Maliyet Denetimi

Ders İçerikleri

İçerik Sorumlusu:

Doç. Dr. Batuhan GÜVEMLİ

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Edirne-2013

TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’nden
Öğrencilerimize Önemli Uyarı
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

1- Bu ders içeriği Üniversitemiz Uzaktan Eğitim Öğrenme Yönetim Sisteminden (ekampüs-LMS) yayınlanan
materyallerden oluşmaktadır.
2- Ders içerikleri Uzaktan Eğitim Öğrenme Yönetim Sistemimizde Ders Bilgileri altında verilen
kaynaklardan derlenen ders notlarıdır.
3- Öğrencilerimize Uzaktan Eğitim Öğrenme Yönetim Sisteminde (ekampüs-LMS) ders içeriklerinin
dışında, animasyon, uygulama videoları, örnek programlar vb gibi görsel ve uygulamaya yönelik ders
materyalleri de verilmektedir, pdf formatındaki içerik bunları kapsamaz.
4- Öğrencilerimizin sınavlarda sadece pdf formatında verilen ders içeriklerinden sorumlu olmadıkları ve
herhangi bir bilgi karmaşasında Eğitim Öğrenme Yönetim Sisteminden (ekampüs-LMS) yayınlanan ders
içeriğini baz almaları önemle rica olunur.

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları

Trakya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin

bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da

bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz,
basılamaz ve dağıtılamaz.

All rights reserved

No part of this course content may be reproduced
or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic,
photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Copyright © 2013 by Trakya University

 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

2. HAFTA – MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI

Bu hafta maliyet muhasebesi ile ilgili maliyetlerin sınıflandırılması konusu ele

alınacaktır. Maliyet denetimi konusunun içeriğine girmeden önce maliyetlerin işletmelerde
nasıl sınıflandırıldığının ayrıntılı olarak bilinmesi gerekmektedir.

Giderler; türlerine/çeşitlerine, işletme fonksiyonlarına, mamullere yüklenmelerine,

faaliyet hacmiyle olan ilişkilerine, kontrol edilebilirlik özelliklerine, fiili olup olmamalarına
göre değişik açılardan sınıflandırılabilirler.

1.1. Türlerine Göre Giderler

Tek Düzen Hesap Planı’nda aşağıdaki sınıflandırma biçimi esas alınmıştır.
 İlk Madde Malzeme Giderleri,
 İşçilik Ücret ve Giderleri,
 Memur Ücret ve Giderleri,
 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler,
 Vergi, Resim ve Harçlar,
 Amortisman ve Tükenme Payları,
 Finansman Giderleri,
 (Diğer) Çeşitli Giderler.

1.1.1. İlk Madde Malzeme Giderleri

İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için tüketilen her türlü madde ve malzeme giderlerini
kapsar.

İlk madde sadece üretim faaliyetleri ile ilgili maliyet türü iken malzeme hem üretim hem de
diğer işletme faaliyetleri için söz konusu olabilir.

 İlk madde – hammadde,

 Yardımcı madde
 İşletme malzemesi
 Ambalaj malzemesi
 Yedek parça
 Büro tüketim malzemesi
 Temizlik malzemesi
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

1.1.2. İşçi Ücret ve Giderleri

İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan işçiler adına tahakkuk ettirilen ücretler ve
bunlarla ilgili her türlü giderler.

 Brüt ücret,
 Prim
 İkramiye
 Sosyal sigorta işveren payı
 Kıdem tazminatı
 Sosyal Yardımlar
 Eğitim ve staj giderleri
 Yolluklar

1.1.3. Memur Ücret ve Giderleri

İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan aylıklı yönetici, memur ve büro çalışanları
vb. personel adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderler.

İşçi ücret ve giderleri altında gösterilen tüm gider türleri burada da geçerlidir.

1.1.4. Dışarıdan Sağlanan Hizmetler

İşletme faaliyetlerini yürütmek için dışarıdan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler için
yapılan giderleri içerir.

 Haberleşme,
 Tamir, bakım, onarım
 Danışmanlık
 Temizlik hizmetleri
 Nakliye
 Elektrik, su, doğalgaz.

1.1.5. Vergi, Resim ve Harçlar

İşletme varlığı veya faaliyetleri ile ilgili vergi, resim ve harçlardır.

 Emlak vergisi,
 Motorlu taşıtlar vergisi
 Taşıt alım vergisi
 Damga vergisi vb.
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

1.2. Fonksiyonlarına Göre Giderler

Tek Düzen Hesap Planı’nda fonksiyonlarına göre giderler aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

 Tedarik (Satın – Alma) fonksiyonu,

 Üretim fonksiyonu
 AR-GE fonksiyonu
 Pazarlama, satış, dağıtım fonksiyonu
 Genel yönetim fonksiyonu
 Finansman fonksiyonu.

1.2.1. Tedarik (Satın Alma) Giderleri

Makina ve hammadde gibi varlıkların alınması sırasında komisyon, montaj, taşıma, hamaliye,
sigorta gibi satın alma ile ilgili giderlerden oluşmaktadır.

Bu giderler, satın alınan varlığın maliyetine dahil edilirler.

1.2.2. Üretim Giderleri

Hammaddenin mamule dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi için katlanılması

zorunlu giderler ve bunlardan kaynaklanan maliyetlerdir.

 Direkt işçilik
 Direkt malzeme
 Genel üretim maliyetleri

1.2.3. AR-GE Giderleri

Araştırma geliştirme fonksiyonunun yerine getirilmesi için yapılan; işçi ve personel ücret ve
giderleri, malzeme, vergi, amortisman ve diğer giderlerden oluşur.

Yeni mamuller, hizmetler, süreçler ile ilgili fikirlerin üretilmesi ve uygulanması ilgili olarak
katlanılırlar.

1.2.4. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri

Talep yaratılması, sipariş alınması ve malın müşteriye ulaştırılıp teslim edilmesi için katlanılan
maliyetlerdir.

 Reklam giderleri
 Satış personeli maaşları
 Satış nakliye giderleri
 Amortisman giderleri
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

 Kırtasiye giderleri

1.3. Maliyetlerin Mamullere Yüklenme Şekline Göre Giderler

Mamul maliyetlerini hesaplamada sağladığı kolaylık bakımından büyük önem taşıyan giderler
aşağıda açıklanmaktadır.

 Direkt maliyet
 Dolaylı maliyet.

1.3.1. Direkt Maliyetler

Mamul maliyetine doğrudan yüklenebilen maliyetlerdir.

 Direkt madde malzeme

 Direkt işçilik
 Özel maliyetler.

Direkt madde malzeme ve direkt işçilik, mamulü meydana getirmek için harcanan,
mamul bünyesi içerisine giren veya ne kadar harcandığı doğrudan doğruya saptanabilen
maliyetlerdir.

Özel maliyetler, özel bir sipariş için harcanan model ve kalıp maliyetleri gibi
maliyetlerdir.

1.3.2. Dolaylı Maliyetler

Direkt maliyetlerin dışında kalan tüm maliyetler dolaylı maliyetlerdir.

Yapıldıkları yer bakımından dolaylı sayılan, tamirhane veya kazan dairesi gibi yardımcı teknik
yerlerde katlanılan maliyetler ile idari servislerin maliyetleridir.

Kimi maliyetler imalat safhalarında yapılmalarına ve imalat ile ilişkili olmalarına karşılık, nitelik
ve mamuller ile ilişkilendirilme olanakları bakımından mamullere doğrudan yüklenemezler.

 Ustabaşı ücreti
 Dikiş ipliği vb.
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

1.4. Maliyetlerin Faaliyet (Üretim) Hacmine Göre Giderler

Planlama ve kontrol açısından aşağıdaki ayrımın önemli bulunmaktadır.

 Sabit maliyet
 Değişken maliyet
 Karma maliyet

1.4.1. Sabit Maliyetler

Belirli bir hesap dönemi içerisinde faaliyet hacminin azalıp çoğalmasına karşın tutarı aynı
kalan maliyetlere denir.

Temel alınan hesap dönemi kısaldıkça, maliyetlerin daha büyük bir bölümü sabit maliyet
niteliği kazanabilir.

Temel alınan hesap dönemi uzadıkça, daha önce sabit sayılan bazı maliyetler kısmen değişken
duruma gelebilir.

1.4.2. Değişken Maliyetler

Üretim hacmi, satış hacmi veya başka bir faaliyet ölçüsü ile aynı yönde değişen maliyetlere
denir.

Doğrusal Değişken Maliyet Birim Başına Doğrusal Maliyet

Değişken maliyetler davranışlarına göre birkaç şekilde karşımıza çıkarlar.

 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

Doğrusal maliyetler üretim miktarı ne olursa olsun, bir mamul birimi için hep aynı nicelikte
kalan maliyetlerdir. Direk madde malzeme, doğrusal değişken maliyetler grubunun bir üyesidir.
iderlerin Sınıflandırılması
1.4.3. Karma Maliyetler

Sabit ve değişken maliyet unsurlarını aynı anda içeren maliyetlerdir.

aynı anda içeren

ır olduğu noktada
an, üretim arttıkça

elektrik maliyetleri,
lmanın karşılığında
maliyetlerin yanı
n artmasıyla artan Yarı Değişken Maliyetler
Yarı değişken maliyetler
değişen maliyetlere
Yarı Değişken Maliyet; faaliyet hacminin sıfır olduğu noktada pozitif bir değeri olan, üretim
arttıkça artan maliyetlerdir.

 Tamir, bakım maliyetleri

erin/Giderlerin Sınıflandırılması
TEK485 Maliyet Muhasebesi  Dr.Elektrik
Prof. maliyetleri
Emel ÖNDER 24
 Telefon maliyetleri vb.
klı) Maliyet
en küçük üretim
birinin başlangıcında
kat o üretim aralığında
basamaklı yarı sabit

rin basamaklı olarak

etim faktörünün
lgilidir.
üretimde tam gereken
mak zordur. Bir işçi
fazla üretim yapamaz
eltmek için ikinci bir
gerekir. Böylece 0-5
reti, 20TL/saat ise , 6-
lığında 40 TL/saat
Yarıbasamaklı
Dar Sabit (Basamaklı) Maliyetler
yarı sabit maliyetler

Yarı Sabit (Basamaklı) Maliyet; 26

Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER birbirini izleyen küçük üretim aralıklarının her birinin
başlangıcında artış gösteren, fakat o üretim aralığında sabit kalan dar basamaklı yarı sabit
maliyetlerdir.

Değişken giderlerin basamaklı olarak artması üretim unsurlarının bölünmezliği ile ilgilidir.

Bir örnekle açıklayalım. Bir işçi günde 6 saatten daha fazla çalışamaz, üretim yapamaz ise,
üretimi yükseltmek için ikinci bir işçiyi işe almak gerekecektir. 0-6 birimde işçilik ücreti 25TL/saat ise,
6-12 üretim aralığında 50TL/saat olacaktır.
 T.Ü. Muhasebe Denetim Tezsiz Yüksek Lisans (Uzaktan Eğitim) H-02

1.5. Kontrol, Planlama Kararları ile İlişkilerine Göre Giderler

1.5.1. Standart Maliyet – Bütçelenmiş Maliyet

Standart maliyet, gerçekçi bir verimlilik düzeyinde katlanılması gereken birim başına direkt
madde, direkt işçilik ve genel üretim maliyetlerinin toplamıdır.

Standart maliyet, belli bir üretim hacmi için öngörülen toplam maliyettir.

1.5.2. Kontrol Edilebilir Maliyet – Kontrol Edilemeyen Maliyet

Bir sorumluluk merkezinin yöneticisinin kararlarından etkilenebilen maliyet kontrol edilebilir

maliyet olarak adlandırılır.

Sorumluluk merkezi yöneticisinin iradesi dışında oluşan maliyet kontrol edilemeyen maliyet
olarak adlandırılır.

Kontrol edilebilir maliyet: Hammaddeler ve çeşitli malzeme maliyetleridir.

Kontrol edilemeyen maliyet: Bina vergisinin üretim maliyetine düşen payıdır.

1.5.3. Fırsat Maliyeti

Belli bir alternatifin seçilmesi nedeniyle seçilmemiş olan en iyi alternatifin mahrum kalınan
net yararı, seçilmiş olan alternatifin fırsat maliyeti olarak adlandırılır.

Fırsat maliyeti: Fabrika ek binasının depo olarak kullanma veya kiraya verme
alternatiflerinden, ilki tercih edildiğinde, binayı kullanmanın fırsat maliyeti, mahrum kalınan kira
geliridir.

1.5.4. Ek Maliyet – Marjinal Maliyet

Ek maliyet, iki alternatif hareket tarzının maliyetleri arasındaki farktır.

Ek maliyet: A makinasının yıllık bakım maliyeti 4.000 TL, B makinasının 3.500 TL ise, A
makinasının ek bakım maliyeti 500 TL, B makinasının ek bakım maliyeti – 500 TL’dir.

Marjinal maliyet, üretimdeki bir birimlik artışın neden olduğu ek maliyettir.

Marjinal maliyet: Üretim 1.000 birimden 1001 birime çıktığında maliyet 2 TL’den 2,2 TL’ye
yükseliyorsa, marjinal maliyet 0,2 TL’dir.