You are on page 1of 19

Turunan

RUMUS – RUMUS TURUNAN

dy df ( x )
y’ = f’(x) = = disebut sebagai turunan dari f(x), didefinisikan sebagai y’ = f’(x) =
dx dx
f ( x + h) − f ( x )
lim
h →0 x

Fungsi Turunan
1. y = k dimana k = konstanta y’ = 0

2. y = a . xn y’ = a . n . xn-1

3. y=u + v y’ = u’ + v’

4. a. y = u . v y’ = u’v + u . v’

b. y = u . v . w y’ = u’ . v . w + u . v’ . w + u . v . w’

u u ' v − u.v'
5. y= y’ =
v v2

1
6. y = a log u ( x) (a  0, a  1) y’ = .u ' ( x)
u ( x). ln a

1
7. y = ln u(x) y’ = .u ' ( x)
u ( x)

8. y = eu(x) y’ = e u(x) . u’(x)

 u' v 
9. y = uv y’ = u v  + v'.ln u 
 u 

10. y = a u(x) y’ = a u(x) . ln a . u’(x)

11. y = sin ux y’ = cos u(x) . u’(x)

12. y = cos u(x) y’ = -sin u(x) . u’(x)

13. y = tan u(x) y’ = sec2u(x) . u’(x)

14. y = ctan u(x) y’ = -cosec2 u(x) . u’(x)

15. y = sec u(x) y’ = sec u(x) . tan u(x) . u’(x)

16. y = cosec u(x) y’ = -cosec u(x) . ctan u(x) . u’(x)

1
17. y = arc sin u(x) y’ = .u ' ( x)
1 − u ( x) 2

1
18. y = arc cos u(x) y’ = - .u ' ( x)
1 − u ( x) 2

Nov – 2020 / Nita


Turunan
1
19. y = arc tan u(x) y’ = .u ' ( x)
1 + u ( x) 2

1
20. y = arc ctan u(x) y’ = - u ' ( x)
1 + u ( x) 2

1
21. y = arc sec u(x) y’ = .u ' ( x)
x u ( x) 2 − 1

−1
22. y = arc cosec u(x) y’ = .u ' ( x)
x u ( x) 2 − 1

23. y = sinh x y’ = cosh x

24. y = cosh x y’ = -sinh x

25. y = tanh x y’ = sech2 x

26. y = cotanh x y’ = -cosech2 x

1
27. y = arg sinh x y’ =
x2 +1

1
28. y = arg cosh x y’ =
x2 −1

1
29. y = arg tanh x y’ = (x2  1)
1− x 2

1
30. y = arg cotanh x y’ = (x2  1)
x 1− x 2

−1
31. y = arg sech x y’ = (0  x  1)
x 1− x2

−1
32. y = arg cosech x y’ = (x  0)
x x2 +1

Nov – 2020 / Nita


Turunan
Soal latihan
Tentukan dy/dx dari turunan fungsi berikut ini :

1. y = x5 – 5x4 – 10x2 + 6 y’ = 5x (x3 + 4x2 – 4)

1 3 −1 3 3 1
2. y = 3x 2
-x 2
+ 2x 2
y’ = − x− 3
2 x 2 x 2

1 4 1 2
3. y= 2
+ y’ = − 3
− 3
2x x x x 2

1 + 2x
4. y= 2x +2 x y’ =
x

1 2
2 6 x 2
+ 2x 3
5. y= +3 y’ = −
x x x2

6. y = (1 – 5x)6 y’ = -30 (1 – 5x)5

7. y = (3x – x3 + 1)4 y’ = 12 (1 – x2) (3x – x3 + 1)3

3x + 2 5
8. y= y’ =
2r + 3 (2 x + 3) 2

5
 x  5x 4
9. y=   y’ =
1+ x  (1 + x) 6

x(8 − 5 x)
10. y = 2x2 . 2− x y’ =
2− x

3 − 4x 2
11. y=x. 3 − 2x 2 y’ =
3 − 2x 2

2x 2 − 4x + 3
12. y = (x – 1) x 2 − 2x + 2 y’ =
x 2 − 2x + 2

x 1
13. y= y’ = 3
1 − 4x 2
(1 − 4 x 2 ) 2

1
14. y= 1+ x y’ =
4 x+x x

x −1 1
15. y= y’ =
x +1 ( x + 1) x 2 − 1

16. y = (x2 + 3)4 y’ = 2x . (x2 + 3)3 . (2x3 – 5) . (22x3 + 27x – 10)

x2 + 2 10 x
17. y= y’ =
3 − x2 (3 − x 2 ) 2

Nov – 2020 / Nita


Turunan

4
 x3 −1  36 x 2 .( x 3 − 1) 3
18. y =  3  y’ =
 2x + 1 (2 x 3 + 1) 5

a − 3x
19. y = (a + x) a−x y’ =
2 a−x

2x 2 − 1 1 + 4x 2
20. y = y’ = 3
x 1+ x2 x 2 (1 + x 2 ) 2

2x + 1
21. y= 3
x2 + x +1 y’ =
3.3 ( x 2 + 1 + x) 2

1 − 4a
22. y = y’ =
3
(ax + b) 4
3.3 (ax + b) 7

23. y = (3x2 + 1) . (x2 + 2x – 5) y’ = 15x4 + 21x2 – 30x + 2

24. y = (x2 – 16)6 . (3x + 1)5 y’ = 3 (17x2 + 4x – 80) . (3x + 1)4 . (x2 – 16)5
−1 −1
25. y = 1− 1+ x y’ = =
4 1 + x. 1 − 1 + x 4 (1 + x)(1 − 1 + x )

a2 − x2 x 3 + 3a 2 x
26. y = y’ = − 3
a2 + x2 (a 2 + x 2 ) 2

( x 2 + 1) 2 x − 1 9 x 3 + 22 x 2 − 13x + 8
27. y = y’ =
3x + 5 2 x − 1.(3x + 5) 2

28. y = x4 . (2x3 – 3) (3x2 – 2) (4x – 1) y’ = 240 x9 – 54x8 – 128x7 – 224x6 + 54x5 + 120x4 –
24x3

x −1 1
29. y = y’ =
x +1 x .(1 + x) 2

30. y = (x2 + 2x)3 + (x2 + 2x) y’ = 6x2 . (x + 2)2 . (x + 1)

1
31. y= 1+ x y’ =
4 x+x x

3 − 4x 2
32. y = u ; u = v (3 – 2v), v = x2 y’ =
3 − 2x 2

cos x
33. y = sin x y’ =
2 sin x

2 − 2 cos( 2x )
34. y = sin y’ =
x x2

35. y = cos (1 – x2) y’ = 2x . sin (1 – x2)


Nov – 2020 / Nita
Turunan

36. y = cos (1 – x)2 y’ = 2 (1 – x) . sin (1 – x)2

37. y = sin2 (2x – 3) y’ = 4 sin (2x – 3) . cos (2x – 3) = 2 sin (4x – 6)

38. y = sin3 (2x – 3) y’ = − 32 (cos(6 x − 9) − cos(2 x − 3))

39. y = 1
2 . tg x . sin 2x y’ = sin 2x

1 − 3 sec 2 x.tg 2 x
40. y = 3
y’ = 5
(sec 2 x − 1) 2
(sec 2 x − 1) 2

tg 2 x sec 2 2 x − 4 cos ec 4 x
41. y= y’ = 2.
r − ctg 2 x (1 − ctg 2 x) 2

42. y = x2 . sinx + 2x . cos x – 2 sin x y’ = x2 . cos x

43. y = x ( 1 + ctg x)3 y’ = (1 + ctg x) . (1 + ctg x – 3x . cosec2x)

1 − tg 2 2 x
44. y = y’ = -8 cosec2 4x
tg 2 x
sec x + tgx
45. y = y’ = sec x . (sec x + tg x)
sec x − tgx
tg 12 + ctg 12 x 2 x. cos x + sin 2 x(tg 12 x + ctgx )
46. y = − y’ = −
x x 2 . sin 2 x

47. y = a (1 – cos2 12 x)2 y’ = 2a . sin3 1


2 x . cos 1
2 x

48. y = 1
3 . tg3x – tg x + x y’ = tg4x

 x2 −1 2
49. y = arc sin  2
 y’ =
 x  x 2x 2 − 1

arccos x x. arccos x − 1 − x 2
50. y = y’ = 3
1− x2 (1 − x 2 ) 2

51. y=
1
. arcsin x ( ) b
a y’ =
1
b a − bx 2

52. y = x a 2 − x 2 + a 2 . arcsin ax y’ = 2 a 2 − x 2

x
53. y = arc sin (1 – x) + 2x − x 2 y’ = −
2x − x 2

x 4x 2
54. y = 3b2 . arctg − (3b + 2 x) bx − x 2 y’ =
b−x bx − x 2

55. y = (x - 1
2 ) . arc sin x + 12 x − x 2 y’ = arc sin x

Nov – 2020 / Nita


Turunan

56. y = 2x . arc sin 2x + 1 − 4x 2 y’ = 2 . arc sin 2x

57. y = arc tg (tg x) y’ = 1

a − 2x
58. y = a . arc sin ( ax ) + ax − x 2 y’ =
a
+
a2 − x2 2 ax − x 2

6 x(arcsin x 2 ) 2
59. y = (arc sin x2)3 y’ =
1− x4

4
60. y = ln (4x – 5) y’ =
4x − 5

x
61. y = ln 3 − x2 y’ =
x −32

62. y = ln 3x5 y’ = 5
x

6x + 3
63. y = ln (x2 + x – 1)3 y’ =
x + x −1
2

64. y = x . ln x – x y’ = ln x

65. y = ln (sec x + tg x) y’ = sec x

2
66. y = ln (ln tg x) y’ =
sin 2 x. ln tgx

ln x 2 2 − 4. ln x
67. y = y’ =
x2 x3

68. y = 1
5 .x 5 (ln x − 15 ) y’ = x4 . ln x

69. y = x (sin ln x – cos ln x) y’ = 2 sin ln x

70. y = x . ln (4 + x2) + 4 arc tg 12 x – 2x y’ = ln (4 + x2)

1+ x −x
71. y = ln y’ =
1− x 1− x2

 x2 +1 − x  −2
72. y = ln   y’ =
 x 2 + 1 + x  1+ x2

73. y = ln x + ( x2 + a2 − ) x2 + a2
x
y’ =
x2 + a2
x2

a + x2 + a2 x2 + a2
74. y = x + a − a. ln
2 2
y’ =
x x

2x
75. y = log( x + 1) y’ =
a 2

( x + 1) ln a
2

Nov – 2020 / Nita


Turunan

2 x − cos 2 x
76. y = 3 log 9( x 2 − sin 2 x) y’ =
( x − sin 2 x) ln 3
2

1 x 2 − 2x + 1 x +1
77. y = ln 2 y’ =
3 x + x +1 x3 −1

p q x−a px + q.a
78. y = ln( x 2 − a 2 ) + ln   y’ =
2 2  x+a x2 − a2

(
79. y = ln 1 + e x − 1 − ln 1 + e x + 1 ) ( ) y’ =
1+ ex
1

(
80. y = ln a + x + 2ax + x 2 ) y’ =
2ax + x 2
1

ex 1
81. y = ln y’ =
1+ ex 1+ ex

a e  a e 
x −x x −x
82. y = 1 a
−e a
y’ = 1 a
+e a
2
  2
 

83. y = xx y’ = xx (ln x + 1)

1 1  1 − ln x 
84. y = x x
y’ = x x
 
 x 
2

85. y = x ln x y’ = x ln x – 1
. ln x2

86. y = e x y’ = e x .(1 + ln x).x x


x x

nx nx
 x  x  x
87. y =   y’ = n.  .1 + ln 
n n  n

1+ x −x 1
88. y = log y’ = .
1− x ln 10 1 − x 2

1
89. y = ln ln ln x y’ =
x. ln x. ln ln x

1 + sin x
90. y = ln y’ = sec x
1 − sin x

91. y = ln 1 + cos x y’ = − 12 .tg 12 x

1
92. y = log2 sin 3x y’ = . log(sin 3 x).ctg 3 x
ln 10

2
2 x.e x
93. y = arc tg e y’ =
x2

1 + e2x
2

94. y = ctg 10x y’ = -10x . ln 10. cosec210x


Nov – 2020 / Nita
Turunan

95. y = (sin x)x y’ = (sin x)x (ln sin x + x . ctg x)

96. y = (sin x)tg x y’ = (sin x)tg x (1 + sec2x . ln sin x)

97. y = 10x . tg x y’ = 10x . tg x . ln 10 (tg x + x . sec2x)

1
98. y = + ln tg x y’ = tg x . cosec4x
2 sin 2 x

1 1 1 cos x
99. y = . ln tg x − . 2 y’ = cosec3x
2 2 2 sin x

1 tg 12 x + 2 − 3 1
100. y = ln y’ =
3 tg x + 2 + 3
1
2
1 + 2 sin x

1 1  x −1
101. y = ln arcsin x + 12 . ln 2 x + arcsin ln x y’ = + ln  
arcsin x. 1 − x 2 6  x + 1 

2 x 1  x −1 x2
102. y = .arctg + ln   y’ =
3 2 6  x +1 ( x 2 + 2)( x 2 − 1)

sin x 1  x 
103. y = − ln tg  −  y’ = sec3x
 4 2
2
2 cos x 2

2  a −b 1  2  a −b 1  x. sec 2 ( 12 x )
104. y = .xarctg  .tg x  y’ = arc tan  . tan x  +
a2 − b2  a+b 2  a2 − b2  a+b 2  2a + tan 2 ( 12 x )
x −1 2x 2
105. y = arc tg x + ln y’ =
x +1 ( x 2 + 1)( x 2 − 1)

106. y = 1
2 (x (
x 2 + a 2 + a 2 ln x + x 2 + a 2 )) y’ = a2 + x2

107. y = 1
2 (sec x . tg x + ln (sec x + tg x)) y’ = sec3x

x + x 3 sec 2 x 2 − 1
108. y = x arc tg x − 1 + x . tg x − 1
2 2 2 2
y’= + 2 x.tg x 2 − 1 + 2 x.arctg x 2 − 1
x −1
2

sin ax
1 sin 2 ax  sin ax
1 sin 2 ax  a cos ax cos bx + b sin ax. sin bx
109. y = 3 cos bx + . y’ = 3 cos bx + . .
3 cos 2 bx  3 cos2 bx  cos2 bx

110. y = x ln x
y’ = 0

111. y = x ln( x ln x) y’ = x
ln( x. ln x )
− 12 ln x + (ln ln x + 1)

112. y = x2 . e2x . cos3x y’ = x .e . cos 3x( 2x + 2 − 3tg 3x )


2 2x

− x2
113. y = x x y’ = e − x .(x x ) − x ( 1x − 2x ln x)
2

Nov – 2020 / Nita


Turunan
4 x 3 − 6 xy 2 + y
114. x4 – 3x2y2 + xy + 1 = 0 y’ =
6x 2 y − x

ax + by
115. ax2 + 2bxy + cy2 = 1 y’ = −
bx + cy

x3
116. x4 + 16y4 = 32 y’ = −
16 y 3

3 x + 64 − 9 x 2 − 128 x + 12
117. y4 = y’ =
x2 + 4 4( x 2 + 4)1 / 4 .(3x + 64) 3 / 4

118. x = arc tg (x + y) y’ = (x + y)2

y y − x ln y
119. yx = xy y’ = .
x x − y ln x

1 + y sin( xy )
120. cos(xy) = x y’ = −
x sin( xy )

1
1 1 1  y 2
121. x 2
+y 2
=a 2
y’ = −  
x

1
2 2 2 x 3
122. x 3
+y 3
=a 3
y’ = −  
 y

2a
123. y3 – 3y + 2ax = 0 y’ =
3(1 − y 2 )

124. y = 3x4 – 2x2 + x – 5 y’’’ = 72 x

1 105
125. y = yIV = 9
x 16.x 2

−6
126. y = 2x − 3x 2 y’’ = 3
(2 − 3x 2 ) 2

x 4− x
127. y = y’’ =
x −1
5
4( x − 1) 2

2 sin 2 x
128. sin y = cos 2x y’ = −
cos y

2 sec 2 2 x
129. cos 3y = tg 2x y’ = −
3 sin 3 y

cos y − cos(x + y )
130. x . cos y = sin (x + y) y’ =
x sin y + cos(x + y )

Nov – 2020 / Nita


Turunan
b
131. x = a cos3t y’ = − tg t
a
Y = b sin3t

132. x = 2 ln ctg t y’ = tg 2 t
y = tg t + ctg t

10t 5(t 2 − 1) 2t
133. x = y= y’ =
1+ t2 1+ t2 1− t2

134. x = cos t y’ = - sec t


y = ln sec t

135. x = a (cos t + t . sin t) y’ = tg t


y = a ( sin t – t . cos t)

136. x = a . cosh3 t y’ = tgh t


y = a . sinh3 t

1 1
137. x = ln t y= y’ =
t t

d2y
138. Find 2
at point A(1,-1) x4 + 6y2x2 + xy3 + 6y = 0 y’’ = -12
dx

2 x.e arctg ln(1− x )


2

arctg ln(1− x 2 )
139. y = e y’ = −
(1 − x 2 )(1 + ln 2 (1 − x 2 )

2 x. cos 2 x. ln 2.e − sin 2 . cos ln arccose − sin 2


x x

− sin 2 x
140. y = sin ln arccos e y’ =
arccose −sin 2 . 1 − e −2 sin 2
x x

e − sin xy − xy.e − sin xy . cos xy


141. x . e- sin xy = 0 y’ =
x 2 .e −sin xy . cos xy
y
142. arc tg 1 + y. ln x = x y’ = 2 xy. y. ln x − 1 −
ln x

 
sin  x 2 − 
143. Find y’’at x = 0 from this equation y = (1 − x)  2
y’’ = 2

1 
144. Find y’’ at x = 0 from y = [3 + ln (e – x)] cos 2x y’ = −  2 + 16. ln 4
e 
1+ x dny 2n
145. Given y = , prove that =
1− x dx n
(1 − x ) n +1

 d 2 y   dy  −1
2

146. Find  2  +   if ey = x + y Ans :


 dx   dx  (e − 1) 3
y

147. Find y’’ – 2y’ + y if y = 1


2 .x 2 .e x Ans : ex

Nov – 2020 / Nita


Turunan
1 + 2 x + x + x 
1
148. y = x+ x+ x y’ =  

2 x+ x+ x  x +x x
2


149. y = x x
x

y’ = x x .x x ln 2 x + ln x + 1x
x

Nov – 2020 / Nita


Turunan

2+ x 4
1. y = ln y' =
2− x 4 − x2
e −1
x
2e x
2. y= x y' = x
e +1 (e + 1) 2
3. y = a x .x a y' = a x .x a −1 (a + x ln a)
4. y = x 2x y ' = 2 x 2 x (ln x + 1)
1
5. y = x.3 log x y '= 3 log x +
ln 3
1− x 1− x 1− x 1
6. y = ln cos y' = .tg .
1+ x 1+ x 1 + x (1 + x) 2

7. e 2 x + y + sin( x + 2 y) = 0 y' = −
2e 2 x+ y
+ cos(x + 2 y ) 
2 x+ y
e + 2 cos(x + y )
e2x + 1 2e 2 x
8. y = log y' = −
e2x − 1 (e 4 x − 1) ln 10
 2 + 3a x  6a x
ln a
9. y = ln   y' =
 2 − 3a x  x (4 − 9a 2 x)
 
10. y = xe
x

11. 
y = sec ln( x 3 + 3)  y' =

3x 2 sin ln( x 3 + 3) 

( x 3 + 3) cos2 ln( x 2 + 3) 
12. Buktikan bahwa persamaan garis singgung pada kurva y = (cos x) sin x
di titik yang absisnya 0 adalah
y = 1 ! Tentukan pula persamaan garis normalnya.
1− x 1− x
 1 + x  1+ x  1 + x  1+ x 2  1− x 
13. y=  y' =   2 
1 + ln 
1− x   1 − x  (1 + x)  1+ x 

Nov – 2020 / Nita


Turunan

1. Tentukan nilai stasioner dan jenisnya untuk masing-masing fungsi berikut ini :
a). f ( x) = 3 + 2 x − x ...(1, 4) → titik balik minimum
2

b). f ( x) = ( x − 4) ...(-2, 0) → titik balik minimum


2 2

(0, 16) → titik balik maksimum


(2, 0) → titik balik minimum
1 3
c). f ( x ) = x − 3x − 1 ...(-2, 3) → titik balik maksimum
4
(2, -5) → titik balik maximum
d). f ( x) = x + 2 x − 3x − 4 x + 4 ...(-2, 0) → titik balik minimum
4 3 2

 1 81 
 − ,  → titik balik maksimum
 2 16 
(1, 0) → titik balik minimum
x
e). g ( x ) = ... tidak punya titik stasioner
x −3 2

2x3
f). g ( x) = 2
x −1
... − ( )
3 − 3 3 → titik balik minimum
(0, 0) → titik balik maksimum
( )
3 , 3 3 → titik balik minimum
g). h( x) = 5 x − 3x ...(-1, -2) → titik balik minimum
3 5

(1, 2) → titik balik maksimum


h). f ( x) = x | x − 3 | ...(0, 0) → titik balik makimum
2

(2, -4) → titik balik minimum

2. Tentukan dalam interval manakah f turun y = −


1 5 3 4
x + x − 2x 2 ... x / − 1  x  0  x  2, X  R
5 4

3. y = x 5 − 5x 4 + 5x 3 − 2
a). Tentukan titik stasioner dan jenisnya ...(0, -2) → titik balik minimum
(1, -1) → titik balik maksimum
(3, -29) → titik balik minimum
3− 3  3+ 3 
b). Tentukan titik lentur ...  , ( −1, 4)  ; (0, − 2);  , ( −18, 32) 
 2   2 
   
c). Interval fungsi naik ... x / 0  x  1  x  3, X  R

4. Tentukan nilai maksimum dan minimum dalam interval yang telah diketahui :
a). f ( x) = 2 x + 5 x + 4 x , − 3  x  −1
3 2
... − 21  f ( x)  −1
b). f ( x) = x − 8 x + 16 ; − 4  x  0 ... 0  f ( x)  144
4 2

c). f ( x) = 12 − ( x + 1) ; − 4  x  0 ... − 1  f ( x)  11
2

5. Jika x dan y merupakan bilangan positif sedemikian sehingga jumlahnya 48. Tentukan nilai xy 2 maksimum.
...16384

6. Perhatikan gambar ! y = − x + a dan persegi panjang OABC dengan titik B terletak pada parabola dan O
2

titik asal. Jika OA = 2 cm dan luas OABC mencapai maksimum. Tentukan nilai a ! ...12
y

y = -x2 + a

C B

x
0 A

Nov – 2020 / Nita


Turunan
7. Tentukan ukuran dari kerucut lingkaran tegak dengan isi terkecil yang dapat membungkus sebuah bola
800
berjari-jari 10 cm ! Jari-jari lingkaran alas = 10 2 cm. Tinggi = 40 cm. ... cm3
3

8. Seorang peternak ingin memagari kandangnya dengan kawat. Bentuk kandang dapat dilihat pada gambar.
Dana yang tersedia hanya Rp. 480.000,- Andai batas luar kandang memerlukan kawat tebal yang biayanya
Rp. 2500/m tapi bagian tengah hanya perlu biaya Rp. 1000/m.
Berapa ukuran x dan y agar menghasilkan luas yang maksimum. ...AB = 4 cm, AC = 4 cm, BC = 4 cm
y

x x x

| |
y

9. Tentukan panjang sisi-sisi segitiga sama kaki dengan keliling 12 cm dan luasnya maksimum !

10. Sebuah kolam renang berbentuk balok dengan alas berbentuk persegi mem[unyai volume 216 m 3. Harga
bahan untuk membuat dinding kolam adalah Rp. 2500/m2. Berapakah ukuran kolam supaya biaya
pembuatannya seminimal mungkin ! ... 6 x 6 x 6

11. Diketahui suatu persegi panjang dengan semua titik sudut terletak pada busur elips x + 4 y = 4.
2 2

2
Tentukan ukuran persegi panjang yang luasnya paling besar ! ...p = 2 cm, l = cm
2

12. Sebuah tabung akan dibentuk didalam sebuah bola yang berjari-jari R sehingga tepi alas dan tepi atasnya
2 6 3
menyinggung sisi dalam bola. Hitunglah volume maksimum tabung yang terjadi ! ... R satuan volume
9

13. Tentukan jarak terdekat titik (8,2) terhadap parabola y = x 2 ! ...6,3 satuan panjang

14. Diketahui sebuah cermin yang terdiri dari gabungan persegi panjang dan cakram setengah lingkaran
berjari-jari r di bagian atasnya. Jika keliling cermin itu 6 meter, tentukan luas cermin terbesar yang dapat
dibentuk ! ...2,52 m2

Nov – 2020 / Nita


Turunan
Invers fungsi Trigonometri

Pengertian :
1). Invers fungsi sinus :f ( x) = sin x → f −1 ( x) = sin −1 x
−1 −1
2). Invers fungsi cosinus : f ( x) = cos x → f ( x) = cos x
−1 −1
3). Invers fungsi tangen : f ( x) = tan x → f ( x) = tan x

Fungsi turunan dan Invers fungsi trigonometri

−1 1 −1 −1
1). y = sin x → y' = 2). y = cos x → y' =
1− x2 1− x2
y = sin −1 u (u merupakan fungsi x) y = cos −1 u (u merupakan fungsi x)
1 1
y' = .u ' y' = .u '
1− u2 1− u2
−1 1 −1 −1
3). y = tan x → y ' = 4). y = cot an x → y ' =
1+ x2 1+ x2
1
5). y = sec
−1
x → y' =
1
6). y = si −1 x → y' =
x x2 −1 1− x2
Contoh soal :
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut ini :
1
1). y = arcsin(2 x − 3) y' =
− x 2 + 3x − 2
 x2 −1 2
2). y = arcsin 2
 y' =
 x  x 2x 2 − 1
6 x(arcsin x 2 ) 2
3). y = (arcsin x ) y' =
2 3

1− x4
−2
4). y = arccosx
2
y' =
1− x4
6x
5). y = arctan 3x
2
y' =
1 + 9x 4
1+ x −1
6). y = arcctg y' =
1− x 1+ x2
 1 1− x2
7). y = arccosec x +  y' =
 x (1 + x 2 ) x 4 + x 2 + 1

Latihan :
Tentukan turunan pertama dari fungsi berikut ini :
x 1
1). y = arcsin y' =
1+ x 2 1+ x2
x
2). y = x a − x + a arcsin y' = 2 a 2 − x 2
2 2 2

a
arccos x x arccos x − 1 − x 2
3). y = y' =
1− x2 (1 − x 2 ) 1 − x 2
1
4). y = 1
2 (arcsin x 2 ). arccos x y' = arcsin x(2 arccos x − arcsin x)
2 1− x2
1 1
5). y = arccosec + 1− x2 y ' = arccosec
x x
2
2 xe x
6). y = arctan e x2
y' =
1 + e2x
2

Nov – 2020 / Nita


Turunan
 tgx  sin 2 x
7). y = − 2arcctg  −x y' =
 2 1 + cos2 x

8). y=
1
arcsin x ( )
b
a
y' =
1
b a − bx 2
x − 4x
9). y = 3b arctan − (3b + 2 x) bx − x 2 y' =
2

b−x bx − x 2
10). y = arctan(tan x) y'= 1
2 x 1 x −1 x2
11). y = arctan + ln y' =
3 2 6 x +1 ( x 2 + 2)( x 2 − 1)
12). x = arctg ( x + y) y' = ( x + y) 2
y
13). arctg 1 + y ln x = x y ' = 2 xy y ln x − 1 −
ln x
arctg ln(1− x 2 )
− 2 xe
y = e arctg ln(1− x y' =
2
14).
)


(1 − x 2 ) 1 + ln 2 (1 − x 2 ) 
15). y = 2x arcsin 2x + 1 − 4x 2 y'= 2 arcsin 2 x
x2 − 4 1 1 8
16). y = 2
+ arc sec y' =
x 2 2 x3 x2 − 4

Nov – 2020 / Nita


Turunan
PILIHAN GANDA
dy
1. Jika y = ( x − 5)( x − 5) maka =…
2

dx
a. 3x 2 − 10 x − 5 d. x 3 − 25
b. ( x − 5) + 2 x − 10 e. x − 25
2 2

c. 3x 2

2. Turunan pertama fungsi f ( x)= log( x + 3x) adalah …


3 2

x 2 + 3x ( 2 x + 3) ln 3
a. d.
(2 x + 3) ln 3 x 2 + 3x
2x + 3 ( 2 x + 3) log 3
b. e.
( x + 3x) ln 3
2
x 2 + 3x
2x + 3
c.
( x + 3x) log 3
2

3. Turunan pertama fungsi f ( x) = sin (3 − 2 x) adalah …


3

a. 6 sin (3 − 2 x) cos(3 − 2 x) d. 3 sin (3 − 2 x) cos(3 − 2 x)


2 2

b. − 2 sin (3 − 2 x) cos(3 − 2 x)
3
e. − 3 sin(3 − 2 x) sin(6 − 4 x)
c. − 6 sin(3 − 2x) cos(3 − 2x)

4x − 1
4. Jika f ( x ) = , maka f’(2) = …
2x + 3
a. 2 b. 10
7 c. 2
7 d. 1 e. 10
49

2 −5 x
5. Turunan pertama fungsi f ( x) = e adalah …
−5 −5
a. e d. ( 2 − 5 x)e
2−5 x 1−5 x
b. − 5e e. (2 − 5 x)e
2−5 x
c. 5e

2 x +1
6. Turunan dari y = 7 + (2 x + 1) 7 adalah …
2 x +1 2 x +1
a. y ' = 7 ln 7 + 14(2 x + 1) 6 d. y ' = 7 ln( 2 x + 1) + 7(2 x + 1) 6
2 x +1 2 x +1
b. y ' = 7 ln 49 + 14(2 x + 1) 6 e. y ' = 2.7 ln 7 + 7(2 x + 1) 6
c. y ' = (2 x + 1) ln 7 + 14(2 x + 1)
6

7. Turunan dari fungsi f ( x) = ln( x + 2 x) adalah …


2

2 2x + 1
a. d.
x +2 2
x2 + 2
x 2x + 2
b. 2 e. 2
x +2 x +2
2x
c. 2
x +2
dy
8. Diketahui fungsi implisit x + y = 25 , maka di titik (0,-5) = …
2 2

dx
a. 5 b. 0 c. 25 d. − 15 e. − 1
25
9. Turunan pertama dari y = arcsin 3x adalah …
3 3
a. d.
1 + 9x 2 1 + 9x 2
1 −3
b. e.
1 + 9x 2 1 + 9x 2
−1
c.
1 + 9x 2

Nov – 2020 / Nita


Turunan

1+ x
10. Turunan dari y = x adalah y'= ...
a. x
1+ x
(1 + x) x −1
+ ln x  d. x
1+ x
(1 + x) x −1
b. (1 + x) x
x
e. x1+ x + ln x
c. (1 + x) ln(1 + x)

11. Turunan pertama dari fungsi f ( x) = (3x − 2) sin( 2x + 1) adalah f ' ( x) = ...
a. 3 sin( 2 x + 1) + (6 x − 4) cos(2 x + 1) d. 3x sin( 2 x + 1) + (6 x − 4) cos(2 x + 1)
b. 3 sin( 2 x + 1) − (6 x − 4) cos(2 x + 1) e. 3x sin( 2 x + 1) − (6 x − 4) cos(2 x + 1)
c. 3 sin( 2 x + 1) + (3x − 2) cos(2 x + 1)

12. Turunan dari f ( x) = e sin x adalah


x
f ' ( x) = ...
a. d. e (sin x + cos x)
x
e x cos x
b. e sin x cos x e. e (cos x − sin x)
x x

c. e (sin x − cos x)
x

( x + 2) 3
13. Turunan pertama fungsi f ( x) = untuk x = -3 adalah …
(1 − 3x) 2
a. 0,000024 d. 0,024
b. 0,00024 e. 0,24
c. 0,0024

14. Turunan pertama fungsi f ( x) = cos (4 x − 2) adalah …


5

a. − 5 cos (4 x − 2) sin( 4 x − 2) d. 10 cos (4 x − 2) sin(8 x − 4)


4 3

b. 5 cos (4 x − 2) sin( 4 x − 2) e. − 10 cos (4 x − 2) sin(8 x − 4)


4 3

c. 20 cos (4 x − 2) sin( 2 x − 2)
4

15. Turunan pertama dari f ( x) = (3x − 4) ( x + 1) adalah …


2 3 2

a. 6(3 x − 4) ( x + 1) d. 2(3x − 4) ( x + 1)(12 x + 9 x − 4)


2 2 2 2 2

b. 6(3x − 4) (9 x + 9 x) e. (3x − 4) ( x + 1) (6 x + 9 x − 8)
2 2 2 2 2 2 2

c. 6(3x − 4) ( x + 1)(3x + 4 x − 3)
2 2 2

16. Turunan pertama dari y = ln( 2 x + e + x ) adalah …


x 2

1 2 + e x + 2x
a. d.
2x + e x + x 2 2x + e x + x 2
1
b. e. 2 ln x + e x + 2x ln x 2
2 + ex + x2
2x + e x + x 2
c.
2 + ex + x2

 1 + sin x 
17. Turunan pertama dari f ( x) = ln   adalah …
 cos x 
a. sin x b. cos x c. tan x d. sec x e. cosec x

18. Turunan pertama dari f ( x) = cos 3x adalah …


2

a. 3 cos 6x d. 3 sin 3x cos 3x


b. 6 cos 6 x e. -3 sin 3x cos 3x
c. -3 sin 6x

Nov – 2020 / Nita


Turunan
1 x
19. Turunan pertama dari y = arctg adalah …
2 2
1 1
a. d.
2 − x2 4 + x2
1 1
b. e.
2 + x2 4 4 − x2
1
c.
4 − x2

20. Turunan pertama dari fungsi f(x) = 5 sin x . cos x adalah …


a. 5 sin 2x d. 5 sin x cos 2x
b. 5 cos 2 sinx e. 5 sin 2x cos x
2
c. 5 sin x cos x

Essay

1. Tentukan turunan pertama dari :


x 1
a. y = arc cot y' = −
1− x2 1− x2
b. e sin x + y cos(xy ) = 3x di titik (0,0)
y
y'= 2
x−a
c. y = ( x − a ) 2ax − x + a arcsin y' = 2 2ax − x 2
2 2

a
d. ( ) (
y = ln 1 + e x − 1 − ln 1 + e x + 1 ) y' =
1
1+ ex
1
(a + bx)  bx
1 x

e. y = (a + bx) x
y' =  − ln( a + bx)
 a + bx 
2
x
−x
2. Diketahui y = e (cos 2 x + sin 2 x) , tunjukkan bahwa y' '+2 y'+5 y = 0

3. Buktikan bahwa fungsi-fungsi :


1  a cos x + b  2 a −b 1
arccos  dan arctg tg x mempunyai fungsi turunan yang sama
a −b2 2
 a + b cos x  a2 − b2 a+b 2
1
yaitu .
a + b cos x

Jawaban :
1. a 2. b 3. e 4. c 5. b 6. b 7. e 8. b 9. d 10. a
11. a 12. d 13. d 14. e 15. d 16. d 17. d 18. c 19. b 20. b
Nov – 2020 / Nita

You might also like