пресметајте ја детерминантата

1 2 3 0
1 1 1 2
 .
2 1 1 2
2 2 2 5
Имаме:
1 2 3 0 1 2 3 0
2 3 0
1 1 1 2 1 1 1 2
   1 1 1 2 .
2 1 1 2 1 0 0 0
2 2 5
2 2 2 5 2 2 2 5
Сега, ако втората редица ја помножиме со 2 и ја одземеме од третата редица добиваме

2 3 0 2 3 0
2 3
 1 1 2  1 1 2   1 . ■
1 1
2 2 5 0 0 1
Пример 17. Пресметајте ја детерминантата

1 3 2 1
2 2 1 2
 .
1 1 3 1
2 2 1 1
Решение. Дадената детерминанта од четврти ред ја разложуваме по првата редица и добиваме:
2 1 2 2 1 2 2 2 2 2 2 1
  1 1 3 1  3  1 3 1  2  1 1 1  1  1 1 3 .
2 1 1 2 1 1 2 2 1 2 2 1
По пресметувањето на овие детерминанти од трет ред, добиваме:
  1 (15)  3  (21)  2  (12)  1 0  72 . ■
Пример 22. а) За матрицата

1 1 2 
A   2 1 2 
 2 2 1 
имаме det A  3  0 , што значи дека таа е несингуларна.
б) За матрицата
1 1 2 
B  1 2 3
 2 3 5 
имаме det B  0 , т.е. таа е сингуларна. ■
Пример 23. Докажете дека матрицата

3 0 1
A   1 1 2 
 2 3 1
е несингуларна и најдете ја нејзината инверзна матрица.
Решение. За дадената матрица A имаме det A  26  0 , т.е. таа е несингуларна. За да ја

определиме инверзната матрица A1 прво ќе ги определиме алгебарските комплементи на
елементите aij , i  1, 2,3; j  1, 2,3 . Имаме:
1 2 1 2 1 1
A11  (1)11  7, A12  (1)1 2  3; A13   5 ;
3 1 2 1 2 3
0 1 3 1 3 0
A21    3; A22   5; A23    9 ;
3 1 2 1 2 3
0 1 3 1 3 0
A31   1; A32    7; A33   3.
1 2 1 2 1 1

 A11 A21 A31   7 3 1

A 1
 1 A A22

A32    26  3 5 7  . ■
1
det A  12
 A13 A23 A33   5 9 3 

1 3 3   0 1 2

A  1 3 4  и B   1 0 3  .
1 4 3   2 3 0 
Решете ги матричните равенки:
а) AX  B , б) YA  B .
Решение. а) Бидејќи det A  1 , матрицата A е несингуларна, па од равенката AX  B ,

множејќи од лево со матрицата A1 , добиваме: X  A1B . Понатаму, имаме:
 7 3 3
A 1
  1 0 1  ,
 1 1 0 
а потоа и
 9 16 5 
X  A B   2 4 2  .
1
 1 1 1 
б) Слично, за YA  B , множејќи од десно со матрицата A1 , добиваме

 3 2 1
Y  BA 1
  10 6 3 . ■
 11 6 3
Пример 26. Со помош на матрици решете го системот:

3x  2 y  z  1

x  2 y  z  7 (11)
 x  y  z  2.

Решение. Ставајќи
 3 2 1  x 1 
   
A   1 2 1  , X   y  , B  7  ,
 1 1 1   z   2
системот (11) го запишуваме во видот AX  B . Но, det A  4 , што значи дека матрицата A е
несингуларна, па затоа X  A1B . Ја наоѓаме инверзната матрица
1 1 0
A1
 1  2 2 4 ,
4
 3 1 8 
 2
а потоа X  1  , што значи, решението на системот е x  2, y  1, z  3 . ■
 3

Пример 25. Нека со мерење на величините x и y се добиени следниве податоци:

i xi yi xi2 xi yi i
1 -2 0,5 4 -1,0 -0,175
2 0 1,0 0 0,0 0,175
3 1 1,5 1 1,5 0,100
4 2 2,0 4 4,0 0,025
5 4 3,0 16 12,0 -0,125
 5 8,0 25 16,5
Нормалниот систем равенки гласи

25a  5b  16,5

5a  5b  8
и неговото решение е a  0, 425 и b  1,175 . Според тоа, y  0, 425 x  1,175 . Во последната колона
од табелата се презентирани грешките. ■
Пример 26. Нека со мерење на величините x и y се добиени следниве податоци:

i xi yi xi2 xi yi i
1 -2 0,5 4 -1,0 -0,175
2 0 1,0 0 0,0 0,175
3 1 1,5 1 1,5 0,100
4 2 2,0 4 4,0 0,025
5 4 3,0 16 12,0 -0,125
 5 8,0 25 16,5
Најди емпириска формула во облик y  ax2  bx  c .
i xi yi xi2 xi3 xi4 xi yi xi2 yi i
1 -2 0,5 4 -8 16 -1,0 2,0 -0,02619053
2 0 1,0 0 0 0 0,0 0,0 0,08571381
3 1 1,5 1 1 1 1,5 1,5 -0,01904800
4 2 2,0 4 8 16 4,0 8,0 -0,06428479
5 4 3,0 16 64 256 12,0 48,0 0,02381057
 5 8,0 25 65 289 16,5 59,5
па затоа нормалниот систем равенки ќе гласи

25a  5b  5c  8

65a  25b  5c  16,5
289a  65b  25c  59,5

и негово решение е a  0,029762, b  0,36547619 и c  1,08571381 што значи дека бараната

емпириска формула е
y  0,029762 x2  0,36547619 x  1,08571381.
Во последната колона од табелата се презентирани грешките. ■

Пример 1. На еден пазар се утврдени следниве односи за движењето на цената и

побарувачката на еден производ:
цена 10 19,5 30 40
побарувачка 54 47 39 30
Врз основа на горните податоци да се определи функцијата на побарувачката во линеарна
форма.
Решение. Нека x  ap  b . Ќе го користиме методот на најмали квадрати, при што ја

составуваме табелата:
i pi xi pi2 xi pi
10 1 54 100 540
19,5 2 47 380,25 916,5
30 3 39 900 1170
40 4 30 1600 1200
 99,5 170 2980,25 3826,5
од каде го наоѓаме системот равенки:
170  99,5a  4b

3826,5  2980, 25a  99,5b
Од првата равенка имаме:
4b  170  99,5a , т.е. b  42,5  24,875a
и со замена во втората равенка добиваме:
3826,5  2980, 25a  99,5(42,5  24,875a) ,
т.е.
505,1875a  402, 25
од каде наоѓаме a  0,796 . Според тоа, b  42,5  24,875a  62,3 .
Конечно, бараната функција на побарувачка е

x  0, 796 p  62,3 . ■
Пример 2. Дадени се функциите на побарувачка и понуда за еден производ x  19  3 p  p 2 и

y  5 p  1 . Определиме цената p , при која се постигнува рамнотежа на пазарот.
Решение. За да ја определиме цената p , при која се постигнува рамнотежа на пазарот, треба да

ја решиме равенката
19  3 p  p2  x  y  5 p  1 ,
која е еквивалентна на равенката
p2  8 p  20  0 .
Решенијата на последната равенка се:
8 82  41( 20)
p1/2   82 144  8212 , т.е. p1  10 и p1  2 .
21
За цената p  2 добиваме x  y  9 , а додека цената p  10 нема реална смисла.■

Пример 3. Побарувачката на еден производ на пазарот е зададена со функцијата

x  30  8 p  p 2 . Најди го множеството допустливи вредности на цената p .
Решение. Од p  0 и x '( p)  8  2 p  0 добиваме дека p  0 и p  4 . Понатаму, за секој

p  [0, 4] важи
x( p)  30  8  4  42  14  0 .
Според тоа, множеството допустливи вредности на цената p е интервалот [0, 4] и притоа
најмала побарувачка x  14 ќе имаме кога цената е p  4 . ■
Пример 4. На пазарот имаме два сродни производи А и В, кои се продаваат по цена p1 и p2 ,

соодветно. Нивните функции на побарувачка се:
xA  20  2 p1  p2 и xB  12  3 p1  p2 ,
а функциите на понуда се:
y A  25  2 p1  10 p2 и yB  6  6 p1  2 p2 .
Да се најде еквилибриумот на пазарот за овие производи.
Решение. За да го определиме еквилибриумот на пазарот треба да го решиме системот

равенки:
 xA  y A

 xB  y B .
Имаме:
20  2 p1  p2  25  2 p1  10 p2 ,

12  3 p1  p2  6  6 p1  2 p2 ,
т.е.
45  9 p2 ,

18  3 p1  p2 ,
од каде наоѓаме p2  5 и p1  13
3
. Притоа, x A  y A  49
3
, xB  yB  30 . 
Пример 5. Определи го коефициентот на еластичност на функцијата y  x2  2 во точката

x3  2
x0  2 .
2 x ( x3  2) 3 x 2 ( x 2  2)
y '  ( x3 2 ) '  6 x2  4 x
2 4
x ,
x 2 ( x  2)
3 2
( x3  2) 2
па затоа
x ( x  6 x  4)
2 3
E y , x  xy y '   2x x  63 x 24 x   2
4 2
,
x 2 ( x  2) ( x  2)( x3  2)
x3  2
што значи
22 (23  62 4)
E y , x (2)     83  2 32 .
(22  2)(23  2)
Според тоа, ако во точката x0  2 аргументот се зголеми за 1%, тогаш вредноста на функцијата
ќе се намали за 2 23 %. ■

Пример 6. За некоја стока побарувачка x изразена како функција од цената p е

x  40  p 3  48 p .
а) Да се најде коефициентот на еластичност и да се пресмета неговата вредност за цена
p6.
б) За кои цени побарувачката е потполно нееластична.
в) За кои цени побарувачката е еластична.
Решение. Функцијата на побарувачка треба монотоно да опаѓа, па затоа таа треба да се

разгледува за p  0 , x  f ( p)  0 и x '  0 . Од x '  3 p2  48  0 следува p 2  16 и како p  0
добиваме p  4 . Понатаму, од x  f ( p)  0 и p  4 имаме дека p  [4, p0 ] , каде p0 е решение на
равенката 40  p3  48 p  0 .
а) Коефициентот на еластичност е
p p ( 3 p 2  48)
E x, p  x'  ,
x 40 p3  48 p
и неговата вредност за цена p  6 е еднаква на

6( 362  48)
Ex, p (6)    14
45 .
4063  486
Добиениот резултат покажува дека при цена p  6 , покачувањето на цената за 1% би довело до
намалување на побарувачката за 45
14
 3, 2% , што значи дека на ова ниво на цена побарувачката
е еластична.
б) Побарувачката е потополно нееластична ако

p ( 3 p 2  48)
0  Ex, p  ,
40  p3  48 p
од каде добиваме p(3 p2  48)  0 . Решенија на последната равенка се p  4 , p  0 и p  4 и

како p  4 добиваме дека побарувачката е потполно нееластична при цена p  4 .
в) Побарувачката е еластична ако и само ако

p ( 3 p 2  48)
E x, p   1 .
40 p3  48 p
Понатаму, ако p  [4, p0 ) , тогаш 40  p3  48 p  0 , па затоа во претпоследната неравенка можеме

да помножиме со именителот, при што знакот на неравенството не се менува, со што ја
добиваме неравенката
p(3 p2  48)  (40  p3  48 p) , p  [4, p0 ) ,
т.е. неравенката
p3  24 p  10  0 , p  [4, p0 ) .
Според тоа, побарувачката е еластична за p [ p1, p0 ) , каде p1  4 е решение на равенката
p3  24 p  10  0 . ■

Пример 8. За некоја стока функцијата на понуда е

p
y  26 , p  0 .
Ќе го определиме интервалот за цената p во кој понудата е нееластична.
Решение. За коефициентот на еластичност имаме:

p p p p p
E y, p  y y '  ( 26 ) '   26 ln 2  p ln 2 .
2p 2p
6 6
Од претходно изнесеното имаме дека понудата y  g ( p) е нееластична ако и само ако

0  E y , p  1 , што значи дека понудата е нееластична ако и само ако
0  p ln 2  1 , т.е. 0  p  1
ln 2
 1, 442695.
Според тоа, понудата е нееластична ако и само ако p  [0;1, 442695) . ■
Пример 9. Во зависност од цената на еден производ на пазарот би се понудиле и побарале

различни количества од производот, кои се дадени во следнава табела:
Цена 2 3 4 6 8
Понуда 40 60 80 110 150
Побарувачка 100 80 70 50 40
Дискретниот коефициенти на еластичност на побарувачката x за цена p2  3 е:

p2  x3 p x x 3  7080   3  0,375 .
 x, p  p2  
x2  p3
 x 2  p3  p2  80 4 3 8
2 3 2
Дискретниот коефициенти на флексибилност на цената p за побарувачка x3  70 е:

x3  p4 p p
 64   74  1, 75 .
x
 p, x  x3  
p3  x4
 p3  x4  x 3  70
4 5070
3 4 3
Дискретниот коефициенти на еластичност на понудата y за цена p2  3 е:

p2  y3 p2 y3  y2 3  8060  1 . ■
 y, p  p2  
y2  p3
 y2
 p3  p2
 60 4 3
Пример 10. За побарувачката на говедско месо на пазарот е утврдена функцијата на

побарувачка
x( p, p1, d )  3,55  0,09 p  0,06 p1  0,02d ,
каде p е цената на говедското месо, p1 е цената на свинското месо и d се примањата на
потрошувачите.
За парцијалните коефициенти на еластичност на понудата добиваме:

0,09 p
Ex, p  x px  3,550,09 p 0,06 p 0,02d , Ex, p1  x1 px  3,550,09 p 0,061 p 0,02d ,
p p 0,06 p
1 1 1
Ex,d  dx dx  3,550,09 p 0,06 p 0,02d .

0,02d
1
Пресметај ги овие коефициенти на еластичност при цени p  200 , p1  220 и примања

d  12000 денари и обиди се да го објасниш нивното значење. Тие
изнесуваат Ex, p  0, 06; Ex, p1  0, 04; Ex,d  0,87 . притоа, E x, p  1 и E x, p1  1 тие се нееластични,
а додека пак 0  Ex,d  1 станува збор за неопходно добро. ■

Пример 11. Дадена е функцијата на вкупен приход R  48 p  3 p 2 .

а) Најди ја функцијата на побарувачка x  f ( p) .
б) Изрази ја функцијата R како функција од количината (побарувачката) x .
Решение. а) Од R  pf ( p) и R  48 p  3 p 2  p(48  3 p) добиваме:

pf ( p)  p(48  3 p) .
Ако во последното равенство поделиме со p добиваме f ( p)  48  3 p , и тоа е функцијата на
побарувачка.
б) Од решението под а) следува: x  48  3 p , т.е. p  483 x  16  13 x .

Конечно, ако во R  pf ( p)  px замениме за p добиваме:
R  x(16  13 x)  16 x  13 x 2 . ■
Пример 12. За еден производ функцијата на побарувачка е

x  4 p2  200 p  2500 .
Ќе ги определиме цената и побарувачката, при кои се остварува најголем вкупен приход.
Решение. За функцијата на вкупниот приход имаме:

R  px  p(4 p2  200 p  2500)  4 p3  200 p2  2500 p .
Треба да ги најдеме екстремните вредности на оваа функција. Имаме,

R '  [4 p3  200 p2  2500 p]'  12 p2  400 p  2500 .
Понатаму, од R '  0 за стационарните точки на оваа функција ја добиваме равенката

12 p2  400 p  2500  0 , чии решенија се: p  25 и p  25 .
3
Пример 13. На еден пазар се утврдени следниве односи за движењето на цената и

побарувачката на еден производ:
цена 12 14 15 18
побарувачка 90 50 40 20
а) Најди го дискретниот коефициент на еластичност на вкупниот приход за цена p  15 .
б) Врз основа на горните податоци да се определи функцијата на побарувачката во
форма x  p a10  b , а потоа најди го коефициентот на еластичност на вкупниот приход за цена
p  15 .
Решение. а) За да го определиме дискретниот коефициент на еластичност на вкупниот приход

за цена p  15, наоѓаме:
p3  15, p4  18, x3  40, x4  20,
R3  p3 x3  40 15  600, R4  p4 x4  20 18  360,
па затоа
 p4  18  15  3,  x4  20  40  20 и R4  360  600  240 .

pi  Ri 1 15  240  2 и  xi  Ri 1 40  240  0,8 .

 R, p  pi  
Ri  pi 1
 600 3 R, x  xi  R   x  600 20
i i 1
б) Користејќи го методот на најмали квадрати за функцијата на побарувачка наоѓаме

182,3
x  182,3
p 10
 1 од каде следува p  10  x 1 . Коефициентот на еластичност на побарувачката е:
p p 182,3 182,3 p
Ex, p ( p)  ( 182,3
p 10
 1) '  172,3 p
 (172,3 p )( p 10) ,
182,3
p 10
1 ( p 10)2
p 10
па затоа
182,315

Ex, p (15)  (172,315)(1510)
 2,92 .
Сега, од теорема 4 следува

ER, p (15)  1  Ex, p (15)  1  2,92  1,92 . ■
Пример 14. Функцијата на побарувачка на еден производ е

3
x( p, d )   p 2  600d  dp ,
каде p е цената на производот, а d е доходот на потрошувачите. Согласно претходно

изнесеното функцијата на вкупниот приход е:
3
R( p, d )  px( p, d )  p( p 2  600d  dp )   p3  600dp  d 3 .
Ќе го определиме најголемиот вкупен приход. Ги наоѓаме првите парцијални изводи и ги

изедначуваме на нула, со што добиваме систем од две равенки со две непознати, чии решенија
се стационарните точки на оваа функција. Имаме:
R  3 p 2  600d  0 и R  600 p  3d 2  0
p d
2
p
и од првата равенка добиваме d  200 . Заменуваме во втората равенка и наоѓаме:
p2
600 p  3( 200 )2  0 , т.е. p(2003  p3 )  0 .
Пример 15. За еден производ е утврдено дека има функција на побарувачка x  200e0,2 p ,
p  0.
Да се испита дали од аспект на вкупниот приход е оправдано да се зголеми неговата цена, ако
истата моментално изнесува 6 денари.
Решение. Функцијата на вкупниот приход е R  px  p200e0,2 p , па затоа функцијата на

граничниот приход е
Rgp  R '  (200 pe0,2 p ) '  200e0,2 p  200 pe0,2 p (0, 2)  40(5  p)e0,2 p .
Од гледна точка на вкупниот приход, оправдано е зголемувањето на цената во точки за кои

Rgp  0 , односно
40(5  p)e0,2 p  0,
од каде добиваме 5  p  0 , т.е. p  5 . Според тоа, при цена од 6 денари не е оправдано
зголемување на цената. ■

Пример 16. а) Функцијата на вкупните трошоци за еден производ е дадена со

1x
T ( x)  200e 4 , x  0 .
За фиксните трошоци добиваме:
1 0
T f  T (0)  200e 4  200e0  200 .
За функцијата на варијабилните трошоци добиваме:
1x
Tv ( x)  200e 4  200 ,
па затоа варијабилните трошоци за производство на x  8 единици производ се:
1 8
Tv (8)  200e 4  200  200  7,389  200  1277,8 .
б) Вредноста на вкупните трошоци и соодветниот обем на производство x се дадени во

следната табела:
xi 10 20 30 40 50
Ti 280 940 2000 3460 5320
Ќе ја определиме функцијата на вкупни трошоци од видот
T ( x)  ax2  bx  c .
Ќе го користиме методот на најмали квадрати, при што ја составуваме табелата:

i xi Ti xi2 xi3 xi4 Ti xi Ti xi2
1
10 280 100 1000 10000 2800 28000
2
20 940 400 8000 160000 18800 376000
3
30 2000 900 27000 810000 60000 1800000
4
40 3460 1600 64000 2560000 138400 5536000
5
50 5320 2500 125000 6250000 266000 13300000
 150 12000 5500 225000 9790000 486000 21040000
од каде го наоѓаме системот равенки:
5500a  150b  5c  12000

225000a  5500b  15oc  486000 ,
9790000a  225000b  5500c  21040000

чие решение е a  2, b  6 и c  20 . Според тоа, функцијата на вкупни трошоци е
T ( x)  2 x2  6 x  20 . ■
Пример 17. Нека функцијата на трошоци за производство на даден производ е

T ( x)  2000(1  x)1,001, x  0 . Тогаш, функцијата на просечни трошоци е дадена со
T ( x) (1 x )1,001
T ( x)  x  2000 x
, x0.
За да ја определиме „оптималната големина“ на производството, треба да најдеме миимум од

оваа функција. Имаме:
(1 x )0,001 (1 x )1,001 (1 x )0,001
T '( x)  2000 1, 001  2000 2
 2000 [1, 001x  (1  x)]
x x x2
(1 x )0,001
 2000 (0, 001x  1)  0,
x2
и како x  0 од последното равенство наоѓаме 0, 001x  1  0 , т.е. x  1000 . Понатаму,

(1 x )0,001
T ''( x)  [2000 (0, 001x  1)]'
x2
(1 x )0,001 (1 x )0,001
 2000  0, 001 2
 (0, 001x  1)[2000 ]',
x x2
па затоа
(11000)0,001 (1 x )0,001
T ''(1000)  2000  0, 001 2
 (0, 0011000  1)[2000 ]'| x 1000
1000 x2
(11000)0,001
2  0,
10002
што значи дека при производство на x  1000 единици производ имаме минимални просечни
трошоци и тие изнесуваат:
(11000)1,001
T (1000)  2000 1000
 2014 . ■
Пример 18. Функцијата на вкупните трошоци на еден производ е

T ( x)  500(1  x)1,02 .
а) Пресметај го коефициентот на еластичност на вкупните и варијабилните трошоци за
произведено количество x  200 .
б) Определи го интервалот на дегресивност на вкупните трошоци.
Решение. а) За коефициентот на еластичност на вкупните трошоци имаме

ET , x  T (xx ) T '( x)  x [500(1  x)1,02 ]'
500(1 x )1,02
1,02 x
 x  500 1, 02(1  x)0,02  1 x ,
500(1 x )1,02
200
па затоа ET , x (200)  1,02
1 200
 1, 014925.
б) За да го определиме интервалот на дегресивност на вкупните трошоци треба да ги решиме

неравенствата 0  ET , x  1 , т.е. неравенствата 0  1,02
1 x
x
 1 . Бидејќи x  0 од претходните
неравенства ги добиваме неравенствата 0  1,02x и 1,02 x  1  x, од каде наоѓаме 0  x и x  50 .
Според тоа, интервалот на дегресивност на вкупните трошоци е (0,50) . ■
Пример 19. За еден производ функцијата на вкупни трошоци е

T ( x)  4 x2  1000 x  2000 .
Пресметај ги граничните трошоци за обем на производство x  100 .
Решение. За функцијата на граничните трошоци имаме:

Tg ( x)  T '( x)  [4 x 2  1000 x  2000]'  8 x  1000 .
Според тоа, граничните трошоци за обем на производство x  100 се
Tg (100)  8 100  1000  200 . ■
Пример 20. Функцијата на вкупни трошоци на еден производ е

T ( x)  4000e0,004 x , x  0 .
Функцијата на просечните вкупни трошоци е

T ( x) 0,004 x
T ( x)  x  4000 e x , x  0,
а функцијата на граничните трошоци е
Tg ( x)  T '( x)  (4000e0,004 x ) '  16e0,004 x .
Ако производството е со обем x  200 , тогаш
0,004200
T (200)  4000 e 200  20e0,8  44,51 и
Tg (200)  16e0,004200  16e0,8  35, 61 .
Понатаму, бидејќи T (200)  Tg (200) од претходно изнесеното заклучуваме дека зголемувањето

на обемот на производството ќе води кон намалување на трошоците, односно ќе води кон
зголемување на ефективноста на производството. Притоа, ако производството се зголеми за
20%, т.е. ако се произведат x  240 единици производ, имаме:
0,004 240
T (240)  4000 e 240  50
3
e0,96  43,53  44,51  T (200) . ■
Пример 21. Дадена е функцијата на граничните трошоци Tg ( x)  10000

x . Определи ја функцијата
на вкупни трошоци, ако се знае дека T (10000)  105000 .
x
Tv ( x)   10000
t dt  t2 x  x 2  02  x2 .
20000 |0 20000 20000 20000
0
2
Tv (10000)  10000
20000
 5000 ,
па затоа од
T (10000)  Tv (10000)  T f
добиваме
105000  5000  T f , т.е. T f  100000 .
Конечно,
2
T ( x)  Tv ( x)  T f  20000
x  100000 . ■
Пример 22. Функцијата на побарувачка на еден производ е x   p1,99

120
, а функцијата на вкупни
трошоци е T ( x)  0,01x2  20 x  800 .

а) Пресметај го интервалот на рентабилност.
б) Најди го производството за кое ќе се оствари најголема добивка.
Решение. Од x   p1,99
120
следува p  1,99 x  120 , па затоа функцијата на вкупниот приход е
R  px  x(1,99 x  120)  1,99 x2  120 x .

Според тоа, функцијата на добивка е
D( x)  R( x)  T ( x)  1,99 x 2  120 x  0, 01x 2  20 x  800
.
 2 x 2  100 x  800
а) За да го определиме интервалот на рентабилност, треба да ја решиме квадратната неравенка

D( x)  2 x2  100 x  800  0 .
Од 2 x2  100 x  800  0 добиваме x1  10 и x2  40 , па затоа
0  D( x)  2 x2  100 x  800  2( x  10)( x  40) ,
од каде наоѓаме 10  x  40 , т.е. интервалот на рентабилност е [10, 40] .
б) Всушност, треба да определиме екстремни вредности на функцијата

D( x)  2 x2  100 x  800 .
Наоѓаме D '( x)  4 x  100 и од D '( x)  0 добиваме дека x0  25 е единствена стационарна точка
на функцијата на добивка.
Понатаму, D ''( x)  4  0 , што значи дека добивката е максимална при производство
x0  25 и таа изнесува
D(25)  2  252  100  25  800  1250  2500  800  450 . ■
Пример 23. Функцијата на побарувачка на еден производ е

x   12 p  100 ,
а функцијата на трошоци е
T ( x)  x2  20 x  147 .
Определи го најрентабилниот обем на производство.
Решение. Од x   12 p  100 следува p  2 x  200 , па затоа

R( x)  px  2 x2  200 x .
Според тоа, функцијата на добивка е

D( x)  R( x)  T ( x)  2 x2  200 x  x2  20 x  147  3x2  180 x  147 ,
што значи дека функцијата на просечна добивка е
D( x)  x  3 x 180 x 147  3 x  180  147 .
D( x) 2
x x
Понатаму,
D '( x)  [3 x  180  147
x
]'  3  147
2
x
и од 0  D '( x)  3  147 добиваме дека стационарни точки на функцијата D( x) се x  7 . Но,

x2
D ''( x)   2147
3
и од D ''(7)   2147
3
 0 добиваме дека за x  7 имаме максимална просечна
x 7
добивка, што значи дека најрентабилен обем на производство е x  7 .
Притоа максималната просечна добивка е

D(7)  3  7  180  147
7
 138 ,
а добивката е
D(7)  7  D(7)  966 . ■

Пример 24. Една компанија произведува определен производ на две производни линии и
трошоците за производство на секоја од линиите се дадени со
T1 ( x)  3x2  35000000 и T2 (t )  2t 2  20000000 .
Функцијата на побарувачка за овој производ е y   12 p  15000 .
Определи ги произведените количества во секој од погоните така да добивката биде
максимална.
Решение. Од y   12 p  15000 следува p  2 y  30000 и како двете линии вкупно произведуваат

x  t единици производ добиваме дека
p  2( x  t )  30000
и за вака произведеното количество функцијата на вкупен приход ќе биде
R( x, t )  p( x  t )  ( x  t )(2 x  2t  30000)
 2 x 2  4 xt  2t 2  30000 x  30000t.
Понатаму, функцијата на трошоци на вкупното производство ќе биде
T ( x, t )  T1 ( x)  T2 (t )  3x2  2t 2  55000000.
Значи, во случајов за функцијата на добивка имаме:

D( x, t )  R( x, t )  T ( x, t )  5x2  4 xt  4t 2  30000 x  30000t  55000000
За да ги определиме количествата при кои добивката ќе биде максимална, треба да најдеме

екстремни вредности на функцијата.
Имаме:
0 D
x
 10 x  4t  30000 и 0  Dt  8t  4 x  30000 ,
од каде наоѓаме x  1875 и t  2812,5 . Но,
A   D2  10 , B  2 D  4 и C   D
2 2
t x
 8
x t
2
и како
AC  B 2  64  0 и A  0
заклучуваме дека максималната добивка се обезбедува при производство x  1875 и t  2812,5 и
таа изнесува D  15312500 . ■
Пример 25. Една компанија произведува два производи со заеднички трошоци на

производство T ( x, t )  40 x  5t  40 . Побарувачките на овие производи се
x   12 p  13 q  15 и t  14 p  15 q  20 , (1)
каде p е цената на производот со обем на производство x , а q е цената на производот со обем
на производство t . Најди ги обемите на производство на секој од производите така што
добивката да е максимална.
Решение. Најпрво од (1) ќе ги изразиме цените p и q преку обемите x и t . Од (1) го

добиваме системот равенки:
3 p  2q  6 x  90,

5 p  4q  20t  400.

Ако првата равенка ја помножиме со 2 и ја додадеме на втората равенка добиваме

 p  12 x  20t  480 од каде наоѓаме:
p  12 x  20t  580 .
Со замена во правата равенка добиваме:

3(12 x  20t  580)  2q  6x  90 ,
односно
q  15 x  30t  825 .
Понатаму, за функциите на приход на производите наоѓаме:

R( x, t )  px  12 x2  20tx  580 x и R1 ( x, t )  qt  15tx  30t 2  825t .
Според тоа, функцијата на добивка ќе биде

D( x, t )  R( x, t )  R1 ( x, t )  T ( x, t )  12 x2  35xt  30t 2  540 x  820t  40 .
Имаме:
0  Dx  24 x  35t  540 и 0  Dt  35 x  60t  820 ,
од каде наоѓаме x  740

43
и t  156
43
. Но,
A   D2  24 , B 
2
2 D  35 и C   D
2
 60
x t x t
2
и како
AC  B 2  1440  1225  0 и A  0
заклучуваме дека максималната добивка се обезбедува при производство x  740
43
и t  156
43
.■

Задачи 2 Колоквиум Економски

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Задачи 2 Колоквиум Економски

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

доц.

д-р Самоил Малчески Математика за бизнис

Пример 3. а) За функцијата y  4 x3  12 x 2  e x имаме

г) Нека y  tg x . За секој x  2  k , k  Z добиваме:

Аналогно, за секој x    k , k  Z добиваме (ctg x) '   1 .■

Пример 6. Да ја разгледаме функцијата y  ( x2  1)sin x .

Решение. Бидејќи x 2  1  0 , за секој x  R можеме да логаритмираме. Притоа добиваме

односно y '  ( x 2  1)sin x [cos x ln( x 2  1)  2 x2sin x ] . 

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 1 од 35

Пример 7. Најди y ' ако:

Пример 8. а) За параметарски зададената функција x  3t , y  6t  t 2 најди y x'

б) Ако x  a cos t , y  b sin t , 0  t  2 , најди y x' .

Пример 9. Најди го изводот на функцијата y  f ( x) која е имплицитно зададена со равенката

Решение. Диференцираме по x , при што сметаме дека y е функција од x и добиваме

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 2 од 35

Пример 10. а) Ако y  xn , најди втор и n-ти извод.

Пример 11. а) Ако y  xe x , најди втор и n-ти извод.

б) Ако y  x ln x , најди втор и трет извод.

Пример 12. За параметарски зададената функција y  3t  t 3 , x  3t 2 најди y xx

Пример 13. а) Првиот диференцијал на функцијата f ( x )  x3 е

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 3 од 35

Пример 14. Приближно пресметај го 10 .

Решение. Да ја разгледаме функцијата f ( x)  x . Земаме x  9, dx  1 и како f '( x)  1

Пример 15. а) Дали може за функцијата f ( x)  3 x 2  x 2 да се примени теоремата на Рол?

б) Дали може за функцијата f ( x)  ( x  3)( x  2)( x  1) да се примени теоремата на Рол?

Решение. Таа е непрекината на интервалот [3,1] и има извод на интервалот (3,1) . Од

Решение. Нека x  0 . Сега од теоремата на Лагранж за функцијата f (u )  eu , u  [0, x] следува

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 4 од 35

Пример 18. а) Ќе ја пресметаме границата lim x3  3 x 2  2 x .

б) Ќе ја пресметаме границата lim e x  e x  2 .

в) Ќе ја пресметаме границата lim ln 5 x .

г) Ќе ја пресметаме границата lim (ctg x  1x ) .

 lim cossin x  x sin x cos x   lim x sin x  ( 00  ?)

д) Ќе ја пресметаме границата lim x ln x .

Пример 19. Да ја разложиме функцијата f ( x)  11x според Маклореновата формула.

Решение. Да забележиме дека

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 5 од 35

разложување на функцијата f ( x)  11x . ■

Пример 20. Да ја разложиме функцијата f ( x )  e x според Маклореновата формула.

Решение. Бидејќи за функцијата f ( x )  e x важи (e x )(n)  e x , добиваме f (n) (0)  1, n  1, 2,... , па

Пример 23. Да се пресмета e со точност до 104 .

Ако ставиме x  12 , добиваме:

rn  104 . Ако n  3 , тогаш r3  192

Пример 24. а) Испитан монотноност на f ( x)  x  sin x .

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 6 од 35

б) Испитај монотоност на f ( x)  xe x .

Решение. За функцијата f ( x)  xe x имаме

Пример 25. Ќе ги определиме екстремните вредности на функцијата

а) Го наоѓаме првиот извод на функција f '( x)  4 x3  12 x2  8x и ја решаваме равенката

б) Го наоѓаме вториот извод на функцијата и го испитуваме неговиот знак во стационарните

Пример 26. а) Најди примитивна функција на F ( x)  x5 .

Решение. Функцијата F ( x)  x5 е примитивна функција за функцијата f ( x)  x 4 на целата

б) Најди примитивна функција на F ( x)  e x

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 7 од 35

Решение. Функцијата F ( x)  e x е примитивна за функцијата f ( x )  e x на целата реална права,

в) Најди примитивна функција на F ( x)  1 ln | x a |

Решение. Функцијата F ( x)  1 ln | x a | е примитивна за функцијата f ( x)  1 , за x  a ,

 sin xdx   cos x  C ,  x2 a2  21a ln

 cos xdx  sin x  C , 

Пример 27. а) Имаме:

Меѓународен Славјански Универзитет „Г.Р. Державин“ Страна 8 од 35

Пример 28. а) Ќе го пресметаме интегралот  (3x  2)12 dx .

в) Ќе го пресметаме интегралот  ln xx 2 dx .