Diplomska

МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ
“ГАВРИЛО РОМАНОВИЧ ДЕРЖАВИН”

Свети Николе – Битола – Р. Македонија
Факултет за безбедносно инженерство

БЕЗБЕДНОСТ ПРИ РАБОТА
Дипломска работа
Тема:
Проценка на професионалниот ризик
Ментор: Кандидат:
проф. д-р Цветанка Митревска Елена Атанасоска
1561044
Битола-10.2018г.
Процена на проф.ризик
СОДРЖИНА
Вовед...............................................................................................................................................3
1.Процена на професионалниот ризик........................................................................................4
1.1. Математичка формула на професионален ризик.....................................................5

1.2.Методолошка постапка за оценување на професионален ризик............................6
1.2.1 Општи податоци на работодавецот.........................................................................7
1.2.2. Правен основ за процена на ризик.........................................................................7
1.2.3. Метиди на проценување на професионалните ризици........................................8
1.2.4.Опис на технолошкиот процес................................................................................9
1.2.5.Анализа на болести и повреди на работа...............................................................9
1.2.6. Снимање на организацијата на работа.................................................................10
1.2.7.Препознавање и утврдување на опасности и/или оштета..................................10
1.2.7.1.Механички опасности кои произлегуваат од употребата на опремата за
работа................................................................................................................................11
1.2.7.2. Опасности кои се појавуваат во врска со карактеристиките на работното
место..................................................................................................................................12
1.2.7.3. Oпасности што се јавуваат при употреба на електрична енергија................15
1.2.7.4. Опасности кои произлегуваат од употребата на опасни супстанции...........17
1.2.7.5.Хемиска штетност, прашина и чад.....................................................................21
1.2.7.6. Биолошки опасности..........................................................................................24
1.2.7.7. Физички опасности (бучава)..............................................................................27
1.2.7.8. Физички опасности (вибрации)........................................................................29
1.2.7.9. Физички опасности (зрачење)...........................................................................31
1.2.7.10. Физички опасности (штетен ефект на просветлување)................................34
1.2.7.11.Физички опасности (штетен ефект на микроклимата)..................................39
1.2.7.12. Опасни климатски влијанија...........................................................................41
1.2.7.13. Опасности која произлегуваат од физички оптеретувања...........................46
1.2.7.14. Опасност од психофизиолошко оптеретување..............................................46
1.2.8.Проценка на ризик..............................................................................................................47
1.2.8.1. Kinney метода оценување и нормирање на ризикот.......................................48

1.2.8.2.Модификован AUVA метод................................................................................48
1.2.9.Утврдување мерки за смалување на нивото за ризик.....................................................49
1.2.10.Заклучок на акт во процесот на ризик............................................................................49
Заклучок............................................................................................................................50
Користена литература......................................................................................................51
2
Вовед
Изразот професионален ризик потекнува од латинскиот збор професија

(лат.professionalis-professio) и италјанскиот, односно францускиот збот ризик (итал.
Rissiko, франц. Risique).
Меѓународниот прирачник за дефиниција на ризик го дефинира како ефект на

неизвесност во однос на целите, т.е. неизвесност на настани кои можат да се случат и да
влијаат на остварување на целите. Ризикот се мери според веројатноста на случување и
последиците.Ризикот е комбинација на веројатноста на некој настан и негови последици.
Управувањето со ризик е процес (постапка) која овозможува идентификација,

анализа и контрола на оние ризици кои претставуваат закана за ресурсите, угледот или
можноста за заработка во некој систем.
Безбедноста и здравјето при работа на професионалниот ризик е област која се

занимава со превенции на повреди на работното место и болести поврзани со работата
како и заштита и промовирање на здравјето на работниците, насочена кон подобрување на
условите за работа на работното место и околината.
Предвидувањето, идентификацијата, оценувањето и контролата на ризиците кои

произлегуваат од работното место и работните активности и можат да го нарушат
физичкото и ментално здравје, како и благосостојбата на вработените, се основните
принципи при управувањето со системите за безбедност при работа. Безбедноста и
здравјето при работа не треба да се третира како посебен процес, туку како процес кој е
интегрален дел на сите активности во компаниите
Системот за безбедност и здравје е интегриран во рамките на деловната култура и

процесите на компаниите. Управувањето со безбедност и здравје при работа на
професионалниот ризик се состои од активности испланирани за да ја олеснат
координацијата и соработката на претставници на работниците и работодавците на
работното место. Концептото дефинира права, улоги и одговорности во однос на
идентификување на ризици и имплементација на мерки за контрола или превентивни
мерки.
Управувањето со системите за безбедност и заштита при работа е насочено кон

обезбедување на методи за проценување и подобрување на резултатите во превенирање на
инцидентите и несреќите преку ефективно управување со ризиците на работното место.
3
1.Процена на професионалниот ризик
Имаќи во предвид дека секоја работна средина во пододредени услови има свој
ризик, а тоа значи дека во системот на работната средина постојат голем број ризик
фактори. Ризик системот во работната средина треба да се посматра во склоп на ризикот
односно квалитетот на технолошкиот систем. Анализата и проценката на ризикот во
работната средина мора да се заснова на систематски пристап и систематска анализа.
Секое одстапување од квалитетот односно на сите непреферентни промени квалитетот на
работната средина од гледна точка на систематското анализирање се третираат како
губитоци. Губитоците на системот на работната средина можат да бидат: загрозување на
безбедноста и здравјето на работата, нарушување на дефинираните услови за работа,
нарушување на перформансите или оштетени средства за работа, пореметени
психофизиолошки и психофизички фактори, деградација на животната средина како
последица на функционирањето на системот на работната средина. Како последица на
состојбата на работната средина во која постои веројатна појава на губиток настанува
ризикот, а последицата која доаѓа до губитокот се третира како ризична
последица(настан). Реализираќи ги ризичните последици не се последици од поединечни
услови туку е резултат на појава и развој на ланчани последици(настан).Појавата на
последиците во ланецот започнува (иницира) внатрешени или надвореши пореметувања.
Типични причини во ланецот на различни последици ги содржи следниве
последици(настани):
 Одказ на оделни елементи на системот на работната средина (внатрешни

пореметувања) и/или појава на надворешни пореметувања;
 Појава на опасности и/или оштети на неочекувани места и/или во неочекувано
време;
 Неисправни или непостојани средства за заштита на работа и/или неадекватно
постапување со елементите на системот во новите услови за функционирање на
системот;
 Дејството на опасности и/или штетноста на елементите на системот и неговото
опкружување.
Со оглед на тоа дека не можи да се обезбедат идеални и без грешка услови за работа
потребно е да се организира систем на работа во средината со реални можности на
намалени ризик фактори кои ќе содржат мерки, постапки и средства за навремено
елиминирање на условите и/или последица од различни фактори.
За управување на ризикот во работната средина,односно професионалниот ризик

потребно е да се почитуваат законските регулативи, да се извршат истражувања со
собирање на информации со опис на работното место директен увид на местото, мерење и
испитување на работната средина односно да се изврши проценка на професионален
ризик на работното место во работната околина. Управувањето на професионален ризик
4
не значи елименирање на ризиците, туку намалување на ризиците на системот до

прифатено ниво.
1.1. Математичка формула на професионален ризик
Во областа на безбедноста и здравјето на работа се применуваат различни пристапи во

дефинирање во математичката формула на професионални ризици.
Со обзир на ризик состојбата во која постои можност неовластена (непреферентна)

промена за тешкотиите на системо за квалитет, што е веројатно ризичен настан поголема е
веројатноста на нарушување за барање на квалитетниот систем односно загуба. Ризичните
настани се сметаат како “ризични” па често е присутен терминот степен на ризикот на
односот, односно, веројатно ризичен настан.
Веројатно ризичен настан (Pрн.) е во граница (0,1) т.с.: 0 < Pрн. < 1. Ризичниот настан не
е невозможен (Ррн.≠0), но ниту сигурен (Ррн.≠1).
Големината на можните непреферентни отстапувања за тешкотиите претставува мера

на загуба. Мерата можи да биди изразена во парични или други единици, а може да бида и
неименуван број. За поврзување на веројатноста и мерите на загуба се користи поимот
очекувани вредности на ризикот (R) кој претставува производ на вероватноста на
ризичните настани (Pрн.) и мерки предизвикани од загубата (G). R=Pрн.G
За очекуваните вредности на ризикот во праксата се користи терминот ризик. Но треба

да се прави разлика како состојба во системот од кој можи да произлегува загубата и
очекуваните вредности на ризикот како мерка ризик. Квантитативната вредност на
очекуваните вредности добијана на основа на горниот израз и преставува мерка на
ризикот.
Исто така Фармер е дефинирал граничниот ризик (линија/област) која ги раздвојува

прифатливата област и неприфатливиот ризик.
Авторот Кukin очекуваниот ризик f го дефинира како производ кој учествува во

реализирањето и на конкретните опасности f и можноста човекот да се најде во “зона
ризик” pi во случај на различни регулации на технолошкиот процес:
n
R=f∑ Pi, (i=1,2,3,…,n)
i
Примената од наведената формула за процена на професионалниот ризик е добра затоа

што се базира на постојните податоци од производството во учеството на незгодите, и со
тоа се овозможува добра информација од временската интеракција на човекот со
опасностите или штетноста во процесот на производството на работниот ден. Оваа
формула се однесува на екстремните случаеви, кој можи да биди показател на нивниот
5
професионален ризик. Во тој случај ризикот R најдобро е да се дефинира како производ на

веројатноста настаната во ризичните настани Pрн. и техината на нејзините последици Тр.
R=Pрн. ∙Tп.
Се работи за производ со “реална” големина (тежина на последиците) и другите

“имагинирани” големини (претпоставки).
1.2.Методолошка постапка за оценување на професионален ризик.
Секоја земја има свои методи на оценување на професионалниот ризик

законодавниот дом, законите и прописите кои важат за незината територија. Оценувањето
на професионалниот ризик претставува систематско евидентирање и проценување на сите
фактори во технолошкиот процес во кој се означуваат повредата при работа, оболување
или оштетено здравје и утврдување на причините, односно нивно спречување,
одстранување или намалување на ризикот.
Постапката за оценување на професионалниот ризик е во надлежност на

работодавачот кој донесува одлуката за постапка за проценка на ризик.
Стручното лице кое се одредува за грижа и за преценување на професионален

ризик може да биди вработено лице со положен стручен испит или стручно лице со
завржен висок степен или како надворешно правно лице кое има сертификат за својата
стручност.
Стручното лице прави план за спроведување на постапките на оценувањето на ризик

при работа и според тој план го одобрува работодавачот, кој содржи:
 Правна основа за проценка на ризикот(прописи во областа на безбедноста и

здравјето на работното место, национални и меѓународни стандарди, и др.);
 Организација и кординација во спроведувањето, измени и дополнување на
постапките во оценувањето на ризикот;
 Список на правни и физичкилица лица компетентни за проценување на ризикот
(проценувач на ризикот);
 Методи за вршење на проценка на ризик;
 Фази и рокови за проценка на ризикот;
 Начин за собирање на потребна документација за проценка на ризик (упатство за безбедна
рабита, упатство за одржување, стручни наоди во упатството и испитувањето на опремата
за работа, испитување на работната околина и др.);
 Информирање на оценување на ризикот;
 Кординација помеѓѕ оценувањето на ризикот;
 Начин на собирање на информации на оценување на ризик од вработените;
 Консултации со претставнк од вработените и информирање на резултатите од оценувањето
на ризикот и превземените мерки;
6
 Други работни потреби за спроведување, измени и дополнување во постапката за

оценување на ризик.
Документацијата која се води за спроведување на оценка при професионален ризик на

работата се доставува како документ. Ако извршува правно лице доставува копија од
својата лиценца на работа. Резултатот на примената на оваа методологија е напишан
документ, Акт со оценување на ризик на работното место и работната околина. Акт со
оценување на ризик на работно место и работната околина претставува документ во
областа безбеднос и здравје на работно место во кое што можи работодавачот да ги
согледа условите за работа на секое работно место и работната околина со утврдените
мерки и приоритети за подобрување на условите за работа, за остранување на ризиците
или нивно сведување на минимум опасност.Со спроведувањето на овој Акт работодавецот
можи да ги спроведи и согледа своите можности во организацијата при заштита на
работникот.Со овие мерки претставуваат правото, обврските и одговорностите како
одговорни лица и на вработените.
1.2.1 Општи податоци на работодавецот
Општите податоцина работодавецот од основаниотАкт правено или физичко лице и

опфаќа работно име (назив), седиште, односно адреса на работодавецот: дејноста на
работодавецот; податоци за лицето кое го врши оценувањето на ризики лицата кои
учествуваат во оценување на ризик (име, презиме, стручна спремаи др.) лиценца на
одговорното и правно лице.
1.2.2. Правен основ за процена на ризик
Правната основа за проценка наризикот го сочинуваат сите прописи кои ги регулираат

обврските и постапките на проценка на ризик како и прописите кои ги одредуваат
правилата на однесување, барање одговорност на работното мест, техничките норми и
стандардите во областа на безбедност и заштита на здравјето при работа. Оваа
проблематика се регулира меѓународно и национално законодавство, како и нормативниот
Акт на работодавецот.
Меѓународни прописи ги има донесено Меѓународната организација за работа и

Европската униа. Меѓународните регулативи од општ карактер ги дефинираат основите за
воспоставување на националниот систем на безбедност и здравјето при работа и
основните принципи на функционирање на предметот во оваа област, вклучувајќи го и
работодавецот. Посебните меѓународни прописи се однесуваат на одредени активности
или опасности кои им се припишуваат со посебни обврски, начин на работа и мерки на
заштита на работното место, со што се обезбедува минимална безбедност и здравје при
работа и е еднакво за сите вработени во земјите членки на меѓународната организација.
Најважниот меѓународен правен акт кој ја регулира проценката на ризикот е општа
директива бр. 89/391/ЕЕЗ.
7
Национално законодавство права, обврски и одговорности во областа на безбедноста и

здравјето при работа и во случај на несреќа при работа, како и превентивни мерки со цел
да се елиминираат или намалат ризиците на работното место. Со законот за безбедност
издравје при работно место кој претставува правилник непосредно како првен основ за
проценка на ризик и изработување на Акт со кој се проценува ризикот и планирање за
одговорноста и привентивните мерки во цеолта за заштита на вработените. Со тоа е
задолжен работодавачот да изработи Акт во кој ќе се преценат ризиците од опасност и
штетност при работа односно при повреда на работно место, професионални болести и
болести во врска со работата, одредување и применување на меркипри беззбедноста и
здравјето на работа. Другите подзаконски акти- правилници, нормативи и стандарди се
одредуваат услови и барање за безбедноста и здравјето при работа и пропишани мерки со
што би се одредило наголем степен на безбедност и здравје на вработените.
Основните меѓународни стандарди на серијата OHSAS 18000 се да го одредат статусот

на состојбата и анализата на работните услови. ISO 9000 и9001 стандардите за квалитет,
како и ISO 14001 стандардите за заштита на животната средина, имајќи предвид дека
елементите на работната средина, деловниот систем и животната средина се меѓусебно
зависни и дека квалитетна анализа и проценка на професионалниот ризик бара системски
пристап.
1.2.3. Метиди на проценување на професионалните ризици.
Професионалните ризици потребно е да се индетификуваат и анализираат односно да

се одцени нивниот интензитет. Најновите искуства и препораки од развиените земји во ЕУ
укажува на тоа дека квантитативната проценка на ризикот треба да се направи секогаш
кога е можно и да му се даде поголемо значење на неа и нејзината примена. Постојат
многу други обрасци, препораки и табели во кои се кажува начинот на кој може релативно
ефикасно и едноставно да се изврши квантитативната проценка на ризикот во областа на
безбедноста и здравјето на работа. Како на пријмер унифицирано икзразено прикажување
преку број на изгубените работни деновии постои разработени табели и упатства за тоа.
При ефикасната проценка за изработка треба да се води рачун и за технологијата и
процесот на работа во фирмата. Самиот избор на методи мора да се раководи према
следните критериуми:методот мора да биди признат во стручните кругови и мора да
одговара на групата проблеми во кои се применува, проценувањето на ризикот од
опасност и штетност на работното место мора да се изработува по метод кој е основан на
единствениот критериум, методите треба да биде проверен и едноставен за употреба на
работодавачот и не треба да претставува работна тајна за проценувачот на ризикот.
Методот мора да биде прилагоден Правилник за начин и постапки за проценка на ризик на
работно место и работна околина.
8
1.2.4.Опис на технолошкиот процес
Описот на технолоскиот процес ги опфаќа анализите во процесот и/или операциите,

суровина, предмет на работа, средства за работа, енергијха, информации, производите, нус
производи како и услугикои настануваат како резултат во функционирањето на
технолошкиот истем. Исто така се анализираат работни и помошни простории уклучуваќи
ги обиектите на отворен простор во кој влегуваат сите инсталации, конструкции кои
служат во текот на работењето.
Основата на описот на технолошкиот процес е блок или технолошка шема, каде што
соодветните процеси и / или операции се помешани блокови или технолошки симболи кои
се пократко поврзани со ориентираните линии. Информациите обезбедени од овие цени се
основните компоненти и врски меѓу нив, изразени со основните симболи, името на
влезниот излезен медиум, вредностите на основните параметри на медиумот, името и
основните карактеристики на важните процеси и операции и др.
1.2.5.Анализа на болести и повреди на работа
Повреди, професионални болести и болести поврзани со работата на некои од

последиците на состојбата на работните услови и може да се користат како индикатори на
здравјето и безбедноста при работа. Според Законот за пензиско и инвалидско
осигурување, повреда на работникот е повреда кој се случува во просторијата , времето и
предизвикувачко поврзување со изведбата на работата врз основа на која е обезбедена,
предизвикана од непосреден и краткорочен механички, физички или хемиски ефект на
ненадејни промени во положбата на телото, ненадеен товар на телото или други промени
во физиолошката состојба на организмот.
За статистички мониторинг и епидемиолошка студија за повреди на работа, се користат

следните показатели:
 Морбидитет
 Професионакен трауматизам
 Апсентизам
 Инвалидност
 Морталитет
9
1.2.6. Снимање на организацијата на работа
Снимањето на организацијата на работата вклучува натпис во акт на работодавачи кој

ја регулира својата внатрешна организација и систематизација на работните места за
извршување на задачите.
Евиденција за работата на работодавачот вклучува:
 Работа, име и локација на работното место каде се обавува работата;

 Услови засновани на рфаботното место;
 Структурата на вработените лица;
 Работно време;
 Одстапување на прописите, односно потврдување на организацијата од фактичката
состојба на организираната работа кај работодавачот.
Овие податоци се значајни поради идентификација на опасности и/или оштети пред се за

работното место со зголемени ризици, како поради пратење на здравствената состојба на
останатите вработени во текот на и изложеноста на оштета која има одложено време.
1.2.7.Препознавање и утврдување на опасности и/или оштета
При утврдување на податоци за опасност и/или оштета на работно место и во

работната околина се оди од преиспитување на постоечката состојба за безбедност и
здравје при работа, односно:
 Стручни налози за преглед и испитување на опремата при работа;

 Стручни налози за испитување на условите на работната околина;
 Извештај од претходните и периодичните лекарски прегледи на вработените;
 Евиденција на повреда на работно место, професионално заболување и болести во
однос со работата, како и земени анализи со преземени мерки ради спречување и
повреда на работно место, професионални болести и заболување во врска со
работата;
 Евиденција на опасни материјали кои се користат во текот на работа;
 Евиденција за извршени прегледи и испитувања на средствата и опремата за лична
заштита на работа;
 Инспекциски налог за извршен надзор;
 Упатство за безбедност при работа;
 Пропишани документи за употреба и одржување, односно пакување, транспорт,
користење, складирање, уништување и други документи кои содржат
спецификација на токсичноста, опасност по здравје и слично.
10
После тоа се врши идентификација на опасности и оштетувања. Потребно е точно да

се препознајопасноста или оштетувањето дали се наоѓа во дозволените вредности на
поиедини системи и човечкиот организам не оди подалеку од природните промени и да
предизвикува посакани последици.
Препознавањето и утврдувањето на опасности и/или оштета на работно место и

работната околина се врши на основа на собирање податоци и документи кои ги располага
работодавачот, мерење и испитување. Према OHSAS стандардот постојат анкетни обрасци
со кои моќат да се евидентираат сите непосакувани проблеми и заштита на работникот и
работното место врз овие податоци се врши групирање на опасностите и оштетувањата на
работното место во работната околина, со тоа се добива рангирање на ризикот.
1.2.7.1.Механички опасности кои произлегуваат од употребата на опремата за работа
Према законот за безбедност и здравје при работа опремата за работа ги опфаќа

машинте, апарати, инсталации, алат и слично, која се користи во технолошкиот процес.
Опремата за работа подлегнува на превентивни и периодични прегледи и испитувања, во
склад со правилникот во постапките на преглед и испитувања на опремата за работа и
испитување на работната околина.
Користење на опрема за работа се подразбира сите активности кои се однесуваат на

опремата за работа како што е движење или запирање, односно незина употреба,
транспортирање, поправање, измени каде што не се менува намената,одржување,
сервисирање и специфично чкстење.
Употреба на опрема за работа тоа значи програмирање или репрограмирање,

подесување, движење, запирање и чистење.
Место на опасности е место во внатрешноста на опремата за работа или на

незината околина, во која вработените се изложени на опасност или оштетеност каде
постои ризик од настанување на повреда и оштетување на здравјето. Развојот на науката и
технологијата и покрај конструктивното предвидување и поставување на мерки за заштита
доаѓаат до несакани последици кои настануваат при интеракција на човекот и опремата за
работа во работната средина. Затоа се изработуваат стандарди поналог на европската
комидија и европското здружение за слободна трговија.
За изработка и заштита на машинскиот парк како и корикстење на машинскиот

парк и алати потребно е строги мерки и должности на самиот производител и корисник да
ги запазат сите стандардниуслови и системи кои се почитуваат европските и
меќународните приписи со нивните стандарди. За да не би дошло до несакани последици.
Работодавачот носи одговорност и обврска да ги почитува правилата за користење на
машинскиот парк и алати и да ги задоволи условите кои ги бара производителот.
Потребни се заштитини безбедносни услови при транспортирање на самите машини кои
11
треба да бидат заштитени од производителот за да не дојде оштетување или повредување

при транспортирање.
Идентификацијата на опасности или оштетување мора да ги вклучи сите фази на

опреман за животниот циклус за работа: составување, инсталирање, подесување, работа,
одржување, одвојување и згрижување.
Механички опасности кои се јавуваат за користење на рачниот алат е негово

неправилно раководење за одредена работа, неправилно одржување и лошо складирање.
Механичките опасности кои произлегуваат од употребата на опремата за работа, а го
потикнува дејството на механичките алати произведените машини или уреди и нивните
составни елементи кои се подвижни или статични. Тие обично ги обележуваме со
налепници на кои јасно се гледа опасноста при работа.
Слика 1. Знаци за опасност
1.2.7.2. Опасности кои се појавуваат во врска со карактеристиките на работното

место.
Опасности кои се појавуваат во врска со карактеристикире на работното место:
 Работа на висина;
 Работа во длабочина;
 Работа во атмосвера со висок и низок притисок;
 Работа во стеснат, ограничен или опасен простор (имеѓу два или повеќе фиксирани
делови, измеѓу подвижни делови или возила, работа во затворени простории кои не
се доволно осветлени или проветрени и сл.);
 Физичка нестабилност на рсботно место.
Во правилникот за заштита при работа за изведување градежни работи, работа на висина,

се смета работа која работникот ја извршува користеќи тврди потпори во висина од
3метри кој работен простор не е заштитен од паѓање од висина.
12
Под поимот паѓање се подразбира не намерно движење по рамна површина или

скали од причини слизгање, извртување на зглоб и други причини. Најчести опасности од
работа на висина се: опасност од паѓање и повредување, опасност од контакт со
електрична енергија, опасност од паѓање на платформа порадине доволно обезбедени или
преоптеретени привремени или стални работни полатформи. При одредување на ризик од
падот на висина треба да се разгледа следното:
 Разлика во висината помеѓу опасната зона и ниското ниво

 Растојание од работ
 Карактеристика на ниското ниво
 Видот и времетраењето на работата
 Временски услови
 Видливост
Работа во длабочина опфаќа:
 Работа под површина на вода

 Работа под површина на земја
Опасности поврзани со работа под вода:
 Паќање, лизгање на површина на брод или платформа

 Паќање на делови од опремата на бвродот или платформата
 Можност на заплеткување рибарски мрежи
 Ефекти на зголемен барометарски притисок
 Ефекти на нагли декомпресии
 Пореметување на додатоците на гасните смеси проследени од компресија во
цревата
 Неадекватни микроклиматски услови
 Работа во затворен простор
 Оневозножување на брзо одстранување во зоната на опасност
 Работасо експлозивни и запаливи материјали
 Работа со извор на електрична струја
 Опасност од контакт со пропилери
 Опасност од контакт со анимални и растителен свет под водата
Опасни зони на работа подповршината над земјата:
 Спуштање или излегување од подземните простории

 Зголемен барометарски притисок
 Зголемување на токсични и запаливи гасови или течности
13
 Пореметување на гасови во респираторниот смеса

 Работа со запаливи илиексплозивни материјали
 Контакт со подземни електрични, гасни, водоводни или канализациони инсталации
 Работа со машини и апарати, кои имаат извор на електрична струја
 Работа со заштитна опрема
 Работа во ограничен простор
 Лоши микроклиматски услови
 Присуство физички штетности (бука, вибрација, светлина)
 Изложена прашина
 Рушење на ѕидовите и покривни тунели
 Пробивање на вода, други течности и гасови во просторијата за работа
Работа под услови на зголемен барометарски притисок се врши од нуркачи и

работници во вреќи под површината на водата, како и од медицинскиот персонал во
хипербаричните комори. При работа во вреќи, за да се спречи продор на вода во
внатрешноста на касетата, неопходно е да се зголеми притисокот на мешавината на гасови
во внатрешноста на касетата до нивото на хидростатичниот притисок и длабочината на
работата. Зголемениот барометарски притисок не постои работа која нормално се
извршуваво текот на работењето и условите со снижен барометарски притисок.
Изложувањето на снижен атмосверски притисок постои кај работници кои работат на
големи надморски височини како планинари или алпинисти, пилоти, како и кај нуркачите
и работниците во вреќи. Секоја активност на големата висина го вклучува зголеменото
барање на кислород. Кога човекот се искачува над нивото на морето, прогресивно паѓа
фкупониот воздушен притисок. Како резултат на тоа се зголемува мускулниот замор, и ги
загрозува менталните функции со кое се намалува интензитетот на работа и работниот
ефект. Работата во тесни и опасни простории се однесува на работа измеѓу два или повеќе
фиксирани делови, измеѓу делови кои се движат или возила, простории кои не се добро
осветлени или проветрени и сл.
Во случај каде што е невозможно да се проветрува, тесниот простор може да се смета

како оној во кој е:
 Обемот е толку мал што дифузијата на гасови или пареи кои се развиваат низ
просторот не секогаш го спречуваат формирањето на токсични концентрации во
респираторната зона на работникот;
 Невозможно присуство на работник во непосредна близина поради спасување на
работникот кој може изненадно да се најде во опасност;
 Приоѓање на местото каде се извршува одредена операција кногу далеку или е
многу мала да неможи да се пружи помош на загрозениот работник.
14
Затоа доаѓа до многу мала толеранција на грешки во овие ситуации, него кај работни
места со нормални условии.
Физичка нестабилност на работното место односно можност за лизгање и

сопнување е честа опасност која се појавува како последица на карактеристиката на
работното место, односбо материјалот и опремата со која се работи за време на
технолошкиот процес.Паѓањата обично се случуваат од типот паѓање на конструкции и
нивниот коефициентна траење,поради истурен материјал во пролазите во вид на прашина,
масти, цврсти и течни одпадоци и др. Поставување на алати во непосредна близина кои го
пореметуваат нормалното движење. Причини од паѓање по скали можат да бидат повеќе
зависно од нивната ѓирина, висина, ограда, косина на скалите, чистината и др.
За да се одредат опасностите што произлегуваат од лизгање или сопнување,

потребно е да се знае распоредот на работниот простор и работната средина, како и
можноста за несакано истакнување на материјата што може да ги предизвика овие појави.
1.2.7.3. Oпасности што се јавуваат при употреба на електрична енергија
Електричната опорема, електричната инсталација, работни и помошни простории

претставуваат потенцијална опасност од електрична енергија, доколку истите не се
соодветно поставени, изолирани и заштитени.
Опасноста од електричната струја на човекот може да биди во повеќе облици:

електрични удар, електромагнетно зрачење, опекотини, оштетубање на окото, паѓање од
височина од електричен удар.
Електричниот удар е состојба во која човекот постанува дел од електричното коло

со самиот допир на деловите под напон, ттака што низ човечкото тело поминува струјата.
Со движењето на струјата низ телото на човекот се предизвикува физиолошки и органски
промени: згрчување на мускулното ткиво, изгореници на кожата, внатрешно оштетување,
препреки на работата на срцето, престанување на работата на срцето и дишење, односно
смрт.
Степенот на оштетување на човечкиот организам од електрична енергија зависи од

повеќе фактори: јачина на струјата, време на пробивање, врста на струја, фрекфенција,
патот на струјата низ човечкото тело, одпор на човечкото тело и др.
Основните прописи за оваа проблематика се: правилник со општи мерки при

заштита на работа од опасно дејство на електрична струја во обијектите наменети за
работа, работни простории и градилишта, правилник со технички нормативизаелектрична
инсталација за низок напон, правилник за технички нормативи за заштита на обиектите од
атмосверско празнење, правилник на технички прописи за громобрани спрема
15
стандардите во државата. Опасности кои се појавуваат при користење на електрична

енергија, можат да се поделат во следниве групи:
 Директен допир;
 Индиректен допир;
 Опасност од топлотно дејство кое ја развива електричната опрема и
инсталација;
 Опасност од штетно влијание на електростатичко наелектризирање;
 Опасност од атмосверско празнење.
Директен допир како опасност доаѓа од несоодветно инсталирање, незаштитени

жици, штекери, кутии за електричен напон на струја и слично. Затоа треба добро да се
организираат и заштитат работните простории, објекти и околина за да не би дошло до
несакани последици и штети.
Индиректен допир можи да дојди од неправилна инсталација или дефект на

изолацијата од електричните машини, допир на проводливи делови кои не подпаѓаат под
стално струјно коло.
Опасност од топлотно дејство кое ја развива електричната опрема и инсталација

(загревање, пожар, експлозија, електричен лак или варничење) се појавува со нивно
користење во случај на преоптеретување или некој дефект каде што течи струјно коло.
Затоа треба строго да се почитуваат правилата на машинскиот парк и нивната употреба
односно инсталацијата да бидии прилагодена према потребите.
Опасност од штетно влијание на електростатичко наелектризирање се јавува во

технолошките процеси каде што постои можност за генерирање и акумулирање на еден
вид на електрификација поради електростатичка индукција, јонизација, метален контакт
со различни електродни потенцијали на други електрохемиски ефекти. Најголема
опасност е испуштањето на статички полнеж во областите на чувствителност од свежи
запаливи течности, гасови, прашина и експлозиви во воздух.Зголеменото статичко
наелектризирање доведува до појава на електрично поле кое, во зависност од
интензитетот, може негативно да влијае на некое лице или да се меша со технолошкиот
процес.
Опасност од атмосверско празнење се манифестира директен удар на молња и

секундарно дејство кое води до појава на висок потенцијал на проводни елементи.
Последицата од дирекниот удар од громот во обијектот може да биде голема штета зошто
има висок интензитет на струјаи од високата температура можи да предизвика големо
оштетување во електричната инсталацијаи апарати или пожар. Опасноста од празнење на
атмосверскиот електрицитет можи дазависи од географската положба, материјало од кој е
изграден објектот,од содржината во објектот во поглед на запаливи и експлозивни
16
материјали и затоа на одредени специфични места се превземаат мерки се поставува

громобранска инсталација која претходно добро се испитува за правилно поставување и
одржување.
1.2.7.4. Опасности кои произлегуваат од употребата на опасни супстанции
Опасни супстанции се оние супстанции кои во производството, транспортот,

ракувањето и употребата може да претставуваат опасност во однос на загрозување на
здравјето на луѓето, материјалите и природните добра.
Слика 2. Ознаки и изглед на налепници за опасност
Опасните материи со својата специфична карактеристика кои можат да доведат до

несакани ефекти или последици се групираат спрема нивната спецификација. Нивниот
транспорт, нивното сместување се групираат према потребите да не би дошло до несакани
ефекти кои можат да бидат катастрофални како за населенотоместо и луѓето.
Европската унија има преземено прописи за превоз на опасни материи од кои нај
значајни се директива 94/55/ЕС за превоз на патен сообраќај и директива 96/49/ЕС за
железнички сообраќај. Опасните материи имаат најмалку една особина која е опасна за
околината а тоа е: експлозија, запаливост, склоност за оксидација, склоност за корозија,
отровност, инфективност, радиоактивност, канцерогеност и др. Според ова се врши
класификација која служи за идентификација на штетноста на опасните материи.
 експлозивни материи се хемиски соединенија или механички мешавини на

хемиски соединенија во цврста или течна форма, кои ги содржат неопходните
елементи за протокот на хемиската реакција, загревањето на ослободување на
топлина и гасни производи.
17
 запаливи супстанции (запаливи течности и запаливи материи) се супстанции кои

можат во нормални услови да согоруваат после тоа, продолжуваат да изгоруваат до
нивно целосно согорување.
 оксидирачки супстанции кои се во допир со други супстанции се разложуваат и
може да предизвикаат пожар (хлориди, перфлуорокиди, воден раствор на водород -
супероксид, алкални метали и нивни мешавини) и органски пероксид (органски
супстанции со повисоки стапки на оксидација кои можат да предизвикаат штетни
ефекти врз здравјето и животот на луѓето или од материјална штета).
 отровни- токсични ( синтетички материи, биолошко или природно потекло и
препарати произведени од тие материјали кои се внесуваат во организмот или при
допир на организмот можат да го загрозат животот или здравјето на луѓето или
штетно да делува на животната средина). Инфективни материи (материите кои
шират непријатен мирис или содржат микроорганизми или нивните токсини за кои
се знае дека можат са предизвикаат заразно заболување кај луѓето и животните и
др.)
 радиоактивни атерии се материи чија специфична активност преминува 74
бекерела (0,02микрограми).
 Корозивни материи се материи кои во допир со други материи и живи прганизми
предизвикуваат нивно оштетување или оштетување.
 Останати опасни материи се материи кои неможат да се сврстат во претходните
класи (азбест, сув мраз, магнетни материјали и сл.).
Постојат три главни точки на изложеност се опасни супстанции: вдишување, дермален

контакт и ингестија.
Инхалација се карактеризира со брзо внесување на опасни материи во

респираторниот систем. Поголемите хемиски соединенија кои се инхалираат се гасови или
испарливи течности, а тврдите материи и течности можа да се инхалираат во облик на
прашина или аеросоли. Инхалацијата има за последица брза и ефикасна ресорпција на
соединенијето во крвотокот поради големата површина на плујчното ткиво и бројните
крвни садови во ткивото.
Дермалниот контакт не се карактеризира со брза апсорпција какошто е случај кај

инхалацијата ако има хемиски супстанции кои бргу навлегуваат во кожата. Многу
органски соединенија се раствораат во липидите и лесно се апсорбираат према кожата и
слузокожата. Внесување на загадени материи преку дигестивниот тракт или ингестијата
претставува поретка експозиција во случај на контакт рака-уста, голтање на плунката и
слузница која содржи загадени материи. Ризикот на употреба на опасни материи доаѓа до
последица како несоодветно водење на технолошкиот процес во производството, употреба
и складирање. При анализа на ризик треба да се внимава на точното упатство на тие
материи и познавање на нивните особини.
18
Општи особини се подрзабира особини коија одредуваат општата состојба на

материјата како можност за идентификација према концентрат, боја, мирис, вкус или
особини како реагира материјата при загревање (испарливост, топење, вриење и др.)
Концентрација е активна материја во набљудуваната друга материја или волумен, која

може да биде обемна и изразена во cm3.
Боја е особина на некои материи кои можат да се распознаваат и што можат

приближно да се идентификуваат.
Вкус – материите по вкус се разликуваат во однос на: горко, слатко, кисело, солено.
Мирис е особина на материјата која по осет на мрисот може приближно да се

идентификува. Овде може да дојде до следните проблеми: на некои материи времето на
мирисот кратко тарае и во момент на две истовремени материи мирисот може да се
неутрализира.
Растворливост претставува особина на некои материи да се растворат во друго

течности. Растворливоста е битна со мешање кај други материи, кај чистењето, кај
гаснење на пожар, заштита од пожар, токсичност и др. Материите како висок парцијален
притисок при испарување лесно се мешаат со воздухот. Материите со низок парцијален
притисок при испарување (бензин) се ствара пареа непосредно над садот во кој се наоѓа и
дури со допирот на воздухот може да створи експлозивна смеса.
Особини во погледот на запаливост ( точка на палење, температура на

самопалењето, интервал на запаливост, притисок на експлозијата, температура на
експлозија и др.)
Секое воспоставено согорување на било која запалива материја и претходи моменто на

незиното палење.
Палење е почетна фаза на согорување што се јавува како резултат на дејството на

изворот на палење. На пример отворен пламен на запалива материја.
Точка на палење е најниска температура на запаливата материја која почнува и

продолжува да гори и после одстранувањето на изворот на палење.
Точка на запаливи течности е најниска температура на течности каде што над незината
површина се образува паравоздушна смеса способна да се запали со отворен пламен.
Температура на самозапаливост претставува најниска температура на која треба да се

загрева запалливата материја, со цел да се ослободи од процесот на самооксидација да се
загрее и запали. Само со загревање на материте можи во случај каде количината
ослободува топлина во процес на поголема оксидација од топлината која се дава во
околината.
19
Процесот на согорување на хомогени смеси од запаливи гасови, пареа и прашина со

воздухот или кислородот не е можно во било кој однос од нивните компоненти, туку со
одредени граници на нивниот состав кој се означуваат како концентрациони граничи на
запаливост.
Најниската содржина на запаливи гасови во допир со воздухот, кислородот или некој

друг оксидант, при кој можи да согорува, се вика долна граница на запаливост.
Најголема концентрација на гас во допир со воздухот кислородот или некои други

оксиданти при кои согорувањето е уште можно се вика горна граница на запаливост.
Долната граница Запаливост се карактеризира со голем вишок на оксидант, а горната

граница на запалјивост со голем вишок на материјал од гориво, додека кај концентрација
од еден процент во центарот, овој сооднос е таков што ниедна компонента (гориво или
оксидант) не е вишок.
Интервалот помеѓу горната и долната граница на запаливост се означува како интервал

на запалување и во секоја негова точка може да дојде до постојано погоден извор на
палењето. Мешавините со концентрации на запаливи компоненти под долната и над
горната граница на палењето не можат да се запалат во затворен волумен на согорување и
се обележуваат како безопасни.
Границата на запаливост и границата на експлозивност меѓусебно се поклопуваат.
Особини во поглед на токсичност – токсичното делување на токсичните материи кои

можат да бидат према начинот на внесување во организмот: респираторно, орално,
ресорпција, апсорпција преку кожа, преку местото на контакт: локално, систематично,
вопоглед на време на експонирање: акутно и хронично.
Отровите се сметаат како материи кои кога ќе влезат во човечкиот организам во

релативни мали количини предизвикуваат нормални пореметувања во функциите на
организмот, односно доаѓа до привремено или трајно оштетување на ткивото и органите.
Во зависност на дозата на отровот во организмот се дели на четири групи (I, II, III и IV)
каде нај опасни отрови се во првата група затоа што е потребна мала количина да
предизвика смрт.
Труењето може да биди акутно каде во каток временски интервал влегува во

организмот поголема количина отровни материи; или хронично каде отровните материи
во помала количина влегуваат во организмот во подолг временски период. Последиците
можат да бидат тешки до смртен исход.
Отровните материи можат да бидат експлозивни, запаливи или да оксидираат, а како

такви можат да предизвикаат или експлозија, имаат нагризувачко или надразнувачко
20
дејство, а додека експлозивните и запаливите материи можат да бидат токсични или при
согорување образуваат токсичен продукт.
Особини во поглед на корозирање се битни поради фактите дека овие материи се

опасни не само во допирсо човечкото тело, веќе поради особините поголем дел од нив да
се раствораат во садовите каде се транспортираат и со самото тоа се зголемуваат
опасностите. Одредени киселини го раствораат металот, пластиката и другите материјали,
така што нивниот транспорт и складирање е многу опасно. Познавањето од наведените
особини е неопходно за добро планирање и преземање мерки на заштита при превоз,
складирање и работа со опасни материи.
Особини во поглед на радиоактивност при изложување на радиоактивни материи

каде доаѓа до спнтано деградирање на атомското јадро дава радиоактивн зраци (алфа, бета
и гама). Зраците во секоја средина каде поминуваат предизвикуваат јонизација ја
пореметуваат хемиската рамнотежа на келиите. До оштетените келии доаѓа до земање на
радиоактивни материи по орален пат, зрачење со радиоактивни зраци, радиоактивен пат,
еминација и директен допир. На тој начин доаѓа до акутни и хронични професионални
оштетувања.Транспорт, промет и манипулација со овие материи доаѓа до поголема
опасност на радиоактивно зрачење.
При иработа со хемикалија, а поголемо опасни треба да се има безбедносен лист што е
регулирано со закон за хемикалии и правилник со содржина безбедностен лист.
1.2.7.5.Хемиска штетност, прашина и чад
Према правилникот на превентивни мерки за безбедност и здрава работа со

изложеност на хемиски материи. Хемиските материи точно е дека секој хемиски елемент
или соединеније, сам или во смеса, во природна состојба или добиено во производен
технолошки процес, кој се користи или ослободува, уклучуваќи ослободување во облик на
одпад, при работење во било која активност, било дали е произведено намерно или не, и
дали се става во помет или не.
Опасна хемиска материја е секоја хемиска материја која е во склад со посебни

прописи класифицирана како опасна супстанца или смеса, како и секоја хемиска материја
која ако не е класифицирана како опасна, а може поради својата физичко-хемиска,
хемиско токсиколошко својство и начин кој се користи или е присутен на работното
место, претставува ризик за безбедност и здравје на вработените.
За оценување на професионалниот ризик потребно е прво да се оотврди дали се опасни

хемиските материи кои се присутни на работното место, а потоа да се прецени ризикот на
безбедност и здравјето на вработените земаќи го во предвид: нивните опасни својства,
информации за безбедноста и здравјето во работата (евидентен образец за опасни
материи), нивото, врста и траење на изложеност, услови на работната околина, количина
21
на опасни материи, гранични вредности изложеност на хемиските материи на работно

место, ефект на превентивни мерки извештај за резултатите од здравствената контрола.
Испитувањето на хемиските опасности се врши со земање најмалку еден примерок од

работното место најблиску до изворот на опасност. Ако е утврдена концентрација на
хемиска опасност на работното место над дозволената концентрација, испитувањето на
хемиската опасност се врши со земање најмалку еден примерок и на останатите работни
места. На работните места се врши испитување и се утврди концентрација од хемиска
опасност е над дозволените граници, се врши континуирано испитување поради процесот
на ризик и превземање мерки да се намалат опасностите и заштита на задравјето на
работниците.
Испитувањето на хемиската опасност се извршува по методи за испитување на

хемиски опасности, пропишани во областа на безбедност и здравје на работа, технички
прописи и стандарди.
Хемиска анализа на воздух во работна средина со цел да се одредат хемиските

опасности е една од најсложените области од аналитичка хемија, затоа што се одредуваат
многу мали супстанции кои обично се наоѓаат во смеса со останатите штетни и нештетну
супстанции во работната атмосвера.
Хемиската анализа се одредува во присиство (квалитативна анализа) поединечни

хемиски опасности и нивна концентрација (квантитативна анализа) во одреден простор и
време или интервал од време. Тој е единствениот начин да се потврди хемиската опасност
на здравјето на луѓето затоа што на овој начин се добиваат податоци од врстата и
концентрацијата на хемиската опасност како и времето на изложеност.
Одредување на хемиската опасност во работната атмосфера се врши со аналитички

методи во две фази
 Земање на примерок на терен и

 Аналитичко одредување на концентрација во лабараторија или одеднаш, на лице
место, со инструменти за афтоматска контрола на хемиска опасност.
Метода на земање примероци се класифицира на различни начини:
 Према физичката природа на хемиската опасност во употреба се методи на земање

примероци на гасови и пареа и метод на земање примерок од аеросоли.
 Према местото и условите на собирање примероци - методо на земање на
примерок земен од водовод, чадни канали, јама и др.
 Според времетраењето на земањето примероци се користи метод на земање
моментален (краткотраен) примерок и долготраен (континуален) примерок.
22
Земањето на моменталниот примерок треба да биди извршено во рок од неколку

минути. Тоа ги покажува концентрациите на хемиските опасности во моменто на земање
од пимероците, а можат да се одкријат евентуални периодични промени на концентрат и
да види изворот на загадување. Недостатокот на овој метод е што неможи да се дојди до
точни податоци за влупната маса на штетните супстанции што организмот ги апсорбира
во текот на подолг временски период.
Континуоирани примероци имаат голема предност во однос на методот на

земање во моменталниот примерок, причина за тоа е што на овај начин вкупната
изложеност на работниците на хемиско оштетување, не бара посебни аналитички методи,
затоа што можеме да земиме примерок во доволна количина. Главен недостаток е што не
можи да се одкрија временската промена на концентрација од хемиската опасност на
работното место.
Методот на квантитативната анализа на хемиските опасности во работната атмосвера

делумно се делиу на две основни групи:
 Класичен (хемиска) метод кој опфаќа гравиметрија, волуметрија и гасна анализа.

 Иструментални (физички-хемиски и физички методи):
- физичко-хемиски методи колориметрија, нефелометрија, турбидиметрија, атомска
апсорпција спектроскопија, кулометрија, електрогравиметрија, поларографија и др.
- физички методи: анализа Х-зрачење, нуклеарна магнетна резонанца,
хроматографија, микроскопија и др.
Основните параметри за одредување на хемиски опасности во работната средина на

максимално дозволена концентрација (МДК) се одредува спрема стандардите на земјата,
МДК концентрацијата на штетни гасови, пареа и аеро соли во воздухот на работните
места што не предизвикува оштетување на здравјето при секојдневно осумчасовно
работење (под нормални климатски услови и не форсирано дишење) се изразува во
 За гасови и пари (mol/m3, mg/m3 )

 За отровни прашини, магли и гасови (mg/m3)
 За минерални прашини (броиј на честици/cm3)
Согласно правилата за превентивни мерки за безбедна и здрава работа при изложеност

на хемиски супстанции, граничната вредност на изложеноста е дефинирана на работното
место (GVI). Таа претставува просечна концентрација на опасни хемиски материи во
воздухот на работното место во зоната за дишење на работниците. Под нормални
миктоклиматски услови за работа и лесна физичка работа, изработена во одреден
временскипериод, во однос на назначениот референтен период, за кој се смета дека не е
штетен по здравје на работниците, ако работникот работи на концентрација на опасна
хемиска супстанција која е помала или еднаква на граничната вредност на хемиската
23
супстанција, осум сати дневно е изразено во mg/m3 или ml/m3. Граничната вредност за
пареа и гасови е дадена во температури од 20° и притисок 1,013∙105 Pa.
Краткорочна граница на изложеност е концентрација на опасни хемиски материи

каде работниците можат да бидат изложени без опасност на оштетување на здравјето во
краток временски период. Изложеноста на таквите концентрации од опасни хемиски
материи може да трае најмногу 15минути не смее да се повтори повеќе од четири пати во
текот на работното време. Измеѓу два периода на изложеност од таква концентрација мора
да биде најмалку 60минути. Вредноста и краткотрајното изложување се изразува во mg/m3
или ml/m3.
Граничната вредбост на изложена прашина дадена е како вкупна прашина.
При одредување на хемиски опасностии се утврдуваати следните категории:
 Канц. кат. 1- хемиските материи за кои е докажано дека се канцерогени за ќовекот;

 Канц. Кат. 2- хемиските материи кои се вероватно канцерогени за човекор;
 Канц. Кат. 3- хемиски материи за кои е можно канцерогено дејство на човекот;
 Мут. Кат. 1- хемиска материја за која се знае дека има мутагено дејство на човекот;
 Мут. Кат. 2- хемиски материи за кои вероватно има мутагено дејство на човекот;
 Мут. Кат. 3- хемиски материи за кои има можност за мутагено дејство на човекот.
 Репре. Кат. 1-хемиска материја која ја намалува репродуктивната способност кај
луѓето и/или материја за која се знае дека делува токсично во процесот на растот и
развојот кај луѓето.
 Репре. Кат. 2- хемиска материја која вероватно намалува репродуктивната
способност кај луѓето и /или материја која вероватно делува токсично во процесот
на растење и развојот на човекот.
 Репре. Кат. 3- хемиска материја за која се претпоставува дека можи да ја намали
репродуктивната способност кај луѓето и/или материја за која се претпоставува
дека можи да делува токсично во процесот на растење и развој кај човекот.
1.2.7.6. Биолошки опасности
Под биолошки агенси во работната средина, микроорганизми (бактерии, вируси,

гливици, протозои, хелминати, членконоги или нивниот фрагмент) се сметаат за
професионални заболувања или болести поврзани со работата.
Основна насока за преценување ризик од биолошка опасност како и мерка за

спречување и намалување на ризикот регулирани се Директивите 2000/54 ЕС Европска
унија за заштита на работникот од ризик при изложеност од биолошкиагенси на работното
место.
Поимот “биолошка опасност” во оваа директива се однесува:
24
 Биолошки агенси – микроорганизми вклучуваќи ги и тие што генетски

модифицираат, ќелиски култури и хумани ендопаразити кои се способни да
предизвикуваат инфекции, алергиска реакција или токсичен ефект.
 Микроорганизми – ќелиски или не ќелиски микробиолошки субијекти способни
за размножување или пренесување генетски материјали.
 Култура ќелија – ќелија, потекло од мултикелиски организми размножено
инвитро.
Биолошки агенси тие ги сочинуваат четири различни групи според нивниот ризик од
болести кои можат да се предизвикаат кај човекот:
 Ризична група 1- биолошки агенс за кој не е вероватно дека ќе предизвика болест

кај луѓето;
 Ризична група 2- биолошки агенс кој може да предизвика болест кај луѓето и
може да биди опасен кај работниците но не е вероватно дека ќе се рашири во
околината; обично е на располагање делотворна профилакса или лечење;
 Ризична група 3- биолошки агенс кој можи да предизвика тешка болест кај луѓето
и претставува сериозна опасност кај работниците; можи да претставува ризик за
ширење на околината, но обично е на располагање делотворна профилакса или
лечење;
 Ризична група 4- биолошки агенс кој предизвикува тешка болест кај луѓето и
преставува озбилна опасност за работниците; можи да претставува голем ризик за
ширење во околината, и обично не расоолага со делотворна профилакса и лечење.
Постои поделба во која микроорганизмите се вбројуваат и некои ткивни организми

каде ќелиите се веќе групирани во ткива.
Класификацијата на микроорганизмите можи да се изврши во однос на ризични групи:
 Ризична група 1- микроорганизми за кои е мала вероватноста дека ќе предизвика

болест кај луѓетои и животните ( не носи никаков ризик кај поединци и заедница).
 Ризична група2- патоген кој можи да предизвика болест кај луѓе или животни
(умерен ризик на поединци, низок ризик во заедница);
 Ризична група 3- патоген кој обично предизвикува озбилна болест кај луѓето или
животните, но обично не се шири од една задржана единка на друга;
 Ризична група4- патоген коој предизвикува сериозно заболување кај луѓето или
животните кој лесно се пренесуваат од една на друга единка, директно или
индиректно.
Речиси никаква активност не се изведува без присуство на микроорганизам, но

одредена професија носи зголемен ризик од болест. Во текот на активностите кои можат
да бидат изложени на биолошки опасности се;
25
 Работа во фабрика за производство на храна;

 Работа во земјоделие;
 Работна активност каде има контакт со животни или производи од животинско
потекло;
 Работа во здравствена, уклучуваќи оделенија за изолација и мртовачница;
 Работа во клинички, ветеринарски и дијагностичка лабораторија;
 Работа во погон за рециклирање на одпад;
 Работа на инсталации за прочистување на канализации.
Меѓународниот симбол и знакот за опасност од биолошка опасност мора да бидат

поставени на вратата од просторијата каде што се постапува со микроорганизми од
ризичната група 2 или повисоки нивоа.
Слика 3. Меѓународен симбол и знак за биолошка опасност
Идентификација на биолошките штетности во работната срединја се врши

микробиолошка обработка земен од работните површини (разни брисови) суровина,
полупроизвод и готов производ. Земање на примерок од воздух од работната средина се
врши преку изложување на хранливи материи со отворена подлога во воздухот на
работниот простор за време на одредено време или со пренесување одредена количина
воздух преку посебни апарати на медиумот за хранење.
Многу патогени бактерии присутни се со ниска концентрација и нвното детектирање е

тешко. Се користат и индикаторски бактерии за детекција на вероватно присутни патогени
бактерии. Колифорбни бактерии се од фекални стрептококи најпогодна група
индикаторски бактерии за оценување наквалитетот на воздухот во работната средина.
Фекалните стрептококи се група црвени бактерии. Широко се распространети, а се

наоѓаат во фекалијата на човекот и многу други рбетници. Бројот на фекална стрептокока
по правило расти со порастот на бројот на фкупниот колиформни бактерии. Во случај кога
вкупните калиформни бактерии не се докажани во примерокот и се фекални стрептококи,
тоа е сигурен знак дека ова е фекално загадување на воздухот.
26
Најчесто користените стандарди за земање биолошки опасности во работната

атмосфера се: ISP/MYC/AC-01, ISP/MYC/AC-03 и NIOSH 0800, и за оценување на
квалитетот на работната средина PN-89/Z 0411/02 и 03 и European Community Directive
2000/54/EC.
Значајни податоци за идентификација на биолошките опасности може да се најдат во

Листата на професионални болести земени од биолошките опасности, објавени од страна
на Министерството за Њујорк, Одделот за индустриска хигиена.
Проценката и стандардизацијата на ризикот што се прави на брзиот тек на сите

достапни информации вклучува:
 класификацијата на биолошките опасности кои се опасни по човековото здравје

или можат да бидат;
 препораките на надлежниот орган кои наведуваат дека биолошката штета треба да
се следи за да се заштити здравјето на работниците кога тие, поради природата на
работата, се изложени или можат да бидат;
 информации за болести од кои работниците може да страдаат од нивната работа;
 можни алергиски или токсични ефекти поради работата на работниците;
 запознавање со болеста која е пронајдена кај работник и која е директно поврзана
со неговата работа.
1.2.7.7. Физички опасности (бучава)
Бучава во работната средина значи секој звук создаден од работата на една

машина, апарат или производствен уред. На работното место може да има бучава која
доаѓа од околината, па при анализа на неговиот штетен ефект се земаат три вида бучава:
 бучавата генерирана од опремата за работа или уредот со кој работникот директно

управува или сервисира;
 бучава генерирана од опрема за работа или уред што работникот не го ракува или
сервисира;
 бучава произведена од непроизводните извори (уреди за вентилација и
климатизација, сообраќај, друг технолошки процес итн.)
Ефектот на бучавата врз човечкиот организам е комутативен, а ефектот врз него се

зголемува во зависност од времето на изложеност. Буката дирекно влијае во ефективната
работаи еден од факторите кои сметаат при работа. Тоа претставува проблем, и затоа
треба да се познава односот измеѓу јачината на буката и нејзиното дејство на здравјето.
Според прописите постојат правилници за превентивна мерка на безбедност и здравје при
работа. Во изложеноста на бучава, дневната и просечната неделна изложеност и бучавата
на работникот на работното место и во работната средина, во зависност од измерените
27
нивоа на бучава (A-мерено ниво на бучава или еквивалентно ниво на бучава), карактерот
на бучава и времето на изложување на работниците со бучава, се исклучуваат.
Физички параметри кои се користа во постапката за проценување од ризик на бучавост

се:
 максимална вредност на звучниот притисок (Ppeak)- највисока вредност“C” на

фреквенциското мерење во моменталниот звучен притисок.
 дневно ниво на изложеност на бучава (Lex,8h) (dB (A) re.20 µPa)- временски
нормализирана изложеност на бучава на средно ниво за осум часови и пресметана
на начин пропишан со стандардот ISO 1999:1990;
 Неделно ниво на изложеност на бучава (Lex,8х)- нормализирана просечна дневна
изложеност на бучава за работна недела од пет осум-часовени работени дена и се
пресметува на начин пропишан со стандардот ISO 1999:1990.
Дневна гранична вредност на изложеност и дневна акциска вредност на изложеноста

на бучава се.:
 Гранична вредност на изложеност на бучава: Lex,8h=85dB (A) и Ppeak=140Pa

(137dB(C) во однос на референтниот звучен притисок од 20µPa).
 Акциона вредност на изложеност на бучава: Lex,8h=80dB (A) и Ppeak=112Pa
(135dB(C) во однос на референтните звучни притисоци од 20 µPa).
При утврдување на ефективната изложеност на вработената бучава до граничната

вредност на изложеност на бучава, се зема предвид намалувањето на изложеноста на
употребата на слушно помагало и опрема.
При утврдување на ефективната изложеност на вработениот на бучава, во однос на

граничната вредност на изложеност на бучава, не се зема предвид намалувањето на
изложеноста поради употребата на слушно помагало и опрема.
На работните места каде што се извршуваат работни места кадешто дневната

изложеност на бучава значително варира од еден до втор работен ден, неделната
изложеност на бучава не смее да надмине 85dB (A) и треба да се преземат соодветни
превентивни мерки за да се намали ризикот од изложување на бучава во согласност со
работни места што се изведуваат.
Работодавецот е должен да ги земе предвид, во процесот на проценка на ризикот во

колосекот, изложеноста на бучава, нивото, видот и времетраењето на експозицијата и
акционата вредност на изложеноста на бучава; активности кои можат да влијаат врз
безбедноста и здравјето на вработените од ранливите групи од аспект на безбедноста и
здравјето при работа; влијанието врз безбедноста и здравјето на вработените што
произлегуваат од интеракциите помеѓу бучавата и ототоксичните супстанции и помеѓу
28
бучавата и вибрациите; индиректно влијание врз безбедноста и здравјето на вработените

што произлегуваат од интеракцијата помеѓу бучавата и звучниот сигнал, гласовната
комуникација на кој било друг звук што треба да го слушнат вработените со цел да се
намали ризикот од повреда или оштетување на здравјето; податоците за емисиите на
бучава добиени од производителот се опремени за работа во согласност со посебните
прописи; друга опрема за работа со цел да се намали мисијата за бучава; продолжена
изложеност на бучава за која е одговорен работодавачот; информации за резултатите
добиени од здравствената состојба; достапност на слушно помагало и опрема.
Нормирање на штетно дејство од бука се врши врз основа на полно рабптно време,
временска изложеност на работниците, соодветни нивоа на бучава и пропишани норми за
дозволените нивоа на бучава. Штетеното делување на бучава се оценува со компаративна
анализа на дозволените нивоа на бучава во назначената мерна точка или во работна
просторија изразена во децибели dB (А) и измерени нивоа на бучава на таа случајна
локација. Директивата дефинира две врсти вредности кои се однесуваат на нивна дневна
изложеност на бучавост и висок звучен притисок:
 Гранична вредност на изложеност (EL вредност) над која работникот не смее да

биди изложен во текот на својата работа.
 Две (долна и горна) акциони вредности на изложеност (EL вредност), каде
работодавачот е должен да превзема одговорни мерки за намалување на
вредностите од бучавост на кои се изложени работниците.
(ТАБЕЛА)
Резултатот од анализата на бучавата на фреквенцијата е спектарот на бучава, кој ја

прикажува бучавата на компонентите во најчестите терциерни стандардизирани групи.
1.2.7.8. Физички опасности (вибрации)
Вибрациите се осцилаторните движења на механичките системи, при што

движењето на точката на системот е мало во споредба со димензиите на системот, а
периодот на осцилација е значително помал од времето во кое движењето е забележано.
Вибрациите се резултат на динамички сили во машините и алатите кои имаат подвижни
делови, како и делови и елементи за поврзување на машини и алати. Се изучуваат две
компоненти на вибрации: првата компонента која го претставува движењето на корисните
вибрации кое се користи за извршување на механичко работење на машина или
технолошки процес и втора компонента, а тоа се штетни движења на вибрации, каде што
различни делови од машината можат да вибрираат со различни амплитуди и фреквенции,
па често е причина за нарушувања во работата на машините и алатите, но исто така и
причината за професионалните заболувања на работниците кои ракуваат со машината или
со алатката.
29
Според начинот на дејствување на човечкото тело, вибрациите можат да се поделат

на:
 општа или вибрација на целото тело – кои делуваат на човечкото тело како
целина каде човекот се наоѓа во кругот на машината која вибрира, а може да се
пренесе на целото тело, обично на местото од контактот, односно структурата на
подпирање (иднустриски платформи или седиште на возило);
 локални или вибрации шака-рака – кои делуваат на поедини делови на телото
кои се во непосреден контакт со вибрациониот систем- најчесто дланки и прсти, а
од местото на влезот на вибрациите се распострануваат на сите страни во вид на
брановидни движења придизвикувачи наизменично собирање и растегнување на
ткивото.
Во зависност од локализацијата на ефектите од вибрациите, се разликуваат две

основни клинички форми на болеста: вибраторната болест предизвикана од ефектите од
општите и локалните вибрации. Генералните вибрации предизвикуваат движење и сили во
човечкото тело кои можат да предизвикаат непријатност или да го зголемат ризикот од
појава на болести на долниот лобус и повреди на 'рбетниот столб. Локалните вибрации
претставуваат ризик за безбедноста и здравјето на работникот, особено од развојот на
васкуларни, коскени или зглобни оштетувања, невролошки или мускулни нарушувања.
Да би се потврдила дневната изложеност на вибрациите потребно е да се знае

времетраењето на вкупнодневната изложеност на вибрации кои ги добиваме од одредени
алати, машини, опрема за работа или возила кои се користат во технолошкиот процес.
Времето на вибрации се зема само во текот на работењето, а не и држењето и контактот на
производителот на вибрации. Поголемото време на изложеност на вибрации или поголема
дневна изложеност, предизвикува поголема веројатност за нецелосно влијание на
вибрациите врз човечкото тело.
Вибрации на целото тело- Вибрациите на целото тело се предизвикани од вибрации

кои се пренесуваат преку машини и возила преку седиштето или преку нога. Високата
изложеност на вибрации кои се пренесуваат на целото тело, можи да го нарушат здравјето
и безбедноста на работата. Овој вид на вибрации кои се пренесуваат на целото тело
обично се појавуваат на теренски работни места како што се во градежништво,во
рударство,каменоломство но можат да се појават и во патен сообраќај и воздушен
сообраќај. Вибрациите кои се предизвикани по целото тело не се само дирекните
учесници туку и индирекните кои се наоѓаат на самото место.
Ризикот од вибрации каде што е изложен работникот зависи од интензитетот

навибрации, фреквенции траење на изложеност, начин на работа и видовите на
активности.
30
Вибрацијата го одредува интензитетот на вибрации и фреквенции. Фреквенција е број

на движења напред- назад, која во секунда го остварува телото кога вибрира. Се изразува
во бројот на циклуси во секунда т.е. Hz. За вибрации пренесени на целото тело,
фреквенцијата се смета дека е од опсегот 05-80 Hz .
Вибрации на шака-рака - се предизвикани од технолошки процеси или алатки кои

влегуваат во телото низ прстите или дланката. Професионалната изложеност на вибрации
која се пренесува преку раката во допир со електричните алати кои се користат во
производството на каменоломи, рударството и градежништвото.
1.2.7.9. Физички опасности (зрачење)
Терминот електромагнетно зрачење се однесува на електромагнетниот бран во

ширењето (пропагација) или ширењето на повеќе електромагнетни бранови.
Електромагнетниот бран може да бидат произволни фреквенции, а со тоа и
електромагнетната квантна енергија поврзана со таквото електромагнетно зрачење може
да биде во широк опсег.
Електромагнетниот бран најчесто се сфаќа како електромагнетни појави кој

пренесува корисен сигнал (радио, телевизија) и се користи во теоретската електротехника
и телекомуникации.
Електромагнетното зрачење е поделено на сите примарни ефекти врз

материјалната средина:
 јонизирачки
 нејонизирачки
Јонизација на електромагнетно зрачење има квантна енергија доволно да изврши

јонизација на атомот или молекулата, додека енергијата на квантната работа на
нејонизирачкото зрачење не била доволна за да се спроведе јонизација.
Со интеракција со материјалот преку кој поминува, јонизирачкото зрачење може да се

подели на:
 наелектеизирани честички (алфа и бета зраци)

 гама и Х зраци
 неутрони
Јонизирачкото зрачење често се нарекува радиоактивно зрачење.
Радиоактивноста на материјата е износот на распаѓање (дезинтеграција) во едно време.

Период на полураспаѓање е временскиот период за кој активноста на радиоактивниот
елемент е сведена на половина. единица за активност на радиоактивен извор е Бекерел
31
(Bq). Еден Bq претставува активност на радиоактивниот извор во кој радиоактивното

јадро се распаѓа во една секунда.
1Bq=1/s
Експозициона доза е изразена во S / kg (кулон по килограм) и претставува доза на

јонизирачко зрачење што во 1кг воздух може да создаде јони со ист знак за вкупно
наелектризирање од 1 Кулон (1S) ако густината на електричниот флукс (распоред на
зраците во просторот) во цела количина на ограничен воздух.
Апсорбирана доза се изразува во Греј-има (Gy) и претставува апсорбована доза во

телото чија маса изнесува 1кг, во која јонизирачкото зрачење е од постојана густина на
енергетскиот флукс, се внесува енергијата 1Ј.
Еквивалентна доза се изразува во единица која се означува како Sv (сиверт).
Летална доза е доза на зрачење што доведува до резултат во воздухопловството во

рок од 60 дена од зрачењето.
Средна смртна доза е доза на зрачење каде 50% на озрачените предизвикува смрт
во рок од 30дена.
Максимално дозволена доза (MDD) претставува доза на зрачење не го оштетува

организмот. MDD за професионални експонирани лица за озрачување на целото тело не
смее да биде повеќе од 10 Sv неделно или 500Sv годишно.
Јонизирано електромагнетно зрачење во работната средина: при користење на

изотопи како обележувач (хемиска индустрија, металургија) во примената на
радиоизотопите за контрола на процесот на производство, биолошко зрачење во
прехранбената индустрија и во индустриските лекови и медицината.
Кога ќе се утврди дека постои можност на изложеност од јонизирано зрачење на

местото каде се работи, најпрво мора да се провери дали е добиено дозвола за користење
изворна јонизирани зраци од органите за надлежност во државата за употреба на изворот
од јонизирани зрачења. Доколку не постои дозвола не смее да се користат. Процесот на
изпитување се врши исклучивосо инструменталнимерења. Ова испитување мора да се
дозволи на стручни компетентни лица од областа радиолошка заштита, со одобрена
лиценца. Одценувачот на ризикотима два основни добронамерни задачи:
 Да увиди со проверка на постојната состојба, најчесто за време на разгледувањето,

институцијата има можност за изложеност на јонизирачко зрачење на работното
место.
32
 Доколку установи дека постои таква можност, обезбедува стручни налог и

резултатите на испитување ги потврдува компетентни од областа на радиолошка
заштита, во склад со прописите.
При проценка на ризик од изложеноста на јонизирано зрачење треба да се земи во

обзир на други штетности и опасти во работната околина, кои се јавуваат заедно со
јонизираното зрачење, кој ги прати или делува синергистички. Некои од тие се:
 Присуство на висок напон потребен за работа на уредите за генерисање на

јонизираното зрачење;
 Зголемена концентрација на лесни јони во воздухот, тие настануваат во
радиоактивни распаѓања, било дејство на јонизирани зрачења на неутрални атоми и
молекули;
 Прискство на хемикалии за развивање филмови;
 Биолошки опасности;
 Психофизиолошко оптеретување и организациони фактори (работа во служба за
итни случаи).
Места кои оценувачот ги смета за безбедни во однос на можна изложеност,

проценката го прикажува нивото на ризик P1.
Актуелни прописи, закон за заштита од јонизирано зрачење, пратени од

правилници релевантна директиа европска унија даваат претходни обврски кои
овозможуваат правилна проценка на ризик:
 Класификација на зоната во контролирање и надгледување;

 Категоризација на професионални лица изложени на јонизирани зрачења во класата
А и Б;
 Поштување на сите гранични дози (на прво место се примарните граници);
 Примена на мерки за заштита;
 Мерки во случај на вонредни ситуации;
 Мерки за санкции.
Извори на нејонизирани електромагнетни загадувања од аспект на фреквенција, се

поделени на:
 Нискофрекфентни извори или извори на индустриска фреквенција

(електромагнетни инсталации, трансформатори, електрични водови, електрична
мрежа за дистрибуција и електрични уреди за домаќинство).
 Високофрекфентни извори (антени на радио и телевизиски станици,
примопредавање на антени микробрановни линкови,базни станици, мобилни
телефони, ваерлес уреди и др.)
33
Познавањето на карактеристиките на изворот и механизмот на интеракција на

електромагнетното поле и биолошкото ткиво е начин да се надополни методот за
намалување на влијанието на електромагнетното поле врз луѓето.
Населението е изложено на полињата на мрежна индустриска фреквенција (50 / 60Hz)

и радио фреквентни полина (RF). Главни вештачки извори нискофрекфентни (NF) зрачења
се електроенергетски постројки, далеководи, трансформаторски станици, електрични
железници, сите видови водовод и електрочни уреди кои се користат во сите области каде
човекот работи вклучувачи ги и тие во домаќинството.
Ниска фрекфенција завзема голем широк опсег електромагнетен спектар. Меѓутоа

најчесто се зборува во индустриска фрекфенција 50Hz или 60Hz каде брановата должина
во воздухот на линијата ʎ=6000км. Затоа, човекот се наоѓа во зона на индукција и никогаш
во зона на зрачење од изворот на овие фрекфенции. Меѓу тоа поради познатите последици
на човечкиот организам кој ги предизвикува човечкиот контакт со телото на повеќе
електрични потенцијали, нормирањето на ризикот е сведено на струјната густина која се
движи низ телото.
Радиофрекфентното зрачење (RF) зазема широк опсег на електромагнетен спектар,

од други (километарски) бранови до микро (микрометарски) бранови т.е. практично до
инфрацрвен спектар. Дозите што се дефинирани со јонизирачко зрачење, експертите сакаа
да воведат една големина што е еквивалентна на апсорбираната доза на јонизирачко
зрачење и пренос на апсорбираната доза на нејонизирачко зрачење.
Макроскопска големина која ја опишува абсорбентната енергија во ткивото е

специфичната количина на апсорбирана енергија или специфична апсорпција на SAR.
1.2.7.10. Физички опасности (штетен ефект на просветлување)
Осветленоста, како исклучително важна компонента на работната средина, е од

клучно значење за визуелната смисла и безбедноста на работа. Терминот "светлина" се
однесува на секое зрачење кое предизвикува директно видливо набљудување. Светлината
во основа е рефлектирана или рефлективна енергија што доаѓа во човечкото око и која, во
органот за видо (око, виден нерв, дел од мозоко), станува чувство на перцепција и чувство
на светлина (впечаток на посилно или послабо зрачење) и боја. Светлината може да се
забележи на два начина, во физичка и сензуална смисла.
Зрачење од физички смисла се дефинира како емисија ики пренос на енергија во

облик на електромагнетни бранови и честички.
Во контекст на осветлувањетосе користи многу мало подрачје од електромагнетни

зрачења (подрачјето на брановата должина измеѓу 10-7 10-3 и се нарекува “оптичко
34
зрачење”. Спектарот на оптичкото зрачење се делина на три подрачја ултравиолетово

зрачење, видливо зрачење (светло) и инфрацрвено зрачење (топло).
Човечкото око регистрира само видлив дел од спектарот ( измеѓу 380 nm и 780 nm)
додека виолетовото и инфрацрвеното зрачење не се приметува. Ултравиолетовото зрачење
граничи со видливите зрачења во зоните на кратки бранови должини, а додека
инфрацрвеното зрачење во зоната на долги бранови должини.
Меѓународната комисија за осветлување е за фотометриски нормални набљудувачи

(нормално човечко око) дефинирале две врсти на релативни чуствителни светлини:
релативни светлини осетливи на дневна светлина B(ʎ) и релативни светлини осеткиви на
ноќното осветлување B’(ʎ).
Основнји фотометриски големини кои најчесто се користат и наведени со

важечките прописи. Тие големини се вбројуваат на светлосниот флукс, јачина на
светлоста, осветлување и сјајност.
Светлината, контакт со очите, не само информативниот центар на мозокот, туку и

влијае на регулаторните тела на вегетативниот нервен систем, кои ја регулираат
целокупната телесна размена на материјата во човечкиот организам и неговите телесни
функции. Затоа можи да се кажи дека квалитетното светло не го олеснува само гледањето
ии перцепцијата, веќе се подигнува желбата за работа, остварува визуелни чуства во
просторот, а исто така ја подобрува концентрацијата и спречува предвремен замор.
Од тие причини произлегува основни барања кај осветлувањето (дневни или

вештачки систем на осветлување) мора да ги исполнува а тоа се: да овозможи добри
видливи услови, потребни за успешно и безбедно извршување на работните задачи, да во
рамката на комплексниот простор на човекот му овозможи таква околина која ќе
придонеси добро физичко и психолошко расположение, да спречи незгоди и несреќи на
работното место и во работната околина.
Неповолното и недоволното осветлување ствара услови за несреќни случаеви,

сличен ефект дава неправилно јако осветлување. Исто така, временски нерамномерно
осветлување може да предизвика појава стробоскопски ефект, што доаѓа до субијективна
оптика. Човек мисли дека предметите кои се осветлени се движат брзо или споро односно
стојат или се движат. Лоѓото осветлување непосредно влијае на психички и физички
замор на вработените, ја намалува нивната внимателност, ја намалува прецизноста на
работа, ги зголемува грешките при работа, намалува продуктивност итн.
Подобрувањето на количина на светлост и јачина светлост доаѓа до намалување на

бројот на повреди, несреќни случаеви, ја зголемува продуктивноста во работата и го
намалува шкартот.
35
Во најново време зголемено е заинтересирањето за природната светлина, причина

за тоа не е во позитивното квалитетно иосветлување веќе во придобивките што ги
обезбедува. Но поради неизедначената природна светлина се јавува потреба и од вештачки
систем на осветлување.
Најчестиот систем за осветлување што се користи е:
 општа еднобојна (униформа) осветлување;

 општо локализирано осветлување.
Системот за осветлување со еден зрак овозможува рамномерно распоредени извори на

светлина без оглед на работните места. Просечното ниво на осветленост треба да биде
еднакво на нивото на осветлување што е потребно за задачата да се изврши. Овие системи
најчесто се користат во работни места кои не се фиксни.
Осветленоста треба да биде скратена со три основни карактеристики: Првиот треба да

биде опремен со средства за елиминирање на блицот (мрежи, дифузори, рефлектори, итн.).
Другиот е тоа што треба да дистрибуира дел од светлината на таванот и горниот дел од
ѕидовите. Третата карактеристика е дека изворот на светлина треба да се инсталира што е
можно повеќе за да се намали сјајот и да се постигне како хомогена светлина што е можно
повеќе.
Овој систем се обидува да го зголеми општиот распоред на осветлување со

преместување на светлиотизвор до работната површина. Овој вид на светлина ствара
одблесок, а рефлекторите би требало да се наместат така да го блокираат изворот на
светлина така што нема да доаѓа дирекно во видното поле на работникот. Употребата на
локализираното осветлување се препорачува каде што визуелните барања се критични,
како што е нивото на осветлување од 1000 лукса и повеќе. Визуелните способности на
работникот со неговите години се влошува, што упатува на неопходно зголемено ниво
општо осветлување или подржување на локално осветлување.
Општа локална осветленост се состои од извор на светлост на плафонот кој се

распоредува и треба да имаме две работи на ум- сопствена опрема за осветлување и
потреба за осветлување на секое работно место. Овој тип на осветлување е наменето за
работни простории кои бараат високо ниво на осветлување како и за анализирање на идна
локација на секое работноместо при проектирањето.
Обично светлото сесостои од електромагнетни бранови, различни бранови должини

кои одговараат на секој опсег на видливиот спектар. Комбинираќи црвено, жолто и плаво
светло можеме да добиеме поголема видлива боја вклучуваќи бела. Нашата перцепција за
бои во обиектотозависи од бојата на светлината на кој е осветлен и начинот на кој самиот
обиект рефлектира светлост.
36
Светлината можи да се подели на три категории во зависност од светлоста која се

емитува:
 топла боја: бело, црвенкасто светло се препорачува за стамбени простории

 непосредна боја: бело светло кое се препорачува на работни места;
 ладна боја: бела, сина се препорачува за работни места кои бараат високониво на
осветлување или за топли климатски услови.
Изборот на тоналитет не е толку важен како изборот на соодветен рефлективен

квалитет на површината. Постојат неколку препораки кои се применуваат кога се во
прашање работните површини.
Плафони. Површината на плафоните би требало да биде со коефициентот на

рефлектирање од 75%, затоа што светлината која се одбива ќе биде дифузна, а со тоа се
елименираат темните места и се намалува рефлективноста од другите површини. Со тоа
претставува и штедење на вештачкото осветлување.
Ѕидови и подови. Површината на ѕидовите во контакт со очите може да предизвика

рефлектирање. Бледите бои со коефициент рефлексија од 50-75% се адекватни за
ѕидовите. Сјајните фарби траат долго од матираните, но прават поголема рефлексија.
Ѕидовите би требало да се обработат во мат или полусјајна боја. Подовите би требало да
бидат потемна боја од ѕидовите и плафонот за да се одбегни рефлектирањето.
Коефициентот на рефлектирање од подовите би требало да бидии измеѓу 20-25%.
Опрема. Работната површина, машини и табли би требало да има коефициент на

рефлектирање измеѓу 20-40%. Опремата треба да биде обоена со чиста боја- светло кафена
или сива- а катеријалите не би требало да бидат сјајни.
Исправното користење на бојата во работната средина користи здравје, ја зголемуѕва

продуктивноста и можи да има позитивно влијание на квалитетот. Тоа можи да доприноси
подобра организација и превенција на несреќа.
Светлината на бојата, незината распределба и бојата која се користи во дадената

просторија се клучни фактори кои влијаат на она што особата осеќа. Имаќи во увид многу
бои и фактори комфори кои постојат, невозможно е да се постават прецизни правила, а
особеноо ако се земат во предвид сите фактори во комбинација во склад со
карактеристиките и потребите на работното место.
Можат да се набројат основни практични правила кои можат да помогнат да се

направи животна средина:
 Светлата боја предизвикува пријатна, стимулативна и искрењи чуства, додека

темните бои имаат депресивен ефект;
 Извор на светлости од топли бои помагаат добро да се репродуцират;
37
 Јасна и светла боја (постела) се многу добри за позадина, додека обиектите треба да
имаат заситена боја;
 Топлите бои го разбудуваат нерниот систем и ствараат осет дека температурата се
зголемува;
 Ладните пои се препорачуваат за обиекти. Тие имаат смирувачки ефект и можат да
се користат за создавање ефект на облините. Ладната боја помага да се создаде
впечаток дека температурите опаѓаат;
 Чувството што ја создава бојата на предметите зависи од боите во позадина, како и
од ефектите на изворот на светлина на површината;
 Средината во која се физички ладни или топли можат да се ублажат со употреба на
топло или ладно осветлување;
 Интензитетот на бојата ќе биде обратно пропорционална на работата нормално
видно поле кое го зазема;
 Пространиот изглед на собата може да биде под влијание на бојата. Плафонот ќе
изгледа понискоако ѕидовите се обоени сосветла боја, а подот и плафоноттемен, а
плафонот ќе изгледа повисокако ѕидовите се темни а плафонот е светол.
Одбирањето на бојата можи да влијае на ефикасниот систем за осветлување кој делува на

светлината за да се рефлектира. Но боите играат исто така клучна улога кога се работи за
идентификација на обиектот.
Идентификацијата со боја би требало дасе примени кога е тоа навистина неопходно затоа
што идентификацијасо боја делува исправно самко кога нема премногу обиекти кои се
истакнати со боја.
Препораки за идентификација на различни елементи со боја се:
 Противпожарна и безбедносна опрема- оваа опрема се изведува со поставување

препознатлива графика на најблискиот ѕид, така што може брзо да се најде;
 Машини – боење делови за запирање и опасност, светли бои на сите машини е
многу битно, а за обележување делови со боја кои преиодочно се подмачкуваат
поради одржување, можи дополнително да придонесат лесно извршување на тие
обврски;
 Цевоводни- ако се важни или низ нив поминуваат опасни супстанции најдобро е
да се обојат цели, а во некои случаеви е доволно да се обојат со линии преку
нивната должина;
 Скалила- за да се олесни слегувањето по скалите доволно е една трака за секоја
скала;
 Ризици- бојата би требало да се користи за идентификација на ризик ако тие не
можат да се елименираат и тоа со претходни утврдени прописи за боја.
38
Осветлувањето од општо осветлување, или осветлување на работни места на одбрани

мерни места, се одредува со читање на скалата на инструментот директно во лукс. Овие
измерени вредности се пренесуваат вополанот за осветлување, а потоа се споредуваат со
дозволените вредности.
Вредностите прочитани на мерачот за осветлување треба да се корегираат со

корекционен фактор. Корекција се однесува на неточностите на мерниот инструмент и
влијанието на измерениот светлосен спектар
За оценување на квалитетното осветлување на работното место и работните простории

во работната околина потребно е да се одреди:
 Средно осветлување од општо осветлување;

 Максимална осветленост од општо осветлување;
 Минимална осветлебост од општо осветлување;
 Осветлување на работно место;
 Рамномерно осветлување;
 Контраст.
Доброто просторно ниво на осветленост најлесно се постигнува со општото

осветлување. Просторијата мора да биди во секој свој дел доволно оосветлена. За само
општо осветленоста, измешу осветленоста и најслаби осветлени места во просторијата
спрема средна осветленост целата просторија мора да биди во склад со табелата за
различни видни барања.
1.2.7.11.Физички опасности (штетен ефект на микроклимата)
Микроклиматски параметри важни за проценка на ризикот на работното место и во

работната средина се температурата на воздухот, средната температура на зрачење,
влажноста и брзината на протокот на воздух.
Температура на воздухот претставува температура на воздух околу човечкото

тело и се изрзува во степени целзиусови. За мерење на температурата во воздухот се
коростат различни температурни сензори од типот со жива или термиторскитермометри.
Средна температура зрачење униформа е температурата на имагинарната

затворена површина во која преносот на топлина извлечена од човечкото тело е ист со
преносот и зрачењето на топлината на набљудуваната неониформирана затворена
површина.
Релативна влажност претставува однос на парцијален притисок на пареа за

дадената состојба на работната околина и парцијалниот притисок заситен воздух за
дадената температура. Исто така може да се дефинира и како однос на количина на водна
39
пареа во воздухот во однос на максимална количина која може да содржи на дадената

температура и притисок.
Брзо струење на воздухот е големина која е одредена амплитуда и правец.

Посматрана во контекс на микроклиматски параметри на работна околина, брзо струење
на воздухот е последица на делување на гравитациониот закон, по кој топлите делови на
атмосверата ги потполнуваат горните деловина работната просторија, а ладните делови на
атмосверата ги пополнуваат долните делови од работната просторија. Ако во
тиепростории се наоѓа извор на топлина, се јавува процес на природна циркулација на
воздухот на работната околина.
Микроклиматските параметри во значања мерка влијаат во активностите кај

работникот. Така што работење во услови со високи тњмператури доаѓа со тешко
пореметување (крвоток, варење, метаболизам на минерали, знаци на умор и сл.)
исцрпеност. Исто така работа под ниски температури предизвикува пореметување на
организмот и пад на ефект. И во тој смисол испитувањето на микроклиматските фактори
претставува важен фактор во преценувањето од професионални ризици.
Испитувањето на микроклиматските параметри се вршина работното место на

работната околина каде се извршува работниотпроцес, односно каде вработените се
движат или задржуваат повеќе од 2 сати повеќе од работната смена. Испитувањата се
извршуваат во летниот период каде надворешната температура е над 15С , а зимскиот
период каде надворешната е испоид 5С. Испитувањата на микроклимата не се работат во
простории во кои технолошките простории ги запазуваат одредени климатскикомори.
Испитувањето на миккроклима се врши во склад со прифатените методологии за

испитување за микроклима. Прописите во облатса на безбедност и здравје при работа,
технички прописи, стандарди и препораки.
Во текот на работата температурите во работната и помкошната просторија каде се

наоѓаат работните места мора да одговара, во зависност од методот наработа и активност,
како и физичкото оптеретување на вработениот, освен на работни места каде условите на
технолошкиот процес едруг.
Температурата во просторијатазаодмор, просторијата на вработените кои се во

должност , санитарните простории и просториите за обезбедување прва помош во склад со
намената на тие простории.
Прозорците, стаклените прегради мора да бидат изведени така за да се спречи

прекумерното дејство од сончевата светлина од работнотоо место во зависност од
природата наработата.
40
За одценување на топлотниот комфорт на работната околина каде параметрите се

одредуваат во следните граници:
 Температура на воздухот: 10-30С;

 Температура на зрачење 10-40С;
 Брзина струење на воздухот: 0-1m/s;
 Релативна влажност: 30-70%;
 Активност 46-232W/m3
 Степен на облекување 0-031m3k/W
1.2.7.12. Опасни климатски влијанија
Во технолошките процеси на различни сектори на економијата (производство и

преработка на нафта, работа на површинско рударство, градежништво, работа на
одделување на песок итн.) вработените работат на отворено и во таа прилика тие можат да
бидат изложени на повеќе или помалку штетни климатски услови.
Под клима еден крај односно предел се подразбира збир на просечни вредности
физички фактори (температура, влажност, движење на воздухот, топлотно зрачење,
инсолација(количина енергија која ја прима земјата од сончевите зраци), барометарски
притисок и атмосверски врнежи) во текот на одредено време.
Топлотно зрачење е електромагнетно зрачење која припаѓа на долгиот (далечен)

дел од спектарот и инфрацрвеното (IC) зрачење. Во услови во климатскиот комфор
организмот патува преку озрачените простории 4,18-418Ј/cm2 површина во минута.
Енергијата на човечкото зрачење припаѓа во спектарот на други топлотни бранови (5
000nm до 25 000nm) на отворен простор инфрацрвеното зрачење доаѓа од сончевиот
спектар, инсолација. Биолоѓкото дејство на инфрацрвеното зрачење се заснова на
термички ефект. Ефектите на инфрацрвеното зрачење зависат од брановата должина,
времето на изложеност и деловите на телото кои се изложени на зрачење- најмалку се
непосакувани ефекти на рака и нога, поголеми при загревање на градниот кош, а
најголеми при загревање на главата посебно хаубата.
Влажен воздух се подразбира присуство на водена пареа во атмосверскиот воздух.

Во смесата на гасови во работната и животната средина секогаш постои помала илии
поголема количина водена пареа. Количината на водена пареа на воздухот се изразува
како апсолутна (Av), максимална (Mv) или релативна (Rv) влажност. Апсолутната
влажност претставува количина на водена пареа во единица волумен, а се изразува во
грамови на кубен метар воздух или притисок во милиметри на живин столб, односно
(кPa). Максималната влажност е максимална количина водена пареа која воздухот може да
содржи на одредена температура. Релативна влажност е степен на заситеност на воздухот
41
со водена пареа. А се изразува во процентуален однос измеѓу апсолутна и максимална

влажност.
Av
Rv= ∙100
Mv
Со промената на температурата се менува вредноста максималната и релативната

влажност. Загреаниот воздух можи да прими поголема количина водена пареа, со
зголоемувањето на температура се зголемува и максималната влажност, а релативната
влажност се смалува. При намалување на температурата апсолутната количина на водена
пареа може да достигне максимално, и тогаш се јавува кондензација. Температурата на
која се изедначува со максималната вчажност се вика водена точка.
Под движење на воздухот подразбираме движење на воздушната маса воо

просторот. Во природното движење може да биде хоризонтално (ветар) и вертикално
(турбуленција).
На отворен простор се забележува движење на воздухот од двај приметливо

( неколку центиметри во секунда) до ветровите на океански сили, чија брзина изнесува
десетина метри во секунда. Струењето на воздухот е добро и предизвикува пријатно
чуство со одредена брзина (0,5 до 1,5m/s, а во летниот период и д 5m/s). Ако струењето на
воздухот е голем особено ако се работи за насочен, ладен и влажно струење може да дојди
до локално или општо ладење на телото.
Освен наведените фактори од значење за ризик на проценка на штетни климатски

влијанија се:
 Изолациони улога на оделото- улогата на оделото која овозможува испарување на

потта од површината на кожата;
 Метаболичка топлина- топлината која е главен “нус производ” метаболизмот на
нашиот организам (се зголемува со физичка работа).
При разгледувањето на влијанието од топла и ладна средина на организмот треба да

имаме на увид дека терморегулацијата учествува во целиот организам- сите системи,
органи и ќелија, последица е значењето на температурниот комфор за зачувување на
здравјето и способноста за работа.
Во услови на висока термичка непријатност, механизмите на физичка

терморегулација се вклучени со цел да се зачува изотомијата на организмот. Тогаш
настануваат спротивни ефекти во организмот во однос на делување на ладна непријатност
– организмот настојува да ослободи поголема топлина. Доаѓа до ширење на крвните
садови во кожата. Кожата постанува топла, црвена и влажна. Исто така доаѓа до вкупно
прераспоредување на крвта која циркулира на организмот и кожата – топла крв од
42
централниот дел на организмот доаѓа од проширени крвни садови во кожата. Така што
површината на кожните капилари е доста голема (неколку стотини квадратни метри),
преносот на топлина може да биде многу висок под услов да постојат значителни разлики
помеѓу средната температура на кожата на температурата на воздухот.
Ладна непријатност (конвекциони и радијациони) кои настануваат поради ниска

температура на воздухот или низок степен на загреани цврстии течни површини на
околните предмети, предизвикува во организмот компензаторни реакции усмерени на
температурна заштита на организмот. За да се намали пренос на топлина, постои
сузбивање на крвните садови на кожата и мукозните мембрани. Од друга страна во
организмот доаѓа до зголемена термопродукција. Во првата обрамбена фаза доаѓа до
зголемена активност на кардиоваскуларниот и респираторниот систем ( се зголемува
работењето на срцето и дишењето, се зголемува крвниот притисок). При долго делување
на ниската температура како последица декомпензирање на терморегулацијата, доаѓа до
успорување на работата на срцето и дисењето иладење на организмот, со пореметување на
фукцијата на централниот нервен систем. Падот на телесната температура доаѓа до
парадоксална реакција во организмот – се успорува метаболизмот, што ја зголемува
хипотермијата. Кога телесната температура падне на 25C метаболизмот се успорува за
20% од норналното. Како последица дејствува ниската температура посебно ако с
екомбинирани со поголемо движење на воздухот и зголемена релативна влажност, доаѓа
до локални промени (мраз) или смрзнување на целото тело.
Работа на отворено на услови со висока температура.
Човечкиот организам вонормални услови во мирување одржува телесна температура

одржува 37C°. Механизмот на терморегулацијата управува сомозочната структура во
мозокот. Измената на топлината на организмот во околината се одвива со пат на четири
механизми: радијација (зрачење), кондукција (преминување), конвекција (струење) и
евапорација (потење). Кога температурата во околината е поголема од температурата на
телото испарувањето на подта настанува доминантно во облик на зголемена топлина на
телото.
Аклиматизација означува прилагодување на организмот на нормално

функционирање во нови услови во околината. Повеќе работници се аклиматизираат после
7-14дена, организмот се прилагодува на начин до потење и почнува на ниска температура,
доаѓа до вкупно зголемување на снагата и кондиција. Еднаш остварена аклиматизација на
условите во околината постепено се губи, ако работата сепрекинува на подолг период.
Прекинувањето на работа од неколку недели се губи поголемото прилагодување.
Кога ќе се јави здравствен проблем и кој зависи од обликотод факторите на

околината, работните услови и телесните особини на самиот работник. Причината за
здравствените проблеми е во главно замор предизвикан од долготрајна физичка работа во
43
топла и неадекватно внесување течности и електролити. Електролити се материи коиво

организмот внесува храна и пијалок, се губат со потење, а ги регулираат хормоните.
Балансот на екелтролитите е посебно важен за функција на мускулите и нервите.
Можа да се појават следните здравствени проблеми: дехидрација, пролазен

топлотен замор, топлотни грчеви, несвестица како последица на повисока температура
кои се обележани како слабости и изгубување на свеста итоа често кај неаклиматизивани
работници, топлотна исцрпеност, топлотни удар, сончаница, промена на кожата и др.
При идентификување на опасностите и / или штетноста, неопходно е да се

идентификуваат основните извори на топлина и во т.н. "жешка точка", да се утврди дали
топлината на емитирачот е континуирана или повремена, бројот на изложени работници и
колку часа се изложени на висока температура во текот на денот треба да се измери, и да
воспостави разговор со надлежните лица, во врска со работната операција која е
потњнцијален извор на топлотното оптеретување.
Сите работници кои се изложени на висока температура при работана отворено

велиме дека се под топлотни стрес. За нормирање ризик при ваквии услови,се
употребува таканаречен топлотен индекс кој се изразува во С° (°F).
Индекс на влажна глобус температура – (англ. WBGT ), детално е запишано во

стандардите за топлотен стрес ISO 7243. Тој служи за контрола и проценување на
топлотното окружување. Индекс на влажна глобус температура зема да гиразгледува
микроклиматските параметри (температура на воздухот, влажност и брзина на струење на
воздухот) кој допринесува перцепција на топлотата кај луѓет. На работата каде се работи
дирекно на сонце, топлотата од сончево зрачење влегува во пресметката WBGT индекс.
Сите овие параметри даваат одредени информации за околината, но комбинацијата од
добиените информации даваат комплетна слика за топлотниот стрес во дадената околина.
Хумидекс индекс (HI-чуство на температура) се употребува за анализа за

условите на работа на работното место каде работникот е изложен на топлотен стрес и тн.
хумидекс план. Хумидекс планот е едноставен начин на изразувањена топлотниот стрес
на кој се изложени работниците. Едноставен е за примена затоа што доволно е да се
измери температурата и влагата (каде може да се користат податоци добиени од
хидрометеоролошката служба)и се одредува од нивниот пресек.
Алиштата и дирекното сончево зрачење треба да се земат во предвид.

Температурното подрачје измеѓу хумидекс 1 и хумидекс 2 треба да се спроведува општи
мерки за контролана стресот, а во местото навредностите над хумидекс 2 потребни се
специфични мерки на контрола. Општите мерки се однесуваат само на работниците, а
специфичните мерки на организацијата и начин на извршување на работа.
44
Хумидекс 1 општи мерки на контрола се применува на неаклиматизирани

работници и се вклучува онеспособувањето во врска со превенцијата на топлотен стрес,
постигнување на земање на доволна количина течности и овозможува прилагодување на
работниците кои се враќаат од долгиот одмор.
Хумидекс 2 специфични мерки на контрола опфаќаат систем на контрола замена

на барањето од физичката работа од машините, заштита од дирекна сончева светлина, и
намалена временска изложеност на овозможеното опоравување.
Работење на отворено на ниска температура
Телото се состои од витални органи ( срце, бубрези и мозок) кои мораат да бидат
на константна температура од 36,5-37,0° С, и кожата и мускулите, маста и коските чија
температура може да варира. Предноста на топлината измеѓу органите и кожата се одвива
преку крвта.
Кога телото е изложено на ладно ја губи топлината побргу него што ја создава.
Хипоталамус, дел од мозокот е одговорен за одржување константна температура на телото
кај луѓето. Хипоталамус прима информации за температурата во телото и го споредува со
контролните точки. Ако е потребно да се спречи губењето на топлината хипоталамус се
постигнуваат механизми кои доведуваат до собирање на крвните садови на периферијата
и намалувањена потење. До произведувањето на топлина за загревање на телото доаѓа до
појава на неповолни контракции на мускулите кои се викаат тресење.
Доколку температурата на телото не се одржи над 32°С доаѓа до прогресивно

успорување на сите физиолошки процеси, а смтр настанува кога температурата ќе се
сметни под 26°С.
Повредата на причините од ладење се класифицираат како општи (цело тело) и

локални (изложени делови на телото) и како и оние кои се замрзнуваат (стварање
кристали на мраз во ткивото) и без смрзнување на ткивото.
При работење на отворено во недволни микроклиматски услови на ниска

температура и ветар работникот додатно се оптеретува без разлика на сложените работи
кои се работат како и на обврската за користење на лична заштитна опрема поради
ризикот кој е изложен на работното место.
Проценувањето во услови на работа на отворено при ниски температури

најпрецизно можеме да го одредиме помеѓу тн. Wind chill индекс. Тоа е температура која
луѓето и животните ја осеќаат кога се наоѓаат на отворено, при температура од 10°С и
ниска брзина на ветрот поголем од 4,2km/h.
45
1.2.7.13. Опасности која произлегуваат од физички оптеретувања
Опасноста која произлегува од физичко оптеретување има за последица мускулно

коскени пореметувања врз оштетени телесни структури како што се мускули, зглобови,
тетиви, лигаменти, живци, коски и локална циркулација. Различни групи на фактори
допринесуваат мускулно- коскените пореметувања, вклучуваќи физички и биохемиски
фактори, организациони и психосоцијални како и лични фактори. Овие фактори може да
делуваат посебно, а може да имаат и комулативен ефект. Оваа болест во европската унија
е најчесто заболување.
Воуслови на идентификација на оштетувањето кое произлегува од физички

оптеретувања треба да се обрати внимание на старосната доба, начинот на живот и
работното оптеретување на работникот. Ризичните фактори при работа се дигање и
носење терет, неправилна положба на телото и вибрации.
Рачното работење како терет може да биди подигање, држење, пренесување,

повлекување или туркање, утовар истовар и сл.
За проценка на ризикот при рачна испорака на товар:
 Карактеристика на теретор (тежина, облик, димензија и др.);

 Притисокот на работникот (движење на телот, одалеченост од теретото на
работникот, хоризонтално или вертикално растојание и др.);
 Карактеристики на работната околина (температура, влажност и брзина, струење
на воздухот, осветленост и др.).
Физичкиот напор се карактеризира иположбата на телото при работа. На работното

место може да се заземат следните положби: лежечки, полулежечки, клекнат, седење,
полустоење и клечење, стоење. Променлива положба може да биди оптимална и неудобна.
Битно физичко оптеретување е надворешната сила, односно оптеретување/напрегнување
на некоја површина на телото во текот на работните активности, како што се подигање,
туркање или држење на предмети.
1.2.7.14. Опасност од психофизиолошко оптеретување.
Опасноста која се појавува како последица на психофизиолошко оптеретување на

работата може да се јави поради: пореметување меѓу човечките односи; неадекватна
организација; субијективен однос према работата и конституција на личности;
одговорност; карактер на работата; однос со други лица и лица кои учествуваат во
работата. Психофизиолошкото оптеретување на вработените најчесто е предизвикано од
46
стрес. Прекумерното вложување како “прегорување на работа” доведува до фрустрации и

пореметување на психофизиолошката рамнотежа но не значи дека секогаш доаѓа до
психофизиолошки интегритет. Анализата ги одредува следните групи на опасности кој
создаваат психогизиолошко оптеретување: режим на работата во смени; психомоторно
оптеретување; психосензорно оптеретување; монотонија; емоционално оптеретување;
интелектуално оптеретување; психички и физички проблеми; лоши кординати на
работата; недостаток на флексибилност и приврзани дела на вработените; губење време
поради изостаноци; враќање на производи; непоштување на рокови; неумерено
прекувремено работење и прекумерно трошење на времето.
Психофизиолошкото оптоварување може, според се, да се дефинира како "вкупна

сума на влијанието на проценетите стресови и надворешни извори на човечките суштества
во неговата психа".
Секој елемент на психофизиолошкото оптеретување реагира на сите редни скалила

на сите четири нивоа по зголемен редослед на интензитет:
1.Режим на работа во смени (С1, С2, С3, С4);
2.Психомоторно оптеретување (С1, С2, С3, С4);
3.Психосензорно оптеретување (С1, С2, С3, С4);
4.Монотонија на работната активност (С1, С2, С3, С4);
5.Емоционално оптеретување (С1, С2, С3, С4);
6.Интелектуално ментално оптеретување (С1, С2, С3, С4).
1.2.8.Проценка на ризик
Проценката на ризик се заснова на претпоставка на случувањето и тежината помеѓу

повредата на работа, оптетено здравје или заболување на вработениот во врска со работата
произлезена од работното место во работната околина. Одценувањето на ризикот е
субиективен процес.
Одценувањето на ризикот се споредува за секое работно место, а со оглед на

карактеристиките на поединечни работни места воглавно се воведува две основни
категории:
 Работно место со непроменливи услови на работа;

 Работно место со променливи услови на работа.
Кај работните места со непроменливи и релативно непроменливи услови на работа

како канцелариските работи,проценувањето на ризикот може да биди таков да се земаат
47
во вообичаени околности освен кога се значајни промени за условите и карактеристиките

на работното место.
Кај работните места со променливи услови на работа потребно е флексибилен пристап.

Ако се утврди на работното место и покрај многу или делимично променување на мерките
во областа на брзбедноста и здравјето на работа и другии мерки, има опасности и
оштетувања тоа место се смета место со зголемен ризик.
1.2.8.1. Kinney метода оценување и нормирање на ризикот
Kinney методот се применува во организации за одценување и вреднување ризик

според појави утврдени за опасност и/или оштети базираќи се на основно разгледување:
претпоставка на можни случки; последица на тежина на повреда или заболување;
учествување – време на изложување на опасност и/или оштетување.
1.2.8.2.Модификован AUVA метод
Елементите за оценување и вреднување на овој метод највероватно настануваат

опасности и/или оштетување и тежина на можните последици.
Изложеност на работникот на опасност и оштетување: состојба на работна

околина; состојба на работниот простр и работната оовршина; состојба на средствата и
опремата за работа; состојба за заштита од удар на електрична струја.
Елементи на заштита на работната околина: Состојба на греење и вентилација;

состојба на микро клима; состојба на осветлување; состојба во поглед на електромагнетно
зрачење; состојба на бучава и вибрации.
Критериум на работа на отворен простор се утврдува: состојба за заштита од пожар

и експлозија, состојба на патиштата за премин; притап и евакуација; состојба на суровини,
основниот, помошниот и одпадниот материјал; состојба нба органбизирани мерки за
безбедност и здравје на работата; состојба на средства и опрема за лична заштита; состојба
за оспособување за работа; состојба за известување на областа на безбедноста и здравјето
на работа.
По правилникот за опрема и постапки за обезбедување на прва помош и

организирање служба за спасување во случај при незгода на работа утврдено е: заштита на
непушачите; забрана за земање алкохол и други средства кои ствараат зависност; состојба
на одржување работни простории и лична хигиена.
Инспекцискиот наод во извршениот надзор е усште еден извор на информации.
48
1.2.9.Утврдување мерки за смалување на нивото за ризик
Мерките се утврдуваат врз оснва на приоритетот и принцип на првенција, а во

склад со пропоисите за безбедност и здравје на работното место, технички прописи,
стандарди и општо признати мерки.
Реализација на мерките за намалување на нивото на ризик треба да се извршат

систематски низ неколку чекори: прв чекор- елиминирање и/или ризична постапка; втор
чекор- техничко технолошки мерки; трет чекор- административни организациони мерки;
четврт чекор- лични мерки и колективна заштита и пети чекор- медицински мерки и
препораки.
1.2.10.Заклучок на акт во процесот на ризик
Заклучокот содржи:
 Сите работни места на кои е извршена проценка на ризик

 Работно место кое се утврдува како работноместо со зголемен ризик
 Приоритет за остранување на ризикот
 Изјава на работодавачот кој се обврзува дека ќе ги примени сите утврдени мерки за
безбеден и исправна работа на работното место и работната околина во склад со
законот за проценки и ризик.
1.2.11. Измена и дополнување на актот во процена на ризик
Актот во процена на ризик на работното место и работната околина подлегнува

делимична измена и делумна ( во дела кои се однесуваат на одредено работно место и со
него поврзани работни места).
49
Заклучок
Секоја земја има свои методи на оценување на професионалниот ризик
законодавниот дом, законите и прописите кои важат за незината територија. Оценувањето
на професионалниот ризик претставува систематско евидентирање и проценување на сите
фактори во технолошкиот процес во кој се означуваат повредата при работа, оболување
или оштетено здравје и утврдување на причините, односно нивно спречување,
одстранување или намалување на ризикот.
Веројатност за настанување на повреди, заболување или оштетување на здравјето

на вработениот, како резултат на опасност или штетност при работа.
Ризикот може да се дефинира и како функција на ризичниот настан и стратегијата

за управување со ризик. Во овој случај добро управување со ризикот подразбира
идентификување на ризични настани и обезбедување на соодветна стратегија за
управување со истите, со цел да се избегнат или намалат последиците.
Менаџерите многу различно се однесуваат спрема реалните ризици и често се

потпираат исклучиво на нивната интуиција, субјективност, претходно искуство и знаење.
Во литературата се издвојуваат три дефиниции за управување со ризик (УР):
Управување со ризик е формален процес со кој систематски се идентификуваат и

избегнуваат факторите на ризик.
Управување со ризик и систематска метода кој опфаќа идентификација и контрола на

настани кои потенцијално можа да предизвикаат несакани промени.
Управување со ризик е умешност и наука за идентификација, анализа и одговор на

факторите на ризик низ целиот животен циклус.
Суштината на процесот на современото управување со ризик се сведува на

управување со промени, за разлика од традиционалната улога на регулација и контрола
односно одржување на системите во стабилни сулови.
Денешната современа филозофија на управувањето е ризикот да се идентификува и

со него да се управува, а не по секоја цена да се инсистира на неговото намалување.
Затоа управувањето со ризик е процес на идентификација, квантификација и

анализа на ризикот, а потоа и развој на стратегија за управување со ризик. Управувањето
со ризик треба да ја обезбеди континуираната егзистенција на компанијата.
50
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
1.ПРОФЕСИОНАЛНИ РИЗИК - Иван Крстић , Бранислав Анђелковић Ниш,2013
2.Управување со системи за безбедност и здравје при работа- Проф. Д-р Јасмина Чалоска
3. С.Живкович, Мотивација за заштиту на раду, Универзитет Нишу,Факултет заштита на

раду,Ниш
4. Б.Анџелкович , Ризик технолошких система и професионални ризик, Југословенски

савез друштава инжењера и техничара заштите, Ниш 2002
5. А.Видакович Медицина рада, Београд 1997
6. Б.Анџелкович, Прирачник за обуку лица при превозу и раду са опасним материјама,

Југозаштита, Београд 2003
7. Д. Цветкович, М. Прашчевич, Бука и вибрације, Универзитет у Нишу, Факултет

заштите на раду у Ниш, 2005
8. М. Пашчевич , Д. Михајлов, Поступак за проценуризика у радној околини услед декства

вибрација, Управљање ванреднимситуацијама,Универзитет у Ниш,Факултет заштита на
раду у Ниш 2007
9. Љ. Благојевич, Животна средина и здравље, Универзитет у Ниш, Факултет заштите на

раду у Ниш 2012
10. С. Живкович, Мотивација за заштиту на раду ,Универзитет у Ниш, Факултет заштите

на раду у Ниш 2008
51

Diplomska

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diplomska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ

“ГАВРИЛО РОМАНОВИЧ ДЕРЖАВИН”

Факултет за безбедносно инженерство

проф. д-р Цветанка Митревска Елена Атанасоска

1.Процена на професионалниот ризик........................................................................................4

1.1. Математичка формула на професионален ризик.....................................................5

1.2.8.1. Kinney метода оценување и нормирање на ризикот.......................................48

1.2.9.Утврдување мерки за смалување на нивото за ризик.....................................................49

1.2.10.Заклучок на акт во процесот на ризик............................................................................49

Изразот професионален ризик потекнува од латинскиот збор професија

Меѓународниот прирачник за дефиниција на ризик го дефинира како ефект на

Управувањето со ризик е процес (постапка) која овозможува идентификација,

Безбедноста и здравјето при работа на професионалниот ризик е област која се

Предвидувањето, идентификацијата, оценувањето и контролата на ризиците кои

Системот за безбедност и здравје е интегриран во рамките на деловната култура и

Управувањето со системите за безбедност и заштита при работа е насочено кон

1.Процена на професионалниот ризик

 Одказ на оделни елементи на системот на работната средина (внатрешни

За управување на ризикот во работната средина,односно професионалниот ризик

не значи елименирање на ризиците, туку намалување на ризиците на системот до

1.1. Математичка формула на професионален ризик

Во областа на безбедноста и здравјето на работа се применуваат различни пристапи во

Со обзир на ризик состојбата во која постои можност неовластена (непреферентна)

Големината на можните непреферентни отстапувања за тешкотиите претставува мера

За очекуваните вредности на ризикот во праксата се користи терминот ризик. Но треба

Исто така Фармер е дефинирал граничниот ризик (линија/област) која ги раздвојува

Авторот Кukin очекуваниот ризик f го дефинира како производ кој учествува во

Примената од наведената формула за процена на професионалниот ризик е добра затоа

професионален ризик. Во тој случај ризикот R најдобро е да се дефинира како производ на

Се работи за производ со “реална” големина (тежина на последиците) и другите

1.2.Методолошка постапка за оценување на професионален ризик.

Секоја земја има свои методи на оценување на професионалниот ризик

Постапката за оценување на професионалниот ризик е во надлежност на

Стручното лице кое се одредува за грижа и за преценување на професионален

Стручното лице прави план за спроведување на постапките на оценувањето на ризик

 Правна основа за проценка на ризикот(прописи во областа на безбедноста и

 Други работни потреби за спроведување, измени и дополнување во постапката за

Документацијата која се води за спроведување на оценка при професионален ризик на

1.2.1 Општи податоци на работодавецот

Општите податоцина работодавецот од основаниотАкт правено или физичко лице и

1.2.2. Правен основ за процена на ризик

Правната основа за проценка наризикот го сочинуваат сите прописи кои ги регулираат

Меѓународни прописи ги има донесено Меѓународната организација за работа и

Национално законодавство права, обврски и одговорности во областа на безбедноста и

Основните меѓународни стандарди на серијата OHSAS 18000 се да го одредат статусот

1.2.3. Метиди на проценување на професионалните ризици.

Професионалните ризици потребно е да се индетификуваат и анализираат односно да

1.2.4.Опис на технолошкиот процес

Описот на технолоскиот процес ги опфаќа анализите во процесот и/или операциите,

1.2.5.Анализа на болести и повреди на работа

Повреди, професионални болести и болести поврзани со работата на некои од

За статистички мониторинг и епидемиолошка студија за повреди на работа, се користат

1.2.6. Снимање на организацијата на работа

Снимањето на организацијата на работата вклучува натпис во акт на работодавачи кој

Евиденција за работата на работодавачот вклучува:

 Работа, име и локација на работното место каде се обавува работата;

Овие податоци се значајни поради идентификација на опасности и/или оштети пред се за

1.2.7.Препознавање и утврдување на опасности и/или оштета

При утврдување на податоци за опасност и/или оштета на работно место и во

 Стручни налози за преглед и испитување на опремата при работа;

После тоа се врши идентификација на опасности и оштетувања. Потребно е точно да

Препознавањето и утврдувањето на опасности и/или оштета на работно место и

1.2.7.1.Механички опасности кои произлегуваат од употребата на опремата за работа