4.

Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
(Β ΜΕΡΟΣ)
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΛΕΞΗΣ

1. Στρατηγικές ανάπτυξης των επιχειρήσεων

1. Διαφοροποίηση, οριζόντια και κάθετη ολοκλήρωση
2. Κάθετη από-ολοκλήρωση (αποκαθετοποίηση), ολική
ή μερική
2. Εξωτερικές οικονομίες και τυπολογία
παραγωγικών συστημάτων
1. Εξωτερικότητες: η επάνοδος των βιομηχανικών
συνοικιών του Marshall
2. Οι εσωτερικές και εξωτερικές οικονομίες και τα
ιστορικά στάδια ανάπτυξης της βιομηχανίας
3. Τυπολογία των σύγχρονων παραγωγικών
συστημάτων
 ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ
Η μητρική εταιρία δημιουργεί θυγατρικές στον ίδιο κλάδο παραγωγής. Στόχος: Αύξηση κλίμακας
παραγωγής ή/και επέκταση των περιοχών αγοράς της

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ
Η μητρική εταιρία εξαγοράζει υφιστάμενες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο
παραγωγής. Στόχος: Αύξηση κλίμακας παραγωγής ή/και επέκταση των περιοχών αγοράς της

6
 ΚΑΘΕΤΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
Κ.Ο. προς τα πίσω -ΈΛΕΓΧΟΣ ΕΙΣΡΟΩΝ Κ.Ο. προς τα εμπρός -ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΚΡΟΩΝ

Πριν την Κ.Ο. Πριν την Κ.Ο.

Μετά την Κ.Ο. Μετά την Κ.Ο.

Εσωτερική: ίδρυση θυγατρικών Εσωτερική: ίδρυση θυγατρικών εταιριών
προμηθευτών. Εξωτερική: εξαγορά επεξεργασίας. Εξωτερική: εξαγορά εταιριών
7
προμηθευτριών εταιριών επεξεργασίας
ΠΕΔΙΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ & ΚΑΘΕΤΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ (ΚΑΘΕΤΟΠΟΙΗΣΗ) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΗΠΑ τέλη 19ου αιώνα:

κυριαρχούν στρατηγικές
οριζόντιας ολοκλήρωσης

Πρώτο μισό 20ου αιώνα:

Κυριαρχούν στρατηγικές
κάθετης ολοκλήρωσης
(αύξηση κλίμακας
παραγωγής, ενιαίος
εταιρικός έλεγχος &
συντονισμός)
Κάθετη ολοκλήρωση:
Εσωτερίκευση πρώην
αυτόνομων οικονομικών
δραστηριοτήτων
(εσωτερικές οικονομίες
κλίμακας)
Φορντική βιομηχανία:
τυπικό μοντέλο κάθετης
ολοκλήρωσης
8
 1.2. Κάθετη απο-ολοκλήρωση (αποκαθετοποίηση), ολική ή
μερική

• Kάθετη ολοκλήρωση  χαρακτηριστική εταιρική στρατηγική κατά

την περίοδο του φορντισμού
• Kάθετη απο-ολοκλήρωση (αποκαθετοποίηση)  χαρακτηριστική
εταιρική στρατηγική κατά τη μεταφορντική περίοδο της ευέλικτης
εξειδίκευση (ή ευέλικτης συσσώρευσης)
• Κρίση φορντισμού  στρατηγικές αναδιάρθρωσης
– Μείωση κόστους παραγωγής
– Αύξηση ευελιξίας και προσαρμοστικότητας σε περιβάλλον αυξημένης
οικονομικής ανασφάλειας και ανταγωνισμού

εξωτερίκευση δραστηριοτήτων που πριν λάμβαναν χώρα στο

εσωτερικό των μεγάλων καθετοποιημένων επιχειρήσεων και
ανάθεσή τους σε μικρότερες εξειδικευμένες επιχειρήσεις-
υπεργολάβους
9
ΠΕΔΙΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ & ΑΠΟΚΑΘΕΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

10
• Στόχοι κάθετης από-ολοκλήρωσης (αποκαθετοποίησης) των
επιχειρήσεων:
1. Μείωση κόστους παραγωγήςαύξηση ποσοστού κέρδους
2. Αύξηση ευελιξίας επιλογής προμηθευτών, υπεργολάβων και πελατών με
όρους cost effectiveness
3. Αύξηση προσαρμοστικότητας του όγκου παραγωγής στις διακυμάνσεις
της ζήτησης
4. Αύξηση ευελιξιών διαφοροποίησης και επανασχεδιασμού παραγωγής
και προϊόντων
5. Αύξηση δυνατοτήτων τεχνολογικής ανανέωσης των παραγωγικών
διαδικασιών και προϊόντων
6. Μείωση της εσωτερικής «γραφειοκρατίας» των εταιριών
• Σχεδόν κάθετη από-ολοκλήρωση (ημι-αποκαθετοποίηση)
διατήρηση στρατηγικών κρίκων των παραγωγικών αλυσίδων στο
εσωτερικό των εταιριών και εξωτερίκευση των άλλων)
• Αποτελέσματα αποκαθετοποίησης:
– Εκτεταμένοι κοινωνικοί καταμερισμοί εργασίας-δίκτυα
αλληλεξαρτώμενων εξειδικευμένων επιχειρήσεων σε γεωγραφικές
συγκεντρώσεις (νέες βιομηχανικές ή μαρσαλιανές συνοικίες)
11
 2. Εξωτερικές οικονομίες και τυπολογία παραγωγικών
συστημάτων
2.1. Εξωτερικότητες: Η επάνοδος των βιομηχανικών συνοικιών του
Marshall
• Οικονομικός χώρος επιχειρήσεων (σύστημα διασυνδέσεων και
συναλλαγών τους)  χαρακτηρίζεται από ύπαρξη εξωτερικοτήτων
(externalities)

• Εξωτερικότητες: υλικές ή και άυλες χωρικά εντοπισμένες συνθήκες,

που βρίσκονται μεν έξω από το πεδίο ελέγχου των μεμονωμένων
επιχειρήσεων, αλλά που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις
παραγωγικές τους δραστηριότητες και στο επίπεδο
ανταγωνιστικότητάς τους.
– Θετικές εξωτερικότητες: Επιδρούν ευνοϊκά στις επιχειρήσεις μιας
περιοχής
– Αρνητικές εξωτερικότητες: επιδρούν αρνητικά στις επιχειρήσεις
μιας περιοχής

• Alfred Marshall  μαρσαλιανές συνοικίες (θετικές εξωτερικότητες,

βιομηχανική ατμόσφαιρα)
12
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

13
Καπιταλιστικός ανταγωνισμός  μείωση μέσου κόστους παραγωγής/μονάδα
προϊόντος  Μέσο: εσωτερικές και εξωτερικές οικονομίες
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Εσωτερικές οικονομίες εργοστασιακής
κλίμακας (εσωτερικές οικονομίες
κλίμακας)
Μείωση κόστους παραγωγής λόγω
αύξησης της κλίμακας (όγκου)
παραγωγής
Εσωτερικές οικονομίες εταιρικής
κλίμακας
Μείωση κόστους παραγωγής λόγω
αύξησης της οικονομικής δύναμης και
επιρροής μιας εταιρίας
Εσωτερικές οικονομίες πεδίου
Μείωση κόστους παραγωγής λόγω
παραγωγής ευρέως φάσματος προϊόντων
και επιμερισμού κόστους
ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας ή
οικονομίες συγκέντρωσης
Μείωση κόστους παραγωγής επιμέρους
μονάδων λόγω γεωγραφικής τους
συγκέντρωσης (μοίρασμα κοινών κοστών
μεταξύ συνεργαζόμενων επιχειρήσεων,
μείωση κόστους συναλλαγών)
Αντι-οικονομίες κλίμακας
Εξωτερικές οικονομίες πεδίου
Αυξανόμενος Κ.Κ.Ε. και δικτύωση
επιχειρήσεων  παραγωγή μεγαλύτερου
φάσματος προϊόντων  μοίρασμα
κοινών εξόδων μεταξύ συνεργαζόμενων
επιχειρήσεων
Οικονομίες ποικιλότητας. Τον όρο αυτό
χρησιμοποιεί ο Storper με
παραπλήσιο νόημα με αυτόν των
εξωτερικών οικονομιών πεδίου 14
 2.2. Οι εσωτερικές και εξωτερικές οικονομίες και τα ιστορικά
στάδια ανάπτυξης της βιομηχανίας
ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ
(1) Στάδιο της μανουφακτούρας
Τέλη 18ου αιώνα
(2) Στάδιο της μηχανοφακτούρας
Τέλη 19ου αιώνα
(3) Στάδιο της μαζικής παραγωγής ή στάδιο
του φορντισμού/τεϋλορισμού.
Αρχές 20ου αιώνα – 2 πρώτες μεταπολεμικές
δεκαετίες
(4) Στάδιο της ευέλικτης εξειδίκευσης ή
ευέλικτης συσσώρευσης.
Δεκαετία του 1980 – σήμερα
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ/ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Ενιαία εργοστασιακή οργάνωση χειροτεχνικού
χαρακτήρα
Μικρές εσωτερικές οικονομίες/ ανύπαρκτες
εξωτερικές
Γενικευμένη χρήση μηχανών στην παραγωγή
Αύξηση εσωτερικών οικονομιών κλίμακας/
μικρές εξωτερικές οικονομίες
Τυποποίηση-μαζικοποίηση παραγωγής.
Αύξηση μεγέθους εταιριών –οριζόντια και
κάθετη ολοκλήρωση
Μεγάλες εσωτερικές οικονομίες κλίμακας/
μικρές εξωτερικές
Ευέλικτα εργοστασιακά συστήματα
πολλαπλών καθηκόντων, ευέλικτες μορφές
εργασίας, αποκαθετοποίηση, δίκτυα
εξειδικευμένων συνεργαζόμενων
επιχειρήσεων
Μεγάλες εξωτερικές οικονομίες/μικρές 15
εσωτερικές
 2.3. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Μαρξ: H ανάπτυξη της

μεγάλης βιομηχανίας
(19ος αιώνας) συνυπήρξε
με –και υποβοηθήθηκε
από- τις μικρές
οικοτεχνικές και
βιοτεχνικές μονάδες

Η ιστορική μετάβαση
από το ένα στάδιο στο
άλλο δεν είναι γραμμική
 συνύπαρξη
διαφορετικών σταδίων
 αντιφατικά
βιομηχανικά τοπία

16
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
ΕΙΔΟΣ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΜΕΤΑΞΥ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ:
• Μη σταθερές (μεταβαλλόμενες)
• Μη επαναλαμβανόμενες (συγκυριακές)
• Μικρής κλίμακας παραγωγής
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: Κλάδοι τυπωμένων
κυκλωμάτων και γυναικείων ενδυμάτων
στο LA, δίκτυα ΜΜΕ στην Τρίτη Ιταλία και
στη Βάδη-Βυρτεμβέργη (Γερμανία)
ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Δίκτυο προμηθευτών
(KEITETSU) της ΤΟΥΟΤΑ (Toyota City)

ΕΙΔΟΣ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΜΕΤΑΞΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ:
• Σταθερές
•Επαναλαμβανόμενες
• Μεγάλης κλίμακας παραγωγής
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: Δίκτυα προμηθευτών
της ΙΒΜ, αεροναυπηγική βιομηχανία των
ΗΠΑ, δίκτυα υπεργολάβων της
ΒΕΝΕΤΤΟΝ, της ΝΙΚΕ κ.α.

17
Οι δυνάμεις που οδηγούν στη γεωγραφική συγκέντρωση των επιχειρήσεων,
αντιμάχονται αυτές που οδηγούν στην γεωγραφική διασπορά των επιχειρήσεων.
Όμως, στη σχέση αυτή, κυριαρχούν οι δυνάμεις συγκέντρωσης.

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ

ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΕΣ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ΜΗ ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΕΣ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ

• Εντός πεδίου αγοράς: Τυπικές
οικονομικές συναλλαγές μεταξύ
επιχειρήσεων (χωρικά
επηρεαζόμενα κόστη, πχ. κόστος
μεταφοράς υλικών και
προσωπικού)
• Εκτός πεδίου αγοράς: Συχνές
προσωπικές επαφές μεταξύ εταιριών,
πολιτισμική και κοινωνική
αλληλεπίδραση, ανάπτυξη κλίματος
αμοιβαίας εμπιστοσύνης, κοινοί
κώδικες συμπεριφοράς, διάχυση
πληροφορίας, γνώση/καινοτομία

ΜΕΙΩΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΛΕΩΝ & ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 18

19
 Υποσυστήματα/
υπερσυστήματα
χωρικής
διάρθρωσης
•Τοπικό
•Περιφερειακό
•Εθνικό
•Διεθνικό

Αλληλεξ/μενα
υποσυστήματα
Οι στρατηγικές της ολοκλήρωσης μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνδυασμένες
επιπτώσεις διεθνών και εθνικών κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών
συνθηκών:
 Τέλη 19ου : Οριζόντια
 Αρχές 20ου :Κάθετη
 Φορντική επιχείρηση: Κάθετη
 Στρατηγικές ανάπτυξης: διαφοροποίηση,
οριζόντια και κάθετη ολοκλήρωση
Κάθετη αποολοκλήρωση –αποκαθετοποίηση

• Η αντίθετη της καθετοποίησης διαδικασία

Στόχος:
– Προσπάθεια μείωσης του κόστους παραγωγής και επίτευξη ευελιξίας και
προσαρμοστικότητας σε περιόδους αυξημένης οικονομικής ανασφάλειας και
ανταγωνισμού.

– Σε περιόδους έντονης οικονομικής αστάθειας, κυμαινόμενης ζήτησης και

μεταβαλλόμενων προτύπων κατανάλωσης αυξάνει το βαθμό ευελιξίας των
επιχειρήσεων => τους επιτρέπει να διαφοροποιούν την παραγωγή και τα προιόντα, τα
δίκτυα προμηθευτών πωλητών, να επανασχεδιάζουν τα προϊόντα, να ανανεώνουν
τεχνολογικά την παραγωγική διαδικασία

Σχεδόν κάθετη αποολοκλήρωση ή ημιαποκαθετοποίηση

• Συνήθως οι εταιρείες διατηρούν ένα επίπεδο καθετοποίησης σε κρίσιμα σημεία και
αποκαθετοποιούν τις λιγότερο κρίσιμες λειτουργίες (πχ τελικές φάσεις στη γραμμή
συναρμολόγησης)
 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες
Στο πλαίσιο του καπιταλιστικού ανταγωνισμού οποιαδήποτε επιχείρηση
προσπαθεί να μειώσει το μέσο κόστος παραγωγής ανά μονάδα εκροών. Για
να συμβεί αυτό υπάρχουν οι:

• Παραδοσιακές μέθοδοι:
– πάγωμα μισθών, απολύσεις υψηλόμισθων και πρόσληψη χαμηλόμισθων,
εντατικοποίηση της εργασίας, παραβίαση νομικών πλαισίων, χρήση φθηνότερων
υλικών εισροών και υπηρεσιών, μετεγκατάσταση σε περιοχές με φθηνότερο
εργατικό δυναμικό

• Αλλαγές στα πρότυπα εσωτερικής οργάνωσης

• Αλλαγές στα πρότυπα εξωτερικών διασυνδέσεων και συναλλαγών

 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες

• Αλλαγές στα πρότυπα εσωτερικής οργάνωσης

– Εσωτερικές οικονομίες εργοστασιακής κλίμακας ή αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας
• Αύξηση κλίμακας παραγωγής, πλήρης αξιοποίηση παραγωγικών δυνατοτήτων και συντελεστών

– Εσωτερικές οικονομίες εταιρικής κλίμακας

• Αύξηση μεγέθους, οικονομικής δύναμης ή πολιτικής επιρροής της επιχείρησης

– Κομβικής σημασίας η επίτευξη εσωτερικών οικονομιών κλίμακας (εργοστασιακής ή

εταιρικής κλίμακας) αλλά:
• Οι εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε αντιοικονομίες κλίμακας
• (ακαμψία μεγέθους, εμπόδιο στη γρήγορη προσαρμογή στις μεταβολές του μακροπεριβάλλοντος:
μαζικές γραμμές παραγωγής – διακυμάνσεις της ζήτησης, διόγκωση εργατοϋπαλληλικού προσωπικού
– γραφειοκρατικές δυσλειτουργίες).

• Εσωτερικές οικονομίες πεδίου:

– Επιμερισμός κοινών δαπανών σε ευρύ φάσμα προϊόντων (Ε&Α, προώθηση πωλήσεων
αφορούν όλα τα επιμέρους παραγόμενα προϊόντα κτλ)
 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες
Εξωτερικότητα:

• Υλικές ή και άυλες, χωρικά εντοπισμένες συνθήκες, που βρίσκονται

μεν έξω από το πεδίο ελέγχου των μεμονωμένων επιχειρήσεων, έχουν
όμως σημαντικές επιπτώσεις στις παραγωγικές τους δραστηριότητες
και στο επίπεδο της ανταγωνιστικότητάς τους.

Οι επιδράσεις μίας περιφέρειας στις δραστηριότητες μίας επιχείρησης

μπορεί να είναι
– Θετικές
– Αρνητικές
 Βλ.
‘μαρσαλιανές’
βιομηχανικές
συνοικίες
&
‘Τρίτη’ Ιταλία
 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες

• Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας ή οικονομίες συγκέντρωσης

– Μείωση ατομικού κόστους παραγωγής λόγω γεωγραφικής γειτνίασης ομοειδών
παραγωγικών μονάδων γεγονός που επιτρέπει….
– το μοίρασμα από κοινού κάποιων δαπανών που θα έπρεπε να καταβάλουν χωριστά, αλλά
και…
– να μειώνουν το κόστος συναλλαγών εξαιτίας της ανάπτυξης πυκνών πλεγμάτων
διασυνδέσεων μεταξύ τους

• Εξωτερικές οικονομίες πεδίου ή Οικονομίες ποικιλότητας

– Διεύρυνση του φάσματος των παραγόμενων προϊόντων λόγω της εμβάθυνσης του καταμερισμού
της εργασίας / εξειδίκευσης των παραγωγών και δικτύωση των τελευταίων σε μία περιοχή.
– Αντί μία εταιρεία να παράγει διαφορετικά προϊόντα τα τελευταία παράγονται από διαφορετικές
εταιρείες => επιμερισμό κοινών δαπανών στις συνεργαζόμενες (πχ Ε&Α) ή/και μείωση του κόστους
συναλλαγών ανάμεσα στις τελευταίες συμπεριλαμβανομένης της διευκόλυνσης στην κυκλοφορία
των πληροφοριών – οδηγιών – κατανόησης των συνεργατών κλπ
 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες
• Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας ή οικονομίες συγκέντρωσης μπορούν να
χωριστούν σε:

– Εξωτερικές Οικονομίες τοπικής συγκέντρωσης ή τοπικοποίησης ή εντοπιότητας:

• Επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου ή κλαδικά κυκλώματα (επιχειρήσεις συναφών κλάδων)
που βρίσκονται στη ίδια τοποθεσία => Μείωση του κόστους συναλλαγών: ωφέλεια από
συχνές ανταλλαγές πληροφοριών – κοινή αξιοποίηση εξειδικευμένων υπηρεσιών –
κοινή αξιοποίηση τοπικής δεξαμενής ειδικευμένης εργασίας…
• και όταν τα κέρδη μίας επιχείρησης επηρεάζονται από τις δραστηριότητες συνδεόμενων
με αυτήν άλλων, τοπικών επιχειρήσεων

– Εξωτερικές Οικονομίες αστικοποίησης:

• μείωση κόστους όλων των επιχειρήσεων (διαφορετικών τομέων) εξαιτίας της
χωροθέτησής τους σε αστική περιοχή
• => χρήση των υποδομών (με την ευρεία έννοια του όρου) της πόλης: Υποδομές –
Υπηρεσίες για εργαζόμενους, υπηρεσίες για επιχειρήσεις (διαφήμιση, ασφάλιση,
μεταφορές κτλ)
 Εξωτερικές & εσωτερικές οικονομίες
Αρνητικές εξωτερικότητες:
– Συνεχής συγκέντρωση αλληλεξαρτώμενων επιχειρήσεων σε
γεωγραφικά περιορισμένους χώρους
– χαμηλή προσφορά γης / χώρων-αυξήσεις της τιμής της ή των
ενοικίων,
– υψηλό κόστος ζωής – αύξηση εργατικών μισθών,
– κυκλοφοριακή συμφόρηση – καθυστερήσεις στις μεταφορές,
περιβαλλοντικοί και πολεοδομικοί περιορισμοί,
– αύξηση της διεκδικητικής δύναμης των εργαζόμενων όταν
αυξάνουν οι πληθυσμιακές συγκεντρώσεις - δυσκολίες
χειραγώγησης και ελέγχου της εργασίας
 Οικονομίες (εσωτερικές ή εξωτερικές) και ιστορικά
στάδια ανάπτυξης της βιομηχανίας
 Στάδιο μανουφακτούρας (τέλη 18ου-αρχές 19ου αι.)
 Σταδιακή εμφάνιση εσωτερικών οικονομιών αλλά μικρής κλίμακας, ελάχιστες εξωτερικές
οικονομίες

 Στάδιο της μηχανοφακτούρας (19ος-αρχές 20ου αι.)

 Εκμηχάνιση, ενίσχυση εσωτερικών οικονομιών, σταδιακή εμφάνιση εξωτερικών
οικονομιών

 Στάδιο της μαζικής παραγωγής ή στάδιο του φορντισμού / τευλορισμού (αρχές

20ου-δεκαετίες ‘70ή’80)
 Κυριαρχία και ανάπτυξη εσωτερικών οικονομιών, μερική ανάπτυξη εξωτερικών
οικονομιών

 Στάδιο της ευέλικτης εξειδίκευσης ή ευέλικτης συσσώρευσης (δεκαετίες ‘70ή’80 –

σήμερα???)
 Σταδιακή μείωση ρόλου εσωτερικών οικονομιών και αύξηση ρόλου εξωτερικών
 Μεμονωμένες
εξειδικευμένες
βιοτεχνικές επιχειρήσεις
και εργαστήρια (π.χ.
Ελλάδα αλλά και ΗΠΑ)

 Μεγάλες
καθετοποιημένες
επιχειρήσεις μαζικής
παραγωγής (π.χ. Δυτική
Ευρώπη, ΗΠΑ, Ιαπωνία)

 Αποκαθετοποιημένο
σύστημα δικτυωμένων
μικρομεσαίων
επιχειρήσεων (π.χ. Τρίτη
Ιταλία, Καλιφόρνια,
Γερμανία Βάδη –Βυτ.)

 Δικτυακό σύστημα
παραγωγής μεγάλης
κλίμακας (π.χ. Τοyota
Ιαπωνία)
 Τυπολογία σύγχρονων παραγωγικών
συστημάτων
Τυπολογία περιφερειών και βιομηχανική ανάπτυξη

Τυπολογία κατά τον Aydalot

• Μητροπολιτικές περιφέρειες (διαφοροποιημένη βιομηχανική βάση, οικονομίες αστικοποίησης, υψηλό
επίπεδο εκπαίδευσης και τεχνογνωσίας αλλά και κρίση σε παραδοσιακούς κλάδους)

• Επιτυχημένες βιομηχανικές περιφέρειες (εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς, οικονομίες τοπικής

συγκέντρωσης, Ε&Α, ανάπτυξη νέων κλάδων)

• Φθίνουσες βιομηχανικές περιφέρειες ή ζώνες της σκουριάς (κρίση στις οικονομίες συγκέντρωσης, λίγες
νέες επιχειρήσεις, παρουσία παραδοσιακών μεγάλων μονάδων σε κρίση)

• Ζώνες του ηλίου (ανερχόμενες βιομηχανικές περιφέρειες δραστηριοτήτων νέας τεχνολογίας, ανάδυση
οικονομιών τοπικής συγκέντρωσης, νέες επιχειρήσεις)

• Αναπτυσσόμενες περιμετρικές περιφέρειες (κλάδοι σε φάση ωριμότητας, έλλειψη οικονομιών

συγκέντρωσης, εξαρτώμενες επιχειρήσεις, ικανοποιητικοί ρυθμοί ανάπτυξης)

• Περιμετρικές περιφέρειες ελλειμματικής ανάπτυξης

• Περιμετρικές υπανάπτυκτες περιφέρειες (μικρή παραγωγική δραστηριότητα, ανυπαρξία οικονομιών

συγκέντρωσης, χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης)
 Τυπολογία σύγχρονων παραγωγικών
συστημάτων
Τυπολογία κατά τον Stohr (3 πόλοι)
• Περιφέρειες υψηλού βαθμού καινοτομίας
• Παλιές βιομηχανικές περιφέρειες
• Υπανάπτυκτες περιφέρειες
Τυπολογία κατά Lewis (με βάση ρυθμούς
συσσώρευσης)
• Περιφέρειες ταχείας συσσώρευσης
– Μητροπολιτικές
– Νεοεμφανιζόμενες ζώνες
• Περιφέρειες αργής συσσώρευσης
– Απηρχαιωμένου κεφαλαίου
– Αγροτικές περιφέρειες με μικρό
βαθμό ενσωμάτωσης στην
καπιταλιστική ανάπτυξης
Τυπολογία κατά τον Kratke (Ευρωπαϊκών
αστικών περιφερειών)
• Περιφέρειες παγκόσμιων πολέμων
• Ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιφέρειες
• Εθνικής σημασίας αστικές περιφέρειες
• Αστικές περιφέρειες καινοτόμων
παραγωγικών δομών
• Αστικές περιφέρειες τυποποιημένης
μαζικής βιομηχανικής παραγωγής
• Περιθωριοποιημένες αστικές περιφέρειες
Τυπολογία κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
• Μεγάλα αστικά κέντρα υπηρεσιών
• Βιομηχανικές περιφέρειες
• Αγροτικές περιφέρειες