KABANATA IV

Narrator: Sariwa pa sa alaala ni Tandang selo ang pagkalinga niya kay Basilio bagama’t pumuti na
ang kanyang buhok. Gumanda na ang kanilang pamumuhay kaya’t hindi na siya
nangangahoy tulad ng dati; bagkus ay abala naman siya sa paggawa ng walis.

(Tandang Selo & Kabesang Tales)

Kabesang Tales: (sigh) Itay, dahil sa aking pagsisikap ay malapit na nating maabot ang ating mga
pangrap… haay! Sa wakes!

Tandang Selo: tama ka anak… kung may tiyaga may nilaga, ika nga magpapatuloy ka lang sa
iyong adhikain at huwag sumuko…

Kabesang Tales: (naging malungkot) sayang nga lang at wala na ang aking mag-ina upang
sakisihan ang natatamasa nating tagumpay…

Tandang Selo: (tatapikin si K.Tales sa balikat) Hay, anak… huwag mo masyadong isipin ang
pagkamatay ni Lucia at ng iyong asawa, ang mahalaga ay nandito pa kami nila Tano at Juli
para sa iyo.

Kabesang Tales: (tatango) Maraming salamat ama.. (biglang may maalala) Siya nga pala may
dumating kaninang mga Relihiyoso at sinabi na pagmamay-ari daw nila ang lupain na ito..

Tandang Selo: Ganun ba? Ano naman ang napagkasunduan ninyo?

Kabesang Tales: Napagkasunduan naming magbabayad ako ng dalawampung piso o tatlumpung

piso taun-taon bilang upa natin sa kanilang lupain… Haay! Naku! ( malulungkot uli &
disappointed)

Tandang Selo: pagpasensiyahan mo na lang, dahil kung kakalabanin mo sila sa korte ay malaki
ang magagastos mo. Isipin mo na lang na natalo sa sugal ang tatlumpung piso mo o kaya ay
nahulog sa tubig at nalulon ng buwaya.

Pagkalipas ng isang taon…

Kabesang Tales: (galit & inis) Argh! Sumusobra na talaga ang mga prayleng yan!..

(papasok si Tandang Selo & Juli)

Tandang Selo: O! Anak, bakit?.. anong nangyari?

Kabesang Tales: (galit & inis) Paano, yang mga prayleng iyan nais nila akong pagbayarin ng
Limampung piso taun-taon imbis na tatlumpung piso na siyang napagkasunduan… sumosobra na
talaga sila!

Tandang Selo: Magpasensiya ka pa! Isipin mo na lang na dumating ang mga kamag-anak ng
buwaya. (tapik sa shoulders ni K. Tales)
Juli: (malungkot) Ngunit paano na ako makakapag-aral sa Maynila? Kailan ako magkakaroon ng
magandang damit?

Tandang Selo: hayaan mo, sa susunod na taon ay makakapagsuot ka na rin ng mahahabang

bestida at makakapagaral sa Maynila tulad ng ibang kababaihan. (Juli nods)

Narrator: ngunit dumating ang taong iyon ngunit wala pa ring nangyayari sa pangako kay Juli. Lalo
pang tumaas ang buwis sa lupa ni Tales kaya’t napakamot na lamang siya ng ulo.

Kabesang Tales: Hindi maari!.. kailangan gumawa ako ng paraan, hindi sapat na magkamot
lamang ako ng ulo.. ngunit paano ko mababayaran ang dalawangdaang piso na hinihingi nila sa
akin? (pailing-iling)

(papasok si tandang selo)

Tandang Selo: anak, gaya ng magpasensya ka hangga’t kaya mo… huwag kang sumuko ng basta-
basta.

Kabesang Tales: (malungkot) Pero itay, kukunin nila lahat ng meron tayo kapag hindi ako
nakapagbayad… at ayokong masayang lang ang pinaghirapan natin sa loob ng ilang taon…

Tandang Selo: Ano na ang balak mong gawin?

Kabesang Tales: (galit at inis) Magrerebelde ako!… hindi ako magbabayad ng kahit isang sentimo
at isusuko ko lamang ang lupaing ito sa sinumang magdidilig ng sarili niyang dugo rito!
Tandang Selo: (nagmamakaawa & nagaalala) ANAK! Maghunos dili ka! Iyan huwag na huwag
mong gagawin… tandaan mo na ang sinumang nanalo sa korte ay naiiwang hubad.
Kabesang Tales: (galit) ipinanganak tayong walang saplot sa katawan, itay. At kapag tayo’y
namatay, babalik tayo sa pagiging abo.
Narrator: Hindi pa rin nagbabayad si kabesang Tales at ipinaglaban ang karapatan niya sa lupain.
Nakasalalay ang kinabukasan ng kanyang pamilya sa kasong kanyang ipinaglalaban.
Kabesang Tales: Kung araw-araw ay maglilimos ako sa isang pulubi upang hindi niya ako
gambalain, sinong magsasabi sa akin na patuloy kong limusan ang pulubi gayin inaabuso na niya
ang aking kabaitan?
Narrator: Walang sinuman ang makaimpluwensiya kay Tales na umatras sa laban. Maging ang
Gobernador ay kinausap siya upang takutin ngunit hindi siya natinag nito.

Tandang Selo: (nag-aalala) Anak.. hindi ka ba nababahala sa sitwasyon mo? Maging ang
gobernador ay kianausap ka na ngunit hindi ka pa rin natakot o nagpaapekto man lang.

Kabesang Tales: (galit & pailing-iling) HMF! Walang sinuman ang makapipigil sa akin.. hindi ko
isusuko ang lupain iyon, maliban lamang kung may hihigit sa sakripisyo ko sa pagpapalago ng
lupaing iyon.
Narrator: Natalo si kabesang Tales laban sa mga prayle ngunit umapela siya sa laban ditto. Dinala
niya ang kanyang baril at nagpatrulya sa paligid ng lupain.

(tano kinuha ng militar)

Tano: (umiiyak & hinihila ng mga militar) Itay, Tulungan niyo po ako!
Juli: TANO! (iiyak & titingin kay k. Tales) Itay, anong gagawin natin?
Kabesang Tales: (naiiyak na pero pinipigilan) Hindi ko alam.. kailangan kong magbayad sa mga
abogado.. kapag nanalo ako sa kaso, alam ko kung paano siya mababawi muli at kapag natalo ako,
hindi ko rin naman siya kakailanganin pa.
Narrator: Marami na ang nangyari paglipas ng ilang buwan. Pinaghinalaan ding mamamatay tao si
Kabesang Tales dahil sa pagdadala niya ng baril. Dahil dito ay ipinag-utos ng Kapitan-Heneral na
ipagbawal ang pagdadala ng baril at kukumpiskahin ang mga ito sa sinumang magtangkang
lumabag sa kautusan. Isinuko naman ni Tales ang kanyang baril ngunit nagdala pa rin ng itak.
(Tandang selo & Tales)
Tandang Selo: haay naku anak.. ano ang laban ng itak sa mga armas ng tulisan?
K. Tales: Kailangan kong protektahan ang lupang binungkal ko at bawat tubo na makiktang
umusbong sa lupain na iyon ay katumbas ng buti ng asawa ko.
Narrator: Isang araw ay nahuli si Tales ng mga tulisan at natalo siya laban sa mga ito.
(Juli & Tandang Selo naguusap)
Juli: (nangangamba) Ano na po ang gagawin natin lolo? Natatakot po ako para kay itay?
Tandang Selo: Sa tingin ko ay kailangan nating manghingi ng tulong sa gobernadorsilyo, sa
hukom, sa eskribador at sa tinyente ng guardia civil kung maari… Ibenta mo ang mga natitira
sa’yo… sadyang napakalupit ng tadhana para sa atin.

Juli: Paano kung hindi pa sapat ito upang ipang bayad sa mga tulisan? Maari ng matapos ang
palugit nila sa atin na 2 araw. Kung hindi ay pupugutan nila si Itay (naiiyak)

Tandang Selo: Hayaan mo, iha... Huwag kang mawalan ng pag-asa (iko-comfort si Juli)

Narrator: marami ang tumulong sa mag-lolo. Kabilang dito ay si Hermana Bali.

[Hermana Bali + Juli usap w/ other kapit bahays]

Hermana Bali: Sa tingin ko Juli, isangla mo na lang ang inyong bahay sa halagang dalawang daan
limampung piso at bayaran mo na lamang ito kapag nanalo sa kaso.

Juli: Ngunit hindi ko po ito maaring gawin... ito na lamang po ang natitirang pag-aari namin.

[pasok si Hermana Penchang]

Hermana Penchang: Nabalitaan ko ang inyong sinapit...papautangin kita sa isang kundisyon.

Juli: Maraming salamat po...kahit ano gagawin ko para sa aking ama.

Hermana Penchang: Manilbihan ka bilang katulong sa akin.

Juli: Po?! (teary eyed) s-sige po... pumapayag na po ako.

Hermana Penchang: Magaling! Bukas ng umaga ay magsimula ka na... maliwanag ba?!

Juli: Opo... Maraming salamat po (malungkot)

Narrator: Di nagtagal ay nalaman ito ni Tandang Selo at lubha niya itong ikinalungkot. Maging si
Juli ay nalungkot sa sinapit ng kanyang pamilya. Lalo na at bukas na ang dating ni Basilio galing
Maynila.

Juli: Hindi ko na maaring mahalin si Basilio... dahil malalaman niyang hinayaan kong magdusa
kaysa ibenta ang laket niya... Paalam mahal ko

~KATAPUSAN NG KABANATA IV~

Kabanata V (Noche Buena ng isang kutsero)

Narrator: Narating ni Basilio ang bayan ng San Diego kung saan ginaganap ang prusisyon para sa
pagdiriwang ng gabi ng kapaskuhan ngunit...

Guardia Civil: Nasaan ang iyong sedula?

Kutsero: Po???.. Naku, mukhang naiwanan ko yata iyon.. Pasensya na po Señor.

Guardia Civil: Anong pasensya?! Hindi Maari ito!... Bumaba ka sa iyong karwahe (GALIT)

Kutsero: Maawa na po kayo Señor, Hindi kopo sinasadyang maiwanan ang aking sedula.

Guardia Civil: Sa kampo ka na mag-paliwanag!

Narrator: Matapis ang pangyayaring iyon ay naantalang muli ang kanilang paglalakbay ng
magsimula na annng prusisyon.

Kutsero: (sign of the cross) Ama namin.. Señor, tuwing panahon ng mga santo ay siguradong
walang guardia civil. Hindi mabubuhay ng matagal ang mga iyan kung may mamalo ng dulo ng
baril.

Narrator: Pagkatapos ng imahen ni Matusalem ay sumunod ang tatlong Mago na sakay ng maliliit
na kabayong sumasayaw.

Kutsero: wala ngang kahit isang guardia civil noon, kundi yang itim na nasa gitna ng dalawang
Español ay tiyak mapupunta sa piitan… hay! Alam ba ninyo Señor kung ang kanyang kanang paa ay
malaya na ngayon?
Basilio: Huh?! Kanang paa? Kanino?

Kutsero: Sa hari po..

Basilio: Sinong hari?

Kutsero: Ang ating hari, ang hari ng mga indiyo

[ napangiti si Basiilio, nag buntong hininga ang kutsero then kwento about the history of Bernardo
Carpio]

Kutsero: Kapag nakalaya na ang kanyang kanang paa, ibibigay ko sa kanya ang aking kabayo.
Maninilbihan at mamatay ako para sa kanya…palalayain niya tayo sa kamay ng mga guardia civil.

Narrator: Dumating ng ang grupo ng mga batang lalaki na may dalang ilaw, kandila at parol na

papel, kasunod si San Jose at ang Birheng Maria.. Naging abala sa panunood ang kutsero.

Basilio: Ginoo, magpatuloy ka na.. (deadma lang & tingin sa paligid)

Guardia Civil: Namatay ang ilawan ng inyong kartel! Hindi maaari iyon! Sumama ka sa amin sa
kuwartel!

[sabay bitbit sa kutsero then Basilio baba sa karwahe]

Narrator: walang nagawa si Basilio kundi ang maglakad na lamang patungo sa bahay ni Kapitan
Basilio

Basilio: Huh? Hindi ba’t si Sinang iyon?

[ nag uusap-usap sina Simoun, Kap. Basilio, Kura & Tinyente ng guardia civil]

Kapitan Basilio: Naiintindihan namin, Señor Simoun, pupunta kami sa Tiani upang tingnan ang
inyong mga alahas

Alperes: Ako rin, gusto kong ring pumunta. Kailangan ko ng relo, pero marami akong gagawin at
pupuntahan. Kung maari ay si Kapitan Basilio na lang ang gagawa nito para sa akin.

Kapitan Basilio: Iyon na nag regalo sa inyo sa kapaskuhan

Alperes: hindi ko matatanggap yan, kapitan.

Kapitan Basilio: Pag-usapan na lang natin yan pagkatapos.

Kura: Nais kong magagandang hikaw na may mataas na kalidad. Saka na lang natin pag-usapan
ang halaga.

Kapitan Basilio: Huwag kayong mag-alala padre. Ako na ang bahala sa inyo

[pasok si Basilio]
Basilio: Itong taong ito ay walang pinalalampas …Magnenegosyo kahit saan. Bibili ng mga alahas
sa kalahating presyo at ibebenta bilang panregalo. Lahat ng tao’y nakikipagnegosasyon maliban sa
amin.

Kapitan Basilio: Namatay na ang matandang lalaki na tagapangalaga ng kagubatan ngunit

tumanggi ang kura na bigyan ito ng mahirap na misa dahil ayon sa kanya ay mayaman ang amo
nito.

Basilio: HO?! Ano po ang kanyang ikinamatay?

Kapitan Basilio: Hay!!! Namatay siya sa katandaan.

Basilio: Namatay sa katandaan? Tsk-tsk.. Kung namatay lang sana sa sakit. Wala na po ba kayong
ibang balita sa galing sa sagpung?

Kapitan Basilio: Haay! Dinukot nila si kabesang Tales.

Basilio: Po?! Kaawa-awa naman ang kanilang sinapit.. kamusta na kaya si Juli?

Kabanata 6: Si Basilio
Narration: Nang magsimulang tumunog ang kampana ng simbahan para sa panaggabing simba ay
dali-daling nagtungo ang mga tao sa simbahan na nagdulot ng sari-saring ingay.

Basilio: (palingap-lingap habang bumababa sa hagdan ni kapitan tiyago) Dapat kong siguraduhing
walang sumusunod sa akin para na rin sa aking kaligtasan..

*patungo ako ngayon sa gubat ng mga Ibarra, na ngayo’y pagaari na ni kapitan tiyago.

Basilio: hay… sa wakas nakarating din ako , matapos kong bagtasin ang mga burol at ilog muli
makakapiling ko ang aking ina. (mananalangin adlib!)

Sinamantala ko na ang pagkakataon upang dalawin ka rito aking ina, dahil bukas magtutungo ako
sa tahanan nila kabesang tales.

Inay, nangungulilia na ako sa inyo ni crispin, 13 taon na ang nakakararaan magmula ng mawala
kayo. Salamat na nga lang at may mga taong tumulong sakin ng kayo’y mawala. Katulad ng lalaking
tumulong sa akin para kayo ay ilibing at si kapitan Tiyao na kumupkop sa akin at nagpapa-aral
magpasa-hanggang ngayon. Malapit na akong magtapos ng aking pagaaral ng medisina aking ina,
kahit pa abogasya ang nais ni kapitan Tiyago para sa akin mabuti na nga lamang ay napagisip-isip
niya na mapakikinabanggan niya ang aking pinagaralan sa paggawa ng mga lason na mailalagay sa
tari ng kanyang mga manok na pangsabong. Tandang-tanda ko pa noong ako’y bago-bago pa sa
maynila at nagsimulang magaral, nilalayuan nila ako dahil sa aking kasuotan at inakala na ako’y
walang alam ngunit pinatunayan ko na ako’y palaban kaya naman nabansagan nila ako na isang
loro, napahanga ko sila inay sa aking angking galing at pag gamit ng tungkod at sable at
magtatapos ako, taglay ang pinakamataas na karangalan sana nga lang ay narito kayo ngayon
upang tunghayan ang aking tagumpay. Kumikita na rin ako ngayon ng sarili kong pera dahil sa
aking panggagamot, kaya kaya ko nang bumili ng mga magagarang damit at tuparin ang pangakong
kasal kay Juli.