Manifestacija abdominalnih oboljenja

(Prof. dr. Šefik Hasukić) Uredio Maid Omerović

Dobro poznavanje osnovnih manifestacija oboljenja digestivnog trakta važan je

preduslov za postavljanje tačne dijagnoze bolesti i donošenje pravilne odluke o
odgovarajućem hirurškom liječenju.
Ove manifestacije su:
■ rezultat patološkog zbivanja na organima digestivnog trakta
■ ili se javljaju kod različitih oboljenja organa van digestivnog trakta (žutica
može nastati usled hemolize, oboljenja jetre ili oboljenja žučnih puteva i pankreasa)

Manifestacija abdominalnih oboljenja:

• Akutna abdominalna bol
• Štucanje, podrigivanje, povraćanje
• Muka, gađenje, žgaravica, dispepsija
• Otežano gutanje
• Hematemeza i melena
• Poremećaji crijevnog pražnjenja (opstipacija, dijareja)
• Žutica
• Abdominalna masa
• Anemija
• Rektalno krvarenje
• Anorektalna bol

Abdominalna bol je najčešća manifestacija hirurškog oboljenja zbog koje se dolazi

hirurgu. Samo 20% pacijenata sa abdominalnom boli zahtjeva hiruršku intervenciju.
Poznavanje historije abdominalne boli od presudne je važnosti u postavljanju
hirurške dijagnoze.
Tri su tipa abdominalnog bola:
• visceralni bol, obično uzrokovan poremećajem motiliteta (u slučajevima
opstrukcije intestinalnog i bilijarnog trakta),
• parijetalni bol, koji potiče od inflamiranog parijetalnog peritoneuma (iz tog
razloga bolesnici sa peritonitisom uvijek teže da budu potpuno mirni i osjetljivi su na
svaki pokret i dodir peritoneuma),

1
• projektovani bol visceralnih organa i parijetalnog peritoneuma nastaje
direktnim angažovanjem aferentnih nervnih korjenova.
Kako visceralni organi i njihovi serozni omotači nemaju klasične receptore za bol, on
u ovim regijama nastaje na tri načina:
- aktivacijom receptora za istezanje (distenzija),
- grčenjem (spazmom) glatke muskulature u zidovima šupljih organa i
- dejstvom koncentrovanih hemikalija.
Abdominalna bol: karakteristike
• Lokalizacija
• Kvalitet
• Jačina
• Širenje

Abdominalna bol: lokalizacija

Lokalizaciju bola – ona veoma često može da ukaže na obo ljeli organ.
Bol u epigastrijumu najčešće ukazuje na oboljenje želuca,
Bol pod desnim rebarnim lukom govori u prilog oboljenju žučne kese,
Bol u mezogastrijumu ukazuje na pankreatitis ili crijevnu koliku,
Bol u ileocekalnoj regiji može biti izazvan akutnom upalom crvuljka;
Abdominalna bol: kvalitet
Pojedina oboljenja digestivnog trakta uzrokuju bol posebnih karakteristika.
-Bol uzrokovan poremećajem motiliteta obično je u vidu grčeva (grčenje glatke
muskulature zida šupljeg organa), javlja se u cikličnim vremenskim intervalima
uz fazu pojačavanja, dostizanja kulminacije i fazu slabljenja i naziva se kolika.
-Bol iza grudne kosti u vidu probadanja, koji se javlja prilikom gutanja hrane,
najčešće je u vezi sa oboljenjem jednjaka.
-Stalni bol u epigastrijumu u vidu pečenja prouzrokovan je peptičnim ulkusom.
-Iznenadan, snažan i oštar bol (kao ubod nožem), koji budi bolesnika iz sna,
obično je znak perforacije šupljeg organa;

Abdominalna bol: jačina

Možemo govoriti o bolu:
• manjeg intenziteta (manje povrede, manji lokalizovani inflamatorni procesi),
• bolu srednjeg intenziteta (bol kod peptičnog ulkusa)
• veoma intenzivnom bolu (akutni pankreatitis, renalna kolika, mezenterijalna
tromboza);

Abdominalna bol: propagacija (način širenja)

Širenje (propagacija) bola, pogotovo u nejasnim slučajevima, pomaže preciznijem
otkrivanju oboljelog organa.
a) Bol u epigastrijumu, koji se širi unazad ka kičmenom stubu, ukazuje na
penetraciju hroničnog peptičnog ulkusa.
b) Bol pod desnim rebarnim lukom, koji zrači ka desnoj lopatici i desnom
ramenu, najčešće ukazuje na bilijarnu koliku.
c) Pojasni bol ukazuje na pankreatitis,
d) Bol u lumbalnoj loži, koji se širi preko prepona ka mokraćnoj bešici, govori
u prilog kalkulozi urinarnog trakta.
Povraćanje
Pod povraćanjem (vomitus) se podrazumijeva snažna ekspulzija želudačnog
sadržaja kroz jednjak i usta u spoljašnju sredinu. Povraćanje je praćeno snažnom
kontrakcijom abdominalne muskulature, uz istovremenu relaksaciju i otvaranje
kardije i kontrakciju piloričnog sfinktera.

3
Povraćanje treba razlikovati od:
• refluksa, koji označava vraćanje želudačne kiseline u jednjak kroz
inkompetentni donji ezofagealni sfinkter;
• regurgitacije, koja označava vraćanje želudačnog sadržaja kroz otvoreni
donji i gornji ezofagealni sfinkter u usnu duplju
• ruminacije, koja označava nevoljno vraćanje nesažvakane hrane u usnu
duplju.
Povraćanje se javlja kod mnogih organskih i funkcionalnih oboljenja organa za
varenje, kao što su: peptički ulkus, organska suženja pilorusa izazvana
benignim ulkusom ili malignim tumorima, crijevne opstrukcije, peritonitis,
holecistitis, pankreatitis i akutno zapaljenje crvuljka.
Izgled povraćenog sadržaja je veoma važan anamnestički podatak.
Bolesnik može povraćati žuč (akutni holecistitis, pankreatitis), želudačni
sadržaj (stenoza pilorusa), crijevni sadržaj (miserere kod crijevnih opstrukcija)
ili krv (hematemeza, povraćanje crvene ili tamne krvi, kao talog crne kafe -
krvarenja iz gornjih partija digestivnog trakta).

Štucanje, podrigivanje, muka i gorušica

Štucanje (singuitus) predstavlja znak nodražaja nervus phrenicusa. Javlja se kod
peritonitisa (znak nervus phrenicusa, Kerov znak), usljed nadražaja parijetalnog
peritoneuma dijafragme, ali i kod drugih oboljenja gastrointestinalnog trakta.
Podrigivanje (eructatio) je uobičajeno kod neurotičnih osoba i pušača, ali je i znak
nekog oboljenja želuca i duodenuma (peptični ulkus, hijatalna hernija).
Muka (nauzeja) i gorušica (pyrosis) predstavljaju nespecifičnu subjektivnu
simptomatologiju, koja se sreće kod mnogih hirurških i nehirurških oboljenja

Otežano gutanje-disfagija
Otežano gutanje (disfagija) je simptom oboljenja jednjaka i može biti
uzrokovano organskim i funkcionalnim oboljenjima jednjaka (benigni i maligni
tumori, strana tijela, ahlazija, difuzni spazam). U treću grupu uzroka disfagije
svrstana je spoljna kompresija od strane patoloških lezija vrata i medijastinuma.
Smanjenje promjera lumena jednjaka uzrokuje otežan prolaz čvrste, kašaste i na
kraju, i tečne hrane.
Disfagija može biti inkompletna ili kompletna. Potpuna disfagija je često praćena
obilnom regurgitacijom progutanog sadržaja, sa mogućnošću aspiracije u
respiratorni trakt, naročito za vrijeme spavanja. Disfagija može biti praćena bolnim
gutanjem (odinofagija), čiji je uzrok najčešće u faringoezofagealnom regionu, bolom
iza grudne kosti kod difuznog spazma jednjaka (nekada ga je teško razlikovati od
bola kod angine pektoris ili akutnog infarkta miokarda) i sijalorejom (iznenadna
pojava veće količine sekreta pljuvačnih žlijezda koja ispuni usnu šupljinu).
Posebnu grupu čini postoperativna disfagija - organskog ili funkcionalnog porijekla.
Funkcionalne postoperativne disfagije su uzrokovane prolaznim otokom tkiva
anastomoza. Organske postoperativne disfagije su komplikacija hirurške tehnike ili
recidiva maligne bolesti.

Krvarenje iz GIT-a
Gastrointestinalno krvarenje je čest i ozbiljan problem. Mortalitet udružen sa
gastrointestinalnim krvarenjem kreće se od 5 do 50%, u zavisnosti od uzroka i
masivnosti krvarenja. Krvarenje se može manifestovati kao hematemeza, melena ili
hematohezija. Hematemeza označava povraćanje krvi, bilo da je u pitanju
povraćanje svježe krvi ili tamne, kao talog crne kafe. Nastaje kao posljedica
krvarenja iz promjena koje se nalaze anatomski iznad ligamentuma Treitzi.
Najčešći uzrok su krvareći varikoziteti jednjaka, peptični ulkus želuca i
duodenuma ili različiti tumori ove regije.
Melena označava pražnjenje katranaste crne stolice, a nastaje kao posljedica
krvarenja iz gornjih partija digestivnog trakta. Boja stolice potiče od dejstava
digestivnih i bakterioloških procesa na intraluminalnu krv, kao što je pojava kiselog
hematina, koji je nastao dejstvom želudačne kiseline na hemoglobin.
Hematohezija je pražnjenje svježe crvene krvi. Obično je rezultat krvarenja u
kolonu, ali ne isključuje ni krvarenje iz gornjih partija digestivnog trakta.
Hematohezija je ponekad praćena i izbacivanjem sluzi. Ovaj znak uvijek treba
shvatiti ozbiljno, jer može biti posljedica ne samo hemoroidalne bolesti već i
ozbiljnih zapaljenjskih procesa i tumora tankog i debelog crijeva.
Okultno krvarenje označava minimalna, ali ponavljana krvarenja, koja ne daju
promjenu boje stolice i mogu se dokazati biohemijskim probama. Ovakvo krvarenje
daje uporne anemije, refrakterne na konzervativni tretman. Najčešće prate tumore
cekuma i desne polovine kolona.

5
Poremećaji crijevnog pražnjenja
Poremećaj crijevnog pražnjenja je česta manifestacija oboljenja digestivnog trakta.
Ovaj poremećaj se može manifestovati kao:
- opstipacija,
- dijareja,
- zastoj stolice i vjetrova,
- aholična stolica i
- steatoreja.

Opstipacija nije oboljenje već simptom mnogih oboljenja. Označava crijevno

pražnjenje rjeđe od tri puta nedjeljno, suviše malu stolicu, suviše tvrdu ili
stolicu koja se jako teško prazni. Oboljenja koja mogu da uzrokuju opstipaciju
svrstavaju se u grupu sistemskih (opstipacija uzrokovana medikamentima i
metaboličkim poremećajima) i gastrointestinalnih oboljenja (neurogena oboljenja,
opstrukcije kolona, funkcionalna oboljenja kolona i perianalna oboljenja).
Dijareja označava učestalo pražnjenje tečnih stolica. One mogu biti: akutne
infektivne geneze, jatrogene - ukoliko su izazvane dugotrajnom primjenom
određenih antibiotika, mogu biti i posljedica peritonitisa, kao i nekih hirurških
oboljenja debelog crijeva (ulcerozni kolitis i sl).

Zastoj stolice i vjetrova posljedica je poremećaja crijevne peristaltike ili znak

crijevne opstrukcije. On može biti nepotpun (subokluzio) ili potpun (ileus).
Subjektivno je praćen bolovima u trbuhu, nadutošću trbuha (meteorizam) i
povraćanjem.

Žutica (Icterus)
Žutica (ikterus) označava žutu prebojenost kože, sklera, sluznica i tjelesnih
tečnosti usljed retencije bilirubina. Kada koncentracija bilirubina u serumu
prijeđe 50 mmol po litru, žutica biva klinički vidljiva.

Žutica se, prema mjestu nastanka, dijeli na:

• prehepatičnu,
• intrahepatičnu,
• posthepatičnu i kombinovanu.
Mehanički ikterus može nastati nakon tipičnih bilijarnih kolika, kada je njegov
uzrok najvjerovatnije kalkuloza žučne kese i žučnih vodova.
Ukoliko je ikterus nastao bez bolova i ukoliko se fizikalno može napipati
uvećana bezbolna žučna kesa (Courvosierov znak), uzrok je najčešće tumor u
predjelu žučnih puteva ili glave pankreasa.