KRITISISMONG PANGKASAYSAYAN

Ang kritisismong pangkasaysayan ang isa sa mga nangungunang lapit sa pagsusuri ng datos.
May iba’t-ibang pamamaraan krisismong pangkasaysayan na magagamit hindi lamang sa
kasaysayan kundi sa iba pang akademikong larangan ng humanidades, agham panlipunan at
agham pangkalikasan.
KRITISISMONG PANLABAS AT PANLOOB
Kung ang pag-susuri ng datos ay ayon sa awtentisidad at kredibilidad nito, napakahalaga ang
pagdaan sa dalawang bahagi o hakbang ng kritisismong panlabas at panloob. Batay sa monograp
ni Navarro (2000), ang kritisimong panlabas ang kritisismo ng awtentisidad, kapanaliganan,
at katunayan samantalang ang kritisismong panloob ang kritisismo ng kredibilidad,
kapaniwalaan, at katotohanan.

May kinalaman ang kritisimong panlabas sa pagkilala kung awtentiko o hindi awtentiko; huwad
o hindi huwad; o tunay o hindi tunay ang datos.
Halimbawa: awtentiko ba ang isang bangang diumano ginamit ng mga sinaunang tao sa
kapuluang Pilipino? O kaya’y peke ba ang sinasabingdokumentong sinulat ni Antonio Pigafetta
tungkol sa kapuluang Pilipino noong ika- 16 na dantaon?
Sa kritisismong panlabas, mahalaga ang pagtatakda ng pinanggalingan at pagwawasto ng
datos o restitusyon.
Sa pagtatakda ng pinanggalingan, mahalagang maipakita ang kapanaliganan o saligan ng datos
ayon sa konteksto nito na isinasaalang-alang ang tatlong element ng kasaysayan na panahon,
lugar, at tao.
SALIKSIK: Gabay sa Pananaliksik sa Agham Panlipunan, Panitikan, at Sining.
Hernandez(1999) at Navarro (2000), mahalagang magkaroon ng impormasyon tungkol sa petsa,
kapaligiran at may-akda o maylikha ng datos. Tinitiyak kung kapanahon o hindi kapanahon o
kasabay o malayo sa mga pangyayari ang datos. Tinitiyak din ang kapaligiran ng datos batay sa
mga kaayusan at kayariang pangkabihasnan. Tinitiyak kung mula sa loob o labas ng kabihasnan
ang datos.

Tinitiyak din ang mga impormasyon tungkol sa pagkatao ng may-akda o maylikha ng datos
bilang pribado o opisyal/publiko. Kinakailangan ding maging tiyak kung ang pagkalap ng
impormasyon ng may akda o maylikha ay bilang saksi, mula sa saksi, o hindi saksi sa mga
kaganapan (conjuncture) o pangyayari (events) na nagtatakda ng pagiging primary, sekondarya, o
terserang datos nito.
KRITISISMONG PANLABAS:
PAGTATAKDA NG PINANGGALINGAN
 Sa nakasulat na datos, maaaring hanapin ang petsa, kapaligiran, at may-akda sa mismong
dokumento upang matiyak ang awtentisidad, kapaniligan, at katayuan nito. Kung luma na
ang nakasulat na datos gaya ng dokumentong sinulat diumano ni Pigafetta noong ika-16
na dantaon , maaring hanguin ang petsa, kapaligiran at may akda sa pamamagitan ng pag
aaral at pagsusuri sa papel at tinta ; estilo ng pagsusulat sa sulat - kamay ; kataga ,
pananalita at wikang ginamit ; at katangian , kaugalian at pangyayaring ibinubunyag ,
inilalarawan at tinutukoy sa mismong dokumento . Kinakailangan ang kasanayan sa mga
ganitong uri ng pag aaral at pagsusuri sa nakasulat na datos.
 Mas mahirap tiyakin ang petsa ,kapaligiran , at maylikha ng hindi nakasulat na datos
tulad ng bangang sinasabing ginamit ng mga sinaunang Pilipino.
 Kadalasang nangangailangan ng mga katulong na disiplina sa larangan ng agham
pangkalikasan lalo na sa siyensya’t teknolohiya upang maitakda ang pinanggalingan ng
hindi nakasulat na datos.

 Sa kaso ng sinaunang banga, makatutulong sa pagtatakda ng pinanggalingan ang mga

teknikang potassium-argon dating na maaring sumukat sa tanda ng mga labi mula apat
hanggang limang bilyong taon hanggang 50 libong taon bago ang kasalukuyan (BK) at
radio –carbon dating na maaari naming sumukat sa tanda ng mga labi hanggang 40 libong
taon BK.
 May ilang awtentiko , may saligan at tunay na datos na kinakailangang dumaan sa
restitusyon upang mapanumbalik sa orihinal . Dito, hinahanap ang mga pagkakamali
batay sa pangkalahatang konteksto ng datos na maaaring mapanumbalik at maiwasto .
 Mahalaga ang pagkakaroon ng” tala ng pagwawasto “ hinggil sa konteksto ng datos nang
hindi sinisira ang kabuuang kalikasan at katangian ng datos . Ginagawa ito para sa
kapakanan at kapakinabangan ng mga susunod na gagamit ng datos.
 Kinakailangan ang pagtatakda ng pinanggalingan at sa ilang pagkakataon , pati na ang
restitusyon upang matiyak na awtentiko may saligan , at tunay ang datos na buod ng
kritisismong panlabas.
 Kung may kinalaman ang kritisismong panlabas sa pagiging awtentiko o peke ng datos ,
may kinalaman naman ang kritisismong panloob sa isyu ng kredibilidad , pagiging
kapanipaniwala at pagkamakatotohanan ng datos.
 Kritisismong panloob , sinusuri ang mismong nilalaman ng datos upang tangkaing
mapalitaw ang kahulugan ng nito.kinakailangang mapalitaw ang kahulugan ng datos
ayon sa konteksto nito na nangangahulugan ng pagkagagap at pag –unawa sa” wika ng
datos “ .
 Sa kabuuan , mahalaga ang kritisismong panlabas at panloob hindi lamang sa pag aaral at
pagsusuri ng awtensidad ng datos kundi para din sa paggagap at pag unawa sa krebilidad
ng mga pagpapakahulugan sa datos.

Kritisismong Diakroniko at Sinkroniko

Kung ang pagsusuri ng datos ay batay sa naman sa kontekstuwalisasyon ng panahon nito,
napakahalaga ang paggamit ng kritisismong diakronko at sinkroniko. Ayon sa isa pang sinulat ni
Navarro (2010) , ang kritisismong diakroniko ang kritisismong tumatalontun sa magkakaugnay
na panahon samantalang ang kritisismong sinkroniko ang kritisismong naglalarawan sa
kalagayan at katangian ng isang partikular na panahon.
 Mahalaga rin sa panahon ang pagtukoy mula sa sangkaterbang pangyayari ng mga
makabuluhang bagtasang pangkasaysayan at ikutang pangyayari na tumutukoy
naman sa partikular na pangyayari na naglatag ng pagbabago sa harap ng mga
pagpapatuloy sa kasaysayan.
 Tumutukoy ang bagtasang pangkasaysayan sa pagsasanib ng magkakaiba ngunit
magkakaugnay na salik panlipunan na tila baga magkakapanabay na kumikilos at
tumatahak sa isang bagtasan. Samantala , tumutukoy naman ang ikutang pangyayari sa
mgs nskapagdala ng pagbabago sa isang yugto kauganay ng mga sumusunod na
pangyayari .
 Matutukoy na mga halimbawa ng bagtasang pangkasaysayan at ikutang pangyayari sa
kasaysayang Pilipino ang paglalayag ng mga Austronesyano sa Timog Silangang Asya
lalo na simula 5,000 BK paglulunsad ng himagsikang Pilipino noong 1896 at
pagtatagumpay sa kapangyarihang Bayan ( People Power) noong 1986.
 Napakaraming bagtasang pangkasaysayan at ikutang pangyayari masasabing ang mga
matutukoy na bagtasang pangkasaysayan at ikutang pangyayari ang batayan ng
pagpapanahon o piryodisasyon na tumutukoy naman sa pagbabalangkas ng kasaysayan
ayon sa magkakaiba ngunit magkakaugnay na yugtong pangkasaysayan , itinakda at
sinisimulan ang bawat yugto sa pamamagitan ng bagtasang pangkasaysayan at ikutang
pangyayari . Higit na mauunawaan ang mga yugtong pagkasaysayan ito kung lalapatan
ng kritisismong diakroniko ang pagsusuri ng datos.
 Tumutukoy ang kritisismong diakroniko sa kritisismong tumatalunton sa magkakaugnay
na panahon upang maipakita ang pangkasaysayang proseso ng pagbabago sa harap ng
pagpapatuloy mula sa isang panahon patungo sa mga pagsusuri, at pag-unawa sa
pagkakaugnay at pag-uugnay ng mga pangyayari sa agos ng kasaysayan Sa halimbawa ng
pagbubuo ng sambayanang Pilipino sa daloy ng panahon , maaaring siyasatin ang datos
kaugnay ng ibat-ibang yugtong pangkasaysayan na gaya ng ‘ Sinaunang Bayan( 250, 000
BK – 1565) “ Krisis at Pagbabagong – Anyo ng Bayan ( 1565- 1896) at “ Inang Bayan,
Bansa , Sambayanan ( 1896- Kasalukuyan) Itinakda at sinisimulan ang bawat yugto sa
pamamagitan ng bagtasang pangkasaysayan at ikutang pangyayari tulad ng Himagsikang
Pilipino noong 1896 na kaugnay ng pangkasaysayang proseso ng pagbubuo ng
sambayanang Pilipino.
 Sa kabuuan , mahalaga kapwa ang kritisismong diakroniko at sinkroniko sa pagsusuri ng
datos .sa paglalapat ng kritisismong diakroniko at sinkroniko sa datos , pinapahalagahan
ang pagkakaugnay at pag- uuganay ng ibat ibang panahon at paglalarawan ng kalagayan
at katangian ng mga partikular na panahon.
Samu’t Saring Kritisismong Pangkasaysayan
 Maliban sa kritisismong panloob at panlabas at kritisismong diakroniko at sinkroniko ,
may iba pang pamamaraan ng kritisismong pangkasaysayan kabilang ditto ang
Kritisismong tekstuwal , kontekstuwal , sabtekstuwal at intertekstuwal at kritisimong
teoretikal.
 kung ang pagsusuri ng datos ay ayon sa pagturing sa mga ito bilang pawing teksto ,
napakahalaga ng kritisismong tekstuwal , kontekstuwal , sabtekstuwal , at intertekstuwal .
Samantala , kung ang pagsusuri ng datos ay batay naman sa mga malawakang teorya ,
pilosopiya, at lapit na gaya ng sikolohiyang Pilipino , Pilinolohiya at pantayong pananaw
o kaya’y konstruksiyonismong panlipunan , feminism at Marxismo napakahalaga naman
ng kritisismong teoretikal.
 Sapagkat hindi ekslusibo sa kritisismong pangkasaysayan ang kritisismong tekstuwal ,
kontekstuwal , sabtekstuwal at intertekstuwal at kritisismong teoretikal , mas pag –
uukulan ng pansin ang mga kritisismong ito bilang bahagi ng kritisismong pampanitikan
at kritisismong pansining biswal.