Professional Documents
Culture Documents
3. Πως λέμε:
α) το πρόσωπο που:
ψέλνει :........................................ σώζει ……………………………….
λυτρώνει ............................................. μηνύει……………………………….
σπέρνει :............................................. παίζει………………………………….
λιπαίνει :............................................. συμβουλεύει ……………………………………….
οφείλει :............................................. χτίζει………………………………….
υποκρίνεται :..................................... αποδέχεται………………………………….
4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τις κατάλληλες παράγωγες λέξεις από τις
πρωτότυπες που σας δίνονται μέσα στο πλαίσιο.
6. Να σχηματίσετε υποκοριστικά και μεγεθυντικά ουσιαστικά που να παράγονται από τις παρακάτω
λέξεις:
β) Από τα ουσιαστικά:
πρωί
τμήμα
θόλος
βράχος
3
κάμπος
ουρανός
στάχτη
μητέρα
λάστιχο
γ) Από τα επίθετα:
καημένος :.....
καλός :.....
άγριος :..........
νόστιμος
βαθύς :.........
ψηλός
δ) Από τα επιρρήματα:
μακριά :........................
έξω :.........................
πλάι..................
αντίκρυ........................
φέτος...........................
ύστερα.........................
ΣΥΝΘΕΣΗ
φλούδα: ξεφλουδίζω
τρέχω
αέρας
φεύγω
σκέλη
θεμιτός
αίμα
φέρω
αντικαθιστώ
τρυπώνω
δασώνω
πόρτα
νύχτα
αξιόπιστος
ήθος
όπλο
μπορώ
βροχή
ελπίζω
οχυρώνω
3. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τα λόγια αχώριστα μόρια της Α' στήλης και
με δεύτερο συνθετικό τις λέξεις της Β' στήλης. Με τις σύνθετες λέξεις που σχηματίσατε να
συμπληρώσετε τις φράσεις που ακολουθούν:
αρτι- λαλώ
ενδο- γεννώ
αμφι- μυχός
δυσ- ερεθίζω
συν- ρέπω
ευ- οιωνός
5. Να γράψετε σύνθετες αντώνυμες λέξεις με πρώτο συνθετικό τα αχώριστα μόρια που σας δίνονται
στην παρένθεση.
(αει-, υπο-, υφ-, περι-, ομο-, ενδο-, διχο)
αντώνυμα
φυλλοβόλος ………………………………….
αλλόθρησκος ……………………………..
ομόνοια ……………………………………….
5
αζήτητος ………………………………………
εξωγενής ……………………………………..
προϊστάμενος………………………………..
8. Σχηματίστε από τέσσερα σύνθετα με πρώτο συνθετικό καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις:
α' συνθετικό σύνθετες λέξεις
ενα
τρία
τέσσερα
εφτά
γη
μεγάλος
καλός
χέρι
πολύς
μακρύς
6
9. Με πρώτο και δεύτερο συνθετικό τις παρακάτω λέξεις να σχηματίσετε σύνθετα.
1. μακρύς — λαιμός
2. γη μήλο
3. καλός — γραμμή
4. δύο — κόβω
5. πέντε — ορφανός
6. τέσσερα — παχύς
7. λείπω — ψυχή
8. φεύγω — δίκη
9. αντί — ελληνικός
10. μητέρα πόλη
10. Να γράψετε σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τις λέξεις που βρίσκονται αριστερά και δεύτερο
συνθετικό τα ρήματα που σας δίδονται.
σύνθετες λέξεις
άδεια
σύνταξη
προσόν έχω
δίπλωμα
προνόμιο
αίμα
άμμος
δείγμα λαμβάνω
ανά-
προ-
συν-
τηλε-
μικρός
αστέρι σκοπώ
καιρός
προ-
επι-
ψήφος
ξένος φέρω
άχθος
τραυματίας
ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
7
-Ποιος θα έρθει μαζί μου;
-Ποπό! Τι μεγάλα άλογα!
-«Ασπιδοφόρος ο ήλιος ανέβαινε πολεμώντας».
-«Τώρα, ουρανέ μου, βρόντηξε, τώρα, ουρανέ μου, βρέξε».
-Με τέτοιες προϋποθέσεις κανένα κέρδος δε θα έβγαινε.
-Μα την αλήθεια, άσχημα την έπαθα!
-Θα δούμε και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία;
-Να μου γράψεις γρήγορα γράμμα.
-Μακάρι να σ' έχει καλά ο Θεός.
2. Τις παρακάτω προτάσεις κρίσεως να τις τροποποιήσετε, έτσι ώστε να γίνουν επιφωνηματικές.
3. Να μετατρέψετε τις καταφατικές προτάσεις σε αποφατικές και αντίστροφα, κάνοντας και όλες τις
απαραίτητες για το νόημα αλλαγές.
4. Να διακρίνετε τις προτάσεις ως προς τη δομή τους (απλές, σύνθετες, επαυξημένες, ελλειπτικές).
5. Να αφαιρέσετε από τις παρακάτω προτάσεις τους προσδιορισμούς, έτσι ώστε να μείνουν μόνο οι
κύριοι όροι τους.
1. Να γράψετε τι φανερώνει η προστακτική στις παρακάτω φράσεις με βάση τις σημασίες που
δίνονται στο πλαίσιο.
[προτροπή αποτροπή παράκληση ευχή απαγόρευση]
2. Να αντιστοιχίσετε με τον κατάλληλο χαρακτηρισμό την έγκλιση κάθε ρηματικού τύπου που
υπογραμμίζεται.
α. αποτρεπτική προστακτική
β. πιθανολογική οριστική
γ. ευχετική οριστική
δ. προστακτική έντονης ενέργειας
ε. παραχωρητική υποτακτική
3. Στην κατάλληλη στήλη να γράψετε τη σημασία της έγκλισης των ρημάτων που γράφονται με
έντονα στοιχεία επιλέγοντας από το πλαίσιο.
ΜΕΤΟΧΗ
αυξάνω
γερνώ
βλέπω
ανάβω
κάνω
λέ(γ)ω
πλένω
ανατρέφω
τρώ(γ)ω
υφαίνω
2. Συμπληρώστε με ο ή ω.
4. Να υπογραμμίσετε τις μετοχές και να βρείτε ποιος είναι ο συντακτικός ρόλος τους (π.χ.
υποκείμενο, αντικείμενο κτλ.).
10
1. Τα είπε αυτά, επειδή νόμιζε πως είχε δίκιο.
2. Κατέβαινε από το βουνό με τραγούδια και γέλια.
3. Οι μέρες που πέρασαν, πίσω μένουν μια θλιβερή γραμμή κεριών που έσβησαν...
4. Αν ανατρέχαμε στο παρελθόν, θα μπορούσαμε να βγάλουμε συμπεράσματα για το μέλλον.
5. Την ώρα που ερχόταν στο σχολείο, βλέπει ξαφνικά μπροστά του έναν παλιό του φίλο.
6. Μόλις άκουσαν το νέο, βουβάθηκαν για μια στιγμή όλοι.
7. Καθώς θα ανεβαίνεις, σβήσε και τα φώτα.
8. Επειδή δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει, κοιτούσαμε απορημένοι.
9. Μας έδειχνε τις παλιές φωτογραφίες με χέρι που έτρεμε.
10. Θα έρθεις μαζί μου είτε θέλεις είτε δε θέλεις.
1. Μην μπορώντας να τον υπομείνει άλλο, άνοιξε την πόρτα και έφυγε.
2. Το κλεμμένο αυτοκίνητο βρέθηκε σε ερημική τοποθεσία.
3. Ήταν δυσαρεστημένος από την εξέλιξη της υπόθεσης.
4. Ανέβαινε τις σκάλες αγκομαχώντας.
5. Ο συννεφιασμένος ουρανός προμηνούσε την καταιγίδα που θα ακολουθούσε.
6. Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται.
7. Προσκυνημένο κεφάλι δεν κόβεται.
8. Βραδιάζοντας δυναμώνει το κρύο.
9. Ρωτώντας πάει κανείς στην Πόλη.
1. Να γράψετε τη χρονική βαθμίδα και τον τρόπο των ρημάτων που υπογραμμίζονται.
2. Να κατατάξετε τα υπογραμμισμένα ρήματα στη στήλη στην οποία ανήκουν και να βρείτε τι
φανερώνει ο χρόνος στον οποίο βρίσκονται.
ενεστώτας παρατατικός αόριστος
1. Πήρε ένα κρέας που δεν τρωγόταν.
2. Ο τρελός είδε το μεθυσμένο κι έφυγε.
3. Καθώς βάδιζα στο δρόμο, βλέπω μπροστά μου τον Πέτρο.
4. Γιατί δε μου απαντούσες που σε φώναζα;
5. Πήγαινε κι έφτασα.
6. Πάμε γρήγορα, βρέχει.
7. «Παλιά ρούχα αγοράζω» φώναζε ο παλιατζής.
8. Αν κερδίσεις το λαχείο, σώθηκες!
11
9. «Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω!»
10. Γιατί δε με πιστεύεις;
1. Να ξαναγράψετε τις φράσεις βάζοντας τα ρήματα στον παρατατικό και στον αόριστο.
1. Εκφράζει με θάρρος και ηρεμία τις απόψεις του για κάθε ζήτημα που προκύπτει.
2. Μόλις βλέπει τους καλεσμένους του, σηκώνεται και τους καλωσορίζει θερμά.
3. Στα μισά της ψηλής πέτρινης σκάλας στέκομαι, παίρνω μια βαθιά ανάσα και κοιτάζω τον κόσμο
που ανεβαίνει.
4. Διαβάλλει και συκοφαντεί τους αντιπάλους του.
5. Σαν μουσική υπόκρουση, καθώς ξαπλώνομαι στην επιφάνεια της θάλασσας και αφήνομαι στο
μαλακό κύμα, μου έρχεται στο νου κάποιο ξεχασμένο παιδικό τραγούδι.
6. Έπειτα βάζουμε τις μπότες μας, παίρνουμε τις ομπρέλες μας -ο καθένας τη δική του- και
βγαίνουμε στην αυλή.
2. Να βάλετε στον ενεργητικό αόριστο (στην ίδια φωνή, στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό) τα ρήματα
που ακολουθούν:
3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο της προστακτικής και
υποτακτικής του ρήματος που σας δίνεται στην παρένθεση.
4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του αορίστου των ρημάτων που βρίσκονται
στην παρένθεση.
13
1. Χθες το βράδυ όλοι μας.................................................. (αόρ•) γιατί ήταν άρρωστος ο παππούς.
2. Εσείς .............................................. (αόρ.) όλο το βάρος αυτής της μεγάλης προσπάθειας.
3. Πρέπει να .................................................... (ενεστ.) τις απόψεις σας, για να είστε πειστικοί.
4. Τον μάλωνα συχνά, επειδή δε μελετούσε αρκετά, αλλά αυτός μου............................................
(παρατ.) πάντοτε πως ......................................................... (μέλλοντας) στο Πανεπιστήμιο.
5. Αν........................................................(υπερσ.) μαζί μου, θα σας..................................................
(υπερσ.) ότι δεν ισχύουν αυτά που σας είπαν για την επιχείρηση μας.
6. Εσύ, δεν τον................................................(ενεστ.), θαρρώ, το λόγγο• κι εσύ κι οι άλλοι εδώ στο
χωριό δεν τον ........................................... (ενεστ.), ενώ εκείνος σας .............................................
(ενεστ.).
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
5. Να μετασχηματίσετε τις παρακάτω φράσεις, έτσι ώστε στη θέση των υπογραμμισμένων
επιρρηματικών προσδιορισμών να βάλετε άλλους με ίδια σημασία, που να εκφέρονται με όποιο
τρόπο ή με όποιους τρόπους αναφέρονται μέσα στην παρένθεση.
1. Στο κείμενο που ακολουθεί άλλες προτάσεις μπαίνουν η μία δίπλα στην άλλη χωρίς σύνδεσμο
(ασύνδετο σχήμα), άλλες συνδέονται παρατακτικά και άλλες συνδέονται υποτακτικά. Να βρείτε το
είδος της σύνδεσης.
Μεγάλωσα με τη γιαγιά μου στο Μάλι.,Όταν ήμουν ακόμη κοριτσάκι, μια γυναίκα ήρθε στο σπίτι και
ζήτησε να με πάρει στο Παρίσι, για να προσέχω τα παιδιά της. Είπε στη γιαγιά μου πως θα μ' έβαζε
στο σχολείο να μάθω γαλλικά. Μα στο Παρίσι δεν πήγα ποτέ στο σχολείο. Δούλευα. Ολημερίς
σκούπιζα το σπίτι, μαγείρευα, πρόσεχα τα παιδιά, έπλενα και τάιζα το μωρό. Δούλευα από τις επτά
το πρωί μέχρι τις έντεκα τη νύχτα. Η κυρά μου δεν έκανε τίποτα». Στα οκτώ της χρόνια η Σέμπα έγινε
δούλα. Την έδερναν, την κλείδωναν, τη βασάνιζαν. Το μαρτύριο της πήρε τέλος, όταν κάποιοι
γείτονες το κατάλαβαν και κάλεσαν την αστυνομία. Ήταν πια είκοσι ενός χρόνων.
Η ιστορία της Σέμπα θα ήταν συγκλονιστική, αν ήταν μοναδική. Όμως υπάρχουν άλλες δύο χιλιάδες
σαν αυτήν σήμερα στο Παρίσι. Σε 27 εκατομμύρια υπολογίζονται οι σύγχρονοι δούλοι σε όλον τον
κόσμο.
από εφημερίδα
2. Να συνδέσετε παρατακτικά ή υποτακτικά τις προτάσεις που σας δίνονται, σημειώνοντας δίπλα
το είδος της σύνδεσης.
3. Ομολόγησε....................................... υποτακτική
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Η περιστροφή της γης γύρω από τον ήλιο δεν αμφισβητείται πια από κανέναν επιστήμονα.
2. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπο μου εκ μέρους του ήταν μεγάλο σφάλμα.
18
3. Δε σου ταιριάζει η άπρεπη και αδιάκριτη συμπεριφορά.
4. Ο μεγάλος του πόθος ήταν ένα ταξίδι στη Γη του Πυρός.
5. Μου ζήτησε δανεικά.
6. Πρόσεχε τον τρόπο συμπεριφοράς σου.
7. Φοβάται το θάνατο.
8. Δε σκέφτηκες τις συνέπειες της πράξης σου;
3. Να κάνετε τις αναγκαίες τροποποιήσεις, ώστε όπου η ονοματική πρόταση είναι υποκείμενο ή
αντικείμενο να γίνει επεξήγηση και το αντίστροφο. Να προσέξετε τη στίξη.
1. Επισημαίνουμε κάτι πολύ σημαντικό, ότι δηλαδή η τήρηση του συντάγματος επαφίεται στον
πατριωτισμό των Ελλήνων.
2. Σου υπόσχομαι να είμαι πάντοτε προσεκτικός και επιμελής.
3. Ο πατέρας μου ένα μόνο σκοπό έχει, να με δει κάποτε μεγάλο και τρανό.
4. Φοβόμουνα μήπως φανερώσει τίποτα στο παραμιλητό του.
5. Δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεις σήμερα εργασία.
6. Εγώ δεν αγνοώ ότι η κατάσταση στην περιοχή μας εγκυμονεί κινδύνους.
7. Αυτό μόνο να προσέχεις, μην τύχει και σε ξεγελάσουν.
8. Δε μου είπατε\αν με έχετε συγχωρήσει για τα σφάλματα που έκανα.
4. Πως ή πώς; Τόνισε το ή όχι, ανάλογα με το είδος της δευτερεύουσας πρότασης που εισάγει.
8. Να αντικατασταθεί, όπου είναι δυνατόν, το για να των παρακάτω προτάσεων με έναν άλλον
κατάλληλο σύνδεσμο, ανάλογα με το είδος της πρότασης που εισάγει.
11. Στις προτάσεις που ακολουθούν να αντικαταστήσετε τις μετοχές με μια επιρρηματική πρόταση.
13. Να αναγνωρίσετε το είδος των προτάσεων που έχουν αν και τις χωρίσετε με κόμμα από την
κύρια πρόταση, αν χρειάζεται.
15. Να αντικαταστήσετε το σύνδεσμο και με μία άλλη λέξη (ή λέξεις), ανάλογα με το είδος της
πρότασης που εισάγει.
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Έφυγε σαν βρεγμένη γάτα.
2. Είδα τον Πέτρο, το συμμαθητή μου.
3. Δε γλίτωσε κανείς από τους αιχμαλώτους.
4. Ήταν πράγματι γενναία παιδιά οι συμπολεμιστές μου.
5. Δεν πρέπει να είμαστε αχάριστοι απέναντι στους ευεργέτες μας.
6. Ήθελα να ευχαριστήσω όσους συνεργάστηκαν μαζί μου.
7. Όλοι όσοι έπαιξαν μαζί μου στην ομάδα βοήθησαν να πάρουμε την πρώτη θέση στο
πρωτάθλημα.
8. Το άρθρο είναι απαραίτητο σε όλους όσοι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν το εκπαιδευτικό μας
σύστημα.
22
3. Οι παρακάτω ονοματικές αναφορικές προτάσεις περιέχουν και μια επιρρηματική έννοια. Να τις
αντιστοιχίσετε με τις επιρρηματικές έννοιες που βρίσκονται στη δεξιά στήλη.
4. Ότι ή ό,τι; Γράψε το σωστά, ανάλογα με το είδος της πρότασης που εισάγει.
1. Στο κείμενο που ακολουθεί να υπογραμμίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις και να τις
χαρακτηρίσετε.
Λέγαμε ότι οι δευτερεύουσες προτάσεις χωρίζονται από τις κύριες με κόμμα. Και το λέγαμε αυτό,
όταν εξετάζαμε το κόμμα μέσα στην περίοδο του λόγου. Στην περίοδο του λόγου που έχει δύο,
τουλάχιστον, και περισσότερες από δύο προτάσεις. Γιατί, αν θυμάστε, εξετάζαμε το κόμμα μέσα
στην περίοδο, αφού είχαμε ολοκληρώσει την εξέταση του μέσα στην πρόταση.
Και μην ξεχνάτε πώς ορίσαμε τις κύριες και πώς τις δευτερεύουσες προτάσεις. Κύριες είπαμε τις
23
προτάσεις που ολοκληρώνονται και στέκονται από μόνες τους μέσα στο λόγο. Δευτερεύουσες
ονομάσαμε τις προτάσεις που, για να ολοκληρώσουν το νόημα τους, έχουν την ανάγκη να
στηριχθούν στην κύρια πρόταση. Γι' αυτό και τις κύριες προτάσεις τις ονομάζουμε ανεξάρτητες, ενώ
τις δευτερεύουσες εξαρτημένες.
ΜΟΡΙΑ
2. Να βάλετε στη σωστή πτώση τις λέξεις που βρίσκονται μέσα στην παρένθεση.
ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ
ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
1. Να βάλετε κόμμα, όπου χρειάζεται, στις παρακάτω προτάσεις που περιέχουν επιρρήματα.
1. Δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον ούτε για το σχολείο ούτε για τα μαθήματα.
2. Είμαι βέβαιος πως ούτε μπορείς ούτε θέλεις να με βλάψεις.
3. Σε αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο είτε είσαι φίλος είτε είσαι εχθρός.
4. Προσπάθησε πολύ αλλά η αμοιβή του δεν ήταν ανάλογη.
5. Το νερό της πηγής ήταν λίγο αλλά πεντακάθαρο.
6. Είναι μικρός αλλά πανέξυπνος.
7. Θέλω να σε βοηθήσω μα δε γίνεται.
8. Ή να έρθεις την ώρα που σε θέλω ή να μην έρθεις καθόλου.
9. Το επόμενο καλοκαίρι θα συναντηθώ με το Γιάννη αν ταξιδέψει στην Ελλάδα και με τον Πέτρο.
10. Γράψε μου τι συνέβη αν έχεις χρόνο ή τηλεφώνησε μου.
26
ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Να διαβάσετε προσεκτικά τις παραγράφους που ακολουθούν και να επισημάνετε τη θεματική τους
περίοδο, τα σχόλια (λεπτομέρειες) και την πρόταση κατακλείδα.
Α. Η επικοινωνία μέσω του τηλεφώνου, είναι τόσο ευεργετική και αναιρετική των προβλημάτων μας,
ώστε η τηλεφωνική συσκευή να αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα στοιχεία εξοπλισμού του σπιτιού
μας. Γι' αυτό κάνουμε κι εμείς ό,τι μπορούμε, για να ανταποδώσουμε ευγνωμοσύνη, αφοσίωση και
φροντίδα στις αναντικατάστατες υπηρεσίες αυτού του ψυχρού στην εμφάνιση μηχανήματος: είτε το
ντύνουμε με βελούδινα περιβλήματα είτε εξαρχής προνοούμε για συσκευή από αχάτη, επίχρυση σε
«στιλ εποχής» —ποιας άραγε εποχής; —είτε ανακαλύπτουμε κάποια μοντέλα τόσο πρωτότυπα, που
δυσκολεύεται κανείς να καταλάβει περί τίνος πρόκειται.
Αλλά το τηλέφωνο και η μέσω αυτού πολύωρη επικοινωνία επινόησε και ένα σύγχρονο τύπο
επίπλου: την «κουτσομπόλα». Πρόκειται για ένα μικρό καναπεδάκι, σύνθετο, με εταζέρα, για να
ακουμπάμε την τηλεφωνική μας συσκευή, το καρνέ και φυσικά τη φωτογραφία τού ή της
αγαπημένης μας. Εξασφαλίζουμε έτσι την ευχάριστη άνεση μιας μακράς τηλεφωνικής συνάντησης.
— Τηλέφωνο, σ' αγαπάω, μ' ακούς;
«Κάτι το ωραίον» έκδοση του περιοδικού «Αντί»
Β. Στον πίνακα αυτό ο Λύτρας παρουσιάζει μια νεαρή κόρη «εν αναμονή». Είναι όρθια μπροστά
στο μικρό παράθυρο, από το οποίο βλέπουμε ένα κομμάτι γαλανού ουρανού. Αν και δε φαίνεται η
έκφραση της κοπέλας, η αναμονή είναι τέλεια δοσμένη στη στάση του σώματος της. Αλήθεια, πόση
τέχνη υπάρχει στο ανασήκωμα των ποδιών, στο τέντωμα του κορμού και του λαιμού, στο σήκωμα
της κεφαλής και στο στήριγμα του σώματος στα χέρια! Η αλήθεια και η φυσικότητα καταπλήσσουν.
Η τόση ανυπομονησία φανερώνει ότι δεν πρόκειται για προσμονή πατέρα ή αδελφού, αλλά για την
προσμονή του αγαπημένου.
από έκθεση μαθητή
Γ. Πουθενά δε βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δε βρίσκεται μια
γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα στα δέντρα την άνοιξη ή το ψιθύρισμα που κάνουν τα
ζουζούνια πεταρίζοντας. Όμως μπορεί, επειδή, καταπώς είπα, είμαι άγριος και δεν καταλαβαίνω
-μπορεί μοναχά για το λόγο αυτόν ο σαματάς να ταράζει τα αυτιά μου. Μα τι μένει από τη ζωή, όταν
ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αφουγκραστεί τη γλυκιά φωνή που βγάνει το νυχτοπούλι ή τα
συνακούσματα των βατράχων ολόγυρα σε ένα βάλτο μέσα στη νυχτιά; Ο ερυθρόδερμος προτιμάει
το απαλόηχο αγέρι λαγαρισμένο από την καταμεσήμερη βροχή ή μοσχοβολημένο με το πεύκο. Του
ερυθρόδερμου του είναι ακριβός ο αγέρας, γιατί όλα, τα πάντα μοιράζονται την ίδια πνοή —τα ζώα,
τα δέντρα, οι άνθρωποι. Ο λευκός δε φαίνεται να δίνει προσοχή στον αγέρα που ανασαίνει. Σαν
ένας που χαροπολεμάει για μέρες πολλές, δεν οσμίζεται τίποτα.
«Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο» ΚΝΛ Β' Γυμν.
Τώρα που πλησιάζουμε στο τέλος του 20ου αιώνα είναι φανερό πως όλο και περισσότερο γίνονται
πραγματικότητα όσα ο άνθρωπος ονειρευόταν εδώ και πολλές χιλιετίες. Χωρίς αμφιβολία αυτό το
27
χρωστάει στις διάφορες μηχανές που εφηύρε ιδιαίτερα τους δύο τελευταίους αιώνες. Χάρη σ' αυτές
κατάφερε να ανυψώσει το βιοτικό του επίπεδο και να πολλαπλασιάσει τη σωματική του δύναμη.
Όσα του στέρησε η φύση κατάφερε να τα αποχτήσει με τις μηχανές. Αυτές του έδωσαν την
ικανότητα να πετάει στον ουρανό, να τρέχει με μεγάλη ταχύτητα ή να ταξιδεύει στις θάλασσες. Παρ'
όλα αυτά όμως οι μηχανές είχαν και πολλές αρνητικές συνέπειες, που έκαναν τα όνειρα του εφιάλτη.
Εξαιτίας τους το περιβάλλον μολύνεται επικίνδυνα και η ζωή του ανθρώπου γίνεται σε πολλά
θέματα πιο δύσκολη. Γι' αυτό δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πως οι μηχανές δεν έκαναν απλώς
πραγματικότητα τα όνειρα του ανθρώπου• κυρίως του επέτρεψαν να ονειρεύεται για το μέλλον
ακόμη κι εκείνα που είναι αδύνατο να συλλάβει και η πιο αχαλίνωτη φαντασία.
3. Σε καθεμιά από τις περιόδους που ακολουθούν υπάρχουν η θεματική περίοδος, τα σχόλια και η
κατακλείδα. Προσπαθήστε να τα επισημάνετε και να τα βάλετε στη σειρά, για να σχηματίσετε
παραγράφους.
Α.1. Μεσάνυχτα κι όμως ο ήλιος φαίνεται φωτεινότερος και θαμπώνει την όραση.
2. Η δύση και η ανατολή του ήλιου απέχουν μόνο λίγα λεπτά.
3. Όλη η φύση τυλίγεται με χρυσό φως και μαυλισμένη απ' αυτό μοιάζει σαν να θέλει να κοιμηθεί
μέσα σ' αυτό το ρόδινο όνειρο.
4. Παράδοξο πράγμα να μιλά κανείς για ηλιόφωτα μεσάνυχτα.
5. Στους πόλους της γης έχουμε μέρες και νύχτες που διαρκούν έξι μήνες.
6. Κι όμως το φυσικό αυτό γεγονός (φαινόμενο) συμβαίνει στη γη μας.
7. Ο ήλιος του μεσονυχτιού είναι ένα σπάνιο πανόραμα του πλανήτη μας.
Β.1. Η μελαγχολία και η απαισιοδοξία του χειμώνα δίνουν τη θέση τους στη χαρά, στην αισιοδοξία
και στην πίστη για τη ζωή.
2. Όλες οι αισθήσεις του ανθρώπου ικανοποιούνται.
3. Δίκαια ο Φ. Σουλιέ λέγει: «Άνοιξη είναι οι αρωματώδεις ασπασμοί της φύσης προς τα ζωντανά
πλάσματα της Δημιουργίας».
4. Με τον ερχομό της Άνοιξης η φύση ξαναγεννιέται.
5. Ουρανός, θάλασσα, δέντρα, φυτά, κάμποι, βουνά, ζώα, πουλιά, όλα αρχίζουν ένα μεθυστικό
χορό.
6. Τα πάντα ανοίγουν και ευωδιάζουν.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
1. Επιλέξτε το κατάλληλο πρόσωπο και την κατάλληλη πτώση του ενικού αριθμού της προσωπικής
αντωνυμίας, για να συμπληρώσετε το αντικείμενο που λείπει από τις παρακάτω προτάσεις:
1. Ο άνθρωπος αυτός είναι πολύ κακός, γι' αυτό δεν πρέπει να...............δίνεις σημασία.
2. Μαρία,...............ζήτησα επανειλημμένα να μιλάς ευγενικά.
3. Χθες πέρασε ο θείος μου και...............πήρε για μια βόλτα στην αγορά.
4................παρακαλούσα πολλή ώρα, αλλά αυτός αρνιόταν πεισματικά να...............απαντήσει.
5. Αυτός ο ζωγράφος ήταν φίλος του πατέρα μου και...............είχε χαρίσει έναν ωραίο πίνακα.
6. Το δαχτυλίδι αυτό ήταν δικό μου, αλλά...............χάρισα στην κόρη μου.
7. Ο Νίκος...............τηλεφώνησε αργά, γι' αυτό δεν πρόλαβες να...............συναντήσεις.
8. Αν εξακολουθήσεις να...............εκβιάζεις, θα...............καταγγείλω στην αστυνομία.
29
9. Η εργασία...............απορροφά όλες του τις δυνάμεις.
10. Η εργασία του στο Πανεπιστήμιο...............απορροφά πλήρως.
11. Σε παρακαλώ, γράψε...............και μένα στην κατάσταση.
12. Μόλις φτάσεις στην Ελλάδα, γράψε...............ένα γράμμα.
2. Να εντάξετε τα ρήματα της Α' στήλης μέσα σε φράσεις χρησιμοποιώντας ως αντικείμενα τους τα
κατάλληλα ουσιαστικά της Β' στήλης.
π.χ. Δανείζω χρήματα στους φίλους μου, όταν βρίσκονται σε ανάγκη.
Α.
χορηγώ
δανείζω
διηγούμαι
στερώ
προμηθεύω
αρπάζω
κρύβω
Β'
χρήματα — φίλος
όπλα — στρατός
τσάντα - ταμίας
δικαίωμα — εργαζόμενος
κέρδος - εφοριακός
παραμύθι — εγγόνι
εργοστάσιο — άδεια
3. Να κατατάξετε τα προθετικά σύνολα των παρακάτω φράσεων στην Α' στήλη, αν είναι αντικείμενα,
και στη Β' στήλη, αν είναι επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
30
1. Στις παρακάτω φράσεις να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και αντίστροφα,
κάνοντας όποιες αλλαγές χρειάζονται.
3. Να διακρίνετε στις παρακάτω προτάσεις το ποιητικό αίτιο από τους εμπρόθετους επιρρηματικούς
προσδιορισμούς.
31
1. Στις παρακάτω φράσεις να αντιστοιχίσετε τις υπογραμμισμένες οριστικές με τις σημασίες που
δίνονται στο πλαίσιο:
ΤΟ ΑΡΘΡΟ - ΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
1. Να βρείτε για καθένα απο τα ουσιαστικά που ακολουθούν έναν άλλο τύπο διαφορετικού γένους.
π.χ. ο σπουργίτης — το σπουργίτι
το κρίνο .................................
το μελάνι .................................
το δείπνο …………………………
το αμάξι ………………………..
το πεύκο………………………..
η γέφυρα ……………………….
το γαϊδούρι .................................
32
4. Να γράψετε το ένα από τα δύο ουσιαστικά στη γενική, ώστε να σχηματιστούν ονοματικά σύνολα.
Το καθένα από αυτά να το εντάξετε σε μια φράση.
5. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού
που βρίσκεται στην παρένθεση.
6. Να συμπληρώσετε τον πίνακα βάζοντας, όπου είναι δυνατό, στην αντίστοιχη πτώση του
πληθυντικού αριθμού τα ουσιαστικά του κειμένου που βρίσκονται στον ενικό αριθμό και το
αντίστροφο.
Πέντε φίλοι, μαθητές του δημοτικού σχολείου, συγκροτούν μια ομάδα στα παιχνίδια τους και στις
περιπέτειες τους. Είναι παιδιά ζωντανά, γεμάτα ιδέες, με τόλμη κι εξυπνάδα. Συνεργάζονται, για να
εξιχνιάσουν μια κλοπή στο σπίτι της κυρίας Αλεξανδρή, μια υπόθεση ναρκωτικών κ.ά. Θα
μπορούσε να προσθέσει κανείς πως μέσα από καθημερινές εμπειρίες οι ήρωες της ιστορίας (και
μαζί οι αναγνώστες) συνειδητοποιούν τους πειρασμούς και τους κινδύνους που διατρέχουν σε μια
αντιφατική κοινωνία. Το αφήγημα ανήκει στα σύγχρονα κοινωνικά μυθιστορήματα και είναι
ενδιαφέρον όχι μόνο για το θέμα του αλλά και για την (αστυνομικού χαρακτήρα) περιπέτεια του
δράση και πλοκή, αρετές που το κάνουν αξιοδιάβαστο.
7. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών που βρίσκονται μέσα στο
πλαίσιο.
πανεπιστήμιο/ πρόβλημα /μουσαφίρης/ γεγονός
συγγραφέας/ θεατής /πολίτης /πλεονέκτημα
καφές /δημοσιογράφος/ παράσταση/ θέατρο
1. το ροδάκινο ...............................
2. το συμβούλιο...............................
3. ο κατήφορος ...............................
4. το όργανο ...............................
5. ο παλιόδρομος ...............................
6. ο σύλλογος...............................
7. ο πονόδοντος ...............................
8. ο επίτροπος...............................
9. το χιονόνερο ...............................
10. το χαμόγελο...............................
11. η άσφαλτος
12. το σκυλόψαρο...............................
13. το αντρόγυνο...............................
14. το μέτωπο ...............................
15. ο νερόμυλος...............................
16. ο πόλεμος ...............................
17. άβυσσος ...............................
18, Ήπειρος ...............................
19. παράγραφος...............................
20. ο έφηβος
η βαλβίδα
η πράξη
η διαγώνιος
η έξοδος
η διάμετρος
η διχοτόμος
η αμέλεια
η εμβέλεια
η θάλασσα
η χαρά
η μανούλα
η μαυρίλα
η καρδιά
ο λοχίας
ο ταμίας
το ταμείο
ο αγώνας
ο επιχειρηματίας
η σάλπιγγα
34
ο πίνακας
ο ενεστώτας
ο σφουγγαράς
η φωλιά
ο αέρας
ο πραματευτής
ο τραγουδιστής
η αλεπού
το μηδέν
η περίμετρος
η ραχούλα
το παιδάκι
το κουτάκι
το αυλάκι
το σακάκι
η ζέστη
η πόρτα
η αντάμωση
η κόλλα
ο κύριος
η κυρία
10. Να εντάξετε τα ουσιαστικά που ακολουθούν σ' ένα γλωσσικό πλαίσιο, έτσι ώστε να να φανεί η
σημασιολογική διαφορά των δύο τύπων.
11. Να σχηματίσετε φράσεις με τις παρακάτω λέξεις, έτσι ώστε να αποδοθεί με ακρίβεια η σημασία
τους.
μαρτυρία — μαρτύριο
περίβολος — περιβόλι — περιβολή
μέση - μέσο χώρα — χώρος
φυλή — φύλο
12. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών
που βρίσκονται στην παρένθεση.
13. Να γράψετε τους δύο τύπους του πληθυντικού αριθμού των παρακάτω ουσιαστικών και να
σχηματίσετε φράσεις στις οποίες να φαίνεται η σημασιολογική διαφορά των δύο τύπων.
14. Να σχηματίσετε την ονομαστική του πληθυντικού αριθμού (όλους τους δυνατούς τύπους) των
παρακάτω ουσιαστικών:
ονομαστική πληθυντικού
1. ο δεσπότης.................................................................
2. το πρωί .................................................................
3. ο συγγραφέας .................................................................
4. ο γέρος.................................................................
5. ο γονιός ….............................................................
6. η περίμετρος.................................................................
7. ο νοικοκύρης.................................................................
8. η νιότη ................................................................
9. ο φάκελος.................................................................
10. ο βράχος.................................................................
16. Να συμπληρώσετε το γράμμα ή τα γράμματα που λείπουν (η, υ, ι, ει, ο, ω) από τα παρακάτω
ουσιαστικά:
36
1. Στον πίνακα που ακολουθεί να συμπληρώσετε τα γένη που λείπουν.
ο λείος
ο αραιός
ο ζηλιάρης
ο σκούρος
ο πεισματάρης
ο χρυσαφής
ο ανοιχτομάτης
ο πολυλογάς
η βέβαιη
η γυναικεία
η πορτοκαλιά
η θαλασσιά
το γερό
το στερεό
το παμπάλαιο
το γνωστικό
το φαρδύ
η πλατιά
2. Το καθένα από τα επίθετα που βρίσκονται μέσα στην παρένθεση ταιριάζει σε τρία ουσιαστικά
διαφορετικού γένους. Να συμπληρώσετε τα κενά.
4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο των επιθέτων που δίνονται μέσα στο πλαίσιο.
συνεχής, πλατύς, πολύς, ιδεώδης, στοιχειώδης, διεθνής, ανεπιτυχής, δαιδαλώδης
5. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους κατάλληλους τύπους των λέξεων που βρίσκονται στην
παρένθεση.
7. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους κατάλληλους τύπους του επιθέτου ο πολύς, η πολλή, το
πολύ.
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ - ΣΥΓΚΡΙΣΗ
1. Συμπλήρωσε τον πίνακα, όπου είναι δυνατόν, με το μονολεκτικό τύπο των επιθέτων.
θετικός συγκριτικός υπερθετικός
γλυκός
πολυτελής
απλός
μάλλινος
μεγαλύτερος
μικρότερος
προτιμότερος
άριστος
ανώτατος
2. Να υπογραμμίσετε τα επίθετα στις παρακάτω φράσεις και να γράψετε τους άλλους δύο βαθμούς
στην ίδια πτώση, στον ίδιο αριθμό και στο ίδιο γένος.
1. Κάθε φιλία δεν είναι πάντα αληθινή και μόνιμη. Πολλοί συνδέονται με έναν άνθρωπο, επειδή τους
είναι χρήσιμος. Άλλοι πάλι. επειδή τους είναι ευχάριστος.
2. Το καλύτερο απόκτημα απ' όλα στη ζωή ενός ανθρώπου είναι ένας φίλος ειλικρινής. Όταν σε μια
κρίσιμη καμπή του βίου επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό, έχουμε ανάγκη από έναν καλόγνωμο
σύμβουλο και αυστηρό κριτή.
3. Οι ειλικρινείς φίλοι δοκιμάζονται ιδιαίτερα στις δύσκολες ώρες.
5. α) Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα ισοδύναμα με τον υπερθετικό βαθμό των επιθέτων της Β'
στήλης χρησιμοποιώντας ως πρώτο συνθετικό τις λέξεις της Α' στήλης. β) Να χρησιμοποιήσετε
μέσα σε φράσεις τις σύνθετες λέξεις που σχηματίσατε.
Α'
θεός, όλος, υπέρ, κατά, παν-, τρις, πέντε
Β'
καθαρός έτοιμος ορφανός τρελός βέβαιος γυμνός γαλανός ένδοξος
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
3. Στο κείμενο που ακολουθεί να τοποθετήσετε στα κενά τον κατάλληλο επιθετικό προσδιορισμό
χρησιμοποιώντας τα επίθετα που υπάρχουν στο πλαίσιο.
Η κυρία Γκραντε ήταν γυναίκα αδύνατη, στεγνή, κίτρινη σαν κυδώνι, αργή κι αδέξια, μια από κείνες
τις γυναίκες που μοιάζουν καμωμένες για να τυραννιούνται. Χοντροκόκαλη, με.....,.....................μύτη,
μεγάλο μέτωπο,...........................μάτια, έδειχνε με την........................... ματιά κάποιαν ομοιότητα με
κάτι...........................φρούτα, που δεν έχουν πια ούτε γεύση ούτε ζουμί. Τα δόντια της αριά και
μαύρα, το στόμα της σουφρωμένο και το πηγούνι της είχε το σχήμα γαλότσας.
Ήταν ........................... γυναίκα, αληθινή λα Μπερτελιέρ. Ο αβάς Κρουσό - ήξερε να βρίσκει
ευκαιρίες να της λέει πως στα νιάτα της δεν ήταν πολύ άσχημη, κι εκείνη το επίστευε.
Μια...........................γλυκύτητα, μια εγκαρτέρηση εντόμου τυραγνισμένου από τα
παιδιά, ........................... ευσέβεια, αδιατάραχη αγαθότητα ψυχής και καλοσύνη καρδιάς την έκαναν
να τη λυπούνται όλοι και να τη σέβονται.
Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Ευγενία Γκραντε»
ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
1. Στο κείμενο που ακολουθεί να υπογραμμίσετε τις γενικές που έχουν θέση ετερόπτωτου
προσδιορισμού και να βρείτε ποια λέξη προσδιορίζουν.
Ήταν ημέρα αργίας. Συντροφιά με τον παππού βγήκα για περίπατο στους δρόμους της πόλης. Δεν
είχαμε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό' είχαμε βγει μόνο και μόνο για να δούμε λαό, όπως είχε πει ο
παππούς. Μόλις βγήκαμε από το σπίτι, ρίξαμε μια ματιά στα σπίτια των γειτόνων άλλα απ' αυτά
είναι σπίτια επαγγελματιών, άλλα εργατών, άλλα υπαλλήλων. Λίγο πιο πέρα το μαγαζί του μανάβη
και πολλοί αγοραστές τράβηξαν την προσοχή μας• στο μικρό εκείνο μαγαζί ήταν καλοτοποθετημένα
πολλά προϊόντα των δουλευτών του κάμπου και κάθε νοικοκύρης έκαμνε τις προμήθειες του.
Του παππού μου του άρεζε πάντα ένας περίπατος προς τους ανθόκηπους, που είναι λίγο έξω από
την πόλη. Όμως ούτε που πρότεινε κάτι τέτοιο' ίσως τον κουράζει πια ο ανήφορος που οδηγεί προς
τα εκεί, ίσως ο άνεμος, ένας αρκετά δυνατός βοριάς, τον αποθάρρυνε. Κι έτσι πήραμε το δρόμο για
το κέντρο της πόλης.
1. Ένα απόγευμα είχαμε μαζευτεί μια παρέα αγόρια και κορίτσια στο σπίτι ενός συμμαθητή μας.
2. Στο σπίτι ήταν και ο αδελφός του παιδιού που γιόρταζε.
3. Δίνουν την εντύπωση ότι είναι μια οικογένεια νεόπλουτων.
4. Με ευγενικό τρόπο δικαιολόγησε τις ανησυχίες των συμμαθητών του.
5. Τα Χριστούγεννα η σκέψη όλων στρέφεται στην ταπεινή φάτνη της Βηθλεέμ.
41
6. Διάβασα την ανακοίνωση του υπουργείου.
7. Τα νερά της βροχής πλημμύρισαν τους δρόμους.
8. Το αφεντικό του Κώστα είναι άνθρωπος με κατανόηση.
9. Έχουν αναπαλαιωθεί όλα τα αρχοντικά της παλιάς παραλίας.
10. «Της νύχτας οι αρματωλοί και της αυγής οι κλέφτες...»
11. Είχε ψυχή μικρού παιδιού.
12. Τότε της έφερε να δει έξι ασημένια κουταλάκια του γλυκού, δώρο της μάνας του.
3. Στα παραδείγματα που σας δίνονται να μετατρέψετε το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό σε ρήμα και
τη γενική που το προσδιορίζει σε αντικείμενο ή υποκείμενο και ανάλογα να τη χαρακτηρίσετε ως
γενική αντικειμενική ή υποκειμενική.
π.χ. Οι φρουροί της πατρίδας βρίσκονται στα σύνορα φρουρούν την πατρίδα γενική αντικειμενική
5. Στη θέση των λέξεων που γράφονται με έντονα στοιχεία να βάλετε αδύνατους τύπους της
προσωπικής αντωνυμίας.
1. Τη νύχτα, όταν μαζευόμαστε από τις αγγαρείες, λέγαμε ο καθένας..............πήγε και πώς τα
πέρασε. Αυτοί..............δούλευαν στα βαγόνια, στα σακιά, μούγκριζαν από τους πόνους.
2. Το φορτηγό έκανε τόση φασαρία..............ήταν αδύνατο ν' ακούσω.
3. Την ώρα .............. έλεγε αυτά, είδα τον προϊστάμενο, .............. καθόταν απέναντι, να
χαμογελάει.
4. Εσύ .............. έχεις να παίξεις τον πρώτο ρόλο, να κοιτάξεις .............. υστερείς, για να
μπορέσεις να βελτιωθείς.
5. Δε χρειάζεται να σου πω .............. θα απευθυνθείς στην περίπτωση .............. θα
αντιμετωπίσεις δυσκολίες.
6...............να πάω; Δεν έχω κάτι συγκεκριμένο. Ως τη Δευτέρα,..............λήγει η άδεια, είμαι
ελεύθερος. Δεν ξέρω ακόμα..............θα πάω. Το μόνο..............ξέρω είναι πως έχω ανάγκη από λίγη
ξεκούραση.
1. Σου το 'πα πολλές φορές ότι πρέπει να προσέχεις. Εσύ όμως κάνεις ότι σου καπνίσει.
2. Ότι και να κάνεις, όπου και να πας, ξέρω καλά ότι πάλι στο σπίτι σου θα γυρίσεις.
3. Πρόσφατα μας υποσχέθηκε ότι θα κάνει ότι του ζητήσουμε.
4. Ότι είχα και δεν είχα του τα έδωσα.
5. Έμαθα ότι πήρατε ότι βρήκατε μπροστά σας.
6. Εσύ θα πεις στο δικαστήριο ότι ξέρεις γύρω από το θέμα και σε διαβεβαιώνω ότι δεν έχεις να
φοβηθείς τίποτε.
43