Uri ng Panitikan

Sanaysay
Isa sa uri ng Panitikan ay ang Sanaysay. Ang sanaysay ay isang  sulating gawain na
kung saan ito’y kadalasang naglalaman ng mga pananaw, kuro-kuro, o opinyon ng
isang may akda ukol sa isang usapin. Sa pamamagitan ng sanaysay ay maipapahayag
ng may akda ang kanyang damdamin sa mga mambabasa nito. Ito rin ay isang uri ng
pakikipag-komunikasyon na ang ukol nito ay maipabatid ang inyong saloobin sa isang
paksa o isyu. Ang Ingles na salin nito ay essay. May dalawang uri ang isang sanaysay,
ang pormal at di-pormal. Ang pormal ay tumatalakay sa mga seryosong mga paksang
nagtataglay ng masusing pagsusuri ng may akda. Ito ay kadalasang nagbibigay ng
impormasyon ukol sa isang tao, hayop, bagay, lugar, o pangyayari. Ang halimbawa nito
ay ang pahayagang editoryal. Samantalang, ang di-pormal naman ay tumatalakay sa
mga paksang karaniwan, personal, at pang araw-araw na kasiya-siya or mapang-aliw
para sa mga mambabasa. Ito ay binigyan din ng mga bagay-bagay at karanasan ng
akda sa isang paksa kung saan maipakita niya ang kanyang personalidad na parang
nakikipag-usap siya sa isang kaibigan, o kapamilya. May tatlong bahagi ang isang
sanaysay, ito ang Panimula, Katawan at Wakas. Ito ang mga bumubuo sa isang
sanaysay upang maging epektibo ito. Ang panimula ay ang pinakamahalang bahagi ng
sanaysay, ditto nakasalalay kung ipagpapatuloy ng mambabasa ang kanyang
binabasang sulatin. Dapat makuha ng akda ang atensyon at damdamin ng
mambabasa. Ang Katawan nama’y naglalaman ng mga mahalagang puntos o ideya
ukol sa paksang pinili at sinulat ng may-akda. Dito rin natin malalaman ang buong
punto, dahil ditto ipinapaliwanag ng maayos at mabuti ang paksang pinag-uusapan o
binibigyang pansin. Ang pinakahuling parte o bahagi ay ang Wakas, Sa bahaging ito
isinasara ng akda ang paksang nagaganap sa gitna o katawan ng isinulat niya. Dito
nagbibigay ng konklusyon ang manunulat.
Mga Karunungang Bayan: Mga Unang Tula

Ang karunungan bayan ay isang sangay ng panitikan kung saan nagiging daan upang
maipahayag ang mga kaisipan na nakapapabilang sa bawat kultura ng bawat tribo. Ang
karunungan bayan ay may kahalagahan para sa katutubong tradisyon na magiging
gabay sa pagbasa at pagpapanitik sa anumang wikang naisulat dito, anong panahon,
sa pananaw ng isang Pilipino. Sa gayon ay napatibay ang pagpapahalaga sa mga
kultura't kabihasnan. Masasabi niyang mayroon siyang sariling tradition ng ibang pook
sa daigdig. Maikikintal din sa kanyang puso at isipan na nararapat na pagyamanin ang
magagandang kinagisnan at higit na pagbutihan ang kasalukuyang hinaharap. Ang
halimbawa ng karunungang bayan ay: Bugtong, Salawikain, Sawikain, Kawikaan,
Kasabihan at Palaisipan.
Ang Alamat
Ang alamat ay isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng
mga bagay-bagay sa daigdig. Mga kwento ng mga mahiwagang pangyayari na
nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao kaya’t walang nagmamay-ari o masasabing may
akda nito.Ang alamat ay kuwento na kathang isip lamang na kinasasangkutan
ng kababalaghan o ‘di pagkaraniwang pangyayari na naganap nuong unang panahon.
Ang alamat ay karaniwang tumatalakay sa mga katutubong kultura, kaugalian
o kapaligiran. Eto ay tumatalakay din sa mga katangiang maganda, tulad ng pagiging
matapat, matapang, matulungin, at sa mga katangiang hindi maganda tulad ng pagiging
mapaghiganti, masakim, o mapanumpa, Nguni’t sa banding huli ang kuwento ay
kinapupulutan ng aral para sa ikabubuti ng iba.Ang mga alamat ay nagkakaroon ng
iba’t-ibang bersiyon ayon na rin sa hangarin ng
sumulat o nagpalaganap ng ibang bersiyon ng alamat. Ilan sa mga halimbawa ng
alamat ay ang “Ang Alamat ng Talon Maria Kristina.”
Sinaunang Panitikan
Ang sinaunang panitikan ay mahalaga dahil ito ay integral na parte na ng kasaysayan at
kultura ng Pilipinas. Ito ay nagpapakita ng galing at abilidad ng mga sinaunang Pilipino
sa pagsulat. Nakakatulong din ito para maintindihan natin ng mas mabuti ang kultura at
kasaysayan ng ating bansa. Dahil sa sinaunang panitikan, nalalaman natin kung ano-
ano ang mga pangyayari sa sinaunang panahon, ang mga karanasan ng mga tao, at
maari itong gamitin bilang gabay ngayon. Ito rin ay nagbibigay ng kaalaman at
kasiyahan sa mga mambabasa. Bukod rito, nagpapakita rin ang sinaunang panitikan ng
mga tradisyon at kultura ng lugar kung saan nanggaling ang kwento. Halimbawa ng
mga sulating ito ay ang tinatawag na mga karunungang bayan. Ang mga sulat na ito ay
naipasa sa atin ng ating mga ninuno mula pa sa sinaunang mga panahon. Ito ay
makikita sa mga epiko, salawikain, bugtong, alamat, mito, at iba pa. Ang pagsulat
naman ng tula sa Tagalog na isinalin sa Kastila ay tinatawag na Makatang Ladino. Isa
ang panitkang Pilipino sa dahilan nang pagpapalaganap ng Kristiyanismo, dahil ito ay
ginamait ng mga Kastila bilang daan upang mapalaganap ito.

Elemento ng Panitikan

Ang mga elementong pampanitikan ay bahagi ng mga kagamitang pampanitikan. Ang

mga kagamitang pampanitikan ay ang magkakaibang istilo na ginagamit ng mga
manunulat sa kanilang paglikha upang maihatid ang mensahe na nais nilang maihatid
sa kanilang mga mambabasa. Ang mga elementong pampanitikan ay mahalaga para sa
piraso ng panitikan. Hindi ka maaaring bumuo ng isang kuwento nang wala sila. Ang
mga ito ang pundasyon kung saan nilikha ang isang gawa ng fiction. Ang mga
elementong pampanitikan ay mga pangunahing elemento sa isang kwento na lumilikha
ng isang kuwento. Halimbawa, balangkas, setting, paraan ng pagsasalaysay,
tagapagsalaysay, protagonista, antagonist, tema, mood, atbp. Ang isang manunulat ay
hindi maaaring lumikha ng isang piraso ng pagsulat nang walang mga pangunahing
elementong ito. Elemento ng Panitikan:

Pabula, Parabula at Anekdota

Ang Pabula ay isang kwento kung saan ang mga hayop ay gumaganap ng mga tauhan
sa kwento. Kung titignan natin, pambata lamang ang mga kwentong ito. Subalit, may
mga mahahalgang mensahe na ipinapahiwatig ang isang pabula. Isa sa mga rason
kung bakit mahalaga ang mga kwentong ito ay dahil pinapakita nito ang kultura ng
Pilipinas. Bukod rito, ang mga kwento ay nagbibigay ng aral pwede nating gamitin pang
habang buhay. Kahit na mga hayop ang tauhan sa mga pabula, ang mga pangyayari
ang masasalamin natin sa toong pangyayari sa buhay. Kadalasan, may mga kontrabida
tayong makikita sa pabula. Gayunman, dapat nating iwasan ang mga ginagawa nila at
sundin ang mga magandang asal na pinapakita ng bida. Heto ang mga halimbawa ng
mga pabula: Ang Agila at ang Maya, Ang Aso at Uwak, Daga at Leon, Pabula ng
Kabayo at Kalabaw, Ang Madaldal na Pagong., Si Matsing At Si Pagong at marami
pang iba… Ang isa pang rason kung bakit mahalaga ang pabula ay dahil may gana ang
kabataan na makinig sa ganitong klaseng kwento. Katulad laman ng sinabi ni Rizal na
ang Kabataan ay Pag asa ng bayan. Kapag na gawang mapa enjoy sa pagbasa ang
mga bata, lalaki itong may pagmamahal sa mga libro at sa pag-aaral. Ang parabula ay
gumagamit ng pagtutulad at metapora upang bigyan ng diin ang kahulugan. Ito ay
madalas na hango sa Banal na Kasulatan at kuwentong umaakay sa tao sa matuwid na
landas ng buhay. Ang mga detalye at mga tauhan ay hindi nagbibigay ng malalim na
kahulugan; ang binibigyan ng dim ay aral sa kuwento. Ano ang pinagkaiba ng Parabula
at Pabula? Di tulad ng pabula, ang parabula ay gumagamit ng tao bilang mga tauhan.
Kung ito’y gumagamit ng hayop, sila’y nananatili sa kani-kanilang kaanyuan.
Samantalang, Ang Anekdota ay isang maikling salaysay ng natatangi at kawili-wiling
pangyayari, karaniwan sa búhay ng kilalá o dakilang tao, at maaaring tunay na nangyari
o hindi. Ang pangunahing layon ng isang anekdota ay ang makapaghatid ng isang
magandang karanasan na kapupulutan ng aral. Ito’y magagawa lamang kung ang
karanasan o ang pangyayari ay makatotohanan. Ang isang anekdota ay isang maikling
akda. Bunga nito, dapat pagsikapan na ang mga pangungusap lalung-lalo na ang
pambungad na pangungusap ay maging kapanapanabik. Ang isang magandang simula
ay magbibigay ng pagganyak sa mga mambabasa at mahihilig upang ipagpatuloy ang
kanilang pagbasa ng anekdota. Ang isang anekdota ay may isang paksang tinatalakay.
Ito ay dapat bigyang kahulugan sa pagsulat ng anekdota. Lahat ng mga pangyayari ay
dapat magbigay ng kahulugan sa ideyang nais ipadama. Ang isang magandang
anekdota ay nagdudulot ng ganap na pagkakaunawa sa kaisipang nais nitong ihatid sa
mga mambabasa. Di-dapat mag-iwan ito ng anumang bahid ng pag-aalinlangan na may
mga susunod pang mangyayari.

Kwentong bayan- Folk Narrative

Isa sa mahahalagang bahagi ng kulturang Pilipino ang mga kuwentong-bayan, alamat
at mito. Ito ay bahagi ng ating panitikang salindila o lipat-dila (ibig sabihin ay
naikukuwento lamang nang pasalita) na lumaganap bago pa man dumating ang mga
mananakop sa ating bansa. Ang Kuwentong- bayan, alamat at mito ay halos may
kaugnayan sa isa’t isa. Halos pareho lamang ang kanilang paksa sa karaniwan ay
tumatalakay sa kalikasan,pamahiin, relihiyon, paniniwala, at kultura ng isang partikular
na pangkat o lugar. Nababanggit din sa mga akdang ito ang heograpiya, uri ng
pamumuhay, at katangian ng mga mamamayan kung saang pangkat o lugar ito
nagmula. Halos lahat ng kuwentong ito ay nilikha o isinalysay upang makapagbigay ng
gintong aral na magagamit sa tunay na buhay. Ang Kuwentong-bayan, gaya ng
“Pakikipagsapalaran ni Juan Tamad” ay isang maikling kuwento tungkol sa isang
tauhang naninirahan at nagtataglay ng katangian, katutubong kulay, o kultura sa isang
partikular na lugar o pangkat. Samantalang ang mito o myth ay karaniwang tumatalakay
sa mga kuwentong may kinalaman sa mga diyos, diyosa, bathala, diwata,at mga
kakaibang nilalang na may kapangyarihan.
Kasabihan, Kawikaan, at Salawikain
Ang kasabihan ay pahayag na nagbibibigay ng payo o nagsasaad ng katotohanan kung
saan ang mga salitang ginagamit ay payak at madaling maintindihan. Nakagawian na
ng mga Pilipino na maghayag ng kanilang mga pilosopiya sa buhay, mga karanasan, at
mga bunga ng kanilang pagmamasid-masid, sa pamamagitan ng mga salawikaing may
tugma at mga kasabihan. Samantala, ang kawikaan naman ay sa Ingles ay tinatawag
na “proverbs”. Ito ay grupo ng mga salita na naglalayong magbigay gabay sa mga tao
na maari nilang gamitin sa kanilang buhay. Ito’y nagsasabi na dapat iwasan ang
pagtatalo upang hindi tayo mapahamak at madapuan ng gulo. At kapag nabasa ka na
ay baka mahirap na itong patuyuin, na sa diwa ay magiging matindi ang pag-aaway
kapag napukaw sa galit ang isa’t isa. At, ang salawikain ay mga pangungusap na maiiksi
lamang ngunit punong-puno ng kahulugan. May layunin din itong magbigay patnubay
sa ating pang-araw-araw na pamumuhay. Sumasalamin din ito sa kultura at tradisyon
nating mga Pilipino. Ilan sa mga tanyag na halimbawa ay ang “Ang tunay na kaibigan
Nakikilala sa kagipitan.” Ang ibig sabihin nito ay ang tunay na kaibigan ay kilala ka pa
rin at hindi ka iiwan kahit ikaw ay nasa matinding pangangailangan. Handa pa rin siyang
magbigay ng tulong at magmalasakit sa iyo. At, ang “ Kung may tiyaga, may nilaga” na
ang sabihin nito ay kapag ang isang tao ay may paninindigan at pagsasakripisyo para
sa sarili at at pamilya ay makakatanggap ng maraming biyaya at magandang
kinabukasan.
Bugtong, Palaisipan, Tulang Pasalaysay

Ang bugtong ay isa sa mga usong libangan ng mga bata noon hanggang ngayon. Ito ay
mga pangungusap na palaisipan at may nakatagong kahulugan, ito rin ay uri ng
palaisipan na nasa anyong patula. Samantalang ang palaisipan o logic ay kilala rin
bilang bugtong, pahulaan, o patuturan, ito ay isang tanong o pangungusap na may iba o
nakatagong kahulugan na kailangang lutasin o hulaan. Ito ay payak at simple na
umaasa lamang sa patudyong gamit ng tanong at sagot. ng dalawang ito ay parte ng
ating kultura at tradisyon. Kaya naman, matatawag sila na mga karunungang bayan.
Pero, kahit may mga pagkakaparehas sila sa ganitong konteksto, marami pa rin itong
pagkakaiba sa isa’t-isa. Ang isang awiting bayan ay isang tradisyunal na awitin o kanta.
Dahil mayroong iba’t-ibang isla sa Pilipinas, iba-iba rin ang mga kantang ito depende sa
kultura at dayalekto ng isang partikular na lugar. Halimbawa nito ay ang Oalay Manoc
con Taraz na awiting-bayan sa Pangasinan. Samantala, ang bulong naman ay
karaniwang binibigkas at hindi kinakanta. Ito’y pabulong o sinasabi at kabilang sa mga
halimbawa ng matandang orasyon ng mga sinaunang Pilipino. Ito rin ay sinasabing
kauna-unahang tula sa ating bansa. Ang halimwaba nito ay “Tabi po Tabi po,
makikiraan po.”Sa Ingles, ang salitang ito at tinatawag na murmur. Subalit, mas malaki
ang parte nito sa kasaysayan ng Pilipinas dahil naging parte ito ng mga orasyon ng
mga Pilipino noon. Ang tulang pasalaysay naman ay uri ng tula na nagsasaad ng
kuwento. Ito’y kadalasang ginagamitan ng boses ng tagapagsalaysay at ng mga
tauhan; at ang buong istorya ay nasusulat sa may sukat na taludtod. Hindi kailangang
mayroong huwarang pang-ritmo ang tulang pasalaysay. Tinatawag namang “macro-
epic” ang isang epiko kung ito ay sobrang haba at maaring umabot o humigit pa sa
isang-daang araw ang pagkukwento nito. Ang macro-epic ay naglalaman ng “micro-
epic” o isang parte o bahagi kwento na maaring ihiwalay at makabuo ng isa pang bukod
na kwento.
Mga Awiting Bayan

Ang mga awiting bayan ay mga sinaunang awitin ng ating mga ninunong Pilipino. Bago
paman tayo sinakop ng mga Kastila, ang Pilipinas ay mayroon ng pansariling kultura at
tradisyon katulad lamang ng pagkanta ng mga awiting bayan. Kadalasang binubuo
ng labing-dalawang pantig sa bawat taludtod ang mga awiting bayan. Bukod dito, sila
rin ay nasa anyong patula. Heto ang mga uri ng awiting bayan: Balitaw, Kumintang o
Tagumpay, Kundiman, Kutang-kutang, Dalit o Imno, Diona, Dung-aw, Maluway, Oyayi,
Sambotani, Suliranin, Talindaw, Tigpasin. Ito naman ang mga katangian ng isang
awiting bayan, Balítaw, ang awiting bayan na ito ay isang tradisyunal na ginagawa ng
mga Cebuano. Ito ay pinaghalong awit, sayaw, at sagutan sa pagitan  ng isang babae
at lalaki. Kumintang o tagumpa, ito ay isang awiting bayan na tumatalakay
sa pakikidigma. Kundiman, ito ay isa sa pinaka tanyag ay awiting bayan na tumatalakay
sa pag–ibig. Sa sinaunang panahon, ito ay ginagamit ng mga lalaki para suyuin ang
mga babae na kanilang gusto. Kutang-kutang ay isang uri ng awit sa lansangan. Ang
isang halimbawa nito ay Paru-Parong Bukid.