PITANJA IZ PEDAGOGIJE

1. ZADACI PEDAGOGIJE
Najčešće se zadaci grupišu u pet osnovnih:
1) Pedagogija proučava i istražuje vaspitne pojave, otkriva pedagoške
zakonitosti, formuliše pedagoške zakone, te okrivene i formulisane
pedagoške zakone klasifikuje u poseban pedagoški sistem.
2)Bitan zadatak pedagogije je da upotpunjava razvijanje, unapređivanje i
usavršavanje vaspitno obrazovne prakse.
3) Pedagogija naučno prati i kritički vrednuje rezultate u pedagoškoj teoriji
4) Razvija i usavršava specifičnu metodologiju naučnih istraživanja
(metode, tehnike, postupci, instrumenti itd.) vaspitno obrazovnih fenomena.
5) Koristi rezultate naučnih saznanja do kojih su došle druge nauke, te da ta
saznanja povezuje u određen uređen sistem.
2. SISTEM PEDAGOŠKIH NAUČNIH DISCIPLINA
Pedagogija je sastoji od velikog broja pedagoških naučnih disciplina. Pod
pojmom pedagoška disciplina treba podrazumijevati naučno teorijsko
područje ili jedan od komponenti vaspitanja. Sistem pedagoških naučnih
disciplina nije konačan i definitivan. On se stalno razvija uporedo sa
razvojem pedagoške nauke, postoji više kriterijuma njihive klasifikacije
(uzrast vapitanika, mjesto vaspitnog rada, vrijeme vaspitanja, spicifični
uslovi vaspitanja). Klasifikacije pedagoških naučnih disciplina:
1) Psihofizičke sposobnosti ili uzrast vaspitanika:
a)Predškolska pedagogija
b) Školska pedagogija
c) Visokoškolska pedagogija
d) Andragogija
2) Mjesto vaspitnog rada
a) Porodična pedagogija
b) Didaktika
c) Domska pedagogija
d) Pedagogija slobodnog vremena
3) Vrijeme vaspitanja
a) Istorija pedagogije
b) Savremena pedagogija
 c) Pedagoška futurologija
4) Specifični uslovi vaspitanja
a) Specijalna pedagogija
b) Industrijska pedagogija
c) Vojna pedagogija
d) Religijska pedagogija
5) Nivo opštosti discipline
a) Opšte pedagoške discipline
b) Posebne pedagoške discipline
c) Pojedinačne pedagoške discipline
U vaspitno obrazovnom procesu najpoznatije su sledeće pedagoške
discipline:
1) Opšta pedagogija – osnovna pedagoška disciplina koja se bavi
fundamentalnim pitanjima vaspitanja i pedagogije.
2) Metodologija pedagoških istraživanja – naučna disciplina koja se bavi
problemima naučnoistraživačkog rada u oblasti vaspitanja i obrazovanja.
3) Didaktika – pedagoška naučna disciplina koja se bavi teorijskim
osnovama nastave pa je nazivaju još i teorija nastave ili nauka o nastavi.
4) Školska pedagogija – predstavlja posebnu pedagošku disciplinu koja se
bavi problemima škole i školskih sistema.
5) Andragogija – posebna pedagoška disciplina koja se bavi problemima
vaspitanja i obrazovanja odraslih.
6) Metodika nastave – opšti naziv za sve metodike nastave pojedinih
predmeta. Proučava proces proučavanja učenja, samoučenja.
3. MOĆ I GRANICE VASPITANJA
Formiranje i razvoj ličnosti je veoma složen i dugotrajan proces, na njega
utiču brojni faktori. Jedan od tih faktora je proces vaspitanja, to je takođe
veoma složen proces koji ima velike mogućnosti u formiranju ličnosti. Moći
vaspitanja su velike, ali ipak ograničene. Brojni faktori koji utiču na
vaspitanje su: Nasleđe (bez naslijeđenih sposobnosti vaspitanje nije u
mogućnosti da razvije određene karakteristike ličnosti). Postoje brojne
urođene dispozicije koje neće biti nikada razvijene. Osnovni cilj vaspitanja
treba i definisati kao maksimalno razvijanje urođenih sposobnosti. Na moći
vaspitanja pored nasleđa utiču i Sredinski faktori. Oni mogu pozitivno, ali i
megativno uticati na moći vaspitanja. Moći vaspitanja su aktivnosti samog
vaspitanika. Dug vremenski period u pedagogiji vaspitaniku je pridavana
objekatska (treba da ga nauče), pa zatim subjekatska (treba sam sebe da
 nauči) pozicija. U pedagogiji preovladava shvatanje da je vaspitanik
istovremeno i subjekat i objekat vaspitanja. Zadatak je pedagogije dautvrdi
takve ciljeve, sadržaje, metode i oblike koji će omogućiti da se kroz
vaspitanje formiraju one sposobnosti i karakteristike ličnosti za koje postoje
urođene pretpostavke.
4. CILJ I ZADACI VASPITANJA
Cilj vaspitanja jedan je od problema pedagogije. Cilj vaspitanja determiniše
zadatke vaspitanja, sadržaje, metode, oblike i druge bitne elemente
pedagoškog procesa. Opšti cilj vaspitanja uvijek predstavlja zamišljen lik
čovjeka sa idealizovanim svojstvima koja se žele vaspitanjem ostvariti. Cilj
vaspitanja se određivao kao razvijanje harmonijski razvijene ličnosti,
svestrano razvijene ličnosti, slobodne ličnosti, te svestrano razvijene
stvaralačke ličnosti. Cilj vaspitanja ima naglašenu društvenu komponentu.
Determinante cilja vaspitanja su brojne;
1) Društvena zajednica
2) Karakter ljudskog roda
3) Sistem vrijednosti
4) Shvatanje čovjeka i njegove ličnosti
5) Društvena tradicija
6) Razvijenost pedagoške nauke
7) Potrebe, interesi, želje i ambicije vaspitanika
5. KOMPONENTE VASPITANJA
Razvoj i formiranje ličnosti je jedinstven proces. Vaspitanje kao veoma
kompleksan proces moguće je dijeliti na nekoliko komponenti vaspitanja ili
strana razvoja ličnosti. I kod tih podijela ne smije se zaboraviti da je ličnost
jedinstvena i da su komponente vaspitnog procesa funkcionalno povezane i
da čine cjelinu. Najčešće se razlikuju sledeće komponente vaspitanja:
1) Intelektualno vaspitanje
2) Moralno vaspitanje
3) Estetsko vaspitanje
4) Radno vaspitanje
5) Fizičko vaspitanje
6. TEODOR JANKOVIĆ
Spada u prve srpske obrazovane pedagoge. U svom najpoznatijem djelu
„Ručna knjiga“ izožio je nove poglede na pedagogiju, bukvar, lijepo pisanje
itd. Boravio je i radio na reformi škola u Rusiji. Razvio je nastavno-
predmetno-časovni sistem. Zahtijevao je otvaranje biblioteka u svaku školu.
 Tražio je od učitelja da bude blag i human prema učenicima. Kaznu je
odobravao samo u izuzetnim prilikama.
7. DOSITEJ OBRADOVIĆ
Njegovi pedagoški pogledi bili su zasnovani na filozofiji racionalizma,
pisao je da se čovjek sastoji od dva dijela: tijela i duše. Čovjekovim
razumom upravlja mišljenje i volja. Smatrao je da u nastavi treba razlikovati
prosto i razumsko učenje. Pridavao je veliku moć vaspitanju, vaspitanje je
dijelio na tjelesno, umno i moralno. Zalagao se za vaspitanje sposobnosti
djeteta i prirodnim prilikama. Prvi je kod nas postavio zahtjev za školovanje
omladine.
8. VUK KARADŽIĆ
Pored doprinosa razvoju srpskog jezika, uticao je i na neke razvojne
dijelove vaspitanja i pedagogije. Bavio se „učiteljovanjem“ i izdavanjem
jednog, kako ga je on nazivao, prvog srpskog bukvara. Bukvar predstavlja
jednu od vrijednih umotvorina u srpskoj pedagogiji tog vremena.
9. SVETOZAR MARKOVIĆ
Bavio se problemima novog vaspitanja. U svom djelu „Kako su nas
vaspitavali“ oštro je kritikovao školu. Cilj vaspitanja definiše kao
„vaspitanje novog čovjeka“. Taj novi čovjek treba imati ljudske osobine
(svjesnost, poštenje, pozitivan karakter, vedrost).
10. VASA PELAGIĆ
U svojim radovima je iznosio najoštriju kritiku tadašnje pedagogije, škole i
nastave. Pisao je da treba tadašnjoj školi „iskopati moralni grob“ da se više
nikada ne pojave. Definisao je novi cilj vaspitanja. Prema tom cilju treba
vaspitavati svjesna, čestita, čovječna, korisna i srećna čovjeka i narod.
Nastava prema njegovim shvatanjima treba biti jasna, potpuna, primjerena,
praktična, prijatna, draga i umiljata. Zalagao se za izbacivanje religioznih
sadržaja iz nastave.
11.ĐORĐE NATOŠEVIĆ
Smatrao je da škola treba da bude više vaspitalište nego učilište, zadatak je
škole da kod djece razvija urođene sposobnosti, a posebno da ga vaspitava
kao sretnog i čestitog čovjeka.
12. VOJISLAV BAKIĆ
Bio je prvi doktor pedagoških nauka i prvi rektor beogradske velike škole.
Objavio je više djela iz pedagogije. Pedagogiju definiše kao nauku koja
proučava načela i zakone prema kojima se čovjek razvija i obrazuje.
Zalagao se za primjenu više metoda u nastavi, a posebno: analitičke,
 sintetičke, genetičke, monološke, dijaloške i mješovite metode. Uočio je
bitne razlike i sposobnosti djece za učenje pa se zalagao za primjeravanje
nastave individualnim razlikama učenika.
13. VLADIMIR SPASIĆ
Dobro je poznavao evropsku pedagošku nauku tog vremena, kritikovao je
domimaciju Herbartove teorije nastave kod nas. Cilj škole i nastave
određuje kao razvijane svih dječijih sposobnosti. Posebno je razrađivao
principe rada, aktivnost i princip života. Prvi se zalagao da učenik umjesto
nastavika postane subjekat nastavnog rada. Nastavniku u takvoj nastavi
treba da pripada funkcija autoritet.
14. VIĆENTIJE RAKIĆ
Obogatio je srpsku pedagogiju novim pogledima na funkciju umjetnosti u
školi. Postavio je nove poglede na nastavu crtanja, pjevanja i fizičog
vaspitanja.
15. VOJISLAV MLADENOVIĆ
Pedagogiju definiše kao nauku o vaspitanju, podrazumijevajući pod
vaspitanjem namjerno i plansko uticanje odraslih na mlađe. Bavio se
teorijskom razradom problema materijalnog i formalnog obrazovanja.
Zalagao se da učenik ima funkciju objekta, a nastavik subjekta, u nastavi.
16.VASPITANJE (oblici, forme u kojim se javlja vaspitanje)
1) Vaspitanje je prije svega proces formiranja ličnosti. Njime se formira,
obrazuje, izgrađuje i kreira sistem osobina koje definšu jednu ličnost. To je
dvojak proces, on integrise sve što drugi preduzimaju prema ličnosti i sve
što se dešava u samoj ličnosti koja se aktivno mijenja. Ličnost je i subjekat i
objekat vaspitanja.
2) Vaspitanje je specifičan međuljudski odnos, zasnovan na komuniaciji
kojom se želi ostvariti određeni uticaj jednih ličnosti na druge. Pošto se
vaspitanje dešava u društvenoj zajednici, on ima formu sasvim određenog
društvenog odnosa.
3) Vaspitanje je i specifičan socijalni prostor u kome ličnost može da se
stvaralački dokaže.
4) Pod vaspitanjem podrzumijevamo i posebnu djelatnost, tj. posao koji
ljudi da bi zadovoljili određene potrebe. Vaspitna djelatnost ima specifičan
položaj i status, pošto direktno utiče na pripremanje radne snage za ostale
djelatnosti.
5) U organizovanim društvima vaspitanje se postepeno pojavljuje kao
poseban socio sistem. Sistem vaspitanja predstavlja osnovnu razvojnu
 polugu savremenih društava. Vasptanje je postalo trajna društvena pojava u
funkciji učenja života.
6) Vaspitanje je istorijska istorijska pojava. Vaspitanje njeguje i čuva
identitet određenog društva, omogućava vezu između generacija, prošlosti,
sadašnjosti i budućnosti. Vaspitanje ima dinamičku funkciju.
7) Vaspitanje je izraz kojim označavamo rezultat i nivo čovjekovog razvoja.
Zato se kaže za nekoga da je vaspitan, obrazovan, školovan, učen i sl.
17. Značaj vaspitanja:
Specifičnost ljudskog roda jeste dugi period djetinjstva, u kom je
neophodno obezbjediti dugotrajnu zaštitu, brigu i osposobljavanje mladih za
život. Vaspitanje je nužno zbog sve veće količine znanja koju u toku života
treba usvojiti i sve više sposobnosti koje treba razviti za snalaženje u
savremenim uslovima života. Značajno je i zbog međusobnog povezivanja i
zbližavanja ljudi i njihove komunikacije, važno je i zbog razvoja
individualnih karakteristika (obdarenosti) koje pojedinac nosi u sebi. Bez
postizanja određenog obrazovanja, čovjek neće moći da vrši svoje osnovne
životne uloge (da vaspitava svoju djecu, postigne uspjeh na radnom
mjestu..)
18. Mogućnosti i granice vaspitanja:
Činioce ili faktore razvoja ličnosti najčešće grupišemo u dvije cjeline:
1) Biološke (unutrašnje, nasledne, urođene)
2) Socijalne (spoljašnje, sredinske – društvena sredina i vaspitanje). Obje
ove grupe činilaca podrazumijevaju i ulogu čovjekove aktivnosti, bez koje
nije moguć razvoj bez obzira na povoljnosti koje nude priroda i društvena
sredina. Dakle, razvoj ličnosti je uslovljen uzajamnim dejstvom nasleđa,
društvene sredine, vaspitanja i aktivnosti samog vaspitanika.
Nasleđe je proizvod dosadašnjeg razvoja života ljudi i ono obezbjeđuje
genima preduslove koji su osnova daljeg razvoja ličnosti.
19. Vaspitanje u funkciji razvoja čovjekove suštine (vaspitanje i društvo)
Socijalizacija je pojam koji obuhvata transformaciju biološkog čovjeka u
društveno biće. Vaspitanje je u tom procesu središnja i najznačajnija
aktivnost, jer podrazumijeva svjesne, organizovane i metodične obrasce
razvoja ličnosti. Primarnom socijalizacijom pojedinac se uz snažnu
emotivnu osnovu povezuje sa roditeljima, članovima porodice, vršnjacima i
kulturom lokalne sredine. Sekundarnom socijalizacijom on prihvata
obrasce i uloge koje će imati u jednom visoko organizovanom društvu. Oba
procesa su značajna i za pojedinca i za društvo i njihovi interesi se stalno
 prepliću ili sukobljavaju. Iako se na području vaspitanja dešavaju osnovni
socijalni sukobi, društvo i vaspitanje su višestruko međuuslovljeni i zavisni.
Vaspitanjem se ličnost socijalizuje i uvodi u trenutno važeći sistem normi i
pravila ponašanja.
20. Koncepcije vaspitanja:
Pedagoške koncepcije nikad nisu bile jednoznačne, statične i univerzalno
prihvaćene. Koncepcije vaspitanja zavise i razlikuju se prvenstveno po tome
šta se uzima za izvor vaspitnih ciljeva. Koncepcije vaspitanja stižu u
pedagogiju iz različitih središta društvenog uticaja: iz redova pojedinih
školskih reformatora, kabineta vodećih filozofa i naučnika, religijskih
organizacija. Ove koncepcije se sistematizuju u pedagogiji i postaju
pedagoške koncepcije (teorije, naučni pravci, škole, reformni projekti.) Njih
ima na stotine u pedagogiji, neke su vrlo slične, a neke se potpuno razlikuju.
Koncepcije vaspitanja je moguće razvrstati i prema njihovim osnovnim
polazištima tj. prema onome što je kriterijum za određivnje ciljeva za izbor
sadržaja i metodike vaspitanja. To su ujedno i odgovori na tri osnovna
pitanja: šta, čime i kako.
21. Značenje termina pedagog i pedagogija:
Riječ pedagogija je grčkog porijekla i njena upotreba potiče iz antičkog
doba. Sastavljena je od dvije riječi: paidos (dijete) i agein (voditi). Osnovno
značenje je voditi dijete. U prvo vrijeme to ’’vođenje’’ je značilo vođenje u
bukvalnom smislu, rob je vodio dijete od kuće do onog mjesta gdje se
omladina sakupljala i sticala određeno obrazovanje i vaspitanje. Ovo je
važilo samo za dječake, a djevojčice su vaspitavale majke kod kuće. Onaj
rob koji je vodio dijete, brinuo o njemu van kuće, bio je jedan od
povjerljivih robova porodice kojoj je pripadalo dijete. I upravo taj rob prvi
je nosio naziv – pedagog tj. onaj koji vodi dijete. Današnje značenje termina
pedagog je potpuno drugačije, to su svi oni koji se profesionalno bave
vaspitanjem, nastavnici koji rade u školama, nastavnici koji predaju
pedagogiju, oni koji proučavaju problee vaspitanja. Pedagog postaje onaj
koji usmjerava, pomaže i omogućava razvitak ličnosti djeteta.
22. Jednostranost pedagoških ideja u feudalizmu:
Period feudalizma nije dao značajan prilog razvoju pedagoške misli. To je
period u kom dominiraju teologija i crkvene dogme, vrijeme u kom crkveni
autoritet stoji iznad svega, pa i iznad svake nauke. Što se tiče dijeteta, u
periodu feudalizma nisu uopšte uzimane u obzir njegove karakteristike,
mogućnosti i potrebe. Sve se doživljavalo kao priprema za život na
 ’’drugom svijetu’’. Osnovni sadržaj obrazovanja bile su crkvene dogme, a
osnovni metod rada – učenje napamet, memorisanje. Najčešća kazna je bila
fizička kazna. Ni ritersko vaspitanje (jahanje, plivanje, rukovanje kopljem,
lov, igra šaha i sastavljanje stihova) nije zahtjevalo razvijenost pedagogije.
23. Pedagogija kao nauka:
Konstituisanje pedagogije kao nauke najvise se vezuje najcesce za
njemackog pedagoga Herbarta. Herbart je nastojao da pedagogiju izgradi
kao samostalnu nauku, i to kao teoriju zasnovanu na etici i psihologiji.
Osnovni put za izgradjivanje pedagoske nauke jeste dedukcija ( po Herbartu
je to jedini pravi naucni metod) zbog cega neki i druge slicne pedagoske
koncepcije nazivaju deduktivnom pedagogijom. On je prvi pedagog koji je
htio da povuce jasnu razliku izmedju pedagogije kao nauke i pedagogije kao
prakticne djelatnosti. Praksa sama za sebe vodi u rutinu, a teorija pomaze da
se dodje do pravih odgovora na pitanja koja se postavljaju u procesu
vaspitanja. Zbog toga su obje pedagogije neophodne. Po Herbartu,
pedagogija najprije treba da utvrdi cilj vaspitanja. Taj cilj po njemu sastoji
se u izgradjivanju moralnog karaktera, zasnovanog na hriscanskoj religiji.
Tri su osnovna sredstva po Herbartu:
1) Upravljanje djecom (djecom se mora upravljati, a zadatak je da se
obuzda djecija priroda, nagoni i instikti, a to se postize: opomenom,
nadzorom, zabranama, kaznama, autoritetom i ljubavlju).
2) Nastava koja mora biti vasptna i na poseban nacin organizovana da bi se
obezbijedilo stalno sticanje predstava)
3) Disciplinovanje (vaspitanje u uzem smislu, izgradjivanje moralno cvrstog
karaktera).
24. Predmet pedagogije:
Predmet pedagogije razlicito se odredjuje. Osnovna definicia pedagogije
jeste da je ona nauka o vaspitanju.
Pedagogija se cesto odredjivala kao nauka o vaspitanju, obrazovanju i
nastavi, cime se u centar stavlja organizovan proces vasptanja u skoli.
Pedagogija se pretvarala u skolsku pedagogiju, ostavljajuci van svog
predmeta sav onaj veoma bogat vaspitni rad van skole.
25. Specijalna pedagogija:
Specijalna pedagogija se bavi problemima vaspitanja onih koji su ometeni u
svom fizickom i psihickom razvoju. Ona se dalje dijeli s obzirom na vrstu
ometenosti i samim tim na karakter vaspitnog rada, na sledece uze
discipline:
 1) surdopedagogija (vaspitanje gluvonjemih)
2) tiflopedagogija (vaspitanje slijepih)
3) oligofrenopedagogija (vaspitanje umno zaostalih)
4) ortopedagogija (vaspitanje invalidnih)
5) logopedija (sa govornim poteskocama).
26. Istrazivacke metode:
1) metod teorijske analize (rasprave, kriticke analize i preispitivanja
pojedinih stavova)
2) istorijska metoda (za proucavanje pedagoske proslosti)
3) geneticka metoda usmjerena ka proucavanju pedagoskih procesa
4) sistemna, strukturna i funkcionalna metoda (namjenjena proucavanju
slozenih vaspitnih sistema, struktura i veza)
5) metoda modelovanja (njoj nuzno prethode proucavanja druim metodama)
6) eksperimentalna metoda (proucavanje pedagoske prakse i otkrivanje
uzrocno – posledicnih veza)
7) empijska proucavanja (deskriptivna metoda).
27. Uslovljenost ideala, svestrano razvijene licnosti:
Svestrano razvijena licnost je samo djelimicno problem skole i vaspitno –
obrazovnog sistema. Ona je, prije svega, drustveni problem. Svestranost je
covjekova geneticka karakteristika, ali nije automatski obezbjedjena.
Covjek je jedini tvorac svoje svestranosti. Jednostranost je odlika
neusavrsenih drustvenih odnosa.
Ideja o svestranom razvoju svake licnosti ima, pored radno – proizvodne,
prije svega i eticku dimenziju.
28. Svestranost, individualnost i specijalnost:
Svestranost i specijalnost se medjusobno ujedinjuju i dopunjavaju i njihova
unutrasnja granica se u vaspitanju povremeno brise. U svojoj daljoj
perspektivi, to daje sansu i za realizaciju jedne istinski humanisticke
pedagogije. Ideja svestranosti je cesto osporavana i dokazima da gusi
individualnost licnosti. Sjediste svestranosti je u individualnoj licnosti i
njenim prirodnim potencijalima. Svestranost i individualnost se dopunjavaju
i medjusobno uslovljavaju. Specificnost individualnosti treba traziti u
okvirima i cjelini svestranosti. Svestranost je klica svega sto u covjeku
moze da se pokrene i izgradi.
29. Komponente vaspitanja:
Komponente predstavljaju ostvarivanje zadataka u domenu jedne od njih,
obezbjedjujuci pogodne uslove za djelovanje i u drugim oblastima. Postoji
 medjuzavisnost vaspitnih komponenti. Vaspitanje obuhvata sledece
komponente: intelektualno i radno vaspitanje, moralno i drustveno
vaspitanje, estetsko i fizicko vaspitanje.
30. Fizičko vaspitanje:
Fizičko vaspitanje potpomaže zdrav i svestran rast i razvoj ljudi, razvijanje
njihove tjelesne snage, otpornosti organizma i jačanje radne sposobnosti.
Ono doprinosi da učenici izgrade realnu predstavu o svojoj snazi, da
uspješno vladaju svojim tijelom, da budu snažni, zdravi, uporni, izdržljivi.
Fizičkom vaspitanju se postavljaju ovi zadaci:
1) higijensko-biološki (rast i razvoj tijela, njegovanje zdravlja)
2) vaspitno-obrazovni (sticanje znanja, vještina i navika, razvijanje
moralnih osobina).
Postoje brojni oblici fizičkog vaspitanja, njihova uloga zavisi od uzrasta
učenika: jednostavne vježbe, vježbe oblikovanja, plivanje, skijanje,
odbojka, košarka, fudbal, izleti i logorovanja.
31. Intelektualno vaspitanje:
Intelektualno vaspitanje obuhvata sticanje znanja (o prirodi, ljudskom
društvu i čovjeku), vještina i navika (higijenskih, kulturnih, radnih),
izgrađivanje intelektualnih sposobnosti (pažnje, pamćenja, suđenja, govora i
mišljenja), izgrađivanje naučnog pogleda na svijet i povezivanje nastave sa
životom, teorije sa praksom. U teoriju intelektualnog vaspitanja spadaju ovi
problemi: suština, značaj i zadaci intelektualnog vaspitanja, sredstva,
principi i metode intelektualnog vaspitanja, sticanje znanja, vještina i
navika, razvoj sposobnosti. U procesu intelektualnog vaspitanja koristimo
se ovim sredstvima: nastavnim predmetima, posrednim i neposrednim
uskustvom i stvaralačkim ostvarenjem. Intelektualno vaspitanje se temelji
na ovim značajnim principima:
1) vaspitne usmjerenosti nastave (nastava ne daje samo znanje, već razvija
ličnost u cjelini)
2) svjesnosti i aktivnosti (od učenika se očekuje pravilan odnos prema
ciljevima i zadacima nastave, ulaganje napora u nastavi, svjesno usvajanje
znanja, stalan rad na razvoju svoje ličnoti, doprinos nastavi i vaspitanju)
3) očiglednost (pokazivanje predmeta i pojava ličnosti, modela, slika i
crteža)
4) sistematičnosti (obezbjeđuje se da se poštuje logika nastavnih predmeta,
da se u obradi gradiva ide od bližeg ka daljem, od jednostavnog ka
složenom, od lakšeg ka težem i od poznatog ka nepoznatom)
 5) odmjerenosti nastave uzrastu učenika (od uzrasta učenika, njihovih
sposobnosti, prethodnih znanja zavisi tok nastave)
32. Estetsko vaspitanje:
Estetsko vaspitanje pomaže izgraživanju sposobnosti za estetsko
posmatranje, doživljavanje, suđenje i izgrađivanje estetskog ukusa. Posebna
je uloga estetskog vaspitanja u izgrađivanju i njegovanju sposobnosti za
stvaralaštvo. Estetsko vaspitanje doprinosi njegovanju stvaralčkih snaga
koje doprinose učeniku da u uočavanju, doživljavanju i i stvaranju lijepog
nađe smisao i uživanje i da na taj način razvija i obogaćuje svoj unutrašnji
život koji će mladim ljudima pomoći da se izdignu iznad svakodnevnih
slabosti, da ispune život lijepim u školi, porodici i društvenoj sredini.
Zadaci estetskog vaspitanja:
1) razvijanje sposobnosti za uočavanje lijepog, sticanje znanja i shvatanje
estetskih vrijednosti
2) razvijanje sposobnosti, potreba i navika za doživljavanje estetskih
vrijednosti
3) razvijanje sposobnosti za stvaranje lijepog
4) stvaranje uslova da se život i ljudski odnosi učine lijepim
33. Moralno vaspitanje:
Moralno vaspitanje doprinosi izgrađivanju moralne svijest i savjesti,
moralnih osjećanja i interesa, moralnih stavova i uvjerenja. Veliki je njegov
doprinos u izgrađivanju moralne volje i karaktera, u stvaranju moralnih
motiva i sposobnosti za trajnu moralnu djelatnost. Moralno vaspitanje
pomaže razvijanje i njegovanje humanih odnosa među ljudima, njegovanje
prijateljstva, postizanje sklada između misli, riječi i dijela u svakodnevnom
životu. Bitne društvene pretpostavke za uspješno moralno vaspitanje:
1) Uvažavanje čovjeka u društvu i stvaranje uslova da on može uticati na
društvene procese
2) Odstranjivanje otuđenog rada, države, politike i slično
3) Obezbjeđivanje mogućnosti da se svaki pojedinac razvija prema svojim
interesovanjima, uključuje u rad koji voli i u kom nalazi smisao života
4) Stvaranje uslova u kom će biti u prvom planu intelektualne, moralne,
estetske i druge vrijednosti, a ne materijalne
5) Usvajanje osnovnog principa koji će imati univerzalno značenje, da je
čovjek najveća vrijednost, da je on tvorac vrijednosti, da one služe njemu,
ali i to da on sam ima mogućnosti za stvaranje novih vrijednosti
6) Jedinstveno djelovanje svih vaspitnih faktora na svestran moralni razvoj
34. Radno vaspitanje:
Jedan od osnovnih pokazatelja čovjekove vrijednosti jeste njegov rad,
njegove radne sposobnosti, njegov stav prema radu. Suštinu radnog
vaspitanja čini razvijanje interesovanja, volje za rad, njegovanje ljubavi
prema radu i radnom čovjeku, stvaranje radnih navika, usvajanje opšte
radne kulture. Radno vaspitanje pomaže izgrađivanju svjesne radne
discipline, formiranju kod učenika pravilnog shvatanja o ulozi rada. Zadaci
radnog vaspitanja:
1) Razvijanje radne i tehničke kulture mladih i njihovog pozitivnog odnosa
prema radu
2) Usvajanje odgovarajućih znanja o principima savremene organizacije
rada i bitnim pretpostavkama racionalnog rada
3) Vladanjem radnim vještinama i navikama, odnosno razvijanju
sposobnosti neposredne primjene stečenih znanja u praksi
4) Buđenje i razvijanje učeničkih interesovanja, potreba i sposobnosti
značajnih za radno-tehničko obrazovanje i stvaralaštvo
5) Profesionalno informisanje i usmjeravanje učenika
6) Razvijanje pozitivnih moralnih osobina ličnosti (odgovornost, poštenje,
entuzijazam, poštovanje svog i tuđeg rada..)
35. Društveno vaspitanje:
Društveno vaspitanje je sastavni dio moralnog vaspitanja. Ono je uslov i
rezultat razvoja cijele ličnosti. Društveno vaspitanje je usmjereno na
osposobljavanje čovjeka za uspješno realizovanje svojih građanskih prava,
sloboda i dužnosti. Društveno vaspitanje obuhvata: poznavanje društvenih
zbivanja, njihovih uzroka i perspektive razvoja društva, osnove političke i
pravne kulture, vaspitanje za mir.
36. Razvoj pedagogije:
Pedagogija se formirala u samostalnu naučnu disciplinu tek u 19. vijeku.
Prije toga pedagogija se nalazila u sastavu filozofije i druhih nauka. Prve
ozbiljnije tragove pedagogije nalazimo u antičkoj Grčkoj izražene u
mislima ili radovima njenih filozofa, posebno Sokrata kog smatraju
osnivačem andragogije, za čije ime vezuju pojavu pedagogije kao nauke.
Platon je prvi među filozofima dao razrađenu naučnu osnovu pedagogije i
na taj način što je kritički sredio ranija vaspitna iskustva o vaspitanju.
37. Pedagoška teorija i praksa:
Riječ praksa dolazi od grčke riječi praxis, što znači vježba. Prvo značenje
ove riječi bilo je djelanje. Teorija potiče od grčke riječi theoria, što znači
 posmatranje ili gledanje. Danas pod pojmom teorija podrazumijevamo
sistem ideja u određenoj oblasti i izlaganje tih ideja. To je ono što mi
zovemo nauka. Teorija se nije mogla formirati sama od sebe, nego se
formirala u praksi i radi prakse, imala je zadatak da unaprijedi vasptanje. U
zavisnosti od razvoja društva razvija se pedagoška teorija i praksa. Primjer
kako bi pokazali kako teorija i praksa utiču jedna na drugu: rezultati
pedagoške prakse sakupljaju se i uopštavaju tako da postaju osnova za nove
oglede u oblasti vaspitanja i nastave. Tako npr. obrada jedne lirske pjesme,
pretstavlja ne samo poznavanje književnosti, već i poznavanje pedagoške
teorije. Vaspitna praksa koja nije zasnovana na teoriji, puna je lutanja i
neodređenosti.
38. Opšta pedagogija:
Svi pedagozi opštu pedagogiju smatraju fundamentalnom disciplinom. Od
nje polazi i na nju se oslanja svaki ozbiljniji pedagoški rad u teoriji i praksi
vaspitanja. Ona pomaže da se lakše uđe u proučvanje ostalih pedagoških
disciplina, da se shvati njihov odnos prema opštoj pedagogiji, međusobni
odnos i oblast koju ispituju. Obrađujući osnovne pedagoške probleme:
vaspitanje i pedagogija, cilj i karakter vaspitanja, osnovne principe i zadatke
školskog sistema, porodici, školu, društvenu sredinu kao faktor vaspitanja,
opšta pedagogija dje osnovu od koje mora da počne svako pedagoško
obrazovanje.
39. Istorija pedagogije:
Izučava kako se razvijalo i mijenjalo vaspitanje i obrazovanje od najstarijih
vremen do danas, ukazuje na to kako se formirala pedagoška misao, ko su
glavni predstavnici pedagoške misli i kakav je njihov uticaj bio na današnji
razvoj teorije i prakse. U njoj su sadržane osnovne ideje bogatog
pedagoškog nasleđa od čijeg shvatanja zavisi uspjeh u svakom pedagoškom
radu.
40. Komparativna pedagogija:
Istražuje, vršeći poređenja, specifičnosti razvoja vaspitnih sistema i prakse
vaspitanja kao i teorijskih osnova na kojim se oni baziraju uzimajući dvije
ili više zemalja. Ova disciplina se predaje kao poseban predmet na nekim
engleskim i američkim univerzitetima. Međunarodni ured u Ženevi izdaje
materijale iz komparativne pedagogije, isto tako je i njeguje.
41. Pedagoška metodologija:
Od ove opšte metodologije polazi se u tumačenju, ocjenjivanju, i
postavljanju svih bitnih problema vaspitanja. Pedagoška metodologija
 uzimajući za svoju osnovu logiku, utvrđuje osnovne zakone, principe i
pravila značajna za praksu vaspitanja i razvoj pedagogije kao nauke. Ona
ukazuje na izbore pedagoškog istraživanja, metode naučno istraživačkog
rada, korišćenje metoda istraživačkog rada. Metodologija pomaže da se
metodički pravilno prikupljaju naučni podaci u procesu istraživanja, da se
naučno sređuju i dosledno analiziraju.
42. Predškolska pedagogija:
Predškolsko vaspitanje zaslužuje posebnu pažnju. Ono pripada proučavanju
doba uzrasta, kad se manje-više naorganizovano djeluje na dijete u porodici,
vrtiću i okolini. Grana pedagogije koja se bavi problemima vaspitanja djece
ovog doba zove se predškolska pedagogija. Danas se predškolskoj
pedagogiji postavljaju zadaci da pročava cilj, zadatke, sadržaj, sredstva,
metode itd. vaspitanja djece prije polaska u školu. Ona proučava
sposobnosti djece i time omogućava nastavnicima da ih bolje upoznaju i
lakše vaspitaju.
43. Školska pedagogija:
Školska pedagogija se bavi vaspitnim problemima koji se odvijaju u školi i
putem škole. Ona izučava osnovne probleme o cilju, zadacima, sadržaju,
metodama, oblicima i organizaciji vaspitno-obrazovnog rada u školi.
Značajno je spomenuti ove četiri discipline koje su bitne za razvoj školske
pedagogije:
1) Didaktika (proučava proces nastave kao sistemski i planski
organizovanog procesa)
2) Metodika (obrađuje metodiku pojedinih predmeta)
3) Dokimologija (nauka o ocjenjivanju)
4) Školska higijena (bavi se problemima zdravstvenog stanja djece i
pronalazi mjere za zdravstvenu zaštitu).
44. Didaktika:
Didaktika je nauka o nastavi koja se odvija po utvrđenom nastavnom planu i
programu, u okviru škole i drugih vaspitno-obrazovnih institucija pod
rukovodstvom nastavnika i uz aktivno učešće učenika. Ona se bavi
proučavanjem suštine, ciljeva i zadataka nastave, analizira teorije nastave i
učenja, njihov uticaj na razvoj ličnosti, proučava nastavne principe kojima
se nastavnici mogu koristiti. Njeno značajno područje je uvođenje inovacija
u oblast nastave i učenja u školskim uslovima.
45. Metodika:
Metodika je teorije nastave pojedinih nastavnih predmeta (maternji jezik,
 istorija, matematika i drugi) koji se realizuju u okvirima nastave u
osnovnim, srednjim, višim i visokim školama. Glavna područja metodike
su: suština, ciljevi i zadaci određenog nastavnog predmeta.
46. Vanškolska pedagogija:
Vanškolska pedagogija se bavi pročavanjem vaspitnog rada sa djecom koji
nije u domenu školske pedagogije, a značajan je za vaspitanje djece. Ova
disciplina se bavi organizovanjem društvenog života, usmjeravanjem
slobodnog vremena, aktivnog odmora i zdrave razonode mladih ljudi.
Postoje neki opšti zahtjevi koji se postavljaju ovoj disciplini:
1) Vaspitna usmjerenost vannastavnih aktivnosti mora biti povezana sa
vaspitnim nastojanjima škole
2) Ona bi trebalo da odgovara interesima i potrebama učenika
3) Da učini organizovanim sve faktore djelovanja izvan škole
47. Socijalna pedagogija:
Socijalna pedagogija se nalazi u vrlo bliskoj vezi sa drugim pedagoškim
disciplinama. Njen domen ispitivanja su one vaspitne pojave i problemi koji
stoje u bliskom odnosu sa pojavama vaspitne ugroženosti i raznih životnih
ometanja. Ova disciplina ima izgrađenu metodiku vaspitnog rada u ovim
uslovima. U ovom smislu mnogi danas kod nas definišu socijalnu
pedagogiju. Socijalna je i ona pedagogija koja naročito potencira društvene
ciljeve vaspitanja.
48. Pedagoška sociologija:
Pedagoška sociologija analizira društvenu interakciju, pokazuje mjesto
vaspitanja u društvu, služi kao baza za rješavanje osnovnih problema
vaspitanja. Osim toga, ona priprema nastavnike i služi kao spona između
sociologije i pedagogije. Koristeći se nalazima iz sociologije pomaže da se
unapređuju teorija i praksa vaspitanja.
49. Sociologija vaspitanja:
Sociologija vaspitanja određuje ove osnovne probleme: vaspitanje i ljudsko
ponašanje, vaspitanje i društvene odredbe, ljudske odnose u školi, škola i
ličnost, škola i društvo i društveni pristup vaspitanju. Ova disciplina je dosta
cijenjena i predaje se na američkim univerzitetima. Neki naši pedagozi
smatraju da ova disciplina hoće da potisne pedgogiju. To nije tačno, niti ima
neke realne osnove, ona čini pedagogiju još stabilnijom, bližom životu i
efikasnijom.
50. ODNOS PEDAGOGIJE I DRUGIH NAUKA
Pedagogija je povezana sa drugim naukama koje se bave proučavanjem
 prirode, ljudskog društva i čovjeka, koje direktno ili indirektno proučavaju
čovjeka kao društveno biće. U toku svog cjeokupnog razvoja pedagogija se
morala oslanjati na druge naukem koristiti se rezultatima njihovih
istraživanja koji su od interesa za brže i uspješnije razvijanje teorije i prakse
vaspitanja. Pedagogija se naročito oslanja na: filozofiju, psihologiju,
anatomiju i fiziologiju, sociologiju, istoriju i književnost. Treba odmah
naglasiti da povezanost pedagogije sa drugim naukama ne znači da se ona
može svesti na te discipline.
51. Pedagogija i filozofija:
Filozofija je nauka o najopštijim zakonima prirode, ljudskog društva i
čovjeka. Pošto njoj nije samo zadatak da otkriva i daje činjenice, pronalazi
zakonitosti i svrstava ih u određene sisteme, nego da putem otkrivenih
zakonitosti mijenja prirodu, unapređuje mišljenje i razvija ljudsko društvo.
Filozof nužno postaje vaspitač koji stiče svoju pedagošku kulturu na
izvorima savremene pedagogije. Ovde se vidi uzajamna povezanost
filozofije i pedagogije i pokazuje ulogu filozofa i pedagoga. Od Platona i
Aristotela do naših dana skoro da nije bilo filozofa koji se nije bavio
pedagogijom i vaspitanjem. Pedagogija uzima dragocjene podatke od
filozofije o uslovljenosti vaspitanja u društvu i njegovoj zavisnosti kretanja
društva.
52. Sociologija i pedagogija:
Sociologija je nauka koja se bavi proučavanjem opštih zajedničkih
svojstava društvenih pojava i odnosa među ovim pojavama. Pručavajući
život i rad ljudi, društvenih grupa, odnosa, procesa, i fenomena može se
sagledati uzajamna povezanost, interakcija društvenih pojava u dinamičkom
vidu. Sve ovo omogućava sagledavanje razvitka ljudskog društva, odnosno
zakona njegovog razvoja, položaja ličnosti i odnosa pojedinca i društva.
53. Psihologija i pedagogija:
Psihologija je veoma bliska pedagogiji. Ona je nauka o psihičkom životu,
njegovim fenomenima i uslovima pod kojim se razvija. Bez poznavanja
čovjeka ne može biti uspjeha u vaspitnom procesu. Npr. ispitujući psihičke
procese, uslove i uticaje pod kojima se javljaju, psihologija daje mogućnost
pedagogiji da se temeljnim poznavanjem vaspitanika usmjerava vaspitni
proces.
54. Anatomija, fiziologija i higijena:
Anatomija , fiziologija i higijena pomažu pedagogiji da upozna razvoj
vaspitanika, funkcije njegovog tijela, rad unutrašnjih organa i da se shodno
 tome obezbjede osnovni uslovi vaspitanja. Anatomija i fiziologija
upoznavaju nas sa opštim razvojem organizma, sa njegovom građom i
funkcijama, sa živčanim sistemom i sa mnogim drugim faktorima.
Poznavanje psihofizičkog rasta u zavisnosti od izvjesnih faktora (pravilna
ishrana djeteta, zdravstvena zaštita, dnevni raspored odmora, higijenske
prilike u školi) predstavljaju osnovu predškolske i školske higijene.
55. Istorija:
Istorija kao učiteljica ljudskog društva pruža dragocjene podatke pedagogiji.
U prvom redu ona pomaže razumijevanju zakona razvoja ljudskog društva,
proučavanju društveno-ekonomskih, političkih i kulturnih prilika određene
epohe, daje izvore da se izvrši rekonstrukcija kakvo je vaspitanje bilo.
56. Književnost:
Književnost je veoma značajna za pedagogiju. Razvoju pedagoške misli u
velikoj mjeri su pomogla književna djela. U književnim djelima, pored
pedagoških ideja, mogu se naći primjeri vaspitno obrazovne prakse, koja je
vrijedna i za današnji nastavni rad. Književna djela se ne mogu mimoići kad
se obrađuje bilo koji ozbiljniji pedagoški problem. Djela Šekspira, Balzaka,
Tolstoja i drugih obiluju podacima u vezi sa prirodnim, porodičnim i
školskim sredinama, koji su u vezi sa psihologijom ličnosti.
57. Specijalna pedagogija:
Specijalna pedagogija proučava vaspitnu problematiku djece sa raznim
nedostacima koji im narušavaju uslove da se školuju sa djecom bez
nedostataka. Specijalna pedagogija se oslanja na opštu pedagogiju. Zbog
specifičnosti njenih zadataka, ona je povezana i sa određenim medicinskim
disciplinama kao što su: psihijatrija, neurologija i druge. Cilj tog vaspitanja
je da se omogući svakom djetetu obrazovanje kakvo svako od njih zaslužuje
i da oni koji se ne svrstavaju u prosječne dođu do svog maksimalnog
razvoja. Kada je u pitanju dijete ometeno u razvoju, potrebno je otkriti i
očuvane i oštećene sposobnosti djeteta, porodičnu situaciju i šire okruženje
u kom živi.
58. OSNOVNI PEDAGOŠKI POJMOVI
Osnovni pedagoški pojmovi su: Vaspitanje, Obrazovanje i Nastava.
1)Vaspitanje je svjesno sistematsko i planski organizovano razvijanje
fizičkih, intelektualnih, emotivnih, voljnih i estetskih sposobnosti kod
mladih i odraslih. Vaspitanje je cilj, proces i sredstvo.
Samovaspitanje je samouticanje pojedinca na razvoj svoje ličnosti. Svako
samovaspitanje prirodno izrasta i sjedinjuje se sa vaspitanjem – ono je
 poseban oblik vaspitanja. U samovaspitanju se govori u procesu redovnog
školovanja, radu na ispunjavanju određenih društvenih zadataka i u
slobodnom vremenu.
Prevaspitanje je planski organizovan proces u kom vaspitač nastoji da
otkloni kod vaspitanika osobine i navike koje nisu u skladu sa osobinama i
navikama drugih ljudi. Prevaspitanje ide ka tome da se spriječi razvoj
negativnih osobina, da se one otklone ako su se pojavile i da se ličnost vrati
na put prihvatljivog društvenog života.
2) Obrazovanje je složen proces usvajanja znanja (o prirodi i ljudskom
društvu), razvijanje sposobnosti (intelektualnih, radnih i drugih), sticanja
vještina (čitanja, računanja, pisanja), navika (radnih, moralnih i društvenih).
Obrazovanje može biti opšte i stručno. A što se tiče stepena obrazovanje
može biti: osnovno, srednje, više i visoko.
Samoobrazovanje je samostalna, svjesna aktivnost pojedinca koja je
usmjerena na sticanje znanja, vještina i navika. Obrazovanje i
samoobrazovanje se dopunjavaju. Danas postoje izvanredni uslovi
samoobrazovanja u našem društvu (radio, TV, kompjuteri, seminari, itd.).
Samoobrazovanje je značajno zato što motiviše ličnost, razvija kod nje
snagu i sposobnost i podstiče je da saznato primjenjuje u svakodnevnom
životu.
3) Nastava je uvijek bila svjesno, planski organizovan, jasno usmjeren i
sistematski vođen proces. Odvija se u školi po utvrđenom planu i programu
pod rukovodstvom nastavnika i uz aktivno učešće učenika. Nastava ima tri
bitna obilježja. U njoj učenici tiču znanje, vještine i navike, razvijaju fizičke
i psihičke sposobnosti i svestrano se razvijaju. Zato se kaže da nastava ima
materijalni, formalni i vaspitni zadatak.
59. ŠKOLA KAO VASPITNO-OBRAZOVNA INSTITUCIJA
Škola je vaspitno-obrazovna institucija u kojoj se, sa jasno određenim
ciljem i zadacima, stiču znanja, vještine i navike, razvijaju fizičke i psihičke
sposobnosti, obogaćuje i svestrano razvija ličnost. Njene ciljeve i zadatke,
određuje društvo prema svojim potrebama i mogućnostima, prema
potrebama i mogućnostima mladih ljudi. Značaj škole povećava se
činjenicom da je sve više mladih ljudi koji završavaju osnovnu školu, da
znatan broj nastavlja školovanje i u srednjoj i u višim školama. Sama škola
danas čini mnogo da modernizuje svoj rad, da sadržaje i metode rada
prilagodi potrebama i interesovanjima mladih i da ih ukjuči što aktivnije u
nastavni rad i da im omogući da vlastitim naporom doprinose svom razvoju.
60. BITNI ČINIOCI LIKA NASTAVNIKA
Vaspitački poziv podrazumijeva ljubav prema djeci i želju da im se
pomogne da uče i slobodno se razvijaju. Od nastavnika se traži sledeće: da
posjeduje solidnu opštu kulturu, poznaje predmete koje predaje, da poznaje
pedagogiju i psihologiju, vaspitne probleme mladih koje vaspitava, njih kao
ličnosti, da poznaje sebe kao čovjeka i vaspitača i da vlada sobom. Veoma
je značajno da nastavnik ima one kvalitete koji će mu omogućiti da
komunicira sa mladim ljudima, vezuje ih za sebe i uliva povjrenje svojom
ličnošću, mlade ljude i njihove roditeje privlači onaj vaspitač koji vjeruje u
život, ljude i samog sebe.
61. OSNOVNE KOMPONENTE SVESTRANO RAZVIJENE LIČNOSTI
Neki pedagozi kod nas, koji potpuno korektno teorijski zastupaju potrebu
izgrađivanja svestrano razvijene ličnosti u praksi drugačije postupaju. Oni
često vaspitnu praksu ne shvataju kao proces u kom se ne može govoriti
odvojeno o fizičkom, intelektualnom, moralnom, estetskom i radnom
vaspitanju, jer se sve ove komponente svestrano razvijene ličnosti moraju
gledati u uskoj i uzajamnom vezi. Ako hoćemo da izradimo cjelovitu ličnost
svako odstupanje od cjelovitog razvoja ličnosti u procesu vaspitanja dovodi
do ograničavanja vaspitnog uticaja.
62. PET ČINILACA ZA IZGRADNJU LIČNOSTI
Pet činilaca za izgradnju ličnosti su:
1) Upoznavanje samog sebe
2) Biranje sebe
3) Izgrađivanje sebe
4) Upravljanje sobom
5) Ostvarivanje identiteta ličnosti
Upoznavanje samog sebe podrazumijeva čovjekov rad na otkrivanju svojih
sposobnosti, talenata, interesovanja i želja. Čovjek otkriva fizičke,
fiziološke i društvene uticaje koji oblikuju ljudsko ponašanje, prepoznaje
emotivne i nagonske dispozicije koje se na različite načine manifestuju u
ljudskim odnosima, upoznaje svoj pogled na svijet i stavove.
63. FAKTORI RAZVOJA LIČNOSTI
Sam proces razvoja, položaj ispitanika u tom procesu, faktori koji su i kako
djelovali, za istraživača su nepoznati. Poznato je da ljudske sposobnosti
koje se najčešće istražuju, nastaju djelovanjem nasleđa, prirodne i društvene
sredine i aktivnosti čovjeka. Jedni naučnici pridaju izuzetan značaj nasleđu,
drugi sredini, treći kažu da su značajna oba faktora, a četvrti tvrde da u
procesu ljudskog razvoja djeluje nasleđe, sredina i svjesna aktivnost
ljudskog bića.