Professional Documents
Culture Documents
Syair Perang Musuh Bisik Jawi Ebook Wmarked ISBN 2
Syair Perang Musuh Bisik Jawi Ebook Wmarked ISBN 2
إيدييس إي-بوق
حمارض بن مت الزمي
حمرم ١٤٤١
i
شعري ڤرڠ موسوه بيس يق
إيدييس إي-بوق
حمارض بن مت الزمي
حمرم١٤٤١
ii
شعري ڤرڠ موسوه بيس يق
دتربيتكن إوليه:
حمارض بن مت الزمي
، ١١جالن كسوم 7
بندر اتس يق كسوما
43700برإنڠ
سالڠور دإرالاحسان
إيدييس إي-بوق
iii
ساكڤور سرييه
إلسالم عليمك ورمحة هللا وبراكته
مرفع مسبه كڤد دويل يڠ هما مليا رإج 2ماليو ،منجوجنوڠ اكس يه كڤد مسوإ ڤارإ كرإبت درإج د سلوروه عامل ماليو ،رسات سالم حرمت اكس يه سايڠ كڤد ڤارإ
ڤمبرس دإن سلوروه رعيت ڤارإ ڤجوإڠ تولني إڬام ،نوسا دإن بڠسا
مڠنڠ دإن ممرتبتكن ڤرجوإڠن منڬقكن إڬام ،نوسا دإن بڠسا دإتوق نينيق مويڠ كيت دهولو دڠن ڤارإ إملرحوم سلطان عبدهللا إملكرم شاه
إبن سلطان محمد جيوإ زين إلعادلني شاه ،2سلطان إمحد اتج إدلين حلمي شاه 2إبن سلطان عبدهللا إملكرم شه ،تونكو عبدهللا إبن
سلطان إمحد اتج إدلين حلمي شاه ،2إلشهيد س يد زين لعابدين إبن س يد محمد إلشهاب ﴿تونكو كودين﴾ ،تونكو محمد سعد إبن تونكو
دإود ،تونكو لوڠ ڤوتيه ،تونكو سلامين إبن سلطان عبدهللا إملكرم شه ،دإتوء ڤكرما جاي وإن محمد عيل لڠاكوي ،تونكو محمد طيب ڤوتيه
إبن تونكو دإود ،تونكو ثناوي إبن تونكو دإود ،إلشهيد ش يخ عبدإلصمد ڤلميبڠ ،تونكو محمد عقيب إبن تونكو بيس نو ،وإن محمد إرشد
ڤرليس ،توق مو ريس قبور ڤنجڠ ،دإتوء شهبندر ڤوالي وإن دإود ،دإتوء مادي إورڠ اكي بندر هبارو ،دإتوء ڤڠلامي بوكيت ڬنتڠ ،وإن مت
ڤوالو ،وإن إنوإر ،تونكو محمد جيوإ ،تونكو جعفر إبن تونكو لوڠ ڤوتيه ،تونكو دإڬڠ إبن تونكو لوڠ ڤوتيه ،وإن صدق ،وإن ڤنجي ،تڠكو
مت رايو ،حاج محمد طيب ،حاج لوڠ ،إنچئ هل ،حاج مصطفى ،وإن إسامعيل ،تونكو إنوم ڤدوك رإج مجبڠن ،س يد حسني إبن س يد
هارون جامل إليل ،تونكو رسإجا وإڠ ،سلوروه إهيل إڠكنت قدح ،ڤرليس ،س تول ،ترڠ-ڤاليان ،سربڠ ڤرإي ،ڤناڬ ،كراين ،بوكيت
ڬنتڠ ،رمان ،ڤطاين ،رمباو ،لكڠ ،ابتو ابرإ ،إچيه ،بردإڬاي ،ڤهڠ ،سولو دإن سلوروهڽ يڠ تق ممڤو مهبا س بوتكن مسوإڽ د سيين ..هاڽ هللا
يڠ ممڤو ممبالس جاس توإنكو ،تڠكو ،2دإتوء 2دإن توإن 2ڤارإ ڤجوڠ إڬام ،نوسا دإن بڠسا...
أونتوق إهيندإكو إملرحوم مت الزمي بن مت دإعي ،بوندإكو سييت ربيده بنت چئ نوه ،إسرتيكو فريده بنت محزه ،إنقندإ2كو عزير زايد،
نزول نشوى ،أويس منذر ،معري فايد ،معر نصيف دإن إمحد نصري ترسايڠ...
موڬ هللا مرمحيت دإن مريضأي روح سلوروه ڤجوإڠ دإن دإتوق نينيق مويڠ كيت رست ممنڤتكن مسوإڽ برسام ڤارإ إنبيأ دإن صاحلني
أمني اي رب لعلمني
حمارض بن مت الزمي
برإنڠ ،سالڠور دإرالاحسان 27 ،حمرم ١٤٤١جهرة
iv
شعري ڤرڠ موسوه بيس يق
هباڬني إليف ڤچهن ڤراتم :قدح دلڠڬر
ترس بوتهل قيصه سوإتو چريتا
حاكية هيبا نوسا دإن بڠسا
بوإت ڤتوجنوق د هاري موك
إڬر نڬري تڬوه تربيال
v
ڤڠهولو كوات كرهكن مهبا
كتلوق چڠاي ابوإ بريتا
دإتوء بندإهارإ دإتوء لقسامان
دإڤتهل ورات درس ككوالا
vi
كباالي إير س يام ملومڤت
ڤاسوڠ بندإهارإ لقسامان دإيكت
دإتوء متڠڬوڠ دإن مهبا رعيت
مسوإ بركس ڤاكت ڤرجنت
vii
تڠكڤ ماليو دسوال نيڤه
إيبو نن بونتيڠ سڠهاج دبهل
سومبت نق مودإ ڤوكوق تربكه
ساڤو ملق لومڤور دابكر رإته
viii
سدڠ سلطان د ڤوالو تيڬ
ملهيت إورڠ ممبوإت كرجا
تروسن س ميڤور ككوالا مودإ
مسڤاي بريتا إوندور سڬرإ
ix
مك سلطان دكورنيا ڬلرن
چاو ڤهرإي ساي بوري جاس كنڠن
حسد ڤهيا لڬور تياد كتاهوإن
ڤرڠ إوجوڠ سالڠ تق توجنوق جننت
x
ابڬايكن دودوق د إتس ابرإ
رإجهل لڬور حسد ڬلورإ
دإڤتهل سورت ساودإڬر چينا
إومل مندإتڠ ڤوچوق دچيتا
xi
س تهل لڬور منجاره قدح
رسيبو دوإ رإتوس إمڤت ڤولوه إمڤت س نة
ڤيا سينا نوچنيت ڤنولوڠ ڤمرينته
ڤد تونكو أمبون إي برتيته
xii
سلطان برمنوڠ دوك نيس تاڤ
تريڠت قيصه ابوإ ڤتاك
دإتڠ إيڠڬريس متبه دريتا
دڤينتا س يام دايم د مالك
xiii
هباڬني اب :كبڠكينت تونكو كودين
xiv
برأوندور توإن كڤرإي دورجا
عقل دإن ابدن كره تناڬ
كومڤولكن إورڠ إيستيڠڬر ليال
نق إمبيل قدح مرديك نوسا
xv
مودإ دإن توإ انماڽ ماليو
سربڠ ڤرإي ابڠون برساتو
لاميهل ريبو انءيق ڤرإهو
سڤنجڠ بالير متبه سكوتو
xvi
اكچاڤوري دمتبوس ماليو
س يام ڤون الري كلور ڬانو
)(24 April 1831إ ١2ذوإلقعده تڠڬل نن شهدو
دوإ بلس إمڤت إمن بيبس بلڠݢو
xvii
سدڠ ماليو ممبديل س يام
د ڤوالو ڤاير مهڤري تڠڬمل
تربيتهل سڠ وولف ابڬايكن خدم
مرإته الهڤ إڠكنت إسالم
xviii
مك ممبديل س يام دإن إيڠڬريس
س ياڠ دإن مامل تق كوجنوڠ هابيس
سامكني هاري سامكني بڠيس
كوات كوالا إخريڽ ترييس
xix
أمڤتهل بوچو دڬودم لڬور
ملبيڠ دإن بديل برس ميڤڠ س يور
لواكهل تونكو دإره برمهبور
ڤارإ ڤڠلامي شهيد ترقوبور
xx
لاميهل بولن لامي بلس هاري
بركوإس توإن مروإه نڬري
اكالوهل إيڠڬريس تق موڠكري جنجي
س يام دإن لڬور تقكن برإين
xxi
دري ديل بالير جائوه
مسڤاي د بروإس ساءوه دالبوه
كومڤول ڤنديكر سڬنڤ ابروه
نق إمبيل قدح مروإه ڤرتڬوه
ترتوليس د ترإتق إمان بندر اتس يق كسوما برإنڠ سالڠور دإرالاحسان ڤد ١ذوإلقعده ١٤٤0جهرة إوليه حمارض بن مت الزمي
""ساي تيدق دإڤت ممهمي ابڬامين دأڠڬڤ جنايه إڤبيال إورڠ ماليو برجوإڠ إونتوق نڬارإ دإن ڽاوإ مريك مننتڠ س يام ،دإن ابڬامين تيدق جنايه إڤبيال إورڠ
إيڠڬريس مڠهنرت اكڤل 2ڤرڠ إونتوق ممبونوه إورڠ 2ماليو يڠ تيدق ڤرنه منچدرإكن مريك ،دإن مريك جوڬ تهل دجنجيكن إيڠڬريس إونتوق دليندوڠي
درڤد إورڠ 2س يام إين .إيڠڬريس مڠاش هتاركن تونكو كودين،منوروت إڤ يڠ دس بوت دإمل إوندڠ 2إيڠڬريس،س باڬي النون ،مقصودڽ بلياو إدإهل سأورڠ
ڤنجنايه دإن بوليه دحكوم ڬنتوڠ جك مريك دإڤت منڠكڤ بلياو .سكريإڽ بڬيتوهل إوندڠ 2إيڠڬريس ،ساي برشكور كڤد هللا كرإن دالهريكن س باڬي
سأورڠ ماليو".
--تونكو محمد سعد إبن تونكو دإود ،دإمل:
“Cases heard and determined in Her Majesty's Supreme Court of the Straits Settlements, 1808-1884. Vol. II,
”Criminal rulings, admiralty, bankruptcy, ecclesiastical and habeas corpus cases
xxii
هباڬني ات :ڤرجوإڠن تونكو محمد سعد
xxiii
س هباڬني كبڠكوق دأڠكوت سربڠ
لاميهل اتهون اتونن ڤرڠ
دڤرمهبا س يقسا د إس تان إورڠ
تونكو نن مودإ دندم برسارڠ
xxiv
تونكو سلامين مرتوإ س نديري
بندر هبارو هاي دإتوء مادي
ڤڠلامي بوكيت ڬنتڠ د مكودي
ساكلني ڤهالون ستيا برجنجي
xxv
دإڤتهل تونكو كوات كوالا
س يام دإن لڬور الري مچڤرإ
ڤاكت بردإيوڠ كڤرليس سڬارإ
وإن مت عيل لڠڬر دتميڤا تڠڬ
xxvi
تونكو مت سعد ش يخ عبد إلصمد
إمڤتهل ريبو مارإ براكود
مسڤاي د هت ايي ڤاكت برتيقد
تيوإسهل س يام تق مسڤت توبة
xxvii
ڤاكتهل ابليق رعيت جالت
س بلوم ڤرڠ لمي بلس لقسا
كتيك رإج لڬور بركوإس
سلوروه قدح إمن ريبو سهاج
xxviii
مسڤاي بريتا يڠ دواكچيتا
جاتوههل ڤوال ممبڠ سڬارإ
كلور ڬانو أوندور برسام
تونكو مت سعد وإن مت عيل جوإ
xxix
تيڬ ڤورانم دإمل دريتا
اكڤل إيڠڬريس توتوڤ كوالا
الئوت دإن سوڠاي دتڬه ڬوان
س ياڤ يڠ إيڠكر بديل ڤرچوما
xxx
هايت أوس بون مرينتيه ساكن
تق دإڤت هالڠ سوده إرإهن
ڤرمڤوإن بردإيوڠ تولوڠ انءيقكن
توإ دإن كچيل دبري ماكن
xxxi
تيڬ برإديق بالير سوڽيي
ڤوالو دإن بوكيت متڤت مسبوڽيي
ماسوق ككراين بردايم ديري
مالڠ ڤڠخيانت إچوم ككومڤين
xxxii
"ماريهل توإن تيليق دإن تميبڠ
إڤ جنايه قدح برجوإڠ
ديم نڬارإ بڠسا يڠ تومبڠ
دجاره موسوه مامل دإن س ياڠ"
xxxiii
حرست دبوإڠ كبندر كولاكت
تونكو ڤرمينتا مڠايج إڬام
مكرش يدإبد هبرتإ دايان
دوإ ڤڠرييڠ سأورڠ ڤوترإ
xxxiv
يس سينا نوچنيت بربوڠا هايت
دبلك سورت ڬاجه ساكيل
إهيندإ ڤيا لڬور دڤوهون بودي
تونكو إنوم س يد حسني د انخون بقيت
xxxv
ڤيا لڬور ڤركنن حرست
رإج د بڠكوق دإڤت فريإست
س يام د قدح تقكن سالمت
ابءيق ڤولڠكن رإج دإن رعيت
xxxvi
سوإتو هاري ڬريڠهل سلطان
ساتو ڤورانم تيدق تراتهن
إخريڽ مڠكت د لڠڬر س ميڤن
تونكو دإعي سأورڠ جادي ابلكن
xxxvii
مك تونكو كومڤول إڠكنت
سايكور ڬاجه بوإت توڠڬڠن
مهبت ڤڽامون دري اكرڠن
مسڤاي د كوڤڠ براتروڠ ساكن
xxxviii
دمكني چولس إيڠڬريس برماكر
تونكو دبركس د دإمل بيدر
كوات جلوتوڠ داتهن ڤاڬر
ڤنوههل لوك س ندي ڬلرت
xxxix
دڠرهل إنق ڤسن إهيندإ
جاڠن برسرتو س بڠسا إڬام
إورڠهل إس يڠ بروليه الب
إڬام بڠسا نوسا كن سريان
متت
ترتوليس د ترإتق إمان بندر اتس يق كسوما برإنڠ سالڠور دإرالاحسان ڤد ٥ذوإلقعده ١٤٤0جهرة
إوليه حمارض بن مت الزمي بن تونكو دإعي بن تونكو محمد صاحل بن تونكو عبدهللا ليرب إبن تونكو محمد سعد
حق چيڤتا ترڤلهيارإ©
xl
رجوكن
عبدهللا زكراي غزإيل .جساره ڬرقن ڤوليتيك إول د قدح ،جابنت جساره ،إونيۏرسييت مالاي ،كوالا لومڤور ،هلمن ٥ 1. .
إوس بورن ،شريد .يم جورنل إين مالاين وإتريس; إور ،د بلوقيد إوف قيده ،لوندون :روتليج ،وررن ،إند روتليج ،١860 ،هلمن -27 2.
360&29
Osborne, Sherard. My journal in Malayan waters; or, The Blockade of Quedah, London: Routledge,
Warne, and Routledge, 1860, hlm 27-29&360..
محمد حسن بن توق كرإين محمد إرشد ،إلتارخي سلس يهل نڬري قدح،ديوإن هباس دإن ڤوس تاك ،كوالا لومڤور١968 ، 3.
.حاج بويوڠ عاديل ،جساره قدح ،كوالا لومڤور :ديوإن هباس دإن ڤوس تاك ،١980 ،هلمن 29 4.
5.قيده إند توإنكو ماهومد سعد .د إس ياتيك جورنل إند مونثيل رجييسرت فور بريتيش إند فورين إينداي ،چينا إند إوسرتإلساي ۏول.١8٤١ ،3٥ .
لوندون :وم ه إللن & كو ،.هلمن ١١٤-١١3
Quedah and Tuanku Mahomed Saad. The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign
India, China and Australasia Vol. XXXV, 1841. London: WM H Allen & Co, hlm 113-114..
قيده رتقان يب د مليس .د إس ياتيك جورنل إند مونثيل رجييسرت فور بريتيش إند فورين إينداي ،چينا إند إوسرتإلساي ۏول .إيك سايك سۏاي، 6. .
.١839لوندون :وم ه إللن & كو ،..هلمن 28-27
Quedah Retaken by the Malays. The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India,
China and Australasia Vol. XXVII, 1839. London: WM H Allen & Co., hlm. 27-28..
هماين موىس" .ڤرإڠ قدح-س يام ١8٤8-١82١دإن كسڽن ترهادڤ ڤرساتوإن سوليت ماليو ﴿بنديرإ ڤوتيه دإن بنديرإ مريه﴾ :ساتو تينجاوإن 7.
.إول" .جورنل اكجني مليس يا ،إمس جون ١990
ڤنوليس تيدق دكنيل" .شعري سلطان موالان"١8١2 . 8.
بويريس ،چ﴿ .س يڤتميرب .﴾20١6سلس يهل كسولتانن قدح دإر المان .دڤرإولهييي درڤد هتتڤس//:ووو.رويالرق.نيت/مليس يا/قدح.٤همت 9. .
10.ڤنوليس تيدق دكنيل .موسوه بيس يق -ترإڬدي د كوات كوالا قدح .إركيب نڬارإ مليس يا چاوڠن قدح
11.إللنس إينداين ميل ،إند رجييسرت إوف إينتيلليجنس فور بريتيش إند فورين إينداي ،چينا إند إلل ڤرث إوف د إيست .ۏول .٥ .جانوإري-
دمسرب ١8٤7،هلمن ٤0١
Allen's Indian Mail, and Register of Intelligence For British and Foreign India, China and All Parts of
The East. Vol. V. January-December,1847 hlm 401..
12.ليلل ،ڬ .تو إايرل إوف إوالكند،دس ميرب ،١8٤١ ،3١كيس إوف توإنكو ماهومد سعد :بورين ڤاڤرس ۏول ،٤ .ڤرت ﴿ .2بڠكوق :ۏجريإان
Lyall, G. to Earl of Auckland,Disember 31, 1841, Case of Tuankuانتياونل ليربإري ،﴾١9١3 ،هلمن ٥دإن8
Mahomed Saad: Burney Papers Vol. IV, Part 2. (Bangkok: Vajirauana National Library, 1913), hlm 5 dan
8..
xli
. 13.ڤڠارڠ تيدق دكهتوي .د س يڠاڤور فري ڤريسس ١٥ ،إڤريل ١8٤7
14.رإما إإإ إند د س ياميس إيكسڤيدتيون تو قدح إين :١839د ديثڤتچس إوف لوإڠ إودومسومبت.ترمجهن إوليه ثرييل سكينرن ،جورنل إوف د
مليسني برإچن إوف د رويل إس ياتيك سوثيايت ،ۏول ،٥٤ .نو ،﴾١98١﴿ ﴾2٤0﴿ 2 .المن97-7٥ .
Rama III and the Siamese Expedition to Kedah in 1839: the Dispatches of Luang
Udomsombat.Terjemahan oleh Cyril Skinner, Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic
Society, Vol. 54, No. 2 (240) (1981), pp. 75-97
. 15.ڤنڠ ڬزيتت ١١ ،جون ١8٤7
. 16.وإن مشس إدلين محمد يوسف .قدح دإمل وإرينث جساره دإن بوداي نوسنتارإ .ڤرساتوإن جساره مليس يا چاوڠن قدح ،إلور سرت 20١٤
Burney Papers Vol IV, Part 1. 17.بورين ڤاڤرس ۏول ،٤ڤرت ﴿ .١بڠكوق :ۏجريإان انتياونل ليربإري ،﴾١9١3 ،هلمن 2١0 -209
(Bangkok: Vajirauana National Library, 1913), hlm 209-210..
18.سكوت إند كو بيڠݢل ديريكتوري إند رجييسرت ،ۏول ،١8٤2 .همل .29٤بريتيش ليربإري إوف لوندون
Scott and Co's Bengal Directory and Register, Vol. 1842, hlm294. British Library of London..
. 19.إبرإهمي بن بكر“ ،ججق سأورڠ ڤهالون :تونكو محمد سعد“ ،بوكو ڤروڬرإم س ميبڠ 2جساره نڬري قدح 8 ،نوۏميرب 20١7
20.محمد هريمن بن روسلن" .جساره ڤرإڠ ماليو-هتاي ."١8٤2-١767ڬرودإ مريه ڤريس ،كوإننت 20١8
. 21.عيىس بن عامثن“ ،التر بالكڠ تونكو محمد سعد إبن تونكو دإود“ ،،بوكو ڤروڬرإم س ميبڠ 2جساره نڬري قدح 8 ،نوۏميرب 20١7
. 22.متورإماه ليسن دڠن صيف الانوإر حيي ،ڤوترإجاي ،دس ميرب 20١6
23.كيسس هرد إند ديتريميند إين هر ماجس تيس سوڤرمي كورت إوف د سرتإيتس س يتتلمنس .١88٤-١808 ،ۏول .إإ ،كرميينال روليڠس،
إدمريليت ،بڠكروڤتيس ،إيكلكيس ياستيلك إند هابياس كورڤوس كيسس ،س يڠاڤور :س يڠاڤور إند سرتإيتس ڤرينتيڠ إوفيس ١88٥هلمن
63&٥3
Cases heard and determined in Her Majesty's Supreme Court of the Straits Settlements, 1808-1884. Vol.
II, Criminal rulings, admiralty, bankruptcy, ecclesiastical and habeas corpus cases, Singapore: Singapore
and Straits Printing Office 1885 hlm 53&63.
xlii