ICS 29.040.

20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

İÇİNDEKİLER

0 - KONU, TARİF, KAPSAM...................................................................................... 1

0.1 - KONU.........................................................................................................................1
0.2 - TARİFLER..................................................................................................................1
0.2.1 - Yüzeysel Kaçaklar ............................................................................................................... 1
0.2.2 - Elektriksel Aşınması (Erozyon)............................................................................................ 1
0.2.3 - Yüzeysel Kaçak Mukayese İndisi (CTİ)............................................................................... 1
0.2.4 - Yüzeysel Kaçak Dayanıklılık İndisi (PTİ)............................................................................. 1
0.3 - KAPSAM ....................................................................................................................1
1 - MUKAYESE VE DAYANIKLILIK İNDİSLERİNİN TAYİNİ..................................... 1
1.1 - DENEY NUMUNESİ ...................................................................................................1
1.2 - ŞARTLANDIRMA .......................................................................................................2
1.3 - DENEY CİHAZLARI ...................................................................................................2
1.3.1 - Elektrotlar............................................................................................................................. 2
1.3.2 - Deney Devresi ..................................................................................................................... 2
1.3.3 - Damla Cihazı ....................................................................................................................... 2
1.3.4 - Deney Çözeltileri ................................................................................................................. 3
1.4 - DENEYİN YAPILIŞI ....................................................................................................3
1.4.1 - Genel Şartlar........................................................................................................................ 3
1.4.2 - Yüzeysel Kaçak Mukayese İndisi (CTI)'nin Tayini............................................................... 4
1.4.3 - Yüzeysel Kaçaklara Karşı Dayanıklılık İndisi (PTİ) Deneyi ................................................. 4
1.4.4 - Aşınmanın (Erozyonun) Tayini ............................................................................................ 4
2 - MUAYENE VE DENEY RAPORU ......................................................................... 5
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

KATI YALITIM MALZEMELERİ - YÜZEYSEL KAÇAKLAR İLE İLGİLİ

MUKAYESE VE DAYANIKLILIK İNDİSLERİNİN TAYİNİ-NEMLİ
ORTAM ŞARTLARINDA

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, yüzeyi elektriklendirilmiş durumda iken kirle karışık suya maruz kalan katı elektrik yalıtım
malzemelerinin, gerilimi 600 V'ye kadar olan yüzeysel elektrik kaçaklarına karşı bağıl dayanıklılığının
tayinine dairdir.

NOT 1 - Bu metotla elde edilen malzeme sıralaması, yüzeysel kaçaklara karşı dayanıklılık tayininin
yapıldığı diğer deney metotlarıyla elde edilenden farklı olabilir. Örnek olarak, yüksek gerilim ve düşük
akım boşalmalarını kullanma esasına dayanan deneyler gösterilebilir. Bu deney metodu ile, yüzeysel
kaçaklara karşı dayanıklılığı nispeten zayıf olan malzemeler arasında iyi bir sıralama sağlanır. TS
1)
3802 ‘ deki deney metodunun kullanıldığı (normal olarak, kullanma yeri bina dışında olan)
malzemeler için bu deney metodu çözüm getirmez.
NOT 2 - Bu tür deney sonuçları, elektrikli cihazların tasarımı sırasında yüzeysel kaçak yolu
uzunluklarının değerlendirilmesinde, doğrudan kullanılmaz.

0.2 - TARİFLER

0.2.1 - Yüzeysel Kaçaklar

Yüzeysel kaçaklar, bir katı yalıtım malzemesinin yüzeyinde, elektrik zorlaması ile kirli elektrolitik
ortamın birleşik etkisi sonucu meydana gelerek gelişen iletken yollardaki kaçaklardır.

0.2.2 - Elektriksel Aşınması (Erozyon)

Elektriksel aşınma, yalıtkan malzemenin elektrik boşalmalarıyla meydana gelen aşınması olayıdır.

0.2.3 - Yüzeysel Kaçak Mukayese İndisi (CTİ)

Yüzeysel kaçak mukayese indisi, bir malzemenin yüzeysel kaçaklara maruz kalmadan 50 damlaya
(Madde 1.4) dayanabildiği maksimum gerilimin volt cinsinden ifade edilen sayısal değeridir.

NOT - Her bir deney gerilimi ve CTI değeri 25 ile bölünebilmelidir.

0.2.4 - Yüzeysel Kaçak Dayanıklılık İndisi (PTİ)

Yüzeysel kaçak dayanıklılık indisi, bir malzemenin yüzeysel kaçaklara maruz kalmadan elli damlaya
(Madde 1.4) dayanması gereken gerilimin volt cinsinden ifade edilen sayısal değeridir.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, katı yalıtım malzemelerini kapsar.

1 - MUKAYESE VE DAYANIKLILIK İNDİSLERİNİN TAYİNİ

1.1 - DENEY NUMUNESİ
Deney sırasında, numune kenarlarından sıvının akmasını önleyecek yeterlilikte alanı olan herhangi bir
düz yüzey kullanılabilir. Boyutu 15 mm x 15 mm'den az olmayan düz yüzeyler kullanılmalıdır. Numune
kalınlığı en az 3 mm olmalı ve bu husus ilgili raporda belirtilmelidir.
NOT 1 - Düz bir yüzey elde etmek için, bazı özel durumlarda zımparalama işleminin uygulanması
gerekebilir. Ancak bu husus deney raporunda belirtilir

1) Bu standard metninde atıf yapılan Türk Standardının numarası metnin sonunda verilmiştir.

1
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

NOT 2 - Kalınlığı 3 mm'nin altında olan numuneler üzerinde elde edilen CTİ değerleri mukayese için
uygun olmayabilir, bir örnek vermek gerekirse, kalınlığı az olan numuneler metal veya camla
desteklenen bir levha üzerine monte edilirse bu durumda ısı kaybı çabuklaşacağından CTİ değeri
değişik olur. Bunun için, numunenin kalınlığı 3 mm'den az ise, iki veya daha çok numune üst üste
konarak istif edilir.

NOT 3 - Malzemenin herhangi bir özelliğine bağlı olarak elektrotların doğrultuları sonucu etkiliyorsa bu
husus ilgili raporda belirtilir.

Bu durumda, en düşük CTİ'yi veren doğrultu kullanılır.

NOT 4 - Deney, çiziklerin bulunmadığı alanlar üzerinde yapılmalıdır. Bu mümkün değil ise, çizikli
alanda elde edilen sonuçlar, numunenin yüzey durumunu açıklayan bir ifade ile birlikte ilgili raporda
belirtilir.

Deney numunesinin yüzeyindeki çizikler deney sonuçları arasındaki farklılıkları daha da arttırır.
Yüzeysel kaçak akımının çizikleri izlemesi halinde, bu akımın çizikleri çapraz geçmesi durumuna göre
daha düşük gerilimde (veya daha düşük bir damla sayısında) yüzeysel kaçak olayı meydana gelebilir.

1.2 - ŞARTLANDIRMA
Numune yüzeyi, temiz ve deney sonuçlarını etkileyebilen tozdan, kirden, parmak izlerinden, gresden,
yağdan, küf kalıntısından veya diğer kirleticilerden tamamen arınmış olmalıdır. Temizleme işleminde
kasılmayı, yumuşamayı veya malzemeye zarar veren diğer hasarları önlemek için tedbir alınmalıdır.
Şartlandırma ve temizleme işlemlerinin yapılış şekli ve sırası deney raporunda belirtilmelidir.

1.3 - DENEY CİHAZLARI

1.3.1 - Elektrotlar
Kesit alanları 5 mm x 2 mm boyutunda dikdörtgen biçimli iki platin elektrotun birer uçları, 30°'lik açısı
olan yontma kalem ağzı biçiminde ve hafifçe yuvarlatılmış olmalıdır (Şekil-1).

Elektrotlar, aralarındaki toplam açı 60° ve karşılıklı kesik yüzleri düşey düzlemde ve bu düzlemler
arasındaki uzaklık 4,0 ± 0,1 mm olacak biçimde numunenin yatay yüzeyi üzerine simetrik olarak
yerleştirilmelidir (Şekil-2). Her bir elektrotun yüzeye uyguladığı kuvvet 1 ± 0,05 N olmalıdır.
Elektrotların numuneye uygulanması durumunu gösteren bir düzenleme Şekil-3'de verilmiştir.

NOT - Pratik şartları simule etmek için platinden başka herhangi bir metalin kullanılması durumunda,
bu metal deney raporunda belirtilmelidir. Sonuçlar CTI veya PTI indisi olarak sayılmamalıdır.

1.3.2 - Deney Devresi

Elektrotlar, frekansı 48-60 Hz olan ve değeri 100 volt ile 600 volt arasında değişen, pratik olarak sinüs
biçimli bir gerilimle beslenmelidir. Bu kaynağın gücü 0,5 kVA'dan az olmamalıdır. Buna ait bir ana
devre şeması Şekil-4'de gösterilmiştir.

Devredeki değişken direnç, kısa devre durumundaki elektrotlar arasındaki akımı 1,0 ± 0,1 A'ya
ayarlayabilmen ve voltmetrede okunan gerilim değeri, bu akımın geçişi sırasında %10'dan daha fazla
düşmemelidir.

Deney devresindeki bir aşırı akım rölesi, 0,5 A veya daha büyük bir akımın 2 saniye devam etmesi
durumunda devreyi açmalıdır.

1.3.3 - Damla Cihazı

Elektrotlar arasında kalan yüzey, 30+5 saniyelik zaman aralıklarında deney çözelti damlalarıyla
ıslatılmalıdır. Damlalar, 30-40 mm yükseklikten elektrotlar arasındaki aralığın ortasına damlatılır.
Damlaların hacmi 20 +−30 mm
3
olmalıdır. Her deneyden önce iğne veya damlaların çıkış ucu iyice
temizlenmeli ve kullanılacak deney çözelti yoğunluğunun kıvamında olmasını sağlamak üzere yeterli
miktarda damla dışarı atılmalıdır.

2
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

NOT 1 - Deneyler arasında iğne içindeki çözelti yeterince boşaltılmaz ise, buharlaşma olayı
yoğunlaşmayı artıracaktır. Deneyler arasındaki süreye göre 5-20 damla dışarı akıtılarak, yoğunluğu
aşırı yükseklikte olan sıvının normal olarak dışarı atılması sağlanmış olacaktır.

3
NOT 2 - Damla hacmini tayinde, 1 cm sıvı ile elde edilen damla sayısının 44'den az ve 50'den fazla
olmamasına dikkat edilir. Damla hacmi periyodik olarak muayene edilir.

NOT 3 - Ucu dört köşeli ve dış çapı 0,9-1,1 mm olan bir enjektör iğnesi, damla cihazı için uygundur.

NOT 4 - Bazı özel durumlarda, zaman aralıklarındaki 5 saniyelik sapma aşırı derecede büyük
sayılabilir ve sonuçları etkileyebilir. Bunun için sapma +1 saniye olarak alınır.

1.3.4 - Deney Çözeltileri

A Çözeltisi : Damıtık veya deiyonize bir suya, kütlece % 0,1 ± 0,002'lik amonyum klorür çözeltisi
karıştırılarak elde edilir. Bu çözeltinin özgül direnci, 23 ± 1°C sıcaklıkta 395 ± 50 cm' dir.

B Çözeltisi : Damıtık veya deiyonize bir suya, kütlece % 0,1 ± 0,002'lik amonyum klorür çözeltisi ve
kütlece % 0,5 ± 0,002 sodyum alkilnaftalen-sulfonat çözeltisi karıştırılarak elde edilir. Bu çözeltinin
özgül direnci 23 ± 1°C sıcaklıkta 170 ± 50 cm dir.

Bunlardan A çözeltisi öncelikle kullanılır.

Etkinliği fazla olan kirleticilerin giderilmesinde B çözeltisi kullanılmalıdır. B çözeltisinin kullanıldığını

belirtmek için CTI veya PTI ‘ nin sonuna bir "M" harfi getirilmelidir (Örnek CTI 250 M).

A veya B çözeltileri dışında bir çözeltinin kullanılması durumunda, bu husus deney raporunda
belirtilmelidir. Sonuçlar CTI veya PTI indisi olarak sayılmamalıdır.

NOT - Yüzeysel kaçaklar, çözeltinin özgül direncinin azalmasıyla hız kazanır ve deney çözeltisinin
kimyasal özelliğinden etkilenir.

1.4 - DENEYİN YAPILIŞI

1.4.1 - Genel Şartlar

Malzeme yüzeyinde tertiplenen bir elektrot sistemine elektrotlar arasına gerilim uygulandığında ve aynı
yere, belli fasılalarla elektrolit damlaları damlatıldığında, bu yüzey üzerinde yüzeysel kaçak izleri
meydana gelebilir. Bu tür kaçak izin belirmesi için gerekli olan damla sayısı, uygulanan gerilimin
azalmasına tabi olarak artar ve kritik bir gerilim değerinin altında kaçak izlerinin teşekkülü durur.

En yüksek deney geriliminde de yüzeysel kaçak izlerinin yer almadığı malzemelerdeki aşınma olayı
farklı şekillerde olabilir. Aşınmanın derinliği ölçülebilir. Bazı malzemeler, deney sırasında tutuşabilir.

Deney, hava akımına karşı siperle korunmuş bir numune ile 23±5°C sıcaklıkta gerçekleştirilmelidir.
Elektrotların kirlilik durumu deney sonuçları üzerinde etki yapabilir. Her deneyden önce elektrotlar
temizlenmelidir.

Numune, her iki elektrotun kesik uç kenarları önceden belirtilen bir kuvvetle bastırılarak numune
üzerine uygulanacak biçimde, yatay bir deney yüzeyindeki metalden veya camdan bir mesnet üzerine
yerleştirilmelidir.

Elektrotlar arasındaki uzaklık kontrolden geçirilmeli ve bunlarla numune arasında iyi bir temas
sağlanmalıdır. Elektrot kenarları aşınmış ise bu aşınma giderilmelidir. Gerilim 25 ile bölünebilen uygun
bir değere ayarlanır ve devre direnci kısa devre akımını, belirtilen tolerans içinde tutacak şekilde
ayarlanır. Bundan sonra, deney yüzeyine elektrolit damlalarının damlatılmasına başlanır. Bu damlatma
işlemi yüzeysel kaçaklardan kaynaklanan arıza olayı meydana gelinceye kadar veya 50'nci damlanın
sonuna kadar sürdürülür.

3
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

Numune üzerinde, elektrotlar arasındaki iletken yoldan (aşırı akım rölesini çalıştıran) 0,5 A veya daha
büyük bir akım en az 2 saniyelik süre boyunca geçerse veya aşırı akım rölesi çalışmadan önce
numune yanar ise arıza olayı meydana gelmiş olur.

NOT 1 - Aynı numune üzerinde birkaç deney yapılacak ise, deneyden geçirilen noktaların, bu
noktalardan sıçrayan zerrelerle alanlarının kirlenmemesi istenen diğer denenecek noktalardan
yeterince uzakta olması için gerekli tedbir alınır.

NOT 2 - Numunenin üzerinde bulunduğu mesnet metalden yapılmış ise, numune erozyonunun
delinmeye yol açtığı anı tespit için bu mesnet, deney devresine bağlanabilir.

NOT 3 - Deney sırasında zehirli veya tehlikeli gazlar çıkabileceğinden bu gazların emniyetle dışarı
atılmasını veya belli bir yerde muhafazasını sağlayan bir tertibata ihtiyaç olabilir.

1.4.2 - Yüzeysel Kaçak Mukayese İndisi (CTI)'nin Tayini

Gerilim, seçilen değere ayarlanır ve deney, 50 damla işlemi sona erinceye kadar veya daha erken
olabilen arıza olayına kadar sürdürülür. Bu deney, beş ayrı deney yerinde uygulanan 50 damla
işlemlerinde arıza olmaksızın maksimum gerilim elde edilinceye kadar (diğer deney yerlerinde daha
alçak veya daha yüksek gerilimler uygulanarak) tekrarlanır. Bu gerilimin sayısal değeri (daha sonra
gerçekleştirilen beş ayrı yerdeki deneyde bu gerilim 25 V azaltıldığında), 100 damladan önce yüzeysel
kaçak olayının meydana gelmemesi şartı ile CTI olarak alınır (örnek; CTI 425), Birkaç malzeme bu son
özelliği karşılamayabilir. Bu tür malzeme için, beş' yerden her birinin 100 veya daha çok damlaya
dayandığı maksimum gerilim bulunur ve bu gerilimin sayısal değeri, CTI'ye eklenerek gösterilir [Örnek
CTI 425 (375)].

NOT 1 - Malzemenin davranışı bilinmiyor ise, başlangıçtaki deney gerilimi, deney aralığının
ortasındaki değerde olmalıdır (Örnek 300 V). Bu gerilim, numunenin 50 damlaya dayanması halinde
arttırılmalı, dayanmaması halinde azaltılmalıdır. Gerilim değişmesi 25 V veya 25 V'nin katları kadar
olmalıdır. Beş numunenin 50 damla işlemine dayanabildiği en yüksek gerilim bulununcaya kadar bu
işlem devam ettirilir.

NOT 2 - Malzemelerin çoğundaki 50 damla gerilimi [yüzeysel kaçak (arıza) olayı meydana gelmeden
50 damlaya dayanım gerilimi], asimptot değere istenilen yeterlikte yaklaşık sayılır. 50 damla geriliminin
25 V altındaki gerilimde yapılan deneyle bu olayın doğrulanması istenir. 100 damla gerilimi 50 damla
geriliminin altında azaldıkça bu gerilim de asimptotdan o kadar uzaklaşır.

NOT 3 - Uyarı: Daha yüksek gerilimlerde ve damla sayısının 50 den fazla olduğu durumlarda Madde
0.2.1'de tarif edilen iletken yollar izlenmeden yüzeydeki çizik ve deliklerde biriken çözelti ve kirleticiler
yolu ile yüzeysel kaçak olayının meydana geldiği (aşırı akım rölesinin açmasından) anlaşılır. Bu
durumda yeni deneylere gerek vardır veya belirli biçimdeki hiçbir deneyden sonuç elde edilemiyorsa
bu husus deney raporunda belirtilmelidir.

1.4.3 - Yüzeysel Kaçaklara Karşı Dayanıklılık İndisi (PTİ) Deneyi

Malzeme özellikleri veya elektrik donanımı ile ilgili Türk Standardlarında, yalnızca bir dayanıklılık
(koruma) deneyinin gerekli görüldüğü durumlarda, deneyler Madde 1.4.1'e göre; ancak değeri
önceden belirtilen tek bir gerilim uygulanarak yapılmalıdır. Gerekli sayıdaki numuneler, yüzeysel kaçak
olayına meydan vermeden 50 damla işlemine dayanmalıdır.

Gerekli görülen numune sayısı beştir.

Gerekli görülen gerilim değerleri 175 V, 250 V, 300 V, 375 V, 500 V'dir. Kullanılan kısaltma PTI (Proof
Tracking Index)'dir.

1.4.4 - Aşınmanın (Erozyonun) Tayini

Üzerinde yüzeysel kaçaklar için iletken yolların bulunmadığı numuneler, herhangi bir kir kalıntısından
veya gevşekçe temasta olduğu niteliği bozulmuş nesnelerden temizlenmiş olmalı ve derinlik ölçen bir
cihazın levhası üzerine yerleştirilmelidir. Her bir numunedeki maksimum aşınma derinliği, ucu yarım
küre biçiminde ve çapı 1 mm olan bir sonda kullanılarak 0,1 mm doğrulukla ölçülmelidir. Ölçülen beş
değerin en büyüğü deney raporunda belirtilmelidir.

4
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

1.4.4.1 - Deneylerin Madde 1.4.2'ye göre yapılması durumunda, karşılık olan gerilimde beş numune
üzerinde ölçülmelidir.

1.4.4.2 - Deneylerin Madde 1.4.3’e göre yapılması durumunda, aşınma, önceden belirtilen gerilimde
50 damlaya dayanan numuneler üzerinde ölçülmelidir.

2 - MUAYENE VE DENEY RAPORU

Muayene ve deney raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:

- Muayenenin ve deneyin yapıldığı yerin ve laboratuvarın, muayene ve deneyi yapanın ve/veya raporu
imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri,
- Muayene ve deney tarihi,
- Numunenin tanıtılması,
- Muayene ve deneyde uygulanan standardların numaraları,
- Deneyden geçirilen malzemenin tanıtılması,

- Numunenin kalınlığı,
- Yüzeyin karakteri:
- Numunenin örj inal yüzeyinin deneyden geçirilip geçirilmediği,
- Deneyden geçirilen yüzeyin taşlanıp taşlanmadığı,
- Deneyden geçirilen yüzeyin cilalanıp cilalanmadığı,
- Yüzeyin (çizikler bakımından) durumu
- Şartlandırma ve temizlik işlerinin yapılış şekli ve sırası,
- Platinden değil ise elektrot için kullanılan metal,
- A veya B çözeltisi kullanılmamış ise, kullanılan kirletici çözelti,
- Yüzeysel kaçak mukayese indisi:
- CTI (Örnek olarak:CTI 400, CTI 400M veya CTI 400(350)
- Aşınma (erozyon) derinliği CTI 275-1,2, "CTI 275M-1,2 veya "CTI 275(200)-1,2" gibi
- Yüzeysel kaçak dayanıklılık indisi:
- Önceden belirtilen gerilimde arızalanma veya arızalanmama durumu [örnek olarak PTI 175’de
arızalanmaz veya "PTI 175 M de arızalanır"].
- Önceden belirtilen aşınma derinliği ile birlikte önceden belirtilen gerilimde arızalanma veya
arızalanmasına örnek olarak PTI 250 - 0,8'de arızalanmaz" veya PTI 250 M - 0,8 de arızalanır"].
- Numunenin tutuşmasından dolayı CTI ve PTI paragraflarının cevaplanamaması durumunda bu
husus raporda belirtilir.
- Sonuçların yazılması,
- Muayene ve deney sonuçlarını değiştirilebilecek faktörlerin sakıncalarını gidermek üzere alınan
tedbirler,
- Uygulanan muayene ve deney metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayene
ve deneyde yer almış olan işlemler,
- İlgili standarda uygun olup olmadığı,
- Rapor tarih ve numarası,

ATIF YAPILAN TÜRK STANDARDI

TS 3802

5
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

ŞEKİL 1 – ELEKTROT ŞEKİL 2 – ELEKTROTLARIN TERTİPLENMESİ

ŞEKİL 3 – DENEY CİHAZI ÖRNEĞİ

1 – PLATİN ELEKTROT
2 – PİRİNÇ UZANTI
3 – DESTEK
4 – DAMLA CİHAZININ UCU
5 - NUMUNE

6
UDK 621.315.6 TÜRK STANDARDI TS 3338 / Ekim 1991

ŞEKİL 4 - Deney Direnci Örneği

1- Anahtar
2- a,a gerilim kaynağı (100 V-600 V)
3- Aşırı akım gecikme rölesi
4- Değişken direnç
5- Elektrotlar
6- Numune