ICS 75.

020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

İÇİNDEKİLER

0 - KONU, TARİF, KAPSAM...................................................................................... 1

0.1 - KONU........................................................................................................................ 1
0.2 - TARİFLER................................................................................................................. 1
0.2.1 - Bentonit................................................................................................................................ 1
0.2.2 - Çamur Yapma Özelliği (Yield) ............................................................................................. 1
0.2.3 - Sondaj Çamuru.................................................................................................................... 1
0.2.4 - Katkõsõz Bentonit.................................................................................................................. 1
0.2.5 - Sondaj Çimentosu ............................................................................................................... 1
0.3 - KAPSAM ................................................................................................................... 1
1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELLİKLER ..................................................................... 1
1.1 - SINIFLANDIRMA....................................................................................................... 1
1.1.1 - Sõnõflar ................................................................................................................................. 1
1.1.2 - Tipler .................................................................................................................................... 1
1.2 - ÖZELLİKLER............................................................................................................. 2
1.2.1 - Görünüş Özellikleri .............................................................................................................. 2
1.2.2 - Bentonitin Diğer Fiziksel Özellikleri ..................................................................................... 2
1.3 - ÖZELLİK, MUAYENE VE DENEY MADDE NUMARALARI ....................................... 3
2 - NUMUNE ALMA, MUAYENE VE DENEYLER ..................................................... 3
2.1 - NUMUNE ALMA ........................................................................................................ 3
2.1.1 - Ambalajlanmõş Bentonit....................................................................................................... 3
2.1.2 - Dökme Bentonit ................................................................................................................... 3
2.1.3 - Deney Numunelerinin Hazõrlanmasõ.................................................................................... 3
2.2 - MUAYENELER.......................................................................................................... 4
2.2.1 - Gözle Muayene.................................................................................................................... 4
2.2.2 - Ambalaj Muayenesi ............................................................................................................. 4
2.3 - DENEYLER ............................................................................................................... 4
2.3.1 - Genel Kurallar...................................................................................................................... 4
2.3.2 - Elek Analizi .......................................................................................................................... 4
2.3.3 - Rutubet Tayini...................................................................................................................... 5
2.3.4 - Süspansiyon Özellikleri ....................................................................................................... 6
2.3.5 - Filtrasyon (Süzme) Hacmi ................................................................................................... 7
2.3.6 - Çamur Yapma Özelliği (Yield) ............................................................................................. 8
2.4 - DEĞERLENDİRME ..................................................................................................10
2.5 - MUAYENE VE DENEY RAPORU.............................................................................10
3 - PİYASAYA ARZ.................................................................................................. 10
3.1 - AMBALAJLAMA .......................................................................................................10
3.2 - İŞARETLEME...........................................................................................................10
3.3 - DEPOLAMA .............................................................................................................10
4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER ......................................................................................... 10
TADİL FİŞİ ............................................................................................................... 16
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

BENTONİT - SONDAJ İŞLEMİNDE KULLANILAN

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, sondaj işleminde kullanõlan bentonitin tarifine, sõnõflandõrma ve özelliklerine, numune
alma, muayene ve deneyleri ile piyasaya arz şekline dairdir.

0.2 - TARİFLER

0.2.1 - Bentonit
Bentonit, volkanik küllerin akarsularla taşõnmasõ ve sedimantasyonu sonucunda jeolojik değişimlerle
meydana gelen, içinde bol miktarda montmorilonit (Al2 O3.4SiO2 .HOH) bulunan ve su emerek şişme
özelliği gösteren bir kildir.

0.2.2 - Çamur Yapma Özelliği (Yield)

Çamur yapma özelliği 907,2 kg bentonitin suyla karõştõrõldõğõnda 24 saat beklemeden sonra meydana
gelen 10,015 Pa.s'lõk görünür viskoziteli çamurun litre cinsinden hacmidir.

0.2.3 - Sondaj Çamuru

Sondaj çamuru, ana madde olarak bentonit ve su ile hazõrlanan, sondaj esnasõnda matkabõn kestiği
kõrõntõlarõ yüzeye taşõmak, matkabõ soğutmak ve formasyon üzerine hidrostatik basõnç uygulamak
amacõyla kullanõlan sõvõdõr.

0.2.4 - Katkõsõz Bentonit

Katkõsõz bentonit, volkanik küllerin akarsularla taşõnmasõ ve sedimentasyonu sonucunda jeolojik
değişimlerle meydana gelen, içinde bol miktarda montmorilonit Al2 O3.4SiO2 .HOH) bulunan, su
emerek şişme özelliği gösteren ve öğütülmesi esnasõnda içerisine hiçbir kimyasal madde katõlmamõş
olan bir kildir.

0.2.5 - Sondaj Çimentosu

Sondaj çimentosu, ana ham madde olarak hidrolik kalsiyum silikatlar kullanõlarak imal edilen klinkere,
öğütme esnasõnda katkõ maddesi olarak kalsiyum sülfat ve ihtiyaca göre donma özelliklerini etkileyen,
ancak mukavemet özelliklerini etkilemeyen maddeler ilave edilerek elde edilen çimentodur.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, petrol, doğalgaz, su ve benzeri sondaj işlemlerinde kullanõlan bentoniti kapsar. Diğer
sanayi dallarõnda kullanõlan bentoniti kapsamaz.

NOT - Bu Standard metninde "Bentonit-Sondaj işleminde Kullanõlan" terimi yerine bundan sonra
"Bentonit" terimi kullanõlmõştõr.

1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELLİKLER
1.1 - SINIFLANDIRMA

1.1.1 - Sõnõflar
Bu Standard kapsamõna giren bentonit bir sõnõftõr.

1.1.2 - Tipler
Bentonit kullanõldõğõ yere göre;

Tip 1 - Sondaj çamurunda kullanõlan,

Tip 2 - Sondaj çimentosunda kullanõlan, katkõsõz
olmak üzere 2 tiptir.

1
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

1.2 - ÖZELLİKLER

1.2.1 - Görünüş Özellikleri

Bentonit numunesi içerisinde topaklanma olmamalõ ve numune gözle görülebilir yabancõ madde ihtiva
etmemelidir.

1.2.2 - Bentonitin Diğer Fiziksel Özellikleri

Bu standard kapsamõna giren bentonitin diğer fiziksel özellikleri Çizelge-1'de verildiği gibi olmalõdõr.

ÇİZELGE 1 - Bentonitin Diğer Fiziksel Özellikleri

Değer
Özellik Tip 1 Tip 2
Elek Analizi
Yaş elek analizi
75 µm göz açõklõklõ (200 mesh)
elekte kalan kalõntõ, % (m/m), en çok 2,5 -
Kuru elek analizi
150 µm göz açõklõklõ (100 mesh)
elekten geçen, %(m/m), en az 98 -
Rutubet, %(m/m) , en çok 10 -
*Filtrasyon, ml, en çok 15 12,5
*24 saat sonunda çamur yapma özelliği
(Yield), litre, en az 14300(90 varil) -
Süspansiyon özellikleri
*Doğrudan viskozite ölçen cihazda 600 2
devir/dakikada okunan değer, Pa,en az 15,3(30 lbf/100ft )
-3 -3
*Akma noktasõ (yield point)/plastik 6,25 x 10 3.125.10
2 2
viskozite oranõ, Pa/Pa.s, en çok (31bf/100 ft /cp) (1,5 Ibf/100 ft /cp)
Plastik viskozite. Pa.s. en az - 0.01

* 350 ml suya Tip 1 için 22,5 g, Tip-2 içi 25 g bentonitten uygun olarak hazõrlanan çamur ile yapõlan
deney sonuçlarõdõr.

2
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

1.3 - ÖZELLİK, MUAYENE VE DENEY MADDE NUMARALARI

Bentonitin özellikleri ile bunlarõn muayene ve deneylerine ilişkin madde numaralarõ Çizelge-2'de
verilmiştir.

ÇİZELGE 2 - Özellik, Muayene ve Deney Madde Numaralarõ

Özellik Özellik Madde Muayene ve Deney
No. Madde No.
Piyasaya Arz 3 2.2.2
Görünüş Özellikleri 1.2.1 2.2.1
Elek analizi
Yaş Elek Analizi 1.2.2 2.3.2.1
Kuru Elek Analizi 1.2.2 2.3.2.2
Rutubet 1.2.2 2.3.3
Filtrasyon 1.2.2 2.3.5
Çamur Yapma Özelliği 1.2.2 2.3.6
Süspansiyon Özellikleri
Doğrudan Viskozite Ölçen Cihazda 600 devir 1.2.2 2.3.4
/dakikada
Okunan Değer Akma Noktasõ/Plastik 1.2.2 2.3.4
Viskozite Oranõ Plastik Viskozite 1.2.2 2.3.4

2 - NUMUNE ALMA, MUAYENE VE DENEYLER

2.1 - NUMUNE ALMA
Sondaj işleminde kullanõlan bentonitten aşağõdaki şekillerde numune alõnõr.

2.1.1 - Ambalajlanmõş Bentonit

Bir defada muayeneye arzedilen torbalanmõş bentonitin tamamõ bir parti kabul edilir. 1000 torbaya
kadar partilerden 15 torba, geri kalan torbalarõn da %1'i ilave olarak aşağõdaki şekilde ayrõlõr.

Numune alõrken partideki bentonit torbalarõndan herhangi birinden başlanarak torbalarõn tamamõ 1,2,3
..., N şeklinde numaralanõr. Daha sonra, herhangi bir numaralõ torbadan başlanarak ve numara sõrasõ
izlenerek N/n=r tane torba sayõlõr ve son sayõlan torba numune olarak ayrõlõr. Sayma ve ayõrma işlemi
(n) tane numune tamamlanõncaya kadar sürdürülür, (r) sayõsõ kesirli çõktõğõnda, bu kesirden sonra
gelen ilk tam sayõ (r) olarak kabul edilir.

Her torbanõn içinde bulunan bentonitten 500 g kadar bir numune aşağõda açõklanan metotlara göre
alõnõr.

İç çapõ 2,5 cm olan ve yeterli uzunluktaki bir numune alma sondasõ (Şekil-1) torbanõn üst tarafõndan
batõrõlarak tabana kadar indirilir. Böylece torba boyunca numune alõnmõş olur.

2.1.2 - Dökme Bentonit

Demiryolu vagonlarõ, silolar ve buna benzer yerlerde torbalanmadan depolanmõş betonitten numune
alõnmasõnda, iç çapõ 2,5 cm olan ve bentonit yõğõnõnõn tepesinden tabanõna kadar inebilecek uzunlukta
bir numune alma sondasõ kullanõlõr.

Numune alõnacak bentonit partisinin büyüklüğüne göre numuneler aşağõdaki şekillerde alõnõr:

Depolanan bentonit 25 tondan fazla ise, her vagon veya silo ayrõ bir parti kabul edilir ve her partiden
15 numune alõnõr. Depolanan bentonit 25 tondan az ise, her vagon veya silo bir parti kabul edilir ve her
partiden 10 numune alõnõr.

Bir sondada alõnan numune yaklaşõk 1000 g olmalõdõr.

2.1.3 - Deney Numunelerinin Hazõrlanmasõ

Her partiden alõnan ve iyice karõştõrõlan numuneler dörtleme usulü ile 10 kg'a indirilir, bundan ikişer
kg'lõk numuneler ayrõlõr ve hermetik kaplara konularak muhafaza edilir.

3
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

2.2 - MUAYENELER

2.2.1 - Gözle Muayene

Bentonit numunesi gözle muayene edilerek Madde 1.2.1'e uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.2.2 - Ambalaj Muayenesi

Bentonit ambalajlarõ bakõlarak ve tartõlarak muayene edilir. Sonucun Madde 3'e uygun olup olmadõğõna
bakõlõr.

2.3 - DENEYLER

2.3.1 - Genel Kurallar

- Deneylerde ve çözeltilerin hazõrlanmasõnda damõtõk su veya buna eşdeğer saflõkta su kullanõlmalõdõr.
- Kullanõlan reaktifler analitik saflõkta olmalõdõr.
- Tayinler en az iki numune ile ve paralel olarak yapõlmalõdõr.
- Deneysel hata sõnõrlarõ içinde birbirine uyarlõ değerler veren iki paralel tayinin aritmetik ortalamasõ
sonuç olarak verilmelidir.

2.3.2 - Elek Analizi

2.3.2.1 - Yaş Elek Analizi

2.3.2.1.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.2.1.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

2.3.2.1.1.2 - Analitik Terazi, 0,01 g hassasiyetle tartõm yapabilen.

2.3.2.1.1.3 - Etüv, sõcaklõğõ 105 ± 2°C'da sabit tutulabilen.

2.3.2.1.1.4 - Elek, göz açõklõğõ 75 µm (200 mesh) olan.

2.3.2.1.1.5 - Desikatör.

2.3.2.1.1.6 - Buharlaştõrma Kabõ.

2.3.2.1.1.7 - Karõştõrõcõ, mekanik.

2.3.2.1.2 - Reaktifler

2.3.2.1.2.1 - Piro Sodyum Tetrafosfat

2.3.2.1.3 - İşlem
4 saat süreyle 105±2°C sõcaklõktaki etüvde (Madde 2.3.2.1.1.3) kurutulan ve desikatörde (Madde
2.3.2.1.1.5) oda sõcaklõğõna soğutulan bentonit numunesinden yaklaşõk 10 g'lõk bir kõsõm 0,01 g
hassasiyetle tartõlarak alõnõr ve içinde 0,2 g sodyum tetrafosfat bulunan 350 ml suya eklenir. Elde
edilen karõşõm karõştõrõcõda 30 dakika süreyle karõştõrõlõr.

İki saat beklendikten sonra 5 dakika daha karõştõrma işlemi yapõlõr. Karõşõm hemen eleğe (Madde
2.3.2.1.1.4) boşaltõlõr. Elek üzerinde kalan bentonit basõnçlõ su ile (170 kPa) 2 dakika yõkanõr. Yõkama
işlemi sõrasõnda hortumun ucu eleğin kenarõna dayanmalõ ve su akõmõ elek yüzeyini yalayacak şekilde
bentonit üzerinde tekrar tekrar gezdirilmelidir. Yõkama işlemi sonucunda elek üzerinde kalanlar darasõ
alõnmõş bir buharlaştõrma kabõna alõnõr, etüvde (Madde 2.3.2.1.1.3) kurutulur, desikatörde soğutulur ve
0,01 g hassasiyetle tartõlõr.

2.3.2.1.4 - Hesaplama ve Sonuçlarõn Gösterilmesi

Elekte kalan kalõntõ (K), kütlece yüzde olarak, aşağõdaki bağõntõ yardõmõyla hesaplanõr.

m1
K= x100
m

4
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Burada;
m 1 = Elekte kalan kalõntõnõn kütlesi,g
m = Numunenin kütlesi,g
dõr.

Bulunan sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.2.2 - Kuru Elek Analizi

2.3.2.2.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.2.2.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

2.3.2.2.1.2 - Analitik Terazi, 0,01 g hassasiyetle tartõm yapabilen.

2.3.2.2.1.3 - Etüv, sõcaklõğõ 105 ± 2°C'da sabit tutabilen.

2.3.2.2.1.4 - Elek, göz açõklõğõ 150 µm (100 mesh) olan.

2.3.2.2.1.5 - Otomatik Sarsõcõ.

2.3.2.2.1.6 - Desikatör.

2.3.2.2.2 - İşlem
4 saat süreyle 105 ± 2°C sõcaklõktaki etüvde kurutulan ve desikatörde soğutulan bentonit
numunesinden yaklaşõk 100 g ‘lõk bir kõsõm 0,01 g hassasiyetle tartõlarak alõnõr ve eleğe aktarõlõr. Elek
otomatik sarsõcõya yerleştirilir.

Parçacõk geçmeyinceye kadar 100 titreşim/dakika frekansla eleme işlemi uygulanõr (yaklaşõk 15
dakika). Elekten geçenler 0,01 g hassasiyetle tartõlõr.

2.3.2.2.3 - Hesaplama ve Sonuçlarõn Gösterilmesi

Elekten geçenler (G) kütlece yüzde olarak, aşağõdaki bağõntõ yardõmõyla hesaplanõr.

m1
G= x100
m

Burada;
m 1 = Elekten geçenlerin kütlesi,g
m = Numunenin kütlesi,g
dõr.

Bulunan sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.3 - Rutubet Tayini

2.3.3.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.3.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

2.3.3.1.2 - Analitik Terazi, 0,01 g hassasiyetle tartõm yapabilen.

2.3.3.1.3 - Etüv, sõcaklõğõ 105±2°C'da sabit tutabilen.

2.3.3.1.4 - Desikatör.

5
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

2.3.3.2 - İşlem
Yaklaşõk 10 g kurutulmamõş bentonit numunesi 0,01 g hassasiyetle tartõlarak alõnõr. Numune kütlesi
değişmeyinceye kadar kademeli olarak etüvde 105 ± 2°C sõcaklõkta kurutulur. Desikatörde soğutulur
ve tekrar tartõlõr.

2.3.3.3 - Hesaplama ve Sonuçlarõn Gösterilmesi

Rutubet (R) kütlece yüzde olarak, aşağõdaki bağõntõ yardõmõyla hesaplanõr.

m − m1
R= x100
m

Burada;
m = Kurutulmamõş numune kütlesi,g
m 1 = Kurutulmuş numune kütlesi,g
dõr.

Bulunan sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.4 - Süspansiyon Özellikleri

2.3.4.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.4.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

2.3.4.1.2 - Doğrudan Viskozite Ölçme Cihazõ

Doğrudan viskozite ölçme cihazlarõ elektrik motoru veya kol ile hareketlendirilen ve dönme hareketine
bağlõ olarak viskozite ölçülmesini sağlayan cihazlardõr. Üç tipi vardõr.

- 12 voltluk elektrik motoru ile çalõşan tip, 300 ve 600 devir/dakika hõzlarõ ile çalõşõr (Şekil-2).

- Kol ile çalõşan tip, 300 ve 600 devir/dakika hõzlarõ ile çalõşõr (Şekil-3).

- 220 voltluk elektrik akõmõ ile çalõşan tip, 2 vitesli senkronize bir motor ile çalõştõrõlõr. Bu cihazla
3,6,100,200,300 ve 600 devir/dakika dönme hõzlarõ elde edilebilir (Şekil-4).

Bu cihazlarõn çalõşma prensipleri şöyledir:

Viskozitesi ölçülecek karõşõm iki silindirin arasõna konur, motor sabit bir dönme hõzõ ile döndürülür.
Motor kolunun silindir içindeki dönmesi silindir çeperinde bir kayma gerilimi meydana getirir. Silindire
irtibatlandõrõlmõş gösterge silindire gelen bu gerilimi gösterir. Cihaz, bu momentin ölçülmesi ile motorun
300 devir/dakika veya 600 devir/dakika hõzlarõna karşõlõk plastik viskozite veya akma noktasõ okumalarõ
verecek şekilde yapõlmõştõr.

2.3.4.1.3 - Karõştõrõcõ, 2,5 cm çapõnda telden yapõlmõş pervanesi bulunan, yük altõnda 11000±300
devir/dakika hõz ile çalõşabilecek kapasitede olan.

2.3.4.1.4 - Karõştõrma Kabõ, 17-20 cm yükseklikte, ağõz çapõ 9-10 cm ve taban çapõ 6-8 cm olan.

2.3.4.2 - Reaktifler

2.3.4.2.1 - Sodyum hekzametafosfat çözeltisi, %10'luk (m/m)

2.3.4.3 - İşlem

6
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

2.3.4.3.1 - Süspansiyonun Hazõrlanmasõ

350 ml suda Tip 1 için 22,5, Tip 2 için 25 g bentonit bulunacak şekilde ve Madde 2.3.4.3.3 ve Madde
2.3.5.2'de verilen deneylere yetecek miktarda bentonit süspansiyonu hazõrlanõr.

Bu amaçla karõştõrma kabõna (Madde 2.3.4.1.4) konan suya karõştõrõcõ (Madde 2.3.4.1.3) çalõştõrõlõrken
yavaş yavaş bentonit katõlõr. Bentonitin tamamõ karõştõrma kabõna aktarõldõktan sonra karõştõrma işlemi
20 dakika daha devam ettirilir. Bu işlemin sonunda süspansiyon oda sõcaklõğõnda ağzõ kapalõ bir kapta
yaklaşõk 16 saat bekletilir.

2.3.4.3.2 - Kalibrasyon
Doğrudan viskozite ölçen cihazlarda ölçümün hassasiyeti momentin doğru ölçülmesi ve motor kolunun
devir sayõsõnõn doğru olmasõna bağlõdõr. Bu nedenle, viskozitesi önceden bilinen sõvõlarõn (şeker
çözeltisi, sõvõ silikon veya belli sõcaklõkta viskozitesi bilinen petrol ürünleri gibi) viskozitelerinin
ölçülmesi yoluyla cihazõn kalibrasyonu yapõlõr.

2.3.4.3.3 - Viskozite Ölçümü

Madde 2.3.4.3.1'de anlatõldõğõ şekilde hazõrlanan bentonit süspansiyonu 5 dakika süreyle
karõştõrõldõktan hemen sonra silindirin içine seviyesi motor kolundaki işaret çizgisinde olacak şekilde
doldurulur.

Motor 600 devir/dakika hõzla çalõştõrõlõr, gösterge değişmez bir değere gelinceye kadar beklenir ve bu
değer 600 devir/dakikadaki kayma gerilmesi değeri olarak kaydedilir.

Motor 300 devir/dakika hõzla çalõştõrõlõr, gösterge değişmez bir değere gelinceye kadar beklenir ve bu
değer 300 devir/dakikadaki kayma gerilmesi olarak kaydedilir.

İKAZ - Tip-2 bentonit süspansiyonunun plastik viskozitesi ölçülmeden önce her 350 ml süspansiyon
için 5 mi %10'luk sodyum hekzametafosfat ilave edilir ve süspansiyon 3 dakika karõştõrõlõr.

2.3.4.3.4 - Hesaplama ve Sonuçlarõn Gösterilmesi

2.3.4.3.4.1 - Plastik Viskozite

Plastik viskozite, 600 devir/dakikada okunan değerden 300 devir/dakikada okunan değerin
çõkarõlmasõyla elde edilir ve Pa.s olarak verilir.

2.3.4.3.4.2 - Görünür Viskozite

Görünür viskozite, 600 devir/dakikada okunan değerin yarõsõna eşittir ve Pa.s olarak verilir.

2.3.4.3.4.3 - Akma Noktasõ

Akma noktasõ, 300 devir/dakikada okunan değerden plastik viskozite değerinin çõkarõlmasõyla elde
edilir ve Pa olarak verilir.

NOT- İngiliz ölçü birimleriyle çalõşan cihazlarla yapõlan ölçümlerde plastik viskozite ve görünür
viskozite "Pa.s" yerine "centipoise, (cp)" akma noktasõ ve kayma gerilmesi ise "Pascal" yerine "lbf/100
2 1)
ft " olarak hesaplanõr, yukarõda belirtilen birimlere çevrilir .

Sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.5 - Filtrasyon (Süzme) Hacmi

2.3.5.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.5.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

1 ) 1 cp = 0,001 Pa.s
2 2
1lbf/100ft =0.48 Pa gösterge okumasõ, lbf/100 ft = gösterge okumasõ x 0,51, Pa
2.3.5.1.2 - Süzme Presi

7
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Bentonit süspansiyonunun süzülme ve sõva yapma özellikleri süzme presi (Şekil-5) vasõtasõyla ölçülür.
Süzme presinin kuvvetli bazik çözeltilere dayanõklõ malzemeden yapõlmõş, iç çapõ 7,5 cm ve iç
yüksekliği 6,25 cm olan silindir şeklinde bir numune hücresi vardõr. Silindirin üst tarafõ, basõncõ silindir
içine iletebilecek biçimde yapõlmõştõr. Süzgeç kağõdõ, silindirin altõndaki uygun yapõda bir tel kafes
2
üzerine konur. Süzme alanõ 45,8 ± 0,6 cm dir. Silindirin altõnda süzülen sõvõnõn akmasõ için bir tahliye
deliği bulunur. Bu deliğin altõna dereceli silindir konularak süzülen sõvõ miktarõ okunabilmelidir.
Sõzdõrmazlõk contalarla sağlanõr.

Basõnç kaynağõ olarak yüksek basõnçta tehlikeli olmayan herhangi bir gaz veya sõvõ kullanõlabilir. Şekil-
6 ve 7'de normal sõcaklõkta çalõşan süzme presleri gösterilmektedir.

2.3.5.1.3 - Süzgeç Kağõdõ, 9 cm çapõnda sõk dokulu, bazik çözeltilerden etkilenmeyen göz açõklõğõ 2-3
µm olan.

2.3.5.1.4 - Kronometre, analog veya dijital, 0,1 dakika hassasiyetle ölçüm yapabilen.

2.3.5.2 - İşlem
Deneye başlamadan önce süzme silindiri temiz ve kuru, contalarõ ise bozulmamõş ve kõrõlmamõş
olmalõdõr. Süzgeç kağõdõ silindirdeki yerine uygun olarak takõlõr ve Madde 2.3.4.3.1 'de açõklandõğõ
şekilde hazõrlanmõş bentonit süspansiyonu silindirin üst kenarõndan 1 cm aşağõsõna kadar silindire
doldurulur. Bağlantõlar yapõlõr ve tahliye deliğinin altõna süzülecek sõvõyõ toplamak ve hacmini ölçmek
için bir dereceli silindir yerleştirilir.

Süzme silindirinin vanasõ kapatõlõr ve basõnç regülatörü ile silindire 690 ± 35 kPa'lõk basõnç 30 dakika
süre ile uygulanõr. Bu sürenin 7,5 dakikalõk kõsmõnda toplanan süzüntü atõlõr. Bu andan sonraki süzüntü
kuru bir dereceli silindirde toplanõr. Bu sürenin sonunda basõnç kaldõrõlõr, tahliye vanasõ açõlõr ve
dereceli silindirde toplanan sõvõ miktarõ 0,1 ml hassasiyetle okunur ve kaydedilir.

2.3.5.3 - Hesaplama ve Sonuçlarõn Gösterilmesi

Süzüntü hacmi nispi olarak aşağõdaki bağõntõ yardõmõyla hesaplanõr.

S = 2xV

Burada;
S = Bağõl süzüntü hacmi, 30 dakika süreye karşõlõk gelen hacim, ml
V = Süzüntü hacmi, ilk 7,5 dakikadan sonraki 22,5 dakikada toplanan süzüntü, ml
dõr.

Bulunan sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.6 - Çamur Yapma Özelliği (Yield)

2.3.6.1 - Cihaz ve Malzemeler

2.3.6.1.1 - Genel Laboratuar Malzemeleri.

2.3.6.1.2 - Analitik Terazi, 0,1 g hassasiyetle tartõm yapabilen.

2.3.6.1.3 - Karõştõrõcõ, özellikleri Madde 2.3.4.1.3 de verildiği gibi olan.

2.3.6.1.4 -Kavanoz, 1 litrelik, camdan yapõlmõş, kapaklõ, 6 adet.

2.3.6.1.5 - Doğrudan Viskozite Ölçme Cihazõ, özellikleri Madde 2.3.4.1.2'de verildiği gibi olan.

2.3.6.1.6 - Kronometre.

2.3.6.2 - İşlem
Üç ayrõ kavanoza 350'şer mi su ve farklõ miktarlarda betonit konarak süspansiyonlar hazõrlanõr. Bu
süspansiyonlarõn görünür viskoziteleri 0,010-0,025 Pa.s arasõnda olmalõ ve süspansiyonlarõn görünür
viskoziteleri arasõndaki fark en az 0,005 Pa.s olmalõdõr. Süspansiyonlar hazõrlanõrken istenen viskozite

8
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

değerlerini elde edebilmek için Çizelge-3’ten yararlanõlabilir. Her süspansiyon, karõştõrõcõnõn en yüksek
devrinde 20 dakika süreyle karõştõrõlõr. Karõştõrma işlemi boyunca karõştõrõcõ en az iki kez durdurularak
kabõn iç çeperlerine yapõşmõş olan bentonit süspansiyon içerisine katõlmalõdõr. Karõştõrõlmõş olan bu
süspansiyonlar temiz kavanozlara aktarõlõr, ağõzlarõ kapatõlõr ve 24 saat süreyle bekletilir. Bu sürenin
sonunda her süspansiyon 5 dakika süreyle karõştõrõcõnõn en yüksek devrinde tekrar karõştõrõlõr ve
Madde 2.3.4.3.3'de açõklandõğõ gibi görünür viskozitesi ölçülür. Elde edilmiş olan bu üç viskozite değeri
yarõ logaritmik eksene olmak şartõ ile bentonit konsantrasyonlarõna karşõ bir grafik kağõdõna geçirilir. Bu
üç noktadan geçen en uygun doğru çizilir. 0,015 Pa.s noktasõndan yatay bir doğru çizilerek kesim
noktasõ bulunur. Bu noktaya karşõlõk gelen bentonit konsantrasyonu tespit edilir. Buradan 100 ml suya
karşõ gelen bentonit miktarõ g cinsinden hesaplanõr. Hesaplanan bu değer yardõmõ ile Çizelge-3'den
bentonitin çamur yapma özelliği tespit edilir.

Bentonitin çamur yapma özelliği (Y), litre olarak aşağõdaki bağõntõ yardõmõyla da hesaplanabilir.

570,5
Y = (2.3 + x 158,97
K ) x158.97

Burada;
K = Bentonit konsantrosyonu, g bentonit/100 ml su
dõr.

Bulunan sonucun Madde 1.2.2'ye uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

ÇİZELGE 3 - Bentonitin Çamur Yapma Özelliği

100 ml Suya Yield 100 ml Suya Katõlacak Yield
Katõlacak Bentonit 1 Bentonit Miktarõ 1
Miktarõ
g g
4,0 23038,7 6,3 14761,2
4,1 22485,7 6,4 14536,3
4,2 21959,1 6,5 14318,3
4,3 21456,9 6,6 14106,9
4,4 20977,5 6,7 13901,8
4,5 20519,5 6,8 13702,7
4,6 20081,4 6,9 13509,5
4,7 19661,9 7,0 13321,7
4,8 19259,9 7,1 13139,2
4,9 18874,3 7,2 12961,8
5,0 18504,1 7,3 12789,2
5,1 18148,5 7,4 12621,4
5,2 17806,5 7,5 12457,9
5,3 17477,4 7,6 12298,8
5,4 17160,5 7,7 12143,9
5,5 16855,2 7,8 11992,9
5,6 16560,7 7,9 11845,7
5,7 16276,6 8,0 11702,2
5,8 16002,2 8,1 11562,2
5,9 15737,2 8,2 11425,7
6,0 15481,0 8,3 11292,4
6,1 15233,2 8,4 11162,3
6,2 14993.4 8,5 11035.3

9
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

2.4 - DEĞERLENDİRME
Madde 2.1'e göre alõnan numunenin bu standardda belirtilen özelliklerden herhangi birine uymamasõ
halinde numunenin alõndõğõ parti standarda aykõrõ sayõlõr.

2.5 - MUAYENE VE DENEY RAPORU

Muayene ve deney raporunda en az aşağõdaki bilgiler bulunmalõdõr:

- Muayenenin ve deneyin yapõldõğõ yerin ve laboratuvarõn, muayene ve deneyi yapanõn ve/veya

raporu imzalayan yetkililerin adlarõ, görev ve meslekleri,
- Muayene ve deney tarihi,
- Numunenin tanõtõlmasõ,
- Muayene ve deneyde uygulanan standardlarõn numaralarõ,
- Sonuçlarõn gösterilmesi,
- Muayene ve deney sonuçlarõnõ değiştirebilecek faktörlerin sakõncalarõnõ gidermek üzere alõnan
tedbirler,
- Uygulanan muayene ve deney metotlarõnda belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayene
ve deneyde yer almõş olan işlemler,
- Standarda uygun olup olmadõğõ,
- Rapor tarih ve numarasõ,

3 - PİYASAYA ARZ
3.1 - AMBALAJLAMA
Bentonit, bentoniti etkilemeyen ve bentonitten etkilenmeyen astarlõ bez veya çok katlõ kağõt torbalar
içinde veya dökme olarak piyasaya arz edilir.

3.2 - İŞARETLEME
Bentonit ambalajlarõ üzerine en az aşağõdaki bilgiler okunaklõ ve silinmeyecek şekilde yazõlmalõdõr:

- Maddenin adõ,
- Firmanõn ticari unvanõ, kõsa adõ, adresi veya varsa tescilli markasõ,
- Standardõn işaret ve numarasõ (TS 977 şeklinde),
- Net miktarõ (en az 25 veya 50 kg olarak),
- Üretim tarihi (ay ve yõl olarak),
- Parti, seri veya kod numaralarõndan en az birisi.

Dökme olarak piyasaya arz edilen bentonitle ilgili bilgiler sevk irsaliyesinde yer almalõdõr.
Gerektiğinde bu bilgiler yabancõ dille de yazõlabilir.

3.3 - DEPOLAMA
Bentonit, hava geçirmeyecek özel silo ve ambarlarda depolanmalõdõr.
Kullanõlacak silo veya depolar bentonitin kalitesini bozmayacak ve içindeki mamulü kolaylõkla kontrol
imkanõ verebilecek nitelikte olmalõdõr. Ambalajlanmõş bentonit ise yağõş ve rutubetten korunacak
şekilde depolanmalõdõr.

4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
İmalatçõ veya satõcõ, bu standarda uygun olarak imal edildiğini beyan ettiği bentonit için istendiğinde,
standarda uygunluk beyannamesi vermek veya göstermek mecburiyetindedir. Bu beyannamede satõş
konusu bentonitin:
- Çizelge-1'deki özelliklere uygun olduğunun,
- Madde 2'deki muayene ve deneylerin yapõlmõş ve uygun sonuç alõnmõş bulunduğunun belirtilmesi
gerekir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
API SPEC 13A (1988)
API RP 13B (1980)
OCMA SPEC DPCP-4 (1969)

10
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Ölçüler mm’ dir .

Şekil 1 – Numune Alma Sondasõ

11
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Şekil 2 - Doğrudan Viskozite Ölçme Cihazõ , Tip 1

12
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Şekil 3 – Doğrudan Viskozite Ölçme Şekil 4 – Doğrudan Viskozite Ölçme

Cihazõ , Tip 2 Cihazõ , Tip 3

Şekil 5 – Süzme Presi

13
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Şekil 6 - Saha Tipi Süzme Presi

14
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

Şekil 7 – Laboratuar Tipi Süzme Presi

15
ICS 75.020 TÜRK STANDARDI TS 977 / Şubat 1992

TADİL FİŞİ
TS 977/Şubat 1993 "BENTONİT-SONDAJ İŞLEMİNDE KULLANILAN"
Standardõ Teknik Kurulumuzun 31 Ocak 1995 Tarihli Toplantõsõnda
Aşağõdaki Şekilde Tadil Edilmiştir.

ESKİ METİN

Madde 0.2.4 - Katkõsõz Bentonit

Madde 0.2.5 - Sondaj Çimentosu

1.1.2-Tipler
Bentonit kullanõldõğõ yere göre;

Tip 1 - Sondaj çamurunda kullanõlan,

Tip 2 - Sondaj çimentosunda kullanõlan, katkõsõz

olmak üzere 2 tiptir.

YENİ METİN

- (Bu madde çõkarõlmõştõr)

- (Bu madde çõkarõlmõştõr)

1.1.2-Tipler
Bentonit fiziksel özelliklerine göre;

Tip 1,

Tip 2,
olmak üzere 2 tiptir.

İKAZ -Tip 1 bentonitler özelliklerinin iyileştirilmesi amacõyla kimyasal isleme tabi tutulmuş olabilir.
Ancak Tip 2 bentonitler, hiç bir kimyasal işleme tabi tutulmamõş olmalõdõr.

16