1.

Umjetnost praistorije – paleolit i neolit

Najstarija poznata umjetnička djela nastaju prije oko 30.000 godina prije nove
ere. Prvi pokušaji likovnog stvaralaštva javili su se u mlađem paleolitu, a
najstariju umjetnost čine statuete od gline, mekog kamena i mamutovog zuba.
Statuete predstavljaju ženske figure koje označavaju plodnost, tzv. boginje-
majke, poznate kao Venere, a najpoznatija je Vilendorfska Venera, pronađena u
Austriji.
Crteži i slike pronađeni su u pećinama na teritoriji Španije i Francuske. Slikani
su bojama zemljanog porijekla, a pigment je povezivan životinjskom mašću.
Najčešće predstavljaju ubijene životinje. Najznačajnija slika je „Ranjeni bizon“
u pećini Altamira, u Španiji, a kod nas predstava konja u pećini Badanj kod
Stoca, u Hercegovini.
Mezolitu pripada umjetnost Lepenskog vira kod Donjeg Milanovca, iz oko
6.000 godine prije nove ere. Skulpture prikazuju ljudsku glavu sa krupnim
očima, pavim nosem i velikim ustima, sa krajevima savijenim na dole. Ovo
upućuje na ribolov kao glavno zanimanje ljudi tog područja.

2. Umjetnost praistorije – neolit i metalno doba

Neolitska umjetnost se vezuje za zemljoradnju i stočarstvo. Keramika je ručno
oblikovana, posude su raznovrsnih oblika i tankih zidova, sa ornamentalnim
ukrasima, najčešće geometrijskih oblika. Ovakve posude pronađene su u Vinči i
Butmiru. Vajarska djela prikazuju boginju – majku, ali u sjedećem položaju, sa
odjećom i nakitom sa geometrijskim šarama.
Metalno doba nastaje prije oko 3.000 godina prije nove ere. Obožavanje boginje
– majke potiskuje kult Sunca. Iz ovog perioda su sačuvana Dupljajska kolica,
1.200 godina prije nove ere. Modelovana su od gline, pronađena kod Vršca, a
čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu. U kolicima, u koja su upregnute tri
ptice, nalazi se stojeća figura božanstva sa simbolima Sunca.
Prvi spomenici arhitekture su megaliti, izgrađeni od kamenih blokova velikih
dimenzija, a vjeruje se da su služili za vjerske rituale. Najpoznatiji je Krug u
Stounhendžu kod Solsberija, u Engleskoj. Sastoji se od parova uspravnih
kamenih blokova pokrivenih vodoravnim, a poređani su u krug. Centar je
obilježen kanemom koji je služio kao oltar ili žrtvenik.

3. Umjetnost Egipta – arhitektura

Umjetnost Egipta bila je namijenjena kultu mrtvih. Egipćani su vjerovali u
zagrobni život. Mrtvace su balzamovali, mumificirali, polagali u velike kovčege
(sarkofage) i stavljali u grobnice opremljene statuama, slikama, reljefima, itd.
Jedina neopljačkana grobnica bila je grobnica faraona
Tutankamona. Grobnice i hramovi građeni su od velikih kamenih blokova.
Prvobitne grobnice bile su mastabe, duge i niske građevine u obliku zarubljene
piramide. Najstarija takva je Zoserova grobnica. Najveće i najljepše su Velike
piramide u Gizi, kod Kaira: Keopsova, Kefrenova i Mikerinova. U periodu
Srednjeg i Novog carstva grobnice su usijecane u gromade stijena i tako nastaje
Dolina kraljeva kod Tebe. Hramovi su građeni u periodu Novog carstva. Na
ulazu su bila dva reda sfingi i dva obeliska. Odlikuju se uspravnim nosačima i
vodoravnim gredama.

4. Umjetnost Egipta – skulptura i slikarstvo

Egipatska skulptura i slikarstvo bili su namijenjeni hramovima i grobnicama, ali
ne kao dekoracija, nego kao izraz božanske prirode faraona. Statue su stavljane
u grobnice kao zamjene za tijelo, masivne su, stabilne, kubičnih oblika, klesane
u jednom bloku kamena. Predstavljaju čovjeka izvan vremena i prostora. Reljefi
su plitki i obojeni, nema iluzije prostora i perspektive. Poznata slika je „Vrt sa
ribnjakom“, zidni ukras jedne grobnice u Tebi. Umjetnih je prikazao ono što zna
o stvarima, a ne onako kako ih vidi. Glavne figure su većih dimenzija u odnosu
na druge. Glava i noge su u profilu, a tijelo je prikazano sprijeda. Figure su
bestjelesne, standardnih proporcija, bez fizičke akcije i napregnutosti.

5. Umjetnost Mesopotamije – arhitektura

U Mesopotamiji se umjetnost razvijala od 4.000 do 539. godine prije nove ere.
Pošto dolina Tigra i Eufrata nema kamena, u arhitekturi se koristila opeka.
Trošnija je od kamena, pa je sačuvano malo arhitektonskih spomenika. Opeka je
pružala mogućnost konstruisanja luka, svoda i kupole, a koristile su se boja,
reljefna kamena stela i bojena opeka, od koje su obrazovali predstave životinja
na fasadi. Hramovi (zigurati) su građeni na piramidalnom postolju, sa velikim
stepeništima (ostaci zigurata kod Ura). Jedini ostaci grada Vavilona su Kapija
boginje Ištar i procesiona ulica koja je vodila do Mardukovog hrama. Kapija
pokazuje konstrukciju luka i svoda, kao i oplatu od bojene opeke.

6. Umjetnost Mesopotamije – skulptura

Očuvani su portreti vladara i sveštenika, prikazi vladarevih uspjeha u ratu i lovu,
realistički prikazi životinja... Kamen za skulpture je uvožen, a statue su rađene
od bakra i bronze. Najznačajnija skulptura je Portret cara Sargona, osnivača
akadske države. Reljefne stele rađene su u kamenu, a najstarija je pobjednička
stela Naram-Sina, prikazuje napredovanje vojske. Asirci su stvarali niske reljefe
u mekom kamenu (kreda, alabaster) u zidovima kraljevskih palata. Najčešće su
to prizori iz lova.

7. Umjetnost Persije
Umjetnost ovog carstva je sinteza različitih umjetnosti. U Persepolisu i Suzi
podizane su palate ua vještačkim jezerima. Vladarska palata u Persepolisu,
izgrađena za vrijeme Darija Prvog, ima na stranama terasanizove bareljefa,
inspirisanih asirskim reljefima. Stubovi su visoki, sa neobičnim kapitelima od po
dvije konjske ili bikovske glave. Persijanci su razvili umjetnost obrade zlata i
bronze tehnikom iskucavanja i cizeliranja.
 8. Antička grčka umjetnost – arhitektura Krita i Mikene
Početak razvoja grčke umjetnosti povezan je sa umjetnošću Krita i Mikene.
Kritska umjetnost se razvijala u istočnim dijelovima Sredozemnog mora, u
vremenu od 3.000 do 1.100 godina prije nove ere. Prilikom arheoloških
iskopavanja na kritu, kojima je rukovodio Artur Evans, nađeni su ostaci palata,
od kojih je najveća u Knososu. Poznata je kao Lavirint ili Palata sjekira, jer je u
dekoraciji primjenjivan motiv sjekire. U centru je veliko pravougaono dvorište
oko koga su raspoređene sobe. Pronađeni su tragovi kupatila i kanalizacije, što
svjedoči o razvijenoj civilizaciji. Stub je nosač vodoravnog kriva, a kapitel je
dorskog stila.
Druga faza egejske umjetnosti poznata je kao mikenska. Razvijala se na
zapadnim obalama Male Azije i na Peloponezu, a ostatke je otkrio Hajnrih
Šliman. Mikenska arhitektura podsjeća na egipatsku. Kraljevske palate Troje,
Mikene i Tirinsa bile su utvrđene zidinama od ogromnih kamenih blokova, bez
vezivnosg sredstva, poznatim kao kiklopske zidine. Ulaz u mikenski grad čini
Lavlja kapija koja podsjeća na megalit. Iznad kapije se nalazi trouglasti kameni
reljef sa prikazom propetih lavova i stubom u sredini. Pronađene su i brojne
grobnice, a najpoznatija je Atrejeva riznica. Izgrađena je izvan kiklopskih
zidova, a dugim hodnikom i sastoji se od kružnog poda sa koga je izdiže kupola.
Ima oblik košnice ili plasta sijena.

9. Arhajske skulpture i slikarstvo

U ovom periodu stvarana su dva osnovna tipa skulptura: kurosi (muške figure) i
kore (ženske figure), koje vode porijeklo od egipatskih. Statua Moskofora
„Nosač teleta“, pronađena na Akropolju, ima složeniju kompoziciju i proporcije.
Sačuvano je slikarstvo na vazama, tj.na keramici. Počelo je geometrijskim
stilom. Od početka 8. vijeka prije nove ere slike na vazama obogaćene su
ljudskim i životinjskim figurama. U Atini su pronađene velike amfore, nazvane
dipilonske vaze. Figurativna slika zauzima najveći dio vaze, a geometrijski
ornamenti periferni dio. Figure su slikane crnom bojom na crvenoj podlozi, a
linije su urezivane oštrim oruđem. To je tzv. crnofigurativni stil.

10.Najpoznatija arhitektonska i vajarska djela klasične grčke umjetnosti

Grčka umjetnost je dostigla svoj vrhunac u tzv „zlatnom vijeku“ Atine, koja je
pod Perikleovom vlašću dostigla najveći razvoj. Najveći hram na Akropolju je
Partenon. U njemu je sačuvana statua boginje Atine Partenos, od zlata i
slonovače, djelo vajara Fidije. Hram ima 8 dorskih stubova na kraćim i 17 na
dužim stranama hrama, što predstavlja kakon grčke arhitekture, a zasniva se na
zlatnom presjeku. Zabati hrama su blago zakrivljeni. Drugo remek djelo je hram
Erehtejon. Ima asimetričnu osnovu sa dva naosa i tri portika, a građen je u
jonskom stilu. Jedan od portika ima karijatide, stubove u obliku ženskih figura.
Skulptura u ranoj fazi klasične umjetnosti poznata je kao strogi stil. Iz tog
perioda sačuvana je statua Aurte – „Vozar“, rađena od bronze.
Najznačajniji skulptori bili su Miron, Poliklet i Fidija, a stvarali su u 5. vijeku
prije nove ere. Najpoznatije Mironovo djelo je statua Diskobola – atlete koji
baca disk. Fidija je radio skulpture na Partenonu (grupa „Tri Parke“ na istočnom
zabatu).
Najpoznatiji skulptori 4. vijeka prije nove ere su Praksitel i Skopas. Skopasovo
najznačajnije djelo je reljefni ukras na Mauzoleju u Halikarnasu, koji prikazuje
borbu Grka i Amazonki. Praksitel je radio skulpture u mermeru. U grupi
„Hermes sa Dionisom“ uvodi stub sa bogato nabranom draperijom, pa prostor
postaje veoma razuđen.
U periodu pozne klasike nastaje novi oblik hrama (tolos) i novi stil (korintski).
Tolosi imaju kružni naos i kružnu kolonadu stubova. Korintski kapitel ima oblik
korpe za cvijeće (biljka akantus). Najpoznatiji je Tolos u Delfima sa 12 dorskih i
10 korintskih stubova.

11.Najpoznatija djela helenističke grčke umjetnosti

Helenistička umjetnost se razvijala od smrti Aleksandra Makedonskog do
rimskog osvajanja ovih prostora. Umjetnički centri bili su Pergam, Aleksandrija
i ostrvo Rodos.
Najpoznatije djelo je skulptoralna grupa „Laokon i sinovi“, nađena na Rodosu.
Drugo značajno djelo je statua Nike Samotračke – statua krilate boginje koja
slijeće na pramac broda. U ovom periodu je izgrađeno Pozorište u Epidaurusu
na Peloponezu. Gledalište je izgrađeno u padini brda, ispod je kružna scena, a
iza ostaci zgrade koja je podupirala scenografiju. Sačuvane su predstave satira,
jedan kako svira dvojnice, drugi kako igra.

12.Rimska umjetnost – arhitektura

Glavni građevinski materijal je opeka, ali su Rimljani koristili i jednu vrstu
betona, mješavinu šljunka, maltera, opeke i kamena.
Gradove su gradili prema planu šahovske table: dvije glavne ulice su dijelile
grad na 4 dijela (kargo S-J, dekumanije I-Z). U središtu se nalazio forum, trg
popločan i okružen porticima. Najbolje očuvan rimski grad je Pompeja. Na
teritorijama Balkana sačuvani su Sirmijum, Stobi, Naisus i Pola.
Najpoznatiji hram je Panteon, izgrađen 126. godine u Rimu. Bio je posvećen
bogovima planeta. Kružnog je oblika, pokriven kupolom visokom 35.5m i ima
18 monolitnih stubova.
Bazilike su pravougaone dvorane sa kolonadama stubova koje unutrašnji prostor
dijele na brodove. Služile su kao gradske vijećnice i sudnice.
Najznačajniji amfiteatri su u Rimu, Puli i Veroni. „Koloseum“ u Rimu ovalnog
oblika, u sredini je arena, ispod nje hodnici i podrumi, a okolo sistem
stepeničastih sjedišta. Spolja je ukrašen stubovima i lukovima.
Sačuvani su i ostaci rimskih palata: Hadrijanova palata u Tiboliju kod Rima,
Dioklecijanova palata kod Salone i Romulijana kod Zaječara u Srbiji.
Dioklecijanova palata imala je oblik iskošenog pravougaonika i opasana
zidinama sa tri strane.

13.Rimska umjetnost – skulptura i slikarstvo

Rimljani su izvajali veliku galeriju portreta careva, patricija i običnih građana.
Kipovi Avgusta, poput onog iz Primaporte, pokazuju individualne osobine
ličnosti i istovremeno izražavaju ideju o božanskom porijeklu vladara.
Umjetničku vrijednost ima i bronzana glava iz Kostolca, koja pripada periodu
Trajanove vladavine. Glava cara Konstantina i 4. vijeka realističnija je i
reprezentativnija.
Istorijski događaji prikazani su na reljefima, kojima su ukrašavani trijumfalni
lukovi i stubovi. Na tim reljefima dominira težnja da se što više ispriča, sa što
više detalja.
Ostaci slikarstva (freske) sačuvani su u Pompeji. Zidno slikarstvo Pompeje
težilo je sve većoj iluziji prostora. Najčešće su slikali arhitektonske elemente, sa
pogledom na ulicu ili pejzaž. Najpoznatije su freske iz Vile misterija, gdje
dominira ljudska figura.
Mozaici imaju narativni karakter i prikazuju određenu priču ili događaj. Oblici
se sjenče. Značajan je mozaik Bitke kod Isa u Pompeji, kao i podni mozaici u
Saloni, na kojima su predstavljeni Orfej i pjesnikinja Sapfo.
Gliptika je umjetnost rezanja gema i kameja u poludragom kamenju oniksu i
sardoniksu (Kameja iz Kusatka, Srbija).

14.Ranohrišćanska umjetnost – karakteristike i djela

Razvijala se u prvim vijekovima nove ere, na teritorijama Rimske imperije.
Stvarala se paralelno sa rimskom. Hrišćansku umjetnost u početku čini samo
slikarstvo na zidovima katakombi i reljefi na kamenim sarkofazima. Freske u
katakombama odnose se na spas duše. Slika na tavanici jedne katakombe ima
geometrijski sistem dekoracije, sa motivima ptica i plodova. Ova dekoracija se
izdiže prema krugu u sredini, ka predstavi Dobrog pastira. Prikazuje mladića sa
ovcom na ramenima, što je najčešći simbol Hrista.
Car Konstantin 313. godina donosi Milanski edikt, koji obilježava početak
razvoja javne hrišćanske umjetnosti. Najppznatiji oblik crkve je bazilika.
Naglasak je na unutrašnjem prostoru, stubovi se nalaze unutra i dijele baziluku
na 3 ili 5 brodova. Središnji brod je viši i širi od bočnih. Pored bazilika,
podizane su i građevine centralnog tipa, kružnog ili poligonalnog oblika. Takva
je Santa Konstanca u Rimu.

15.Navedite likovne elemente

Likovni elementi su: linija, oblik (lik), boja, valer, tekstura, i primarni odnosi
među njima: veličine, proporcije, simetrija, repeticija, ritam, smijer, dinamika,
statika, ravnoteža, jedinstvo, volumen, prostor, komponovanje.

16.Nabrojte grane likovne umjetnosti/likovna područja u nastavi likovne

kulture.
Likovna područja su: područje crtanja, područje slikanja, područje grafike,
područje vajanja, područje oblikovanja različitog materijala (dizajn, arhitektura),
multimedije (fotografija, film, animacije) i područje posmatranja, doživljavanja i
estetskog procjenjivanja lijepog u prirodi i tvorevinama umjetnosti.

17.Vrste linija
Osnovna podjela linija je na prave i krive linije.
Prema osobinama kao što su dužina, debljina, kontrast i smijer, dijele se još na:
-duge i kratke linije
-horizontalne, vertikalne, dijagonalne linije
-tanke i debele linije
-isprekidane i tačkaste linije
-otvorene i zatvorene linije
-ispupčene i udubljene linije
-pravilno (cik-cak) i nepravilno izlomljene linije
-talasaste i spiralne linije

18.Crtačke tehnike u umjetničkom i dječijem stvaralaštvu

Crtačke tehnike su: grafitna olovka, kreda, voštani pastel, suvi pastel, flomaster,
tuš i mastilo, drvene boje.

19.Boja – podjele
-primarne/osnovne: crvena, plava, žuta
-sekundarne/izvedene: zelena, ljuničasta, narandžasta
-tercijarne: nijanse boja koje se dobijaju miješanjem osnovnih i izvedenih boja
Prema termičko-vizuelnom utisku:
-tople: crvena, žuta, narandžasta
-hladne: plava, zelena, ljubičasta
Ahromatske (bijela, siva, crna) i hromatske (sve ostale)
Lokalna boja – stvarna boja oblika i predmeta u realnosti
Komplementarne boje:
-crvena – zelena
-žuta – ljubičasta
-plava – narandžasta

20.Slikarske tehnike u umjetničkom i dječijem izrazu

Slikarske tehnike su: akvarel, gvaš, tempera, ulje, pastel, kolaž papir, kolaž iz
časopisa, mozaik, freska, vitraž, tapiserija, batik.

21. Područje grafike/otiskivanja – tehnike u umjetničkom i dječijem

stvaralaštvu
Grafika je tehnički postupak umnožavanja crteža ili slika sa matrice. Matrica
određuje grafičku tehniku. Postoje tri osnovna tipa štampe i svaki tip ima svoje
tehnike:
-tehnike visoke štampe: linorez, drvorez, kartontisk...
-tehnike duboke štampe: bakrorez, bakropis, suva igra...
-tehnike ravne štampe: litografija, sito štampa, serigrafija...
Sa djecom se primjenjuju jednostavniji postupci i tehnike, kao što su: frotaž,
otiskivanje, kartontisk, monotipija...

22. Područje preoblikovanja različitog materijala/dizajn – tehnike i materijali

u dječijem likovnom stvaralaštvu
Dizajn se bavi oblikovanjem i preoblikovanjem upotrebnih predmeta. Nastaje
pojavom industrijske revolucije, nakon koje se serijski, u velikim količinama i
automatizirano proizvodi roba za nepoznatog potrošača.
Oblikovanje i preoblikovanje upotrebnih predmeta/reciklaža
Reciklaža je proces izdvajanja materijala iz otpada i njegovo ponovno korištenje
u iste ili slične svrhe. Proces uključuje sakupljanje, izdvajanje, preradu i izradu
novih proizvoda iz iskorištenih stvari i materijala.

23.Oblik – materijali koji se koriste u umjetničkom i dječijem izrazu

Linija svojim tokom, ili u susretu sa drugom linijom, formira konturu, a linije
koje su gusto isprepletane, formiraju površinu. Takva površina, definisana
konturom linije, naziva se oblik. Osnovna podjela oblika je na organske i
geometrijske. Materijali: grafitna olovka, kreda, voštani pastel, suvi pastel,
flomaster, tuš i mastilo, drvene boje, akvarel, tempera...