Cây bạc hà

Tên khoa học: Mentha arvensis L. (Bạc hà Á), hoặc

Mentha piperita L. (Bạc hà Âu), họ Bạc hà (Lamiaceae).
Cây được trồng ở nhiều địa phương nước ta.

Cây bạc hà
Bộ phận dùng: Thân, cành mang lá (Herba Menthae)
Phân bố: Cây được trồng ở nhiều địa phương nước ta.
Mô tả: Cây thảo, sống lâu năm. Thân mềm, hình vuông.
Loại thân ngầm mang rễ mọc bò lan, loại thân đứng mang
lá, cao 30-40cm, có khi hơn, mầu xanh lục hoặc tím tía.
Lá mọc đối, hình bầu dục hoặc hình trứng. Cuống ngắn.
Mép lá khía răng đều. Hoa nhỏ, mầu trắng, hồng hoặc tím
hồng, mọc tụ tập ở kẽ lá thành những vòng nhiều hoa. Lá
bắc nhỏ, hình dùi. Đài hình chuông có 5 răng đều nhau.
Tràng có ống ngắn. Phiến tràng chia làm 4 phần gần bằng
nhau, có 1 vòng lông ở phía trong. 4 nhụy bằng nhau, chi
nhụy nhẵn. Quả bế có 4 hạt. Các bộ phận trên mặt đất có
lông gồm lông che chở và lông bài tiết tinh dầu.
Mùa hoa quả vào tháng 7 – 10.
Thu hái: Thu hái vào khoảng tháng 5, 8, 11 thu hoạch lúc
cây mới ra hoa, rửa sạch dùng tươi hoặc phơi trong râm
cho khô.
Tác dụng dược lý:
+ Tác dụng kháng khuẩn: nước sắc Bạc hà có tác dụng ức
chế đối với virus ECHO và Salmonella Typhoit (Trung
Dược Học).
+ Tác dụng trên cơ trơn: Menthol và Menthone có tác
dụng ức chế trên ruột thỏ, Menthone có tác dụng mạnh
hơn (Trung Dược Học).
+ Ức chế đau: Tinh dầu Bạc hà và Menthol bốc hơi
nhanh, gây cảm giác mát và tê tại chỗ, dùng trong trường
hợp đau dây thần kinh (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt
Nam).
+ Sát khuẩn mạnh: dùng trong những trường hợp ngứa
của 1 số bệnh ngoài da, bệnh về tai, mũi, họng (Tài
Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).
+ Ức chế hô hấp, tuần hoàn: đối với trẻ em ít tuổi, tinh
dầu Bạc hà và Menthol bôi vào mũi hoặc cổ họng có thể
gây hiện tượng ức chế dẫn tới ngừng thở và tim ngưng
đập hoàn toàn. Người ta đã nhận xét thấy 1 số trường hợp
chết do nhỏ mũi 1 giọt dầu Menthol 1% hoặc bôi vào
niêm mạc mũi loại thuốc mỡ có Menthol. Vì vậy, cần hết
sức thận trọng khi dùng tinh dầu Bạc hà hoặc dầu cù là
cho trẻ nhỏ ít tuổi, nhất là trẻ mới đẻ (Tài Nguyên Cây
Thuốc Việt Nam).
+ Tác động đến nhiệt độ cơ thể: Bạc hà, tinh dầu Bạc hà
hoặc Menthol uống với liều rất nhỏ có thể gây hưng phấn,
làm tăng bài tiết của tuyến mồ hôi, làm nhiệt độ cơ thể hạ
thấp (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).
+ Liều lớn có tác dụng kích thích tủy sống, gây tê liệt
phản xạ và ngăn cản sự lên men bình thường trong ruột
(Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).
+ Bạc hà có tác dụng kháng vi khuẩn trong thí nghiệm In
Vitro đối với các chủng vi khuẩn tả Vibrio Choreia Elto,
Vibrio Choreia Inaba, Vibrio Choreia Ogawa (Tài
Nguyên Cây Thuốc Việt Nam).
+ Tinh dầu Bạc hà có tác dụng ức chế thần kinh trung
ương do tác dụng chủ yếu của Menthol (Tài Nguyên Cây
Thuốc Việt Nam).
+ Tinh dầu Bạc hà làm giảm sự vận động và chống co
thắt của ruột non. Các chất Menthol và Menthone ức chế
sự vận động của đường tiêu hóa từ ruột xuống, có tác
dụng làm gĩan mao mạch (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt
Nam).
Thành phần hoá học chính: Tinh dầu, trong đó thành
phần chủ yếu là menthol.
Công năng: Tán phong nhiệt, hạ sốt, thông mũi, chữa
nhức đầu, giúp tiêu hóa, đau bụng
Công dụng:
- Chữa cảm cúm, nhức đầu, ngạt mũi, viêm họng, kích
thích tiêu hoá, chữa đau bụng, đầy bụng.
- Cất tinh dầu bạc hà và chế menthol dùng để sản xuất dầu
cao sao vàng, làm chất thơm cho các sản phẩm thực phẩm
như bánh kẹo, thuốc đánh răng, và trong một số ngành kỹ
nghệ khác.
Cách dùng, liều lượng: Dùng dưới dạng thuốc xông,
thuốc hãm 12-20g mỗi ngày.
Chế biến:
+ Lấy lá Bạc hà khô, tẩm nước, để vào chỗ râm mát, khi
lá cây mềm, cắt ngắn từng đoạn, phơi trong râm cho khô
để dùng (Trung Dược Đại Từ Điển).
+ Rửa qua, để ráo nước, cắt ngắn chừng 2cm, phơi trong
râm cho khô (Dược Liệu Việt Nam).
Bài thuốc:
1. Cảm cúm, đau đầu, sổ mũi, dùng Bạc hà 5g, hạt Quan
âm, Cúc hoa vàng mỗi vị đều 10g. Kinh giới 7g, Kim
ngân hoa 15g, sắc uống.
2. Ðau họng: Dùng Bạc hà 5g, Ngưu bàng, Huyền sâm,
Cát cánh, Cam thảo mỗi vị 10g sắc uống.
Ghi chú: Phụ nữ cho con bú không nên dùng nhiều, vì nó
giảm sự tiết sữa. Húng cây – Mentha arvensis L.var,
javanica (Blume) Hook, là một thứ của Bạc hà thường
trồng vì lá thơm, cũng dùng làm thuốc. Nó có vị cay tính
ấm, có tác dụng thông phế khí, giải ban, tán hàn, giải
biểu, thông thần kinh