ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΩΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021
Ὑπεύθυνος σύνταξης Ἱερ/χος Εὐθύμιος
Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ
(Λουκᾶ κεφ. ΙΗ´, 9-14)
Μία περίοδος τοῦ ἔτους, κατὰ τὴν
ὁποία ζωηρότερα ἡ Ἐκκλησία ὑπενθυ-
μίζει στοὺς Χριστιανοὺς τὸ καθῆκον
τῆς μετάνοιας καὶ τῆς προσευχῆς εἶναι
ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου. Ἡ περίοδος
αὐτὴ ἐγκαινιάζεται μὲ τὴν παραβολὴ
τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, τὴν ὁποία
ἀκοῦμε στὸ ἀνάγνωσμα τοῦ Εὐαγγε-
λίου τῆς πρώτης Κυριακῆς τοῦ Τριω-
δίου.
Ἡ παραβολὴ αὐτή, ἡ τόσο σύντομη,
ἀλλὰ τόσο βαρυσήμαντη καὶ διδα-
κτική, εἶναι μία ψυχολογικὴ περιγρα-
φὴ δύο τελείως ἀντίθετων χαρακτή-
ρων, τοὺς ὁποίους συναντᾶμε σὲ κάθε
ἐποχή· τὸν χαρακτῆρα τοῦ ὑπερηφά-
νου ἀφ᾽ ἑνός, καὶ τὸν χαρακτῆρα τοῦ
ταπεινοῦ ἀφ᾿ ἑτέρου.
Ἀφορμὴ γιὰ τὴν πολύτιμη αὐτὴ
παραβολὴ ἔδωσαν οἱ ὑπερήφανοι Φα-
ρισαῖοι. Γι᾽ αὐτὸ ὁ ἱερὸς εὐαγγελιστής,
προτοῦ ἀρχίσει τὴν διήγηση τῆς παρα-
βολῆς σημειώνει: «Εἶπε δὲ (ὁ Κύριος) καὶ
πρός τινας πεποιθότας ἐφ᾽ ἑαυτοῖς
ὅτι εἰσι δίκαιοι, καὶ ἐξουθενοῦντας
τοὺς λοιπούς, τὴν παραβολὴν ταύ-
την» (στίχ. 9). Δηλαδὴ ὁ Κύριος, ἀπὸ
μερικοὺς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι εἶχαν
μεγάλη ἰδέα περὶ τῆς δικαιοσύνης καὶ
τῆς ἀρετῆς τους καὶ φαντάζονταν ὅτι
εἶναι ὑπόδειγμα ἀρετῆς καὶ ἁγιότητας
καὶ ἐξουθενώνοντας τοὺς ἄλλους,
ἔλαβε ἀφορμὴ νὰ πεῖ πρὸς τοὺς περὶ
Αὐτὸν τὴν παροῦσα παραβολή. Ἡ ψεύ-
τικη αὐτὴ πεποίθηση, ποὺ εἶχαν γιὰ
τὴν ἀρετή τους, τοὺς ἔδινε τόση οἴηση
1
καὶ ἔπαρση, ὥστε καὶ ὅταν ἀπευθύνο-
νταν μὲ τὶς προσευχές τους πρὸς τὸν
Θεό, νόμιζαν ὅτι εἶναι ὑποχρεωμένος ὁ
Θεὸς νὰ ὑπακούει σὲ κάθε ἀπαίτησή
τους. Ἐπὶ πλέον ἡ ψεύτικη αὐτὴ πεποί-
θηση τοὺς ἐξύψωνε τόσο, ὥστε νὰ
περιφρονοῦν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους
καὶ νὰ τοὺς θεωροῦν ὅλως ἀναξίους νὰ
συγκριθοῦν πρὸς αὐτούς. Γιὰ νὰ δείξει,
λοιπόν, ὁ Κύριος στοὺς ἀνθρώπους
αὐτούς, πόσο ὁ Θεὸς ἀποδοκιμάζει καὶ
ἀποστρέφεται, ἀλλὰ καὶ καταδικάζει,
τέτοιους ὑπερήφανους, καὶ πόσο ἀντι-
θέτως δέχεται καὶ βραβεύει τοὺς τα-
πεινούς, εἶπε τὴν ἀκόλουθη παραβολή.
Ὁ ἀναγνώστης ἂς μὴν ὑποθέσει ὅτι
ἡ παραβολὴ ἅρμοζε τότε μόνον στοὺς
Φαρισαίους διότι ὅπως εἴπαμε, δὲν λεί-
πουν ἀπὸ κάθε ἐποχὴ τέτοιοι χαρα-
κτῆρες. Δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος, ὁ
ὁποῖος δὲν ἔχει ἀνάγκη νὰ μάθει
μήπως ἔχει μορφωθεῖ στὴν ψυχή του
χαρακτήρας κάπως φαρισαϊκός. Κα-
θὼς ἐπίσης δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος, ποὺ
δὲν ἔχει ἀνάγκη ν᾽ ἀκούσει νὰ περιγρά-
φει αὐτὸς ὁ Κύριος τὸν χαρακτῆρα τοῦ
ταπεινοῦ, τὸν ὁποῖον ὅλοι πρέπει νὰ
μορφώσουμε στὴν ψυχή μας. Ἑπομέ-
νως ἂς παρακολουθήσει ὁ ἀναγνώστης
μὲ προσοχὴ τὴν ἀνάπτυξη καὶ αὐτῆς
τῆς παραβολῆς.
Ὁ χαρακτήρας τοῦ Φαρισαίου.
Προκειμένου ὁ Κύριος νὰ διδάξει
τόσο σπουδαῖο μάθημα, ἔλαβε δύο τύ-
πους ἀνθρώπων γνωστῶν, γιὰ τὴν πε-
ρίσταση κατὰ τὴν ὁποία τελοῦσαν τὸ
καθῆκον ἐπίσης γνωστὸν καὶ ὑψηλό.
Καὶ ἰδοὺ πῶς ἀρχίζει: «ἄνθρωποι δύο
ἀνέβησαν στὸ ἱερὸν προσεύξασθαι ὁ
εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώ-
νης» (στίχ. 10).
Στὸ καθῆκον τῆς προσευχῆς πρό-
κειται ὁ Κύριος νὰ μᾶς παρουσιάσει
τὸν χαρακτῆρα τοῦ ὑπερήφανου ἀφ᾽
ἑνός, καὶ τοῦ ταπεινοῦ ἀφ᾿ ἑτέρου.
Διότι ἡ διάθεση καὶ ὁ τρόπος, μὲ τὸν
ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος προσεύχεται, εἴτε
μόνος του ἰδιαιτέρως, εἴτε μαζὶ μὲ
ἄλλους δημόσια, δείχνει τὸν χαρακτῆ-
ρα του. Ἡ προσευχὴ εἶναι ὄχι μόνο τὸ
μέτρο, ἀλλὰ τὸ πλέον εὐαίσθητο βαρό-
μετρο, ποὺ δείχνει ἀκριβῶς τὴν ἀρετή,
τὴν πνευματικότητα, τὸν ὅλο ἐσωτε-
ρικὸ ἄνθρωπο. Καὶ ἐὰν ἡ εὐγενεστέρα
αὐτὴ πράξη τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου
εἶναι μολυσμένη ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια
καὶ τὴν ἁμαρτία· ἐὰν ἡ ἱερώτερη αὐτὴ
ὥρα, κατὰ τὴν ὁποία τὸ πλάσμα συνο-
μιλεῖ μὲ αὐτὸν τὸν Δημιουργό του, πα-
ρουσιάζει τὴν μωρία τῆς ἐπίδειξης καὶ
τοὺς καπνοὺς τῆς ὑπερηφάνειας, ὥ!
τότε ὁλόκληρη ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου
αὐτοῦ εἶναι ζωὴ ὑπερηφάνειας καὶ
ἁμαρτίας. Νὰ γιατί ὁ Κύριος τὸ καθῆ-
κον τῆς προσευχῆς ἐξέλεξε γιὰ νὰ μᾶς
παρουσιάσει τοὺς δύο χαρακτῆρες.
Οἱ δύο αὐτοὶ ἄνθρωποι, ὁ Φαρισαῖος
καὶ ὁ Τελώνης, ἀνέβηκαν τὴν ἴδια ὥρα
στὸ λόφο, ποὺ ἦταν κτισμένος ὁ ναὸς
τοῦ Σολομῶντα, γιὰ νὰ προσευχηθοῦν.
Δὲν ἦταν ὥρα κοινῆς προσευχῆς ἡ ὥρα
ἐκείνη, ἀλλὰ ἀνέβηκαν ἐκεῖ γιὰ προ-
σευχὴ ἰδιωτική· διότι οἱ Ἰουδαῖοι φρο-
νοῦσαν ὅτι κυρίως στὸν ναὸ τοῦ Σολο-
μῶντα εἰσακούονταν ἀπὸ τὸν Θεὸ οἱ
προσευχές τους καὶ ἐκεῖ πρὸ παντὸς ὁ
2
εὐσεβὴς ἔπρεπε ν᾿ ἀπευθύνεται στὸν
Θεό. Ἀπὸ τοὺς δύο αὐτοὺς προσκυνη-
τὲς ἂς δοῦμε πρώτα τὸν Φαρισαῖο.
Οἱ Φαρισαῖοι ἦταν ἡ τάξη ἐκείνη τῶν
Ἰουδαίων, ποὺ παρουσιάζονταν περισ-
σότερο προσκολλημένη στὸ νόμο καὶ
στὶς ἐθνικὲς παραδόσεις. Κατόρθωσε
νὰ ἐμπνεύσει στὸ λαὸ τὴν ἰδέα ὅτι εἶναι
ἡ ἁγιώτερη ὅλων τῶν τάξεων, καὶ γι᾽
αὐτὸ ὁ λαὸς πολὺ τὴν τιμοῦσε. Ἀλλ᾽ ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ Φαρισαῖοι ἦταν
ὑποκριτές, ἄδικοι καὶ ἄσπλαγχνοι, φυ-
λάττωντας μόνο τὰ ἐξωτερικὰ προ-
σχήματα τῆς εὐσέβειας, ἐπισκέπτο-
νταν συχνότατα τὸ ναό, ἔχοντας πά-
ντοτε λόγια τῆς Γραφῆς στὰ χείλη,
ὅταν συνωμιλοῦσαν μὲ ἄλλον, ἐπιδει-
κνύονταν σὲ κάθε περίσταση μὲ πρά-
ξεις θρησκευτικὲς καὶ «ποιοῦντες πά-
ντα τὰ ἔργα αὐτῶν πρὸς τὸ θεαθῆναι
τοῖς ἀνθρώποις», ὅπως ἔλεγε γι᾽
αὐτοὺς ὁ Κύριος (Ματθ. κγ´, 5). Τέτοιος
ἦταν ὁ Φαρισαῖος τῆς παρούσης παρα-
βολῆς, ὁ ὁποῖος ἀνέβηκε στὸ ναὸ γιὰ
νὰ προσευχηθεῖ, ἐπειδὴ ὁ ναὸς ἦταν
τόπος δημόσιος· περισσότερο συχναζό-
μενος ἀπὸ τὶς πλατεῖες καὶ τὶς γωνίες
τῶν δρόμων, ὅπου πολλὲς φορὲς οἱ
Φαρισαῖοι προσεύχονταν γιὰ νὰ τοὺς
βλέπει ὁ λαός. Ἤξεραν ὅτι στὸ ναὸ
πολλὰ μάτια θὰ τὸν ἔβλεπαν καὶ θὰ
θαύμαζαν τὴν εὐλάβειά του. Ἦταν
ἀντιπροσωπευτικὸς τύπος τῶν ὑπο-
κριτῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἕτοιμοι
μὲ πολὺ τέχνη νὰ παρουσιάσουν ἀκόμη
καὶ εὐσέβεια προσποιημένη, ὅταν βλέ-
πουν ὅτι μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ θὰ ἐπι-
δειχθοῦν ἢ θὰ πετύχουν κάποιον ἄλλο
ὕπουλο σκοπό.
Ἀλλὰ στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ χρειάζο-
νταν νὰ ὑπενθυμίσουμε τὴν διαγωγὴ
καὶ μερικῶν Χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπι-
διώκουν τὸν ἔπαινο τῶν ἀνθρώπων,
ἀλλὰ κατὰ τρόπο ἐντελῶς ἀντίθετο
πρὸς τοὺς Φαρισαίους. Δηλαδή, οἱ μὲν
Φαρισαῖοι προσεύχονταν ὑποκριτικῶς
καὶ ἔδειχναν ἐξωτερικῶς θρησκευτι-
κοὺς τύπους, διότι ἡ θρησκευτικότητα
καὶ ἡ εὐσέβεια τότε, τὴν θαύμαζε καὶ
τὴν τιμοῦσε ὁ λαός. Σήμερα ἀντιθέτως·
ἐπειδὴ ἡ εὐσέβεια δὲν ἀποτελεῖ στοι-
χεῖο ἐπίδειξης, ἐπειδὴ πνεῦμα ἀσέβειας
ἐπικρατεῖ μεταξὺ τοῦ κόσμου, πολλοὶ
εἰρωνεύονται καὶ γελοῦν τοὺς χριστια-
νοὺς ποὺ θρησκεύουν, γι᾽ αὐτὸ πολλοὶ
ἀποφεύγουν ἐπιμελῶς νὰ φανοῦν ὅτι
θρησκεύουν, ἀποφεύγουν νὰ ἐκτελέ-
σουν τὰ θρησκευτικά τους καθήκοντα,
τὰ ὁποῖα θὰ πέσουν στὴν ἀντίληψη τοῦ
κόσμου. Καὶ αὐτὰ γιὰ νὰ ἔχουν τὴν
ὑπόληψη τοῦ κόσμου! Πόσοι ἀποφεύ-
γουν νὰ κάνουν τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ
μέσα στὰ μέσα μαζικῆς μεταφορᾶς
ὅταν δοῦν ἐκκλησία, γιὰ νὰ μὴ φανοῦν
εὐλαβεῖς! (Πόσοι ἀποφεύγουν τὸν ἐκ-
κλησιασμὸ κατὰ τὶς Κυριακὲς ἢ τὸ κή-
ρυγμα τοῦ θείου λόγου, γιὰ νὰ φανοῦν
ἄνθρωποι ἀνώτερης δῆθεν ἀνάπτυξης).
Καταντοῦν στὸ ἴδιο μὲ τοὺς Φαρισαί-
ους τέρμα, ἀλλὰ ἀπὸ ἄλλο δρόμο· τὸ
τέρμα καὶ ὁ σκοπὸς εἶναι ἡ ἐπίδειξη.
Ἀλλὰ ὁ Χριστὸς βεβαίωσε ὡρισμένως
ὅτι θὰ ἀρνηθεῖ νὰ θεωρήσει Χριστιανὸ
ἐκεῖνον, ποὺ Τὸν ἀρνεῖται κατὰ τέτοιον
τρόπο, γιὰ νὰ ἐπαινεθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀν-
θρώπους. «Ὅστις ἂν ἀρνήσηταί με
ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ἀρνήσο-
μαι αὐτὸν κἀγὼ ἔμπροσθεν τοῦ πα-
τρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς» (Ματθ. ι´,33).
Μὲ τέτοιες διαθέσεις καὶ πρὸς τέτοιο
σκοπὸ ἀνέβηκε γιὰ νὰ προσευχηθεῖ ὁ
Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς. Ἄς δοῦμε
τώρα τὴν προσευχή του γιὰ νὰ βεβαι-
ωθοῦμε περισσότερο περὶ τῶν διαθέ-
σεών του.
3
Ἀναφορὰ περὶ τῆς ἁγιότητός του.
Εἴπαμε, ἂς δοῦμε τὴν προσευχή
του· ἀλλὰ θὰ ἔπρεπε καλύτερα νὰ
ποῦμε, ἂς δοῦμε τὴν ἀναφορά, ποὺ
δίνει στὸν Θεὸ γιὰ τὴν ἁγιότητά του.
Διότι δὲν μπορεῖ νὰ ὀνομαστεῖ προ-
σευχὴ αὐτὸ ποὺ ἔκανε ὁ Φαρισαῖος.
Παρατηρῆστε πρῶτον:
Τὴ στάση του. Μολονότι βρίσκεται
στὸ ναὸ τοῦ Θεοῦ, δὲν συναισθάνεται
οὔτε τὴν ἱερότητα τοῦ τόπου, οὔτε τὴν
παρουσία τοῦ Θεοῦ, πρὸς τὸν ὁποῖο
ἀπευθύνεται. «Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς
πρὸς ἑαυτόν, ταῦτα προσηύχετο»,
λέει ὁ Κύριος. Δηλαδὴ ἀφοῦ στάθηκε
ἄκαμπτος καὶ ἀγέρωχος, χωρὶς νὰ
κύψει κἂν τὸ κεφάλι μπροστὰ στὴν με-
γαλειότητα τοῦ Θεοῦ· ἀφοῦ στάθηκε μὲ
παράστημα ἐπηρμένο, ἀφοῦ ἔλαβε στά-
ση ἐπιδεικτική, χωρὶς συστολὴ καὶ
εὐλάβεια, προσεύχεται. Ἰδοὺ ἕνα ἀπὸ
τὰ γνωρίσματα τοῦ ὑπερήφανου καὶ
ἐγωιστοῦ. Δὲν ἀναγνωρίζει κανέναν
ἀνώτερό του, γιὰ νὰ σταθεῖ ἐνώπιόν
του μὲ σεβασμὸ καὶ ταπείνωση. Στέκε-
ται πάντοτε ἀλύγιστος. Θέλει αὐτὸς
μόνος νὰ φαίνεται, αὐτὸς νὰ τιμᾶται,
αὐτὸς ἐνώπιον καὶ τοῦ Θεοῦ ἀκόμη νὰ
προβάλλει τὸ ἀνάστημά του!
«Ἐστάθη πρὸς ἑαυτὸν» ὁ Φαρι-
σαῖος τῆς παραβολῆς. Δηλαδὴ χωριστὰ
ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ποὺ προ-
σεύχονταν στὸ ναό· χωριστὰ καὶ σὲ
τόπο περίβλεπτο. Δὲν θέλει αὐτὸς οὔτε
μέσα στὸ ναὸ νὰ σταθεῖ κοντὰ στοὺς
ἀνθρώπους τοῦ λαοῦ καὶ νὰ θεωρηθεῖ
ὅμοιός τους· δὲν καταδέχεται νὰ τοὺς
πλησιάσει γιὰ νὰ ἑνώσει τὶς προσευχές
του. Ἀλλὰ ὁ Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς
ἔχει καὶ σήμερα πολλοὺς ὁμοίους του.
Πολλοὶ καὶ σήμερα, καὶ ὅταν ἀποφα-
σίσουν νὰ μποῦν στὴν ἐκκλησία, δὲν
λησμονοῦν τὴν ὑψηλὴ τάχα κοινωνικὴ
θέση τους. Ζητοῦν κι ἐκεῖ τόπο ἐκλεκτὸ
γιὰ νὰ σταθοῦν· δὲν θέλουν νὰ συμπρο-
σευχηθοῦν μὲ τὸ λαό. Ἀλλὰ ὁ Θεός, ποὺ
βλέπει «τὸν κρυπτὸν τῆς καρδίας ἄν-
θρωπον» (Α΄ Πέτρ. γ΄,4), θεωρεῖ ἀσυγκρί-
τως πολυτιμότερη τὴν ψυχὴ ἑνὸς πτω-
χοῦ, ἀλλὰ εὐσεβοῦς καὶ ταπεινοῦ, ἀπὸ
τοὺς μεγαλύτερους ἀξιωματούχους
καὶ βαθύπλουτους, ἀλλὰ ὑπερήφανους
καὶ ἀσεβεῖς. Καὶ θὰ ἔπρεπε ὅσοι νομί-
ζουν ὅτι στέκουν ὑψηλότερα ἀπὸ τοὺς
ἄλλους, ὅταν πηγαίνουν στὸ ναὸ τοῦ
Θεοῦ, νὰ ἐξομοιώνουν καὶ νὰ ἰσοπεδώ-
νουν ἐντελῶς τὸν ἑαυτό τους μὲ τοὺς
ἀνθρώπους τοῦ λαοῦ. Διότι ἐνδέχεται
ἐν μέσῳ τοῦ πτωχοῦ αὐτοῦ λαοῦ, νὰ
ὑπάρχουν καὶ ψυχὲς πράγματι χρι-
στιανικὲς καὶ ἅγιες, ἀπὸ τὶς ὁποῖες οἱ
μεγάλοι καὶ τρανοὶ ἔχουν ἀνάγκη νὰ
ζητήσουν τὶς προσευχές τους. «Πολὺ
ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη»
λέει ὁ Θεὸς διὰ τοῦ Ἰακώβου (ε´,16).
Ὁ Φαρισαῖος, λοιπόν, προσεύχεται
πρὸς ἑαυτόν· ὄχι πρὸς τὸν Θεόν, ἀλλὰ
μᾶλλον πρὸς τὸν ἑαυτό του. Ἔχει
μπροστά του τὸ εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ του
καὶ αὐτὸ λιβανίζει. Καὶ γι᾽ αὐτὸ ἡ προ-
σευχή του δὲν φθάνει στὸν Θεό. Ἂς
δοῦμε τώρα δεύτερον καί:
Τοὺς λόγους τῆς προσευχῆς του.
Οἱ πρῶτες λέξεις τῆς προσευχῆς του
εἶναι αὐτές: «Ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι».
Ἐὰν ἔμενε ἕως ἐδῶ, ἐὰν ἔλεγε ὅτι εὐχα-
ριστεῖ τὸν Θεό, διότι πλούσια τὸν εὐερ-
γέτησε, διότι τὸν ἄφησε στὴ ζωή, διότι
τοῦ δίνει τὰ μέσα τῆς συντηρήσεως,
διότι τὸν φώτισε νὰ πιστεύει στὸν ἀλη-
θινὸ Θεό, ἡ προσευχή του δὲν θὰ εἶχε
τίποτε τὸ ἐσφαλμένο. Διότι εἶναι καθῆ-
κον ἀπαραίτητο διὰ τῆς προσευχῆς νὰ
4
ἀναπέμπουμε ἀπὸ τὸ βάθος τῆς καρ-
διᾶς λόγια εὐχαριστίας πρὸς τὸν Θεὸ
Πατέρα, τὸν εὐεργέτη καὶ κυβερνήτη
τῆς ζωῆς μας. Τί καλὸ ἔχουμε τὸ ὁποῖο
δὲν μᾶς τὸ ἔδωσε ὁ Θεός; Ἡ ζωή μας, ἡ
ὑγεία, ὁ ἀέρας, τὸ φῶς, κάθε χάρισμα,
κάθε ἀρετή, κάθε ἱκανότητα, «πᾶσα
δόσις ἀγαθὴ καὶ πᾶν δώρημα τέ-
λειον ἄνωθεν ἐστι καταβαῖνον, ἀπὸ
τοῦ πατρὸς τῶν φώτων» (Ἰακ. α´,17).
Ἀφοῦ ὁ Φαρισαῖος θέλησε νὰ προσευ-
χηθεῖ, ἐπιβάλλονταν νὰ εὐχαριστήσει
τὸν Θεό.
Ἀλλὰ ὄχι. Ἡ προσευχὴ τοῦ Φαρι-
σαίου δὲν εἶναι εὐχαριστία πρὸς τὸν
Θεό, ἀλλὰ συγχαρητήριος προσφώ-
νηση πρὸς τὸν ἑαυτό του. Δὲν εἶναι
εὐχαριστία, ἡ ὁποία συνοδεύεται πά-
ντοτε ἀπὸ αἴσθημα ταπεινώσεως, ἀλλ᾽
εὐκαιρία νὰ συγκρίνει τὸν ἑαυτό του
πρὸς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, γιὰ νὰ
καυχηθεῖ, βλέποντας τὴν ὑπεροχή του.
Δὲν εὐχαριστεῖ ὁ Φαρισαῖος, ἀλλὰ ἐκ-
φράζει τὴν πεποίθησή του ὅτι εἶναι δί-
καιος. Δὲν εὐχαριστεῖ, ἀλλὰ κακολο-
γεῖ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Κατακρίνει ὡς
ἀλαζώνας, ὁ ὁποῖος δὲν βρίσκει τίποτε
τὸ καλὸ στοὺς ἄλλους, παρὰ μόνο κα-
κίες καὶ ἐλαττώματα. Ὤ, τόσο συχνὰ
καὶ ἀπὸ ἐμᾶς πολλοί, δυστυχῶς, ζητᾶ-
με εὐκαιρίες καὶ δημιουργοῦμε συζη-
τήσεις, κατὰ τὶς ὁποῖες καταβάλλουμε
προσπάθεια νὰ παρουσιάσουμε τοὺς
ἄλλους φορτωμένους ἀπὸ κακίες καὶ
ἐλαττώματα, πρὸς τὸν σκοπὸ νὰ ἐξυ-
ψώσουμε τὴ δική μας προσωπικότητα!
«Ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι, ὅτι οὐκ
εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων,
ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς
οὗτος ὁ τελώνης» (στίχ. 11). Στὶς λέξεις
αὐτὲς βλέπουμε πρωτίστως τὴν πεποί-
θηση ὅτι εἶναι δίκαιος καὶ ἐνάρετος.
Καυχᾶται διότι δὲν εἶναι ἅρπαγας,
διότι δὲν ὑπῆρξε τοκογλύφος καὶ πιε-
στικὸς στοὺς ὀφειλέτες ἢ τοὺς ἐνοι-
κιαστὲς τῶν κτημάτων του, οὔτε μετα-
χειρίστηκε μέσα ὕπουλα ἢ ἐγκλημα-
τικὰ γιὰ νὰ ἁρπάξει ξένη περιουσία.
Καυχᾶται διότι δὲν εἶναι ἄδικος στὶς
συναλλαγὲς καὶ τὶς δοσοληψίες του,
στὸ ἐμπόριο καὶ τὸ ἐπάγγελμά του.
Καυχᾶται διότι δὲν πρόσβαλε τὴν
οἰκογενειακὴ τιμὴ τοῦ ἄλλου, δὲν πα-
ρέσυρε στὴν ἀτιμία τὴ σύζυγο τοῦ ἄλ-
λου, ὥστε νὰ γίνει ὁ διάβολος τῆς
οἰκογένειας, δὲν ἔκλινε στὴν αἰσχρότη-
τα καὶ τὴν ἀνηθικότητα.
Ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ δικαιοσύνη δὲν πε-
ριορίζεται στὶς ἀρνητικὲς μόνο ἀρετές,
ὁ Φαρισαῖος ἔχει καὶ ἄλλο κεφάλαιο
ἀρετῆς, γιὰ τὸ ὁποῖο θεωρεῖ πρέπον νὰ
καυχηθεῖ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ· τὸ κεφά-
λαιο τῆς ὑπερακριβοῦς τηρήσεως τῶν
νομικῶν διατάξεων. Γι᾽ αὐτὸ προσθέ-
τει: «Νηστεύω δὶς τοῦ Σαββάτου,
ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι» (στίχ.
12).
Οἱ Φαρισαῖοι συνήθιζαν νὰ νη-
στεύουν δύο φορὲς τὴν ἑβδομάδα, τὴν
Δευτέρα καὶ τὴν Πέμπτη, ἀλλὰ κυρίως
πρὸς ἐπίδειξη. Καὶ γι᾽ αὐτὸ ὁ Κύριος
στὴν ἐπὶ τοῦ ὄρους ὁμιλία Του λέει
πρὸς τοὺς μαθητές Του: «ὅταν δὲ νη-
στεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑπο-
κριταὶ σκυθρωποί· ἀφανίζουσι γὰρ
τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι
τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες» (Ματ.
στ´,16). Καυχᾶται ὁ Φαρισαῖος γιὰ τὴ νη-
στεία του αὐτή. Ἀκόμη δὲ διότι πρό-
σφερε στὸ ναὸ τὸ δέκατο τῶν εἰσοδη-
μάτων του. Καὶ ὄχι ἀπὸ ἐκεῖνα μόνο τὰ
εἴδη ποὺ ὥριζε ὁ Μωσαϊκὸς νόμος,
5
ἀλλὰ ἀπὸ κάθε εἶδος καρπῶν, δηλαδὴ
καὶ ἀπὸ αὐτὰ τὰ λαχανικά, τὸ ἄνηθο τὸ
κύμινο καὶ τὸ ἡδύοσμο. Καὶ τοιουτο-
τρόπως ὁ Φαρισαῖος παρουσίασε τὸν
ἑαυτό του ἐντάξει ἀπέναντι τοῦ νόμου·
τόσο ὡς πρὸς τὸ ἠθικὸ μέρος, ὅσο καὶ
ὡς πρὸς τὸ τυπικό.
Ἂς παραδεχθοῦμε πρὸς στιγμή, ὅτι
ὅλα ὅσα εἶπε ἦταν πράγματι ἀληθινά,
ὅτι ἀποτελοῦν πράγματι κεφάλαιο δι-
καιοσύνης καὶ ἀρετῆς. Ἀλλὰ «πᾶσα ἡ
δικαιοσύνη ἡμῶν ὡς ράκος ἀποκα-
θημένης» λέει ὁ προφήτης Ἡσαΐας
(ξδ´,6)· δηλαδὴ ἕνα βρωμερὸ κουρέλι
εἶναι ὅλη ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀρετὴ τοῦ
ἀνθρώπου. Ὅτι τέτοια ἦταν καὶ ἡ ἀρε-
τὴ τοῦ Φαρισαίου, ἀποδεικνύεται ἀπὸ
τὰ ἑξῆς ἀδιαφιλονείκητα γεγονότα.
Πρῶτον, ὅτι τὴν κατόρθωση τῶν
ἀρετῶν του τὴν ἀποδίδει ἀποκλειστικὰ
στὸν ἑαυτό του, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο εἶναι
ὅλο ψέμα· διότι τίποτε ὁ ἄνθρωπος δὲν
μπορεῖ νὰ κατορθώσει μόνος του, ἂν ὁ
Θεὸς δὲν τοῦ δώσει τὴ δύναμη καὶ τὰ
μέσα. Τὴ στιγμὴ ποὺ βλέπουμε τὸν
Παῦλο, τὸ ἐκλεκτὸ αὐτὸ σκεῦος τοῦ
Θεοῦ, τὸν ἀκαταπόνητο καὶ δραστη-
ριώτατο καὶ ὑπὲρ πάντα ἄλλον Φαρι-
σαῖο ζηλωτὴ καὶ τηρητὴ τοῦ νόμου, νὰ
λέει «χάριτι Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι» (Α΄ Κορ.
ιε´,10), τότε τί νὰ πεῖ ὁποιοσδήποτε ἄλ-
λος κοινὸς ἄνθρωπος καὶ κάθε ἀλαζὼν
Φαρισαῖος; Δεύτερον, ὅτι ἐπιμένει μὲ
ἰδιαίτερη εὐχαρίστηση στὴν ἀναφορὰ
περὶ τῶν ἀρετῶν του, σὰν ὅλη του ἡ
ἀνάγκη, γιὰ τὴν ὁποία ἦλθε στὸ ναό,
ἦταν νὰ ἀναφέρει στὸν Θεό, τὸν πα-
νταχοῦ παρόντα καὶ τὰ πάντα γνωρί-
ζοντα, πόσο ἦταν ἐνάρετος, νὰ προ-
σκαλέσει ἔτσι καὶ τὸν Θεὸ νὰ θαυμάσει
τὴ φαρισαϊκὴ ἀρετή του. Ἐπικυρώνει
δηλαδὴ μὲ πολλὴ ἀκρίβεια ἐκεῖνα, τὰ
ὁποῖα ὁ Ἡσαΐας ἔλεγε περὶ τῶν Φαρι-
σαίων τῆς ἐποχῆς του: «ἐγγίζειν τῷ
Θεῷ ἐπιθυμοῦσι λέγοντες· Τί ὅτι
ἐνηστεύσαμεν καὶ οὐκ εἶδες; ἐταπει-
νώσαμεν τὰς ψυχὰς ἡμῶν καὶ οὐκ
ἔγνως;» Θέλουν να πλησιάσουν τὸν
Θεὸ μὲ τὴν ἐπιθυμία νὰ βροῦν προστα-
σία καὶ λένε· Γιατί, ὅταν νηστεύσαμε,
δὲν πρόσεξες τὴ νηστεία μας; Ταπεινώ-
σαμε μὲ μετάνοια τὶς ψυχές μας κι ἐσὺ
δὲν θέλησες νὰ λάβεις γνώση (Ἡσ. νη´,3).
Προσπαθεῖ, λοιπόν, ὁ Φαρισαῖος νὰ πα-
ρουσιάσει τὸν ἑαυτό του ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ ὡς πρόσωπο, ποὺ τήρησε ὑπερεκ-
περισσοῦ τὸ νόμο Του· ὡς πρόσωπο,
ποὺ ἔκανε καὶ «ὑπέρτακτα ἔργα», καὶ
ἑπομένως ἔκανε τὸν Θεὸ ὀφειλέτη του.
Τόσο γεμᾶτο ἀπὸ ἀρετὲς βλέπει τὸν
ἑαυτό του, ὥστε δὲν αἰσθάνεται τὴν
ἀνάγκη νὰ ζητήσει τίποτε ἀπὸ τὸν Θεό.
Δὲν βλέπει καμία ἔλλειψη, γιὰ τὴν
ὁποία ἔπρεπε νὰ παρακαλέσει τὸν Θεό!
Ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ ἄλλος σπουδαῖος
λόγος, γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ ἀρετὴ τοῦ Φα-
ρισαίου ἦταν μάταιος αὐτοθαυμασμός.
Λέει ὅτι δὲν ἦταν ἄδικος καὶ μοιχός.
Ἀλλὰ μποροῦσε νὰ βεβαιώσει ὅτι δὲν
εἶχε ἐπιθυμήσει ποτὲ τὰ ἀγαθὰ τοῦ
πλησίον; Ὁ Μωσαϊκὸς νόμος ἀπαγό-
ρευε ὡρισμένος, λέγων: «οὐκ ἐπιθυμή-
σεις τὴν γυναῖκα τοῦ πλησίον σου, οὔτε
τὴν οἰκίαν, οὔτε τὸν ἀγρὸν αὐτοῦ … οὔτε
τοῦ βοὸς αὐτοῦ, οὔτε τοῦ ὑποζυγίου
αὐτοῦ, οὔτε παντὸς κτήνους αὐτοῦ,
οὔτε πάντα ὅσα τῷ πλησίον σού ἐστιν»
(Δευτερ. ε´,21). Νήστευε, λέει, δὶς τοῦ Σαβ-
βάτου καὶ ἔδινε τὸ ἕνα δέκατο τῶν
εἰσοδημάτων του στὸ ναό. Καλὴ ἡ νη-
στεία καὶ οἱ προσφορές· ἀλλὰ ἀπαιτεῖ-
ται καὶ ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον, ποὺ
6
ἐκδηλώνεται μὲ τὴν ἐλεημοσύνη καὶ
τὴν φιλανθρωπία. Καὶ πάλι νηστεία
καὶ φιλανθρωπία πρέπει νὰ συνοδεύο-
νται ἀπὸ ταπείνωση ἀληθινή. Νη-
στεύετε, λέει ὁ Θεὸς διὰ τοῦ Ἡσαΐου
πρὸς τοὺς Ἰσραηλῖτες, ἀλλὰ «ἐν ταῖς
ἡμέραις τῶν νηστειῶν ὑμῶν εὑρίσκετε
τὰ θελήματα ὑμῶν, καὶ πάντας τοὺς
ὑποχειρίους ὑμῶν ὑπονύσσετε (δηλαδὴ
τρυπᾶτε, βασανίζετε τοὺς ἀνθρώπους
ποὺ εἶναι στὴν ἐξουσία σας). Εἰ εἰς κρί-
σεις καὶ μάχας (δηλαδὴ σὲ δικαστήρια
καὶ φιλονεικίες) νηστεύετε καὶ τύπτετε
τὸν ταπεινόν, ἵνα τί μοι νηστεύετε;…
Οὐ ταύτην τὴν νηστείαν ἐξελεξάμην…
οὐδ᾿ ἂν κάμψεις ὡς κρίκον τὸν τράχη-
λόν σου (δηλαδὴ οὔτε ἂν κάνεις τὸ
λαιμό σου σὰν κρικέλα ἀπὸ τὴ νηστεία)
καὶ σάκκον καὶ σποδὸν (στὰκτη) ὑπο-
στρώσει, οὐδ᾽ οὕτω καλέσητε νηστείαν
δεκτήν. Οὐχὶ τοιαύτην νηστείαν ἐξελε-
ξάμην, λέγει Κύριος, ἀλλὰ λύε πάντα
σύνδεσμον ἀδικίας, διάλυε στραγγα-
λιὰς βιαίων συναλλαγμάτων (δηλ. διά-
λυε συναλλαγές, μὲ τὶς ὁποῖες βιάζεις
καὶ πνίγεις τοὺς ἄλλους), ἀπόστελλε
τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει καὶ πᾶσαν
συγγραφὴν ἄδικον (δηλαδὴ κάθε ἄδικη
συμφωνία γραπτή) διάσπα. Διάθρυπτε
πεινῶντι τὸν ἄρτον (δηλαδὴ δίνε εὐχα-
ρίστως στὸν πεινασμένο τὸν ἄρτο σου)
καὶ πτωχοὺς ἀστέγους εἴσαγε εἰς τὸν
οἶκόν σου. Ἐὰν ἴδεις γυμνόν, περίβαλε,
καὶ ἀπὸ τῶν οἰκείων τοῦ σπέρματός
σου οὐχ ὑπερόψει. Τότε... προπορεύσε-
ται ἔμπροσθέν σου ἡ δικαιοσύνη σου
καὶ ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ περιστελεῖ σε.
Τότε βοήσει καὶ ὁ Θεὸς εἰσακούσεταί
σου, ἔτι λαλοῦντός σου ἐρεῖ, ἰδοῦ πά-
ρειμι» (Ἡσ. νη´,39). Ἀλλὰ τέτοια δικαιο-
σύνη, τὴν ὁποία ζητάει ὁ Θεὸς διὰ τοῦ
Ἡσαΐου, δὲν γεύθηκε ποτὲ ὁ Φαρισαῖος δρόμο τῆς μετάνοιας, ἀλλὰ τὸν πλη-
τῆς παραβολῆς. γώνει;
Μὴν ἀπορεῖς, ἀναγνῶστα μου. Τέ-
Ἡ κατάκριση καὶ ἐξουθένωση τοιοι εἶναι ὅλοι οἱ ὑπερήφανοι καὶ ὑψη-
τῶν ἄλλων λοκάρδιοι. Μὴν περιμένεις ἀπὸ αὐτοὺς
Ἀλλὰ ὁ Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς εὐσπλαγχνία καὶ συμπάθεια. Χωρὶς νὰ
δὲν ἀρκέστηκε στὴν ἀλαζονικὴ ἀπα- ξέρουν τὴν καρδιὰ τοῦ ἄλλου, τὸν κα-
ρίθμηση τῶν ἀρετῶν του· βρῆκε ὁ τα- τακρίνουν αὐστηρά. Χωρὶς νὰ σκεφθοῦν
λαίπωρος τὴν εὐκαιρία νὰ κατακρίνει, ὅτι ἐκεῖνος ἐνδέχεται νὰ μετενόησε καὶ
νὰ κακολογήσει, νὰ ἐξευτελίσει τοὺς νὰ ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τὸν Θεό, αὐτοὶ τὸν
ἄλλους ἀνθρώπους. «Ὁ Θεὸς εὐχα- καταδικάζουν ἀλύπητα γιὰ τὰ σφάλ-
ριστῶ σοι, ἔλεγεν, ὅτι οὐκ εἰμὶ ματά του. Τὰ λίγα καὶ πτωχὰ ψίχουλα
ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, τῆς ἀρετῆς τους παρουσιάζονται μπρο-
ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς στά τους διαμάντια καὶ μαργαριτάρια
οὗτος ὁ τελώνης». Ὅλοι, λοιπόν, οἱ πολύτιμα. Καὶ μέσα στὸν αὐτοθαυμα-
ἄλλοι εἶναι ἅρπαγες, ἐκτὸς αὐτοῦ μό- σμό τους ἀπορροφοῦνται, ὅπως ὁ μυ-
νου. Ὅλοι μοιχοὶ καὶ αἰσχροὶ καὶ ἀνή- θολογικὸς Νάρκισσος, ἀπὸ τὴν φαντα-
θικοι καὶ μόνο αὐτὸς εἶναι φῶς ἐν μέσῳ στικὴ καλλονή τους. Ὅσο στενώτερος
τοῦ γενικοῦ σκότους· μόνος αὐτὸς ἄν- εἶναι ὁ χῶρος, στὸν ὁποῖο κλείνεται ὁ
θος ἠθικῆς ἐν μέσῳ τῆς ἀνηθικότητος, ἄνθρωπος, τόσο καὶ τὸ φῶς τῶν ὀφθαλ-
εὐωδία ἐν μέσῳ τῆς γενικῆς δυσωδίας, μῶν του περιορίζεται, ὥστε ἔπειτα ἀπὸ
ἁγνότης ἐν μέσῳ τῆς διαφθορᾶς! Στὴν λίγο χρόνο νὰ μὴ βλέπει παραπέρα τί-
κακολογία αὐτή, στὴν ὁποία εὐχαρι- ποτε. Κατὰ παρόμοιο τρόπο καὶ ὁ ὑπε-
στιέται ἡ συκοφαντικὴ γλῶσσά του, ρήφανος, ὅσο περισσότερο στρέφει τὸ
περιλαμβάνει καὶ τὸν τελώνη, ὁ ὁποῖος θαυμασμό του πρὸς τὸ ἐγώ του, πρὸς
προσεύχονταν σὲ μία γωνία μὲ πολλὴ τὸ κάλλος του, πρὸς τὰ προτερήματά
ἀγωνία. του, τὰ σωματικὰ ἢ τὰ ψυχικά, πρὸς
«Οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν τὴν ἀρετὴ καὶ τὴν ἀξία του, τόσο σκο-
ἀνθρώπων... ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώ- τίζεται στὴν κρίση, τόσο οἱ ἄλλοι τοῦ
νης». Τί δουλειὰ εἶχε μὲ τὸν δυστυχῆ φαίνονται ἄσχημοι καὶ ἀηδεῖς στὴ μορ-
ἐκεῖνον τελώνη; Γιατί τὸν ἐξευτελίζει; φὴ καὶ τὴν ψυχή. Πουθενὰ ὁ ὑπερήφα-
Γιατί δὲν τὸν ἀφήνει στὴ θλίψη, ποὺ νος δὲν βλέπει ἀρετή, τιμιότητα, εἰλι-
δοκιμάζει ἀπὸ τὴν τύψη τῆς συνείδη- κρίνεια, δικαιοσύνη, ἁγιότητα. Ὅλοι
σης γιὰ τὶς ἁμαρτίες του, ἀλλὰ τὸν ἐξαχρειωμένοι, ἐκτὸς βεβαίως τοῦ
πληγώνει ἀκόμη βαθύτερα; Δὲν χαί- ἑαυτοῦ του. Καὶ ὅταν ἀκόμη βλέπει
ρετε, ποὺ βλέπει καὶ τὸν τελώνη στὸ τοὺς ἄλλους μετανοημένους καὶ ἀκούει
ναό, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἀπεδείκνυε ὅτι ὁ ὅτι «ὁ Θεὸς καρδίαν συντετριμμένην
τελώνης αὐτὸς ἀποφάσισε νὰ μετανοή- καὶ τεταπεινωμένην οὐκ ἐξουδενώσει»,
σει; Δὲν σπεύδει κοντά του νὰ τὸν συγ- αὐτὸς τὴν ἐξουθενώνει καὶ τὴν ἐξευτε-
χαρεῖ, νὰ τὸν ἐνθαρρύνει, νὰ προσευ- λίζει.
χηθεῖ μαζί του, νὰ τὸν στηρίξει στὸν Τέτοια εἶναι ἡ προσευχὴ τοῦ Φαρι-
7
σαίου, στὴν ὁποία τόσο καθαρὰ ἔδειξε
τὸ χαρακτήρα του. Δὲν ἦταν προσευχὴ
αὐτή, ἀλλὰ αὐτολιβάνισμα, κακολογία
καὶ καταλαλιά, βλασφημία μᾶλλον κα-
τὰ τοῦ Θεοῦ, παρὰ προσευχή. Τέτοιος
εἶναι ὁ ὑπερήφανος σὲ ὅλες τὶς ἐκδη-
λώσεις τῆς ζωῆς του. Κουφός, μαται-
όδοξος, στερημένος ἀπὸ τὴν ἀληθινὴ
ἀρετή, κακολόγος, συκοφάντης.
Προτοῦ ὅμως τελειώσει ἡ παροῦσα
παράγραφος, στὴν ὁποία περιγράφεται
ὁ χαρακτῆρας τοῦ ὑπερήφανου, εἶναι
ἀνάγκη νὰ ὑπενθυμίσουμε ὅτι «ὅσα
προεγράφη εἰς τὴν ἡμετέραν διδασκα-
λίαν προεγράφη» (Ρωμ. ιε´,4)· γράφηκαν
γιὰ νὰ διδασκόμαστε ἐμεῖς, λέει ὁ θεῖος
Παῦλος. Ἡ παραβολὴ τοῦ Φαρισαίου
γράφηκε στὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο, γιὰ νὰ
δίνει ἀφορμὴ στὸν καθένα μας νὰ
ἐξετάζει τὸν ἑαυτό του. Μήπως ὑπάρ-
χει καὶ στὴν διαγωγή μας ὁμοιότητα
μὲ τὴ διαγωγὴ τοῦ Φαρισαίου; Μήπως
ὁ χαρακτῆρας τοῦ ἐγωιστοῦ καὶ ὑπε-
ρήφανου μορφώθηκε στὴν ψυχή μας;
Μήπως στηρίζουμε τὴν ἀξία καὶ τὴν
ἀρετή μας στὸ ὅτι δὲν κλέψαμε, δὲν
φονεύσαμε, δὲν διαπράξαμε ἐγκλήμα-
τα, ἐνῶ ὑπάρχει πλῆθος ἄλλο κακιῶν
καὶ ἐλαττωμάτων στὴν ψυχή μας;
Μήπως ἀγνοοῦμε ὅτι «πάντες ἡμάρτο-
μεν καὶ ὑστερούμεθα τῆς δόξης τοῦ
Θεοῦ» (Ρωμ. γ΄,23), ὅπως λέει ὁ Παῦλος;
Δηλαδὴ ὅτι ὅλοι εἴμαστε ἁμαρτωλοὶ
καὶ μόνο ὁ βαθμὸς διαφέρει. Ἂς ἐξετά-
ζουμε, μήπως νομίζουμε ὅτι ἐκπληρώ-
σαμε ὅλα τὰ ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ
προορισμοῦ μας καθήκοντα, ἁπλῶς μὲ
τὸ ὅτι πηγαίνουμε στὴν ἐκκλησία καὶ
νὰ ἐκτελοῦμε μερικὰ ἐξωτερικὰ θρη-
σκευτικὰ καθήκοντα, χωρὶς νὰ φροντί-
σουμε γιὰ τὴν πλήρη ἀναγέννηση καὶ
8
τὸν ἁγιασμὸ τῆς ψυχῆς. Πόσο συχνὰ
συναντᾶμε τέτοιους ἀνθρώπους! Πόσες
πτωχὲς τῆς ἀγνοίας ψυχὲς ἐπαναπαύ-
ονται στὰ ψίχουλα τῆς ἀρετῆς τους καὶ
δὲν σπεύδουν νὰ καθαρίσουν τὴν ψυχή
τους καὶ νὰ ταπεινωθοῦν ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ, γιὰ νὰ βροῦν σωτηρία!
Ὁ χαρακτήρας τοῦ τελώνη.
Μὲ λίγες λέξεις ὁ Κύριος ζωγραφί-
ζει καὶ τοῦ ταπεινοῦ τὸν χαρακτῆρα
στὸ πρόσωπο τοῦ τελώνη, ὁ ὁποῖος μὲ
τὴν ταπεινή του προσευχὴ ἐκδήλωσε
μία σπουδαία κατάσταση τῆς ψυχῆς
του, τὴ μετάνοιά του. Ἡ μετάνοια τοῦ
τελώνη γιὰ τὶς ἁμαρτίες του, ἡ προ-
σευχή του, ὁ ὅλος πόθος του νὰ βρεῖ
ἔλεος, ἀποτελοῦν πλήρη ἀντίθεση πρὸς
τὴν πεποίθηση τοῦ Φαρισαίου ὅτι εἶναι
δίκαιος καὶ δὲν ἔχει ἀνάγκη τοῦ θείου
ἐλέους. Ἂς δοῦμε, λοιπόν, πῶς τὸν πα-
ρουσιάζει ὁ Κύριος στὴν παραβολή.
Ἡ στάση τοῦ Τελώνη
«Καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς
οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς
τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι· ἀλλ᾽ ἔτυπτεν
εἰς τὸ στῆθος αὑτοῦ, λέγων: Ὁ Θεός,
ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (στίχ. 13).
Οἱ τελῶνες ἦταν ὑπάλληλοι τῆς
ρωμαϊκῆς πολιτείας, διωρισμένοι γιὰ
τὴν εἴσπραξη τῶν φόρων, ἢ ἐνοικια-
στὲς τῶν φόρων, τοὺς ὁποίους εἶχε
ἐπιβάλει ἐπὶ τοῦ ὑποτεταγμένου σ᾽
αὐτὴν Ἰουδαϊκοῦ λαοῦ. Οἱ Ἰουδαῖοι,
φανατικοὶ ἐθνικιστὲς καὶ μὴ ἀνεχόμε-
νοι τὸ ρωμαϊκὸ ζυγό, θεωροῦσαν τοὺς
φόρους ὡς προσβολὴ ἀνυπόφορη καὶ
γι᾽ αὐτὸ μισοῦσαν τοὺς εἰσπράκτορες
τῶν φόρων τελῶνες. Ἀλλὰ καὶ τοὺς
ἀποστρέφονταν, διότι οἱ τελῶνες κατὰ
τὴν εἴσπραξη τῶν φόρων ἀποδεικνύο-
νταν πιεστικοί, ἅρπαγες, ἄδικοι καὶ ἐξ᾽
αἰτίας αὐτοῦ κατήντησε τὸ ὄνομα «τε-
λώνης» νὰ σημαίνει μεγάλος ἁμαρτω-
λός. Ὁ τελώνης, λοιπόν, τῆς παραβο-
λῆς ἦταν ἕνας τέτοιος ἁμαρτωλός·
ἀλλὰ ἁμαρτωλός, ὁ ὁποῖος τώρα μετα-
νόησε καὶ προσεύχονταν. Τὸ Πνεῦμα
τοῦ Θεοῦ ἐπισκέφτηκε τὴν «συντε-
τριμμένην καὶ τεταπεινωμένην» καρ-
διά του. Ἦταν πλέον «ὁ πτωχὸς τῷ
πνεύματι», ὁ πενθῶν γιὰ τὶς ἁμαρτίες
του. Αὐτοὺς τοὺς μακαρίζει ὁ Κύριος
(Ματθ. ε´,3-4). Τὴ μετάνοια, τὴ συντριβὴ
τῆς καρδιᾶς, τὴν ταπείνωσή του, τὴν
ἐκφράζουν πρῶτα οἱ χειρονομίες καὶ οἱ
πράξεις ἐκεῖνες, ποὺ συνοδεύουν τὴν
προσευχή του. Διότι λέει ὁ Κύριος περὶ
τοῦ τελώνη ὅτι:
«Ἐστάθη μακρόθεν». Στάθηκε σὲ
μεγάλη ἀπόσταση ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο.
Φοβήθηκε ἴσως ὅτι, ἂν πλησίαζε αὐτὸς
ὁ ἁμαρτωλός, θὰ προσέβαλλε τὸν δί-
καιο Φαρισαῖο καὶ θὰ τάραζε τὶς προ-
σευχές του. Ἀλλὰ κυρίως στάθηκε
μακριά, διότι συναισθάνεται βαθιὰ ὅτι
εἶναι ἀνάξιος νὰ πλησιάσει τὸν τόπο
ἐκεῖνον, στὸν ὁποῖο βρίσκεται ὁ Θεός.
Συναισθάνεται ὅτι ἔζησε μακριὰ τοῦ
Θεοῦ, βίο ἁμαρτίας καὶ ἀνομίας. Πῶς,
λοιπόν, τώρα ὁ ἄδικος νὰ τολμήσει νὰ
πλησιάσει τὸν δίκαιο Θεό; Πῶς ὁ ἀκά-
θαρτος νὰ σταθεῖ πλησίον τοῦ καθαροῦ
καὶ ἀμώμου Θεοῦ; Ὁ ἁμαρτωλὸς πλη-
σίον τοῦ ἀναμαρτήτου καὶ ἁγίου Κυ-
ρίου; Ἐκεῖ, μακριά, κρίνει ὅτι τοῦ
ἁρμόζει νὰ μένει. Ὅπως οἱ λεπροὶ πρέ-
πει νὰ μένουν χωριστὰ ἀπὸ τοὺς
ὑγιεῖς, ἔτσι καὶ αὐτὸς ἀναγνωρίζει ὅτι
εἶναι δίκαιον νὰ μένει σὲ ἀπόσταση ἀπὸ
τὸν Θεό. Ἐὰν Ἐκεῖνος τὸν πλησιάζει,
αὐτὸ ὀφείλεται στὸ μέγα ἔλεός Του,
9
στὴν ἄπειρη ἀγαθότητά Του.
Ἀπὸ μακριὰ στεκόμενος ὁ τελώνης
«οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς
εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι». Δὲν τολ-
μοῦσε νὰ σηκώσει τὰ μάτια πρὸς τὸν
οὐρανό, ἀλλὰ κρατοῦσε τὸ βλέμμα
προσηλωμένο στὴ γῆ. Συναισθάνεται
ὅτι εἶναι γι᾿ αὐτὸν ἀναίδεια νὰ σηκώσει
χέρια καὶ μάτια πρὸς τὸν οὐρανό, διότι
στὸν οὐρανὸ εἶναι ὁ θρόνος τοῦ Θεοῦ.
Ἐκεῖ διαμένει ὁ Ἅγιος τῶν ἁγίων, ὁ πα-
ντοδύναμος καὶ παντεπόπτης Θεός,
τὸν ὁποῖο μυριάδες ἁγίων ἀγγέλων καὶ
ἀρχαγγέλων περιστοιχίζουν. Ἐκεῖ στὸν
οὐρανὸ ἀτενίζουν οἱ ψυχὲς οἱ ἁγνὲς καὶ
ἅγιες. Πῶς, λοιπόν, ὁ τελώνης νὰ ση-
κώσει τὰ μάτια πρὸς ἕνα τέτοιο περι-
βάλλον; Γνώριζε ὅτι ὅλη ἡ συνοδεία
τοῦ οὐρανοῦ, τὰ πνεύματα τῶν ἁγίων
ἀγγέλων, τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ὑπῆρ-
ξαν μάρτυρες τῶν ἁμαρτωλῶν του
πράξεων, τῶν ἀδικιῶν, τῶν βιαιοπρα-
γιῶν, τῶν δολιοτήτων, τὶς ὁποῖες ὁ τε-
λώνης καὶ ἀντιπρόσωπος τῆς ρωμαϊ-
κῆς βίας διέπραξε. Ναί· τὸν ἔβλεπε
τότε ὁ Θεός, καθὼς βλέπει καὶ κάθε
ἁμαρτωλό, καίτοι ὁ ἁμαρτωλός, τυ-
φλωμένος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, νομίζει ὅτι
δὲν τὸν βλέπει ὁ Θεὸς καὶ ὅτι χρειά-
ζεται νὰ λάβει προφυλακτικὰ μέτρα
μόνο ἀπὸ τὰ βλέμματα τῶν ἀνθρώπων.
Αὐτὸ συναισθάνεται τώρα ὁ τελώνης
καὶ θεωρεῖ ἀναίδεια νὰ ὑψώσει πρὸς
τὸν οὐρανὸ τὰ μάτια ἐκεῖνα, ποὺ ἦταν
ἕως τώρα προσκολλημένα μόνο στὸ
χρῆμα, στὴν ἀδικία, στὴν ἁμαρτία. Ἡ
συναίσθηση αὐτὴ τῆς ἁμαρτωλότητός
του καὶ ἀναξιότητός του, ἡ κατήφεια ἡ
ὁποία ἦταν ζωγραφισμένη στὸ πρό-
σωπό του, ἀποτελοῦσαν ἀπόδειξη τῆς
ἐσωτερικῆς λύπης καὶ συντριβῆς του.
Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ συναίσθηση εἶναι ἡ με-
γάλη δωρεά, τὴν ὁποία ἡ ταπείνωση
χαρίζει στὸν ἄνθρωπο. Ἡ βαθειὰ συ-
ναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός μας, ἡ
πλήρης γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ
«αὐτογνωσία», τὸ περίφημο «γνῶθι σ᾽
αυτόν», τὸ ὁποῖο οἱ ἀρχαῖοι σοφοὶ
εἶπαν ὅτι εἶναι βάση τῆς ἠθικῆς προό-
δου, αὐτὰ ὑπάρχουν μόνον ὅπου ἐγκα-
ταστάθηκε ἡ ταπείνωση. Μὲ τὴν ταπει-
νώση καὶ ὁ μεγαλύτερος ἅγιος, ἀνα-
γνωρίζει τὴν μικρότητά του καὶ τὴν
ἀναξιότητά του, ἀναγνωρίζει ὅτι κάθε
καλὸ ποὺ ἔχει, τὸ ἔχει λάβει ἀπὸ τὸν
Θεό, ἀπὸ τὸν ἑαυτό του ἔχει μόνο τὴν
ἁμαρτία, ζητάει νὰ στέκεται μακριὰ
τοῦ Θεοῦ ταπεινωμένος. Ἀλλὰ τότε
ἀκριβῶς ὁ Θεὸς ἐκχύνει πλουσιώτερο
τὸ ἔλεός Του. Τότε ἡ ταπείνωση γίνε-
ται μαγνήτης ἰσχυρότατος, ποὺ ἕλκει
τὸν Θεὸ πρὸς τὸν ἄνθρωπο τὸν τα-
πεινό. Ὑπενθυμίζουμε τὸ παράδειγμα
τοῦ Πέτρου (Λουκᾶ ε´,8-10), τὸ παράδειγμα
τοῦ ἑκατοντάρχου (Ματθ. η´,8). Καὶ ὁ τε-
λώνης, λοιπόν, ποὺ δὲν τολμοῦσε νὰ
σηκώσει τὰ μάτια πρὸς τὸν οὐρανό,
εἵλκυσε τὸ βλέμμα τοῦ Θεοῦ. Δὲν σή-
κωσε τὰ μάτια ὁ τελώνης, ἀλλ᾽ ἄνοιξε
τὴν καρδιά. Ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ δὲν ἔχει
ὁ ἄνθρωπος νὰ παρουσιάσει ἄλλη
ὡραιότητα, τόσο ἀρεστὴ καὶ εὐχάρι-
στη, ὅσο τὴ συστολὴ ἐκείνη καὶ τὸ κοκ-
κίνισμα, ποὺ ζωγραφίζει στὸ πρόσωπο
ἡ βαθειὰ ταπεινοφροσύνη καὶ ἡ συναί-
σθηση τῆς ἐνοχῆς. Ὅτι σ᾽ αὐτὴν τὴν
ὡραιότητα ἀρέσκεται ὁ Θεὸς τὸ βεβαι-
ώνει πάλι διὰ τοῦ Ἡσαΐου, λέγων: «ἐπὶ
τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾿ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν
καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους
μου;» (ξστ´, 2).
Ὄχι μόνο δὲν ἤθελε οὔτε τὰ μάτια
νὰ σηκώσει πρὸς τὸν οὐρανὸ ὁ τελώ-
νης, ἀλλ᾿ ἐπὶ πλέον «ἔτυπτεν εἰς τὸ
στἦθος αὐτοῦ». Ποιό λόγο εἶχε τὸ κτύ-
πημα αὐτό; Κτυποῦσε τὸ στῆθος του
10
γιὰ νὰ ἐκδηλώσει τὴν ἀγανάκτηση
κατὰ τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἑαυτοῦ του. Κτυ-
πῶντας τὸ στῆθος του, χτυποῦσε τὴν
ἕδρα τῆς ἁμαρτωλῆς ζωῆς του, τὴν
καρδιά, τὴ δηλητηριασμένη αὐτὴ πη-
γή, ἀπὸ τὴν ὁποία, καθὼς βεβαίωσε ὁ
Κύριος, «οἱ διαλογισμοὶ οἱ κακοὶ ἐκ-
πορεύονται, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, φόνοι,
κλοπαί, πλεονεξίαι, πονηρίαι, δόλος,
ἀσέλγεια, ὀφθαλμὸς πονηρός, βλασφη-
μία, ὑπερηφανία, ἀφροσύνη» (Μάρκ.
ζ´,22). Καὶ γι᾽ αὐτὸ ὁ Χριστὸς τὴν καθα-
ρότητα τῆς καρδιᾶς ἐπιζητάει καὶ μα-
καρίζει τοὺς «καθαροὺς τῇ καρδίᾳ» καὶ
βεβαιώνει ὅτι αὐτοὶ θὰ δοῦν τὸν
καθαρὸ καὶ ἅγιον Θεό (Ματθ. ε´,8). Ὁ τε-
λώνης, λοιπόν, κτυπάει τὸ στῆθος του
γιὰ νὰ διαμαρτυρηθεῖ κατὰ τοῦ ἐντὸς
αὐτοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου». Γιὰ νὰ
συντρίψει αὐτὴν τὴν καρδιά, ποὺ εἶχε
σκληρύνει ἡ ἁμαρτία, νὰ προσφέρει
ἔτσι στὸν Θεὸ ὡς θυσία «καρδίαν συ-
ντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην»,
καρδιὰ μετανοημένη, τὴν ὁποία δέχε-
ται ὁ Θεὸς μὲ εὐσπλαγχνία.
Οἱ λόγοι τῆς προσευχῆς του.
Ἀλλὰ τὴ θερμὴ μετάνοια, τὴ βαθειὰ
ταπείνωση τοῦ τελώνη, φανερώνουν
καὶ οἱ λόγοι τῆς προσευχῆς του. Τί
ἔλεγε στὴν προσευχή του;
Μὴ περιμένουμε ν᾽ ἀκούσουμε καμία
μεγάλη σὲ χρόνο προσευχή. Φόβος,
ντροπή, ζωηρὰ αἰσθήματα μετανοίας
καὶ λύπης πλημμύριζαν τὴν ψυχή του.
Ἡ ἐνθύμιση τῶν ἁμαρτιῶν, τὶς ὁποῖες
ὑπὸ τὸ βλέμμα τοῦ Θεοῦ ἔκανε. Ἡ συ-
ναίσθηση ὅτι προσέβαλε μὲ τὶς ἁμαρ-
τίες του τὸν Θεὸ τὸν ἅγιο καὶ φάνηκε
ἀχάριστος πρὸς τὸν Μέγα Εὐεργέτη. Ἡ
συναίσθηση ὅτι ἔζησε ἀποστάτης καὶ
ἀντάρτης, ὅλα αὐτὰ ὡς κύματα ἀδιά-
κοπα κατέκλυζαν τὴν ψυχή του, μὲ
τρόπον ὥστε νὰ δένεται ἡ γλῶσσα καὶ
νὰ μὴ ξέρει τί ν᾿ ἀναφέρει πρῶτο καὶ τί
δεύτερο. Περιορίζεται στὴ σύντομη,
ἀλλὰ τόσο σπουδαία καὶ τόσο ἐκφρα-
στικὴ ἐκείνη προσευχή: «ὁ Θεός,
ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»!
Εἶναι πολὺ γνωστὲς σ᾽ ὅλους οἱ λέ-
ξεις τῆς προσευχῆς αὐτῆς. Καὶ ὅλοι
σχεδὸν τὶς λέμε συχνά, διότι τὸ «Κύ-
ριε, ἐλέησον» (αὐτὸ σημαίνουν οἱ λέ-
ξεις τῆς προσευχῆς «ὁ Θεὸς ἵλάσθητί
μοι τῷ ἁμαρτωλῷ») εἶναι προσευχὴ
καθημερινῆς χρήσης. Ἀλλὰ τὶς λέμε
ἄραγε μὲ τὸν πόθο ποὺ ἔβγαιναν ἀπὸ
τὸ στόμα τοῦ τελώνη; Διότι ἀπὸ τὰ
στόματα ἁμαρτωλῶν, οἱ ὁποῖοι ἀναδει-
κνύονται ἔπειτα ἀληθινοὶ ἅγιοι, οἱ λέ-
ξεις αὐτὲς ἐξέρχονται ἐγκάρδιες καὶ
θερμές. Ἂς προσέξει ὁ ἀναγνώστης τὸ
βαθὺ νόημα τῶν λίγων αὐτῶν λέξεων.
Μὲ τὴν προσευχή του αὐτὴ ὁμολο-
γεῖ ὅτι εἶναι «ἁμαρτωλός». Καὶ ὄχι
ἁπλῶς ἁμαρτωλός, ἀλλὰ «ὁ ἁμαρτω-
λός», δηλαδὴ ὁ διάσημος ἁμαρτωλός, ὁ
«πρῶτος ἁμαρτωλός», ὅπως ὁ Παῦλος
ὀνόμαζε τὸν ἑαυτό του. Ὁ Φαρισαῖος
δὲν θεωροῦσε τὸν ἑαυτό του ἁμαρτωλό,
καίτοι ἔβλεπε στὸ νόμο ὅτι «οὐδεὶς
καθαρὸς ἀπὸ ρύπου, κἂν μία ἡ ἡμέρα
τῆς ζωῆς αὐτοῦ». Ἀλλὰ ὁ τελώνης δὲν
βρίσκει ἄλλο χαρακτηρισμὸ γιὰ τὸν
ἑαυτό του, παρὰ μόνο τὸ χαρακτηρι-
σμὸ τοῦ ἁμαρτωλοῦ, τοῦ ἐπ᾽ αὐτοφώ-
ρῳ ἐγκληματία, ὁ ὁποῖος τώρα στέκε-
ται ἐνώπιον τοῦ Κριτῆ. Εἶναι σὰν νὰ
ἔλεγε: τίποτε ἄλλο δὲν ἔχω νὰ παρου-
σιάσω, παρὰ μόνο τὴν ἁμαρτία. Καμία
ἀρετὴ δὲν ἐργάστηκα καθαρὴ καὶ ἐλεύ-
θερη ἀπὸ τὸ μόλυσμα τῆς ἁμαρτίας.
Κάθε ὥρα τοῦ βίου μου ἔχει νὰ δείξει
ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν Σου καὶ μία
11
ἁμαρτία. Ὅταν ἤμουν στὸ κρεβάτι, τὴν
ἁμαρτία σκεπτόμουν. Ὅταν σηκωνό-
μουν, πρὸς αὐτὴν ὁ νοῦς μου ἔτρεχε
ἀμέσως. Καὶ καθ᾽ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς
ἡμέρας ἀσχολούμουν μὲ τὴν ἁμαρτία.
Δεσμὰ καὶ ἁλυσίδες ἔχει χαλκεύσει ἡ
ἁμαρτία καὶ περιέσφιξε τὴν ψυχή μου
καὶ τὴν ὕπαρξή μου μὲ τρόπο ὥστε οἱ
σκέψεις, οἱ ἐπιθυμίες, τὰ ἐλατήρια τῆς
ψυχῆς μου, οἱ ἐσωτερικοὶ σκοποί μου,
τὰ βλέμματα, τὰ χέρια μου, τὸ νευρικὸ
σύστημα, ὁ ὅλος ἄνθρωπος στὴν ἁμαρ-
τία νὰ δουλεύει! Ἁμαρτωλὸς ἀπὸ γεν-
νήσεως, ἁμαρτωλὸς ἀπὸ προαιρέσεως,
ἁμαρτωλὸς ἀπὸ τῶν πράξεων τοῦ βίου!
«Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος· τίς με
ρύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου
τούτου;» (Ρωμ. ζ´,24).
Ἀλλὰ στὴ λέξη «ἁμαρτωλός», μὲ
τὴν ὁποία ὁ τελώνης ὀνομάζει τὸν
ἑαυτό του, πρέπει καθένας μας νὰ κα-
θρεπτίζει τὸν ἑαυτό του. Ἂς ἐνθυμηθεῖ
καθένας ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς παιδικῆς
του ἡλικίας, τὶς πράξεις, τὰ λόγια, τὶς
ἐπιθυμίες, τὴ διαγωγή του. Ἂς συνεχί-
σει ἐξετάζοντας τὰ χρόνια τῆς ζωῆς
του μέχρι σήμερα, καὶ θὰ πεισθεῖ ὅτι
τοῦ ἁρμόζει ἄριστα ἡ ὀνομασία τοῦ
«ἁμαρτωλοῦ». Διότι ὄχι μόνο οἱ παρα-
βάσεις, ἀλλὰ καὶ ἡ πλέον ἀγαθὴ πράξη
τοῦ βίου μας δὲν εἶναι τόσο καθαρή,
ὥστε νὰ ἐπιβλέπει σ᾽ αὐτὴν ὁ Θεὸς ὁ
ἅγιος μὲ πλήρη εὐαρέσκεια. Πλανᾶται
πλάνη δεινὴ ἐκεῖνος ποὺ φαντάζεται
ὅτι δὲν εἶναι ἁμαρτωλός. «Ἐὰν εἴπωμεν
ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτοὺς πλα-
νῶμεν, καὶ ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν
ἡμῖν», λέει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης (Α΄
Ἰω. α´,8). Ἐκεῖνος, ποὺ μετενόησε εἰλι-
κρινὰ καὶ ἔγινε πράγματι ταπεινός, δὲν
βρίσκει λέξεις ἐπαρκεῖς νὰ ἐκφράσει
τὴν ἁμαρτωλότητά του. Ἐκεῖνος, ποὺ
γνωρίζει τὴν ἔννοια καὶ τὸ πλάτος τοῦ
νόμου τοῦ Εὐαγγελίου, θὰ πεῖ σὲ κάθε
λέξη τοῦ Θείου νόμου: «ὁ Θεὸς
ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ».
Συχνὰ ἀκοῦμε ἀπὸ πολλούς, ὅτι δὲν
εἶναι ἁμαρτωλοί, διότι δὲν διέπραξαν
μεγάλα ἐγκλήματα. Ἀλλ᾽ αὐτὸ δὲν τὸ
λέει ποτὲ ἕνας ἀληθινὰ φωτισμένος.
Διότι ὁ Κύριος δήλωσε καθαρὰ ὅτι «ὃς
ἐὰν λύσει μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων
τῶν ἐλαχίστων... ἐλάχιστος κληθήσε-
ται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν»,
δηλαδὴ θὰ ἀποκλεισθεῖ ἀπὸ τὴν βασι-
λεία τῶν οὐρανῶν (Ματθ. ε´,19). Μόνο ἕνας
δὲν μπορεῖ νὰ ὀνομαστεῖ ἁμαρτωλός·
ἐκεῖνος, ποὺ γεννήθηκε ἀναμάρτητος
καὶ ἔμεινε ἀναμάρτητος σ᾽ ὅλη του τὴ
ζωή. Ἀλλὰ τέτοιος εἶναι μόνο ὁ Χρι-
στός. Οἱ ἄλλοι ἐμεῖς «πάντες ἡμάρτο-
μεν καὶ ὑστερούμεθα τῆς δόξης τοῦ
Θεοῦ» (Ρωμ. γ´,23) καὶ ἑπομένως ὅλοι εἶναι
ἀνάγκη νὰ ταπεινωθοῦμε καὶ νὰ ζητή-
σουμε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Διότι αὐτὸ
εἶναι οὐσιῶδες γνώρισμα τῆς ταπεινώ-
σεως, τὸ νὰ συναισθάνεται ὁ ἄνθρωπος
πλήρως καὶ βαθιὰ τὴν κατάστασή του
καὶ νὰ καταφεύγει στὸν Θεό.
Ἀναγνωρίζοντας καὶ ὁμολογῶντας
τὸν ἑαυτό του "ἁμαρτωλό", ὁ τελώνης
καταφεύγει στὸν Θεὸ διὰ τῆς προσευ-
χῆς. Ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλῆς
του κατάστασης· ἡ συναίσθηση τοῦ
τρομεροῦ κινδύνου, ποὺ δημιουργεῖ ἡ
ἁμαρτία, τὸν παρακινεῖ νὰ σπεύσει
στὸν Θεὸ καὶ νὰ ἐξαρτήσει τὸν ἑαυτό
του ἐξ ὁλοκλήρου ἀπὸ τὸν Θεό. Πολλοὶ
δυστυχῶς ζοῦν χωρὶς προσευχή. Πολ-
λοὶ δὲν αἰσθάνονται τὴν ἀνάγκη νὰ κα-
ταφεύγουν στὸν Θεό, οὔτε νὰ πηγαί-
νουν στὴν ἐκκλησία, ὅπου ὁ Θεὸς δέχε-
12
ται τὶς προσευχές μας διὰ μέσου τῆς
ἀναίμακτης θυσίας, ἡ ὁποία προσφέρε-
ται κατὰ τὴν Θεία Λειτουργία. Πολλοὶ
θεωροῦν ὅλως ἀδιάφορο τὸ ζήτημα τῆς
προσευχῆς, γιὰ τὸ λόγο ὅτι δὲν αἰσθά-
νονται τὴν ἁμαρτωλή τους κατάσταση,
οὔτε κατάλαβαν σὲ ποιὸ βάραθρο καὶ
σὲ ποιὰ φρικτὴ συμφορὰ τοὺς ὁδηγεῖ ἡ
ἁμαρτία. Εἶναι σ᾽ ὅλους γνωστὸ μὲ πό-
ση ταπείνωση, μὲ πόση συντριβὴ σπεύ-
δει νὰ ζητήσει συνδρομὴ καὶ ἐλεημο-
σύνη ἕνας πάμπτωχος, ἕνας πεινασμέ-
νος, ἕνας οἰκογενειάρχης, ποὺ βλέπει
τὰ παιδιά του ἑτοιμοθάνατα ἀπὸ τὴν
πεῖνα. Ἀλλὰ γιατί παρακαλεῖ μὲ τόση
λαχτάρα; Ἀκριβῶς διότι συναισθάνεται
καὶ βλέπει τὸν κίνδυνο τοῦ ἐκ πείνης
θανάτου. Κατὰ τὸν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο
καὶ ἕνας ἁμαρτωλός, ποὺ αἰσθάνθηκε
βαθιὰ τὸν τρομερὸ κίνδυνο τῆς ἁμαρ-
τίας, σπεύδει στὴν προσευχὴ καὶ ζη-
τάει τὴ σωτηρία. Καὶ γι᾽ αὐτὸ συναί-
σθηση τῆς ἁμαρτίας, ταπείνωση, προ-
σευχή, εἶναι πάντοτε στενὲς καὶ ἀδιά-
σπαστα συνδεδεμένες ἀρετές. Ἐνῶ
ἀντιθέτως, ὅπου δὲν ὑπάρχει προ-
σευχή, ἐκεῖ ἀσφαλέστατα θὰ ὑπάρχει
ὑπερηφάνεια, ἀναισθησία, ἀδιαφορία
ἀπέναντι τῆς ἁμαρτίας.
Προσεύχεται. λοιπόν, ὁ τεταπεινω-
μένος ἁμαρτωλὸς τελώνης καὶ πρὸς
τὸν Θεὸ κράζει μεγαλοφώνως. Διότι
πρὸς ποιόν ἄλλο μπορεῖ νὰ πετάξει ἡ
ψυχὴ καὶ νὰ βρεῖ βοήθειαν, ἔλεος καὶ
σωτηρία; Αὐτὸς εἶναι ὁ Δημιουργός
μας, ὁ Κυβερνήτης τῆς ζωῆς μας, ὁ
Πατέρας μας ἀλλὰ καὶ ὁ Κριτής μας.
Αὐτὸς ἔχει τὴ δύναμη νὰ μᾶς σώσει ἢ
νὰ μᾶς καταδικάσει. Τὸν προσβάλ-
λουμε διὰ τῆς ἁμαρτίας. Καὶ ὅμως
εἶναι τόσο ἐπιεικής, τόσο συγκαταβα-
τικός, τόσο εὔσπλαγχνος, τόσο πρόθυ-
μος νὰ μᾶς σώσει! Ἑπομένως δὲν ὑπάρ-
χει ἱερώτερη στιγμή, δὲν ὑπάρχει πο-
λυτιμότερη ὥρα ἀπὸ ἐκείνη, κατὰ τὴν
ὁποία ταπεινωμένος ὁ ἁμαρτωλὸς Χρι-
στιανὸς κλίνει τὰ γόνατα γιὰ προ-
σευχή. Πόσο, λοιπόν, εἶναι λογικοὶ καὶ
φρόνιμοι καὶ σοφοί, ὅσοι ἁμαρτωλοὶ
καταφεύγουν στὸν Θεὸ διὰ τῆς προ-
σευχῆς! Πόσο ἄφρονες καὶ ἀνόητοι καὶ
ἀξιοδάκρυτοι εἶναι, ὅσοι ἀποφεύγουν
τὴ σωτηρία, τὴν ὁποία προσφέρει σ᾽
αὐτοὺς ὁ Θεὸς μὲ τόση εὐσπλαγχνία,
καὶ βαδίζουν πρὸς τὸν ὄλεθρο καὶ τὴν
καταστροφή!
Τεταπεινωμένος ὁ τελώνης, κατα-
φεύγει στὸν Θεὸ διὰ τῆς προσευχῆς καὶ
κράζει «ἱλάσθητί μοι». Δηλαδὴ ἐλέη-
σόν με. Ἀλλὰ τί εἶναι αὐτὸ τὸ ἔλεος; Τὸ
ξέρουμε ὅλοι ἐκ πείρας. Ὅταν βλέ-
πουμε ἕναν δυστυχῆ, ἕναν ἀσθενῆ, ἕναν
πληγωμένο, ποὺ πάσχει καὶ ὑποφέρει,
αἰσθανόμαστε οἶκτο, συμπάθεια, «τὸν
λυπᾶται ἡ καρδιά μας». Καὶ ὅσο περισ-
σότερο σπλαγχνικοὶ καὶ συμπαθεῖς
εἴμαστε, ὅσο καλύτερα γνωρίζουμε τοὺς
πόνους καὶ τὴ δυστυχία τοῦ ἄλλου,
ὅσο περισσότερο τὸν ἀγαπᾶμε, τόσο
μεγαλύτερο εἶναι καὶ τὸ αἴσθημα τῆς
συμπάθειας. Ὁ Θεός, λοιπόν, ὁ ὁποῖος
τὴν μὲν συμπάθεια καὶ τὴν εὐσπλαγ-
χνία καὶ τὴν ἀγάπη ἔχει σὲ ἄπειρο
βαθμό, γνωρίζει δὲ πλήρως τόσο τὴν
κατάστασή μας τὴν ἁμαρτωλή, ὅσο καὶ
τὸν κίνδυνο τῆς αἰώνιας καταδίκης,
ποὺ μᾶς ἑτοιμάζει ἡ ἁμαρτία. Αὐτὸς
εἶναι καὶ περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον
συμπαθὴς καὶ σπλαγχνικὸς πρὸς τὸν
ἁμαρτωλό, ὁ ὁποῖος μετανοεῖ καὶ ζητᾶ
τὴ συμπάθειά Του καὶ τὴν εὐσπλαγ-
χνία Του. Αὐτὴ τὴ συμπάθεια ζητᾶ ὁ
13
τελώνης. Καὶ ὄχι ἁπλῶς συμπάθεια
ἄπρακτη καὶ ἀνενέργητη, ἀλλὰ ἀποτε-
λεσματικὴ καὶ σωτήρια. Διότι ἐμεῖς συ-
μπαθοῦμε πολλὲς φορὲς τὸν δυστυχῆ,
ἀλλὰ δὲν ἔχουμε τὴ δύναμη καὶ τὰ
μέσα νὰ τὸν σώσουμε ἀπὸ τὴ δυστυχία
του. Ὁ Θεὸς ὅμως ἔχει καὶ τὴ δύναμη
ἄπειρη καὶ τὸ μέσον τῆς σωτηρίας
ἀποτελεσματικώτατο. Τὸ μέσον αὐτὸ
γιὰ τὴ σωτηρία τῶν ἁμαρτωλῶν εἶναι
ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ.
Ἡ ἄπειρη ἀγαθότητα, σοφία καὶ
εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ, ὅρισε ἕνα τέ-
τοιο θαυμαστὸ μέσον σωτηρίας γιὰ νὰ
ἐλεήσει ἐμᾶς τοὺς ἁμαρτωλούς. Τὸ ὅτι
ἔστειλε στὸν κόσμο αὐτὸν τὸν Υἱό Του
τὸν μονογενῆ καὶ ἀγαπητὸν καὶ τὸν
θυσίασε, γιὰ νὰ βροῦμε ἔλεος καὶ μέσον
σωτηρίας ἐμεῖς οἱ ἁμαρτωλοὶ καὶ
ἀποστάται! Διὰ τοῦ σοφοῦ, λοιπόν, καὶ
θαυμαστοῦ τούτου μέσου, διὰ τῆς θυ-
σίας τοῦ Χριστοῦ καὶ μόνον δι᾿ αὐτῆς
σώζεται κάθε ἁμαρτωλός, ποὺ μετα-
νοεῖ καὶ καταφεύγει στὸν Θεό. «Οὐκ
ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ σωτηρία οὔτε
γὰρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπὸ τὸν
οὐρανὸν τὸ δεδομένον ἐν ἀνθρώποις, ἐν
ὦ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς», λέει τὸ Πνεῦμα
τὸ Ἅγιο διὰ τοῦ ἀποστόλου Πέτρου
(Πράξ. δ΄,12). Καὶ γι᾽ αὐτό, ὅταν ζητᾶμε
ἔλεος καὶ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν
μας, πρέπει νὰ τὴν ζητᾶμε διὰ μέσου
τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ.
Τέτοια ὑπῆρξε ἡ προσευχὴ τοῦ τα-
πεινοῦ τελώνη. Σύντομη, ἀλλὰ ἐγκάρ-
δια, βαρυσήμαντη, ἀποτελεσματική.
Καὶ τέτοιος εἶναι ὁ χαρακτῆρας τοῦ
ταπεινοῦ, ὁ ὁποῖος φανερώνεται ἄρι-
στα κυρίως στὸ ἱερὸ καθῆκον τῆς προ-
σευχῆς.
Ἡ κρίση τοῦ Κυρίου περὶ τῶν
 δύο χαρακτήρων.
Ἀφοῦ ὁ Κύριος ζωγράφισε τόσο
παραστατικὰ τὸ χαρακτῆρα τοῦ ὑπε-
ρήφανου ἀφ᾽ ἑνὸς καὶ τοῦ ταπεινοῦ
ἀφ᾽ ἑτέρου, ἐκφέρει ἔπειτα τὴν περὶ
αὐτῶν κρίση Του. Ἡ κρίση αὐτὴ δὲν
εἶναι κρίση ἀνθρώπου, ποὺ εἶναι
δυνατὸν νὰ σφάλλει καὶ νὰ ἀπατᾶται,
ἀλλὰ τοῦ ἀλάθητου Θεοῦ: «Λέγω ὑμῖν,
κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος στὸν
οἶκον αὐτοῦ, ἢ ἐκεῖνος». Σᾶς βεβαι-
ώνω, λέει ὁ Κύριος, ὅτι ὁ ταπεινὸς τε-
λώνης κατέβηκε ἀπὸ τὸ ναὸ στὸ σπίτι
του δικαιωμένος, ἀπαλλαγμένος ἀπὸ
τὶς ἁμαρτίες του παρὰ ὁ Φαρισαῖος.
Ἀλλ᾽ ὁ Κύριος δίνει καὶ τὸ λόγο γιὰ
τὸν ὁποῖο δικαιώθηκε ὁ τελώνης καὶ
καταδικάστηκε ὁ Φαρισαῖος: «Ὅτι
πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται
ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται»
στ. 14.
Ἐὰν ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ἀποστρεφό-
μαστε καὶ ἀηδιάζουμε τοὺς ὑπερήφα-
νους, τοὺς ἐγωιστές, πολὺ περισσότε-
ρο ὁ Θεός. Διότι ὁ Θεὸς εἶναι ὅλως
ἀλήθεια, ὁ δὲ ὑπερήφανος ζεῖ στὸ
ψεῦδος. Ζεῖ σὲ μία κατάσταση θελημα-
τικῆς μωρίας καὶ τρέλας. Τέτοιας τρέ-
λας, ὥστε νὰ ἀντιτάσσεται καὶ νὰ
πολεμάει αὐτὸ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Ἐφ᾿ ὅσον δὲν ὑποτάσσεται στὸ νόμο
του, ἀλλὰ κάνει ὅ,τι τοῦ ἀρέσει καὶ ὅ,τι
θὰ προκαλέσει τοὺς ἐπαίνους τοῦ κό-
σμου· ἐφ᾽ ὅσον δὲν ἀναγνωρίζει ἁμαρ-
τήματα στὸν ἑαυτό του καὶ δὲν αἰσθά-
νεται τὴν ἀνάγκη νὰ ζητήσει τὸ ἔλεος
τοῦ Θεοῦ· ἐφ᾽ ὅσον τολμᾶ νὰ προβάλ-
λει τὸ ἀνάστημά του ἐνώπιον τῆς με-
γαλειότητος τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ πολεμάει
Ἐκ τοῦ βιβλίου “ΑΙ ΠΑΡΑΒΟΛΑΙ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ”
ὑπὸ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ ἐκδ. ΖΩΗ 1929
14
τὸν Θεό, τί ἄλλο εἶναι παρὰ τρελός;
Ἀλλὰ ὁ Θεὸς εἶναι φοβερὸς ἀντίπαλος.
Ἀπὸ τὴ στιγμὴ κατὰ τὴν ὁποία συνέ-
τριψε τὸν πρῶτο ὑπερήφανο, ποὺ πα-
ρουσιάσθηκε στὴ δημιουργία, τὸν
Ἐω-σφόρο, ὁ ὁποῖος ἔπεσε ἔκτοτε ἀπὸ
τὴν ἀγγελικὴ λαμπρότητα καὶ μετα-
βλήθηκε σὲ σατανᾶν, σὲ ἄγγελο σκό-
τους, κακίας, ἁμαρτίας· ἀπὸ τὴν ἐποχὴ
ἐκείνη συντρίβει κάθε ὑπερήφανον καὶ
ἀμετανόητον.
Ἀντιθέτως ὑψώνει τὸν ταπεινὸ σὲ
δόξα οὐράνια. Ὑψώνει τὸν Παῦλο, ὁ
ὁποῖος μὲ ἄκρα ταπείνωση ὁμολογεῖ
«Χριστὸς Ἰησοῦς ἦλθεν εἰς τὸν κόσμον
ἁμαρτωλοὺς σῶσαι, ὧν πρῶτός εἰμι
ἐγώ» (Α΄ Τιμ. α´,15). Ὑψώνει τὴν πτωχή,
ἀλλὰ ταπεινὴ παρθένον Μαριὰμ σὲ μη-
τέρα τοῦ Θεοῦ Λόγου· διότι μὲ ἄκρα
ταπείνωση ὀνομάζει ἑαυτὴν «δούλην
τοῦ Κυρίου». Ὑψώνει τοὺς τελώνας,
τοὺς ποικίλους ἁμαρτωλούς, οἱ ὁποῖοι
μὲ ταπείνωση, μὲ μετάνοια, μὲ συναί-
σθηση, προσπίπτουν στὸν Θεὸ καὶ ζη-
τοῦν τὸ ἔλεός Του. Τοὺς ὑψώνει ἐδῶ
στὰ ὄμματα τῶν συνετῶν καὶ φρονί-
μων καὶ λογικῶν ἀνθρώπων. Θὰ τοὺς
ὑψώσει σὲ μέγα ὕψος δόξης, ὅταν θὰ
ἔλθει ἐπὶ θρόνου δόξης «ἐνδοξασθῆναι
ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ» (Β΄ Θεσ. α΄,10).
Ἂς φυλαχθοῦμε, λοιπόν, ἀπὸ τὴν
ὑπερηφάνεια, τὴν ἐπίδειξη, τὴν μαται-
οδοξία, τὴν ἀνυποταξία στὸ θεῖο θέ-
λημα. Διότι καθένας, ποὺ ὑψώνει τὸν
ἑαυτό του, θὰ ταπεινωθεῖ ἀπὸ τὸν Θεό,
δηλαδὴ θὰ συντριβεῖ. Μὲ ταπείνωση,
λοιπόν, ὅσο τὸ δυνατὸν βαθύτερη, κι
ἂς φωνάξουμε πρὸς τὸν Θεό: «ὁ Θεός,
ἰλάσθητι ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς»!