Univerzitet u Sarajevu

Fakultet islamskih nauka

SMJER

SEMESTAR CIKLUS

PREDMET

2019/2020.

Esej:

Nadgrobni spomenici, stećci

Mentor: Student:

Sarajevo, avgust 2020. godine

Sadržaj
Uvod ...........................................................................................................................................3

Stećci u Bosni i Hercegovini .......................................................................................................4

1.1. Porijeklo .......................................................................................................................4

1.2. Specifičnosti .................................................................................................................4

1.3. Narodne predaje ............................................................................................................5

1.4. Simboli na stećcima ......................................................................................................5

Zaključak ....................................................................................................................................7

Literatura ....................................................................................................................................7
Uvod

U ovome radu ćemo da govorimo o stećcima, kulturnom naslijeđu Bosne i Hercegovine, koje
datira unazad oko 500-700 godina, pa i više. Stećak služi kao potpora raznim vjerovanjima koja
su rasprostranjena u narodu, koja se prenose s koljena na koljeno na novije naraštaje, i tako ostaju
do dana današnjeg aktivni. Za ovaj zadatak ćemo pored stručne historijske literature korititi
intervju koji ćemo obaviti sa jednim stručnjakom historije Bosne i Hercegovine.

Ovaj rad ćemo podijeliti na nekoliko dijelova.

U prvom dijelu rada govorimo o porijeklu stećaka, te razlogu njihovih nalazišta i van Bosne i
Hercegovine, zatim u drugom dijelu ćemo govoriti o nekim specifičnostima i zanimljivostima. U
trećem dijelu ćemo se baviti najzanimljivijim dijelom ovog rada, to jeste, narodnim vjerovanjima
koja su duboko ukorijenjena, te se prenose s koljena na koljeno. A u četvrtom dijelu ćemo govoriti
o stećcima u mome mjestu, koji samo potvrđuju narodne predaje koje su ukorijenjene na prostoru
nalazišta stećaka.

Cilj ovog rada jeste iznošenje podataka o stećcima, te iznošenje najraširenijih narodnih predaja
koje govore o njima.
Stećci u Bosni i Hercegovini
1.1. Porijeklo

Stećci predstavljaju jedan

od najzanimljivijih pojava
umjetnosti stare Bosne. Prvi puta
se spominju 1530. godine, kada je
slovenac Benedikt Kuprešćić
prošao Bosnom na putu za
Carigrad, te je tada naišao na
jednu nekropolu u selu Lađevine
kod Rogatice koja je plijenila
njegovu pažnju. Također i kasniji
Slika 1: nekropola stećaka, Radimlja kod Čapljine
putopisci su ih spominjali, pa
nekolicina dokumenata potiče iz XVIII stoljeća. Širi naučni interes za njihovo proučavanje se
javlja tek u XIX stoljeću. Prvi njihovo prebrojavanje i popis su se desili 1887. i 1888. godine.
Danas zvanično na prostoru Bosne i Hercegovine se nalazi 2612 lokaliteta sa ukupno 58547
primjeraka. Dok mnogi su uništeni ljudskom rukom, bilo to za gradnju puteva, ili zbog nečega
drugoga.1

1.2. Specifičnosti

Kroz oko 700, pa i više godina koliko oni postoje, mnogi su nestali. Smatra se da ih je
postojalo oko 200.000. Srednjovjekovni Bošnjani su ih nazivali ''kami'' (kamen), ''biljeg'' ili ''kuća''.
Njihovi lokaliteti danas se skoro u potpunosti podudaraju s granicama srednjovjekovne Bosne, a
ako se nalaze van njenih granica, onda je to vezano za teritorij koji je prije bio pod kontrolom iste.
Danas se oni nalaze i van Bosne i Hercegovine, i to na dalmatinskoj obali, u Srbiji kod Podrinja i
Polimlja, te u Crnoj Gori kod Nikšića, Pljevlje i Bijelog Polja.2

1
Enver Imamović, Korijeni Bosne i bosanstva, Međunarodni centar za mir, Sarajevo, 1995, str. 217-221.
2
Isto, str. 219-221.
1.3. Narodne predaje

O njima je u narodu rašireno vjerovanje da imaju neobičnu moć. Također uz njih povezuju
razne svjetovne i vjerke manifestacije, vjerovanja, običaji i priče, te o njihovu postanku postoje
razna predanja. Nadalje se smatra da pod njima leže dvoji svatovi, koji su krenuli po istu mladu,
zatim su se susreli i poubijali. U mnogim krajevima Bosne se smatra da oni potiču od Grka, koji
su nekada ovdje živjeli na ovim prostorima. Zatim je nastupila zima koja je trajala sedam dugih
godina što ih je primoralo da napuste ove krajeve. Kod muslimana je prisutna priča da tu leže
prijašnji kauri, nemuslimani. Također i jedna od priča koja je raširena jeste o njihovoj ljekovitosti,
tako što se sa stećka nastruže prašina i to popije. Još jedna od narodnih predaja je ta da oni
pospješuju plodnost stoke, tako što se u određeno doba godine oko njih stoka izvede tri puta, ili
nekog određenog stećka. Zasigurno jedno od najraširenijih narodnih predaja jeste ta da ako se na
stećku načini šteta, dodirne ili pomjeri s mjesta, udarit će grom.3 I na kraju ćemo spomenuti to da
postoji vjerovanje koje kaže da se ispod određenog stećka nalazi zakopano ogromno blago.4

1.4.Simboli na stećcima

Jedan od najpoznatijih
motiva, pored polumjeseca,
zvijezde i sunca, o kojima
će biti riječi kasnije, jeste
zasigurno ispružena ruka,
sa otvorenim dlanom i
ispruženim prstima.5 O
značenju ovog pozdrava
postoji mnogo mišljenja.
Slika 2: stećak u Radimlji sa simbolom ispružene ruke

3
Za ovaj dio se vezuje intervju obavljen sa mr. Erminom Hajdarovcem, vrsnim historiografom, da je ovo zasigurno
jedan od najraširenijih vjerovanja u našim krajevima, i to možemo često čuti od naših starijih. Intervju obavljen
02.08.2020. godine, Zavidovići.
4
E. Imamović, nav. djelo, str. 218-219.
5
Za ovaj dio se vezuje intervju obavljen s mr. Erminom Hajdarovcem koji je spomenuo ove simbole na stećcima te
kako su oni dio našeg naslijeđa koje ne smijemo dozvoliti da izgubimo. Intervju obavljen 02.08.2020. godine,
Zavidovići.
Neki smatraju da je to pozdrav Bogu i Suncu, a po drugima vlast i moć koju je umrli imao tokom
svoga života, a treći smatraju da je to znak prijetnje i osvete koja je njemu počinjena.6

Zatim, sljdeći motivi su predstave mjeseca, zvijezde i sunca. Oni inače predstavljaju vjerske
simbolje. O njihovom porijeklu u starobosanskoj umjetnosti ima mnogo mišljenja. Jedni kažu da
oni imaju veze sa staroslavenskom religijom.7

1.5. Stećci u Zavidovićima

Na području Zavidovića se nalazi nekoliko nekropola stećaka, ali nekropola u selu Beše se ističe
po broju stećaka, njihovoj pristupačnosti i očuvanosti. Također i u ovom mjestu, kao što smo već
naveli postoje određena vjerovanja, ali uglavnom kod starijih ljudi i djece, da ako se našteti stećku
ili ukoliko se pomjeri udarit će grom. Pored ovog, u Zavidovićima se nalazi još nekoliko nalazišta
stećaka, na kojima čak postoje natpisi koji se mogu pročitati, a navest ćemo jedan, koji se nalazi u
Kamenskom, a gdje piše: „Se leži Milašin, sin na Miloš, a unuk Božihin.“

6
Šefik Bešlagić, Stećci-kultura i umjetnost, Veselin Masleša, Sarajevo, 1982, str. 290-296.
7
E. Imamović, nav. djelo, str. 227,228.
Zaključak

Stećci kao kulturno naslijeđe iz srednjovjekovne Bosne su rasprostranjeni po skoro cijeloj teritoriji
srednjovjekovne Bosne, a danas se nalaze u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori.
Sačuvano ih je oko 50.000. To je bio način ukopavanja mrtvih u doba srednjovjekovne Bosne,
kako to saznajemo sa spisa, čak do danas očuvanih stećaka, sa kojih se to može pročitati.

Za stećke se vezuju razna vjerovanja, koja su duboko ukorijenjena kod ljudi, a posebice kod
starijih, koji kao takvo vjerovanje prenose na djecu. Neka od najraširenijih vjerovanja jesu da
ukoliko se našteti, ili pomjeri stećak udarit će grom, zatim da se ispod stećaka nalazi zakopano
blago.
Literatura

1. Bešlagić, Šefik, Stećci-kultura i umjetnost, Veselin Masleša, Sarajevo, 1982. godine.

2. Imamović, Enver, Korijeni Bosne i bosanstva, Međunarodni centar za mir, Sarajevo, 1995.
3. Intervju obavljen s mr. Erminom Hajdarovcem, 02.08.2020. godine, Zavidovići.