Κωνσταντίνος Γεωργάκης Φυσική Γ΄ Λυκείου

g-physics.com «Κάλυψη κενών»

Απαραίτητες γνώσεις από την τριγωνομετρία

Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί οξείας γωνίας σε ορθογώνιο τρίγωνο.

Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ µε Α = 90ο, λέμε ότι:

o η κάθετη πλευρά ΑΓ ονομάζεται «απέναντι κάθετη πλευρά της γωνίας Β»,
o η κάθετη πλευρά ΑΒ ονομάζεται «προσκείμενη κάθετη πλευρά της γωνίας Β».

Επίσης λέμε ότι:

o η κάθετη πλευρά ΑΒ ονομάζεται «απέναντι κάθετη πλευρά της γωνίας Γ»,
o η κάθετη πλευρά ΑΓ ονομάζεται «προσκείμενη κάθετη πλευρά της γωνίας Γ».

Ως υποτείνουσα πλευρά ορίζουμε την μη κάθετη πλευρά του ορθογωνίου (στο τρίγωνο μας είναι η ΒΓ)

Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας Β ορίζονται ως εξής:

ˆ= απέναντι κάθετη πλευρά ( )

o ημ B 
υποτείνουσα ()
ˆ= προσκείμενη κάθετη πλευρα ( )
o συν  
υποτείνουσα ()
ˆ= απέναντι κάθετη πλευρά ( )
o εφ Β 
προσκείμενη καθετη πλευρά ( )

o ˆ = προσκείμενη καθετη πλευρά  ( )

σφΒ
απέναντι κάθετη πλευρά ( )

Τριγωνομετρικός κύκλος
άξονας ημιτόνων

Για έναν κατά προσέγγιση, αλλά σύντομο,

υπολογισμό των τριγωνομετρικών αριθμών,
χρησιμοποιούμε τον λεγόμενο
τριγωνομετρικό κύκλο.
Με κέντρο την αρχή Ο(0,0) ενός συστήματος άξονας συνεφαπτομένης σφω
συντεταγμένων και ακτίνα ρ=1 γράφουμε 1
εφω

έναν κύκλο. Ο κύκλος αυτός λέγεται

τριγωνομετρικός κύκλος.
ημω

ω
Οι τιμές του συνω και του ημω μιας γωνίας -1 1
ω δεν μπορούν να υπερβούν κατ' απόλυτη 0 συνω άξονας συνημιτόνων
τιμή την ακτίνα του τριγωνομετρικού
άξονας εφαπτομένης

κύκλου, που είναι ίση με 1. Δηλαδή ισχύει:

-1  ημω  1 και 1  συνω  1

-1

Ο τριγωνομετρικός κύκλος
g-physics.com
1
Κωνσταντίνος Γεωργάκης Φυσική Γ΄ Λυκείου
g-physics.com «Κάλυψη κενών»

Τα πρόσημα των τριγωνομετρικών αριθμών μιας γωνίας ω, ανάλογα με το τεταρτημόριο στο οποίο βρίσκεται η
τελική πλευρά της γωνίας αυτής, είναι όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας.

Τριγωνομετρικοί αριθμοί βασικών γωνιών

0 30 45 60 90 180 270 360

γωνία
π π π π 3π
θ 0 π 2π
6 4 3 2 2
1 2 3
ημθ 0 1 0 -1 0
2 2 2
3 2 1
συνθ 1 0 -1 0 1
2 2 2
3
εφθ 0 1 3 + 0 - 0
3
3
σφθ + 3 1 0 - 0 +
3
μο α
Σχέση μοιρών και ακτινίων: =
180ο π
Αναγωγή στον πρώτο κύκλο.
Επειδή οι γωνίες ω και ν∙360ο + ω ή -ν∙360ο + ω, δηλαδή κ∙360ο + ω, έχουν την ίδια τελική πλευρά θα έχουν και
τους ίδιους τριγωνομετρικούς αριθμούς. Οπότε:
o ημ  κ  360ο + ω  = ημω o συν  κ  360ο + ω  = συνω
o εφ  κ  360ο + ω = εφω o σφ  κ  360ο + ω = σφω
Για την αναγωγή στον πρώτο κύκλο πρέπει να φέρουμε την δοσμένη γωνία στη μορφή 2κπ+ω

Περιοδικότητα Γωνίες που διαφέρουν π Γωνίες με άθροισμα π

ημ(2kπ+θ)=ημθ ημ(π-θ)=ημθ ημ(π+θ)=-ημθ
συν(2kπ+θ)=συνθ συν(π-θ)=-συνθ συν(π+θ)=-συνθ
εφ(kπ+θ)=εφθ εφ(π-θ)=-εφθ εφ(π+θ)=εφθ
σφ(kπ+θ)=σφθ σφ(π-θ)=-σφθ σφ(π+θ)=σφθ

g-physics.com
2
Κωνσταντίνος Γεωργάκης Φυσική Γ΄ Λυκείου
g-physics.com «Κάλυψη κενών»

Γωνίες που διαφέρουν π/2 Γωνίες με άθροισμα π/2 Γωνίες αντίθετες

π π
ημ( -θ)=συνθ ημ( +θ)=συνθ
2 2 ημ(-θ)=-ημθ
π π
συν( -θ)=ημθ συν( +θ)=-ημθ συν(-θ)=συνθ
2 2
π π εφ(-θ)=-εφθ
εφ( -θ)=σφθ εφ( +θ)=-σφθ
2 2
π π σφ(-θ)=-σφθ
σφ( -θ)=εφθ σφ( +θ)=-εφθ
2 2

Τριγωνομετρικές εξισώσεις

x=2kπ+θ
ημx=ημθ  εφx=εφθ  x=kπ+θ
x=2kπ+π-θ

συνx=συνθ  x=2kπ±θ σφx=σφθ  x=kπ+θ

-1  ημx  1, -1  συνx  1, -  εφx  , -  σφx  ,

Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος Τριγωνομετρικοί αριθμοί διπλάσιου τόξου

ημ(α±β)=ημασυνβ±συναημβ
2εφα
συν(α±β)=συνασυνβ ημαημβ ημ2α=2ημασυνα εφ2α=
εφα±εφβ 1-εφ2 
εφ(α±β)= συν2α=συν2α-ημ2α
1 εφαεφβ
=2συν2α-1 σφ 2 α -1
σφασφβ 1 =1-2ημ2α σφ2α=
σφ(α±β)= 2σφα
σφβ±σφα
Τύποι αποτετραγωνισμού

1  συν2α 1  συν2α 1-συν2α 1+συν2α

ημ2α= συν2α= εφ2α= σφ2α=
2 2 1+συν2α 1-συν2α

g-physics.com
3
Κωνσταντίνος Γεωργάκης Φυσική Γ΄ Λυκείου
g-physics.com «Κάλυψη κενών»

Εφαρμογή

Αν δεν είναι στην τελική της μορφή, με επιτρεπτές πράξεις τη φέρνουμε στην τελική μορφή και στη συνέχεια
εφαρμόζουμε τους γνωστούς τύπους επίλυσης.

Να λυθεί η εξίσωση: 4ημx+5=2(ημx+3)

Λύση:
4 x  5  2( x  3)  4 x  5  2 x  6  4 x-2 x  6  5
     
 x  2  6   x  2  6 
1     
 2 x  1   x    x    ή  ή  
2 6   
 5 
 x  2      x  2  
 6  6 

Ασκήσεις

1. Να λυθούν οι εξισώσεις:
3 2 3
α)  x  β)  x  γ)  x  δ)  x  1
2 2 3
[α) x=2κπ+π/3, x=2κπ+2π/3, β) x=2κπ±π/4, γ) x=κπ+π/6, δ) x=κπ+π/4]

2. Να λυθούν οι εξισώσεις:
α)  x  1 β)  x  0 γ) 2 x  1  0 δ) 2 x  3  0
[α) x=2κπ+π/2, β) x=κπ, γ) x=2κπ-π/6, x=2κπ+7π/6, δ) x=2κπ±5π/6]

3. Να λυθούν οι εξισώσεις:
x x   x 
α) 3  1 β) 2  30 γ) 2  x   1  0 δ) 3   3
3 2  6 2 3
[α) x=3κπ-π/2, β) x=4κπ-2π/3, x=4κπ+8π/3, γ) x=2κπ-π/3, x=2κπ+π, δ) x=2κπ+4π/3]

Γραφικές παραστάσεις τριγωνομετρικών αριθμών:

Η συνάρτηση f (t) = Αημ(ωt).

Η συνάρτηση f (t) = Ασυν(ωt).

g-physics.com
4
Κωνσταντίνος Γεωργάκης Φυσική Γ΄ Λυκείου
g-physics.com «Κάλυψη κενών»

Δυνάμεις
Ορισμός αν= α  α  α  ...  α
ν φορές

1
αναμ=αν+μ (αβ)ν=ανβν α-ν=
αν
α 
ν
ν μ
α ν ν-μ  α  αν -ν ν =ανμ
=α   = ν α β
αμ β β   = 
β α
Ρίζες
1 

Ορισμοί: xν=α  x=  α , 
α =  , αμ =  
ν
α  ν β= ν αβ ν μ νμ
α  α= αν+μ ν μ νμ
α= α 1
ν
α α ν
α νμ μ-ν α=α 2
 α

=ν μ
= α 
  
ν β β α
η εξίσωση xν=α έχει λύση:
ν άρτιος ν περιττός
α>0 α<0 δύο ρίζες στο 

δύο ρίζες καμία ρίζα στο α (θετική)

+ α και - α 
 
-α (αρνητική)

g-physics.com
5